Geç Dönem Osmanlı Mimarisi

Büyük değişimlerin çağı olan XIX. Yüzyıl içinde, Osmanlı Türkiyesi’nde gerçekleştirilen değişimler azımsanmayacak boyuttadır. Osmanlı toplum yapısındaki değişimin simgesi durumundaki kurumların oluşması, bu yüzyılın özelliklerinden kaynaklanır. Bu kurumların eğitim alanındaki önemli örneklerinden biri de Sanayi-i Nefise Mekteb-i Âlisi olmuştur. Okul, II. Abdülhamid Döneminde, sivil sanatçıların eğitimini sağlayacak bir güzel sanatlar yüksekokulunun kurulması düşüncesiyle, 1 Ocak 1882’de Osman Hamdi Bey’in bu kuruma müdür olarak atanmasıyla işleyişine başlamıştır. Çalışmamızın konusunu, söz konusu okulun yapılandırılmasında öncü rolü oynamış iki önemli aktör olan Osman Hamdi Bey ile Levanten kökenli mimar Alexandre Vallaury’nin, okulun yapılandırılma sürecinde yollarının nasıl kesiştiği ve birlikte nasıl çalışmış oldukları oluşturmaktadır. Söz konusu ilişkinin somut verilerle saptanarak ortaya konulmasının amaçlandığı çalışmamızda, dönemin gazeteleri, diğer yayınları ve dönem hakkındaki literatür incelenerek ikili arasındaki güçlü işbirliği ortaya konulmuştur. Buna göre, farklı dönemlerde de olsa, genç yaşlarda Paris’e giderek, dönemin en iyi güzel sanatlar okulu olarak değerlendirilen Ecole des Beaux-Arts’da eğitim görmüş olan bu iki sanatçının, sonrasında Osmanlı başkenti İstanbul’a dönerek, Sanayi-i Nefise Mektebi Âlisi’nin kurulmasında ve işleyişinde öncü bir rol oynamış oldukları görülmektedir. Okulun işleyişi için oluşturulan yönetmelik, bu iki öncü karakterin eğitimlerini almış oldukları Ecole des Beaux-Arts'daki eğitim sistemi ile büyük benzerlikler göstermektedir ve genel olarak okulun eğitiminde Avrupai bir sistem benimsenmiştir.

Bu bildiride, Başbakanlık Osmanlı Arşivi'ndeki belgelere göre 1863 yılında inşa edildiği tespit edilen Samsun Kışlası'nın dönemine ait planı, keşif defteri, kitabesi, inşa süreci, mimari ve mimari özellikleri hakkında bilgi verilmesi amaçlanmıştır.
Key: Samsun, Osmanlı Mimarisi, Askeri Mimari, Kışla

19. yüzyıl, Osmanlı toplumunun ve devlet yapısının hızla değişime uğradığı bir dönemdir. Sultan III. Selim ve II. Mahmud’un reformları 1839’da ilan edilen Tanzimat Fermanı ile yeni bir çehre kazanmış, imparatorluk Batı ile daha fazla entegre olmaya başlamıştır. Bu durum yeni yapı tiplerinin ortaya çıkışını hızlandırırken 1855 sonrası modern belediyelerin kuruluşu ile birlikte şehir planlarında da farklı uygulamaların kendini gösterdiği bir süreç yaşanmaya başlanmıştır. Yerleşim alanlarının modern şehircilik anlayışı ile planlanması ve inşaat faaliyetlerinin düzenlenmesi için Sultan Abdülmecid Devri’nden itibaren nizamnameler hazırlanmıştır. “Ebniye Nizamnameleri” adı verilen bu düzenlemelerin ilki 1848 yılında hazırlanmış olup bu ilk nizamnameden sonra Sultan II. Abdülhamid Dönemi’ne kadar binalarla ilgili çok sayıda nizamname çıkarılmıştır. Yapılan bu çalışmada Osmanlı Arşivi’nde kapsamlı bir belge taraması yapılarak mevcut literatürün de yardımı ile Sultan II. Abdülhamid Dönemi’nin imar mevzuatı ve bunun şehirlere yansıması incelenmiştir.

19. century is a period in which Ottoman society and state structure were rapidly changing. Tanzimat Edict which was announced in 1838 gave countenance to Sultan Selim III and Mahmud II's reforms and the empire began to integrate more with the West. Since this situation escalates the emergence of the new building types, a process which involves different applications in city planning after foundation of modern municipalities in 1855. Regulations have been prepared since the reign of Sultan Abdulmecid in order to organize construction activities and planning of residential areas with modern urbanism. The first of these regulations was named Building Regulations which was  prepared in 1848 and many regulations were issued regarding the buildings after this first regulation until the reign of Sultan Abdulhamid II. Osman Nuri Ergin's work entitled Mecelle-i Umuru-i Belediyye was used as the main source in studies on the structure, scope and objectives of construction and town  planning within the reign of Abdulhamid II (1876-1909) which is more than thirty three years and the studies was mostly focused on the Building Regulations issued on 1882. However, the implementation of regulations which covers every building type in city  planning and changes in legislations with every revision of the articles in those regulations were not detailed. In this work, zoning legislations of the Sultan Abdulhamid II reign and its effects on the cities are analysed with the help of an extensive document scanning at Ottoman archives and current literature.

Feshane; Osmanlı modernizasyonunu sosyal, politik, askerî ve ticari yönden destekleyen, Nizam-ı Cedid’den ilham alan ve 2. Mahmut’un Yeniçerileri kaldırması ile resmîleşen bir kurumdur. 1835 yılında kurulup üretime geçen ve aradaki uzun zaman diliminde karşılaştığı birçok engeli aşıp 1986 yılına kadar gelmiş en eski Osmanlı fabrikalarındandır. Ancak 1986 yılında İstanbul'daki imar faaliyetleri nedeniyle, Haliç'te yer alan bütün sanayi kuruluşlarının kaldırılması nedeniyle diğer örneklerle beraber büyük kısmının yıkılmasından kurtulamamıştır. Bugün kültür merkezi olarak kullanılan fabrikanın dokuma atölyesi binası, prefabrike olarak inşa edilen ilk sanayi yapılarından birisi olması nedeniyle muhafaza edilmiştir. Fabrika, sanayileşmeye geç de olsa başlamış olan Osmanlılardan günümüze kalan nadir endüstri miraslarından biridir.

