Mantık

Özet "Mahmud Hasan el-Mağnîsî'nin mantık anlayışı" adını taşıyan bu çalışmada Mağnîsî'nin Ebherî'nin Îsâgûcî adlı eserine yaptığı Muğni't-Tullâb adlı şerhinden hareketle kavram, önerme ve akıl yürütme konuları hakkında görüşlerini ortaya koymaya çalıştık. Bunu yaparken Kâtî'nin şerhiyle de karşılaştırmada bulunduk. İlk olarak kavram konusunu ele aldık. Kavramların tanımlarını yaparak örnekler verdik. Daha sonra beş tümel, tanım konusunu ele aldık. Tanım konusundan sonra önerme ve akıl yürütme konusu genel hatlarıyla ele aldık. Sonuçta ise ulaşılan kanaatlere yer verdik. Anahtar Kelimeler: Mantık, Mağnîsî, Muğni't-Tullâb, şerh, kavram, önerme, akıl yürütme. • • • Mahmoud Hassan el-Magnisi's Understanding of Logic In this study called "Mahmoud Hassan al-Magnisi's Understanding of Logic", we tried to clarify Magnisi's views on the subject of consept, suggestion and reasoning by looking at his commentary to al-Abhari's İsagoge, Mugni't-Tullâb. While doing this, we also compared his work to Qati's commentary. First, we discussed the subject of consept and we gave examples by defining various consept. Then we discussed the subjects of five universals and definition. Following the subject of definition, we discussed the subjects of suggestion and reasoning in broad strokes. In the conclusion section, we stated our conclusions.

ÖZET Bu makalede, klasik mantığın dayandığı temel sayılan ve akıl ilkeleri olarak bilinen özdeşlik, çelişmezlik ve üçüncü halin imkânsızlığının Platon'un eserlerindeki anlamı ve kullanımı analiz edilmektedir. Platon, özcü varlık anlayışından hareket eden, bu sayede doğru bilginin imkânını savunan bir filozof olarak, öğrencisi ve mantığın kurucusu Aristoteles'ten önce bu ilkeleri tanımlamış ve kullanmıştır. İdealar ve görüngüler âlemi olarak ayırdığı varlıkta, hakikati ideaların bir özelliği kabul eden Platon, özdeşliği bu aşkın varlıklardan hareketle temellendirmiş, sonrasında çelişmezlik ve üçüncü halin imkânsızlığı ilkeleriyle görüngüler âleminde var olan değişim problemine çözüm üretmeye çalışmıştır. Filozofun sisteminde idealar ve görüngüler arasındaki ontik ayrılık, yeniden hatırlama teorisiyle birleştirilerek, akıl ilkelerinin elde edilmesini ve uygulanmasını içine alan bütün epistemik süreçler tutarlı bir şekilde temellendirilmiştir. Bu çalışmada, öncelikle bu ilkelerin mahiyeti ve tanımı, Aristoteles ile kıyaslamalar yapılarak, ontolojik ve epistemik açıdan incelenmekte, sonrasında ise Platon'un eserlerindeki uygulamalarıyla örneklendirilerek ele alınmaktadır. ABSTRACT In this article, the principles of logic, identity, non-contradiction and the excluded middle, regarded as the grounds of classical logic, are analysed in the philosophy of Plato. As a philosopher, Plato, accepting the possibility of true knowledge from an essentialist ontology, both identified and used these principles before his student, Aristotle, namely the founder of classical logic. 

Künye: IX. Mantık Çalıştayı Kitabı, Ed: Vedat Kamer, Mantık Derneği Yayınları, İstanbul, Aralık 2019, ss. 624.
ISBN: 978-605-80953-1-1
PDF (Yüksek Çözünürlük: 21 Mb): http://bitly.com/2F5dkhw
PDF (Düşük Çözünürlük: 4 Mb): http://bitly.com/2teDlIL

Otorite gerçekten nedir, çeşitleri nelerdir? İktidar mücadeleleri için modası geçmiş bir maske midir? Vazgeçilmez bir sosyal istikrar unsuru mudur? Kim otorite sahibi olabilir, kim otoriteye itaat eder? Otorite temellendirilebilir mi, nasıl? Otoritenin akıl, hürriyet, tolerans ve inançla ilişkisi nedir? J. M. Bocheński, bu ve benzeri soruları mantıki bir kesinlikte ve fakat aynı zamanda genel okuyucunun da anlayacağı bir dille günlük yaşamdan örneklerle ele alıyor. Ona göre, hiçbir otorite olmasaydı bugün içinde yaşamakta olduğumuz özgürlükçü düzen yıkılırdı. Fakat otoriter davranmanın otorite ile bir ilgisi yoktur. Okuyucu gerçek otoritenin ne olduğunu ve bunu nasıl kazanacağını bu küçük kitapta pek çok anlaşılır örnek eşliğinde bulacaktır. Günümüzün esaslı konularından biri hakkındaki bu güncel eser otoriteyle ilgilenen herkesin eline geçmelidir. Aslında otoriteyle kim ilgilenmez ki?

Günümüzde farklı mantık sistemleri ortaya çıkmasına rağmen Aristoteles mantığı hala önemini korumaktadır. Çünkü günlük hayat ve içinde yaşadığımız dünya bu mantığa uygun işlemekte ve başarılı bir şekilde açıklanabilmektedir. Öte yandan diğer mantık sistemleri asıl olarak Aristoteles’in formel mantığı üzerine kendilerini oluşturmaktadır. Çok değerli mantık, diyalektik mantık veya bulanık mantık sistemleri iki değerli ve özdeşliğe dayanan Aristoteles mantığını eleştirse de yine bu temel üzerine kendi konumlarını belirmiştir. Öyleyse geleneksel veya klasik olan bu mantık sistemini bilmek, insan zihninin doğru işleyiş biçimini kavramak için günümüzde de geçerlidir. Özellikle felsefeyle uğraşanlar için mantık bilmenin önemi daha fazladır, çünkü felsefi temellendirmeler mantıksal kanıtlamalarla ve tanımlarla gerçekleştirilir. Tartışmalarda düzgün, doğru ve sağlam akıl yürütmeler yapabilmek mantık bilgisine dayanır. Aristoteles’in mantığının aynı zamanda onun bilgi kuramı olduğu da göz önüne alınırsa, onun bilgide neden tümelliğe, zorunluluğa ve doğruluğa bu kadar vurgu yaptığı daha iyi anlaşılır. İşte bu çalışma Aristoteles’in bilgi kuramı olan mantığının onun varlık görüşüyle, felsefesiyle ve metafiziğiyle olan bağlantılarını göstererek vermiş ve özellikle felsefeyle ilgili olanların mantık ile felsefe bağını daha rahat kurmalarını amaçlamıştır.

