Για την ταινια Αmacord
------------------------------
Πετρος Θεοδωριδης
Στο επίκεντρο της ταινίας Αmacord,
είναι ένας νεαρός έφηβος, και η ζωή που στροβιλίζεται γύρω του σε μια μικρή πόλη της Ιταλίας
στην μακρά περίοδο του Μουσσολινικου Φασισμού,
όπου η άνοιξη αιωρούμενη ως μικρές νιφάδες από χνούδι λεύκας και μια ονειρική αύρα ενώνει θεατές και θέαμα σε μια πανηγυρική ατμόσφαιρα που διαποτίζει ολόκληρη την ταινία, καθώς ξετυλίγονται οι αναμνήσεις του εφήβου:τα κορίτσια που εξιδανικεύει, τα γλυκά που ποθεί, οι τελετουργίες της άνοιξης οι φάρσες,τα γεύματα που πάντα καταλήγουν σε ομηρικούς οικογενειακούς καυγάδες , τα σκηνικά της της εκκλησίας και της εξομολόγησης ,το βαριετέ της ίδιας της μεσοπολεμικής Ιταλίας – η δόξα των μεγάλων υπερωκεάνιων πλοίων, το θεατρικό γκροτέσκο φασιστικού πάρτι μασκέ του Μουσσολίνι
.... αναμνήσεις από τη βόλτα όπου πήγαιναν πάνω κάτω οι κάτοικοι της πόλης , αναμνήσεις από τις ερωτικές κυρίες ,τις πόρνες ,του μυστηριώδους τύπου που περνά με την μοτοσυκλέτα, του δικηγόρου που με στόμφο μας μιλά για την ιστορία της πόλης ενώ τον κοροϊδεύουν , του πατέρα που κάθε τόσο νευριάζει ,της μητέρας που πεθαίνει στο νοσοκομείο, του τρελού θείου που ανέβηκε πάνω στο δέντρο επειδή ήθελε γυναίκα, αναμνήσεις έντονης σεξουαλικής ορμής και φανφαρόνικου φασισμού και λατρείας της αρρενωπότητας ,
....όλο το φελλινικο φαντασιακο συμπαν ,η αυλή των θαυμάτων ,αναμνήσεις της τρομοκρατίας που υφίστατο κάθε πολίτης που δεν χαιρετούσε με τον φασιστικό τρόπο , του ρετσινόλαδου , του τρόμου από το ξαφνικό άκουσμα της διεθνούς ,της πυράς της μάγισσας , αναμνήσεις της εξωστρέφειας της μικρής πόλης που κάνοντας βόλτα πάνω κάτω διασκεδάζει κοροϊδεύοντας τον τυφλό ακκορντεονίστα και κάθε περιθωριακό η στιγματισμένο και οι μικρές χάρες ! «ω!!!Χιονίζει!!!»
...και αυτό στα έκθαμβα ματιά των παιδιών φάνταζε ως Θαύμα .
...Και μέσα σε όλα ο κινηματογράφος ως φαντασίωση, ερωτική φαντασίωση πλησιάσματος του αντικειμένου του πόθου σιγά σιγά, όλο και πιο κοντά μες το σκοτάδι ώστε να αγγίξει ο έφηβος το πόδι της Γκρανίσκα,
...ο μεγεθυμένος ερωτισμός της εφηβείας και η απαγόρευση ,οι ερωτήσεις του ιερέα στην εξομολόγηση : ‘’χαϊδεύεσαι ‘’ και τι να του απαντήσει ο έφηβος , πως να χωρέσει ολόκληρο του εσωτερικό του ερωτικό συμπάν σε λέξεις , τι να καταλάβει ο παπάς; ετσι αρκείται να του πει κάτι λιγοστό και να συγχωρεθεί με ένα Αβε Μαρία .
