Klasik Osmanlı Cami Mimarisi

Bu araştırmada Adana Ulu Camii ana hatlarıyla tanımlanarak genel değerlendirmeye
tutulmuştur.
    Adana’nın tarihçesinden başlanarak coğrafyasına ve Ulu Camii’nin Adana için önemine
de değinilen araştırmada Adana Ulu Camii katalog olarak genel hatlarıyla anlatılmış ve
değerlendirme kısmında yapı detaylı bir şekilde ele alınmıştır.
    Bu araştırmada tezyinat türlerinden üzerinde barındırdığı motiflerine dek
değerlendirilmiş ve metin, okuyucunun metni rahatlıkla kavrayabilmesi için görsellerle yoğun
bir şekilde desteklenmiştir.
    Tezyinat kısmında çiniler belirli gruplara ayrılmış, türleri, tasarım şekilleri ve bu gibi
birçok özellikleri katalog halinde açıklanmıştır.
      Bunlarla beraber metinde Nusret Çam tarafından okunup çevrilen inşa kitabelerine de yer
verilmiştir.

Yavuz Sultan Selim döneminde Osmanlı hâkimiyetine giren Adıyaman, idarî yapılanmada Maraş Eyaleti’ne bağlıdır. Maraş Eyaleti içerisindeki idarî yapılanmada ise Hısn-ı Mansur kazası Maraş Sancağı’na; Behisni, Gerger, Kahta ve Samsat kazaları ise Malatya Sancağı’na bağlıdır. Söz konusu kazalardan her birinin, Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra sınır kalesi olma özelliklerini kaybetmeleri ve ticaret yollarının uzağında kalmaları askerî ve idarî önemlerini kaybetmelerine neden olmuştur. Söz konusu kazalar içerisinde Behisni ve Hısn-ı Mansur kazaları nispeten önemlerini devam ettirmekle beraber Hısn-ı Mansur kazasının bir alaybeylik olması ve önemli yöneticilerin burada ikamet ediyor olması, Behisni kazasının ise bölgenin güçlü ailelerinden olan Rişvanzadelere ev sahipliği yapması her iki kazanın 18. yüzyılda kısmen de olsa gelişme göstermelerine katkı sağlamıştır.
18. yüzyılda Adıyaman konar göçerlerin, yerleşiklerin, Müslümanların ve Hıristiyanların (Ermeni, Süryani) bir arada yaşadığı çok kültürlü bir şehir özelliği göstermektedir. Bu çok kültürlü yapı içerisinde konar göçer toplulukların Adıyaman için ayrı bir yeri vardır. Adıyaman’ın, konar göçer toplulukların yoğun olarak yaşadığı ve göç güzergâhı olarak kullandıkları bir yer olması Adıyaman’daki asayiş sorunlarının artmasına neden olmuştur. Devlet, asayiş sorunlarına birtakım tedbirler almaya çalışmışsa da bunda başarılı olamamış ve başta Hısn-ı Mansur kazası olmak üzere söz konusu kazalar asayiş olaylarının ve devletin ilgisizliğinin bir sonucu olarak harabe hale gelmişlerdir.

Serap Ekizler Sönmez, hakkında çok az şey yazılmış olan geometrik desenler üzerine çalışıyor. Kimya alanındaki çalışmalarını bırakarak, aralarında bağlar kurduğu sanat alanlarına geçtikten sonra yaptığı çizimler ve çalışmalarla literatürdeki eksiklikleri kapatmaya gayret ediyor. Yazdığı kitapların yanı sıra dersler veriyor ve atölyeler düzenliyor. İslâm mimarîsindeki yüksek estetiğin kaynakları hakkında Sönmez’le yaptığımız söyleşi, Eskiz Defterlerimden Osmanlı Mimarisi (Zeytinburnu Belediyesi Kültür Y., 2017) kitabının yerleştiği zemini ve detayları daha net görme imkânı sağlıyor.

