4 Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej

4 Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej

Odznaka pamiątkowa 4 psk
Historia
Państwo	Polska
Rozformowanie	1939
Nazwa wyróżniająca	Ziemi Łęczyckiej
Tradycje
Święto	23 maja
Dowódcy
Pierwszy	płk Henryk Borewicz
Ostatni	ppłk Zygmunt Marszewski
Działania zbrojne
wojna polsko-bolszewicka bitwa pod Wołoczyskami (11–24 VII 1920) kampania wrześniowa bitwa pod Tomaszowem (22–27 IX 1939)
Organizacja
Dyslokacja	Zgierz (1920–1921) Płock (1921–1939)
Rodzaj wojsk	Kawaleria
Podległość	OK nr IV (1921–1924) XIII BK (1924–1937) Maz. BK (1937–1939) Nowogródzka BK (1939)

4 Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej (4 psk) – oddział kawalerii Wojska Polskiego II Rzeczypospolitej.

Pułk powstał w wyniku przemianowania dowództwa „wojennego” 2 pułku strzelców konnych. Tradycje bojowe czerpał z walk o niepodległość 2 pułku dragonów, którego to pododdziały weszły w jego skład. W okresie międzywojennym stacjonował w Płocku, a jego macierzystą brygadą była Mazowiecka Brygada Kawalerii. W 1939 zmieniono mu przydział wojenny i walczył w składzie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii.

Rodowód pułku

„Pokojowy” 4 pułk strzelców konnych nawiązywał do tradycji utworzonego we wrześniu 1919 roku 2 pułku dragonów. W 1920 pułki jazdy dywizyjnej (dragonów) przemianowano na pułki strzelców konnych. Zostały one zasilone nowymi szwadronami. Po zakończeniu działań wojennych nastąpiły zmiany zmiany numeracji i podległości szwadronów. W rezultacie tych zmian, 28 października 1920, „wojenny” 2 pułk strzelców konnych został przemianowany na „pokojowy” 4 pułk strzelców konnych, a w jego skład wszedł I i III dywizjon „wojennego” 2 pułku strzelców konnych, 2 szwadron 2 psk, który rozwinięto w IV dywizjon, a ponadto V dywizjon „wojennego” 4 pułku strzelców konnych.

Kawalerowie Virtuti Militari

Żołnierze odznaczeni Krzyżem Srebrnym Orderu Virtuti Militari za wojnę 1918-1920:
st. strz. Adam Bałaga nr 5214	plut. Mieczysław Bieniasz nr 5210	por. Ryszard Bojankiewicz nr 4446
por. Jerzy Gliński nr 2249	plut. Gustaw Iwanicki nr 5211	ś.p. strz. Jan Jagodziński nr 5215
pchor. Mieczysław Janusz nr 5209	ppor. Franciszek Karassek nr 5207	ppor. Bronisław Malinowski nr 5208
pchor. Karol Mazurkiewicz nr 2240	plut. Józef Rząsa nr 187	plut. Apolinary Skobelski nr 5213
plut. Oskar Stumbers nr 5212	kpr. Piotr Siwiłło nr 2253	plut. Czesław Zaborowski nr 2251

Pułk w okresie pokoju

Zakwaterowanie

Pułk początkowo stacjonował w Zgierzu, a jego zadaniem było w przypadku mobilizacji miał wystawić dwuszwadronowe dywizjony jazdy dywizyjnej dla 7., 10. i 26 Dywizji Piechoty. W Zgierzu dotychczasowe wojenne dywizjony zostały zredukowane do rozmiarów szwadronów. W tym czasie Pułk składał się z dowództwa i sztabu, trzech szwadronów liniowych, oddziału szkolnego karabinów maszynowych, pułkowej szkoły podoficerskiej oraz kadry szwadronu zapasowego. Zgodnie z pokojowym etatem pułk miał liczyć 30 oficerów, 115 podoficerów i 491 szeregowców oraz 621 koni, a w wyposażeniu miał posiadać 561 karabinków kawaleryjskich, 57 pistoletów i 558 szabel.

W listopadzie 1921 dowództwo i pododdziały przeniesione zostały do Płocka, do kompleksu koszarowego po oddziałach rosyjskiej 15 Dywizji Kawalerii. W Płocku 4 pułk strzelców konnych stacjonował razem z 8 pułkiem artylerii polowej.

Reorganizacja i podporządkowanie

W 1923 pułk spełniał rolę jazdy dywizyjnej, a jego dowódca podlegał bezpośredni dowódcy Okręgu Korpusu Nr IV. W zakresie szkolenia pułk w tym czasie podlegał dowódcy V Brygady Kawalerii. W jego skład wchodziły trzy szwadrony strzelców konnych, oddział szkolny karabinów maszynowych, pułkowa szkoła podoficerska i kadra szwadronu zapasowego.

Wraz ze zmianą terminu „jazda" na „kawaleria", pułki strzelców konnych zostały przeformowane w 1924 w pułki jazdy samodzielnej. Reorganizacja polegała na sformowaniu 4 szwadronu oraz przeformowaniu oddziału karabinów maszynowych w szwadron ciężkich karabinów maszynowych. Ponadto w pułku utworzono pluton łączności i sekcję pionierów.