Çalışma konusu olan Bergama Taşhan Bergama'nın Osmanlı Dönemi'nden kalan en önemli yapılarından birisi olma özelliğini taşımaktadır. Bunun yanında, Osmanlı İmparatorluğu Dönemi'nde ticaret ve lonca teşkilatlanmalarıyla ünlü olan Bergama'da günümüze ulaşabilmiş az sayıdaki han yapısından birisidir. Yapı, kitabesinden anlaşıldığı üzere 1432 yılında, Bergama'da hatiplik yapan ve sonrasında paşa rütbesi verilen Hatip Paşa lakaplı Bedreddin Mahmud'un oğlu Hibeytullah tarafından yaptırılmış olup "Hatip Paşa Vakfı"nın akarıdır. Bu vakıfta ayrıca İncirli Mescid Camii, Küplü Hamam ve Hatip Paşa Medresesi (Karaca Ahmet Medresesi) olarak geçen yapılar da kayıtlıyken günümüzde bu vakıf bulunmamaktadır. Yapı özgün plan kurgusu ile Anadolu'daki diğer Osmanlı Dönemi hanlarından ayrılmakta ve daha çok Selçuklu Dönemi kervansaraylarını andırmakta iken 19.yy.'da geçirdiği tadilatlardan sonra iş hanı olarak kullanılmaya başlanmıştır. Vakıf kayıtlarında kervansaray (karbansaray) olarak gözükürken sonradan han olarak geçmeye başlamıştır. 19. yy.da giriş cephesinin bulunduğu kol üzerine eklenen bir üst kat, yapının özgün plan kurgusunu ve cephesini kısmen bozmuş olsa da, yapılan eklentilerin kendine özgü mimarisi ve döneminin mimari özelliklerini yansıtması sayesinde Anadolu han yapıları arasında farklı bir konum kazandırmıştır. Özgün döneminde tamamen kargir olarak yapılan yapının içerisinde bir çok farklı kargir yapım tekniğini bir arada görmek mümkündür. Cephe duvarlarında devşirme olduğu düşünülen büyük kesme taş duvar ile taş-tuğla almaşık duvar görünürken, iç kısımlarda moloz taş tonozlar, günümüze ulaşamayan tuğla tonozlar, devşirme sütunlar ve tuğla kemerli kapılar bulunmaktadır. 19. yy sonunda da giriş üzerindeki kerpiç yığma duvarlı bir kat eklenmiş ve yapım sistemi çeşitlilik kazanmıştır. Üst kat yapılırken yapının tuğla tonozlarının bir kısmı hasar görmüş geri kalanı ise tamamen yok olmuştur. Yapı 20.yy'da da oldukça müdaheleye uğramış ve çok sayıda eklenti oluşmuştur. Bu süreç içinde özgün mekan kurgusunda değişik v meydana gelmiştir. 1978 yılında geçirdiği yangın sonrasında da tamamen işlevsiz ve atıl kalmıştır. Bergama Taşhan'ın günümüzdeki Bergama içerisindeki konumu, yapının özgün mekan kurgusu ve yapım teknikleri, mekan ölçüleri ve ulaşım dikkate alındığında yapının Bergama halkının çok sık olarak kullandığı ve ticaret hayatını etkileyen ya da kontrol eden bir yapı olarak değerlendirilmesi istenmiştir. Bu nedenle "Ticaret Odası" olarak işlevlendirilmiş ve bu doğrultuda bir restorasyon önerilmiştir. Yapının restorasyon kararlarındaki ana ilke, mevcut özgün özelliklerin olduğu gibi korunması veya bilimsel verilere göre yeniden yapılması fakat kesin verilerin olmadığı konularda kalıcı ve yapıya zarar verecek müdahalelerden kaçınılması, hafif, çağdaş malzemelerle ve geri dönüşümü mümkün tamamlama yapılıp mekanın işlevini yerine getirmesinin sağlanması olarak belirlenmiştir. Bu sayede Taşhan hem ticaret yaşantısıyla ünlü Bergama'nın hak ettiği nitelikte bir idari yapı olacak, hem de çok sık kullanılan ve ilgi gören bir yapı haline gelip günümüzdeki atıl halinden kurtarılmış ve günümüze kazandırılmış olacaktır.

-----

Bergama Taşhan, which is the subject of study, has the singularity of being one of the most important buildings in Bergama (Pergamon) which dated Ottoman Era. Beside this, Taşhan is one of the few commercial (han, inn, caravanserai...) buildings which could reach today in Bergama, the city was famous once for its commerce and guilds in Ottoman Era. As written in the epigraph, the building was built in 1432 for Hibeytullah, the son of Bedreddin Mahmud, who is called "Hatip Paşa" for taking the rank of pascha. It was a part of a foundation called "Hatip Paşa Foundation" and built for its income. This foundation was also included İncirli Mescid Camii, Küplü Hamam and Hatip Paşa Medresesi (Karaca Ahmet Medresesi) but not active at the moment. The building is divided from the other Otttoman Era han buildings in Anadolu for its unique plan form and seemed more like Seljukian Era caravanserais but after the 19th century alterations, the building was started to use as an office block.In its foundation records, the han was stated as a caravanserai but after 16th century as a han. Even though the 19th century alterations and additions (upper floor, the places in the court...) had deformed its original plan form and front view, the distinctive architecture of additional parts and reflecting the architectural form of its own era, made the building earn a specific status in the han buildings in Anadolu. It is possible to see various masonry techniques together at the building, which was built completely with bricks and Stones in its original period. As appeared at the surfaces of outer walls huge stone blocks, which thought as reused materials, was used with the brick-stone togehter techniques. At inner walls and parts, brick vaults (which were not reached today) and stone vaults, reused stone columns and capitals, doorways with brick archs built. A wood with timber filling upper floor was added at late periods and structure systems diversified. Some parts of brick vaults were damaged when the upper floor was built and the rest of the brick vaults were destroyed completely. In 20th century too, the building had many reparations and vii alterations and various non-original additions on it. This situation deformed the building from its original form, finally, a fire in 1978 abandoned the building completely. Considering the location, the original plan form and structural techniques, the size of the places and rooms and transportation facilities of Taşhan in Bergama, it is demanded to be used as an administrative building of commerce and business activities in Bergama, and used frequently by the public. Therefore, Taşhan adapted as "Chamber of Commerce" and a ( project at this direction proposed. The main principle on restoration decisions is to protect parts as existed today or rebuild, which exact datas could acquired, but at the controversial parts, to avoid intervention which can be harmful and permanent, instead, to integrate parts and places and to help the building adapt to its newfunction with light, contemporary and easily detachable material.With the help of this Taşhan will be an administrative building of commerce and business of Bergama, which Bergama deserve, and bring in to our time and saved from its current abandoned situation, become a frequently used and interested building.

Osmanlı İmparatorluğu'nun son yılları ile Cumhuriyet döneminin ilk yıllarında yaşayan, 19. yüzyıla damgasını vuran önemli isimlerdendir Mimar Ahmet Kemalettin. Yakın mimarlık tarihimizde önemli bir yere sahip olan, eserleriyle bugün yaşamaya devam eden fakat hakkında pek az malumat sahibi olduğumuz mimarı, biraz yakından tanımaya çalıştık.

Onofrio Panvinus'un 1580 olarak tarihlendirdiği ve 1600 yılında Venedik'te basılan De Ludis Circensibus'da kullandığı ahşap baskısı büyük olasılıkla geç 15. yüzyıldan kalma başka bir resimden kopyalanmıştır. Hipodromun Fetih'ten sonraki durumunu betimleyen baskının üst tarafında bugün Sultanahmet olarak isimlendirilen bölgedeki konut dokusu ayrıntılı bir şekilde gösterilmektedir. (Kuban D. , 2010, s. 103)'te Bizans evlerinin "Büyük olasılıkla evin zemin katı karışık taş ve tuğladan, üst katları da ahşaptan yapılmıştır"; yine (Kuban D. , 2010, s. 444)'de "Orta Bizans Dönemi'nde ahşap yapılar çok yaygın olmalıdır" demektedir ancak bu görüşlerinin neye dayandırdığını açıklamamaktadır. Onofrio Panvinius'un kullandığı ahşap baskıda yer alan konut dokusu tümüyle kâgir olarak algılanmaktadır. 1 1

Hakkında bazı bilgi sorunları bulunan Bursa Hükümet Konağının inşası konusu, arşiv belgelerinden oluşan kaynaklar ile yeniden yazılmıştır. Bursa kent tarihi çalışmalarında, Ahmet Vefik Paşa'nın Bursa'ya bir Hükümet Konağı yaptırdığı yönündeki sürekli tekrarlanan iddiaların, böylelikle geçerliliğini yitirdiği görülecektir. Tanzimat sonrası Cumhuriyet dönemine kadar geçen süreyi kapsayan arşiv belgeleri ile o dönemde Hükümet Konağı olarak kullanılan kiralık ya da geçici yapıların onarım süreçleri, buna paralel olarak Hükümet meydanında ortaya çıkan fiziksel ve idari örgütlenme değişimleri, bu çalışma ile ortaya konulmaya çalışılmıştır.