Kur’an’da Hz. İbrâhim’in söz konusu edildiği âyetlerde dikkati çeken hususiyetlerden biri anlatılan kıssaların birçok yönünün yanı sıra aynı zamanda felsefî bir mahiyetinin bulunması, güçlü bir mantıksal zemine dayanması ve karşı konulmaz bazı akıl yürütmeler içermesidir. Bu üç özelliği bir terimde birleştirmek gerekirse, Hz. İbrâhim kıssalarında bariz bir “hikmet”in bulunduğu rahatlıkla söylenebilir. Bu bölümdeki amaç Hz. İbrâhim ile ilgili bazı kıssalar çerçevesinde felsefe, mantık ve rasyonel düşünce ile Kur’an arasındaki yakın ilişkiye ve paralel yaklaşımlara ışık tutmak ve bu yönde bazı analizler yapmaktır. Bu işlemin de iki başlık altında yapılması uygun olacaktır. İlk başlıkta Hz. İbrâhim kıssalarında işaret edilen Tanrının varlığı veya ruhun ölümsüzlüğü lehindeki argümanlar ele alınacak, ikinci başlık altına ise Hz. İbrâhim’in muarızlarının söylem veya eylemleriyle içine düştüğü mantık hataları analiz edilecektir.

Bilim, hem sistematik bir bilgi kümesi, hem de belirli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkarak belirli bir amaca yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma sürecidir. Bilimsel bilgi, genel-geçerlilik ve zorunluluk iddiâsına sâhiptir ve belirli bir problem alanıyla ilgili soru ve açıklamaların nesnel bağlamını içerir. 1 Târih boyunca bilimlerin sınıflandırılması, çeşitli incelemelere konu olmuş ve bu sınıflandırmalar, bilimlerin yöneldikleri amaç (kuramsal ve pratik bilimler), inceledikleri konular (reel ve ideal bilimler), bilgi kaynakları (deney ve us bilimleri), kullandıkları yöntemler (doğa ve tin bilimleri) üzerinden yapılmıştır. 2 Cemâl Yıldırım'a göre bilime, "kendine özgü entelektüel bir girişim, olgusal dünyâyı tanımaya ve açıklamaya yönelik bir arayış" olarak bakmak mümkündür. Bilim, aynı zamanda da kendine özgü norm ve davranış biçimlerine bağlı, işbirliğine dayanan sosyal bir kurumdur. Olgusal bilimlerde, dünyâda olup bitenleri betimleme, açıklama ve öndeyide bulunma esastır ve bu bilimlerde ortaya konan önermeler, olgusal içeriklidir; doğrulukları ve geçerlilikleri de olgusal verilerle sınanır. Yâni, olgusal verilerle doğruluk ve geçerlilikleri tespit edilemeyen hiçbir önerme, bu bilimlere konu olamaz. 3

Mantik merupakan ilmu yang berkaitan kaedah-kaedah pemikiran logik dalam menangani kesalahan berfikir.  Ia menetapkan langkah-langkah sistematik yang perlu diambil bagi mencapai sesuatu keputusan dan mengelak daripada terjebak ke dalam kesalahan berfikir. Ulama silam telah menggunakan kaedah-kaedah ilmu Mantik untuk menolak serangan-serangan pemikiran yang cuba mengelirukan akidah dan pegangan umat Islam.  Akidah Islam tetap kukuh dan utuh sehingga hari ini, walaupun diancam oleh pelbagai pemikiran menyeleweng Yahudi, Kristian, Atheis dan lain-lain. Oleh itu, berdasarkan kaedah-kaedah yang ditetapkan oleh ulama Mantik  dalam perbincangan takrif, kertas ini cuba mengaplikasikan satu isu kontemporari terpilih, iaitu berkaitan penggunaan kalimah Allah SWT oleh bukan Islam. Menerusi kaedah analisis kandungan,  kajian mendapati bahawa kebenaran penggunaan kalimah Allah SWT oleh bukan Islam akan melahirkan kecelaruan dalam pemikiran dan polemik yang tiada kesudahan. Malah ia tidak bertepatan dengan kaedah-kaedah ilmu Mantik yang telah disepakati oleh para ulama

TA‘LÎKÂT: BİR MANTIK ŞAHESERİ

Arapça Orijinali ve Türkçe Tam Metin Tercümesi (Ücretsiz E-Kitap)

Büyük İslâm Âlimi ve Mantık Dehası Bediüzzaman Said Nursi'nin Kaleminden

Üstad Bediüzzaman'ın mantık konusundaki eserlerini merak edenler için çok müjdeli bir haberimiz var. Üstad Bediüzzaman Said Nursi'nin mantık ilminde bir şaheser olduğu bilinen ve fakat tercümesi yapılmadığı için Arapça bilmeyenlerin ulaşamadığı Ta‘lîkât isimli eserin Arapça'dan Türkçe'ye çevirisi yapıldı ve internet üzerinden ücretsiz olarak yayınlandı.

KİTAP TAKDİMİ

Büyük İslam âlimi Bediüzzaman Said Nursi'nin mantık ilmi konusunda bir şaheser olarak Arapça olarak kaleme aldığı ve yaklaşık 110 küsur sene önce telif edilmiş ve ilk defa tam metin olarak Türkçe'ye tercüme edilen Ta‘lîkât isimli kıymetli eseri insanlarımıza ulaştırmaya muvaffak olduk. Maksadımız Bediüzzaman'ın ne kadar büyük bir dimağa sahip bir mantık dehası olduğunun dünyaya duyurulmasıdır.

Çalışmamız, Risale-i Nur'u ilan ve takdim etmek ve okunmasını sağlamak ve Üstad Bediüzzaman’ın ilmî kimliğini ve büyük dehasını insanlığa tanıtmak idealimizin neticesinde ortaya çıkmıştır.

Bu nedenle, aynı ideale hizmet eden Ta‘lîkât çevirisinin finansmanını karşıladık, yayına hazırladık ve çalışmanın Risale-i Nur ve Üstad Bediüzzaman’ı gerçek anlamda tanımak ve anlamak isteyenler için bir köprü vazifesi görmesi ve önemli bir rehber niteliğinde olması maksadıyla; Risale-i Nur Eğitim Programı’mızı tanıtıcı içerikler, Üstad Bediüzzaman’ın ve Risale-i Nur’un anlatıldığı yeni tarihçemiz, adı geçen kitap çalışmamızın Risale-i Nur okumak ve derslerine katılmakla ilgili çok çarpıcı tespitler içeren son sözü gibi bazı ek bölümler ekledik.

Çeviriyi, İslâmî ve ilahiyatla ilgili çeviri konusunda alan uzmanı tabir edilen çevirmenleri ve sıkı bir kontrol ekipleri bulunan ve Osmanlı arşivlerini de çeviren, akademik hassasiyete sahip bir profesyonel çeviri firmasına yaptırdık. Bununla beraber çeviriyi gözden geçirip tashih etmek arzu edenler, çeviri üzerinde diledikleri gibi çalışabilirler.