Jednocześnie 4 psk wyszedł z bezpośredniego podporządkowania dowódcy Okręgu Korpusu nr IV i wszedł w skład XIII Brygady Kawalerii. Na przełomie marca i kwietnia 1937 zreorganizowano 2 Dywizję Kawalerii, a 4 pułk strzelców konnych wszedł w skład I Brygady Kawalerii, która od 1 kwietnia 1937 zaczęła używać nazwy Mazowiecka Brygada Kawalerii.
Latem 1939 Pułk został przesunięty z macierzystej Mazowieckiej Brygady Kawalerii w podporządkowanie Nowogródzkiej Brygady Kawalerii gen. bryg. Władysława Andersa.

Święto pułkowe – 23 maja, rocznica wręczenia pierwszego sztandaru w Łęczycy w 1920. Pułk nawiązywał do tradycji 4 pułku szaserów, sformowanego w 1806.

Konie

Konie starano się grupować według maści w poszczególnych pododdziałach według następującego schematu: 1 szwadron – jasnogniade, 2 szwadron – gniade, 3 szwadron – ciemnogniade, 4 szwadron – skarogniade, szwadron karabinów maszynowych – gniade i kare, pluton łączności – odmastki, a pluton trębaczy – siwe.

Pułk w planie mobilizacyjnym „S”
Nazwa pododdziału	Termin	Miejsce mobilizacji
dowódca pułku z drużyną	alarm	Płock
pluton łączności
1÷4 szwadrony
szwadron karabinów maszynowych
dowódca brygady kawalerii 13
szwadron kawalerii nr 86	12
pluton ckm nr 86
kolumna taborowa nr 174	7
kolumna taborowa nr 175	8
kolumna taborowa nr 171
kolumna taborowa nr 172	9
uzupełnienie do czasu „W”	6
szwadron marszowy 1/4 psk	18
pluton marszowy nr 86	30
szwadron zapasowy	do 15
Szkoła Podchorążych Kawalerii nr III	30
obiekty przemysłu wojennego

Obsada personalna i struktura organizacyjna w marcu 1939
dowódca pułku	płk Kazimierz Żelisławski
I zastępca dowódcy	ppłk Michał Stempkowski
pomocnik I zastępcy dowódcy	mjr kontr. Jerzy Borys Pawleni-Szwilli
adiutant	rtm. Michał Śliwiński (*)
naczelny lekarz medycyny	mjr dr Henryk Czesław Jarocki
starszy lekarz weterynarii	kpt. lek. wet. Czesław Łunkiewicz
komendant rejonu PW Konnego	rtm. Adolf Marian Czarnota (*)
oficer placu Płock	po. por. adm. (kaw.) Eugeniusz Jankowski
II zastępca dowódcy (kwatermistrz)	mjr Władysław Nowacki
oficer mobilizacyjny	rtm. Leopold Peszkowski
zastępca oficera mobilizacyjnego	rtm. Henryk Bartoszewicz
oficer administracyjno-materiałowy	rtm Feliks Ciejka
dowódca szwadronu gospodarczego	rtm Michał Śliwiński (*)
oficer gospodarczy	kpt. int. Stefan I Markiewicz
oficer żywnościowy	chor. Tomasz Dańczuk
dowódca plutonu łączności	por Mieczysław Witold Jaworski
dowódca plutonu kolarzy	vacat
dowódca plutonu ppanc.	por. Jerzy Jan Majer
dowódca 1 szwadronu	por. Leszek Edward Irzyłowski
dowódca plutonu	por. Włodzimierz Roman Krzętowski
dowódca plutonu	ppor. Stanisław Betley
dowódca 2 szwadronu	rtm. Mieczysław Rasiewicz
dowódca plutonu	ppor. Zbigniew Edward Dłuski
dowódca plutonu	ppor. Wacław Witold Zabłocki
dowódca 3 szwadronu	rtm. Marceli Ignaczak
dowódca plutonu	por. Jan Grzegorz Lipczyński
dowódca plutonu	ppor. Maciej Wodziński
dowódca 4 szwadronu	rtm. Władysław Zgorzelski
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Eberhardt
dowódca plutonu	ppor. Wiktor Władysław Nowicki
dowódca plutonu	ppor. Tadeusz Karol Świerczewski
dowódca szwadronu km	rtm. Roman Gabriel Górny
dowódca plutonu	por. Tadeusz Antoni Bukowski
dowódca plutonu	por. Antoni Rudolf Janik
dowódca szwadronu zapasowego	rtm. Adolf Marian Czarnota (*)
zastępca dowódcy	vacat
odkomenderowany	rtm. Henryk Józef Ławrynowicz

Mobilizacja

W dniu 24 sierpnia 1939 roku w ramach mobilizacji alarmowej w grupie "brązowej" została zmobilizowana kompania km plot. typ B nr 118. Natomiast w grupie "żółtej" zmobilizowany został pułk w składzie etatowym, brygadowy szwadron kolarzy nr 1, pluton sanitarny konny typ I nr 81, dwie kolumny taborowe kawaleryjskie typ II nr 145 i nr 146. W I rzucie mobilizacji powszechnej zmobilizowano własny szwadron marszowy (nr 3 Mazowieckiej BK) i uzupełnienie marszowe szwadronu kolarzy. Po zmobilizowaniu swoich pododdziałów 4 psk opuścił Płock i zajął okoliczne wsie dowództwo kwaterowało w miejscowości Gulczewo. Od 25 sierpnia pułk został podporządkowany dowódcy Nowogrodzkiej Brygady Kawalerii gen. bryg. Władysławowi Andersowi.