18. asrın sonlarına kadar ıssız ve ormanlık bir arazi olan bugün ise "Teşvikiye" adıyla bilinen semt, Sultan III. Selim'in avlanmak veya atış talimi yapmak amacıyla buraya uğradığı 1790-1791 yıllarında ilk nişan taşını dikmesi üzerine, kendisi ve beraberindekiler için bir mescide ihtiyaç duyulmuştur. Böylece 1794-1795 yıllarında nişan taşının bulunduğu alana ahşap bir mescid yapılmıştır. Bu mescid bölgedeki tek yapıdır. 1853-1854 yıllarında Sultan Abdülmecid tarafından mescidin yerinde cami yaptırılır. Padişahın cami etrafında mahalle kurulmasını teşvik etmesiyle semt giderek yerleşime açılır. Semte, teşvik edildiğinden dolayı "Teşvikiye" denmiş ve camisi de bu ismi almıştır. 1839 yılında ilan edilen Tanzimat Fermanı ile birlikte İstanbul yeni alanlara doğru genişlemeye başlar. Semtte konaklar, apartmanlar, palasların kurulmasıyla ilk beton yerleşme burada oluşur. 19. asrın başlarında devletin yönetim merkezinin Topkapı Sarayı'ndan Dolmabahçe'ye oradan da Yıldız'a taşınmasıyla, semtin ve caminin önemi daha da artmıştır. Böylece saray ve çevresi tarafından Galata-Pera bölgesinin yakınındaki Teşvikiye semti, yerleşim açısından daha cazip hale gelmiştir. Özellikle cami, Dolmabahçe ile Yıldız Sarayı'nın arka bahçesinde yer aldığından, konum olarak önemli bir noktada bulunduğu için Cuma Selamlığı törenlerinde kullanılmıştır. Geç devir selatin camilerinden biri olan Teşvikiye Camii, 19. yüzyılda Sultan II. Abdülhamid döneminde yeniden yapılmış ve 20. yüzyıldaki onarımlarla günümüzdeki halini almıştır. 2005 yılında kapsamlı bir onarımdan geçirilen cami, 2016 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü denetiminde restorasyona alınmış olup, halen restorasyonu devam etmektedir. Caminin 2019 yılının Eylül ayında ibadete açılması planlanmaktadır. 18. yüzyıl başlarından itibaren Osmanlı mimarisine, Batılılaşma dönemiyle birlikte yansıyan üslupların etkisinin görüldüğü bu eserle ilgili yapılan araştırmalarda; hem semtin gelişimine öncü olması, hem de 19. yüzyıl selatin camileri arasında en fazla sivil mimari unsurları içeren yapı olması bakımından önemli olduğu düşünülerek, arşiv belgeleri ile kapsamlı bir şekilde incelenmesine karar verilmiştir. 18. yüzyıl başlarından itibaren batı ile ilişkilerin giderek artması, Osmanlı toplum yapısındaki değişmeleri beraberinde getirmekle birlikte, yeni kurumların oluşturulmasıyla Klasik Osmanlı döneminin mimari anlayışına yabancı olan yeni üslup özellikleri İstanbul'daki mimari çehreyi etkilemiştir. Lale Devri'nde iyice benimsenen Barok etkisi, yapılarda sadece biçimsel olmaktan çıkıp iç ve dış mekandaki tüm mimari elemanlarda yoğun bir şekilde kendini göstermeye başlamıştır. Ancak yerli mimarlar tarafından oluşturulan bu dönem yapılarında, Avrupa etkili Barok, Rokoko, Ampir ve Neoklasik gibi üsluplar Osmanlı geleneğine aykırı düşmeyen formlara dönüşmüştür. III. Selim döneminde ise, ilk önce süslemede etkisini gösteren batılı motifler, yapıya ekleme olmaksızın, geleneksel mimariyle bütünlük sağlanmıştır. Tanzimat döneminin getirdiği yenilikler de İstanbul'un yeni bir mimari kimliğe bürünmesini sağlamıştır. Bu dönemdeki mimari üslup, Türk-Barok üslubu veya Osmanlı Baroğu olarak adlandırılmıştır. Daha sonra mimaride, batıdan alınan üslupla doğudan alınan üslupların sentezlenmesiyle birlikte Eklektisizm ortaya çıkmıştır. Dini mimaride ise, 18. yüzyıldaki yapılarda klasik plan tipi görülmekle birlikte, İstanbul camilerinin kuzey cephelerinde; son cemaat yeri, hünkar mahfili ve minarelerin bir bütün olarak kaynaşmasından oluşan bu yeni şema, 19. yüzyıl sonuna kadar gelişim göstermeye devam etmiştir. Bu dönemde, padişah ve maiyetindekiler için özel olarak yapılmış bir bölüm olan hünkar mahfilleri ise, kütlesel açıdan camilerin büyük bir bölümünü oluşturmuş ve gitgide mimariden bağımsız bir hal almıştır. 18. yüzyılda Sultan III. Selim tarafından ahşap bir mescid olarak yapılan, 19. yüzyılda Sultan Abdülmecid tarafından inşa edilen ve Sultan II. Abdülhamid döneminde ise genişletilip onarılarak ek bölümlerle tekrar yapılan Teşvikiye Camii, bu anlayışla yapılmış olup, üslup ve biçim özellikleri açısından diğer yapılardan farklılık göstermektedir. Cami, Abdülmecid dönemi camileri arasında değerlendirildiği için diğer selatin camileri içerisinde, 19. yüzyıl sonu özellikleri gösteren bir cami olarak kabul edilmektedir. Batının imparotorluk üslubu olan Antik Çağ mimari özelliklerini cephesine yansıtan Teşvikiye Camii'nin; mimarı, inşa süreci ve tarihine ilişkin bilgiler arasındaki farklı yaklaşımlar dikkat çekmektedir. Bunlar dışındaki bilgiler ise uzun zamandan beri tekrarlanan paragraflardır. Bu da bizi arşiv belgelerini incelemeye sevketmiştir. Osmanlı Arşiv Belgelerinde Teşvikiye Camii isimli bu çalışmadaki amacımız; var olan bilgileri bir araya getirmek, yanlış ve eksik olduğunu düşündüğümüz bilgileri daha önce kullanılmamış olan arşiv belgeleri ile düzeltebilmek ve cami hakkındaki tüm kaynakları bir araya getirerek mümkün olduğunca doğru verilere ulaşabilmektir.

Türk mimarisinde ahşap direkli ve tavanlı cami inşa etme geleneği 9. Yüzyıl
ortalarında kurulan Karahanlılara kadar uzanmaktadır. Gazneli ve Büyük Selçuklu
dönemlerinde yaygın olarak görülen bu plan tipi, Anadolu Selçuklu, Beylikler ve
Osmanlı dönemlerinde de devam etmiştir. Anadolu’da kurulan devletler, geçmişten
gelen bu gelenekleri kendi kültürleriyle harmanlayarak kendilerine özgü bir üslup
oluşturmuş ve bunu yapılarında en güzel şekilde ifade etmişlerdir. Konya ve
çevresinde de yoğun bir şekilde karşımıza çıkmaktadır. Bu eserlerin yoğunluğu XVIII.
ve XIX. yüzyılda artış gösterdiği görülmektedir.
Ilgın Balkı Köyü Camisi, bu geleneği sürdürmekle birlikte mimari ve süsleme
programı açısından Geç Osmanlı Dönemi özelliklerini yansıtan önemli örneklerden
biridir. Mimari özelliklerinden ziyade süslemeleri ile dikkat çekmektedir. Ahşap, taş,
alçı ve boyalı süsleme olmak üzere çeşitli malzemelerle yapılan süslemeler bir arada
kullanılarak zenginleştirilmiştir. Taş süsleme dış cephede ve minberde, alçı süsleme
mihrapta, ahşap süsleme vaaz kürsüsü ve mahfilde görülür iken boyalı süsleme ise
harim duvarlarını adeta boş yer kalmayacak şekilde bezenmiştir. Konumuzu oluşturan
Balkı Köyü Camisi, mimari, malzeme ve süsleme açısından kapsamlı bir şekilde ele
alınarak benzer örneklerle değerlendirmesi yapılacaktır.

