Pozitivizm

Osmanlı İmparatorluğu, gerileme ve dağılma yılları süresince (1792-1922) gerek bürokrasi gerek entelektüel kesim, önceleri devleti Batı medeniyet seviyesi getirmek, sonraları ise devletin bekasını devam ettirme çabaları içine girmiştir. Bu durum Osmanlı yönetimde askeri ve siyasi iktidarı güçlendirmek amacıyla zuhur etse de Osmanlı aydınlarına Avrupa’yı tanıma imkanı vermiştir. Tıbbiye-i  Şahane ve Askeri Tıbbiye olarak 1827’de açılan tıp fakültesi öğrencilerine askeri düzeyde kaliteli eğitim vermek amacıyla olsa da Avrupa’da eğitim görmüş Hüseyinzade Ali Bey gibi öğretmenler tarafından Avrupa fikriyatı öğretiliyor ve Avrupa entelektüellerinin fikirleri anlatılıyordu. Aynı zamanda, bu okul öğrencileri yoğun olarak biyoloji, fizyoloji, botanik gibi bilim dalları üzerinde çalışıyorlardı. Bilimle kurulan bu yakın ilişki daha sonra Osmanlı aydınlarını oluşturacak öğrencilere materyalist bir dünya görüşü sağlayacaktır. Aydınları etkisi altına alan Darwinist-evrimci görüşün temelini aslında bu durum oluşturmaktadır. Görülen bilimsel eğitimin amacının aksine, eğitim almış ve entelektüel birikimi olan Osmanlı gencinin hedefi devleti geliştirmek ve kurtarmaktı. Bu yüzden aldıkları eğitimi neden olarak değil bir amaç olarak kullanmışlardır. Devletin bulunduğu sıkıntılı ve gitgide bölünen durumu itibariyle Tıbbiye-i Şahane öğrencileri devletle ilişkilerini doktor-hasta adam şeklinde görmüşler, “devlet” hastaysa devlet adamı hastayı iyileştirecek olandır düşüncesiyle “içtima-i tabip” rolüne bürünmüşlerdir (Mardin, 2007, s.20). Bu görüş Tıbbiyelilerin hayatı da fizyolojik ve biyolojik “madde” olarak yorumladıklarının göstergesidir ve kendilerinde evrimci düşüncenin etkili olması zor olmamıştır. Bu makalede öncelikle Charles Darwin’in 1859’da çıkardığı Türlerin Kökeni kitabıyla etkisi genişleten canlıların evrimi düşüncesinin Osmanlı’ya girişi ve Osmanlı Aydınları üzerinde etkisi ve gelişimi incelenecek olup Darwinist evrimci düşüncesinin en radikal temsilcisi Dr. Abdullah Cevlet’in düşüncelerinde derine inilecek, Osmanlı Aydınlarının bakış açılarına yer verilecektir.

Oyun teorisinin tarih biliminde uygulanmasını ve analizini içeren bu araştırmada amaç, dış politika tarihi, siyasi tarih ve sosyal tarih gibi alanlarda olay – olgu ilişkisini ve olaylardaki sapmaları tespit etmektir. Kısaca, tarihsel olaylar arasındaki sapmaları, bu olayların sonuca ya da olguya etkisini ve tarihsel olaylara karşı oluşan tepkileri sistemli bir şekilde incelemektir. Bunun yanında değişen diplomatik, sosyal ya da askeri durum ve tepkilerin hangi olaylarda belirginleştiği de araştırmanın bir parçasını teşkil etmektedir. Ortaya çıkan tepkilerin incelenmesi, sınıflandırılması ve değerlendirilmesini de içeren bu araştırma, dış politika alanında Milli Mücadele’yi, siyasi alanda Osmanlı – Bizans Savaşı’nı, sosyal alanda da Milli Mücadele’de İtalyan kamuoyunu kapsamaktadır.

Bilginin olanağı sorunu, araştırmayı, bilginin üretilmesinin uygun bir yönteminin olup olmamasından çok, bilgi adı altında dile getirilmiş yargıların karşılık geldiği bir nesnenin olup olmadığı sorusuna yönlendirir. Çağımızı ıralayan epistemolojik varsayım, bilginin nesnesi olmadığıdır; bu yüzden de Aristoteles'in ontolojik yaklaşımında dile getirildiği biçimiyle klasik anlamda bilgi söz konusu değildir.

Nesnellik olgusu sosyal bilimlerin en tartışmalı konularının başında gelmektedir. Çünkü bu olgu metodoloji tartışmalarının merkezinde yer almaktadır. Çalışmada sosyal bilimlerin ortaya çıkış süreci ve evrensellik kavramıyla ilişkisi sorgulanmış, nesnellik olgusunun alanda ele alınışı incelenmiştir. Sosyal bilimler gerçeği arayışlarında ampirik olarak doğrulanmış bilgi üretme çabasına dayanır. Bu çabanın sacayağını oluşturan nesnellik kavramı, bilginin zamandan bağımsız mı yoksa tarihsel mi olduğu sorusuna bilginin zamandan bağımsız olduğu yanıtını verir. Nesnellik kavramı rasyonelliğin, doğruluğun ve bilimselliğin teminatı olarak kabul edilmekte ve bilimsel çalışmalara meşruiyet kazandırmaktadır. Nesnellik kavramı, kültüre ve bağlama içkin olan sosyal bilimler açısından, teorik anlamıyla öznenin nesnesine yaklaşması boyutunda sorunludur. Ama bu görece sorun alanın anlam zenginliğinden kaynaklanmaktadır. Nesnelliğe ulaşma kaygısı sosyal bilimler alanında çalışan araştırmacılar için önemli ve değerlidir.

Sosyal bilimlerin bilimsel niteliği ile ilgili tartışmalara literatürde sıkça rastlanmaktadır. Söz konusu tartışmalar özellikle pozitivist bilim paradigmasına yakın konumlanan bilim insanlarının ürünleri olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışma kapsamında Anthony Standen’ın "Bilim Kutsal Bir İnektir" adlı eserinde sosyal bilimlere ve sosyal bilimcilere yönelik olarak yer verdiği eleştirileri, eleştirel bir yaklaşımla değerlendirilmiştir. Giriş bölümünde yazarla ve eseriyle ilgili kısa arka plan bilgisi aktarılmıştır. Daha sonra sırasıyla yazarın bilime ve bilim insanlarına, sosyal bilimlere ve sosyal bilimcilere yönelik eleştrilerine yer verilmiş, bu eleştirilerin geçerlilikleri sorgulanmıştır. Standen’ın sosyal bilimlere getirdiği eleştirilere kaynaklık eden sebeplerin anlamlandırılabilmesi amacıyla bilim felsefesi tarihinin önemli dönüm noktalarına kısaca değinilmiştir. Değerlendirme sonucunda Standen’ın eleştirilerinde bilim felsefesi tarihine yön veren başlıca bilimsel paradigma olan pozitivist yaklaşımın izleri görülmüştür. Bir pozitivist olarak doğa bilimlerinin yöntemleri dışında kalan bilimsel yaklaşımları eleştirmesi kendi içinde tutarlı kabul edilmiştir. Bununla birlikte eleştirilerinin pozitivist olmayan sosyal bilimciler tarafından yapılmış nitelikli çalışmaların önemini azaltmayacağı belirtilmiş ve bunun sebepleri açıklanmıştır.