4 psk w kampanii wrześniowej

Działania bojowe

Walki na granicy

Kampanię 1939 roku pułk odbył w ramach Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. 26 sierpnia 1939 roku pułk przemaszerował do Rościszewa, pozostawiając w Płocku czasowo wzmocniony 4 szwadron, do czasu zluzowania przez batalion ON. 3 szwadron przesunięto do Bieżunia. 29 sierpnia 4 psk został dyslokowany do Lubowidza, który osiągnął 30 sierpnia, stanowił odwód Nowogródzkiej BK. 1 września 1939 roku pułk skoncentrował się w lasach na południe od Lubowidza. 2 września w godzinach południowych pułk przesunięto do Sarnowa, celem ubezpieczenia prawego skrzydła Nowogródzkiej BK i lewego 20 Dywizji Piechoty walczącej w rejonie Mławy. Stanowił II rzut brygady za rozwiniętym 27 pułkiem ułanów. 1 szwadron wsparł I rzutowy dywizjon 27 puł. w Petrykozach, gdzie odparł natarcie na miejscowość niemieckich cyklistów i samochodów pancernych. Zadał starty nieprzyjacielowi w zabitych i rannych, strzałami z kb ppanc. zniszczył jeden samochód pancerny. Pułk ubezpieczył się na linii wzgórz od strony Mławy, a kolarze zajęli Kuczbork. 3 szwadron w trakcie powrotu z wypadu na Narzym, w godzinach wieczornych stoczył potyczkę z niemiecką piechotą biwakującą na polu. 3 września 4 psk działając w zgrupowaniu płk. Żelisławskiego dokonał całością sił wypadu na Narzym. Natarcie pułku załamało się na stanowiskach obronnych niemieckiego 162 pułku piechoty, obsadzającego wieś, dwór i wzgórza za stawami, w ogniu broni maszynowej i artylerii. Straty pułku, to kilku rannych, w tym rtm. Nieniewski. Natarcie przeprowadzone zbyt małymi siłami bez wsparcia artylerii, nie odciążyło walczącej pod Mławą 20 DP. Tego dnia również szwadrony pułku odparły pod Kawęczynem natarcie niemieckiego pododdziału cyklistów. 4 psk z 3 baterią 9 dywizjonu artylerii konnej obsadził w I rzucie obrony brygady odcinek od Kuczborka do Chojnowa, z 1 szwadronem i 9 szwadronem kolarzy Nowogródzkiej BK w odwodzie w miejscowości Zielona. Wysadzono mostki w Chojnowie i Kuczborku. 4 września strzelcy konni z Płocka odeszli z linii obrony i wykonali marsz przez Sierpc do Płocka. W nocy z 4/5 września 4 psk ze wsparciem 9 dak i 15 baterii artylerii konnej wspólnie z batalionem ON Warszawa I, 71 dywizjonu artylerii lekkiej i innymi drobnymi pododdziałami organizował obronę północnego przedmościa. Do pułku dołączył pododdział z nadwyżek 4 psk por. rez. Edmunda Hera. 8 września wieczorem pułk wraz z innymi oddziałami przeszedł na zachodni brzeg Wisły i opuścił Płock, wysadzając uprzednio most.

Próba natarcia na Mińsk Mazowiecki

W nocy 8/9 września pułk dotarł do Młodzieszyna na skraju Puszczy Kampinoskiej. 9 i 10 września pułk wykonał marsz w kierunku Kazunia i z powrotem do Kromnowa Polskiego. Następnie wieczorem 10 września i 11 września wykonał marsz przez Modlin, Jabłonnę, Zielonkę do Anina, który osiągnięto po godz.15. 12 września 4 psk przeszedł do Miedzeszyna i obsadził rzekę Świder frontem na południe broniąc tyłów utworzonej Grupy Operacyjnej Kawalerii gen. bryg. W. Andersa i osłaniając Warszawę z tego kierunku. 13 września Nowogródzka BK wraz GO Kaw. przeprowadziła natarcie na Mińsk Mazowiecki, 4 psk początkowo stanowił odwód dowódcy Grupy Operacyjnej gen. W. Andersa. Z uwagi na załamanie się natarcia 26 pułku ułanów i 25 pułku ułanów, gen. Anders wprowadził do walki jako wsparcie obu pułków ułańskich 3 i 4 szwadron 4 psk. Pozostała część pułku znajdowała się jako odwód w lesie obok Józefowa. Ze względu na twardy opór niemieckiej piechoty wspartej silną artylerią natarcie nie powidło się. O godz. 21 oddziały przerwały walkę i podjęły marsz na Kołbiel, Garwolin i Łaskarzew. 4 psk stanowił przednią straż GO w tym marszu. Od ostrzału artyleryjskiego i w walce pułk stracił do 20 żołnierzy poległych i rannych, w tym śmiertelnie rannego rtm. Rasiewicza.