smanlı mimarlığının yapım etkinliğinin en yoğun olduğu dönem 16. yüzyıla ve Mimar Sinan'ın Hassa Mimarlar Ocağının başında bulunduğu 1538-1588 yıllarına rastlamaktadır. Çağın politik ve eko nomik potansiyelinin sağladığı güçle ivme kazanan yapı etkinlik leri, bir yandan tasarımların üstün düzeyi ve amaca uygunlukları, diğer yandan işgücünün ve malzeme kaynaklarının iyi örgütlenmesiyle desteklenerek başa rıya ulaşmıştır. Bu sonuç Mimar Sinan'ın yapı alanının her dalında doğru karar lar alabilecek düzeyde iyi yetişmiş, deneyimli bir uygulamacı olduğunu kanıt lamaktadır. Bununla birlikte, Sinan'ın yapı bilgisi konusundaki düzeyini yalnız kişisel yeteneğiyle açıklamak, Osmanlı mimarlarının ikiyüzyılı aşkın bir süreyi kapsayan birikimlerini yadsımak olur. Marmara bölgesine yerleşen Osmanlıla rın ahşap ve kârgir yapı konusundaki bilgilerini yörede mevcut Roma ve Bizans yapım tekniklerinden etkilenerek geliştirmiş oldukları anlaşılmaktadır. Uygula mada kazanılan deneyimler sonucu yapılan uyarlamalar, Osmanlı Hassa Mimar lar Ocağından yetişenler aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarılarak gelişmiştir.

İstanbul'un mekan organizasyonu bakımından, Bizans ve Osmanlı dönemle rini de İçer~rek ıa. yüzyıl ortalarına kad~r temel özelliklerini niçin büyük ölçüde koruduğunu ve ancak 19. yüzyılda dış dünya ile yOğunlaşan ilişkiler ve değişen ekonomik yapıya bağlı olaraK mekan düzeninini de değiştiğini görelim.

imar Sinan'ın yapılarına ilişkin en eski kaynaklar olan Tezkiret ûl-Bünyan'da 81, Tezkiret ül-Ebniye'de 84,Tuhfet ül-Mi'marinde 103 Camiye yer verildiğini, üç tezkerede adı ge çen camilerin toplam sayısının 107 olduğunu ve bunlardan 79'unun üç, üçünün iki, 25'inin de tek tezkerede yer aldığını görürüz. Bu sayı sal derlemenin ortaya çıkardığı gerçek şudur. Tezkiret ûl-Bünyan ve Tezkiret 01-Ebniye arasında uyum vardır ve iki kaynak arasındaki üç sayılık küçük fark iki camiin birinci tezkere kaleme alındığında henüz tasarlanmamış, birinin de hata sonucu listeye alınmış olmasıyla açıklanabilir. Diğer yandan, öbür iki tezkereye kıyasla yüzde 25 oranında bir artış gösteren Tuhfet ül-Mi'marin'i ince eleyip sık dokumak gerekir. Adlarına sadece bu kaynakta rastladığımız camilerin bazıla rı, örneğin İstanbul Sultan Selim Camii, Sinan için çok erken, Diyarbakır Melek Ahmed Paşa Camii gibi bir örnek ise çok geçtir. Zaman bakımından olduğu gibi yer bakımından da Sinan'ın fazlaca katkısı bulunabileceğini sanmadığımız camiler de genellikle Tuhfet ûl-Mi'marin'de yer alırlar. Süleymaniye Külliyesi'nin yapımı süresince Sinan'ın İstanbul ve çevresinde başka yapılar inşa ettiğini düşünmek akla yakındır. Onun aynı yıllarda İmparatorluğun uzak bir köşesin de ikinci derecede bir vezirin hayratı ile uğraştığını ve şayet uğraşmışsa işi İs tanbul'da planlamadan öte bir katkısı bulunduğunu öne sürmek hatalı olur.