İnsanın Tanrıya inanmak ya da inanmamak için bir delile muhtaç olduğu görüşünün lehine ve aleyhine nasıl argüman geliştirirsiniz? Eğer delil gerekliyse ispat yükü kimin omzundadır ve neden? Giriş: Teizm ve ateizm yüzyıllardır Tanrının varlığı veya yokluğu üzerine birçok argüman geliştirmiş, ve bu argümanlara karşıt tezler öne sürmüşlerdir. Tanrının var olduğuna dair: Ontolojik delil, kozmolojik delil, nizam ve gaye delili gibi birçok argüman geliştirerek Allahın varlığını ispat etmeye çalışan deist filozoflarla, karşıt delil ve argümanlar geliştirip kötülük problemi gibi meseleleri felsefi olarak derinleştiren, ateist yani Allahın var olduğuna inanmayan filozoflar kıyasıya mücadele etmişler birbirlerine karşı üstün gelmeye çalışmışlardır. Tüm bu çalışmaların insanların Tanrı tasavvuru ile ilgili düşüncelerinde etkiye sahip midir? Bizce asıl üzerinde durulması gereken nokta burasıdır Hız ve haz çağı olan modern dönemde, insanlar hayatlarını idame ettirebilmenin derdine düşmüşlerdir. Geçim derdiyle boğuşan insan için Tanrının varlığı yahut inkarı ile ilgili felsefi argümanların önemli olmadığı görülmektedir. İnsanların çok büyük bir kısmı felsefi eserlerde ileri sürülen kanıtların en azından bir kısmıyla karşılaşmadan tercihlerini yapmış ve kararını vermiştir. Aynı durum kendilerini ateist olarak konumlandıran insanlar için de geçerlidir. Ateistlerin büyük bir kısmı da söz konusu kanıtlarla veya onlara karşı ileri sürülen tezlerle ciddi manada hesaplaşmadan tercihini yapmış ve yaşamını ona göre şekillendirmiştir. 1 Biz bu makalemizde ''insanın Tanrıya inanmak ya da inanmamak için bir delile muhtaç mı'' olduğu görüşünün lehine ve aleyhine nasıl argüman geliştirebiliriz sorusu üzerine kafa yoracağız. Eğer delil gerekliyse ispat yükü Tanrı'yı yok kabul edenlerin mi yoksa deistlerin mi omzundadır sorusunu nedenleriyle birlikte ele almaya çalışacağız.

Post-modern bilim anlayışı, modernitenin pozitivist bilim anlayışına önemli eleştirilerde bulundu. Post modern düşünürlerden etkilenen Thomas Kuhn da pozitivist bilimin birikimli ilerleme ve nesnel olma ilkelerine eleştiriler yöneltti. Thomas Kuhn, bilim anlayışını ve pozitivist bilime yönelik olan eleştirilerini Bilimsel Devrimlerin Yapısı adlı kitabında yansıttı.

AUZEF-Felsefe bölümü Pozitivist Felsefe ders özeti.

Pozitivizm, Viyana Çevresi, Popper, Russel, Frege, Tutarlılık Teorisi, Doğruluk Teorisi, Uygunluk Teorisi, Carnap, Ernst Mach, Mantıkçı Pozitivizm, Mantıkçı Empirizm, Mantıksal Atomizm, Yeni Pozitivizm, Wittgenstein, Sentaktik Analiz, Doğrulanabilirlik, Temel Önerme, Protokol Önerme, Mutlak Doğru

İnsanın evreni anlama çabası içerisinde sürekli başvurduğu bilim ve din, kimi zaman birbirlerinin yerine geçmiş kimi zaman da zıt yönlere hareket etmiştir. Bu durum bilim ve din arsında ortak yönlerin olup olmadığı problemini ortaya çıkarmıştır. Bu çalışmada bu problemlerle ilgili sunulan çözümlerin ne olduğu ve nasıl çözülebileceği ile ilgili düşünceler incelenmiştir.
Bilimin dine göre aktif bir yapısının olması ve somut olana yönelmesi,
bilimsel gelişmelerin fazlaca dikkat çekmesini ve evrene dair kanıtlanabilir veriler sunmasını sağlar. Böylece bilim, bilginin en sağlam ve güvenilir kaynağı olarak algılanır. Özellikle günümüzde bilime biçilen rol, onun her şeyi açıklayabileceği ve sarsılmaz bir temele sahip olduğu yönündedir. Bilim Tanrı’nın var olup olmadığı konusu da dahil olmak üzere her şey hakkında bilgi üretebilir. Bu düşünce çizgisi
özellikle pozitivist-materyalist felsefe çizgisinden gelirken, bu iddianın bilimsel olup olmadığı tartışmalıdır.

Abstract:
"Religion" is one of the focus points of the criticisms of the intellectuals who steered towards the West and tended to reject all traditional values in Turkish world going through modernization period after Tanzimat. The dominance of logic and science over dogmatic thoughts upon Reform and Renais-sance movements in the West gave birth to Positivism. Positivism is philosophical system which was first used as a term by the socialist thinker Claude Henri de Saint Simon and conceptualized by philo-sophers such as Auguste Comte, Jeremy Bentham, James Mill and John Stuart Mill. This system is based on the slogan "neither God, no King". Therefore, it was hard for positivism to develop in a geography where all social and political institutions are grounded upon God and King as in the Ottoman society. Being aware of this fact, Auguste Compte argues that Islam is a religion promoting advancement and different from the religions in the West in most of his writings, particularly his letter to Mustafa Reşit Paşa. Bearing the same sensitivity in his writings, Pierre Laffitte also emphasizes how Westerners adopt a negative and prejudicial perspectives towards Islam. Religion criticism which started with Nâmık Kemâl's Renan Müdafaanamesi in Tanzimat era in the Turkish literature, gains a different momentum with the advancement of positivist philosophy and leads to nihilism. In his writings highlighting the slogans of "Union and Progress", Ahmet Rıza took pioneering role to disseminate Positivism in Turkey. In the following period, intellectuals such as Beşir Fuad, Baha Tevfik, İsmail Fenni (Ertuğrul), Rıza Tev-fik, Ziya Gökalp, Abdullah Cevdet, Halil Vehbi Eralp, Hilmi Ziya Ülken, Nusret Hızır, and Hüseyin Batu-han are also remembered with this philosophy.
This study aims to investigate the religion criticisms of intellectuals which started with Tanzimat and continued with positivism.
Keywords:  Tanzimat, Religion, Positivism, Auguste Comte, Ahmed Riza.
Öz:
Tanzimat sonrası modernleşme sürecine giren Türk dünyasında, yüzünü Batı'ya dönen ve gele-neksel tüm değerleri reddetme eğiliminde olan aydınların, eleştirilerinin odak noktalarından birini de "Din" oluşturur. Batı'da reform ve rönesans hareketleriyle birlikte,  aklın ve bilimin, doğmatik düşünce-lerin önüne geçmesi Pozitivizm'i doğurur. Pozitivizm; ilk defa Sosyalist düşünür, Claude Henri de Saint Simon tarafından kullanılan, ancak Auguste Comte, Jeremy Bentham, James Mill ve John Stuart Mill gibi filozoflar tarafından kuramsallaştırılan felsefi bir sistemdir.  Bu sistem, çıkış noktası itibariyle "ne Tan-rı, ne Kral" sloganına sahiptir. Bu yüzden Osmanlı toplumu gibi Tanrı'nın ve Kral'ın bütün toplumsal ve siyasal kurumların temelini oluşturduğu bir coğrafyada pozitivizmin gelişmesi zordu. Bu durumun far-kında olan Auguste Comte, Mustafa Reşit Paşa'ya yazdığı mektup başta olmak üzere birçok yazısında İslam'ın ilerlemeyi teşvik eden bir din olduğunu ve Batı'daki dinlerden farklı olduğunu savunur. Pierre Laffitte de yazılarında bu hassasiyeti gözeterek Batı insanının İslam'a nasıl peşin yargıyla ve negatif baktığını vurgular. Edebiyatımızda esasında Tanzimat döneminde Nâmık Kemâl'in Renan Müdafaana-mesi'yle başlayan din eleştirisi pozitivist felsefenin gelişmesiyle farklı bir ivme yakalayarak nihilizmi doğurur. Ahmet Rıza da "İlerleme ve Terakki" parolalarını öne çıkardığı yazılarında Pozitivizmin ülke-mizde yayılmasına öncülük eder. Sonraki dönemde Beşir Fuad, Baha Tevfik, İsmail Fenni (Ertuğrul), Rıza Tevfik,  Ziya Gökalp, Abdullah Cevdet, Halil Vehbi Eralp, Hilmi Ziya Ülken, Nusret Hızır, Hüseyin Batuhan... gibi aydınların adları bu felsefeyle anılır.
            Bu çalışmada Tanzimat'la başlayan ve pozitivizmle devam eden aydınların dine yönelik eleştirileri ele alınacaktır.
Anahtar Kelimeler: Tanzimat, Din, Pozitivizm, Auguste Comte, Ahmed Rıza.