Odwrót na Lubelszczyznę

14 września w godzinach przedpołudniowych pułk dotarł do lasów w pobliżu Łaskarzewa, pułk odpoczywał. W trakcie marszu czasowo dołączyła czasowo do pułku kawaleria dywizyjna 2 Dywizji Piechoty Leg., nazywana 5 szwadronem. W godzinach wieczornych pułk wraz z baterią 2/9 dak maszerował jako straż boczna Nowogródzkiej BK, po trasie Korytnica-szosa Lubelska-Łysobyki-Michów. 15 września strzelcy konni z Płocka osiągnęli Łysobyki nad Wieprzem. Marszem nocnym 16/17 września pułk osiągnął rejon miejscowości Ostrów. 17 września 4 psk zajął obronę w miejscowości Turek i okolicy ubezpieczając przemarsz GO Kawalerii od strony Lublina, zajętego przez wojska niemieckie. Pluton kolarzy stoczył potyczkę z kawalerią niemiecką w lesie, 3 szwadron odparł natarcie niemieckiej piechoty ze wsparciem pojazdów pancernych na Turek, niszcząc 1 samochód pancerny. Pozostałe szwadrony prowadziły walkę ogniową z niemiecką piechotą usiłującą się wedrzeć do bronionego obszaru lasów. 19 września pułk przemieścił się w kierunku południowym, dotarł do miejscowości Albertów. Następnie marszem nocnym i dziennym, będąc atakowany przez niemieckie lotnictwo i dotarł w południe 20 września do lasów obok majątku Rejowiec. W wyniku bombardowania poległ jeden strzelec, ale pułk stracił ok. 80 koni. Kolejnym nocnym marszem 21 września o świcie, 4 psk osiągnął miasto Rejowiec. W tym rejonie w szeregi pułku wcielono jako 5 szwadron kawalerię dywizyjną 12 Dywizji Piechoty, a pozostałościami plutonu łączności i pionierami uzupełnił szwadrony liniowe pułku. Następnie przeszedł do Horyszowa Ruskiego na postój.

Bój pod Cześnikami i Tomaszowem Lubelskim

22 września 1939 roku Grupa Operacyjna Kawalerii gen. Andersa w ramach Frontu Północnego podjęła próbę przebicia się przez otaczający pierścień wojsk niemieckich w kierunku południowym ku granicy węgierskiej. 4 psk z baterią 2/9 dak przystąpił do natarcia w I rzucie brygady na jej lewym skrzydle. Przed zmrokiem 22 września strzelcy konni zajęli las Majdan, a następnie przy wsparciu artylerii 2 i 3 szwadronem zdobyli wieś Majdan Sielec. Nocnym wypadem 1, 2, 4 i 5 szwadronów pod dowództwem ppłk. M. Stempkowskiego usiłowano opanować miejscowość Huta, jednak w ciemnościach nocy, szwadrony nacierające w dwóch rzutach pogubiły się lub pomieszały, a w końcowej fazie walki doszło do ostrzelania się wzajemnego strzelców konnych. 23 września nad ranem dowódca pułku powziął informację o otwarciu drogi przez okrążenie przez 2 szwadron 2 pułku strzelców konnych Wołyńskiej BK w kierunku Krasnobrodu. Z uwagi na to poprowadził pułk za oddziałami Kombinowanej BK płk. Zakrzewskiego, maszerując przez Polanówkę dotarł do lasów w pobliżu Suchowoli. Jednocześnie stracił kontakt z macierzystą Nowogródzką BK. Osłaniając od strony Zamościa zgrupowane w lesie oddziały, zajął stanowiska na skraju lasu na stoku Potoczka do Suchowoli 1, 2 i 5 szwadronem, a 3 i 4 zgrupowały się 100 m dalej w drugiej linii. Na stanowiska obronne pułku nieprzyjacielska piechota przeprowadziła natarcie ze wsparciem artylerii. 4 psk z 2 baterią 9 dak prowadził walkę w podpalonym przez niemiecką artylerię lesie. Wkrótce wprowadzono do walki pluton kolarzy i 3 szwadron. Pułk poniósł duże straty zabitych i rannych. Po godz.13.30 dowódca pułku nakazał oderwać się szwadronom od wroga i wycofać się. Sam wraz z 4 szwadronem wycofał się na Krasnobród i stracił kontakt z pozostałymi siłami pułku. Wycofujący się 4 szwadron w pobliżu majątku Krasnobród został rozproszony przez niemiecki pojazd pancerny. Ranny dowódca pułku 24 września został odwieziony do szpitala, część 4 szwadronu zebrał i przeprowadził na zachodni brzeg rzeki Wieprz jego dowódca.

1 szwadron wraz z dowódcą przebił się w walce na bagnety w rejon zajmującego stanowiska za nim 3 szwadronu i wraz z nim pod dowództwem mjr. Nowackiego wyszedł z lasu w kierunku Suchowoli i tam połączył się dużą grupą 2 szwadronu przedzierającego się na prawe skrzydło pułku. Dowódca dywizjonu mjr Nowacki, w trakcie rozpoznania drogi za Wieprz poległ w potyczce z nieprzyjacielem. Dowództwo nad dywizjonem przejął rtm. Leopold Peszkowski. Szwadrony maszerując głównie pieszo 25/26 września dotarły w rejon Huty Różanieckiej i Rudy Różanieckiej po drodze staczały pożyczki z wojskami niemieckimi. W lesie w rejonie Niemirowa maszerując nocą szwadrony straciły ze sobą łączność. 1 szwadron maszerował na Rawę Ruską, gdy otrzymał wiadomość o jej zajęciu przez wojska sowieckie, rtm. Peszkowski rozwiązał szwadron. 2 szwadron po utracie kontaktu z pozostałymi, z dowódcą por. Morawskim, zarekwirował w napotkanej wsi cywilne ubrania, zakopał broń, żołnierze po przebraniu się udali się w kierunku północno-zachodnim rozpraszając się. Część 3 szwadronu po utracie kontaktu z resztą rozproszyła się, grupa w sile ok. plutonu pod dowództwem st. wachm. A. Górniaka dotarła do Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Polesie” i wzięła udział w bitwie pod Kockiem. Część 4 szwadronu z dowódcą po przejściu za Wieprz maszerowała na Sambor, 28 września została otoczona przez wojska sowieckie i wzięta do niewoli. Straty niepełne 4 pułku strzelców konnych w kampanii wrześniowej, w poległych to: 8 oficerów, 6 podchorążych, 101 podoficerów i strzelców.