Ayrıca Risale-i Nur Eğitim Programı’mız içerikleri için geçerli olan serbest kullanım hakkı bu çalışmamız için de aynen geçerli olduğundan, isteyen her teşebbüs sahibi bu çalışmayı basabilir. (Bununla ilgili detaylar kitap çalışmasındadır.)

Fihrist

* Hazırlayanın Kısa Biyografisi
*  Ta‘lîkât’ın Türkçe Çevirisi Hakkında
* Ta‘lîkât Çevirisi İçin Mütercimden Talep Ettiğimiz Çalışma Yöntemi
* Kızıl İ’caz ve Ta‘lîkât Hakkında
* Görsel Destekli ve Akademik Nitelikli Keşif Yolculukları Risale-i Nur Eğitim Programı
* Telif Hakkı Bildirisi ve Her Türlü Serbest Kullanım, Basım ve Yayım Hakkı

TA‘LÎKÂT - Bir Mantık Şaheseri

Arapça Orijinali ve Türkçe Tam Metin Tercümesi

Ek Bölümler

Bediüzzaman Said Nursî’nin Hayatı ve Risale-i Nur
Yolculuğunuz Daha Yeni Başlıyor!

Kişisel Yolculuğunuzda Rehberlik Edecek Yol Arkadaşlarınız

* Keşif Yolculukları Risale-i Nur Eğitim Programı
* Seminer Metinleri, Sunumları ve Videoları
* Keşif Yolculukları İnternet Sitemiz
* Risale-i Nur İzah Metinleri Kitap Çalışmalarımız
* Metin Kitaplar
* Görsel/İnteraktif Kitap Çalışmalarımız
* Keşif Yolculukları Video Kanalımız
* Tavsiye Edilen İnternet Siteleri
* 24 Saat Risale-i Nur Okuma ve Dinleme İmkânı
* Risale-i Nur Sohbet ve Derslerine  Katılabileceğiniz Yerler
* Diğer Akademik Eğitim Faaliyetleri
* Yayına Hazırlayanın İletişim Adresleri

Ebherî’nin Îsâġūcî’si nazma da çevrilmiştir. Abdurrahman b. Seyyidî Muhammed el-Ahdarî’nin es-Süllemü’l-mürevnaķ fi’l-manŧıķ’ı oldukça meşhurdur. Diğer bir manzum Îsâgūcî de İbrâhim eş-Şibrî’ye aittir. Eser Ahmed Fuâd tarafından Mi‘yârü’l-ulûm adıyla Türkçe’ye tercüme edilmiştir (İstanbul 1292).

Îsâġūcî üzerine XVIII. yüzyıldan sonra Mısır’da da bazı şerhler yazılmıştır. Bunlar arasında Hasan b. Muhammed el-Attâr’ın çalışmaları kayda değer görülmektedir. Cumhuriyet dönemine kadar Osmanlı medreselerinde ders kitabı olarak okutulan Îsâġūcî, Ehvânî’nin verdiği bilgiye göre 1950’li yıllara kadar Ezher Üniversitesi’nde de okutulmaktaydı.

Ebherî’nin Îsâġūcî’si Batı’da ilk olarak P. Thomas Novariensis tarafından Latince’ye çevrilerek 1625’te Roma’da basılmış, bunu diğer çeviriler ve bazı adaptasyonlar takip etmiştir. Eser Tanzimat döneminde de ilgi görmüş ve çeşitli tercümeleri yapılmıştır. Ali Haydar’ın Hediyyecik, Ali Remzi’nin Hediyyetü’t-tullâb, Mehmed Fuad’ın Îsâgūcî tercümeleri bunlar arasında sayılabilir. Ahmet Kayacık, Ebherî’nin Îsâgûcî’sinin İlk Şerhleri başlıklı bir doktora çalışması yapmıştır (1996, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü). Furfûriyûs’un Îsâġūcî’si de Hamdi Ragıp Atademir ve Betül Çotuksöken tarafından Türkçe’ye çevrilmiştir (bk. bibl.). Hüseyin Sarıoğlu, Ebherî’nin Îsâġūcî’sinin edisyon kritiğini yapmış ve Türkçe’ye tercüme etmiştir (İstanbul 1998). Sarıoğlu bu çalışmasında ayrıca Furfûriyûs, Fârâbî, İhvân-ı Safâ, İbn Sînâ ve Ebherî’nin Îsâġūcî’lerini muhteva ve özellikleri açısından karşılaştırmış, Ebherî’nin eserini de şema haline getirmiştir.

Öz: İbn Sînâ, et-Ta'lîkât isimli eserinde kendini idraki, zatî şuur ve zatî şuurun şuuru olarak ikiye ayırmaktadır. Zatî şuur, insanın aracısız bir şekilde, herhangi bir çıkarım sonucu elde etmediği; cevherine, mahiyetine yani bir bütün olarak kendisine dair sahip olduğu şuurudur. İnsan bu bilgiye doğuştan sahiptir lakin farkında değildir. İnsanın kendine ait şuurunun şuurunda (şuur bi'ş-şuur) olması ise bir üst idrak seviyesidir. İbn Sînâ'nın bu iki mertebeli şuur teorisi hem ontolojik hem de epistemolojik açıdan incelenmeye müsaittir. Filozofun zatî şuur ifadesindeki "zat" ile kastının nefsin mahiyeti mi yoksa doğrudan "ben" manasına bir işaret mi olduğu açık değildir. "Zat" ile nefsin mahiyetine işaret edildiği taktirde mesele ontolojik bir boyut kazanırken, "ben" kastedildiğinde ise epistemolojik bir boyut kazanmaktadır. Bu sebeple İbn Sînâ sonrası bu ayrım günümüze kadar bir tartışma halinde devam etmiştir. İbn Sînâ'nın şuur teorisinin epistemolojik boyutundaki bir diğer mesele ise insanın kendine dair edindiği bu bilginin öznelliğidir. Bu bilgi, idrakin öznelliği ve aracısız olması sebebiyle mantıkî açıdan en kesin bilgi olarak addedilebilecek önermeler sınıfına dahil edilmektedir. Filozofun zatî şuur anlayışının mantıkî ve epistemolojik cihetlerinin birlikte incelenme sebebi ise insanın kendine dair edindiği bu bilginin akli bir metotla elde edilmediği halde mu'tekadât (kesin bilgi veren önermeler) olarak kabul edilmesidir. İbn Sînâ'nın zâtî şuur anlayışının epistemolojik boyutunun inceleneceği bu çalışmada aynı zamanda zatî idrakin öznelliği de mantıkî açıdan değerlendirilmeye çalışılacaktır.