ÖZET
Avrupa'da 1789 yılında meydana gelen Fransız Devrimi Batı dünyasını olduğu kadar Osmanlı aydın ve düşünürleri üzerinde de etkili olur. Bu dönem düşünür ve aydınlar ülkenin içinde bulunduğu pek çok sorunun çözümünde ise Batı dünyasında meydana gelen gelişmeleri temele alırlar. Osmanlı yenilikçi hareketinin Batı düşüncesi ile olan ilk temasta karşılaştıkları düşünce ise Aydınlanma'nın bir eklentisi olan pozitivizmdir. Yenilikçi hareket içinde yer alan düşünür ve aydınlar ülke sorunlarının çözümünü Pozitivist programda, özellikle de Fransız Pozitivizminde bulurlar. Ancak Batı dünyasında bir dizi bilimsel, düşünsel ve ekonomik gelişmenin bir sonucu olarak ortaya çıkan Pozitivizm Türk düşünce hayatında ise toplumu kökten değiştirmenin bir yolu olması bakımında siyasi bir proje olarak anlaşılır. Başka deyişle Osmanlı aydınları Aydınlanma'nın ve pozitivizmin Batı'da ortaya çıkmasını sağlayan epistemolojik temelleriyle ilgilenmek yerine bu epistemolojinin yarattığı sonuçlarla veya bu temellerin uygulandığı siyasi sonuçlarıyla ilgilenmişlerdir. Bu nedenle de Batı düşüncesinde meydana gelen değişim ve yenilenmeyi kavrayacak kavramsal bir çerçeve, daha doğrusu eleştirel bir düşünme geleneği oluşturulamamıştır. Öyle ki Türk aydın ve düşünürlerinin pozitivizm karşısındaki tutumu eleştirel olmaktan çok takipçilik ve öğrencilik düzeyinde kalmıştır.
ABSTRACT
Similar to their Western counterparts, the Ottoman intellectuals and thinkers were influenced by the French Revolution of 1789. The intellectuals and thinkers of this period turned to the West to find answers to the solution of local problems. One of the first ideas that Ottoman modernist movement encountered was Positivism, an offshoot of the Enlightenment. Modernist thinkers and intellectuals sought  Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir.

Bu çal›flma, Türkiye'de sosyal bilimlere dair negatif bir alg› oldu¤u varsay›m›ndan hareketle, sosyal bilim sorunu üzerine odaklanmaktad›r. Türkiye'de sosyal bilimler, olumsuz bir imajla karfl› karfl›yad›r. Sosyal bilimler, genellikle yarars›z ve ifllevsiz alanlar olarak alg›lanmaktad›r. Do¤a bilimleriyle k›yasland›¤›nda, gözle görülür yararlar üretmeyen ve bu nedenle, kendilerinden beklenenleri gerçeklefltirmek noktas›nda sorunlar yaflayan sosyal bilimler, adeta üniversitelerin üvey evlatlar› konumundad›r. Dolay›s›yla üniversiteler, do¤a bilimlerinin gölgesinde kalan sosyal bilimlerin de¤il, do¤a bilimlerinin yuvas› olarak görülmektedirler. Üniversiteyle ilgili söylem ve tar-t›flmalarda, do¤a bilim merkezli örneklerden yola ç›k›lmas›, devlet politikalar›nda do¤a bilimsel ve teknolojik geliflimle ilgili amaçlardan hareket edilmesi bunun en güzel kan›t›d›r. Oysa dünya ile do¤ru iliflki kurabilmek için in-san›n ihtiyaç duydu¤u toplumsal, ahlakî ve kültürel geliflimin sosyal bilimlerden baflka tafl›y›c›lar› yoktur. Sosyal bilimlerin önemini kavramam›fl bir toplum, kendi geliflim dinamiklerini elinde tutamad›¤› gibi, gelece¤ini biçimlendirme ve güçlü olma flans›n› da yitirecektir. Bütün bu tespitler ba¤lam›nda bildirinin amac›, ülkemizde sosyal bilimlerin neden böyle bir negatif alg›yla karfl› karfl›ya oldu¤u sorusuna aç›kl›k getirmek ve bu olumsuz alg›n›n, üniversite yap›lanmas›, bilimsel beklentiler ve sosyal bilimlerin kendi içindeki problemlerle ba¤lant›lar›n› ortaya koymakt›r.

The most important elements of knowledge are conception/tasawwur and affirmation/tasdiq. The building blocks of conception and affirmation are words. Therefore, the words that are the building blocks of the mind must be correctly connected to the meanings, for a spoken issue to be properly envisioned and approved. However, this is not always possible for reasons such as lack of information, language and reasoning flaws, and conceptual collapse between language and thought. For example, many people, who do not know the Arabic language, think meanings of the Haqq and Haqiqah within their native language system and use them with the meaning of what they load on. Therefore, they reject the using haqq instead of the haqiqah because of the metaphysical meaning of the haqq. On the other hand, the haqiqah concept is contemplated as supreme and on the other side, it is used instead of true. Some scholars also oppose the fact that haqiqah is equated with the reality/gerçek due to its philosophical content. The word “sidq” also means correctness and it is obtained by agreement with the haqq. As stated in the research, the word haqq is more comprehensive than the word haqiqa due to its metaphysical meaning layer. The words "haqiqah" and "gerçek" are existential qualities and are synonymous words belonging to different languages. Being one of the meanings that the word haqq indicates in terms of epistemological value, the concept of “sidq” is obtained with the meaning of haqiqah in terms of correspondence to the things that are haqq.

Yeni sürümlere dair not: Eski sürümleri indirip okumuş olanların işini kolaylaştırmak için kelimelerin sırasını değiştirmiyoruz. Yani her yeni sürümde okumaya kaldığınız yerden devam edebilirsiniz.
6cı sürüme eklenen yeni terimler: Demokrasi, Muhafazakârlık, Kuvvetler ayrılığı, İnovasyon, İlerleme, Erken – Geç.
İnsanlık neredeyse 4 asırdır “ilerleme” adını verdiği müthiş bir gerileme içinde. Tarihteki en kanlı savaşlar, sömürüler, soykırımlar, toplama kampları, atom bombaları, kimyasal ve biyolojik silahlar hep Batı’nın “ilerlemesiyle” yayıldı dünyaya. En korkunç barbarlıkları yapanlar hep “uygar” ülkeler.  Her şeyin fiyatını bilen ama hiçbir şeyin değerini bilmeyen bu insanlar nereden çıktı? Yoksa kelimelerimizi mi kaybettik?

“Aydınlanma” ile büyük bir karanlığa gömüldü Avrupa. Vatikan’ın yobazlığından kaçarken pozitivist dogmaların bataklığında kayboldu. “Yeniden doğuş” (Rönesans) hareketi sanatın ölüm fermanı oldu: Zira optik, matematik, anatomi kuralları dayatıldı sanat dünyasına. Sanat bilimselleşti, objektif ve totaliter bir kisveye büründü. (Bkz. Rönesans’ın Kara Kitabı)

Kimse parçalamadı dünyayı “Birleşmiş” Milletler kadar. Güvenliğimiz için en büyük tehdit her barış projesine veto koyan BM “Güvenlik” Konseyi değil mi? Daimi üyesi olan 5 ülke dünyadaki silahların neredeyse tamamını üretip satıyor. “Evrensel” insan hakları bildirisi değil güneş sisteminde, sadece ABD’deki zencilerin haklarını bile korumaktan aciz. Bu kavram karmaşası içinde Aşk kelimesi cinsel münasebetle eş anlamlı oldu: ing. To make love, fr. Faire l’amour… Önce Batı, sonra bütün insanlık akıl (reason) ile zekânın (intelligence) da aynı şey olduğunu sanmışlar. Oysa akıl iyi-kötü veya güzel-çirkin gibi ayrımı yaparken zekâ problem çözer; bir faydayı elde etmek ya da bir tehditten kurtulmak için kullanılır. Bir saniyede 100.000 insanı ve sayısız ağacı, böceği, kediyi, köpeği oldürecek olan atom bombasını yapmak zekâ ister ama onu Hiroşima üzerine atmamak için akıl gerekir.

İster Batı’yı suçlayalım, ister kendimizi, kelimelerle ilgili bir sorunumuz var: İşaret etmeleri gereken mânâların tam tersini gösterdikleri müddetçe sağlıklı düşünmeye engel oluyorlar. Çözüm ürettiğimizi sandığımız yerlerde yeni sorunlara sebep oluyoruz. Dünyayı düzeltmeye başlamak için en uygun yer lisanımız değil mi? Kayıp kelimelerin izini sürmek için yazdığımız Derin Lügat’ı ilginize sunuyoruz. Buradan indirebilirsiniz.

