Armia Wielkopolska
| Armia Wielkopolska | |
 Orzełek Wojsk Wielkopolskich | |
| Państwo | |
|---|---|
| Historia | |
| Data sformowania |
27 grudnia 1918 |
| Data rozformowania |
25 maja 1919 |
| Pierwszy dowódca | |
| Dane podstawowe | |
| Podporządkowanie | |
Armia Wielkopolska, Wojsko Wielkopolskie (właściwie: Siły Zbrojne Polskie w byłym zaborze pruskim) – polska formacja wojskowa okresu powstania wielkopolskiego 1918–1919, podporządkowana Komisariatowi Naczelnej Rady Ludowej.
Organizacja i rozbudowa armii
[edytuj | edytuj kod]Rozkaz dzienny nr 2 z 7 stycznia 1919 roku dokonał podziału opanowanych ziem na siedem Okręgów Wojskowych:
- I Okręg: Poznań Miasto, Poznań Wschód, Poznań Zachód (dowódca: rtm. Bolesław Koperski),
- II Okręg: Września, Środa, Witkowo, Gniezno (ppłk Kazimierz Grudzielski),
- III Okręg: Wyrzysk, Bydgoszcz, Szubin, Inowrocław, Strzelno, Mogilno, Żnin, Wągrowiec (mjr Napoleon Koczorowski)[1],
- IV Okręg: Chodzież, Czarnków, Wieleń, Skwierzyna, Międzychód, Szamotuły, Oborniki (ppor. Zdzisław Orłowski),
- V Okręg: Międzyrzecz, Nowy Tomyśl, Grodzisk, Babimost, Śmigiel, Kościan, Wschowa, Leszno (ppor. Kazimierz Zenkteler),
- VI Okręg: Śrem, Jarocin, Pleszew, Gostyń, Rawicz, Krotoszyn, Koźmin Wielkopolski (ppor. Zbigniew Ostroróg-Gorzeński),
- VII Okręg: Ostrów Wielkopolski, Odolanów, Ostrzeszów, Kępno (ppor. Władysław Wawrzyniak).
Następnego dnia, Rozkazem dziennym nr 8 stworzono kolejne dwa Okręgi:
- VIII Okręg: Inowrocław, Strzelno (ppor. Paweł Cyms),
- IX Okręg: Kościan, Śmigiel, Leszno, Wschowa (ppor. Gomerski).
Władze stwierdziły konieczność zwiększenia liczebności oddziałów powstańczych, stąd 17 stycznia ogłoszono pobór do Armii Wielkopolskiej – objął on roczniki: 1897, 1898 i 1899. Następnego dnia dokonano podziału frontu na kilka odcinków: północny, zachodni, południowo-zachodni („Grupa Leszno”) i południowy.
21 stycznia 1919 r. NRL ustaliła rotę przysięgi Armii Wielkopolskiej. Z tego powodu pojawił się konflikt pomiędzy Radą a szefem sztabu, piłsudczykiem Stachiewiczem. W sytuacji, gdy przedstawiciele Wielkopolski zasiadali w rządzie w Warszawie, a Trąmpczyński miał zostać marszałkiem Sejmu Ustawodawczego, NRL wciąż obstawała przy formalnej przynależności ziem wielkopolskich do Prus. Tekst przysięgi zobowiązywał więc żołnierzy do wierności Radzie, a nie władzom warszawskim.
26 stycznia 1919 r. żołnierze Armii Wielkopolskiej, wraz z gen. Dowborem-Muśnickim, złożyli uroczystą przysięgę na placu Wilhelmowskim, przemianowanym wówczas na plac Wolności w Poznaniu.
W obliczu Boga Wszechmogącego w Trójcy Świętej Jedynego ślubuję, że Polsce, Ojczyźnie mojej i sprawie całego Narodu Polskiego zawsze i wszędzie służyć będę, że kraju Ojczystego i dobra narodowego do ostatniej kropli krwi bronić będę, że Komisarzowi Naczelnej Rady Ludowej w Poznaniu i dowódcom, i przełożonym swoim mianowanym przez tenże Komisariat, zawsze i wszędzie posłuszny będę, że w ogóle tak zachowywać się będę, jak przystoi na mężnego i prawego żołnierza-Polaka, że po zjednoczeniu Polski złożę przysięgę żołnierską, ustanowioną przez polską zwierzchność państwową.
