Νέο-οθωμανισμός και Νέο-ραγιαδισμός

Μάριος Λ. Ευρυβιάδης

Δύο σημαντικά βιβλία για την Τουρκία πρόκειται να κυκλοφορήσουν αρχές του 2010 στην Ελλάδα. Το πρώτο από τις εκδόσεις «Ποιότητα» είναι μία υψηλού επιπέδου μετάφραση του opus magnus του γνωστού μας, πλέον, Αχμέτ Νταβούτογλου και νυν Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας, Στρατηγικό Βάθος, που πρωτοκυκλοφόρησε το 2001 στην Κωνσταντινούπολη. Το δεύτερο είναι έργο του Χρήστου Δ. Μηνάγια Τουρκία: Γεωπολιτική Στρατηγική και Στρατιωτική Ισχύς από τις εκδόσεις «Κωνσταντίνου Τουρίκη».

Και τα δύο βιβλία απευθύνονται σε επαγγελματίες. Αφορούν πρωτίστως στους διαμορφωτές της εξωτερικής πολιτικής και πολιτικής ασφάλειας στα αντίστοιχα Υπουργεία Ελλάδας και Κύπρου. Έξω από αυτά αφορούν άμεσα τους μελετητές της σύγχρονης Τουρκίας, δηλαδή της κεμαλικής αλλά και της αναδυόμενης ισλαμικής. Αφορούν επίσης τους ενδιαφερόμενους πολίτες λόγω της πρωτογένειάς τους.

Για το βιβλίο του Νταβούτογλου δεν θα μακρυγορήσω διότι ήδη αρκετοί δημοσιογράφοι και επιφανείς μελετητές στον ελλαδικό χώρο (όπως ο καθηγητής Ι. Μάζης και από τις σελίδες του «Φιλελεύθερου») έχουν αναδείξει τις βασικές συνιστώσες της κοσμοθεωρίας ή, πιο ορθά, της κοσμο-ισλαμοθεώρησής του. Με την ελληνική μετάφραση οι ενδιαφερόμενοι θα έχουν την ευκαιρία να το αξιολογήσουν πρωτογενώς.



Αυτό που πρέπει να υπογραμμιστεί ως προς τον Νταβούτογλου είναι ότι η θεώρησή του δεν είναι τόσο ριζοσπαστική όσο παρουσιάζεται ή φαίνεται. Ο νέο-οθωμανισμός, δηλαδή η αντίληψη ότι η Τουρκία είναι μεγάλη και ισχυρή δύναμη η οποία πρέπει να τυγχάνει «σεβασμού» πρέπει να «εξυπηρετείται» και στην οποία οι «μικρές» ή «αδύναμες» χώρες πρέπει να προσαρμόζονται, διαποτίζει την τουρκική ελίτ. Τα κατά τα άλλα νέο-οθωμανικά «οράματα» του Νταβούτογλου μπορεί κανείς να τα εντοπίσει και στο βιβλίο του πρώην Πρωθυπουργού και Προέδρου της Τουρκίας Τ. Οζάλ Turkey in Europe and Europe in Turkey που εξέδωσε ο τουρκοκυπριακός Εκδοτικός Οίκος K. Rustem (1991). Και ίσως πιο ενδιαφέρον είναι ότι ο Οζάλ υπήρξε «εικονικός συγγραφέας» του βιβλίου αυτού. Πραγματικός συγγραφέας υπήρξε το τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών υπό την εποπτεία του διπλωμάτη Gunter Aktam, του οποίου τις φασιστοειδείς αντιλήψεις διαβάζαμε για χρόνια στις σελίδες της Turkish Daily News.

Η σημαντική προσφορά του Νταβούτογλου είναι ότι α) κωδικοποίησε αυτές τις νεο-οθωμανικές και φασίζουσες αντιλήψεις προσφέροντάς τους εσωτερική νομιμοποίηση στη βάση γεωπολιτικών θεωρήσεων και β) τους προσέδωσε δυναμισμό, αποδεσμεύοντάς τις από τις στατικές αντιλήψεις της κεμαλικής θεώρησης. Πάντως επειδή ο νεο-οθωμανισμός είναι ηγεμονική θεώρηση αυτή δεν νοείται χωρίς την ύπαρξη νεο-ραγιαδισμού.