Felsefe kavramı  beşikten mezara kadar hikemi bilgiyi aramak , bunun içinde sürekli yolda olmak halidir.Bu yolda ‘tahsilus saade’ insanların mutluluğu elde edecek bilgilerin peşinde olmaktır.  Felsefe de varlık, bilgi ve değer üzerine rasyonel , tutarlı ve mantıklı olmaktır. Mantık ilmi bütün halinde, aklı düzeltmeye ve yanlış yapılması mümkün olan bütün makuller şeylerde, insanı makuller de yanlıştan, sürçmeden ve hatadan koruyan ve muhafaza eden kanunları verir.
Akıl ışığında yürürken yanlışa gitmemek için mantık ilmi kendini gerekli kılar. Mantığın zanla aynı yerde bulunması mümkün değildir. Tezimizin konusu olan şiiri sınaatları, Farabi mantık ilminin içerisine almıştır. Şiirin ruhumuzu doyurması için hakikat tohumunun olması gerekir, Şiir hakikat peşinde olmalı fakat hakikatin yerine geçmemeğe çalışmalıdır, şirin milli özellik taşıması zaruridir. Şairler hep yüce olanın peşinde giderken aleme yakışan bir ahlakında peşindedir.
İsmet Özel ‘ de şiir söylemek ve şiir okumak insanların iyiyi kötüden ve doğruyu yanlıştan ayırabilme yetilerini belirginleştirerek daha duyarlı bir hale getirdiğini söyler. Şiir İsmet Özel için serbest bir alandır, onun için bu alan bu dünyanın karanlık güçleriyle işbirliği yapmaksızın , bu pis zorbalara yaltaklanmadan insanlar arasında anlaşmaya dayanan sevgiyi ve ruha dayanışmayı mümkün kılan bir ilişkiler zincirinin de başlatıcısı olarak görür. Şair mısraları şiirleri ‘ hiç kimsenin elinden alamayacağı bir yurt olarak görür.
İsmet Özel , itaatsizlik ve asalet kavramlarına vurgu yaparak bunların temelini kişisel değerlerine ve toplumsal değerlere bağlar . Celladıma Gülümserken şiir kitabıyla geleneksel bir form içerisinde modern bir söyleyiş kondurmuş olmakta ve öteden beri içerisinde olduğu “sahicilik” arayışının “Yeni Hayat” içerisinde de devam ettiğini ortaya koymaktadır.
Özellikle tezimiz de bahsettiğimiz sivil itaatsizliğin Hak ve hürriyetlerin korunmasında zaman zaman oldukça etkili olarak kullanılmakla beraber sivil itaatsizlik kavramı hiç de kolay olmayan ; aksine son derece çetin bir yoldur . ‘karizmatik insanlara özgü bir yetenek olduğunu belirtilir ve tutum olan şiddetdışılık , cesaretin en yüksek düzeyine işaret edilir . Celladıma Gülümserken şiirini sivil itaatsizlik merkezli inceleyerek , konumuzda  İsmet Özel in şiire yönelişini ise  onu ayakta tutan sivil itaatsizlik ve tevarüs edilmemiş asaleti vurgusunu , bu itaatsizliği yalnızca kendi çevresine değil toplumun kurallarına da uyguladığını incelemiş olduk . Bu kurallara bağımlı olmayan bir alan olarak belirleyerek sadece yalnız bu alanda kendi hüküm giymek istemiştir. Sokrates ve İsmet Özel , içinde yaşadıkları zaman , mekan , toplum ve politik düzen arasında büyük farklılıklar olmasına rağmen , buluştukları noktaların , yukarıda bahsedilen benzerlikleri taşıması , bizi ‘evrensel insan’ın zaman ve mekandan sıyrılarak varlığını ortaya koyduğu gerçeğine götürmektedir
Hakikat , varlığın örtüsünün açılması ve insanın bu açıklığın farkında olmasıdır. Hakikati dile getiren onu anlatmak derdinde olan şair, yüce olanı ararken de o alemin de peşindedir, şair toplumun sesi olmuştur ancak bu duruşla birlikte sivil itaatsizlik kavramını değerlendirerek dikkat edilmesi gereken konuları dile getirdim tez konumuzun asıl amacı budur. İnsan değerlerinin hiçe sayılmaması ve yaşamı dokunur kılarak , gök kubbede hoş bir sada bırakabilmektir. Kendimize yapılmasını istemediğimiz bir şeyi başkasına yapmamak düsturuyla ‘ Kendini bilen , Rabbini bilir’ Hadis-i Şerifiyle birlikte Sokrates’in ‘Kendini bil’ öğretisiyle birlikte Kendilik Bilincinin önemine tezimle birlikte temas etmeye çalıştım

Heidegger hayatının sonlarına doğru Zahringen seminerinde fenomenolojinin kökensel anlamının totolojik düşünme olduğunu söyler. Bu bildiride Wittgenstein’ın totoloji ve çelişkiye dair düşünceleri bağlamında, fenomenolojik düşünmenin totolojik olup olmadığı ve bunun ne anlama geldiği soruşturulacaktır. Heidegger’de aydınlık/açıklık//Lichtung, açığa çıkma/Anwesen, gizlenmeme/Unverborgenheit, açıklık/offenheit Varlığın/yazgının/hakikatin açık ile gizli bağında görünür olduğu bölgedir. Öyleyse çelişkilerin yeridir. Burada açığa çıkma/Anwesen tüm karşıtlıkları barındırmasına rağmen,  totolojik olarak hiçbir ikiliği taşımaz. Şimdi bu açıklıkta görünüşe gelenin söylenmesi bir iz sürme şeklinde gerçekleşir; çünkü görünüşe gelmeyenle birlikte düşünülür. Totolojik düşünme iz süren bir düşünmedir. Bu sebeple Heidegger’de sık sık totolojik ifadelere rastlanır. Wittgenstein özellikle Tractatus’ta totoloji ve çelişki gerçekliğin tasarımları değillerdir; çünkü onlar ortaya olanaklı olgu durumlarını koymazlar; ilki hepsine izin verirken ikincisi hiçbirine izin vermez der. Bu haliyle totoloji ve çelişki, hiçbir şey söylemediklerini gösterirler. Bu ise tıpkı Heidegger’de açıklığın, gizli ile açık ilişkisinin görünüşe geldiği bölge olması gibidir. Böylece açıklık gizli olanın gizli olduğunun/söylenmediğinin/görünüşe gelmediğinin görünüşe geldiği yere benzer.