Künye: Arar, M.B. (2020). "Niğde Tren Garları" Niğde Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları, Niğde.
The railways that emerged in England, showed a rapid development and spread to various parts of the world in the 19th century. Ottoman Empire did not remain indifferent to these developments, thus Railway construction started with Sultan Abdulaziz Khan period. Formingour subject “Niğde Train Stations” construction in two periods. As a result of our work, eight train stations has been determined. Two of this stations builted in Ottoman era six of these builted in Turkish Republic period. The station Ulukışla and Çiftehan, facility that constitutes our subject, part of the Anatolian-Baghdad railway project, one of the most important reconstruction activities of the Sultan II. Abdulhamid Khan period. Other railway construction activities in the Turkish Republic period. Niğde, Hüyük, Bor, Bereket, Karalar and Gümüş stations also belong to this period. In both periods, development activities were carried out by the Germans. Structures at the station German-type projects, and thus are the works that exhibit
the German-Turkish eclectic features of its period a draws attention. It also played an important role in the urbanization of the town following the period and also it has been the main factor in the development of the surrounding settlement over time. For this reason, railway structures in Niğde, Railway Heritage and industrial architecture within most important. Although each of them is a work exhibiting the characteristic features of its period in Anatolian Turkish Architecture, at the same time, they are historical, social, technological and scientific witnesses of the industrialization culture in Niğde.

İngiltere’de ortaya çıkan demiryolları, hızlı bir gelişim göstererek 19. yüzyılda dünyanın çeşitli bölgelerine de yayılmıştır. Osmanlı Devleti bu gelişmelere kayıtsız kalmamış, nitekim Sultan Abdülaziz dönemi ile birlikte demiryolları inşasına başlanmıştır. Konumuzu teşkil eden Niğde Tren Garları, başlıca iki dönemde inşa edilmiş yapılar olarak karşımıza çıkmaktadır. Yaptığımız çalışmalar neticesinde toplam 8 gar tesisi tespit edilmiştir. Bunlardan ikisi Osmanlı, altısı Cumhuriyet dönemine aittir. Osmanlı dönemine ait Ulukışla ve Çiftehan garları Sultan II. Abdülhamid Han dönemi imar faaliyetlerinden Anadolu-Bağdat Demiryolları’nın önemli bir parçasıdır. Diğer demiryolu inşa faaliyetleri ise Cumhuriyet döneminde gerçekleşmiştir. Niğde, Hüyük, Bor, Bereket, Karalar ve Gümüş garları bu döneme ait eserlerdir. Her iki dönemde de imar faaliyetleri Almanlar tarafından yapılmıştır. İstasyon dâhilindeki yapılar özellikleri bakımından Alman tip projelerin belirgin örneklerindendir ve dolayısı ile döneminin Alman-Türk eklektik üsluplarını sergileyen eserler olarak dikkat çekmektedir. Yapılar, inşa edildiği dönemlerde bölgelerin şehirleşmesinde önemli rol üstlenmiş, çevresindeki yerleşim mahallinin zamanla gelişmesinde ana etken olmuştur. Bu sebeple Niğde’de yer alan demiryolu yapıları, demiryolu mirası ve endüstriyel mimari kapsamında oldukça önemlidir. Her biri Anadolu Türk Mimarisi içerisinde döneminin karakteristik özelliklerini sergileyen birer eser olmakla birlikte, aynı zamanda Niğde’deki sanayileşme kültürünün tarihsel, sosyal, teknolojik ve bilimsel tanıkları niteliğindedir.

Haydarpaşa Muhacir Misafirhanesi (1908); Mimar Kemalettin tarafından inşa edildiği düşünülen I. Ulusal Mimarlık Akımı’nın mütevazi örneklerinden biridir.

İçten içe 28.40 m x 13.53 m ölçülerindeki iki katlı yapı; merkezde giriş holü / sofa ve üç yandaki kanatlarda birer mekandan oluşan ters T planlıdır.  plasterlerle desteklenmiş duvarlar zemin katta 55 cm, üst katta 42 cm kalınlığındadır.

Güneybatı cephe ekseninde, iki yandan dışa taşkın plasterlerle sınırlanmış portalin açıldığı Bursa kemerli giriş eyvanı üzerinden dört kanatlı bir ahşap kapı geçirerek ulaşılan giriş holü ve merdiven; planın merkezinde yatay ve dikey sirkülasyonu sağlar. Giriş holü ile birlikte giriş holüne kapılarla bağlanmış kuzeybatı – güneydoğu ekseninde uzanan iki yan kanat ve giriş hölüne dik uzanan kanat, zemin katta T plan şemasını şekillendirir. Üst katta zemin kat plan şeması büyük çoğunlukla izlenmiştir. Giriş holü kuzey köşede, kuzeybatı ve kuzeydoğu duvarlara yaslanmış L planlı merdiven, uzatılmış bir sahanlığa açılarak üst kata ulaşımı sağlar. Yan ve dik kanatlar üst katta aynen tekrar edilmiş, zemin katın giriş merkezi bölüm ahşap strüktürlü bir duvarla, merdiven boşluğu ve sofa olarak ikiye ayrılmıştır. Yan kanatlara, sofa; dik kanata ise merdiven boşluğundaki genişletilmiş sahanlık üzerinden ulaşılır. Köşelerde, dikey eksendeki portalde ve yan kanat duvarlarında bulunan duvar payeleri aralarına; zemin ve birinci katta yan ve dik kanatlarda onar pencere yerleştirilmiştir. Birinci katta sofa zemin kattan farklı olarak iki pencere ile cephe verir. Plan şemasının ana unsurunu merkezi konumu ile zemin katta giriş holü ve birinci katta sofa mekanları oluşturur. Yapıdaki tüm mekanların kesiştiği birbirlerine merdiven ile bağlanmış bu iki mekan doğrudan ana cephe ile de ilişkilidir.

Yapının ana inşa malzemesi tuğladır. Zemin ve birinci katta 6 cm x 25 cm ölçüsündeki payelerle desteklenmiş tuğla malzemeden yığma duvarlar uygulanmıştır. Zeminler karo mozaik, tavanlar zemin katta volta döşeme, üst katlarda yan kanatlar ve sofada çıtalı ahşap kaplama, dik kanatta bağdadidir.

Oldukça yalın üslupta ele alınmış Muhacir Misafirhanesinde bezeme unsurları geometrik ve bitkisel motifler şeklinde kendini gösterir. Bitkisel ve figüratif bezeme ile yazı ise yapıda uygulanmamıştır. Taş, karo mozaik ve ahşap üzerinde yoğun bir şekilde görülen geometrik süsleme; saçak, cephe, kapı ve pencere kasaları, pencere parapetleri ve kilit taşları ile Z-01 mekanı karo mozaik zemin döşemesinde yoğunlaşır. Yapıda bitkisel süsleme; ters lale motifinin işlendiği güneybatı cephede 1-P31 ve 1-P32 pencereleri arasındaki taş sütuncenin başlığında ve kapalı lale motifine yer verilmiş Z-01 mekanı karo mozaik zemini bordüründe zincir içinde uygulanmıştır.

Bütün bu değerlendirmeler açısından Haydarpaşa Muhacir Misafirhanesi’ni I. Ulusal Mimarlık Dönemi içinde plan tipine açısından az rastlanır olarak tanımlayabilmek mümkündür.

Karakol kelimesinin etimolojisiyle ilgili farklı görüşler ileri sürülmekle birlikte aslının "bakmak, gözetlemek" anlamındaki karamak fiiline meslek bildiren -vul ekinin getirilmesiyle oluşturulan karavul olduğu sanılmaktadır. Osmanlı döneminde kelime "karagul / karagol"a, son zamanlarda ise "karakol"a dönüşmüş ve genellikle düşmanın âni saldırılarından korunmak için ordunun etrafını muhafaza ile görevli piyade ve süvari askerlerini ifade etmiştir. Şehir ve kasabalarda güvenliği sağlamak amacıyla içinde asker veya zaptiye memuru oturtmak için yapılan binalara önce karavulhâne / karakolhâne, daha sonra kısaltma yoluyla karakol denmeye başlanmıştır.