STRUCTURED ABSTRACT
Although there are numerous studies concerned with the performances of Architect Sinan, the number of studies on the content, technical and aesthetic features of the writings in these structures is rather limited. This study aims to evaluate main features of important samples of inscriptions in Mimar Sinan mosques in terms of calligraphy history.
Architect Sinan supported his mastery in architecture with his ornamental preferences. In his works, both general outlook and interior decoration of the place are integrated. Architectural consciousness in a structure spread to the whole items of that structure and ornamental program. Inscriptions, which are one of the indispensable dynamics of mosques, were applied by harmoniously integrating them with other ornamental items. Many details such as type of writing, pen thickness, text length, size of inscription and color were relatively aligned with the architecture. Inscriptions over entrances, band scripts, inscriptions in mihrab, dome, pillar and gathering places were uniquely designed and applied for each mosque. The architect avoided using stereotypical patterns provisionally on various places regardless of whether it is coherent with the place or not. Hereby, harmony between architecture and interior architecture was ensured. Calligraphy was used properly and in harmony with the architecture. The architect benefitted from the atmosphere calligraphy added to the space in the best manner both in terms of content and visual effect.
Some calligraphy in mosques by Architect Sinan are original while some others have been added afterwards. Original calligraphy is usually seen as epigraphs engraved on stone/marble and inscriptions on tiles. Calligrapher of some scripts are known whereas some others are anonymous. The calligraphy in Architect Sinan’s works mostly belongs to the best-known calligraphers of the era. Since hand-drawn calligraphy on plasters are the most vulnerable one, they were renovated later. Some original calligraphy was damaged and dissipated because of incompetent handling during renovations.
Some of his mosques feature various examples in terms of material and implementation. As in the dome of Suleymaniye Mosque, inscriptions were sometimes written on zinc and mounted. Its laminas were renewed in the subsequent restorations. Inscriptions were conditionally selected and the relationship between place and meaning was achieved, which has continued as a tradition until modern days. In most of Architect Sinan’s works, there are also detached plaques having the signatures of famous calligraphists or certain sultans put up later in time, these plaques are out of the scope of this study. Sinan willingly used inscription in his mosques but he did not exaggerate as it can be seen from his ornament perspective. He knew very well where to stop and only wielded as much inscription and ornament as necessary. In his works, although limited in number, some of his inscriptions are behind his period in terms of inscription aesthetic. These inscriptions must be preserved as they have historical value but amateur inscriptions added to the structures in the next centuries must be renovated nicely.
Incorrect inscriptions in some of Sinan’s mosques are also seen. For instance, although the word at the beginning of the symmetrical writing placed in the triangular area on the tock door of Kılıç Ali Pahsa Mosque in Tophane was not in the verse, it was written by mistake.
There are inscriptions belonging to various periods in some structures of Sinan. For instance, original inscriptions of Kadırga Sokullu Mosque belong to final half of the 16th century and it reflects the features of the era. Halim Effendi’s recent era writings were written in 1938, when Halim Effendi was 40 years old and mastered in his artistry. At the first sight, the similarity between the design on inscription in the middle of the dome of this mosque and the design of the panels on which Surah Al-Ikhlas is inscribed on the mihrab wall attracts attention. Although there are differences between the two inscriptions caused by approximately four hundred years in terms of aesthetic level, Halim Effendi made a nice designing wit, probably to make the original inscriptions of the mosque and his own inscriptions coherent. Although the text is different, he formed a similar geometric ornament in the center with these lines by adjusting the distances among the vertical letters. Halim Effendi replied in kind to a former calligraphy master with his implementation in question. The calligraphist, inscription and piling of the dome inscriptions both in Kadırga Sokullu Mosque and in Azapkapı Sokullu Mosque are the same. Placing his signature exactly at the bottom of the word of Halim at the end of the verse in question is a meaningful kindship.
The calligraphy signature and date of Halim Effendi are in the inscription in the middle of the main dome of the Kadırga Sokullu Mosque and in one of the inscriptions on the half-domes. While the calligraphy signature is less common in architectural inscriptions before and during the classical period, in the late Ottoman architecture and after, generally all calligraphers signed their inscriptions. Kadırga Sokullu Mosque does not contain calligraphy signature of the original writings, but the inscriptions in the 20th century include the calligrapher’s signature. Among all of the structures of Sinan, Kadırga Sokullu Mosque is an important example in terms of exposing improvement in the art of calligraphy in mosques in almost the four centuries.
The absence of calligraphist’s signature in all of the inscriptions in the mosques has led to some controversy in detection of calligraphist. The inscription in the dome of Suleymaniye Mosque is an example of this. Some researchers believe that this inscription belongs to Ahmed Karahisari, while others believe that it belongs to his apprentice, Hasan Çelebi. However, the predominant opinion is that these inscriptions belong to Hasan Çelebi.
A masterpiece such as Edirne Selimiye Mosque, which is considered as one of the most important monuments in terms of both Turkish-Islamic architecture and world architecture, is expected to be perfect in terms of inscription and content program. Although there are original inscriptions reflecting the calligraphy level of the era in which this large mosque was built, the writings renovated in the restorations made about 40 years ago unfortunately do not match the architectural beauty of the mosque and these inscriptions and hand-drawings should be urgently renewed.
In conclusion, jelly inscriptions certainly have a strong imagery power as they underscores the spiritual atmosphere of the space and Sinan knew how to use this advantage in a reasonable level. The accurate positioning of inscriptions or panel writings in mosques gives the impression that their places were reserved while the mosques were planned. Therefore, none of the inscription is an eyesore in size or seems to be excessive.
Keywords: Architect Sinan, calligraphy art, aesthetic, architecture, mosque.