Το πόνημα του Χρήστου Μηνάλια είναι ένα κατ’εξοχήν εγχειρίδιο τόσο για την Τουρκία των ισλαμιστών όσο και αυτή των πασάδων. Και προσφέρει ένα χωρίς προηγούμενο άνοιγμα στο inner sactum του κεμαλικού κράτους που είναι ο Τουρκικός Στρατός.

Η ελληνική βιβλιογραφία για την Τουρκία είναι ελλειπέστατη για το σημαντικό λόγο ότι εξαρτάται από δευτερογενείς και τριτογενείς πηγές και καταλήγει στην Ελλάδα δια της τεθλασμένης. Οι γνώσεις μας για την Τουρκία βασίζονται σε μελέτες ξένων, μεταπολεμικά, κυρίως των Αμερικανών, οι πλείστοι των οποίων υπήρξαν και εξακολουθούν να είναι «εργαλειακοί» μελετητές της Τουρκίας. Με τον όρο «εργαλειακοί» εννοώ μελετητές που ασχολούνται με την Τουρκία όχι από ακαδημαϊκό ενδιαφέρον αλλά για λόγους πολιτικής (policy). Σκοπός και στόχος των μελετητών αυτών είναι η εξυπηρέτηση της αυτοκρατορικής στρατηγικής (imperial strategy) της χώρας τους. Οι πιο σημαντικοί εξ’ αυτών προέρχονται από κρατικοδίαιτους φορείς και δεξαμενές σκέψης (think tanks) και από επίσης κρατικοδίαιτα περιφερειακά (πανεπιστημιακά) Κέντρα Μελετών ή από ιδιωτικά think tanks. Τα τελευταία λειτουργούν ως δεκανίκια της αυτοκρατορικής πολιτικής των Η.Π.Α.. Κατά κανόνα, τα ιδιωτικά αυτά think tanks χρηματοδοτούνται από αντιδραστικούς και υπερσυντηρητικούς φορείς στις Η.Π.Α. και την τελευταία δεκαετία και από την Τουρκία. Από τους παραπάνω κρατικοδίαιτους φορείς αυτός που ξεχωρίζει είναι το γνωστότατο RAND Corporation. Από αυτό προέρχονται γνωστοί εργαλειακοί επιστήμονες για την Τουρκία (με παράλληλη ή ταυτόχρονη υπηρεσία στη CIA) όπως οι Paul Henze, Graham Fuller, Stephen Larabee, Ian Lesser, κ.α. οι οποίοι αποτελούν συνήθως, και περισσότερο για την Ελλάδα, πηγές αναφοράς για την Τουρκία.
Μαζί με αριθμητικά ελάχιστες φωτεινές περιπτώσεις Ελλήνων μελετητών της Τουρκίας, η μελέτη του Μηνάγια αποτελεί λαμπρή εξαίρεση στην ελληνική βιβλιογραφία. Ο συγγραφέας σταδιοδρόμησε στον Ελληνικό Στρατό, είναι απόφοιτος Στρατιωτικών Σχολών στην Ελλάδα και στο εξωτερικό (Γαλλία) και γνωρίζει άριστα την τουρκική γλώσσα. Το πόνημά τους, δηλαδή, είναι μια εργασία που βασίζεται σχεδόν αποκλειστικά σε πρωτογενείς τουρκικές πηγές, η πλειοψηφία μάλιστα των οποίων προέρχεται από τον Τουρκικό Στρατό. Ακόμη και οι πιο εξειδικευμένοι Έλληνες μελετητές της Τουρκίας θα διαπιστώσουν ότι το έργο αυτό περιέχει ένα θυσαυρό πρωτογενών τουρκικών πηγών, εγγράφων, ομιλιών όπως επίσης και οργανογραμμάτων, διαγραμμάτων, γραφικών και αντιγράφων, τα οποία, για πρώτη φορά, βλέπουν το φως της δημοσιότητας. Όλα τα παραπάνω μαζί με την αφήγηση και ερμηνεία του συγγραφέα, προσφέρουν στο ελληνικό κοινό μια χωρίς προηγούμενο εικόνα του τρόπου σκέψης, των αντιλήψεων, των πεποιθήσεων, των προκαταλήψεων, της αλλαζονίας αλλά και της παράνοιας, τόσο της κεμαλικής ελίτ όσο και της ανερχόμενης ισλαμικής. Η τελευταία συνοψίζεται στη νεο-θωμανική σκέψη και αντίληψη του προαναφερθέντος ισλαμιστή Υπουργού Εξωτερικών της Τουρκίας