Tanzimat Dönemi reformlarıyla başlayan, Osmanlı Devleti’nin siyasal, toplumsal ve ekonomik yapısını Batılı anlamda düzenlemeyi amaçlayan süreçte yönetimsel birtakım düzenlemelere gidilmiştir. Tanzimat’la baslayan bu yeni yönetimsel sistem, yeni yapı tiplerini de beraberinde getirmiştir. XIX. yüzyıldan itibaren inşa edilmeye başlanan hükümet konağı binaları bu yeni sistemin gerektirdiği yapılardandır. Tanzimat’tan Cumhuriyet’e uzanan bu süreçte taşrada pek çok kamu binası inşa edilmiştir. Bu binalar arasında, devlet otoritesini ülkenin her kösesinde göstermeyi amaçlayan hükümet konakları, önemli bir yere sahiptir. Bu makalede Trabzon’da hükümet konağı binaları ve bunların inşa süreçleri, Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan belgeler yardımıyla ortaya konulmaya çalışılmıştır.

The continuity which began with the reforms of the Tanzimat era, aimed to westernize the Ottoman State’s political, social and economical structure. Within this process some governmental arrangements were actualized in the Ottoman State. This new management system brought along some new construction styles. The government office buildings which started to be constructed from 19th century onwards were the building types which this new system required. Numerous public buildings in the rural areas/tasra were constructed from the Tanzimat era to the Republic Period. Among these buildings, the government office buildings which were aiming to exhibit the strength of the state in every region of the country, gained a great importance. In this paper, the government office buildings in Trabzon, Orta Hisar region and the establishment of these buildings are tried to be presented under the light of some documents kept in the Ottoman State Archive.

Sadece mimar olarak değil, ressam, dekoratör, teorisyen, yazar ve bütün bu çalışmalarıyla mimarlık ve sanat tarihçisi olarak Pierre Montani, XIX.Yüzyıl Osmanlı sanat ortamında çağının üretken ve çok yönlü kişilikleri arasında önemli bir yere sahiptir.
Arkitekt, Yıl: 70, Sayı: 495, Mart-Nisan 2003, s. 42-47

Ardahan'daki tarihi camilerle ilgili yaptığımız araştırmalar sırasında Çıldır ilçesi Suhara Köyü (Yakınsu Köyü)'nde yer alan tarihi camiye ait, Osmanlı dönemi ve Çarlık Rusya idaresindeki döneme tarihlenen Osmanlıca belgelere ulaşılmıştır. Bugüne kadar yayımlanmamış olan bu belgeler, yapının geçmişi, inşa süreçleri gibi konulara ışık tutarak sanat tarihi araştırmalarını doğrudan ilgilendirmektedir. Nitekim Osmanlı arşiv
belgelerinde Kanberzade Camii adıyla kayıtlı olan söz konusu cami bu adı, Çıldır'da Kanberzadeler olarak tanınmış aileden almaktadır. Diğer taraftan bu belgeler bir dönem Osmanlı'nın eyaleti konumundaki Çıldır'ın idari yapısı, nüfusu, toplumsal yapısı ve ortak sosyal yaşamı hakkında sağladığı ipuçlarıyla da kıymetli tarihi belge niteliğindedirler. Bu makalede söz konusu belgelerin transliterasyonu yapılarak yayımlanmakta, içerikleri hakkında bilgi verilmekte, bu belgelerin Anadolu'daki bir kasaba camiinin tarihine ışık tutması bağlamında taşıdığı öneme dikkat çekilmektedir.




During the researches we conducted on the historic mosques in Ardahan, we reached Ottoman documents, dating to the Ottoman period and the period of Czarist Russian rule, which are related to the historical mosque, located in Suhara village of Çıldır district. These documents, which have not been published until now, concern the studies in art
history by shedding light on topics such as the history and construction processes of the building. Thus, this mosque, which is registered in the Ottoman archives with the name Kanberzade Mosque, is named after the family known as Kanberzadeler in Çıldır. On the other hand, these documents are valuable historical documents with the clues provided by
Çıldır, a province in the Ottoman state, regarding the administrative structure, population, social structure and common social life. In this article these documents are published by means of transliteration, while information about their content and the importance they carried in the context of the ways in which they provide an insight into the history of a town mosque in Anatolia are given.

Aksaray Zinciriye Camii, Türk Mimari evrimi içinde,  Anadolu Selçuklu Çağın’da XIII. Yüzyıl boyunca devam eden ve özellikle anıtsal örnekleri ile dikkati çeken, Anadolu Türk Beylikler Dönemi’nde XIV. – XV. Yüzyıl’da mahalli ve köy ölçeğinde klasik formuna ulaşan; Osmanlı Çağı’ndan Erken Cumhuriyet Dönemi’ne 1950 – 60’lı yıllara dek tüm Anadolu’da sevilerek tekrar edilen ahşap direkli camii geleneğinin içinde değerlendirilmiştir.

Yapının inşa tarihini gösteren herhangi bir kitabe ya da tarihsel belgeye rastlanmamıştır. Yalın üslupta ele alınmış bir mahalle mescidi olan yapıda herhangi bir tezyinata yer verilmemiş olması tarihlendirmeyi zorlaştırmaktadır ancak Aksaray Horoz Baba Camii ile olan plan, cephe düzeni, malzeme – teknik benzerlikleri açısından 20. Yüzyıl ilk çeyreğine tarihlendirmek mümkün görünmektedir

Günümüzde; kuzeyde harim, harime batıdan ekli muhdes hela ve güneyde avludan oluşan Zinciriye Camii, özgün mimari özelliklerinin bir bölümünü koruyarak günümüze ulaşabilmiştir.

Harim; düzgün olmayan bir geometrik plan yapısına sahiptir. Kuzeybatı köşesi içe çekilmiş kareyi andıran; eksenlerden içten içe 5.65 m x 6.75 m, dıştan dışa 6.90 m x 8.20 m ölçüsündeki harim doğu – batı doğrultusunda atılmış ahşap ana kirişi taşıyan dikdörtgene yakın kesitli serbest bir ahşap direkle yaklaşık iki eşit sahna bölünmüştür.

Harime giriş, doğu duvar üzerinde kuzeydoğu köşeye yakın yerleştirilmiş kapı ile gerçekleşir. Doğu duvarda bir ve güney duvarda iki adet düz lentolu ve içe doğru genişleyen pencere aydınlatma ve havalandırmayı sağlamaktadır. Mimari izler kuzey ve batı duvarlarda da pencere olduğunu göstermektedir. Güney duvar ekseninde yer alan yarım daire planlı mihrap nişi, üstten sivri kemer ve kavsara ile geçilmiştir. Güneybatı köşeye yerleştirilmiş minber, özgün değildir. Toprak dam olması muhtemel üst örtü Marsilya tipi kiremit kaplı ahşap kırma çatı ile yenilenmiştir.