ÖZ
Mimar Sinan, eserlerinde nispet, âhenk ve sadeliğe çok önem vermiş olan büyük bir sanatkârdır. Bani talebinden kaynaklanan bazı istisnalar dışında tezyinatta mübalağadan kaçınmıştır. Eserlerinde, bilhassa camilerde, yazıyı da genellikle dengeli ve yerli yerinde kullanmıştır. Hat sanatının hem manevî hem estetik gücünden en iyi şekilde yararlanmasını bilmiştir. Böylelikle mimarinin gücüne ve azametine yeni boyut daha ilave edilmiştir.
Mimar Sinan eseri olan camilerdeki yazıların bir kısmı orijinal olup bazıları ise sonradan eklenmiştir. Orijinal yazılar genellikle taşa/mermere mahkûk kitabelerle çini üzerindeki yazılardır. Bunlardan bazılarının ketebesi mevcut olup hattatı biliniyorken bazılarının hattatı bilinmemektedir. Sinan eserlerindeki yazıların büyük bir kısmı devrin en meşhur, en iyi hattatlarına aittir. Zamana direnci en zayıf yazılar sıva üzerine kalemişi olarak tatbik edilenler olduğu için bunlar sonradan yenilenmiştir. Bu tamirat esnasında bir kısım orijinal yazılar ehil olmayan ellerde ziyan olmuştur. İbareler yerine göre seçilmiş olup mekân-anlam ilişkisi gözetilmiştir. Mimar Sinan eserlerinin pek çoğunda, meşhur hattatların veya bazı padişahların imzalarını taşıyan levhalar da mevcut olmakla birlikte, bunlar ayrı bir araştırma konusu olacak hacimdedir.
Bu çalışmada, Mimar Sinan’ın önemli camilerinden hareketle yazıya verdiği ehemmiyet, kitabelerin mimarî ile uyumu, yazıların hat estetiği bakımından değeri ve camilere kazandırdığı manevi atmosfer gibi hususlar üzerinde durulacaktır. Ayrıca, farklı yapılarda bunlarla ilişki kurulabilecek kitabeler varsa onlara da temas edilecektir. Bazı kitabelerle ilgili ihtilaflı görüşler tartışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Mimar Sinan, hat sanatı, estetik, mimari, cami.