..το οικογενειακό τραπέζι που γρήγορα μετατρέπεται σε τσίρκο
καθώς, ο καταπιεσμένος πατέρας μαλώνει εκρηκτικά με τον γιο του και αυτό με τη σειρά του οδηγεί σε καυγά με τη γυναίκα του ,όλη η ιλαροτραγωδία του μικροαστισμού ,
...ο πόνος κάτω από την κωμωδία ,
η μοναξιά ενός μεσήλικα που κοιτάει την δουλειά του αλλά η φασιστική μιλίτσια τον ποτίζει με ρετσινόλαδο για να ‘’μάθει να χαιρετάει φασιστικά ‘’ και ο γιός του τον κοροϊδεύει επειδή μυρίζει ,
...οι σκηνές στο σχολείο με τους δασκάλους καρικατούρες που προσπαθούν να τους μάθουν αρχαία ελληνικά και μαθηματικά και η καζούρα ως η άλλη όψη της πειθαρχίας ,τα παραμύθια της Χαλιμάς από τον ημίτρελο του χωριού ότι δήθεν κατάφερε να ‘’κανονίσει ‘’ τις 28 από τις 30 παλλακίδες που έφερε μαζί του στο ξενοδοχείο ένας Νάνος εμίρης και το Πλοίο , το υπερωκεάνειο ως σύμβολο μεγαλείου του φασιστικού καθεστώτος που όλοι τρέχουν μέσα σε πλοιάρια και βάρκες για να το δουν από κοντά σε μια ατμόσφαιρα πένθιμη και ολίγον θανάσιμη.
...Ο ερωτισμός της αρρενωπότητας και της λατρείας του φαλλού και της δύναμης , ο Ντούτσε και οι γυμναστικές επιδείξεις αλλά και ο ομαδικός αυνανισμός των εφήβων μέσα σε ένα παλιό αυτοκίνητο όπου φαντασιωθήκαν τα μπούτια και τα στήθη της μιας και της άλλης…
Ποιο είναι το βασικό νόημα της ταινίας;
...ποιο άλλο από τη μνήμη ,ως προσωπική καλά φυλαγμένη ανάμνηση ,
...σαν ένα άγαλμα βαθιά θαμμένος μέσα μας ,που ανασύρουμε προσεκτικά ωσάν αρχαιολόγοι καθαρίζοντας το ,από τη σκουριά και τα χώματα .
...Και ποιο συναίσθημα αναδύεται ;
Μα η χαρά , η παιδικά και εφηβική χαρά των αναμνήσεων μαζί με λύπη ,καθώς ο χρόνος μας τελειώνει :
Η χαρμολύπη.
Το Amacord του Φελλινι είναι ένα κρυφτούλι με το ατελείωτο πάντα παζλ της μνήμης,
θαμπής και απροσδιόριστης,
...άλλοτε φωτεινής και ολόασπρης, άλλοτε μισοσκότεινης, άλλοτε διάτρητης από μαύρες τρύπες, από τις δίνες τραυμάτων και απωθήσεων, μνήμης που σπάει σε χίλια κομμάτια και γίνεται μνήμες ή μάλλον ενθυμήσεις, αναμνήσεις - στον πληθυντικό:
...μνήμες αφής, ερωτικών αγγιγμάτων, μνήμες συνάντησης με άλλα σώματα ,ενθυμήσεις όρασης , γεύσης , αίσθησης του κόσμου .
...Μνήμες που δεν μπορούν να επιβιώσουν χωρίς την εναλλαγή τους με την λήθη :
οι αναμνήσεις είναι πάντα επιλεκτικές: άλλοτε σκόπιμα επιλεκτικές αλλά τις περισσότερες φορές αθέλητα.
Φανερώνουμε πράγματα σκεπάζοντας,
αλλά και σε κάθε ηλικία, ξεσκεπάζουμε καλά φυλαγμένα-ακόμη κι από μας -μυστικά που κρύβει η κουβέρτα της λήθης.