Yeni sürümlere dair not: Eski sürümleri indirip okumuş olanların işini kolaylaştırmak için kelimelerin sırasını değiştirmiyoruz. Yani her yeni sürümde okumaya kaldığınız yerden devam edebilirsiniz.
7ci sürüme eklenen yeni terimler: Uluslararası adalet, Az gelişmiş ülke, Hoşgörü, Kabz, Büyüme, Gerçek sonrası, Realpolitik, Kaos.
İnsanlık neredeyse 4 asırdır “ilerleme” adını verdiği müthiş bir gerileme içinde. Tarihteki en kanlı savaşlar, sömürüler, soykırımlar, toplama kampları, atom bombaları, kimyasal ve biyolojik silahlar hep Batı’nın “ilerlemesiyle” yayıldı dünyaya. En korkunç barbarlıkları yapanlar hep “uygar” ülkeler.  Her şeyin fiyatını bilen ama hiçbir şeyin değerini bilmeyen bu insanlar nereden çıktı? Yoksa kelimelerimizi mi kaybettik?

“Aydınlanma” ile büyük bir karanlığa gömüldü Avrupa. Vatikan’ın yobazlığından kaçarken pozitivist dogmaların bataklığında kayboldu. “Yeniden doğuş” (Rönesans) hareketi sanatın ölüm fermanı oldu: Zira optik, matematik, anatomi kuralları dayatıldı sanat dünyasına. Sanat bilimselleşti, objektif ve totaliter bir kisveye büründü. (Bkz. Rönesans’ın Kara Kitabı)

Kimse parçalamadı dünyayı “Birleşmiş” Milletler kadar. Güvenliğimiz için en büyük tehdit her barış projesine veto koyan BM “Güvenlik” Konseyi değil mi? Daimi üyesi olan 5 ülke dünyadaki silahların neredeyse tamamını üretip satıyor. “Evrensel” insan hakları bildirisi değil güneş sisteminde, sadece ABD’deki zencilerin haklarını bile korumaktan aciz. Bu kavram karmaşası içinde Aşk kelimesi cinsel münasebetle eş anlamlı oldu: ing. To make love, fr. Faire l’amour… Önce Batı, sonra bütün insanlık akıl (reason) ile zekânın (intelligence) da aynı şey olduğunu sanmışlar. Oysa akıl iyi-kötü veya güzel-çirkin gibi ayrımı yaparken zekâ problem çözer; bir faydayı elde etmek ya da bir tehditten kurtulmak için kullanılır. Bir saniyede 100.000 insanı ve sayısız ağacı, böceği, kediyi, köpeği oldürecek olan atom bombasını yapmak zekâ ister ama onu Hiroşima üzerine atmamak için akıl gerekir.

İster Batı’yı suçlayalım, ister kendimizi, kelimelerle ilgili bir sorunumuz var: İşaret etmeleri gereken mânâların tam tersini gösterdikleri müddetçe sağlıklı düşünmeye engel oluyorlar. Çözüm ürettiğimizi sandığımız yerlerde yeni sorunlara sebep oluyoruz. Dünyayı düzeltmeye başlamak için en uygun yer lisanımız değil mi? Kayıp kelimelerin izini sürmek için yazdığımız Derin Lügat’ı ilginize sunuyoruz

“Ölüm bir yaşam olayı değildir. Ölüm yaşanmaz.”
Wittgenstein açısından “insanın sonlu olmasının gerçekliği” hiçbir gizem içermeyen sıradan bir durumdur (krş. 6.4311).  Ona göre insan sonlu değil de bengi olsaydı herhangi bir gizem çözülmeden kalırdı. Çünkü ortada çözülecek bir gizem yoktur. Analitik felsefenin beş kurucusundan biri olarak kabul edilen Wittgenstein bilebildiğim kadarıyla insanın “var olma serüvenini betimleme, anlama, yorumlama ve öneride bulunmayı” aklından hiç geçirmemiştir.  Fenomenolojik, varoluşçu ve hermeneutik anlayışlar hakkında bilgisi veya onlara dair bir ilgisi olmayan Wittgenstein, insan varlığının sonlu olmasını “insanın kendi ölümünü yani varlığının sonunu deneyimleyemeyeceğini” söyleyerek geçiştirmiştir. Çağımızın önemli ve en ünlü filozoflarından birisi olan Wittgenstein, “yaşam ve ölüm diyalektiğinin varoluşçu ve hermeneutik irdelemesi ve yorumunu” yapmak şöyle dursun, özellikle bu ikisinin birbirini mantıksal olarak tümüyle dışlamasından yola çıkarak ölüm ve yaşam hakkındaki görüşlerini dile getirmiştir. Bu makalemin amacı, yaşayan varlık olarak insanın kendisini var etmesinde sonlu/ölümlü olmasının rolünün erken dönem Wittgenstein’daki karşılığını ortaya koymak ve onun yaklaşımını disiplinler arası bir bakışla incelemektir.
Wittgenstein Tractatus’ta değeri olan bir şeyler varsa onların dünyanın, yani olup bitmelerin dışında olması gerektiğini savunur (2013, 6.41). Hayatın anlamı sorusu onun için değer yüklü bir sorudur. Ölümün anlamı da öyle olsa gerek. Dünya ise olup bitmelerden ibaret.

Servet-i Fünûn, II. Meşrutiyet ve Cumhuriyet dönemlerini deneyimleyen ve herhangi bir edebi yönelimin içinde yer almayan Hüseyin Rahmi Gürpınar, yaşamı boyunca roman, öykü, tiyatro, eleştiri, fıkra ve makale gibi farklı türlerde yapıtları Türk yazınına kazandırır. Sözlü kültürü ve günlük yaşamı yazınsal alana parodi ile taşımış, gülmeceyi ve grotesk imgelem kurulumunu ön planda tutmuş olan yazar; Ahmet Mithat Efendi'nin tarzını sosyalizm ve daha çok pozitivizmle zenginleştirerek devam ettirirken, sosyal olayları, insana ait davranışları doğaüstü güçlerle değil, akıl, mantık ve bilimsel verilerle açıklayan aydın tipi oluşturmayı amaçlar. Toplumun batıllıkla şekillenmiş inançlarını ve yerleşmiş ahlaki değer yargılarını değiştirme çabasında olur. Halktan kişilerin dünyasına dalan yazar, onları gözler önüne sererek sunduğu kesitleri pozitivist tavırlı kahramanlar aracılığıyla aydınlatma yoluna gider. Yapıtlarında, fertlerin ve cemiyetin normal olmayan taraflarını mizah yoluyla ele alarak eleştiriye tabi tutar ve sosyal hicve dayandırır. Mekânları, içerikleri, kahramanlarıyla karnavalı andıran romanlarında sosyal faydayı benimseyerek popüler halk romancılığını sürdürür, pozitivist zihniyetin ön plana çıktığı ürünler sunar. Yaşanabilir bir toplumun izlerini sürer ve batıl inançlardan arınmış, bilimin ışığında aydınlanmasını sağlamış zihniyete sahip olmak gerektiği düşüncesini işler. Yapıtlarında ortaya koyduğu diğer bir öge ise toplumda yerleşmiş ahlak değerlerinin geçerliliğini irdelemek ve insan doğasına uygun çözümler getirmektir. Sözü edilen özellikleri taşıyan yapıtlarından biri de Deli Filozof romanıdır. Halkın; geleneksel inançlara, yerleşmiş düşüncelere ve ahlak değerlerine dayalı zihniyeti yerine akla ve bilime dayalı pozitivist zihniyeti yerleştirmenin gerekliliğini konu edinen roman, Deli Filozof olarak anılan Hikmetullah Efendi ve onun ailesi üzerinden dikkatlere sunulur. Olay örgüsü içerisinde sosyal adalet, kadın erkek ilişkileri, din, Tanrı, inanışlar ve insan doğası üzerine görüşler geliştirilir ve yapıt, doğasına uygun yaşamayan bireylerin ve toplumların mutluluğa erişmesinin olanaksızlığı üzerine oturur. Bu çalışmada Hikmetullah Efendi'nin kişiliğinde beliren felsefi arka plan, pozitivizm olgusu etrafında irdelenecektir. Anahtar Sözcükler: Hüseyin Rahmi Gürpınar, Deli Filozof, roman, pozitivizm. THE POSITIVIST TENDENCIES IN TURKISH LITERATURE: A PHILISOFICAL VIEW TO DELİ FİLOZOF BY HÜSEYİN RAHMİ GÜRPINAR Abstract Huseyin Rahmi Gürpınar, who experienced Wealth of Knowledge, The Second Constitutional Era and The Republic Era, and who did not take part in any literal tendency brought Turkish literature different types of work such as novel, story, theatre, critical, joke 1 Bu çalışma 2017-2018 Eğitim-Öğretim Yılı Bahar Dönemi Seçilmiş Felsefi Metinler adlı Doktora dersi için hazırlanmış olan seminer çalışmasından geliştirilmiştir.