İslam Düşüncesi tarihinde, dil-mantık tartışmaları önemli bir yer tutmuştur. Bu çalışma üç bölümden oluşmaktadır. İlk bölümde dilin tanımı, kaynağı, yapısına ve dil-düşünce ilişkisine değinilmiştir. İkinci bölümde nahiv-mantık kavramlarının tanımı yapıldıktan sonra nahiv ilminin inşası, kurucuları ve gelişimi hakkında bilgi verilmiştir. Dil/nahiv-mantık tartışması bağlamında Yunan Felsefesinin dolaysıyla mantığın İslam Felsefesine girişiyle birlikte Arap nahvi ile Yunan mantığı arasında tartışmalara yer verilmiştir. Nahiv’in Yunan, Fars ve Süryani mantığı veya gramerinden etkilenip etkilenmediklerini, dil-mantık tartışması bağlamında Sirafi ile Ebu Bişr b. Matta arasında geçen tartışmaya değinilmiştir. Üçüncü bölümde ise Basra, Küfe, Medresetü’l-Mantıkıyyin ve Mutezile ekolleri ekseninde Farabi, İbn Sina, Kindi, Yahya bin Adiyy, Sicistani ve Amiri gibi mantıkçıların ya da filozofların mantık ve nahiv konusundaki fikirlerine ve tartışmalarına yer verilmiştir. Bu tartışmalardan hareketle dil-bilim ile mantığın birbirinden ayrılmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Yeni sürümlere dair not: Eski sürümleri indirip okumuş olanların işini kolaylaştırmak için kelimelerin sırasını değiştirmiyoruz. Yani her yeni sürümde okumaya kaldığınız yerden devam edebilirsiniz.
6cı sürüme eklenen yeni terimler: Demokrasi, Muhafazakârlık, Kuvvetler ayrılığı, İnovasyon, İlerleme, Erken – Geç.
İnsanlık neredeyse 4 asırdır “ilerleme” adını verdiği müthiş bir gerileme içinde. Tarihteki en kanlı savaşlar, sömürüler, soykırımlar, toplama kampları, atom bombaları, kimyasal ve biyolojik silahlar hep Batı’nın “ilerlemesiyle” yayıldı dünyaya. En korkunç barbarlıkları yapanlar hep “uygar” ülkeler.  Her şeyin fiyatını bilen ama hiçbir şeyin değerini bilmeyen bu insanlar nereden çıktı? Yoksa kelimelerimizi mi kaybettik?

“Aydınlanma” ile büyük bir karanlığa gömüldü Avrupa. Vatikan’ın yobazlığından kaçarken pozitivist dogmaların bataklığında kayboldu. “Yeniden doğuş” (Rönesans) hareketi sanatın ölüm fermanı oldu: Zira optik, matematik, anatomi kuralları dayatıldı sanat dünyasına. Sanat bilimselleşti, objektif ve totaliter bir kisveye büründü. (Bkz. Rönesans’ın Kara Kitabı)

Kimse parçalamadı dünyayı “Birleşmiş” Milletler kadar. Güvenliğimiz için en büyük tehdit her barış projesine veto koyan BM “Güvenlik” Konseyi değil mi? Daimi üyesi olan 5 ülke dünyadaki silahların neredeyse tamamını üretip satıyor. “Evrensel” insan hakları bildirisi değil güneş sisteminde, sadece ABD’deki zencilerin haklarını bile korumaktan aciz. Bu kavram karmaşası içinde Aşk kelimesi cinsel münasebetle eş anlamlı oldu: ing. To make love, fr. Faire l’amour… Önce Batı, sonra bütün insanlık akıl (reason) ile zekânın (intelligence) da aynı şey olduğunu sanmışlar. Oysa akıl iyi-kötü veya güzel-çirkin gibi ayrımı yaparken zekâ problem çözer; bir faydayı elde etmek ya da bir tehditten kurtulmak için kullanılır. Bir saniyede 100.000 insanı ve sayısız ağacı, böceği, kediyi, köpeği oldürecek olan atom bombasını yapmak zekâ ister ama onu Hiroşima üzerine atmamak için akıl gerekir.

İster Batı’yı suçlayalım, ister kendimizi, kelimelerle ilgili bir sorunumuz var: İşaret etmeleri gereken mânâların tam tersini gösterdikleri müddetçe sağlıklı düşünmeye engel oluyorlar. Çözüm ürettiğimizi sandığımız yerlerde yeni sorunlara sebep oluyoruz. Dünyayı düzeltmeye başlamak için en uygun yer lisanımız değil mi? Kayıp kelimelerin izini sürmek için yazdığımız Derin Lügat’ı ilginize sunuyoruz. Buradan indirebilirsiniz.

GİRİŞ
Mantık (konuşmak/akletmek) ilmi aslında insan zihninin doğal bir süreç içerisinde işlemesi gereken seyrinin sistematize edilerek sunulmuş halidir. Şöyle ki mantık ilmi tasavvur ve tasdik olmak üzere iki temel kısımdan oluşmaktadır. Bu kısımlar zihnin yeni bir bilgi öğrenme hususundaki nedir ve nedendir sorularına verdikleri cevaptan ibarettir. Bunların neticesinde/bu soruların cevabında arzulanan sahih bir tanım yapmak ve sahih bir istidlalde bulunmaktır. Mantığın temel amacı da sahih bir tanımın ve sahih bir istidlalin kural ve yöntemlerini vermekten ibarettir. Bu işlem ve süreçlerden hiçbir zihin müstağni olamamaktadır. Aristo mantık ilminin kurucusu kabul edilir. Kendisinden önceki malzemeleri güzel bir şekilde derlemiş ve sistematik bir disiplin haline getirmiştir. Daha sonraları Organon külliyatı oluşturularak bu ilmin tahsilinde teysir amaçlanmıştır. İslam âleminde bu külliyatla tercüme faaliyetleri neticesinde tanışılmıştır. İslam âleminde mantık ilmine dair/karşı lehte ve aleyhte pek çok çalışma yapılmıştır. İlk dönem kelam ilminde kendine has bazı istidlal yöntemleri mevcut idi. Bu istidlal yöntemleri bir noktaya kadar kâfi gelmekteydi lakin ilerleyen süreçte bunlar kifayet etmez bir hal aldı. Gazzali bunu Mantık ilmini İslami ilimlere dâhil etmekle aşmaya çalışmışmasıyla birlikte klasik istidlal metotları arasına Aristocu Mantıkî kıyas da eklenmiş oldu. Böylece İslam akaidini ispat, izah ve müdafaa hususunda kelamcılar için sağlam bir temel oluşturulmuş, güçlü bir şekilde hareket etmeleri sağlanmış oldu.