Ας σκεφτούμε πως βλέποντας το Amacord γινόμαστε μάρτυρες όχι μιας διαδοχής
( όπως νομίζουμε ότι συμβαίνει με τον χρόνο)
αλλά μιας ταυτόχρονης συνύπαρξης παρόντων, ενεστώτων όπου το παρελθόν παραμένει τώρα ,
ενεστώτας ,
που μέσα του κρύβει ένα άλλο, ολοζώντανο Τώρα,
σαν μια ατέλειωτη σειρά από ρωσικές κούκλες (μπαμπούσκες).
Έτσι δεν συμβαίνει άλλωστε και στην πραγματική ζωη, όπου το παρελθόν εισβάλλει βίαια στα παρόν μας και το διαποτίζει με νοσταλγία (από το νόστος συν άλγος, πόνο του νόστου )
..καθώς η θύμηση της παιδικής και εφηβικής ηλικίας μας φέρνει πάντα πόνο και γλυκα μαζί , ηδονή αλλά και οδύνη;.
Και τι άλλο πάρα η ουσία ,
το μεδούλι του χρόνου ,
είναι αυτή η ηδονή οδύνη ;
«Ο Φελίνι-γράφει ο Ντελέζ
«είναι ο δημιουργός που κατόρθωσε να δημιουργήσει τις πιο θαυμαστές πινακοθήκες τεράτων:
ένα τράβελινγκ τα διατρέχει, σταματώντας πότε στο ένα και πότε στο άλλο, αλλά πάντα συλλαμβάνοντάς τα στο παρόν,
αρπακτικά πουλιά που παρενοχλούνται από την κάμερα, αφού βυθιστούν για μια στιγμή σε εκείνη.
Η σωτηρία βρίσκεται αναμφίβολα στην άλλη πλευρά, την πλευρά των παρελθόντων που διατηρούνται εκεί,
ένα σταθερό πλάνο απομονώνει έναν ήρωα, τον αποσπά από τη σειρά, και του δίνει, έστω για μία στιγμή, μια ευκαιρία καθ' εαυτή αιώνια,
μια δυνητικότητα
που θα ισχύει για πάντα, ακόμα και αν δεν πραγματωθεί ενεργά.»
Eτσι μπορούμε να δούμε το amacord ως μια ταινία οπτικής του βιωμένου χρόνου , όχι του χρόνου ως διαδοχής στιγμών αλλά ανάποδα , του χρόνου ως σμήνους στιγμών, σαν τις νιφάδες λεύκης που πέφτουνε πάνω σου την άνοιξή , σαν τον ονειρικό χιονοπόλεμό της μνήμης .
Ο βιωμένος χρόνος δεν είναι ευθύγραμμος: είναι κρύσταλλοι χρόνου όπου μέσα βρίσκονται παγιδευμένες οι αναμνήσεις αιώνιες, οι αναμνήσεις μας ,σαν κάτι έντομα ,
αιχμάλωτα στο κεχριμπάρι.
Μία από τις ωραιότερες εικόνες του Αμαρκόρντ παρουσιάζει την ομάδα των γυμνασιόπαιδων,
τον ντροπαλό, τον καραγκιόζη, τον ονειροπόλο, τον καλό μαθητή κτλ.,
που συναντιούνται μπροστά στη μεγάλη έπαυλη στο τέλος της σχολικής χρονιάς και, «καθώς πέφτουν οι κρύσταλλοι του χιονιού, κάθε παιδί για λογαριασμό του και όλα μαζί, επιχειρούν άλλοτε ένα αδέξιο χορευτικό βήμα,
άλλοτε μια απομίμηση μουσικού οργάνου το ένα προχωρεί σε ευθεία γραμμή, το άλλο κάνει κύκλους ένα τρίτο περιστρέφεται γύρω από τον εαυτό του» .
