Οἱ πρῶτες ὀργανωμένες Ἐνορίες

ΤΑ ΑΣΚΗΤΙΚΑ ΤΗΣ ΕΝΟΡΙΑΣ

Β΄ Η ΜΟΝΑΧΙΚΗ ΚΑΙ Η ΚΟΣΜΙΚΗ ΕΝΟΡΙΑ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ

3.Η ΠΡΩΤΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ 

Οἱ πρῶτες ὀργανωμένες Ἐνορίες

Ὁπωσδήποτε τό σύστημα τῶν «τρισχιλίων» καί τῶν «πεντακισχιλίων» εἶναι οἱ πρῶτες μορφές ἐκκλησιαστικῆς ζωῆς καί Ἐνορίας. Πότε ἐμφανίζονται ὅμως οἱ πρῶτες ὀργανωμένες Ἐνορίες;

Γράφει ὁ π. Γεώργιος Μεταλληνός:

«Οἱ ἀρχές τῆς Ἐνορίας⁵⁶ “ἐμφανίζονται λίαν σκοτειναί”⁵⁷. Ἀρχικά ἡ Ἐνορία ταυτιζόταν ὁριακά μέ τήν ἐπισκοπή, τήν κυρίως ἐν τόπῳ Ἐκκλησία. Ὁ Ἐπίσκοπος, ἢδη ἀπό τόν α΄ αἰῶνα, ἦταν ἡ ὁρατή κεφαλή τοῦ σώματος τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας, “στήν ὁποία βιώνεται ἡ πληρότητα τοῦ μυστηρίου τῆς Ἐκκλησίας ὡς τοῦ ἱστορικοῦ σώματος τοῦ Χριστοῦ”⁵⁸. Κατά μίαν ἐκτίμηση, οἱ πρῶτες ἐνδείξεις γιά τήν ἐμφάνιση τῆς Ἐνορίας τοποθετοῦνται στά μέσα τοῦ γ΄ αἰῶνα⁵⁹. Ἂλλοι ὃμως τήν ἀνάγουν στά μέσα τοῦ β΄αἰῶνα “μέ τήν γένεση τοῦ θεσμοῦ τῶν χωρεπισκόπων ἢ ἐπισκόπων τῶν ἀγρῶν (‘χῶραι’)⁶⁰.

Γεγονός, πάντως, εἶναι ὃτι ἡ ἐμφάνιση τῆς Ἐνορίας ὑπῆρξε ἀποτέλεσμα πρακτικῶν ἀναγκῶν, ὅπως ἡ ραγδαία αὒξηση τοῦ ἀριθμοῦ τῶν χριστιανῶν τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας. Ἔτσι προέκυψαν οἱ ‘πρεσβυτεροκεντρικές εὐχαριστιακές συνάξεις’⁶¹ στά ὅρια τῆς ἐπισκοπῆς. Μέ τόν λεγόμενον ‘ἐπιμερισμόν τοῦ συνθρόνου’ διασπᾶται ἡ ἀρχικά ‘ἑνιαία ἐπισκοποκεντρική Εὐχαριστία’, εἰς πολλάς πρεσβυτερο-κεντρικάς τοιαύτας”⁶², γεγονός πού δέν ἀλλοίωσε ὅμως ”τήν σχέση ἐπισκόπου καί τοπικῆς Ἐκκλησίας”⁶³. Ἡ ὑπό τόν πρεσβύτερο, συνεπῶς, Ἐνορία δέν ἀποτελοῦσε “αὐτοτελῆ εὐχαριστιακήν κοινότητα, ἀλλ’ ἁπλῆ προέκτασιν τῆς ἐπισκοποκεντρικῆς εὐχαριστίας”⁶⁴.