It is noteworthy that the symbolic features of the Sinan mosques have not been studied sufficiently. In most of the studies, priority has been given to the classification of plan types and evolution in style of the chief architect. However, it is necessary to try to understand how and why the Sinan mosques, which have a very important place in Ottoman mosques, were constructed. Since Sinan placed more emphasis on his mosques than other building types, he attributed them with intense symbolic and cosmological meanings. In addition, the mosques, as most visible and most important of the Islamic structures, find meaning within the totality of Ottoman culture along political, religious, economic, and cosmological properties.

In this study, the intellectual background in the creation of the mosques which are the monumental religious structure of the Sinan period Ottoman architecture and the origins and developments of the symbolic elements that shaped the mosque architecture were examined on examples. Symbolic practices in his mosques examined under main titles of “Institution and Establishment”, “Materials and Techniques”, “Plan Scheme”, “Cover System”, “Interior Components”, “Architectural Plastic” and “Holy Relics” and evaluated with their symbolic and cosmological meanings.

It is understood at the end of the study that Sinan’s mosques can not be defined only within the framework of function and form relationships, as the pure function and form will not be enough to describe Sinan's architecture alone. Behind the design codes it is understood that there are many religious, cultural and political symbolic elements beyond the standard architectural patterns required.

Osmanlı arşiv belgelerinde 18. yüzyılın ikinci yarısından itibaren
Özbekler” adıyla tekkeler geçmeye başlamaktadır. Bu tekkelerin iki temel özelliği dikkat çekicidir. Birincisi bu tekkelerin günümüz Özbekistan halkının adını taşımaları, ikincisi ise II. Bayezid zamanından itibaren Osmanlı yönetim çevrelerince desteklenen ve 16. yüzyılın ikinci yarısından itibaren Osmanlı topraklarında en yaygın tarikat olan “Nakşibendî” meşrep oluşlarıdır.
Özbek Tekkelerinin, Türkistan’dan (Orta Asya’dan) gelen âlimler, şeyhler, dervişler, hacılar ve seyyahlar için kurulmuş olduğu bilinmektedir. Bu tekkeler, Buharalı şeyh Bahauddin Nakşibend’in (Hâce Muhammed bin Muhammed el-Buharî) kurmuş olduğu Nakşibendî tarikatı eksenindedirler. Nakşibendî tarikatı, Osmanlı topraklarında Sultan II. Bayezid (1481-1512) devrinden itibaren, onun da destekleriyle, yayılmaya başlamış, daha sonraki bütün Osmanlı padişahları tarafından da desteklenmeye devam edilmiştir. Esasen Osmanlı Devleti’nde, üç tanesi İstanbul’da, birer tanesi Adana, Antakya, Bağdat, Bursa, Drama, Halep, Kahire, Karahisar-ı Sahip, Kudüs, Medine, Mekke ve Şam’da olan “Özbek tekkeleri”, Osmanlı devlet adamları tarafından inşâ edilmiş ve giderleri için de vakıflar kurulmuştur. Bu çalışmada Osmanlı Devleti'nde kurulmuş olan Özbek adıyla arşivlere yansıyan tekkeler, vakfiyeleri temelli olarak incelenmiştir.

Varoluşundan bu yana insanoğlunun ibadete ve ibadet yapılarına verdiği önemden olsa gerek, mimarlık tarihinde rastlanan ilk yapılardan biri de ibadethanelerdir. Yüzyıllar önce islamı kabul etmesiyle birlikte Türkler yaşadıkları ve fethettikleri yerlere ibadethaneler yapmışlardır. Osmanlılar, sınırlarının üç kıtaya yayıldığı imparatorluğu sırasında, egemenliği altındaki yerlerde Türk kültürünün özelliklerini taşıyan, yansıtan ve yaşatan sosyal, kültürel, ticari ve askeri yapıların yanısıra dini yapılar da inşa etmişlerdir. Osmanlı mimarisinde çok önemli bir yere sahip olan camilerin belli başlı özellikleri vardır. Plan tipleri, kubbe, minare, pandantif, payanda ve Türk üçgeni gibi yapı elemanlarının yanısıra süsleme, bezeme, çini ve hat sanatları da bu özelliklerden bazılarıdır. Bu bildiride Osmanlı Türk mimarisiyle inşa edilen camilerin plan tipleri ve yapısal özellikleri ele alınacaktır. Bu bağlamda Türkiye’de ve Balkan ülkelerinde inşa edilen camiler incelenerek Türk kültürünün izlerini taşıyan ortak ve benzer özellikleri ortaya konulacaktır.