Το πρωτογενές υλικό του βιβλίου εντυπωσιάζει. Μόνο μια ενδελεχής μελέτη του μπορεί να αποδώσει τα εύσημα στο συγγραφέα για το εύρος των πληροφοριών και τις υπηρεσίες που προσφέρει σε όλους μας. Το περιεχόμενο του βιβλίου του Χ. Μ. είναι αναντικατάστατο για την κατανόηση μιας χώρας που υλοποιεί μια αναθεωρητικά επιθετική πολιτική έναντι της Ελλάδας και της Κύπρου επιδιώκοντας να περιθωριοποιήσει την πρώτη στο φυσικό της χώρο και να ακυρώσει τη δεύτερη ως κράτος. Κατά το «όραμα» Νταβούτογλου και όχι μόνο, το 2023, στα 100 χρόνια δηλαδή της ίδρυσης του κράτους, η Τουρκία πρέπει να είναι η ισχυρότερη ευρωπαϊκή δύναμη και ισότιμη των μεγάλων δυνάμεων της εποχής, δηλαδή των Η.Π.Α. της Κίνας, της Ινδίας και της Ρωσίας.
Ολοκληρώνω με δύο παρατηρήσεις. Η πρώτη αφορά στην εντυπωσιακή πρόοδο της Τουρκίας σε ζητήματα γνώσης και τεχνολογίας στην κόψη των οποίων βρίσκεται ο Τουρκικός Στρατός και επ’ αυτού προτρέπω να μελετηθεί, ως παράδειγμα, η ομιλία του Αρχηγού του Τουρκικού Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων, Στρατηγού Yasar Buyukanit, στις Ακαδημίες Πολέμου στις 16-03-07. Ολόκληρη παρατίθεται στο Παράρτημα ΙΣΤ του βιβλίου. Το εντυπωσιακό δεν είναι αυτά που ο Στρατηγός αναφέρει για την τέχνη του πολέμου. Είναι το περιεχόμενο μέσα στο οποίο τα ενσωματώνει. Στο κείμενο ο αναγνώστης θα βρει αναφορές σε Ινδούς ποιητές, στον Αριστοτέλη (Aristo), στο Νεύτωνα, σε θεωρήσεις των πραγμάτων, συμπεριλαμβανομένης της θεωρίας του χάους, ακόμη και στην εναλλακτική θεώρηση περί υποδειγμάτων του Imre Lakatos. Η αδυναμία που χαρακτηριστικά ξεχωρίζει στην ομιλία του αρχιπασά είναι η θεοποίηση του Μεγάλου Ηγέτη – του Κεμάλ. Εκεί αυτοεγκλωβίζεται.
Η δεύτερη παρατήρηση αφορά σε ένα από τα βασικά συμπεράσματα του συγγραφέα, ίσως και το πιο βασικό: ότι οι συντελεστές ισχύος μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας διαμορφώνονται αρνητικά για την πρώτη με τέτοιους ρυθμούς ώστε επιβάλλεται η άμεση επίλυση των ελληνοτουρκικών ζητημάτων για να περιοριστούν οι απώλειές μας. Αυτό μπορεί να συμπεραίνεται από μια «γραμμική» εξέλιξη των πραγμάτων. Αλλά όπως επισημαίνει και ο Buyukanit στην προαναφερθείσα ομιλία του, τα ανθρώπινα πράγματα δεν εξελίσσονται όπως τα αναμένουμε, αλλά απρόσμενα και αναπάντεχα. Η Ελλάδα μπορεί και πρέπει να βρει απαντήσεις στην τουρκική επιθετικότητα, αν θέλει να διατηρήσει την αυτονομία της και την αξιοπρέπειά της. Και μια καλή αρχή για όσους δεν αποδέχονται τα «οράματα» των ισλαμο-πασάδων και την τουρκική ειρήνη, είναι να μελετηθεί το πόνημα του Μ.Χ. στο σύνολό του. Από αυτό μπορούν να αντληθούν μαθήματα και συμπεράσματα από τις θεωρήσεις των γειτόνων, για το πως αυτοπροσδιορίζονται, για τον τρόπο που λειτουργούν και συνεπώς για τον τρόπο αντιμετώπισής τους.


Ο Μάριος Λ. Ευρυβιάδης διδάσκει διεθνείς σχέσεις στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.