Öz Aristotelesçi gelenekten beslenen Mantık özellikle Kindi, Farabi, İbn Sina, İbn Rüşd, Semerkandi, Katibi, Gazali ve Razi gibi düşünürlerce ele alınıp geliştirilmiştir. İlk dönem hariç mantık İslam dünyasının en önemli alanlardan biri olmuştur. Mantık felsefeyle sınırlı bir alan değildir ve ilk dönem hariç İslam dünyasında en önemli branşlardan biri haline gelmiştir. Mantık geçerli akıl yürütme, çıkarım ve kanıtlama konusunu ele alan bir disiplindir. Bu yapısıyla mantık ve mantık çalışmaları diğer disiplinlerle yakından ilişkilidir. Fakihler çıkarım, kanıt ve yargı konusunda mantıktan yararlanmışlardır. Kelamcılar da çıkarım, kanıt özellikle inançların savunusunda mantığa başvurmuşlardır. Bu noktada mantık İslam bilimleri için önemli bir araç konumuna gelmiştir. Bu makalede genel anlamda söz konusu gelişmeler, özellikle mantık ve İslami ilimlerin yapısı, karşılıklı etkileşimleri ele alınmıştır. Abstract Logic particularly that of Aristotelian arose with the Greek tradition but it was developed by Muslim logicians from early times in the context of certain specific issues. al-Kindi al-Farabi, Ibn Sina, Ibn Rushd, Semerkandi, Katibi, Ghazali, Razi are some of the important logicians. Logic was not limited to the field of philosophy. Apart from the first period the "Mantiq‛ was one of the most important fields of science in Islamic world. Logic is the discipline of valid reasoning, inference and demonstration. With this structure logic and the study of logic was closely related to other fields of science. Fuqahâ benefited from the logic in the context of the inference, evidence and judgment. Mutekellimûn also benefited from the logic for inference, evidence and especially for the defense of faith. In this article the logic and structure of the Islamic sciences and relationships with each other are discussed in a general outlook.

The relationships between concepts constitute the relationships related to the coating and truth values of the concepts. Coverage and truth relations of a concept with other concepts can only be explained and understood within propositional contexts. The process in which the relations between concepts are marked under a special title in the history of classical logic begins with the next logic tradition. However, it should be stated that these relations are proccessed in a scattered way in the texts that include conceptual logic in the previous logic tradition. Rising directly to the next logic tradition and indirectly to the privious logic tradition, the treatise that ise called Risāla fī nisab al-arbaa for Isfarāyīnī appears as a small but original text devoted to the relation between concepts. Although the treatise contains some evaluations and examples of concepts that may be controversial, its originality lies in its being an experimental study on the relations between concepts by deducting from the logic tradition, especially the next logic tradition accumulation. As a matter of fact, the fact that we enconter texts that are hidden in their original approaches in the works written after the founding names of classical logic science, leads to questioning of the general evaluation as “repetitive texts” about such texts. Because mainly the history of logic science consists of the rings of a chain that joins each other and extends to the present day. However, the view that some originalities are hidden within the rings of this chain may be the most accurate view that can be put forward for the history of classical logic.

Aslında Yerler‟in ve genel anlamda Aristo‟nun Platon düşüncesinden bütünüyle uzak olduğu da söylenemez. Özellikle T. Irwin‟in dikkat çektiği gibi Metafizik‟te uygulanan yöntem diyalektik biçemin bir türü olarak kabul edilmelidir. Diyalektiğin felsefi anlamda Aristo‟nun vurguladığı gibi ilkelere giden yolları açması ya da onları anlamada yol gösterici olması da ancak Metafizik‟in yönteminin daha ince araştırılması ve değerlendirilmesiyle mümkün olacağı açıktır.
Sonuç olarak tezimiz düzleminde, diyalektiğin yalnızca soru yanıt içerikli bir süreçte kullanılan kanıtlama ya da inandırma eylemi olmadığı, onun insan düşüncesine yeni olanaklar sunabileceği ortaya çıkmıştır. Çünkü diyalektik düşüncesi bağlamında hem ikinci bölümde ele aldığımız ve çeşitli konularda yargıların doğru olarak ortaya koyulmasını sağlayacak yersel ilkelerin mantıksal çıkarımlara olan büyük katkısı hem de üçüncü bölümde vurguladığımız diyalektik içeriğin felsefe yapmanın olanaklarını genişletmesi, yolda olmayı hatırlatan yönlendirici bir levha olması, yadsınamaz olgulardır.

Yeni sürümlere dair not: Eski sürümleri indirip okumuş olanların işini kolaylaştırmak için kelimelerin sırasını değiştirmiyoruz. Yani her yeni sürümde okumaya kaldığınız yerden devam edebilirsiniz.
7ci sürüme eklenen yeni terimler: Uluslararası adalet, Az gelişmiş ülke, Hoşgörü, Kabz, Büyüme, Gerçek sonrası, Realpolitik, Kaos.
İnsanlık neredeyse 4 asırdır “ilerleme” adını verdiği müthiş bir gerileme içinde. Tarihteki en kanlı savaşlar, sömürüler, soykırımlar, toplama kampları, atom bombaları, kimyasal ve biyolojik silahlar hep Batı’nın “ilerlemesiyle” yayıldı dünyaya. En korkunç barbarlıkları yapanlar hep “uygar” ülkeler.  Her şeyin fiyatını bilen ama hiçbir şeyin değerini bilmeyen bu insanlar nereden çıktı? Yoksa kelimelerimizi mi kaybettik?

“Aydınlanma” ile büyük bir karanlığa gömüldü Avrupa. Vatikan’ın yobazlığından kaçarken pozitivist dogmaların bataklığında kayboldu. “Yeniden doğuş” (Rönesans) hareketi sanatın ölüm fermanı oldu: Zira optik, matematik, anatomi kuralları dayatıldı sanat dünyasına. Sanat bilimselleşti, objektif ve totaliter bir kisveye büründü. (Bkz. Rönesans’ın Kara Kitabı)

Kimse parçalamadı dünyayı “Birleşmiş” Milletler kadar. Güvenliğimiz için en büyük tehdit her barış projesine veto koyan BM “Güvenlik” Konseyi değil mi? Daimi üyesi olan 5 ülke dünyadaki silahların neredeyse tamamını üretip satıyor. “Evrensel” insan hakları bildirisi değil güneş sisteminde, sadece ABD’deki zencilerin haklarını bile korumaktan aciz. Bu kavram karmaşası içinde Aşk kelimesi cinsel münasebetle eş anlamlı oldu: ing. To make love, fr. Faire l’amour… Önce Batı, sonra bütün insanlık akıl (reason) ile zekânın (intelligence) da aynı şey olduğunu sanmışlar. Oysa akıl iyi-kötü veya güzel-çirkin gibi ayrımı yaparken zekâ problem çözer; bir faydayı elde etmek ya da bir tehditten kurtulmak için kullanılır. Bir saniyede 100.000 insanı ve sayısız ağacı, böceği, kediyi, köpeği oldürecek olan atom bombasını yapmak zekâ ister ama onu Hiroşima üzerine atmamak için akıl gerekir.