Anahtar kelimeler: Osmanlı camileri, camilerin yapısal özellikleri, plan tipleri, Türk cami mimarisi, Türk kültürü.

Klasik dönem Osmanlı mimarlığının en önemli isimlerinden olan Mimar Sinan'ın eserlerini yaratma sürecinde belirleyici olan 'habitus' Sinan'ın dış ve iç evreni olarak değerlendirilmiştir, bu iç ve dış evreni oluşturan unsurlar değerlendirilmiştir.

İslamda namaza çağrıyı simgeleyen minare, anıtlaşmış bir mimarlık öğesidir. Yüzyıllar boyunca İslam devletlerinde her millet kendi kültür ve sanat anlayışına göre farklı şekillerde minareler üretmişlerdir. Bu süreçte, cami ve minare mimarisinde kültürler birbirleri arasında alış verişi sürdürmüşlerdir. Mimar Sinan’ın eserlerinin de içinde bulunduğu Klasik Osmanlı Mimarisinde minareler de klasik bir özelliğe kavuşmuşlardır. Klasik dönem cami mimarisinde minare, sultan camilerinde yapının iki yanında yükselip denge unsurunu sağlarken, bunun dışındaki camilerde ise birden fazla minare kullanılması geleneğe aykırı olduğundan tek minareli camiler asimetrik bir düzene sahip olmuşlardır.

Araştırıcı ve geliştirici zeka ve ustalığa sahip olan Mimar Sinan minare yapımında da bu özelliğini kullanmıştır. Minarelerini Osmanlı Mimarisi uslubuna uygun bir anlayışla yapmıştır. Eserlerinde farklı şemalar arayan Sinan, minarelerin konumlarında da farklı şekiller kullanmıştır. Mimarlığının, mühendisliğinin ve süsleme sanatçılığının yanı sıra şehir tasarımcısı da olduğunu söyleyebileceğimiz Sinan cami yerlerini şehirleri geliştiren bir bilinçle seçerek minarelerin de cami silüetindeki yerini ustalıkla düzenlemiştir. Kendi özelliği, estetiği ve mimari değeri olan Sinan minareleri cami mimarisindeki yerlerine uyumlu bir şekilde oturmuştur.
Bu makalede Osmanlı minarelerinin kaideleri, kaideden gövdeye geçişi sağlayan küpleri, gövdeleri ve şerefeleri incelenip minarelerin cami mimarisindeki önemi vurgulanacaktır. Ayrıca, bu incelemeler ışığında Sinan minarelerinin şehir silüetine olan görkemli katkısını ortaya koymak hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Klasik Osmanlı Cami Mimarisi, Mimar Sinan, Minare, Şehir Silüeti.

THE TRANSFORMATION OF CONCEPTIONS RELATED
TO TEMPLES IN THE QURAN IN THE CONTEXT OF
“WORSHIP PLACE” PERCEPTION IN THE FIRST ERA
OF ISLAM
In the Quran, varies conceptions have been used as worship places. Definitions like Bait, Masjid, Masjidul Haram, Masjidul Aqsa and Bait Atik have been used in a specific level. Although the place of worship has a common meaning in all of them, the place where the concept is used is emphasized with a new meaning. At the same time, the conceptions which have been used in verses differ through Mecca and Madinah period. According to this, it can be said that the temple understanding has transformed from Kaaba to “Three Masjid” perception. Therefore, any kind of “Worship Place Concept” creates a temple conception at the mind of the interlocutor. In this study, thinking evolution which has been started from Beit and completed at Three Masjid has been investigated.