Szwadron marszowy

Szwadron marszowy pułku sformowany został w I rzucie mobilizacji powszechnej dowodzony był przez rtm. Tomasza Pniewskiego, w pierwszych dniach września wyszedł z Płocka i przemaszerował przez Łąck, Lwówek k/Gąbina, Czerniewo, Puszczę Kampinoską, Leszno, Ulrychów, Warszawę i Wiązownę do Garwolina. Zakwaterował w Rudzie Talubska. 7 lub 8 września w nocy szwadron wziął udział w nocnej akcji przeciwko dywersantom niemieckim w okolicach Garwolina. Z uwagi na spalenie się w dniu 8 września zbombardowanych koszar i magazynów 1 pułku strzelców konnych i Ośrodka Zapasowego Mazowieckiej i Pomorskiej BK, szwadron nie otrzymał pełnego wyposażenia w rzędy końskie, wyposażenie i broń. Z broni ciężkiej szwadron posiadał tylko 1 ckm. 10 września szwadron wymaszerował z Garwolina i poprzez Parczew dotarł 18 września do w rejon Chełma Lubelskiego. Tam dopiero z wagonów kolejowych pobrał pełne wyposażenie, broń i zaopatrzenie. 20 lub 21 września szwadron marszowy 4 psk dołączył do Wileńskiej Brygady Kawalerii i wraz z 4 pułkiem ułanów walczył z oddziałami niemieckimi pod Komarowem i na szosie Krasnystaw-Zamość. Po przebiciu się na południe dołączył do 25 pułku ułanów i współdziałał z nim, aż do 27 września, dnia rozwiązania pułku. Dowódca szwadronu rtm. Pniewski przedzierał się w kierunku granicy węgierskiej w grupie szefa sztabu Nowogródzkiej BK mjr. dypl. A. Sołtana. Grupa ta 29 września pod Starym Samborem dostała się do niewoli sowieckiej.

• Dowódca szwadronu marszowego 4 psk - rtm. Tomasz Pniewski
• Zastępca dowódcy szwadronu marszowego - por. rez. Tadeusz Wysocki (do 18/19 IX), por. rez. Konstanty Wiktor Tabęcki (od 18/19 IX)
• dowódca plutonu - ppor. Tadeusz Świerczewski
• dowódca plutonu - ppor. rez. Jan Brudnicki
• dowódca plutonu - plut. pchor. rez. Zbigniew Żółtowski
• dowódca plutonu - plut. pchor. Stefan Walesiak
• szef szwadronu - plut. rez. Szymański.

Pododdziały improwizowane w Oddziale Zbierania Nadwyżek 4 psk i Ośrodku Zapasowym Mazowieckiej Brygady Kawalerii

Po wyjściu z koszar sformowanych w ramach mobilizacji alarmowej pododdziałów, do koszar pułku napływali w dalszym ciągu rezerwiści i konie. 1 września 1939 roku część nieumundurowanych i nieuzbrojonych rezerwistów wraz z końmi dyslokowano do majątku Gulczewo, celem oczekiwania na transport do Ośrodka Zapasowego Mazowieckiej Brygady Kawalerii w Garwolinie. 4 września por. rez. Edmund Hera został mianowany dowódcą sformowanego plutonu liniowego z sekcją kolarzy z nadwyżek pułkowych i wysłany celem ubezpieczania Płocka do miejscowości Staroźreby. Pododdział ten ubezpieczał Płock do dnia 8 września po czym wcielony został jako uzupełnienie do 1 szwadronu i plutonu kolarzy 4 pułku strzelców konnych. Do Oddziału Zbierania Nadwyżek 4 psk napłynęło ok. 400 rezerwistów. Koszary pułku w Płocku były bombardowane 1 września i w nocy 2/3 września.

Z Oddziału Nadwyżek 4 psk sformowano do 3 września dwa szwadrony liniowe strzelców konnych, oba ze znikomą ilością uzbrojenia, częściowo tylko umundurowane z końmi z mobilizacji, bez siodeł prowadzonych pieszo (uzbrojenie osobiste, mundury i częściowo osiodłane konie, posiadali tylko oficerowie i podoficerowie służby stałej oraz oficerowie i podchorążowie rezerwy). 4 września szwadrony przemaszerowały w ślad za szwadronem marszowym przez Gąbin, Warszawę do Ośrodka Zapasowego Mazowieckiej BK w Garwolinie, gdzie dotarły 8 lub 9 września. Pozostałości OZN 4 psk po sformowaniu szwadronów rtm. rez. Zgliczyńskiego i por. Ike-Duninowskiego wymaszerowało z Płocka 6 września w kierunku Garwolina prowadzone przez rtm. Henryka Bartoszewicza było bombardowane w trakcie marszu w Kiernozi w dniu 7 lub 8 września. Na temat losów pozostałości, brak danych. Rotmistrz Bartoszewicz został zamordowany wiosną 1940 w Charkowie.