A XIX. században megjelenő ideológiák közös jellemzője, hogy függetlenek tudtak maradni a politikától, a korábbi ideológiákkal ellentétben. Azonban a teljes közgondolkodásban meghatározó szerepet játszottak. A korszakot megelőző "filozófiai spekulációk" bonyolult hálózatával szembefordulva; a realitás, megfoghatóság, az érinthető közelség, az ember kérdéseire adott válaszok, a földi lét fontossága "elemi szubsztanciákként"

Yirminci yüzyılın başlarında bilim ve felsefeye ilişkin etkili tartışmaların kaynağında Viyana Çevresi vardır, denilebilir. Bu tartışmalar, bilimi felsefeden ayıran ölçütün ne olduğu üzerinde yoğunlaşmıştır. Çevre'nin bu tür bir çabaya girmesinin nedeni, o dönemde bilime teoloji ve metafizikle ilgili çok fazla öğenin karışmış olmasıydı. Çevre, bilimi bu öğelerden temizlemek için bilimsel olanla olmayanı birbirinden ayıracak bir ölçüt getirmiştir. Bu ölçüt sayesinde, duyu deneyiyle sınanıp doğrulanamayan anlamsız sözcük ve tümceler dilin dışına atılacaktır. Anlamlı sözcük ve tümcelerden oluşan ortak bilimsel ve evrensel bir bilim dili de bu şekilde yaratılacatır. Bu yazı, ortak bir bilim ve bilim dili tasarımını inceleyip, kimi içermeleri bakımından değerlendirmeyi amaç edinmiştir.

Doğa bilimcileri merak konularının merkezine doğayı koyarken, sosyal bilimciler için bu soru insanı ve toplumu anlamak üzerinde yoğunlaşmıştır. Amaçları arasındaki farklılıklar, yöntemlerinin birbirlerine eş olup olamayacağı sorunsalını da beraberinde getirmiştir. Bu sorunun cevabını bulmak önemlidir. Zira amaç her nasıl aracı belirliyorsa, araç da amacı belirlemektedir. İş bu çalışmamızda öncelikle bilim, kuram, yöntem, araştırma teknikleri kavramlarına değinilecektir. Ardından doğa bilimleri ve sosyal bilimleri ayrımı ve sebepleri araştırılacaktır. Bilahare diyalektik yöntem ve deneysel yöntem tanımlanacak olup uygulanılabilir oldukları sahaların farklılıkları anlaşılmaya çalışılacaktır. Son olarak bu farklılıkların ortadan kaldırılıp kaldırılamayacağına yönelik ayrı uçtaki iki temel yaklaşım açıklanacak ve çalışmamıza son verilecektir.

Antik çağlarda hem presokratik hem de Sokrates sonrası dönemde bilgi üzerine yapılan hararetli tartışmalar, İskenderiye ve Roma dönemlerinde hızını kaybetmiş, Orta Çağın başlaması ve dogmatizm baskın gelmesiyle neredeyse durma noktası gelmiş, bilginin tek varlığı kutsal kitaplarla açıklanmaya çalışılmıştır. Daha sonra meydana gelen aydınlanma felsefesinin oluşmasıyla yeniden gerçek bilginin sadece dogmalarla bulunamayacağı, ancak deney ve gözlem neticesinde söz konusu bilginin elde edilebileceği düşüncesi yoğunluk kazanmıştır. Bunun üzerine, sadece doğrulanabilirlikten değil, defaatle denenerek yanlışlanabilirlikten gerçek bilgiler elde edilmeye başlanmıştır. İlk olarak Saint Simon daha sonra hem öğrencisi ve ardılı, hem de sosyolojinin kurucusu olarak nitelendirilebilen Auguste Comte doğa bilimlerinin gerçek bilgiyi elde etme metodu olan deney ve gözlemi (yani pozitivist paradigmayı) sosyal bilimlere uygulamaya çalışmıştır. Özellikle, 1900’lü yılların ortalarında bahsi geçen paradigma bilimsel araştırmalarda yaygın bir şekilde kullanılmış, fakat yüzyılın sonlarına doğru hayata geçen çalışmalarda egemenliğini kaybetmeye başlamıştır. Üzerine birçok eleştiriyi çeken pozitivist paradigma (yönetimsel araştırmalarda çoğunlukla kullanılmasından dolayı ideolojik olma, bir deney ortamında elde edilen bilgilerin sosyal hayat içerisinde geçerli olduğunu iddia etme, insan davranışlarını açıklamaya yönelik verileri yine insanlara sorarak sağlama vb.) bilhassa bu gibi eleştirileri ortadan kaldırmak adına çalışmanın güvenirliğini iyi bir şekilde dizayn etmelidir. Aksi takdirde, eleştiriler ve çalışma sonuçlarının doğru bir şekilde elde edilememesi gibi durumlar meydana gelmektedir. Tüm bu ön kabullerden hareketle, sosyal bilimlerde pozitivist metodolojinin deneysel yöntemlerle elde ettiği verilerin denekler tarafından manipüle edilebileceği sorununu Hawthorne Araştırmaları kapsamında incelemek çalışmanın konusunu oluşturmaktadır. Örnek vaka analizi yöntemiyle Hawthorne Araştırmaları ele alınmakta ve vaka amaç uğruna yapı bozuma uğratılmaktadır.

"19’uncu yüzyılın ortaları ve 20’nci yüzyılın başlarında pozitivizm, hâkim bir anlayış olarak siyaset biliminde ve tarihte etkisini göstermeye başlamıştı. Fen bilimlerindeki doğa kanunlarının, toplumlar için de aynen geçerli olabileceğini savunan pozitivist düşünürler, doğa kanunlarının benzerlerini toplumlar için kurgulamaya başlamışlardı bile… İmparatorlukların çözülmeye, ulus-devletlerin inşa edilmeye başladığı süreçte hiç kimsenin beklemeye tahammülü yoktu. Herşey “ilerleme”, “modernleşme” üzerinden tarif edilir olmuştu. Çizgisel bir tarih anlayışı içinde de değerlendirebileceğimiz bu anlayışın Geç Osmanlı dönemindeki bariz tezahürlerinden biri, dönemin önemli politik figürlerinden biri olan İttihat ve Terakki’nin isminin şekillenişinde de (Birlik ve İlerleme) kendini gösterir.

20’nci yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan modernleşme kuramı ise dönemi sorgulayanlara adeta bu geçmişi teorize eden bir açıklama verdi. Modernleşme, modern olmayanların modern olma süreciydi. Meseleye doğudan bakınca doğudakilerin devlet projesiyle batılılara benzediği bir değişimden bahsediyoruz. Bu süreci ise siyasal iktidar yönetiyordu. Bu önkabullerle hareket eden tarihyazımı ise Türkiye’de dönemin tarihine şu başlıklar altında baktı: “Modern Türkiye’nin Doğuşu”, “Modern Türkiye’nin Oluşumu”, “Modernleşen Türkiye’nin Tarihi”, “Modern Türkiye Tarihi”. Ama bu kitapların çoğu Uğur Tanyeli’nin deyimiyle modernleşmenin şampiyonluğunu yönetenlere verdiğinden, yazarları, modernleşmenin delillerini siyasal iktidarın kurumsal değişimlerinde aradı."