Και αυτό που δείχνει ο Φελλινι είναι ότι το παιδί μέσα μας παραμένει ολοζώντανο όπως η μνήμη,
Η ότι
ο εαυτός αποτελείται από κύματα χρόνου που συνεχίζουν να κινούνται μέσα μας και που μόνο ο κινηματογράφος μπορεί να τα αναδείξει.
Και μιας και μιλάμε για τον εαυτό
τι άλλο είναι παρά χιλιάδες αναμνήσεις που κινούνται στον δικό τους εσωτερικό ρυθμό και αναπηδούν αίφνης μέσα μας σαν τα μπαλάκια του τένις;
Εδώ να πούμε πως ο Φελινι μοιράζεται κάτι με τον νεορεαλισμό όπου ανατράφηκε:
την αίσθηση του πλήθους ,
την απουσία ατομοκεντρικής οπτικής.
Η αίσθηση που αναδεικνύεται μέσα από τις αναμνήσεις είναι ενός εαυτού που διαλύεται μέσα στην ομορφιά του πλήθους και των αγαπημένων τεράτων της μνήμης όπου όλα τα αμαρτήματα συγχωρούνται :
η νταρντάνα με τα μεγάλα βυζιά που τον κουτουπώνει με την ρόγα της ,
ο θείος του
που σκαρφαλώνει στα δέντρα
και ζητά να του βρούνε γυναίκα ,πετώντας πέτρες,
η καλογριά νάνος που τον κατεβάζει αυταρχικά και τα κορίτσια- πόρνες που τα περιφέρει η άμαξα στην πολη,όλα παίρνουν το συγχωροχάρτι της μνήμης
και προσλαμβάνουν το φωτοστέφανο τους .
Γιατί η μνήμη και ο κινηματογράφος του Φελινι δεν δικάζει, δεν καταδικάζει,
αλλά αγαπά.
Και αγιοποιεί.
Όσο για την αφηγηματική δομή: Φανταστείτε σαπουνόφουσκές, αυτοτελείς μικρόκοσμους με την μικρή δική τους αυτοτέλεια ,φυσαλίδες μνήμης χωρίς συνέχεια , μικρόκοσμους μνήμης.
Ο Φελινι καταφέρνει να διατηρήσει το βλέμμα του παιδιού μέσα του αλλά και να το αποδώσει κινηματογραφικά:
Όταν είμαστε παιδιά και έφηβοι αντικρίζουμε τον κόσμο έκθαμβοι ,το χιόνι μας φαίνεται θαύμα , το σεξ ένα μυστήριο, ο θάνατος, σπαρακτικός.
Και όλα αυτά τα συναισθήματα που προβάλλουν μέσα από το Θυμάμαι (amacord ) του Φελλινι ανακαλούν και δίκες μας ολοζώντανες μνήμες, έντασης, μνήμες χαλάρωσης:
ενθυμήσεις γεύσεων -άλλοτε πικρών, άλλοτε στιφών, άλλοτε γλυκύτατων- μνήμες που αναδύονται αίφνης σαν μέσα από Ρωσικές κούκλες, ή σύμφωνα με την μεταφορά του Προύστ «σαν το παιχνίδι που διασκεδάζει τους Ιάπωνες, όταν μουσκεύουν σε μια κούπα πορσελάνης γεμάτη νερό μικρά κομμάτια χαρτί, αξεχώριστα ως τότε, μα που μόλις βραχούν τεντώνονται, στρίβουν, χρωματίζονται, διαφοροποιούνται, γίνονται λουλούδια, σπίτια, πρόσωπα στέρεα και που αναγνωρίζεις». που αναδύονται ξαφνικά, συνοδευόμενες από ανεξιχνίαστα αισθήματα ευδαιμονίας, πλήρωσης σαν κι αυτή(που ο Προυστ )περιγράφει να αναδύεται μέσα από τη γεύση της Μαντλέν, ενός μπισκότου με γεύση λεμονιού και σχήμα αχιβάδας :
«Αλλά τη στιγμή που η γουλιά, ανακατεμένη με τα ψίχουλα του γλυκού άγγιξε τον ουρανίσκο μου, σκίρτησα, προσέχοντας κάτι καταπληκτικό που συνέβαινε μέσα μου. Μια γλυκιά απόλαυση με είχε κυριεύσει, απομονωμένη, χωρίς να ξέρω την αιτία της.