İster Batı’yı suçlayalım, ister kendimizi, kelimelerle ilgili bir sorunumuz var: İşaret etmeleri gereken mânâların tam tersini gösterdikleri müddetçe sağlıklı düşünmeye engel oluyorlar. Çözüm ürettiğimizi sandığımız yerlerde yeni sorunlara sebep oluyoruz. Dünyayı düzeltmeye başlamak için en uygun yer lisanımız değil mi? Kayıp kelimelerin izini sürmek için yazdığımız Derin Lügat’ı ilginize sunuyoruz

Düşünce tarihinde herhangi bir teorinin ilk kez ne zaman ve kimin tarafından ortaya atıldığını tespit etmek kadar, bu teorilerin başka düşünürlerce ne şekilde kabul edilip dönüştürüldüğü veya geliştirildiğinin izlerini sürmek de günümüz araştırmacılarının oldukça ihtiyaç duyduğu bir husustur. İslam mantıkçılarının eserlerine baktığımızda, onlardaki kimi teorilerin köklerinin, mantığın kurucusu olan Aristoteles'te bulunmadığını görmekteyiz. Bu durum ya teorilerin ilk kez onların kaleminden ortaya çıkmış olmasından ya da köklerinin Aristotelesçilik dışındaki diğer önemli felsefe okullarında bulunmasından kaynaklanabilmektedir. İşte Stoa Mantığı ve Fârâbî'ye Etkisi adlı çalışma, Aristoteles mantığından farklı olarak oldukça özgün unsurlara sahip Stoacı mantık teorisini ele alan ve bu teorideki bazı unsurların İslam düşüncesinde mantığı yeniden inşa eden Fârâbî'nin elinde nasıl işlendiğini gösteren bir çalışmadır. Dolayısıyla çalışma, mantık tarihçisine Stoacı mantık anlayışında görülen bazı fikirlerin İslam mantık geleneği içindeki izdüşümlerini görme imkanı sağlamaktadır. Bunun yanında eserin üçüncü ve son baskısı, yeniden gözden geçirilip çeşitli tashihlerle okuyucuya sunulmuş ve önceki baskılarda yer almayan tablolar konularak konu daha açık ve anlaşılır hale getirilmeye çalışılmıştır.

Felsefeciler arasında, diyalektik mantık ile formel mantık düşman kardeşler olarak görülmektedir. Formel mantıkçılara göre, diyalektik mantık diye bir şey yoktur,  ya da yanlış ve geçersizdir. Diyalektikçilere göre, formel mantık gerçeklikten uzak, işe yaramazdır. Bu mantıklar gerçekten böyle midir? İncelersek, hiç de böyle olmadığını, birbirini bütünlediğini görürüz.

Among philosophers, dialectical logic and formal logic are seen as enemy brothers. According to formal logicians, there is no such thing as dialectical logic, or it is false and invalid. According to dialecticians, formal logic is useless, far from reality. If we examine these logics as if they were really like this, we see that it is not like that, but integrate each other.

Ludwig Wittgenstein’ın Tractatus Logico-Philosophicus eserindeki ilk iki ana ve alt önermelerde yer alan kavramları çözümlemeye çalıştık. Tabi bunu bir sözlük oluşturuyormuşçasına değil, kavramların kullanıldığı bağlamlar çerçevesinde sunmaya çalıştık. Bu tavrımız bizi tanımlama problemlerinden de geri tuttu. Zira kavramlarımızı konu edinirken onları tanımlamak değil, çözümlemek peşindeydik. Çözümleme yapmamız, ilgili kavramlar üzerine düşünmeye devam etmemizi, onları pekiştirebilmemizi ve kullanıldıkları bağlamlardan da haberdar olabilmemizi sağlamaktadır. Pek tabi ilk iki ana önermedeki kavramları hedef almış olsak da anlatımımızı hakkaniyetli kılmak için ilk iki ana önerme ile sınırlı kalmadık. Anlatımın derli toplu olabilmesi için de Wittgenstein’ın Tractatus’taki genel hareket noktasını sunmaya çalıştık.

Kant, Saf Aklın Eleştirisi’nin Transendental Dedüksiyon bölümünde iki ayrı ben’lik tasarımında bulunuyor: Transendental Apperzeption’a dayanan “Saf Ben” ve Empirik Apperzeption’a dayanan “Empirik Ben”. “Saf ben” a priori kavram ve formların birliğini oluşturan evrensel, zorunlu ve temsil edilemez bir bilinç türüdür. “Empirik ben”se “ben” algısını zaman çizgisi içerisinde özdeş kılan ve “ben”i temsil edilebilir bir pozisyonda sunarak özbilinci mümkün hale getiren bir oluşumdur. Bu çalışmada Transendental Mantık bölümünden başlayarak a priori kavramlar olan kategorilerle transendental – empirik apperzeption arasında ilişkiyi incelenecek, Kant açısından saf ben ve empirik ben’in olanağı araştırılacak ve sonuç bölümünde bu konuya dair getirilen bazı eleştiriler tartışmaya açılacaktır.

Vücud (Varlık), Adem (Yokluk), Cüz (Parça), Küll (Bütün), Cüz'î (Tikel), Küllî (Tümel), Hayat, İnsaniyet, İman, İslamiyet, Marifet, Muhabbet, Nahiv, Mana-yı Harfî, Mana-yı İsmî, Celal, Cemal, Kemal, Kibriya, Vahidiyet, Ehadiyet, İmtina, İmkan, Vücub, Muhal, Kızıl İcaz, Ta'likat, İllet, Sebep, İlahi İrade, Emir.

Bilinmesi bizim için hayatî bir mesele olan ve diğer adı hayat ve biyoloji olan bu gerçeğin izahına çok eskiden beri çalışılmıştır. İnsanlık Âdemiyet zamanından bugüne yani soyut kavramları bildiği dönemden beri bu konuda kafa yormuştur. Eski Sümer ve Mısırın mitolojik metinlerinden açıkça anlaşılıyor ki; onlar kâinatın bir bilinç tarafından yönetildiğini yani onu işleten bir ruh ve mantığın var olduğunu biliyorlardı. Fakat eski insanlar, genellikle pagan oldukları için bu ruh ve mantığı birbirinden farklı ve kopuk değişik isimler ile ifade ediyordu.

Semavi dinleri saymazsak; bu hakikatin üniversal ve külli olarak ifade edilişini ilk olarak eski Yunan filozoflarında görüyoruz. Bunların başında Heraklitos (M.Ö. 475) gelir. Yunan düşüncesinin belkemiği olan Aristo ise, kendisinden evvel gelen filozofların birçok görüşünü eleştirmek ile beraber, bu logos kavramına, akl-ı evvel veya eşyaya form (suret) veren ilke demiştir; Ruh isimli kitabından anlaşıldığı gibi.. Aristo ayrıca insanı kâinatın bir modeli ve zirvesi olarak gördüğünden dil ve aklın sağlıklı çalışması için mantık ilmini ilk olarak o kaleme almıştır..

İşte üç bin yıldan beri insanlık âleminde bir inanç ve temel veri olan bu logos, kelime ve varlığın mantığı kavramının bütün yönleri ile anlaşılması için dokuz maddelik bir fihrist yazmak gerekir...