Ἡ συνείδηση αὐτή ἔμεινε στήν Ὀρθοδοξία διαχρονικά ἀμετάτρεπτη καί ἰσχύει καί σήμερα σ’ ὅλη τήν ἔκτασή της. Ἡ παρουσία τοῦ ἐπισκόπου στήν εὐχαριστιακή σύναξη τῆς Ἐνορίας πραγματώνεται καί δηλώνεται μέ τήν μνημόνευση τοῦ ὀνόματός του καί κυρίως μέ τό ἀντιμήνσιον (εἱλητόν) στήν Ἁγία Τράπεζα, πού φέρει τήν ὑπογραφή του⁶⁵. Μολονότι τό ἐρώτημα γιά τήν σχέση τῆς δικαιοδοσίας τοῦ Πρεσβυτέρου πρός ἐκείνην τοῦ Ἐπισκόπου, “ἀποτελεῖ ἓν ἐκ τῶν θεμελιωδεστέρων προβλημάτων, εἰς τό ὁποῖον ἡ ἀπάντησις δέν ἕχει πλήρως δοθῆ εἰσέτι” ἀπό τήν Ὀρθόδοξη Θεολογία⁶⁶, ἢδη ἀπό τόν β΄ αἰῶνα εἶναι γνωστή ἡ θέση τῶν πρεσβυτέρων στήν ζωή τῆς τοπικῆς Ἐκκλησίας καί ἡ σχέση τους μέ τόν Ἐπίσκοπο ὡς ὁρατῆς κεφαλῆς της⁶⁷», καταλήγει ὁ πατήρ Γεώργιος⁶⁸.

Ἀπόσπασμα ἀπό τό βιβλίο:«Τά ἀσκητικά τῆς Ἐνορίας» (Ἱερομονάχου Σάββα Ἁγιορείτου) πού ἤδη κυκλοφορεῖ.

56 Πρώτη ἱστορική ἀναφορά μέ τήν σημερινή ἕννοια σέ ἐπιστολή τοῦ ἁγίου Γρηγορίου Νύσσης (δ΄ αἰ.) Πρός Φλαβιανόν: «Καί τινος μηνύσαντος κατά τήν ὀρεινήν αὐτοῦ Ἐνορίαν διάγειν...» (PG 46,1001 Α). Μέ τήν ἕννοια μικρῆς περιοχῆς, ὃπου κατοικοῦσαν Χριστιανοί, ἀπαντᾶ καί στόν ἃγιο Ἐπιφάνιο Σαλαμῖνος Κύπρου: «... ὃς κατώκει ἐν τῇ τῆς Ἐλευθερουπόλεως Ἱερουσαλήμ ἐνορίᾳ, ἐπέκεινα τῆς Χεβρών...» (PG 41, 677C).

57 Μητροπολίτου Περγάμου Ἰωάννου (Δ. Ζηζιούλα), Ἡ ἑνότης τῆς Ἐκκλησίας ἐν τῇ Θείᾳ Εὐχαριστίᾳ καί τῷ Ἐπισκόπῳ κατά τούς τρεῖς πρώτους αἰῶνας, Ἐν Ἀθήναις 1992, σ.151.

58 Βλασίου Ι. Φειδᾶ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, τ. Α΄, Ἀθῆναι 1992, σ. 185.

59 Μητροπολίτου Περγάμου Ἰωάννου, Ἡ ἑνότης ..., ὃ.π., σ.175.

60 Βλασίου Ι. Φειδᾶ, Ἐκκλησιαστική Ἱστορία, ὃ.π., σ.189.

61 Στό ἲδιο, σ.189. Μητροπολίτου Περγάμου Ἰωάννου, ὃ. π., σ.187.

62 Μητροπολίτου Περγάμου Ἰωάννου, ὃ.π., σ.187, 151.

63 Βλασίου Ι. Φειδᾶ, ὃ.π., σ.187.

64 Μητροπολίτου Περγάμου Ἰωάννου, ὃ. π., σ.179.

65 Στό ἲδιο, σ. 183 ἑ.

66 Στό ἲδιο, σ. 157 (καί σημ. 32).

67 Στό ἲδιο, σ. 169 ἑ.ἑ.

68 Πρωτοπρ. Γεωργίου Μεταλληνοῦ, Ὁμοτίμου Καθηγητοῦ Πανεπιστημίου Ἀθηνῶν. Τό κείμενον αὐτό ἐδημοσιεύθη εἰς τά «Δίπτυχα» τῆς Ἐκκλησίας τῆς Ἑλλάδος τοῦ ἔτους 2010, http://www.pmeletios.com/pdf/enoria.pdf.