Podpisanie rozejmu nie oznaczało automatycznego zaprzestania wszelkich działań zbrojnych. Nie zostało określone, kiedy układ wchodzi w życie, a Niemcy – wbrew postanowieniom rozejmu – zatrzymali tereny ciągnące się od Miałów na północy, poprzez Międzychód i Zbąszyń na południu. 18 lutego 1919 doszło do potyczki pod Rynarzewem, Polacy zdobyli wówczas pociąg pancerny.
W kwietniu 1919 r. generał Dowobor-Muśnicki zajął się przede wszystkim rozbudową Armii Wielkopolskiej. Równocześnie z ogłoszeniem poboru przystąpiono do formowania trzech dywizji strzelców, brygady jazdy i brygady artylerii ciężkiej oraz pięciu eskadr lotniczych, a także formacji i zakładów służb. Każda dywizja strzelców składać się miała z dwóch brygad po dwa pułki strzelców, pułku artylerii polowej, batalionu saperów, kompanii telegraficznej. Brygada jazdy miała liczyć trzy pułki ułanów. Zrezygnowano z organizacji brygady artylerii ciężkiej na rzecz utworzenia brygad artylerii w każdej z dywizji strzelców. Z pięciu zaplanowanych eskadr lotniczych sformowano cztery, w tym dwie wywiadowcze i dwie myśliwskie.
- 1 Dywizja Strzelców Wielkopolskich;
- 2 Dywizja Strzelców Wielkopolskich;
- 3 Dywizja Strzelców Wielkopolskich;
- I Brygada Jazdy Wielkopolskiej;
- I Brygada Artylerii Ciężkiej Wielkopolskiej;
- Wojska Lotnicze;
- I Batalion Telegrafistów Wielkopolskich;
- II Batalion Telegrafistów Wielkopolskich.
3 maja 1919 część armii wzięła udział w defiladzie, która odbyła się na podpoznańskim lotnisku Ławica. Siły wielkopolskie liczyły sobie już wówczas ok. 70 tys. żołnierzy.
24 maja 1919 konieczność wprowadzenia jednolitego dowództwa zauważył gen. Dowbor-Muśnicki, który pisał do Komisariatu NRL:
Ze względu na ogólną sytuację wojskową i grożące niebezpieczeństwo rozszerzenia się walki z Niemcami na całą granicę polsko-niemiecką uważam za wskazanie ześrodkowanie w jednym ręku dowództwa nad całym ewentualnym frontem zachodnim i wnoszę do Komisariatu NRL o poczynienie odpowiednich w tym kierunku kroków."[2]
Dowbor-Muśnicki myślał o sobie, jako o dowódcy całości sił polskich na froncie zachodnim.
7 sierpnia 1919 r. Naczelne Dowództwo WP rozkazem nr 2536/III nakazało Dowództwu Sił Zbrojnych w byłym zaborze pruskim przystąpić do formowania 4 Dywizji Strzelców Wielkopolskich, której zadaniem miało być zajęcie Pomorza. 16 sierpnia tego roku dywizję przemianowano na Dywizję Strzelców Pomorskich.
Dowódcy Wojsk Wielkopolskich
[edytuj | edytuj kod]Pierwszym dowódcą Armii (jak i całego powstania) był mjr Stanisław Taczak, lecz z przyczyn personalnych (zbyt niski stopień) i politycznych (dopuszczał do organizacji rad żołnierskich) Józef Piłsudski zaproponował komisariatowi NRL dwóch innych kandydatów na to stanowisko: gen. Eugeniusza de Henninga-Michaelisa i gen. Józefa Dowbora-Muśnickiego. Ostatecznie Rada wybrała Muśnickiego i to on 11 stycznia otrzymał mocą dekretu NRL tytuł "Głównodowodzącego wszystkich Sił Zbrojnych Polskich byłego zaboru pruskiego"[3].
| Zdjęcie | Imię i nazwisko | Stopień | Okres urzędowania |
|---|---|---|---|
| Stanisław Taczak | mjr | 27 grudnia 1918–11 stycznia 1919 | |
| Józef Dowbor-Muśnicki | gen. por | 11 stycznia – 25 maja 1919 |
Scalenie Armii Wielkopolskiej z Wojskiem Polskim
[edytuj | edytuj kod]25 maja 1919 r. Armia Wielkopolska podporządkowana została Naczelnemu Dowództwu WP, przy zachowaniu jej odrębnej organizacji. Natomiast w dniu 30 maja tego roku przekształcono Straż Ludową w Wojska Obrony Krajowej. Z chwilą włączenia do Wojska Polskiego wszystkie wielkie jednostki oraz samodzielne oddziały i pododdziały wielkopolskie zostały przemianowane. Ich nazwy dostosowano do obowiązującego w WP nazewnictwa jednostek. Nadane zostały im kolejne numery, po jednostkach sformowanych w kraju i jednostkach byłej Armii Polskiej we Francji. Funkcje dowódcze w wojskach wielkopolskich objęło również wielu służących wcześniej z Dowborem-Muśnickim w I Korpusie Polskim na Wschodzie, a później w Wojsku Polskim oficerów np. gen. Daniel Konarzewski, gen. Michał Milewski czy płk Stanisław Wrzaliński.