Ottoman tradition of domed tomb architecture disappears dramatically in the mid-seventeenth century. There is no example of a domed tomb built in this period, which lasted nearly a century. The domed tombs are replaced by uncovered tombs or hazires. The first example of the new fashion is the Köprülü Mehmed Paşa Tomb. According to Wheler and Spon who were in Istanbul around 1675-1676, Mehmed Paşa who haunted both Fazıl Ahmed Paşa [son of him] and Sultan Meh-med IV’s dreams, begs for water to be relieved, saying that in the tomb he is lit in fla-mes. Telling their dreams to each other, the vizier and sultan consulted the müfti who recommends demolishing the dome to allow rain water to fill up the grave to refresh Paşa’s body. Then, the dome of the tomb was demolished and an uncover tomb was arranged. In this fantastic narrative, the müfti who suggested the demolition of the dome was probably Vanî Efendi, a follower of the ideas of Kadızâdeliler that was a religious movement against tombs, who influenced both sultan and vizier with his sermons. Even though, Vanî Efendi lost his favour after the defeat in siege of Vienna in 1683, Feyzullah Efendi, a student and son in law of him, gained prestige in the eye of Ottoman dynasty and Köprülü Family. Being Şeyhülislam, Feyzullah Efendi was very influential during the reign of Mustafa II. Two of his sons became Şeyhülislam during the reign of Mahmud I, however, the influence of the family came to end with the enthronement of Osman III. The new tomb tradition, the first example of that was the Tomb of Köprülü Mehmed Paşa, started with the arrival of Vanî Efendi in İstanbul with Fazıl Ahmed Paşa’s invitation, ended when Feyzullah Efendi’s son, Murtaza Efendi was dismissed by Osman III in 1755. In 1756, the first domed tomb constructed after about a century. The last example of the uncovered tomb tradition/taste became the Râgıb Paşa Tomb built in 1763. The aim of this paper to discuss the religious motivations behind building uncovered tombs with a focus on the religious tendency of Vanî Efendi, Feyzullah Efendi and his family.

Cami, hem tanımı hem de işlevleri itibariyle hayatı inanç ve sosyal boyutlarıyla tevhîdî bir düzlemde toplayan ve bir'leyen/bü-tün kılan bir yapıya sahiptir. Asr-ı saadetten bu yana çok muhtelif işlevleri karşılamış; zamanla bazı görevleri farklı müesseselere dev-retmiştir. Buna rağmen hayatın bütün yönlerini kendinde birleştir-me fonksiyonunu kaybetmemiştir. Osmanlı'da camii, külliye ile birlikte var olmuş; bir yapı topluluğunun merkezini teşkil etmiştir. Merkezî yapısı fizikî, manevî ve ekonomik olarak kendi göstermiştir. Osmanlı toplu-munda cami kültürünün oluşumunda cami içinde cereyan eden ibadet ve geleneksel faaliyetler kadar bu biçimde önemli bir rol oy-namıştır. Çalışmada Osmanlı'da camii kültürünü oluşturan temel etkenler üzerinde durulacak; vâkıf tarafından bütün giderleri karşılanan ca-mii organizasyonları hakkında bilgi verilecek; insanın sabah nama-zından yatsı namazına kadar camii ile olan rabıta haliyle ilgili bazı tespitler ortaya konacaktır. Osmanlı camii kültüründeki üslup ve camiye dair bazı kurallar üzerinde yapılan incelemelerde hiyerarşinin camiye yansıdığı da görülmektedir. Tezyinde, biçimde ve statüde bu hiyerarşik yapıyı görmek mümkündür. Bu kurallar ve hiyerarşik yapı toplumun sapma ve savrulmasına karşın geniş ve genel sınırlar olarak belirmektedir.