Szwadron rtm. rez. Stanisława Zgliczyńskiego, wraz z Ośrodkiem Zapasowym Mazowieckiej i Pomorskiej BK pomaszerował 10 września zbrojąc się po drodze, przez Łuków w kierunku Chełma i Hrubieszowa. Szwadron maszerował w kierunku granicy rumuńskiej i węgierskiej na południe kraju. Wziął do niewoli lotnika niemieckiego z samolotu, który przymusowo lądował. Ok. 29-30 września szwadron dotarł do rzeki Sołokiji w rejonie Rawa Ruska-Uchnów, tam na wiadomość o kapitulacji Warszawy rtm. rez. Zgliczyński szwadron rozwiązał.

• Dowódca szwadronu OZ 4 psk - rtm. rez. Stanisław Zgliczyński
• dowódca plutonu - por. Ludwik Duczymiński
• dowódca plutonu - ppor. Józef Ciechomski
• dowódca plutonu - wachm. pchor. rez. Wojciech Krzymuski.

Szwadron por. kaw. rez. Stefana Jana Ike-Duninowskiego, wraz z OZKaw. Mazowieckiej i Pomorskiej BK wymaszerował częściowo uzbrojony w kierunku południowym. Losy szwadronu nie są znane. Wiadomo, że dowódca szwadronu dostał się do niewoli sowieckiej. Jego nazwisko figuruje na Ukraińskiej Liście Katyńskiej.

Pułk reaktywowano w AK. Działał w okolicach Sochaczewa, Grójca i Błonia. W styczniu 1945 r. pułk został ostatecznie rozwiązany.

Obsada personalna pułku we wrześniu 1939

Obsada personalna pułku we wrześniu 1939
Stanowisko etatowe	Stopień, imię i nazwisko	Uwagi
dowództwo
dowódca pułku	ppłk kaw. Zygmunt Marszewski	25 IX 1939 ranny, później AK
zastępca dowódcy pułku	ppłk kaw. Michał Stempkowski	AK
kwatermistrz	mjr kaw. Władysław Nowacki	†26 IX 1939 Krasnobród
adiutant	rtm. Kazimierz Nieniewski	ciężko ranny 13 IX 1939
oficer ordynansowy	ppor. kaw. Tadeusz Eberhardt	†1940 Katyń
oficer broni	por. kaw. rez. Tadeusz Florian Gorczyński	†1940 Charków
oficer żywnościowy	chor. Tomasz Dańczuk
oficer płatnik	kpt. int. Stefan I Markiewicz	†1940 Charków
lekarz medycyny	por. lek. med. Franciszek Chmielewski
lekarz weterynarii	kpt. lek. wet. Czesław Łunkiewicz	†1940 Katyń
kapelan	ks. Władysław Niemiec	do 3 IX 1939
	ks. kpl. rez. Czesław Lissowski	†15 XI 1942 KL Dachau
dowódca szwadronu gospodarczego	rtm. Adolf Marian Czarnota	†1940 Charków
wachmistrz szef	st. wachm. Romuald Krakowiak
1 szwadron
dowódca szwadronu	rtm. Leopold Peszkowski
dowódca I plutonu	ppor. Stanisław Betley
dowódca II plutonu	ppor. rez. Antoni Pruski
dowódca III plutonu	por. Edmund Hera
wachmistrz szef	st. wachm. Władysław Godlewski
2 szwadron
dowódca szwadronu	rtm. Mieczysław Rasiewicz	†14 X 1939 Szpital Ujazdowski w Warszawie
	por. rez. Tadeusz Morawski	od 13 IX 1939
dowódca I plutonu	ppor. Witold Wacław Zabłocki
dowódca II plutonu	por. rez. Adam Rościszewski
dowódca III plutonu	por. rez. Mieczysław Rutkowski
wachmistrz szef	st. wachm. Stefan Piotrowski
3 szwadron
dowódca 3 szwadronu	rtm. Marceli Ignaczak
dowódca I plutonu	ppor. Zbigniew Dłuski
dowódca II plutonu	pchor. Tadeusz Kowalewski
dowódca III plutonu	pchor. Mścisław Thommee
wachmistrz szef	st. wachm. Andrzej Górniak
4 szwadron
dowódca 4 szwadronu	rtm. Michał Śliwiński	†1940 Katyń
dowódca I plutonu	ppor. rez. Ryszard Borowy
dowódca II plutonu	pchor. Rozwadowski
dowódca III plutonu	por. rez. Tadeusz Morawski	do 13 IX
wachmistrz szef	st. wachm. Stanisław Pająk
szwadron karabinów maszynowych
dowódca szwadronu	rtm. Roman Gabriel Górny
dowódca I plutonu	por. kaw. Antoni Rudolf Janik	†1940 Katyń
dowódca II plutonu	por. kaw. rez. Stanisław Ostrowski	†1940 Charków
dowódca III plutonu	wachm. pchor. Ambroży Sawicki
wachmistrz szef	wachm. Józef Gzik
pododdziały specjalne
dowódca plutonu łączności	por. Mieczysław Witold Jaworski
szef	st. wachm. Stefan Sobczyk
dowódca plutonu kolarzy	ppor. kaw. rez. Jerzy Paśniewski	†1940 Charków
dowódca plutonu ppanc.	por. Tadeusz Antoni Bukowski	†1940 Charków
dowódca drużyny pion.-pgaz.	ppor. rez. Zygmunt Szwech
szwadron marszowy nr 3 Mazowieckiej Brygady BK
dowódca szwadronu	rtm. Tomasz Pniewski	†1940 ULK