Μου είχε κάνει ξαφνικά τις περιπέτειες της ζωής αδιάφορες, ακίνδυνες τις καταστροφές της, ανύπαρκτη τη συντομία της,[….]: ή μάλλον η ουσία αυτή δεν ήταν μέσα μου, ήμουν εγώ».
Μνήμες όσφρησης, μνήμες γεύσης: «Όταν όμως από ένα μακρινό παρελθόν τίποτα δεν επιζεί, αφού πεθάνουν οι άνθρωποι, αφού καταστραφούν τα άψυχα, μόνες, πιο φθαρτές , αλλά πιο μακρόβιες , πιο άυλες, πιο επίμονες, πιο πιστές , η όσφρηση και η γεύση ζουν για καιρό ακόμα σαν τις ψυχές , για να θυμούνται, να περιμένουν, να ελπίζουν, πάνω σ’ όλα αυτά τα ερείπια, να βαστούν χωρίς να λυγίζουν, πάνω στην μικρή σχεδόν άυλη σταγόνα τους , το τεράστιο οικοδόμημα της ανάμνησης»
Τώρα , σε οτι αφορά τον κόσμο της ταινίας: Ο Φέλλινοί δεν ισχυρίζεται καν ότι αποδίδει τον κόσμο φασιστικής Ιταλίας όπως ήταν πραγματικά,.
Αποδίδει τον κόσμο της φασιστικής Ιταλίας όπως τον έχει εσωτερικεύσει μέσα του, με έναν τρόπο που είναι ταυτόχρονα εσωτερικός και εξωτερικευμενος,εκ- σωτερικευοντας τον μέσα του κόσμο.
Αποδίδει εικόνες της οικογενειακής ζωής ( το τραπέζι , οι ρολόι του πατέρα και της μάνας, το σχολείο ,οι καθηγητές καρικατούρες , οι φασίστες και οι φανφαρονικές πόζες τους , το πρόσωπο -προσωπείο του Μουσσολινι οι γκροτεσκες ξεδοντιασμένες φιγούρες όλα όσα συνιστούν μια θεώρηση του κόσμου )
,όχι ως Αντικειμενική απεικόνιση ούτε Υποκειμενική αλλά κάτι ανάμεσα στο μέσα και στο έξω , στα τοιχώματα της ύπαρξης.
Και ναι δεν υπάρχουν μέλλοντα και λύσεις και τέλος στις ιστορίες που αναδεικνύει , οι οποίες είναι όλες περίκλειστες σαν μικρές πολεις με τείχη μέσα στην μεσαιωνική πόλη..
«Στον Φελίνι» ,-γράφει ο Gilles Deleuze «το παρόν, η σειρά των παρόντων που παρέρχονται, συναποτελούν τον μακάβριο χορό. Τρέχουν μεν, όχι όμως προς το μέλλον, αλλά προς τον τάφο» , σε μια διαδοχή που προχωρά ανάποδα ,από την χαρά και την ζωντάνια στο σκοτάδι όπως σε εκείνη την μελαγχολική σκηνή με τις βάρκες και το πλήθος της πόλης να καρτερούν όλο το βράδυ να δουν το Υπερωκεάνειο ….
.Υ.γ ο Φίλος Panos Tsiligkaridis μου έγραψε ότι
" Gradisca είναι λέξη υποδοχής με ευχαρίστηση "παρακαλώ"
Και ότι " Amarcord = amari ricordi = σε διάλεκτο " πικρές αναμνήσεις "
Και ότι Amarcord είναι μια κωμωδία-δραματικη...
..
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου