Kültür Endüstrisi

Küreselleşme bütün ülkeleri etkisi altına alan, çok boyutlu yapısı nedeniyle varlığı kolaylıkla gözlemlenebilen bir olgudur. Küreselleşmenin kültürel boyutu ise küreselleşmenin, toplumlar üzerindeki belirgin etkilerini ortaya çıkaran tarafıdır. Geçmişten beri ülkeleri ve toplumları birbirlerine yaklaştıran kültür akışları küreselleşme ile birlikte hızlanmış, yoğunlaşmıştır. Bu akışlar ile birlikte ülkelere birçok yabancı kültür unsuru giriş yapmış ve toplum yaşamına sirayet etmiştir. Rock müzik ve onun oluşturduğu rock kültürü de bunlardan biridir.
Rock müzik gibi, Batılı ülkelerin ihracı olan unsurlar dışa daha kapalı olan çevre ülkelerde yayılmaya başladıklarında toplum ile aralarında doku uyuşmazlıkları başta olmak üzere birtakım sorunlar meydana gelebilmektedir. Rock’ın Türkiye’deki yaşamı da bu eksende gelişmiştir. Rock müzik ülkemizde birçok formda icra edilmiş, kültürel homojenleşme ve küyerelleşme bağlamında okunabilecek, rock müziğin esas ögeleri ile yerel motiflerin birleştirilmesi suretiyle oluşturulmuş başarılı müzikal üretimlerin yapılmasını sağlamıştır. Bunun yanı sıra rock kültürü de durmaksızın ilerleyen küreselleşmenin etkisiyle dönüşümler geçirmiştir. Bu bağlamda rock’ın bir kültür endüstrisi hâline geldiği, altkültür ve karşı kültür kimliklerinde bozulmalar görüldüğü, protest tavrında yozlaşmalar görüldüğü gibi konular tartışılagelmiştir.
Bütün bu gelişmelere mekân ölçeğinde ışık tutan ve bu dönüşümleri kendisi de yaşayan Kemancı Rock Bar, kıraathaneden rock bara evrilen yapısı ile küreselleşmenin yarattığı dönüşüm sürecini özetleyebilecek verimli bir örnek olarak görülmüştür. Bu sebeple Kemancı, rock kültürünün küreselleşme ile ilişkisinin analiz edilebilmesi açısından uygun bir saha işlevi görmüştür.
Küresel şehirlerin, küreselleşmenin kültürel boyutunun net biçimde gözlemlendiği alanlar olmasından hareketle İstanbul ve Kemancı tezin odak noktası olarak belirlenmiş, rock kültürünün küreselleşme ile bağlantısının bu pencereden bakılarak incelenmesi amaçlanmıştır. Tezin özgün bir yapı arz etmesi gerektiği düşünüldüğünden bir saha araştırması kurgulanmış, rock kültürüne hâkim ve Kemancı’nın iki dönemine de tanıklık etmiş kişilerle yarı yapılandırılmış mülakat tekniğine dayalı derinlemesine bireysel niteliksel görüşmeler yapılmıştır. Elde edilen bulgular vasıtası ile tezin sorduğu sorular cevaplanmış ve açtığı tartışma başlıklarının altı doldurulmuş, devamında rock kültürünün küreselleşme ve şehirle olan ilişkilerinin nasıl ele alınması gerektiğine dair tartışmacı bir bakış açısıyla yorumlar yapılmış, öneriler getirilmiştir.

Kültür endüstrisi kavramıyla doğrudan ilişkili olan “yaratıcı endüstri”, son yıllarda sıklıkla ifade edilen ve üzerinde çalışma yapılan bir alan haline gelmiştir. Kültür ile ekonomik değeri birleştiren bir kavram olan kültür endüstrisi, yaratıcılık ile bir araya geldiğinde “yaratıcı endüstrileri” meydana getirmektedir. Yaratıcı insanların ürettiği ürünlerin oluşturduğu yaratıcı endüstriler zanaattan sanata, reklamdan videoya ve yayıncılıktan yazılıma kadar toplumun hemen her alanında faaliyet gösterebilmektedirler.
Şehirlerin kalkınmasında büyük etkisi olan yaratıcı sınıflar “yerelden evrensele” dönüşümü sağlayacak aktörlerdir. “İnsan sermayesi” yaklaşımı olarak isimlendirilen bu değerlendirme biçimi, UNESCO kapsamında yürütülen “Yaratıcı Şehirler Ağı”, “Yaşayan İnsan Hazineleri”, “Marka Kentler” gibi programlarla desteklenmektedir. Söz konusu programların yürütülmesinde bölge veya şehir cazibesinin artırılması öncelikli olarak alınmaktadır. Kültür turizmiyle de bağlantılı olan bu uygulamalar, yaratıcılıkla doğrudan ilişkilidir.
Yaratıcı endüstri bağlamında kültürel üretkenliğin temel alındığı bu çalışmada, Nevşehir örneğinde yaratıcı aktörlerin bölgesel kalkınmadaki rollerinin tespiti amaçlanmıştır. Yöntem olarak R. Florida’nın geliştirdiği “3T modeli” kullanılmış, Nevşehir’deki yaratıcı sınıf üzerinde durularak bölgenin yaratıcı endüstri içindeki yeri tespit edilmiş ve bu endüstrinin geliştirilmesi konusunda çeşitli önerilerde bulunulmuştur.

Evvelden beri aydınlanma üzerindeki amaçlanan hedef; insanları ve genel olarak toplumları ilerlemeci bir yöntemle "korku" dan arındırmak olmuştur. Aydınlanma' nın gerekli ön koşulları arasında "bilgi" olgusunu kullanmak ve bilgiye hâkim olmak önemli bir ölçüt oluşturmaktadır. Yaşamı asıl korkudan arındıracak şeyin bilgi olduğunu Bacon ısrarla vurgulamıştır. Korkudan arınmış, mutluluk durumu ancak gerçek bilgi peşinden giden bilim olarak öngörülmektedir.

Kitle iletişim araçları kitle kültürünün oluşumunu
sağlama noktasında devletin ve kapitalist sistemin en
güçlü araçları arasında gelmektedir. Adorno ve Frankfurt
Okulu medyanın kültürü ve sanatı kitleselleşerek standartlaştırıldığına
ve bunu da kültür endüstrileri yaratarak
gerçekleştirdiğine dikkat çekiyor. Bu bağlamda özellikle
kitle iletişim araçları teknolojilerinin gelişmesi egemen
kültürün iletişim araçları aracılığıyla kitlelere dayatılmasını
ve eğlence yoluyla izleyicilerin bu çerçeve içerisinde kalmasını
sağlıyor. Televizyonun yüz milyonlarca izleyicinin
evine ulaşması onu kültür endüstrisine hizmet eden temel
aygıtlardan biri haline getirdi. Televizyonun bu devrimsel
özelliğini internet takip etti. Kitle iletişim araçları içerisinde
internet, standart bilgisayar kullanıcısına kendi içeriğini üretir
hale getirmesi sebebiyle dijital bir kimlik kazandırmış ve
bu sebeple kitlesel düzeyde büyük bir etki alanına sahip
olmuştur. İnternet sadece haberleri ayağımıza getirmedi.
Aynı zamanda kültür ve edebiyat eserlerini de yüz binlerce
hatta milyonlarca izleyiciyle buluşturarak popüler kültürün
ürünleri haline getirdi. Bu çalışmada özellikle internette
kullanıcıların ürettikleri içerikler aracılığıyla yeni kültür
endüstrileri yayma süreçlerinin üzerinde durulmuştur.
Özellikle Oğuz Atay’ın romanlarından yapılan alıntılarla
ortaya çıkan hayran sayfaları örnek verilerek bağımsız
edebiyat ürünlerinin nasıl bir kültür endüstrisi metasına
dönüştürüldükleri konusu incelenmiştir.

ÖZET Modern dönemin kültür anlayışının, kitle iletişim araçlarının ve teknolojisinin eleştirisini yapan Frankfurt Okulu ve Kültürel Çalışmalar'ın düşünürlerinin söylemleri günümüze de ışık tutmaktadır. Dahası geleneksel iletişim teknolojileri ile üretilen kültür biçimlerine yönelik eleştirel bakış açısı, günümüz yeni medyası aracılığıyla yeniden üretildiği düşünülmektedir. Bu bağlamda çalışmanın amacı; geleneksel kitle iletişim araçlarının eleştirisini barındıran 'Kitle Kültürü', 'Kültür Endüstrisi', 'Elitist Kültür' ve 'Popüler Kültür' kavramlarının, günümüz kitle iletişim teknolojileri açısından yeniden üretiminin bir okumasını yapmaktır. Bu nedenle çalışmada günümüz kitle kültürünü, dolayısıyla kültür endüstrisini yansıtan sosyal medyaya atıfta bulunularak, teorik bir tartışma yürütülecek ve kitle iletişim araçlarına yönelik düşüncelerin yeniden üretimine dikkat çekilecektir.

İletişim Kuramları içerisinde liberal (ana akım) ve eleştirel olmak üzere iki yaklaşım bulunmaktadır. Frankfurt Okulu ise eleştirel yaklaşımlar altında başlıklanmakla Marxizmden esinlenmiştir. 20. yüzyılın en önemli düşün ve çalışma gruplarından olan "Frankfurt Okulu" hem grup içindeki düşünürlerin çalışmalarıyla hem de bu çalışmalardan etkilenen kuramcılar ve bilim insanlarının çalışmaları ile bugünün birçok kitle kültürü, popüler kültür ve sanat kuramları çalışmalarına kaynaklık etmektedir. Amacı "toplumsal bir dönüşümü ve insanın özgürleşmesini sağlamak" olarak açıklanabilen "Eleştirel Kuram"ı ortaya koyan enstitünün asıl uğraştığı iki temel konu otoritenin yapısı ve gelişmesi ile kitle kültürünün ortaya çıkması, gelişmesi ve yaşamı istila etmesidir. Bunu yaparken kuramı, sadece saf bilgi olarak değil, bilgiyi fetişleştirmeden 'eylem'e yönelen bir kuram olarak görmüşlerdir. Bütün bu çalışmaların en temel amacı ise modern kapitalist kitle toplumunun parçaladığını düşündükleri insanı 'daha iyi ve daha değerli bir dünya'ya ulaştırmak için eleştirel yaklaşımı her türlü çalışmanın içine katabilmekti.1 Alman toplumsal kuramında yer alan "Frankfurt Okulu" terimi, 1923'de Frankfurt Üniversitesi'nde Marksist kuram çalışmaları için kurulan Institut fur Zozaialforschung'da (Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü) bir grup entelektüel ve özgün bir toplum kuramını belirtmek için kullanılmıştır. 1930'larda Horkheimer'in enstitü yöneticiliğine gelmesiyle ve onun ilk yazılarıyla temellenen kuram 1970'lerde Habermas'ın çalışmalarına kadar devam etmiştir. Toplum ve kültür kuramlarına eleştirel bir bakış açısıyla yaklaşan okulun temel kuramı toplumsal düşünce üslubu eleştirel kuramdır. Giriş Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü'nün tarihsel rolü, Marksist kuramı yoz ve bayat bir tutuculuk potasından çıkarmak ve onu çok farklı toplumsal ve tarihsel sorunlara uygulayarak kuramı geliştirmek çerçevesinde oluşmuştur. Alman üniversitelerinde başat duruma gelmiş mesleğe insan yetiştirmeye yönelik eğitim sürecinin yarattığı boşluk, eleştirel nitelikli araştırmalar yapacak akademileri bir zorunluluk haline getirmişti. Okul kavramının iki farklı tanımıyla, hem bir eğitim kurumunu hem de birçok biçimde yorumlanmakta ve açıklanmakta olan bir felsefi geleneği (Eleştirel Teori) temsil eden Toplumsal Araştırmalar Enstitüsü, 3 Şubat 1923'te Horkheimer, Pollock, Lowenthal, Marcuse, Adorno çekirdek kadrosu ile kurulduğunda, müdürü Alman üniversitelerinde kürsü sahibi olan ilk Marksist aydın, Avusturyalı tarihçi Carl Grünberg'ti. Tarihsel materyalizmin kategorileri sürekli, evrensel, değişmez doğrular olmayıp değişen, gelişen bir toplumu betimleyen kavramlardır. Marksist araştırmanın amacı toplumsal değişimin nedenlerini ve yasalarını keşfetmektir.

‘Kültür Endüstrisi ve Tüketim Bağlamında Frankfurt Okulu’ndan Günümüze Birey, Tahakküm ve Özgürlük İlişkisi’ başlıklı bu çalışma, modern hayat içinde bireylerin yaşadığı güncel problemleri ele almaktadır. Kültür endüstrisinin kıskacında günümüz insanının konumu, tüketimin hemen yanı başındadır. Bu çalışmada kültür endüstrisi temelinde tüketen insanın nasıl üretildiği ve bu anlayışın kitle iletişim araçları tarafından nasıl yaygınlaştırıldığı ön plana çıkarılmak istenmiştir. Modern insan artık tükettikçe var olmaktadır. Hemen her gün farklı bir tüketim kalıbına giren modern insanın günlük hayatındaki açmazları ve tatminsiz oluşu kendisinin varlığını ve geleceğini tehlikeye sokmaktadır. Kültür endüstrisinin kişinin toplumsal alandaki konumunu tayin edici olması nedeniyle umutsuzca tüketime sürüklenen kitlelerin sayısı gün geçtikçe artmaktadır.
Modern hayatın getirdiği problemlere çözüm arayan ve buhran yaşayan bireyin durumu yine tüketimle geçiştirilmektedir. Bu kapsamda ortaya çıkan aşırı tüketimle birlikte insanları yönlendiren tahakküm yapılarının işlevleri irdelenmiştir. Kültürel alanı tahribata uğrayan insanın tüketim uğruna üretildiği gerçeğinin anlatıldığı çalışmada, modern bireyin özgürlük sorunu çektiğine de ışık tutulmuştur. Bu kapsamda özgürlüğünü kendisini kuşatan sistemlere devreden insanın değişmez zihniyetinin yeniden üretilmesi, çarkın devamlılığını sağlamak içindir. Arzularını tatmin etmek adına tüketim kalıplarının peşinden koşan insanın özgürlüğünü yitirmesi ve aklını teknik araçlara teslim etmesi önemli bir sorundur. Sonuç olarak insanın tüketimle olan bağını ve modern profilini ortaya çıkaran bu çalışma, tahakküm düzeneklerinin bireyde özgürlük yitimine yol açtığına da vurgu yapmaktadır.

Kitle kültürü veya popüler kültür her gün ivme kazanmaktadır. Frankfurt Okulu teorisyenleri bu kavramları yetersiz bularak yeni bir kavram olan Kültür Endüstrisi’ni literatüre kazandırdılar. Bireyi tamamen saran ve bireyi denetim altında tutan kültür endüstrisi toplumsal statü ile bireyin tüketimini ilişkilendirmektedir. Bu yazının amacı, Frankfurt Okulu üyelerinin yaşadığı tarihsel süreç içinde Theodor W. Adorno ve Max Horkheimer’ın ortaya attığı ‘kültür endüstrisi’ kavramını tartışmaktır. Frankfurt Okulu’nun tarihsel sürecini anlattıktan sonra kültür endüstrisinin kapitalist düzen içinde tüketici çarkından bahsedilecektir. Bireyin nesne halinde olduğu düzende sinema filmi olan Recep İvedik serisinden yer yer bahsedilecektir. Son olarak müzik endüstrisinden bahsedilecektir.

Türkiye‟de yayınlanan erkek dergilerindeki giyim reklamlarında sunulan erkeklik imajını, beden politikaları ve tüketim kültürü çerçevesinde ele alan bu çalışmada, toplumsal cinsiyet bağlamında erkeklik olgusu kapsamlı bir literatür taraması ile değerlendirilmiştir. Genel olarak bir erkeğin nasıl olması ve nasıl yaşaması gerektiği ile ilgili öneriler veren yaşam biçimi dergileri bu bağlamda erkeklerin tutumlarının, davranışlarının, giyimlerinin, hobilerinin, ilişkilerinin vb. nasıl olması gerektiğiyle ilgili içerikler üretmektedir. Küresel medya grupları tarafından yayınlanan ve uluslararası piyasalarda kendilerine geniş bir yer bulan erkek dergilerinin idealleştirdiği erkeklik imajı aynı zamanda egemen ideolojinin desteklediği erkeklik imajı olduğundan erkeklik biçimlerinin oluşum süreçlerinde medyanın özellikle de reklamların yeri tartışılmıştır. Kültür ve ideoloji kavramları çerçevesinde değerlendirilen reklam iletileri tüketim kültürü ekseninde açıklanmış ve seçilmiş reklamlarda sunulan erkeklik imajları eleştirel paradigmalardan faydalanılarak çözümlenmiştir.

Türkiye‟de yayınlanan GQ Türkiye, Men‟s Health ve Esquire dergilerinden seçilen 6 adet giyim reklamı, Roland Barthes‟ın göstergebilim kuramına göre çözümlenerek reklamda yer alan erkeklik mitleri ortaya çıkarılmaya çalışılmıştır. Reklamlarda sunulan erkeklik imajlarının ve yaşam tarzlarının erkeğin tüketim alışkanlıkları üzerindeki etkisi eleştirel paradigmalar ışığında değerlendirilmiştir. Araştırma neticesinde erkek dergi reklamlarında sunulan erkek kimliklerinin tüketime dayalı şekillendirildiği, lüks tüketim alışkanlıklarının modern erkek kimliklerinin oluşumunda etkili olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Reklamlarda kullanılan evrensel dil aracılığıyla kültürel farklılıkların ortadan kaldırıldığı ve yeni evrensel erkek kimliklerinin sunulduğu görülmektedir.

Copyright© Tüm hakları saklıdır. Bu k tabın tel f hakları, 5846 sayılı yasanın hükmüne göre, k tabı yayımlayan H perl nk Eğ t m İlet ş m Yay. San. ve T c. Ltd. Şt . ve Dr. İbrah m GÜMÜŞ'e a tt r. Yayımcının ve yazarın zn olmaksızın elektron k ve mekan k herhang b r kayıt s stem veya fotokop le çoğaltılamaz, kopyalanamaz. Ancak kaynak göster lerek kısa alıntı yapılab l r.

London Development Agency tarafından hazırlanan bu çalışma, “Yaratıcı Mekânlar” araştırma projesinin kent raporları kapsamında hazırlanmış örnek alan incelemeleridir. Yaratıcı Mekânlar İçin Stratejiler, Londra ve Toronto şehirlerinin arasında, London Development Agency (Creative London ve Evidence & Evaluation Team) ile City of Toronto Economic Development and Culture Division ve Ontario Ministries of Ekonomik Development & Trade and Culture ortak teşebbüsüdür.

Yaratıcı Mekânlar, büyümenin arttırılması ve yaratıcı endüstrilerin geliştirilmesi için Londra ve Toronto’ya özel gelişme stratejileridir.
Yaratıcı Mekânlar için Stratejiler projesi 3 temel hedef üzerinde yoğunlaşmıştır:
1. Yaratıcı ekonomilerin gelişmesindeki en iyi uluslar arası uygulamaların tanımlanması ve değerlendirilmesi.
2. Yaratıcı kümelenme girişimlerinde bir uyarıcı olacak yaratıcı kümelenme, ekonomik gelişme, kamu politikası ve akademik profesyoneller için uygulamaya yönelik öğrenim deneyimi meydana getirmek.
3. Londra, Toronto ve dünyanın diğer yaratığı küresel merkezlerinde yaratıcı kümelenmeler, ekonomik gelişme ve kamu politikaları uygulayıcıları arasında derin, çok yönlü ilişkiler geliştirmek.

Bu hedeflere ulaşabilmek için, projenin cevap vermek üzere çerçevesini çizdiği 2 kilit araştırma sorusu vardır:
- Yaratıcı ekonomiyi büyütmek ve geliştirmek ve kentin yaratıcı değerlerini ve/veya bir kendi yaratıcı/kültürel merkez yapmak için hangi araçlar kullanılabilir
- Bölgesel ekonomik gelişme için kentin yaratıcı/kültürel değerleri nasıl arttırılabilir?

Yaratıcı Mekânlar projesi 2005–2006 yılları arasında 3 aşamalı olarak gerçekleştirilmiştir:
1. Aşama :Yaratıcı kent ve kümeler stratejilerinin, politikalarının ve müdahalelerinin literatür taraması ve küresel araştırması. Kilit başarı etmenlerinin ve yaratıcı kümelenmesinin gelişmesi için uluslar arası itici güçlerin tanımlanması ve değerlendirilmesi.
2. Aşama :1. Aşama’dan elde edilen verilerle, seçilen şehirler üzerinden daha kapsamlı bir analiz ve değerlendirme için örnek alan incelemeleri yapılması. Barcelona, Berlin, New York, Londra ve Toronto’ya geziler düzenlenmesi ve buralarda öğrenilenleri Londra ve Toronto’ya nasıl aktarılacağı ve uygulanacağının değerlendirilmesi. Kilit kentsel ve kültürel ajanların yaptıkları çalışmaların takip edilmesi.
3. Aşama :Londra ve Toronto’daki yaratıcı kümelerin uyarılması ve yaratıcı mekânların oluşturulması ve sürdürülebilmesi adına kente özel stratejilerin geliştirilmesi ve damıtılması.

Bu bağlamda kentsel-bölgesel örnek alan incelemeleri, yaratıcı mekânlar geliştirme yaklaşımlarını ve kültürel ve yaratıcı endüstrilerin harekete geçirilmesini Londra, Barcelona ve Berlin üzerinden belgelemektedir.