ÖZET İnsanı efsanelerden, mitten ve rasyonel olmayan şeylerden kurtarma girişimi olarak ortaya çıkan Aydınlanma, birçok yönden desteklense de, eleştirildiği taraflar da olmuştur. Bunun en dikkat çekici örneğini oluşturan Frankfurt Okulu düşünürleri, Aydınlanma düşüncesinin çıkış noktalarını eleştiriye tâbi tutarak, insanın özgürleşmesini ve tutsaklığını ortadan kaldırabileceği iddiasıyla 'toplumsal teori'yi inşa etmeye girişmişlerdir. Bununla birlikte Marksizmin kemikleştiğini ve onun eleştirel yönünün devre dışı kaldığını da vurgulayan düşünürler, Neo-Marxist bir görünüm sergilemişlerdir. Bilimsel gelişmelerin pozitivist bir dünya görüşüyle paralel gitmesi sonucunda ortaya çıkan tüketim toplumu, insanın sahte ihtiyaçlarla sürekli tüketime zorlanması ile döngüsel bir yapı oluşturmuş bunun sonucunda da kültür endüstrisini ortaya çıkarmıştır. Böyle bir çerçevede eleştirel teori temsilcilerinin temel eleştirileri, bilimin artık, insanı özgürleştiren değil, onun tahakküm altına alınmasına yol açan bir araç konumuna gelmiş olmasınadır. ABSTRACT Enlightenment, which originates from salvation attempt that tries to emancipate humanity from myths and the things that are not rational, is supported in many ways but it also was also criticized on some points sides that have been criticised. Frankfurt School philosophers who are conspicuous examples of this type of an attempt, tried to build the ''social theory'', which might provide the people's liberation and destroy their captivity, by putting out with critise with englighment nations coming point with this. On the other hand, the thinkers, who emphasized that Marxism was ossified and its lost its critical aspect was disabled, had a Neo-Marxist perspective. The consumption society, which emerged as a result of the scientific developments in parallel with a positivist world view, created a cyclical structure with the difficulty of constant consumption of human beings with fake needs, and as a result of this, the cultural industry. The fundamental point emphasized by the critical theorists is that science is now not a means of liberating man but a means of domination over him.

ÖZET
Günümüz hukuk teorisinin oluşumunda etkili olan iki temel ekol söz konusudur. Bunlar doğal hukuk ekolü ile pozitivist hukuk ekolüdür. Pozitivist okul, sadece yasa çıkarmakla yetkili organların oluşturduğu kuralların hukukun kaynağı olabileceğini ileri sürerken, doğal hukuk ekolü, hukuk kurallarının kaynağının “doğa” olduğunu savunmaktadır. Doğal hukuk, ahlak kavramı üzerinde durur ve sadece “adalet”i gerçekleştiren kuralların geçerli olduğuna inanır. Helenistik dönemde doğan Stoacılık okulu da, ahlaki bir felsefe olması yönüyle, doğa ve akıldan süzülen kuralların geçerliliğini savunur. Stoisizmde bütün insanlar eşittir ve herkes ve her şey tek bir evrensel yasaya tabidir, o yasa da doğa yasasıdır. Stoacılar bu şekilde, yeryüzünde yaşayan bütün insanların tek bir dünya devletinin (kozmopolis) yurttaşları olduğu sonucuna varmışlardır.
Anahtar Kelimeler: Doğal hukuk, Stoisizm, Stoacılık, Ahlak,
Dünya Devleti, Evrensellik, Hukukun Kaynağı

ABSTRACT
There are two schools of law who determine the law theories of today. These are the school of natural law and the school of positivist law. While the positivist school suggests that the rules which are accepted by thecompetent organs (in a state) are the valid rules, the school of natural law believe that the source of law can only be the nature. The concept of natural law gives importance to the notion of “moral” and trusts the validity of rules which only realize the “justice”. The stoicism is a philosophy of natural law, born in time of Hellenistic period, which has theories about the question of moral and which supports the validity of the rules deriving from the nature and the notion of logos. According to the philosophy of stoicism, all the human beings are equal, all the creatures should respect the same law and this law is the law of the nature. Thus, the stoics reach the idea of all the human beings living on the earth can be citizens of the same World State (cozmopolis).
Keywords: Natural law, Stoicism, Moral, World State, Universality, Source of law

GİRİŞ
Günümüz modern hukuk sisteminin mantık ve yapısının kavranabilmesi için, bu modern hukukun kaynaklandığı gelenek ve anlayışların da kavranması gerekir . Zira ancak geçmişten gelen gelenek, anlayış ve tecrübelerle bugün var olan kurumlar anlaşılabilir. Bu anlamda, bireylerin birbirleri  ve devlet ile ilişkilerinin düzene kavuşturulması Thomas Hobbes’un tanımladığı “her insanın birbirinin kurdu olduğu” (Homo homini lupus)  vahşi doğa halinin ve kaosun engellenmesi için bir kurallar sistemine, yani hukuka ihtiyaç vardır. Bu bağlamda birey, toplum, devlet ve hukuk kavramları arasında doğrudan bir ilişki ortaya çıkmaktadır. Bu kavramlar arasındaki ilişkiyi de herhalde en iyi “Ubi societas, ibi jus” (nerede toplum varsa orada hukuk da vardır) Latince özdeyişi ifade etmektedir .
Aşağıda değinilecek olan doğal hukuk ekolünün günümüz modern hukuk sisteminin oluşumundaki rolü yadsınamaz. Stoacı anlayış da bu doğal hukuk ekolünün bir kolunu oluşturmaktadır. Bu yüzden öncelikle doğal hukuk anlayışı hakkında genel bir bilgilendirme yapılacak daha sonra da Stoacılık (Stoisizm, Stoicisme) okulunun hukuka ve yaşama bakış açısı ele alınacaktır.
“..Hukuk kuralları, bütünsel olarak düşünüldüğünde bu kuralların oluşumunda bir çok faktörün rol oynadığı görülür. İnsan doğasının kuralların ihdası üzerindeki etkisi yadsınamasa da bu etki yalnız ve tek başına değildir. Dolayısıyla hem yasa koyucular, hem bir geleneğin devamı olarak örfi hukuk, hem de toplumların kendilerine özgü kültürel yapıları, keza doğru ile yanlışı ayırt etmede farklı tutumlar benimseyebilen insan iradesinin de hukuk kurallarının oluşumu üzerindeki etkisi hesaba katılmalıdır...”

Thomas Kuhn is still being accused of defending an irrational picture of scientific activity or theory choice, and/or of severely criticizing its methodology and findings in Turkish philosophical literature, with just a few outstanding philosophers being the exception to the norm. He has been accused of undermining the importance of science and the reliability of its capacity to produce reliable knowledge. In this study, it is argued that the claim that Kuhn’s notion of science is irrational is profoundly mistaken. The following reasons are presented: (i) for Kuhn, science was an intrinsically rationalistic activity; (ii) he assumed that there are and should be good and possibly compelling reasons, at least for some individual scientists, to promote theory choice; and (iii) what he argued against is the thesis that stipulates that “the possibility and existence of logically and/or experimentally (also, universally) compelling arguments for theory choice is a prerequisite” for the existence of scientific rationality.

Thomas Kuhn bugün halen, çok az sayıdaki istisnai felsefeci hariç, Türkçe felsefe literatüründe bilimsel faaliyeti, onun yöntemlerini, bulgularını veya bilimsel alandaki kuram seçimini irrasyonel gibi gösteren bir felsefeci olarak değerlendiriliyor. Hatta bilimin kendisini, güvenilir bilgi üretme kapasitesini oldukça küçümsediği ve onu sert şekilde eleştirdiği söyleniyor. Bu çalışmada ben, Thomas Kuhn'un bize sunduğu bilim imgesinde bilimin irrasyonel bir faaliyet olarak resmedildiği iddiasının şu nedenlerden ötürü temelden hatalı olduğunu öne sürüyorum: (i) Kuhn'a göre bilim zaten içsel olarak, neredeyse tanımı gereği, rasyonel bir insan faaliyetidir, (ii) Kuhn kuram seçimi konusunda iyi ve ikna edici gerekçelerin sunulabileceğini fikrini tartışmasız kabul eder, (iii) Kuhn'un itiraz ettiği şey, kuram seçiminde bağlamdan yani dönemden veya disiplinden bağımsız evrensel, deneysel veya mantıki bakımından karşı konulamaz türden argümanların geliştirilebilmesini rasyonalitenin ön şartı olarak gösteren tezdir.