Öz
Anadolu-Bizans-Osmanlı evinin evriminde önemli bir evre olan Bizans-Osmanlı geçişini incelememiz sırasında, “Osmanlı evi” olarak tanımlanan yapıların (ahşap) çatkı olmasına karşın, Orta Asya geleneğinden gelip Anadolu’ya yerleşen Selçukluların ve yerleşik Bizans’ın kagir evlerinin neden değişime uğradığını sorgulamaya başladık. Bu değişimin Küçük Suğra olarak isimlendirilen 1509 Büyük Konstantiniyye Depremi tarafından tetiklenmiş olabileceği sonucuna vardık. Bu değişim çok kısa bir zaman aralığında gerçekleşmişti. Bu ise ancak Bizans’ın böyle bir teknolojiye zaten sahip olmasıyla mümkün olabilirdi. Bu yöndeki hipotezimizi ileri sürdük ve sorgulamaya başladık. Hemen Fetih sonrasında, 1455 yılında Tursun Bey tarafından yapılmış bir Tahrire ulaştık.  Halil İnalcık, tahrir üzerinde çalışmış tahriri ve çalışmalarının bulgularını 2012 yılında yayınlamıştı. İlginç olan, Tahrirde oldukça çok sayıda “çardak ev” bulunmasıydı. Bu “çardak evler”, evrimin bir aşamasında devreye girmiş ahşap evler olabilirdi. Bu konuyu daha ayrıntılı bir şekilde ele almak ve hipotezimizi kanıtlamamız gerekecekti. Bu amaçla 15-17. yüzyılın hemen tüm vakfiyeleri, yazılı kaynakları ve İstanbul Kadı Sicillerini taradık. 15. yüzyıl gibi Bursa üzerinden gelen çatkıyı kullanarak inşa edilen ve dört direk üzerine kurulan bir oturtma çatının oluşturduğu mimari yapının tamamının ve sonrasında türevlerinin yaygın olarak “çardak” şeklinde isimlendirildiği sonucuna vardık. 17. yüzyılda “çardak” bir galat olarak görülmekte buna karşın çatkılı yapılar “Osmanlı evi” tipolojisine hızla girmekteydi. Diğer önemli bir bulgu ise bugün akademik jargona çok güçlü bir şekilde yerleşmiş bulunan “hayat evi”nin bir geçmişinin olmadığıdır.
Anahtar Sözcükler: Çardak, Çatkı, Çatma, Hayat Evi, Osmanlı Evi
Abstract
During our study of the Byzantine-Ottoman transition, which is an important phase of the evolution of the Anatolian-Byzantine-Ottoman house, we had to discuss why the structural system had been changed. Although the "Ottoman houses" have wooden frames, both, Seljuks who came from Central Asia and settled in Anatolia and hosting Byzantium had masonry houses. We started to question why the structural system had been changed. We conclude that this change may had been triggered by the Great Constantinople Earthquake of 1509, called the “Small Apocalypse”. This change took place in a very short time span. We put forward and started to question our hypothesis that Byzantium had already the wooden skeleton system possessed. We reached Tahrir made by Tursun Bey in 1455 immediately after the Conquest. Halil İnalcık worked on the Tahrir and published the findings of his studies in 2012. The interesting thing was that there were quite a number of "çardak houses" in Tahrir. These could have been wooden houses that came into play at some stage of evolution. We would have to go into this issue in more detail and prove our hypothesis. For this purpose, we scanned almost all pious foundations’ statuses, other written sources and Istanbul Kadı Registers of the 17th century, the word "çardak" was seen as a commonly accepted false whereas the wooden structures were rapidly entering the “Ottoman house" typology, although çãr-tãks were masonry constructions, originally. As a result of our research, we came to the conclusion that the entire architectural structure, which was built using timber frame structure coming from Bursa in the 15th century and formed by a four sloped roof built on four poles, and later its derivatives were commonly called "çardak".
Key Words: Çardak, Çār-ṭāḳ, Çatkı, Çatma, Hayat House, Ottoman House.

Bulaşıcı hastalıklar, tarih boyunca toplumları etkilemiş; bu hastalıkların tedavisi ve yayılmasını önlemek amacıyla çeşitli çözümler üretilmiştir. Osmanlılar da birçok bulaşıcı hastalıkla mücadele etmiştir. Osmanlı’nın son döneminde, farklı bulaşı yollarıyla Anadolu coğrafyasına ulaştığı anlaşılan frengi hastalığı, özellikle Kastamonu Vilayeti ve çevresinde çok etkili olmuştur. Salgın hastalığın tedavisi için çeşitli çözümler üretilmiştir. Bu çözümlerden biri de frengi hastalığının tedavisine mahsus hastane inşasıdır. XIX.yüzyılda yaşanan salgın hastalıklar vesilesiyle açılmaya başlanan ve genel tanımlamayla gureba hastanesi olarak isimlendirilen hastanelerden olan frengi hastaneleri, bu dönemde, halk sağlığı hizmetlerindeki modernleşmenin bir parçasıdır. Son dönem Osmanlı mimarlığında, yeni yapı türleri arasında önemli bir yer tutan sivil hastaneleri örnekleyen bu yapılardan, Kastamonu Vilayeti dahilinde, merkez sancağı, İnebolu, Bolu, Safranbolu, Sinop ve Çankırı’da inşa ve tesis edilmiştir. Yeni baştan inşa edilen veya başka yapılardan dönüştürülen bu örneklerden Safranbolu’daki frengi hastanesi günümüze ulaşmıştır. Hastanelerin mimari ve süsleme özellikleri hakkında, yazılı kaynaklar ve görsel belegelerden bilgi edinilebilmektedir. Bu makalede, Kastamonu Vilayeti’nde yaşanan frengi salgını ile mücadele hakkında bilgi verilip, vilayet dahilindeki frengi hastanelerinin inşa süreci, mimari ve süsleme özellikleri değerlendirilmiştir.

Konya’nın kırk eğitim yapısına dair bu çalışma Türk eğitim tarihini mimarlık alanındaki izdüşümleri üzerinden takip etmemize imkân tanımaktadır. Daha önce Aşağı Mezopotamya ve İran’da kurulan Nizamiye medreselerinin Anadolu’daki şubeleri olarak nitelendirebilecek Selçuklu medreseleri, dârü’l-mülk Konya şehrinde önemli örneklerle temsil edilir. Kentte Cumhuriyet dönemine kadar devam eden medrese eğitimine yönelik, avlu odaklı tipolojiye uygun şekilde inşa edilen yapılar dışında darülhuffaz diye tanımlanan, tek kubbeli cami-mescit tarzında yapılmış, Beylikler çağı uygulamalarıyla da karşılaşılmaktadır. Konya’da Ortaçağ’dan kalan anıtsal ölçekli kâgir eğitim yapılarına karşılık, saray patronajından yoksun ve çoğunlukla da yerel vakıflarca idame ettirilen kerpiç strüktürlü Osmanlı dönemi medreselerinin tamamı yok olmuştur. Konya eğitim tarihinin Osmanlı çağına tanıklık eden bugünkü mevcut yapılar, Tanzimat döneminde açılan azınlık mektepleri ile Osmanlı modernleşmesini yansıtan teknik ve mesleki eğitim kurumlarına ait binalardır. Tevhid-i Tedrisat Kanunu ile gerçekleştirilen Cumhuriyet dönemi eğitim reformu ise kentte Türk neoklâsik ve modern mimarlık üslûplarında inşa edilmiş okul yapılarında kendini göstermektedir.

As an administrative concept, “municipality” for the Ottoman soccured in the second half of the 19th century. Following that, municipality buildings appeared to wards the end of the 19th century as another type in capital and spreaded from capital to provinces. The aim is to study the municipal building in Samsun from this perspective. In this study, municipal building in Samsun, which was built between the years of 1913 and 1915, are evaluated in terms of the function and the formal features. In this context, considering the physical elements of the building, stylistic assesment is made, and also is focused on the problematique of the architect of the building. Considering the stylistic assesments, the Municipality Building evaluated in vernacular architecture, is also discussed with compliance by identity placed on it.

Wooden Turkish House has an explicit nature possessing determinant factors to its period of construction and location, besides several specific characteristics. Istanbul, as the last Ottoman capital, was a city with strong interactions with a range of residents including rich people, ambassadors, foreigners and diversified groups of people. With the effect of these pluralist features, the richness of timber architecture examples of Istanbul is a well-established and generally accepted statement. As a matter of the fact, at the beginning of the 20 th century the variety of the styles on wooden architecture was even more than Vienna and Paris. Usage of timber as a material for the housing in Istanbul was a passionate standpoint especially until 19 th century. Today, only few houses from 18 th century are still standing and most of the existing timber buildings are from after 19 th century. Among houses from the last period of Ottomans, the number of the authentic examples still remained is an important quantity conveying sufficient information on the characteristics of this period to the present.