Toplumsal (ve bireysel) sorunların çözümünü, öncelikle toplumsal aktörlerin kendi gerçek durumlarını kavrayabilecekleri bir bilgiye sahip olmasında gören eleştirel toplumsal kuramlar, kaçınılmaz olarak kültür ve ideoloji sorunlarını odağa almaktadır. Kültüre ve ideolojiye yönelik inceleme ve soruşturmalar da, toplumsal düzenin korunması ve toplumsal bütünün sürdürülmesinde iletişim, medya ve iktidar/güç arasındaki ilişkilere ağırlık vermektedir. İletişim, çeşitli toplumsal kesimler arasında süren mücadeleleri hem temsil eder hem de yeniden üretir. Bu noktada da ideolojinin işleyişi devreye girer. Bu nedenle toplumsal güç ve iktidar ilişkilerinin yönünün (sınıflar, cinsiyetler ve ırklar arasında vb.) ve mekanizmalarının saptanması, kültür ve ideoloji incelemeleri için son derece önemlidir. Gerçekçi ve anlamlı bir kültürel sorgulama, toplumsal iletişimin mekanizmalarını ve araçlarını incelerken, gücün kaynağı, yönü, niteliği ve işleyişine dair sorular sorabildiği ölçüde eleştireldir. İşte bunu yapabilmek amacıyla ortaya çıkan kültürel çalışmalar alanını, güçlü bir tarihsel-kuramsal mirası olan, düşünürlerinin medya ve popüler kültür formları üzerinden somut analitik girişimlerde bulunduğu bir alandır. Kültürel çalışmalar, insanların yaşamlarını, kültürel ve toplumsal bir bağlamda biçimlendirme ve deneyimleme biçimlerini incelemektedir. Ancak burada yaşamları biçimlendirilen kişiler, aynı zamanda biçimlendiren kişilerdir. Bu yaklaşıma göre insanlar, sadece kendilerine sunulan içerik ve ürünlerin edilgen bir tüketicisi değil, aynı zamanda yeni değerlerin, tarzların, dillerin ve kültürel biçimlerin üreticileri olarak değerlendirilir. (Teker, 2018, s.40) 1950'lerin sonunda bütün dünyada kapitalist endüstriyel üretimin canlandığı, refah devleti sosyal politikalarının güçlendirildiği, sermaye ile işçi sınıfı arasında yeni bir tür uzlaşının geliştiği uzun genişleme dönemi başlamıştır. Bu dönem sınıfın ortadan kaybolduğunun öne sürüldüğü, savaş öncesi durum ile belirli bir kopuş yaşanan, popüler kültürün iyice Amerikanlaştığı bir dönemdir. Kaçınılmaz olarak bu yoğun değişimlerin ve kültürel, ekonomik, politik sonuçlarının anlaşılması gerekiyordu. İşte kültürel çalışmalar, bu bağlamda doğmuştur. Savaş sonrasında sosyal bilimler alanında sosyolojiden psikolojiye, antropolojiden edebiyata birçok disiplinde, yavaş yavaş "burjuvalaştığı" öne sürülen işçi sınıfı kültürüne yönelik ilgiler artmaktaydı. Geçmişte gündelik hayatta gözlenebilen sınıflar arasındaki katı ayrım, kentli işçi sınıfının ve orta sınıfın genişlemesiyle bulanıklaşmıştı. Ciddiye alınmaya değmeyen ve estetik değerden yoksun kabul edilen dönemin popüler kültürünün, 20. yüzyılda İngilizliliği tehdit ettiği öne sürülmekteydi. 1960'lara kadar az çok meşru görülen bu seçkinci tavır, savaş sonrası eğitim fırsatlarının İngiltere'de alt sınıftan olanlara doğru genişlemesinden dolayı, yeni kuşaklarda geçmişteki kadar kabul görmemeye başlamıştır. Dönemin ekonomik gelişmelerinin sınıf ilişkileri, sınıf formasyonları ve sınıf kültürleri bakımından anlamını kavramaya, yeni kültürel güçlere ve eğilimlere dair sorular sorulmaktaydı. Kültür, dünyaya dair basitçe birikmiş bir bilgi ve onun ürünleri olarak değil, anlamların ve tanımların toplumsal olarak inşa edildiği ve tarihsel olarak dönüştürüldüğü bir süreç olarak görüldü.

XX. yüzyıl kültür tartışmaları II. Dünya Savaşı sonrası yaşanan önemli gelişmeler, toplumbilimlerinin temel parametrelerinde görülen farklılıklar ile birlikte başlamıştır. Bu tartışmanın en görünür yüzü Frankfurt Okulu olmuştur. İlgi çekici olan 1960 sonrası Frankfurt Okulu etkisini yitirirken veya Avrupa solu dönüşüme uğrarken bu tarihten itibaren kültürel çalışmalar alanında kurumsal düzeyde sözcülük İngiltere’ye geçmiştir. Bu dönemde kültür tartışmaları öncülüğü Kıta Avrupa’sından uzaklaşmış ve Anglosakson bir yapı kazanmıştır.
Kültürel Çalışmalar’ın ortaya çıkışındaki süreç ile bu alan, Louis Althusser ile Antonio Gramsci’nin ortaya koydukları kavramlar ve düşüncelerinin etkileri bakımından ele alınarak çalışma tamamlanacaktır.

Madonna'nın, 1989 yılında piyasaya sürdüğü Like a Prayer albümünde yer alan Express Yourself parçası için çekilen video klip, Fritz Lang'ın 1927 yapımı Metropolis filmine göndermelerle doludur. Madonna, erotik öğelerle bezenen klipte, akılla kol gücü arasında araç olan kalbi temsil eden Maria'dır. Bu klip bir zamanlar endüstriyel üretimin temel unsuru olan kas gücünü, bir başka endüstrinin, eğlence endüstrisinin bir nesnesi haline getirirken, bize dönüşen dünyanın izlerini takip edecek bir yol haritası da çiziyor aslında: Buhar gücüyle çalışan makinelerin makineleşmiş endüstriyi doğurması ve makineleşen endüstrinin bugün dördüncü endüstri devrimi adı verilen 4.0 Dijital Devrim'in temellerini atması. Kabaca makineleşme birinci, seri üretim ikinci, üretimin otomasyonu üçüncü endüstri devrimi olarak ifade edilirken, şu an içinde bulunduğumuz iddia edilen dördüncü endüstri devrimi ile akıllı makineler ve sanayinin dijitalleşmesi kastedilmektedir. Sanayinin dijitalleşmesi dendiğinde, yalnızca bir üretim ya da faaliyet değil, bir şirketin tüm çalışma süreçlerinin dijitalleşmesi düşünülmelidir. Makinelerin insanla etkileşiminin öne çıktığı, dijitalleşme çağı da denen bu yeni dönemde, kendi kendini düzenleyen otonom sistemler mümkün olsa da, bu endüstriyi besleyen ve "şimdilik" onun çalıştırıcı/itici gücü hala insan olmasına rağmen, -bu insan endüstriyel kapitalizmin işçisinden farklı olarakdördüncü endüstrinin ilerlemesi için fiziksel kuvvetini değil, zihinsel potansiyelini zorlamakta ve bugün yaratıcılık, yaratıcı güç bir meta olarak değer görmektedir. Bugünün işçilerinin elbette kasları var ve hatta bu kaslar hala ekonomik bir değere karşılık geliyor. Ama bu defa değeri, fabrikalardaki makineleri işletmek ya da inşaattaki çimento çuvallarını taşımaktan ileri gelmiyor; onlar artık görsel kültürün, eğlence endüstrisinin birer ürünü olarak değişim değerine sahipler. Üstelik bu kaslar, emekçinin emeği ya da her gün