Metindilbilim, F. De Saussure’in açtığı yolda ilerleyen araştırmacılar sayesinde 1960’ların başlarında ortaya çıkmış, yazılı veya sözlü ürünlerin metinselliğini inceleyen bir araştırma yöntemidir. Yazılı veya sözlü bir ürünün metin olabilmesi için “bağlaşıklık, bağdaşıklık, amaç, durumsallık, kabul edilebilirlik, bilgisellik, metinler arası ilişki” şeklinde yedi metinsellik ölçütüne sahip olması gerektiğini ileri sürer ve ürünleri bu yedi ölçüte göre değerlendirir. Bu ölçütlerin arasından “bağdaşıklık” ve “bağlaşıklık” metnin doğrudan kendisine yönelik olduğundan edebi ürünlerin metinselliği için iki temel ölçüttür. Çalışmada metindilbilimin bağlaşıklık ve bağdaşıklık başlıkları ve onların alt başlıkları hakkında kısaca bilgi verilmiş ardından durum öyküsünün usta kalemi Sait Faik Abasıyanık’ın Dülger Balığının Ölümü* öyküsü bu iki temel ölçüte göre çözümlenmiştir. Eserin metinselliğini tespit etmek için yüzey yapıdan derin yapıya uzanan bir inceleme yolu izlenmiştir. Bu inceleme sayesinde eserin estetik yapısı ve derin yapıdaki “insanın doğaya tahakkümü ve ötekileştirilmesi” eleştirel tavrı görünür kılınmaya çalışılmıştır./
Textlinguistics which was emerged in early 1960s thanks to the researchers that follow the path of F. De Saussure is a research method that studies textuality of oral and written works. It puts forward the principle that if an oral or written work can be assumed as a text it must meet seven  textual requirements such as “cohesion, coherence, intentionality, situationality, acceptability, informativity, intertextuality’’ and evaluates the works according to these criterions. Among these criterions “cohesion” and “coherence” are two basic criterions for literary texts. In this study a brief information is given about “cohesion” and “coherence” titles and their subtitles of textlinguistics, then the short story of the master story writer Sait Faik Abasıyanık’s  Dülger Balığının Ölümü is resolved in the framework of these two criterion. For determining the textuality of  texts a research  method is followed which reaches out from deep structure to surface structure. Thanks to this research method, the work’s aesthetic structure and criticizing attitude of “man’s  despotism over nature and alienation” in the depth is attempted to made  visible.

Her ne kadar bazı bilimsel tartışmalar Türk kamuoyunda azımsanmayacak seviyede ilgi uyandırsa da bilim sosyolojisinin temel varsayımları kamuoyu tarafından çok az bilinmektedir. Türkiye’de bilim sosyolojisine duyulan ilginin doğru bir
betimlemesi içinse bilim sosyolojisinin başka ve daha “derin” tartışmalarda oynadığı rol analiz edilmelidir. Bilim sosyolojisi Türkiye’de çoğu düşünür tarafından bilimle din arasında olduğu varsayılan çatışmada kullanılacak bir araç olarak görülmüştür. Bunun yanında diğer bazı sosyologlar, bilim sosyolojisindeki temel teorilere Batı’nın bilimdeki üstünlüğüne dair argümanları eleştirmek için atıfta bulunmaktadırlar. Son
olarak, rölativizmden etkilenmiş bazı Türk bilim sosyologları, alandaki argümanları “büyük düşman” pozitivizm ile hesaplaşmada kullanırlar. Bu makale, alandaki temel
aktörlerin ve pozisyonlarının analizini yapmak suretiyle, Türkiye’deki bilim sosyolojisi tartışmaları hakkında kısa ve öz bir resim sunma niyetindedir.

Pozitivizme bağlı yaklaşımları irdeleyeceğimiz bu makalede ilk olarak Viyana Çevresi olarak adlandırılan grubun mantıksal pozitivizmi ele alınacaktır. Çevrede toplanan düşünürlerin hangi temel ilkeler etrafında birleştiğini ve pozitivizme ne gibi formlar kattığını araştırarak; metafizik karşıtlığı, doğruluk ve anlamlılık kavramlarının bu felsefi akıma göre neyi ifade ettiği açık bir şekilde okuyucuya aktarılacaktır. Pozitivizmden etkilenen bir diğer yaklaşım İşlevselciliğin ise Durkheim’ın öğretileri ışığında nasıl şekillendiğine değinilecektir.  Daha sonra modern sosyoloji kuramlarından İşlevselciliğin, pozitivizm ile ilişkisi, Parsons’un Sistem Düzeyleri ve Merton’un İşlevsel Seçenekler teorileri baz alınarak açıklanacaktır.

Considering the Ottoman modernization and, in this regard, the import of positivism merely as a simple transfer transaction remarks upon a deficient imagination of the essence of social processes. This article claims that in this transaction, there is an active and significant role played by the importers themselves so that the transaction constitutes a bilateral “reinterpretation” process. This work delineates the conditions in which positivism was introduced in Turkey, focusing particularly on the life and ideas of Ahmed Rıza (1859-1930), one of the main leaders of the Young Turk movement and an active member of the Société positiviste, as well as the future president of the Ottoman Parliament. In this article, based on examples, it is shown that Ahmed Rıza who had converted to “Religion of Humanity” appropriated positivism not in a passive process but in an active one in which he reconsidered and revised positivism, and also reviewed his own historical, cultural, and intellectual background from positivist perspective.

Sadece felsefe tarihi olarak değil, bilim ve kültür tarihi bakımından da Viyana, 20. yüzyıl Avrupa tarihinde en ayrıcalıklı yere sahip olan kent olarak karşımıza çıkar. Ayrıca ekonomi, sanatın her dalı, mimari ve mühendislikte bu yüzyılda en verimli çalışmalar yine buradan çıkmıştır. Bunun sebepleri tartışılabilir; dört farklı ülkeye komşu olması, dolayısıyla kültürel bir merkez konumunda bulunması ya da Avusturya’nın ekonomik temelleri, üzerinde en çok durulan açıklamalar olagelmiştir. Ne olursa olsun önümüzde en azından elinizdeki bu kitap özelinde görkemli bir felsefi/düşünsel gelenek meydana getirmiş bir kent durmaktadır.

1924’te perşembe akşamları Boltzmanngasse’de felsefenin güncel veya geleneksel sorunlarının tartışıldığı bir Çevre toplanır. Felsefecilerin yanı sıra farklı disiplinlerden bilim insanlarının da katıldığı Çevre 1929 yılında yayınladıkları bildiride (Bilimsel Dünya Anlayışı. Viyana Çevresi) kendilerini resmen dünyaya duyurur.

İşte bu çalışma, neredeyse bir asır önce yayınlanmış bir bildiri ve bu bildiri çevresinde bir araya gelmiş filozoflar, bilim insanları, matematikçiler ve diğerlerine odaklanır. Kurucu metinler vasıtasıyla, yüzyılın en önemli felsefi akımlarından birini tanıtır.

(Tanıtım Bülteninden)

Avusturyalı romancı Robert Musil’in başyapıtı Niteliksiz Adam, James Joyce'nin Ulysses ve Marcel Proust'un Geçmiş Zaman Peşinde adlı eserleriyle birlikte 20ci asır edebiyatının temel taşlarından biri. Bu devasa romanın bitmemiş olması ise son derecede manidar. Zira romanın konusunu teşkil eden meseleler bugün de güncelliğini koruyor.  Biz “modernler” teknolojiyle şekillenen modern dünyada giderek kayboluyoruz. İnsan’a has nitelikleri makinelere, bürokrasiye ve piyasaya aktardıkça geriye niteliksiz bir Ben’lik kalıyor. İstatistiksel bir yaratık derekesine düşen İnsan artık sadece kendine verilen rolleri oynayabildiği kadar saygı görüyor: Vatandaş, müşteri, işçi, asker... Etik ve estetik tercihlerini yani hürriyetlerini yitiren modern insanlar neden bu duruma düştüler?
İnsan’ı sevmek, eşyayı kullanmak gerekiyordu, tam tersi oldu. Eskiden teknoloji ve para insanlara aitti, insanlar bunları kullanırdı. İçinde yaşadığımız çağa baktığımızda ise insanların teknolojiye, devlete ve ekonomiye adeta yakıt olduğunu görüyoruz. Modern sistemler tarafından öğütülüyor insan; eşya gibi kullanılıyor. İnsanî değerler serbest piyasada mal gibi alınıp satılıyor. İnsan kendi eliyle yaptığı makinelerin, piyasa ve devlet gibi sistemlerin altında ezilmiş vaziyette. Liberalizm, sosyalizm veya İslâmcılık gibi aynı kumaştan dikilmiş modern elbiseler arasında seçim yapmak özünde seçimsizlikten ibaret. “Sorunlar, onları üretenlerin mantığı ile çözümlenemez” diyordu Albert Einstein. Gerçek şu ki pozitivizmin sebep olduğu sorunları pozitivist fikirlerle çözmeye imkân yok.
Makinelerin dişli çarkları arasında kaybettiğimiz İnsan’ı Niteliksiz Adam’ın sayfalarında arıyoruz; dünya edebiyatının en önemli eserlerinden birinde. Çünkü bilimsel ya da ekonomik düşünce kalıplarına sığmayan, aşkın bir İnsan tasavvuruna ihtiyacımız var. Homo-economicus ya da homo-scientificus değil. Hürriyetinin yani mes’uliyetinin şuuruyla yaşayan...  ve ölen, sadece İnsan.