Muhsinzade’ Khan is located in Hobyar Neighborhood of Fatih (Eminonu) District in Istanbul. It is dated to the second half of the 18th century based on its waqf deed. Despite the first floor, the second floor has porticoes. The features of the facade and architectural plan of Muhsinzade’ Khan have had big changes because of the natural
disasters and the repairs and renovations, which have had been as a result of intensive commercial activities in the neighborhood. The original spacial planning and organization of the building were not maintained since the walls between the rooms were demolished for creating larger rooms. Due to repairs and renovations, the level of the inner
courtyard was lowered to the level of the depots. Thus, today the building has become a three story structure and lostits originality. This article aims to present a restitution study that shows and interprets the original features of the building with the
help of today’s architectural features and the charter of its waqf.

A “BACKGROUND” ARCHITECT IN LATE 19TH CENTURY ISTANBUL:
ANNIBALE RIGOTTI

In parallel with the modernization efforts during the Tanzimat Era, Italian architects increased in number in the Ottoman Empire from the second half of the 19th century onwards. These architects worked in many cities of the Empire, especially in capital city Istanbul. They played an active role in transferring Western architectural styles and technologies to the East. A prominent figure among them was Raimondo D'Aronco, who came to Istanbul during the reign of Sultan Abdulhamid II. D'Aronco arrived in Istanbul in 1893 to design and realize the Istanbul Agricultural and Industrial Exposition (Dersaadet Ziraat ve Sanayi Sergi-i Umumisi), which Abdulhamid II planned to organize. Soon after beginning to work on the exposition, D'Aronco requested a committee of assistants from the Palace due to time constraints and large scale of the project. He also requested that a part of the members of this committee, picked personally by him, are brought from Italy. Subsequently, a few Italians came to Istanbul to aid him on the project. One of them was Turinese architect Annibale Rigotti, whom he met back in 1890s. After almost an entire year of preparations, the Istanbul exposition was cancelled due to the major earthquake that took place on July 10, 1894. Other known members of the assisting committee returned to Italy, but Rigotti stayed in Istanbul with D'Aronco. After the earthquake, he participated in the repair works of Yildiz Palace and assisted D'Aronco on projects ordered from outside the Palace. Also, independent from D’Aronco, he prepared a few projects, although these were not realized. After these projects, he accepted re- designing and managing construction of the Tbilisi-Batumi railway mediated by a German company. At the end of 1896, he went to Turin for new year holiday and never came back to Istanbul by giving up last Ottoman related work. Rigotti, who got his architectural education at Albertina Academy in Turin, has started his career at a young age with a daring move by coming to Istanbul. After this experience, he continued his international career in Bulgaria and Siam (Thailand). He formed his genuine architectural style by combining his classical education from the academy with the contemporary Austrian-German architectural tendencies as well as the experience from these international works. Thus, he made important contributions in shaping modern Italian architecture. He continued friendship and collaboration with D’Aronco after Istanbul experience. As the co-creators of projects such as 1902 Turin International Decorative Arts Exhibition, they took their place among the pioneers of Italian Liberty style. Rigotti worked in Istanbul as a figure that stayed in the shadow of D’Aronco as an architect. For this reason, his works are not comprehensively included in the researches that focus on Italian architects worked in Ottoman lands. This paper introduces Italian architect Annibale Rigotti, who stayed in Istanbul between 1893 and 1896. His architectural activities within borders of the Ottoman Empire are analyzed based on new visual data obtained from the Rigotti family archives (Archivio Architetti Rigotti), archive documents and newspapers of the period. Within this context, a few watercolor paintings and sketches made by Rigotti during his stay in Istanbul are evaluated in this study. The paper also traces the inspiration the architect drew from Istanbul for his certain projects after returning to Turin.

Bu çalışmada, Tanzimat'ın ilanı sonrasında değişen yönetim pratikleriyle birlikte mevcudiyetine ve inşasına ihtiyaç duyulan kamu yapılarının tasarımlarında tercih edilen balkonlar hem mimari hem de sembolik yönüyle değerlendirilecektir. İç mekân ile dış dünya arasında bir geçiş görevi üstlenen balkon tasarımlarının aynı zamanda 19. yüzyıl Osmanlı siyasetinde bir iktidar imgesi olarak okunabilirliği, farklı olay ve durumlar için düzenlenen dönem merasimlerinde kamu eserlerinin rolü üzerinden irdelenecektir. Modernitenin değiştirdiği dünya siyaseti içerisinde önemli bir yere sahip olan iktidar imgeleri, yüzyıllardır var olan simgeler dünyasını yeniden şekillendirebildiği gibi, yeni gelenek ve imge yaratımını da ortaya çıkarmıştır. Bu bağlamda, 19. yüzyıl Osmanlı siyasetinde, kitabe, tuğra ve sancak gibi yüzyıllardır var olan meşruiyet gereçlerinin kullanım alanları artmakla birlikte, arma-i Osmani gibi bu yüzyıl içinde üretilmiş semboller de imgeler dünyasına katılmıştır. Elbette imgelerin en görünür olduğu alanlar 19. yüzyıl içinde inşa edilen kamu yapılarıdır. Belediye, hükümet konağı, saat kulesi, idadi, karakol, postane, hastane gibi pek çok kamu eserlerinin üzerinde iktidar imgelerini görmek mümkündür. Bununla birlikte kimi kamu eserlerinde söz konusu imgelerin toplandığı mekân olarak balkonların tercih edildiği söylenebilir. Bununla birlikte balkonlar, dış dünyaya açtığı odanın işlevi bağlamında da ayrı bir öneme sahiptir. Genel olarak balkon tasarımlarının ana cephe merkezine yerleştirildiği, balkona sahip odaların ise o kamu eserinin en üst düzey yöneticisine ait olduğu görülmektedir. Bu durumda balkon gerek parmaklıkları ve duvarlarında taşıdığı semboller gerekse plan tasarımındaki konumu itibariyle iktidarın meşruiyet imgesi olarak karşımıza çıkmaktadır.

19. yüzyılda hızlı bir çöküş sürecine giren Osmanlı Devleti’nin yönetici ve aydınları devleti eski görkemine kavuşturmak için
önceliği askerî, iktisadi ve eğitim olmak üzere birçok alanda reformlar yapılmıştır. Ancak bunların içinde hiç kuşkusuz en
önemlisi eğitim alanını kapsayan reformlardır çünkü eğitim bir ülkenin kalkınmışlık seviyesini gösteren unsurların başını
çekmektedir. İlk başta askerî eğitim alanında başlayan bu reformlar daha sonra devlet aydınlarının halkın eğitilmesinin
kaçınılmaz olmasını anlamasıyla beraber imparatorluk coğrafyasında yaşayan tüm halka yayılmaya başlamıştır. 1845 yılında
ilk olarak askerî amaçla kurulan idadiler, 1869 tarihli Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile daha sivil bir işlev kazanmış ve II.
Abdülhamid döneminde imparatorluk coğrafyasının birçok bölgesinde idadiler kurulmuştur. II. Abdülhamid döneminde
kurulan bu idadilerden biri de Ankara vilayetine bağlı Kırşehir Sancağı’nda açılmıştır.
Bu çalışmada, günümüze ulaşamayan Kırşehir Mekteb-i İdadisi arşivde yer alan belgeler eşliğinde inşa süreci, mimari
detayları ile ele alınarak imparatorluk dâhilinde inşa edilen idadi binaları ile değerlendirmeye tabii tutulmuş ve idadi
binalarının tasarımlarından sorumlu mimarlar hakkında çıkarımlar ve tartışmalar yapılmaya çalışılmıştır

It is well known that modernization activities in the Ottoman State started first in the field of military. However, the details of the performed reforms have not been sufficiently elaborated. Especially, the arrangements after the abolishment of the Guild of Janissaries have been discussed superficially. The Aged Soldiers Military Organization was established in the 19th century being an era when the troubles of the Ottoman State were on the rise.
II. Abdülhamid was the most intense era of the century in terms of construction and public works. Despite economic problems, the sultan and the administrators have conducted these activities, by also obtaining the support of the community, in almost every region from bigger settlements such as provinces, sanjaks, districts and townships, to the smallest settlements. The biggest movement in the field of military structuring among these activities is the civil works mobilization commenced for the Aged Soldiers units of the era. It would not be a mistake to claim that this mobilization was a unique civil works movement that did not have an equivalent all through the life of the Ottoman State. Today, there tens of structures that were constructed as Aged soldier unit structure whose past is unknown, and there are many more that are currently struggling for survival. On the other hand, there are also some structures that could not reach our day due to unplanned and irregular urbanization and natural disasters.