II. Dünya Savaşı sonrasında İngiltere gibi sınıflı bir toplumda sınıf politikalarının değişmeye başlaması ile birlikte İngiliz kültürel yaşamının sınıf temelli yapısının sorgulanmaya başladığını görüyoruz. Özellikle Kültürel Çalışmalar’ın kurucu isimleri olan Raymond Williams, Richard Hoggart ve Edward Palmer Thompson savaş sonrası İngiltere’sinin toplumsal formasyonun özelliklerini sorgularlar. Richard Hoggart’ın
1957’de yayımladığı The Uses of Literacy: Aspects of Working-Class Life (Okuryazarlığın İşlevleri: İşçi Sınıfının Yaşamından Kesitler) kitabı kültür tarihi ve toplumsal eleştiriyi yaşam deneyimleriyle harmanlayarak ele alan ve kültürel incelemelerde temel kabul edilen önemli bir kaynaktır. Raymond Williams’ın 1958 tarihli Culture and Society: 1780-1950 (Kültür ve Toplum: 1780-1950) kitabı ve E. P.Thompson’ın 1963 tarihli The Making of the English Working Class (İngiliz İşçi Sınıfının Oluşumu) isimli kitabı Kültürel Çalışmalar için önemli ilk çalışmalardır. Dolayısıyla Kültürel Çalışmalar İngiliz toplumunun parametrelerini yeniden değerlendirmeye dönük çalışmalar olarak karşımıza çıkıyor. Bu, aslında ekonomi-politik ve kültürel güçler arasındaki yeni denge arayışları olarak da nitelendirilebilir. Kültürel çalışmalar ile birlikte ilk kez seçkin kültürün dışında yer alan toplumsal kesimler, sınıflar üzerinde analitik çözümlemeler yapılır. Temel mesele kültürü daha politik bir süreç olarak algılamaktır. Dolayısıyla “kültür” dediğimiz zaman sınıf kültürleri, heterojenliği ve tarihsel döneme özgü oluşu ifade edilmiş olur. Kültür, yaşam tarzları arasındaki mücadeleyi ifade eden bir kavram olarak karşımıza çıkar.

Medya, kültür endüstrisinin yarattığı kitle kültürünün önemli bir taşıyıcısı
ve aktarım aracıdır. Günümüzde ise popüler kültürün bir ürünü olan
diziler, bu rolü üstlenmiş görünmektedir. İnternet'in hayatımızda önemli
bir yer tutmasıyla birlikte dizi endüstrisihızlı bir gelişim göstermiştir.
Tarihi figürler ve geçmişin kudretli dönemleri, insanları yeniden
büyüleyebilmek adına popüler kültürün hizmetine sunulmuştur. 'Netflix'
tüm dünyada izleyicilerine internet üzerinden dizi izleme olanağı sunan
Kaliforniya merkezli bir yapım şirketidir. 2015 yılına gelindiğinde ünlü
uyuşturucu baronu Pablo Escobar'ın hayatını anlatan 'Narcos' dizisi
çekilmeye başlanmış ve bu dizi dünyada olduğu gibi Türkiye'de de yoğun
bir ilgi toplamıştır. Dizi yayına girdiğinde pek çok tartışma alevlenmiş,
dizinin tarihi gerçeklere bağlı kalmadığı ve Escobar'ın yaşamını doğru bir
biçimde izleyiciye aktarmadığı iddia edilmişti. Geçmişin ünlü uyuşturucu
baronu ve Medellin halkının biricik koruyucusuyla, günümüzün popüler
Escobar'ı ne gibi farklılıklar içermektedir? Popüler bir figürden, yeniden
popüler bir figür yaratılmış ve bunun yaratımında oldukça başarılı
olmuşlardır. Bu noktadan hareketle çalışmanın temel amacı; 'Narcos' adlı
internet dizisi aracılığıyla güncel bir tartışma konusu haline gelen
Escobar'ın tüketim kültürüne nasıl eklemlendiğidir. Bu temel amaç
doğrultusunda Narcos dizisinin araştırmaya dahil edilen 20 bölümü
incelenmiş ve dizi nitel içerik analizi yöntemiyle çözümlenmiştir.
Araştırmanın sonucundatoplumsal eşitsizliğin göz ardı edildiği,
tarihselgerçekliğin yeniden üretildiği, bireyci kapitalizmin ve rekabetin
desteklendiği ve şiddetin bu uğurda meşru bir araç gibi gösterildiği
sonuçlarına ulaşılmıştır.

Giriş Nasyonal Sosyalistlerin iktidara gelmeleri sonrasında çalışmalarını Amerika'da sürdüren Frankfurt Okulu'nun iki önemli temsilcisi olan Max Horkheimer ve Theodor W. Adorno " Felsefi Fragmanlar " alt başlığı ile ilk kez 1947 yılında Amsterdam'da yayınlanan Aydınlanmanın Diyalektiği adlı çalışmalarında, Aydınlanma hareketinin insanlığın kurtuluşu için genel olarak büyük bir umut bağladığı sağlıklı insan aklının hangi sebeplerden dolayı akıldışı olana, barbarlığa yöneldiğini ve yine mitosun antitezi veya karşıtı olarak ortaya çıkan Aydınlanmanın bir süre sonra neden bizzat mitosa dönüştüğünü ele alırlar. Çalışmada yer alan pek çok çözümleme ve tespit günümüzde de hala geçerliliğini korumaktadır, ancak o dönemde dikkatli bir gözlemle ve eleştirel bir bakış açısıyla ortaya konan bu tespitlerin pek çoğu, özellikle " kültür endüstrisi " başlığı altında yer alanları, günümüz bakış açısıyla adeta sıradan tespitler olarak görülebilirler. Bu durumun başlıca sebebi olarak, o dönemde çözümleme yolu ile ortaya konan ve okura gösterilen pek çok unsurun günümüz gerçekliğinin doğal ve sıradan bir parçası haline gelmiş olması gösterilebilir. Aydınlamanın Diyalektiği'nde yer alan önemli tespitlerden bir tanesi de bu çalışmanın ana eksenini oluşturacak olan ve Türkçeye olduğu gibi diğer dillere çevrilmesinde de sıkıntı yaşanan " bildung " kavramına yönelik olanlardır. Adorno ve Horkheimer çalışmalarının " Antisemitizmin Unsurları " adlı bölümünde Aydınlanma felsefesinde önemli bir işleve sahip olan Aydınlanmacı idealizmin, insanı insanlaştırma projesinin en önemli unsurunu ifade eden ve insandaki bilinçlenme sürecine, dünyayla karşılaşma sonucu gerçekleşen içsel gelişime vurgu yapan " bildung " kavramından türettikleri yeni bir kavramı da ilk kez kullanırlar. Bu " halbbildung " kavramıdır. Bu çalışmalarında sadece kısaca değindikleri " halbbildung " kavramını, bilginin gölgesi olarak niteledikleri " paranoya " yı ve onun ortaya çıkış sebeplerini açıklamak üzere kullanırlar. Burada yer alan tespite göre yarım (halb), eksik, yüzeysel, bağlantısız bilgilenmiş insan tipinin en önemli belirtisi paranoyadır. Daha sonra, Adorno tarafından yeniden ele alınarak " halbbildung kuramı " adı altında daha kapsamlı bir metin (Sosyoloji Yazıları içinde, 1959) aracılığı ile geliştirilen bu kavram ve onunla ifade edilmek istenen durum, aradan yarım asırdan fazla bir süre geçtiği halde günümüzde de güncelliğini korumakta ve giderek artan oranda toplumları etkisi altına alan kalıcı bir olguya dönüşmüş görüntüsü sergilemektedir. Bu çalışmanın amacı " halbbildung " kavramıyla açıklanan ve günümüzde daha da belirgin hale gelmiş; ama bir o kadar da kanıksanmış söz konusu yeni olguyu ana hatlarıyla ortaya koymak ve bu olumsuzluğu aşmanın günümüzde hala mümkün olup olmadığını sorgulamaktır. Aydınlanmacı İdealizmde " Bildung " Halbbildung kavramı yukarıda da belirtildiği gibi Adorno tarafından bir şeyi yarım anlama ve yarım kavrama olarak anlaşılır. Hiç anlamama ve yarım anlama arasında bir tercih yapılacak olsa Adorno hiç anlamamayı tercih eder. Çünkü ona göre "yarım anlaşılan ve yarım fark edilen eğitimin ön aşaması değil onun ölümcül düşmanıdır" (s.84). Ancak " halbbildung " kavramıyla ve bu kavram