Symbole pułkowe

Poczet sztandarowy 4 pułku strzelców konnych

Płomień do trąbki pułkowej zdobyty przez Niemców

Sztandar

Obywatele ziemi Łęczyckiej postanowili wręczyć pułkowi sztandar chcąc w ten sposób udokumentować swoją więź z pułkiem. 23 maja 1920 roku w Łęczycy w obecności przedstawiciela Naczelnika Państwa gen. Józefa Leśniewskiego odbyła się uroczystość wręczenia sztandaru. Po jednej stronie sztandaru na białej materii znajduje się duży równoramienny krzyż karmazynowy na którego górnym ramieniu znajduje się haftowany napis „2-gi pułk”, a na dolnym ramieniu „strzelców konnych ziemi Łęczyckiej”. Na lewym ramieniu „Honor”, a na prawym „Ojczyzna”. Znajdują się również na białych czterech polach haftowane złotem dwójki. Na środku krzyża umieszczony jest srebrny orzeł w złotym wianku wawrzynowym. Z drugiej strony sztandaru znajduje się u góry na złotej tarczy wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej, a pod wizerunkiem napis „Bogarodzica Dziewica”. Z lewej strony w połowie wysokości herb miasta Łęczycy, a po prawej herb ziemi Łęczyckiej. U dołu na całej szerokości mury zamku Łęczyckiego. Sztandar przybity do drzewca 18 gwoździami.

Odznaka pamiątkowa

Odznaka zatwierdzona Dz. Rozk. MSWojsk nr 46, poz. 653 z 18 listopada 1924 roku. Posiada kształt krzyża maltańskiego, którego ramiona są emaliowane w barwach szmaragdowo - amarantowych z białym paskiem. Na środek krzyża nałożona jest emaliowana tarcza herbowa Ziemi Łęczyckiej. Dwuczęściowa - oficerska wykonana w srebrze i emaliowana, żołnierska w tombaku, lakierowana. Wymiary: 40x40 mm. Wykonanie: Chaim Rubin - Włocławek.

Oznaka

Na naramiennikach cyfra pułkowa „4”.

Barwy

Proporczyk	Opis
	Proporczyk w 1927 roku szmaragdowo - amarantowy z białą żyłką
	Proporczyk ciemnozielono (malachitowo)-amarantowy z białą żyłką
	proporczyk dowództwa w 1939
	proporczyk 1 szwadronu w 1939
	proporczyk 2 szwadronu w 1939
	proporczyk 3 szwadronu w 1939
	proporczyk 4 szwadronu w 1939
	proporczyk 5 szwadronu ckm w 1939
	proporczyk plutonu łączności w 1939
Inne	Opis
	Czapka rogatywka – otok amarantowy
	Szasery ciemnogranatowe, lampasy amarantowe, wypustka amarantowa (nieregulaminowa - biała)

Żurawiejka

Mariawitów zgrywa w karty, Strzelców konnych pułk to "czwarty"	Kiesa pusta, łeb obdarty, Konnych strzelców pułk to "czwarty"
Lance do boju, szable w dłoń...

Strzelcy konni z Płocka

Dowódcy pułku

• ppłk / płk Henryk Borewicz (X 1920 - 18 VI 1922)
• ppłk Jerzy Dembicki (18 VI 1922 – 15 I 1925)
• ppłk / płk Zygmunt Lecewicz (24 II 1925 – 12 IV 1929)
• p.o. ppłk Marian Żółtowski (12 IV 1929 – 25 VI 1929)
• płk Mikołaj Więckowski (25 V 1929 – 15 III 1939)
• mjr Michał Stempkowski (p.o. 15 III – 26 III 1939)
• płk Kazimierz Żelisławski (26 III – 17 VII 1939)
• ppłk Zygmunt Marszewski (18 VII – IX 1939)
• mjr / ppłk Leopold Peszkowski ps. "Kowal" (1944)

Zastępcy dowódcy pułku (od 1938 roku - I zastępca dowódcy)

• ppłk SG Tadeusz I Grabowski (X 1925 – XI 1927)
• mjr kaw. Marian Żółkiewski (od XII 1927)
• ppłk kaw. Edmund Heldut-Tarnasiewicz (1 VII 1930 - 23 III 1932 → dowódca 16 puł)
• mjr / ppłk kaw. Mieczysław Karol Dąbrowski (23 III 1932 - VI 1934 → praktyka w Komisji Remontowej Nr 1)
• mjr dypl. Tadeusz Julian Nalepa (VI 1934 - 1938 → szef sztabu Krakowskiej BK)
• mjr / ppłk Michał Stempkowski (1938 - IX 1939)

Żołnierze 4 pułku strzelców konnych - ofiary zbrodni katyńskiej

Biogramy zamordowanych oficerów znajdują się na stronie internetowej Muzeum Katyńskiego