Wykaz jednostek Armii Wielkopolskiej włączonych do Wojska Polskiego.
|
|
Barwa, mundur i symbole Armii Wielkopolskiej
[edytuj | edytuj kod]Guziki żołnierskie Armii Wielkopolskiej
Oznaczenia stopni wojskowych Armii Wielkopolskiej
| Stopień w piechocie i lotnictwie/jeździe/artylerii | Współczesny odpowiednik | Oznaki stopnia |
|---|---|---|
| strzelec/ułan/kanonier | szeregowy | 
|
| starszy strzelec/st. ułan/st. kanonier | starszy szeregowy | 
|
| kapral/kapral/kapral | kapral | 
|
| plutonowy/plutonowy/plutonowy | plutonowy | 
|
| sierżant/wachmistrz/ogniomistrz | sierżant | 
|
| sierżant sztabowy/wachmistrz sztabowy/ogniomistrz sztabowy | sierżant sztabowy | 
|
| podporucznik/podporucznik/podporucznik | podporucznik | 
|
| porucznik/porucznik/porucznik | porucznik | 
|
| kapitan/rotmistrz/kapitan | kapitan | 
|
| major/major/major | major | |
| podpułkownik/podpułkownik/podpułkownik | podpułkownik | 
|
| pułkownik/pułkownik/pułkownik | pułkownik | |
| generał podporucznik | generał brygady | |
| generał porucznik | generał dywizji | |
| generał broni | generał broni |
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]
- Wojsko wielkopolskie 1848 roku
- Dwudziestolecie międzywojenne w Polsce
- Powstanie wielkopolskie
- Wielkopolski Krzyż Powstańczy
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Marek Rezler, Powstanie Wielkopolskie, Poznań 2008, s. 155.
- ↑ J. Dowbor-Muśnicki, Moje wspomnienia, Warszawa 1935, s. 84.
- ↑ Wrzosek M., Wojny o granice Polski Odrodzonej, Wiedza Powszechna, 1992, ISBN 83-214-0752-8
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- A. Czubiński, Powstanie Wielkopolskie 1918-1919. Geneza-charakter-znaczenie, Poznań 1978.
- Z. Grot, I. Pawłowski, M. Pirko, Wielkopolska w walce o niepodległość 1918-1919. Wojskowe i polityczne aspekty Powstania Wielkopolskiego, Warszawa 1968.
- K. Kandziora, Działalność POW w Poznaniu. Przyczynek do historii Polskiej Organizacji Wojskowej zaboru pruskiego w latach 1918-1919, Warszawa 1939.
- K. Kruszyński, Poznańczycy w wojnie polsko-bolszewickiej 1919-1921, Poznań 2010.
- A. Rzepecki, Powstanie grudniowe w Wielkopolsce. 27 XII 1918, Poznań 1919.
- Z. Wieliczka, Wielkopolska w Prusy w dobie powstania 1918/1919, Poznań 1932.
- H. Zieliński, Rola powstania wielkopolskiego oraz powstań śląskich w walce o zjednoczenie ziem zachodnich z Polską (1918–1921), [w:] Droga przez Półwiecze.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- "Wielkopolanie Powstańcom: (nie)zapomniane zwycięstwo"
- Strzelcy konni Powstania Wielkopolskiego. 7pskw.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-06-08)]. (Internet Archive)
- http://bastiongrolman.org/WW/ww.html
- Rekonstrukcja Wojsk Wielkopolskich-Stowarzyszenie Grupa Rekonstrukcji Historycznej "3 Bastion Grolman"
- Projekt "Poznańczycy 1919-2011"-Zdobycie Twierdzy Bobrujsk przez Wojska Wielkopolskie
- Powstanie Wielkopolskie – Oddziały Powstańcze (strona Instytutu Pamięci Narodowej)
- https://www.facebook.com/WojskaWielkopolskie
| Rodowód | |
|---|---|
| Naczelne władze wojskowe | |
| Rodzaje sił zbrojnych | |
| Formacje |
|
| Bronie |
|
| Służby | |
| WP w 1939 | |
| Inne |
|