Öncelikle Postmodernizmi kısaca ele almak gerekirse; Postmodernizm kavramı ilk kez 1933 yılında Arnold Toynbee'nin Bir Tarih İncelemesi isimli kitabında kullanılmıştır. Postmodernizm, Aydınlanma Dönemi'nde ortaya çıkan ve teknolojiye, bilime, ilerlemeye inanan, geleceğe güven duyan düşünceleri, değerleri içeren modernizme karşı olarak gelişmiştir.

Günümüzde birçok kişi Hollywood filmlerini seyrederek büyümüştür. Her çocuğun bir favori çizgi filmi, animasyonu ya da süper kahramanı olmuştur demek yanlış olmaz. Çok severek izlenilen film serileri ve kurguların, bireylerin bilinçdışına bilinçli olarak müdahale edilmesi amacıyla ‘büyük biladerler’ tarafından yapılıyor olduğunu sorgulamak yanlış olmaz. Modern toplumun içinde bulunduğu lüks ve hüznü aynı anda yaşıyor olmasının sebepleri, geçmişten bugüne dikkatli bakıldığı zaman görülebilir durumdadır.

Bu çalışmanın ilk bölümünde önce kapitalist düzen ve tüketim kültürünün oluşması incelenmiştir. Daha sonrasında tüketim kültürünün yarattığı boş zaman endüstrisi yani kültür endüstrisi incelenmiş ve modern toplumun insanın benliğine etkisine değinilmiştir. Karl Marx, Frankfurt Okulu, Baudrillard gibi düşünürlerin görüşlerine yer verilmiş ve modern toplum eleştrisi yapılmıştır.

Çalışmanın ikinci bölümünde ise marka ve konumlandırma çatısı altında metaların pazarlama iletişimi yolu ile markalaşması incelenmiştir. Metaların markalara olan dönüşümü sırasında yaratılan yeni olgular değerlendirilmiştir. Marka kimliği ve de marka faydaları olan fonksiyonel faydalar, sembolik faydalar açıklanmıştır. İkinci bölümün sonunda ise marka değeri kavramı irdelenmiş ve metaların dönüşümü tamamlanmıştır.

Çalışmanın üçüncü bölümünde ise yola çıkış amacına geri dönülerek sinema aracılığı ile yapılan kültür manipülasyonuna değinilmiştir. İnsanların boş zaman aktivitelerinden sinema araç olarak kullanılarak neler yapılabileceği eleştirilmiş ve Adorno gibi düşünürlerin görüşleri kaleme alınmıştır. Son olarak markalar ve sinemanın aynı çatıda buluşması ve amaçları irdelenmiştir. Hollywood sineması ve marka ilişkilerine değinilmiş, çoğu kişinin önceden izlemiş olabileceği filmler üzerinden örnekler verilmiştir.

Büker, S. (2006). Ah Güzel İstanbul/İki İstanbul Hatırası: Atıf Yılmaz ve Sadri Alışık. K. Özyazıcı (Ed.). Kahkaha ve Hüzün: Sadri Alışık. (s,137-153). Ankara: Dost.

Konaklarda büyümüş, piyano çalan, hicaz makamı şarkılar söyleyen Haşmet Bey filmde izleyici ve İstanbul ile ilişki kurar, yazıda bu ilişki sözcelem kavramı çerçevesinde ele alınıyor ve çözümleniyor. Bir metinde öznenin ortaya çıkış biçimi de anlamı etkiler. Üçüncü tekil kişi anlatımlarında söz izleyiciye yöneltilmez. Film kişileri izleyicilerin varlığını görmezlikten gelirler. Sözü yönetenin kendi varlığını kanıtlayacak bir adıl kullanmadığı durumlarda sözce'nin var olduğunu söyleyebiliriz. İzleyiciye sözü yönelten kendisini "ben" kişi adılı ile sunduğunda sözcelem ile karşılaşırız. Üçüncü tekil kişi anlatımlarında sözü üreten "örtülür". "Ben" kişi adılı ile karşısındakine seslenen özne karşısındakini sürece çağırır, seslendiği kişinin de bu sürece katılmasını ister. Yetim, yoksul ve seçkin olma gibi özellikleri olan Haşmet Bey, Dede Efendi, Sadullah Ağa gibi bestecilerden haz alır, ama sevdiği kadın için bir Higgins olamaz. Pygmalion 1938 yılında Anthony Asquith'in, Bernard Shaw'un aynı adlı oyunundan uyardığı filmin adı. Filmde çiçekçi kız Eliza (Wendy Hiller), Henry Higgins'den (Leslie Howard) aldığı eğitimle düşes olmayı başarır. Böylece toplumsal olarak seçkin konumda olan erkeğin aşağıdaki kadını yukarı çekebileceği ve eğitimin kalıtımsal olarak getirilen özelliklerden daha önemli olduğu vurgulanır. Ah Güzel İstanbul'da pygmalion öyküsünün doğası değişir. Filmde yalnız pygmalion öykülerinin doğası değişmez, Haşmet Bey de değişir. Bu değişim kantolar aracılıyla gerçekleşir. Bu açıdan çözümlemede geleneksel pygmalion öyküsüne, kantoların işlevine, eğlence endüstrisine ve yetim erkek kahramana yer verilmiştir.

ÖZET İnsanı efsanelerden, mitten ve rasyonel olmayan şeylerden kurtarma girişimi olarak ortaya çıkan Aydınlanma, birçok yönden desteklense de, eleştirildiği taraflar da olmuştur. Bunun en dikkat çekici örneğini oluşturan Frankfurt Okulu düşünürleri, Aydınlanma düşüncesinin çıkış noktalarını eleştiriye tâbi tutarak, insanın özgürleşmesini ve tutsaklığını ortadan kaldırabileceği iddiasıyla 'toplumsal teori'yi inşa etmeye girişmişlerdir. Bununla birlikte Marksizmin kemikleştiğini ve onun eleştirel yönünün devre dışı kaldığını da vurgulayan düşünürler, Neo-Marxist bir görünüm sergilemişlerdir. Bilimsel gelişmelerin pozitivist bir dünya görüşüyle paralel gitmesi sonucunda ortaya çıkan tüketim toplumu, insanın sahte ihtiyaçlarla sürekli tüketime zorlanması ile döngüsel bir yapı oluşturmuş bunun sonucunda da kültür endüstrisini ortaya çıkarmıştır. Böyle bir çerçevede eleştirel teori temsilcilerinin temel eleştirileri, bilimin artık, insanı özgürleştiren değil, onun tahakküm altına alınmasına yol açan bir araç konumuna gelmiş olmasınadır. ABSTRACT Enlightenment, which originates from salvation attempt that tries to emancipate humanity from myths and the things that are not rational, is supported in many ways but it also was also criticized on some points sides that have been criticised. Frankfurt School philosophers who are conspicuous examples of this type of an attempt, tried to build the ''social theory'', which might provide the people's liberation and destroy their captivity, by putting out with critise with englighment nations coming point with this. On the other hand, the thinkers, who emphasized that Marxism was ossified and its lost its critical aspect was disabled, had a Neo-Marxist perspective. The consumption society, which emerged as a result of the scientific developments in parallel with a positivist world view, created a cyclical structure with the difficulty of constant consumption of human beings with fake needs, and as a result of this, the cultural industry. The fundamental point emphasized by the critical theorists is that science is now not a means of liberating man but a means of domination over him.