Nazwisko i imię	stopień	zawód	miejsce pracy przed mobilizacją	zamordowany
Eberhardt Tadeusz	podporucznik	żołnierz zawodowy	dowódca plutonu 4 szwadronu	Katyń
Janik Antoni Rudolf	porucznik	żołnierz zawodowy	dowódca plutonu szwadronu ckm	Katyń
Łunkiewicz Czesław	kapitan lek. wet.	żołnierz zawodowy	starszy lekarz weterynarii	Katyń
Śliwiński Michał	rotmistrz	żołnierz zawodowy	dowódca szwadronu gospodarczego	Katyń
Bartoszewicz Henryk	rotmistrz	żołnierz zawodowy	zastępca oficera mobilizacyjnego	Charków
Bukowski Tadeusz Antoni	porucznik	żołnierz zawodowy	dowódca plutonu ppanc. (IX)	Charków
Czarnota Adolf Marian	rotmistrz	żołnierz zawodowy	komendant rejonu PW Konnego	Charków
Gorczyński-Jastrzębiec Tadeusz	porucznik rezerwy		ziemianin	Charków
Markiewicz Stefan	porucznik (kpt?)	żołnierz zawodowy	oficer gospodarczy	Charków
Paśniewski Jerzy	podporucznik rezerwy	prawnik		Charków
Ike-Duninowski Stefan Jan	porucznik rezerwy		właściciel maj. Duninów	ULK

Tradycje

Tradycje 4 pułku strzelców konnych Ziemi Łęczyckiej kultywuje Stowarzyszenie Jeździeckie im. 4 Pułku Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej z siedzibą w Gostyninie.

Bibliografia

• Dziennik Personalny Ministerstwa Spraw Wojskowych. [dostęp 2023-10-30].
• Убиты в Катыни. Книга Памяти польских военнопленных – узников Козельского лагеря НКВД, расстрелянных по решению политбюро ЦК ВКП(б) от 5 марта 1940 года. Лариса Еремина (red.). Москва: Общество «Мемориал» – Издательство «Звенья», 2015. ISBN 978-5-78700-123-5.
• Tadeusz Chrostowski: 4 Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej w Płocku. Koń w historii.. T. 3. Płock: Wojewódzka Biblioteka Publiczna w Płocku, 1992, seria: Z kart oręża płockiego. ISBN 83-900741-0-9.
• Jerzy Ciesielski, Zuzanna Gajowniczek, Grażyna Przytulska, Wanda Krystyna Roman, Zdzisław Sawicki, Robert Szczerkowski, Wanda Szumińska: Charków. Księga Cmentarna Polskiego Cmentarza Wojennego. Jędrzej Tucholski (red.). Warszawa: Oficyna Wydawnicza RYTM, 2003. ISBN 83-916663-5-2.
• Krzysztof Filipow, Bohdan Wróblewski: Odznaki pamiątkowe Wojska Polskiego 1921–1939. Kawaleria. Warszawa: Feniks editions, 1992. ISBN 83-900217-3-0.
• Karol Firich, Stanisław Krzysik, Tadeusz Kutrzeba, Stanisław Müller, Józef Wiatr: Almanach oficerski na rok 1923/24 zeszyt 2, dział III. Warszawa: Wojskowy Instytut Naukowo-Wydawniczy, 1923.
• Jerzy Gliński, Franciszek Karassek: Zarys historji wojennej 4-go Pułku Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej. Warszawa: Wojskowe Biuro Historyczne, 1932, seria: Zarys historii wojennej formacji polskich 1918–1920.
• Zbigniew Gnat-Wieteska: 4 Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej. Pruszków: Oficyna Wydawnicza Ajaks, 1995, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 41. ISBN 83-85621-73-3.
• Szymon Kucharski, Juliusz Tym: 4 pułk strzelców konnych. T. 9. Warszawa: Edipresse Polska S.A., 2019, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918–1939. Odznaki kawalerii. ISBN 978-83-8164-151-7.
• Lesław Kukawski: Historia pułku. W: 4 Pułk Strzelców Konnych Ziemi Łęczyckiej. Krzysztof Mijakowski (red.). T. 34. Warszawa: Edipersse Polska S.A., 2013, seria: Wielka Księga Kawalerii Polskiej 1918-1939. ISBN 978-83-7769-361-2.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Rocznik oficerski 1939. Stan na dzień 23 marca 1939. T. 29. Kraków: Fundacja Centrum Dokumentacji Czynu Niepodległościowego. Biblioteka Jagiellońska, 2006. ISBN 83-7188-899-6.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny "W" i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Adiutor, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.
• Kazimierz Satora: Opowieści wrześniowych sztandarów. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1990. ISBN 83-211-1104-1.
• Zdzisław Sawicki, Adam Wielechowski: Odznaki Wojska Polskiego 1918-1945: Katalog Zbioru Falerystycznego: Wojsko Polskie 1918-1939: Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie. Pantera Books, 2007. ISBN 83-204-3299-5.
• Henryk Smaczny: Księga kawalerii polskiej 1914-1947. Warszawa: Przedsiębiorstwo zagraniczne TESCO, 1989. ISBN 83-00-02555-3.
• Księga Jazdy Polskiej. Bolesław Wieniawa-Długoszowski (red.) Bronisław Rakowski (red.) Władysław Dziewanowski (red.) Karol Koźmiński (red.) Stanisław Strumph-Wojtkiewicz (red.) Stanisław Ostoja-Chrostowski (red.) Stanisław Haykowski (ilust.). Warszawa: Zakłady Graficzne Instytutu Wydawniczego „Biblioteka Polska”, 1938.
• Jerzy Wojciechowski: Kawaleria w planie mobilizacyjnym „S”. Pruszków: Oficyna Wydawnicza „Ajaks”, 2010. ISBN 978-83-62046-24-9.