Osmanlı Devleti’nde modernleşme hareketlerinin öncelikle askerlik alanında başlatıldığı bilinmektedir. Ancak, yapılan ıslahatların ayrıntıları yeterince irdelenmemiştir. Özellikle, Yeniçeri Ocağı’nın kaldırılmasından sonraki düzenlemeler genel olarak ele alınmıştır. Redif Askeri Teşkilatı, Osmanlı Devleti için sıkıntıların çok olduğu bir dönem olan XIX. yüzyılda teşkil edilmiştir.
II. Abdülhamid dönemi, inşa ve imar çalışmaları yönünden yüzyılın en yoğun dönemidir. Ekonomik sorunlara rağmen, padişah ve idareciler, halkın desteğini alarak bu faaliyetleri vilayet, sancak, kaza, nahiye gibi en büyük yerleşiminden en küçük yerleşimine kadar hemen her bölgede gerçekleştirmişlerdir. Bu faaliyetler içinde askeri yapılaşma alanında en büyük hareket, dönemin Redif birlikleri için başlatılan inşaat seferberliğidir. Bu seferberliğin Osmanlı Devleti boyunca eşi görülmemiş bir inşa hareketi olduğunu iddia etmek yanlış olmaz. Günümüzde, Redif birliği yapısı olarak inşa edilen ancak geçmişi bilinmeyen onlarca yapı yaşamlarını sürdürmekte; bir o kadarı da yaşam mücadelesi vermektedirler. Bir kısım yapılar ise, plansız ve çarpık kentleşme, doğal afetler gibi nedenlerden dolayı günümüze ulaşamamışlardır.
Başbakanlık Osmanlı Arşivi, Vilayet Salnameleri, dönemin gazete ve dergileri, yayınları, eski görseller gibi kaynaklardan ulaşılan özgün belgeler doğrultusunda II. Abdülhamid döneminde Redif birlikleri için depo, daire, cephanelik ve koğuş binaları olmak üzere dört tipte yapılaşmaya gidildiği tespit edilmiştir.

The history of Ottoman municipality, emerging with the establishment of the Şehremaneti (a former form of municipality of Istanbul) in 1854, have undergone many changes with the laws promulgated until the proclamation of the Republic of Turkey and consisted of organizations spreading all over the provinces of the Empire. The Sixth District (Altıncı Daire-i Belediye), established in 1857, set an example to provincial municipalities which became widespread immediately after the “Tuna (Danube) Provincial Regulation” (Tuna Vilayeti Nizamnamesi). Among the municipal organizations in question, we have the knowledge of existence of the Ankara municipality from as early as 1866. With the proclamation of the Republic of Turkey and Ankara as the capital city, the municipality of Ankara was transformed into the İstanbul-based Şehremaneti in 1924. The municipality of Ankara, which has served as Şehremaneti until the Municipality Law of 1930, was established to fulfill the physical needs of the capital under the circumstances of the period. The subject of this study is the Ankara municipality building which is not extant today and the archive documents related to the building. Ankara Municipality Building is significant in that it is the only building among the Ottoman municipal buildings in Anatolia, having its original plan scheme. Moreover, the old photographs of the building enable us to ascertain the architectural character of the structure and to evaluate the structure within the architectural orientation of its period.

Arşiv kayıtlarına göre 1908 yılında inşa edilen Aksaray Hacı Musa Camii dıştan 14.10 m x 11.60 m; içten 12.80 m x 10.20 m ölçülerinde boyuna dikdörtgen (bazilikal) planlıdır.

Harim; kuzey – güney doğrultusunda atılmış iki ahşap kirişi taşıyan üçer ahşap direk ile mihraba dik uzanan üç sahna bölünmüştür. Kuzey cephe ekseninde yer alan; üstten basık kemerli bir alınlıkla geçilmiş 170 cm x 315 cm ölçüsündeki kapı harime ulaşımı sağlar. Güney duvar ekseninde mihrap, güneybatı köşede ahşap minber, güneydoğu köşede ahşap vaaz kürsüsü yer alır.  Kuzey duvarda boydan boya uzanan ahşap mahfil dönme ekidir. Kuzey ve güney duvarlarda ikişer, doğu duvarda dört, batı duvarda üç pencere aydınlatma ve havalandırmayı sağlamaktadır.

Günümüze ulaşamayan köşk tipi minarenin profilli payandalarla taşınan kaidesi, doğu cephe üzerinde kuzeydoğu köşede yükselmektedir.

Harim; içten ahşap düz tavan, dıştan toprak dam üst örtü ile örtülüdür. Yapıya sonradan ahşap çatı eklenmiştir.

Eser, özgün mimari özelliklerinin bir bölümünü koruyarak günümüze ulaşabilmiştir.

Yapı, Türk Mimari evrimi içinde, Anadolu Selçuklu Çağın’da XIII. Yüzyıl boyunca özellikle anıtsal örnekleri ile dikkati çeken, Anadolu Türk Beylikler Dönemi’nde XIV. yy – XV. yy’da mahalli ve köy ölçeğinde klasik formuna ulaşan; Osmanlı Çağı’ndan Erken Cumhuriyet Dönemi’ne 1950 – 60’lı yıllara dek tüm Anadolu’da sevilerek tekrar edilen ahşap direkli camii geleneğinin içinde değerlendirilmiştir.

Erken Cumhuriyet döneminin en önemli mücadelesi yoksulluk ve cehalet üzerine olmuştur. 1923-1950 yılları  arasında ülke nüfusunun %75’inin köylerde yaşaması, bu köylerin %80’inde okul bulunmaması, Cumhuriyeti kuran kadroların aydınlanma hareketini köylerden başlatmalarına neden olmuştur. Cumhuriyetin kurulması ile birlikte getirilen yönetmelikler ile eğitim ile ilgili düzenlemeler getirilmiş, yeni bir nesil yaratma ve eğitimi toplumun her kesiminde yayma amacıyla ülkenin dört bir yanında eğitim seferberliği yaşanmaya başlamıştır. Bu süreçte pek çok eğitim yapısı inşa edilmiştir. Maarif Vekâletince oluşturulan, yerli ve yabancı mimarların görevli olduğu İnşaat Dairesinde, bölgenin geleneksel yapı malzemeleri göz önüne alınarak tip projeler tasarlanmıştır. Erken Cumhuriyet Dönemi Mimarlık Mirası olarak nitelendirilen bu binalar, okullaşma çalışmaları doğrultusunda, yaygınlaşması ve özellikle köy halkının yardımları ile inşa edilmiş olan kamu yapıları olması açısından oldukça önemlidir. Erken Cumhuriyet döneminde Mersin’de eğitimin ve okullaşmanın yaygınlaştırılması açısından birçok faaliyet gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmada da Mersin’de 1923-1950 yılları arasında inşa edilmiş 23 adet köy okulu incelenmiştir.