Kültür Odakl Halkla li kiler ve Reklam © 338 nceleme-Ara trma 316 Bu kitap ve kitabn özgün özellikleri tamamen Nüve Kültür Merkezine aittir. Hiçbir ekilde taklit edilemez. Yaynevinin izni olmadan ksmen ya da tamamen kopyalanamaz, ço altlamaz. Nüve Kültür Merkezi hukukî sorumluluk ve takibat hakkn sakl tutar.

E debiyatın ve sanatın siyaset ile olan yakın teması, tarih içerisinde ona yüklenen anlamların değişmesine sebep olur. Siyaset ve baskın ideoloji, tarihin her döneminde sanatı etkisi altına alır ve yönlendirir. Siyasetin bu baskın rolü, edebiyatta bir kanon oluşması sebep olur. Yakın tarihe kadar edebiyat kanonunda baskın ideoloji ve siyasi fi gürler etkin rol oynarken, günümüzde edebi metinlerin yorumlanma şeklinde siyasetle birlikte ekonomik ilişkilerin de etkili olduğu görülür. Bu etki, kapitalist ilişkiler zinciri çerçevesinde, kitabın bir kültürel/ sanatsal öğe olmaktan çıkıp ekonomik bir meta olmasına yol açar. Belli ekonomik ilişkiler çerçevesinde yeniden yapılandırılan kitap, bir alışveriş malzemesi ve popüler kültür öğesi haline gelir. Bu durumda ortaya çıkan edebi eserler topluluğu makaleye konu olan "uçucu kanon" kavramıyla açıklanır. Makalenin devamında kanon kavramının tarihsel gelişimi incelenecek ve kanonun bugün, kapitalist ilişkiler çerçevesinde yapılanarak popüler kültür bağlamında yeniden yorumlanması ele alınacaktır.

Adorno, müziğin toplumla ilişkisini araştıran ve ona toplumsal rol biçen ilk filozoflardan biridir. Bunun nedeni de herşeyden önce filozofun müziğe karşı duyduğu aşktır. Gençliğinde ünlü besteci Alban Berg‟den kompozisyon ve müzik teorisi dersleri almış ve müzik yaşantısını bütün hayatı boyunca sürdürmüştür. Frankfurt Okulu‟nun birçok üyesi gibi Adorno da egemen güçler, toplumsal çelişkiler ve kültür üzerine çalışmalar yapmıştır. Benim bu çalışmam, müzik ve toplumun birleşme noktasını Adorno‟nun eleştirel yaklaşımıyla aydınlatmak ve açıklamaktır. Kapitalist üretim süreci içinde, müziğin üretilmesi, tüketilmesi ve yeniden-üretilmesi kavramlarını Ünsal Oskay‟ın “Müzik ve Yabancılaşma” adlı kitabının ışığında ele almaya çalıştım. Adorno‟nun bu konuyla ilgili görüşlerinin çıkış noktasını ve gelişimini göstermek için de Frankfurt Okulu‟nun konuyla ilgili kavramlarını açıklayıp, ana konuya ulaşmayı hedefledim.

Sinemanın eğitim temasını ele alması, eğitim kurumlarının da sinemayı kullanması sıradan bir durum değil amaçlı bir bütünlüktür. Güçlü devletler, sinemanın ortaya çıkışından bu yana bu bütünlüğü sağlamaya çalışmış dahası sinemanın değerini ve etki alanını genişleterek önemli bir endüstri haline dönüştürmüşlerdir. Eğitim sistemlerinin örgütsel ve yönetsel sorunlarının sinemaya konu olması ise bu endüstri içerisinde öğretmenlerden yöneticilere, okuldan toplumun birçok katmanına muhtelif meselelerin gündeme alınmasına ve çözüm olgularına yönelik motivasyonun güçlendirilmesine katkı sağlamıştır. Bu çalışma ile eğitim sistemlerinin örgütsel ve yönetsel sorunlarını işleyen eğitim temalı 40 film incelenerek, işlevsellikleri değerlendirilmiştir.
---
To address an issue of cinema’s educational theme and using of cinema for educational institutions is a purposeful whole, is not ordinary case. Powerful states tried to maintain the whole in addition worked up into an important industry expanding cinema’s the value and sphere of influence since the dawn of cinema. As well as subject to cinema of organizational and managerial problems of education systems within this industry contributed to take on the agenda of various issues from teachers to manager, from school to society layers and to encourage of motivation for solution cases. With this work, based on education 40 films which has been issued organizational and managerial problems of education systems has evaluated examined the functionality.

Bu çalışma, (Şahan ve Togan) Gökbakar Kardeşlerin Osman Pazarlama (2016) filmini, Adorno ve Horkheimer’ın “kültür endüstrisi” kavramsallaştırmasını temel alarak inceliyor. Bu filmin seçilme amacı, Türkiye’de standart içeriklerle piyasaya sürülen komedi türündeki filmlerinin gözde ismi olan Şahan ve Togan Gökbakar’ın ve tercih ettiği kaba komedi öğeleri ve sınıfsal söylemlerle, kültür endüstrisinin sınıf ayrımını görünmez kılan ideolojisini benimsediği varsayımıdır. Buradan hareketle çalışmanın ilk bölümünde Adorno ve Horkheimer’ın Kültür Endüstrisi makalesinin temel düşünsel noktaları incelenecek, ikinci bölümde ise Osman Pazarlama filminin söylemlerinde gizlenen ideoloji ortaya konmaya çalışılacaktır. Çalışmada, kültür endüstrisi ve kapitalist egemenlik arasındaki bağı ortaya koymak esas amaçtır.

Monograf, ikinci sayısında edebiyat ve görsellik arasındaki ilişkiyi hem estetik hem de toplumsal yönleriyle tartışmayı hedefliyor. Bu iki perspektif üzerinden resim, tiyatro ve sinema gibi görsel sanatların yanı sıra televizyon ve internet gibi iletişim alanlarını da dikkate alarak edebiyatın görsellik ile arasındaki bağı değerlendirmek istiyor.