Demircibaşyan, pozitivist bakış açısı çerçevesinde, evrimci ve materyalist görüşlere yer vermiş, batıda yaygın olan bazı felsefi düşünceleri tanıtmaya çalışmıştır. Osmanlı’da diğer Ermeni düşünürlerle beraber pozitivist düşüncenin öncülerinden olmuştur. Liselerde felsefe dersi vermiş, pozitivist felsefeyi yaymak amacıyla bir dergi yayınlamıştır. Demircibaşyan’ın ve diğer Osmanlı Ermenisi düşünürlerin Osmanlı’da batı felsefesinin tanınmasına ve yayılmasına ciddi bir katkı sağladığını düşünüyorum.

Positivist thought found some echoes within the Armenian circles of Constantinople and Smyrna as of the seconf half of 19th century.
      Old norms were to be replaced by new perceptions. Gosdantian's Armenian book, "About Method", is nothing but a promotion of positivist thought. It was an attack against religion and metaphysics. Gosdantian believed that progress is possible only by of defending the scientific mind in an unyielding manner.
      The book caused a wave of protests within the conservative circles and Gosdantian  was strongly criticized. On the other hand the French positivist philosopher Littré, solidarized with him in his magazine.
    As an Ottoman citizen the legacy of Gosdantian constitute a part of the history of Ottoman philosophy. Indeed, alongside Demirdjibashian, Gosdantian was one of the very first positivist thinkers of the Ottoman Empire.

Believing that philosophy had to be based on science, Demirdjibashian, in his articles defended materialist and evolutionist view. It would not be wrong to state that along with the Armenian intellectuals of the Ottoman world, Demirdjibashian had a prominent role in spreading the western thought in Ottoman circles.
During the Ottoman Period, the first philosophy magazine in Turkish was published in 1912 and the first teaching of philosophy as a subject in secondary schools started in 1914 at a private school. Interestingly, however, Demirdjibashian had already been teaching philosophy lessons at Armenian schools by the ’80s and he published philosophical magazine(“Kragan yev İmasdasiragan Sharjoum”) between 1883 and1888.
This study not only aims to appreciate Yeghia Demirdjibashian’s as a philosopher, but also to examine his role in the history of Ottoman Philosophy as an Armenian positivist philosopher.

Allah ve Allah’ın isimleri ile ilgili, insanlar adedince kitaplar, makaleler, dersler ve yaşanmış vakalar var. Yalnız bu kardeşinizin dahi 10-15 çalışması var. Biz şimdi o sonsuz okyanusa giremeyiz. Sadece sözlük tarzında bir kısım notlar tutacağız. Ki bu sahada boğulanlara bir nefes olsun. Ve Kur’anın, yanlışın tashihinde dahi mucize olduğu görünsün.

** Bu makale Marifet ve Velayet - Allah'ı Bilmek ve Allah'a Yakınlık  kitabında yer almaktadır.

Abstract: Paul K. Feyerabend argues that the science is only one way of the thought forms which is developed by human but it’s not a form to produce accurate information. According to him, the science is not a way of producing a single and universal information. Science is just one of the many tools which the human have invented to cope with their environment. He would rather the pluralist perspective which allows the alternative thoughts than the monist paradigm in the process of the producing information. Because the science is in one aspect a religion or ideology, and in an another aspect is only one of the applications like parapsychology, astrology, legend, moreover  fortune telling. Claim of superiority which is used by the science in order to be rational and empirical is useless. This claim of the science among alternative forms of information has led the science to be strong, oppressive and dangerous which cannot be left alone in its present-day in the world.
Key Words: Disciplinary Pluralism, Theoretical Pluralism, Methodological
Pluralism.

ÖZ
Nedensellik, felsefe ilk ortaya çıktığından beri, neredeyse her filozofu belli bir dereceye kadar ilgilendiren önemli bir kavram olagelmiştir. Sokrates öncesi filozoflardan günümüze dek konuyla ilgili ortaya konulmuş sonuçlardan her biri, kendi iç sistemlerine uygunluğu sağlayabildikleri ölçüde, kavramın tarihsel gelişimine önemli katkılar sağlamışlardır. Burada sunduğumuz çalışma da, David Hume tarafından kökten bir eleştiriye tabi tutulan nedensellik kavramına, Aristoteles'in kategoriler öğretisi ve Gilbert Ryle'ın kategori hatası üzerinden ontolojik statüsünü yeniden kazandırma yönünde bir öneri niteliğindedir. Bunun için de nedenselliğin hangi durumlarda bir kategori hatası olarak değerlendirilebileceği ve nerede aranması gerektiği gösterilmeye çalışılmıştır.

Kamu politikaları yapımı ve yönetiminde, politik, sosyal ve çevresel birçok parametre etkili olduğundan, daha
karmaşık hale gelmiştir. O yüzden birçok teorik yaklaşım ve metodoloji ortaya çıkmıştır. Bu çalışmada, öncelikle
bilgi kuramına bakış açısını belirleyen ve bir lens görevi yapan epistemoloji ve ontolojinin neler olduğuna
değinilecektir. Üç temel yaklaşım olan; Pozitivizm, İnterpretivizm ve Realizm’e epistemolojik ve ontolojik olarak
bakılacak ve özelliklerinden genel hatlarıyla bahsedilecektir. Daha sonra, Post-pozitivizm anlatılacak, karşılaştırmalı
bir değerlendirme yapılarak siyaset bilimi literatüründe yer alan pazar piyasasına (market economy) bu perspektiften
bakılacaktır.

Bu makalenin amacı, anayasa incelemeleri için alternatif bir yöntem önermektir. Önerinin zemini, Türkiye’de anayasa tartışmalarının yoğunluğu ile anayasa incelemelerinde yöntem tartışmalarının cılızlığı arasındaki çelişkidir. Bu çalışmanın anayasal pozitivizme karşı önerdiği diyalektik yöntemin ardında içsel ilişkiler felsefesi ve bütünsel bir sosyal bilim anlayışı yatmaktadır. Makale, bu bakımdan, takip ettiği felsefe ve sosyal bilim anlayışını sergilemenin yanı sıra anayasal pozitivizme hâkim olan atomistik-rasyonalist bütünlük anlayışına yaslanan dışsal ilişkiler felsefesinin ve parçalı sosyal bilim anlayışının bir eleştirisini de yapmaktadır. Makalede diyalektik anayasa incelemeleri için önerilen çerçeve, ağırlıklı olarak Bertell Ollman’ın Karl Marx’ın eserlerinin diyalektik bir okumasına dayanarak yeniden kurduğu diyalektik yönteme dayandırılmıştır. Önerilen çerçevenin ana hatları kapsam, genellik düzeyi ve konumlanma noktası soyutlamalarına ve diyalektiğin öz ve görünüm, özdeşlik ve farklılık, nicelik ve nitelik, başkalaşım, karşıtların birliği, çelişki, yadsımanın yadsıması, önkoşul ve sonuç gibi kategorilerine göre şekillendirilmiştir.
------
The aim of this article is to propose an alternative method for the studies of constitution. The contradiction that stems from the fact that the intensity of the debates on constitution does not accompany sufficient methodological discussions is what lays the basis for this proposal. Underlying the dialectical
method that this study proposes as an alternative to legal positivism employed by mainstream studies of constitution are internal relations philosophy on the one hand and a holistic understanding of social sciences on the other. In this respect this article not only exhibits its own conception of philosophy and of social sciences, it also develops a critique of external relations philosophy as well as the specialized understanding of social sciences that rests on an atomistic-rationalist conception of totality. The model that the article proposes for the studies of constitution builds mainly on the dialectical method that Bertell Ollman has reconstructed through a dialectical reading of Marx's classical works. What informs the main tenets of the proposed method in this article are abstractions such as extension, level of generality and vantage point as well as the dialectical categories such as essence-appearance, identify-difference, quality-quantity,
metamorphosis, unity of opposites, contradiction, negation of negation, precondition and result.