Büyük tarihsel dinlerden her birinin üç yönü vardr: (1) bir kurum, (2) bir öreti, (3) kiisel töreler. Ama, bu üç öe, önemlerindeki deimelerle birlikte toplumsal bir görüngü olarak ele alnan, yalnzca bilim ile çatmalar üzerinde durulan din için gereklidirler. Salt kiisel bir din, bilimin aykr sayaca kesinlemelerden kaçnd sürece, en bilimsel çada bile hiçbir zaman yad rganmaz. Günümüzde mantk birlii hem bir güç hem de güçsüzlüktür. Güçtür, çünkü bir düünce dizisinin ilk basaman benimseyen kimsenin, o düzeni bütünüyle benimsemesini zorunlu klar; güçsüzlüktür çünkü son basamaklardan herhangi birini aykr bulan kimse, en azndan ilk basamaklarn da birkaçn aykr bulmak zorunda kalacaktr. Kilisenin bilimle olan çatmasnda, dogmalarn gösterdii mantksal bütünlükten d oan bu güç ile güçsüzlüü görürüz. Bilim büyük varsaymlardan deil, gözlemlerle, deneylerle bulgulanan tek tek o lgulardan ie balar. Böyle olgulardan birkaçnn bir araya gelmesiyle genel bir kurala varlr, eer bu kural, gerçek ise, söz konusu olgular da bu gerçein kantlardr. Bu kural bir kesinlik olarak ileri sürülmemi, çk noktas olacak bir varsaym diye kabul edilmitir. Doruysa, belli durumlarda daha gözlemlenmemi belli görüngüler ortaya çkacaktr. Bu görüngülerin ortaya çkmasyla varsaym dorulanacaktr; yoksa o varsaymdan vazgeçip bir yenisini bulmak gerekir. Varsayma uygun düecek birçok olgular bulunabilir, ama bu durumda o varsaymn gerçek olabilecei düünülse de, gerçeklik kesinlemi deildir; böyle olunca varsaym deil, kuram diye adlandrlmas daha doru olur. Her biri dorudan doruya olgular üzerine kurulmu deiik kuramlar, daha genel yeni bir varsaymn temeli olabilirler, bu varsaym gerçek ise kuramlarda gerçeklenmi olur; bu genelleme ilemine snr konamaz. Oysa, ortaça düüncesinde çk noktas olan en genel ilkeler, bilimde en son varlacak sonuçlardr. Bir din öretisi bütünüyle kesin, sonrasz gerçekleri vermeye çabalayan bilimden ayrlr; bilim her zaman deneycidir, imdiki kuramlarnn eninde sonunda deiikliklere urayacan bilir, yönteminin hiçbir eksii bulunmayan sonuçlara götürmeye, mantk yönünden yetersiz oldu unu sezer. Böylece bilim, salt gerçein ardnda komaktan vazgeçmeyi, yeni bulular yapmakta ya da gelecei önceden belirlemekte baaryla uygulanabilecek her kuramn tad gerçei, teknik gerçei aramay öütler. "Bilgi" evrenin zihinsel bir aynas olmaktan çkar, maddenin ilenmesinde edimsel bir araç olur bu durumda. Din ile bilim arasndaki çatma yetki ile gözlem çatmasyd daha çok. Bilim adamlarnn bir gerçee inanmalar için, o gerçein falanca ya da filanca büyük adam tarafndan ileri sürülmü olmas yetmiyordu; tam tersine, duyularn tanklna bavuruluyor, ancak

abstract Uses of the Dialectic in Aristotle and the Muslim Logicians. We purpose in this article is to show that how the dialectic is used in Aristotle and Muslim Logicians. Dialectic method discussed and presented in the Topics. Aim of Aristotle in this treatise was to find a method by which we shall be able to reason from generally accepted opinions (endoxa) about any problem set before us and shall ourselves, when sustaining an argument, avoid saying anything self-contradictory. The most general sense is named the dialectic is dialogue between two persons by later philosophers. The practical dimension is played an important role both in teaching and technique of argumantation. Dialectic / Jadal is for Aristotle and Muslim Logicians a lesser way of proceeding than demonstration, the method of science. But dialectic especially is useful to discover the first principles of the sciences. With it's all aplication areas and meanings examining of dialectic useful for philosophical thinking.

İslam felsefe ve mantık geleneğinin kurucu ismi olan Fârâbî’nin (ö. 950) eserleri özellikle İbn Sînâ (ö.1037) metinleri aracılığıyla Doğu İslam dünyasındaki düşünce akımları üzerinde etkili olmaya devam etmiş, bununla birlikte Endülüs’teki mantık ve felsefe çalışmalarının da temel hareket noktalarından birini oluşturmuştur. Endülüs’te mantık ve felsefe çalışmalarını başlatan ilk büyük filozof, “Fârâbîci” olarak isimlendirebileceğimiz İbn Bâcce’dir (ö. 1139). İbn Bâcce’nin Fârâbîciliğinin, Endülüs’te kendisinden sonraki mantık ve felsefe çalışmalarının başlatıcısı olduğu söylenebilir. İbn Bâcce, Fârâbî’nin mantık kitapları üzerine ta‘lik türü çalışmalar kaleme almış ve doğrudan Fârâbî’yi şerh ederek İslam felsefe ve mantık tarihinde özel bir yer edinmiştir. İbn Bâcce’nin Fârâbî şârihi olarak
kaleme aldığı mantık çalışmalarından biri de Fârâbî’nin Kitâbu’l-Kıyâs adlı eseri üzerine yazdığı Ta‘lîklerdir. Ta‘lîkler’de Kitâbu’l-Kıyâs’taki belli ifadeler şerh edilmiş ve bu şerhler etrafında farklı birçok meseleye değinilmiştir. İbn Bâcce bu çalışmasında Fârâbî’nin kıyas tanımını açıklamış, yüklemli kıyasın şekillerine ilişkin görüşlerden ve kıyasın dördüncü şeklinden bahsetmiş, Kıyas Kitabı’nın adı bağlamında analütika ve süllogismos terimlerinin anlamlarını izah etmiş, örnekleme ve fıkhî kıyas konularına temas etmiş, kıyasta söz konusu olan gerekmeye değinmiş, kitapta verilen kıyas örneklerinin
veriliş tarzına açıklık getirmiş, yüklemli kıyastaki orta terimle şartlı kıyaslardaki istisna edilen önermenin rollerine işaret etmiş, yüklem sınıfları ve kategorilerin kıyas teorisi ile bağlantısına açıklık getirmiştir. Bu yazıda İslam mantık ve felsefe geleneği açısından Fârâbîcilik kavramı sorunsallaştırılacak ve Fârâbî’nin Kitâbu’l-Kıyâs’ına yazdığı Ta‘lîkler örnekliğinde, kıyas teorisine ilişkin görüşleri tasvir edilerek İbn Bâcce’nin Fârâbîciliğine ve Fârâbî’yi yorumlama tarzına açıklık getirilmeye çalışılacaktır.

Anahtar Kelimeler: Fârâbî, İbn Bâcce, Fârâbîcilik, Kitâbu’l-Kıyâs, Ta‘lîkler