Bu çalışmada edebiyat dergilerinin birer süper-panoptikon olduğu anlatılmaktadır. Jeremy Bentham'ın hapishane modeli olarak çizdiği panoptik mimariye göre ortada yer alan gözetleme kulesi çevre odalardaki insanların davranışlarını etkiler. Öyleyse bu gözetlenme biçimi bir oto-kontrol oluşturur ve insanlar kendilerinden beklenen şekilde normalleşir. Bu mimari biçimden yola çıkan Fransız post-yapısalcı Michel Foucault'nun modern iktidar kuramına göre insanların normalleşmesi panoptik örgütlenmeden kaynaklanır. Birtakım söylemsel ifade ve pratiklerle nasıl davranılması gerektiği öğretilir. Söz konusu normallerin iletilmesinde en önemli araç medyadır. Her zaman normali temsil eden medya da panoptik bir örgütlenmedir. Nasıl giyineceğimiz, nasıl düşüneceğimiz, nerede tatil yapacağımız medya ile iletilerek normallik toplumu oluşturulur. Edebiyat dergileri de birtakım söylemlerin iletilmesinde önemli araçlardandır. Çalışmada, bu dergilerin bir süper-panoptikon olduğu iddiası kuramsal çerçeveye oturtulmaktadır. Böylece sonraki çalışmalarda dergilerin okuru normalize ettiği/ özneleştirdiği düşüncesiyle söylem analizi çalışmalarına katkı sağlamak hedeflenmektedir.

Öz Günümüzde toplumsalın dinamiklerini anlama çabasıyla ortaya konan çalışma ya da değerlendirmelerde; medya, din, popüler kültür, kültür endüstrisi ve yabancılaşma gibi olguların da hesaba katılması gereken unsurlar olduğunu söylemek yanlış olmaz. Bu çalışmada, zikredilen kavramlar ve bu kavramlarla bağlantılı biçimde toplumsala ilişkin ortaya çıkan verilerden istifade edilmek suretiyle, medyanın önemli bir araç ve din-toplum ilişkilerinde göz ardı edilmemesi gereken bir değişken olduğu varsayımından da hareketle medya din ilişkisi irdelenmeye çalışılmıştır. Bu çerçevede öncelikle, toplumsalın işleyişinde, bireyin tercihleri ve yaşam biçiminin şekillenmesinde anahtar unsurlar olduğu düşünülen iletişim, kitle iletişimi, kültür endüstrisi, popüler kültür, yabancılaşma, medya, dindarlık gibi konu başlıkları ana hatlarıyla değerlendirilmiştir. Sonrasında, temelde araştırma alanının merkezinde yer alan televizyon dizileri, bu dizlerden içerik çözümlemesi yoluyla elde edilen ve yukarıdaki kavramlarla da ilintisi bulunduğu düşünülen veriler ortaya konmuştur. Sonuç bölümündeyse " kader anlayışı, zalim ve mazlum karakterlerin olaylar karşısındaki tutumları, karşılaşılan olayların bağlandığı şey, gündelik hayatın ideolojisi " gibi araştırma evreninde irdelenen ana temalarla yukarıda zikredilen kavramlar arası ilişki yorumlanarak medya din ilişkisine yönelik çıkarsamalar yapılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Medya, Popüler Kültür, Yabancılaşma, Kültür Endüstrisi, Medya-Din İlişkisi.
Abstract
Nowadays, it would not be wrong to claim that the media, religion, popular culture, culture industry and alienation and similar factors should be taken into account in studies or evaluations that are conducted with the effort of understanding the dynamics of social one. In this study, the relation between the media and religion was examined based on the assumption that the media is a variable that should not be ignored as an important tool in the religion-society relation by making use of the data related to the above-mentioned concepts. In this context, first of all, the topics like communication, mass communication, culture industry, popular culture, alienation, the media, piety, which are considered to be the key elements in shaping the individual's preferences and lifestyle, have been dealt with. Then, the television series that are at the center of the study topic as a basis, and the data obtained from theses series with Content Analysis, which are considered to be related to the above-mentioned concepts, were determined. In the conclusion part, the relation between the main themes that are discussed in the study universe and the fate understanding, the attitudes of the oppressive and oppressed characters in the face of events, and the ideology of daily life were interpreted; and inferences were made about the relation of religion and the media were made.
Keywords: Media, Popular Culture, Alienation, Culture Industry, Media-Religion Relationship.
* Bu çalışma, yazarın 2016 yılında tamamlanıp kabul gören " Sır Dizileri Üzerine Bir Din Sosyolojisi Araştırması " adlı doktora tezinden hazırlanmıştır. ** Dr. Öğr. Üyesi, Yozgat Bozok Üniversitesi, İlahiyat Fakültesi, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, [email protected].

Özet 20.yy'ın ikinci yarısından itibaren siyaset bilimi alanında çok önemli bir yer tutmaya başlayan kamusal alan kavramı, sosyal, siyasal ve ekonomik boyutlara sahip olan bir kavramdır. Çalışmada öncelikle kamusal alan kavramı farklı boyutlarıyla tanımlanmaya çalışılacaktır. Ardından kuramın kurucusu sayılan Jurgen Habermas'ın ve kuram için özgün düşünceler üreten Hannah Arendt'in düşüncelerine yer verilerek kamusal alanın ortaya çıkışı ve temel nitelikleri ele alınacaktır. Kamusal alanın varlığından bahsedebilmek için bu alanı oluşturan bireylerin ekonomik özgürlüğe sahip olması gerekmektedir. Kamusal alan ile ekonomik özgürlük arasındaki bahsedilen ilişki çalışmanın temel sorunsalını oluşturmaktadır. Bu nedenle çalışmada, kültür endüstrisi kuramı ile kamusal alan teorileri arasında bir ilişki kurularak ekonomik özgürlüğün tüketimi ve dolayısıyla ideal kamusal alanın çöküşü örneklerle ortaya konacaktır. Kamusal alandaki bilginin kaynağının iletişim olduğu düşünüldüğünde, kültür endüstrisi düşüncesiyle kamusal alanın tüketilmesinde sosyal medya başta olmak üzere yazılı-görsel medya ve kültür-sanat faaliyetlerinin etkisine dikkat çekilecektir. Abstract The concept of public sphere, which has been holding a very important place in the field of political science from the second half of 20th century, is a concept that has social, economic and political dimensions. In this paper it will be tried to define the concept of public sphere with its different dimensions at first. Then, the emergence of public sphere and its basic characteristics will be discussed by giving place the thoughts of Jurgen Habermas who is regarded as the founder of the theory and Hannah Arendt who produced the distinctive thoughts for the theory. In order to mention the existence of public sphere, individuals who create public sphere must have economic freedom. The mentioned relationship between public sphere and economic freedom forms the basic problematic of the study. Therefore, by creating a relationship between the culture industry theory and the theories of public sphere, the consumption of economic freedom and hence the collapse of ideal public sphere will be put forward by examples. Considering that the origin of the information in public sphere is communication, the attention will be drown to the effects of especially social media, visual – written media and cultural-artistic activities on the consumption of public sphere with the thought of culture industry.

Özet: Tüketim kültürünün yükselişiyle birlikte, boş zaman, büsbütün tüketimciliğin ve metalaşmanın kıskacına girmiştir. Artık, boş zaman, eskiden olduğu gibi, özgürlük, spontanelik ve istemli tercihlerin alanı değil, daha çok "tüketme ayini" içinde geçirilen bir yaşam alanıdır. Boş zaman endüstrisinin sunduğu sınırsız seçenekler sayesinde, boş zaman, neredeyse tümüyle tüketimsel/maddi bir boyut kazanmıştır. Kapitalizm bu alana büyük yatırımlar yapmakta ve boş vakti, tümüyle kontrolüne almaya çalışmaktadır. Bu sayede, boş vakit deneyimleri ve bu alanda devreye sokulan değer ve anlayışlar bir tüketim nesnesine dönüşmüştür. Boş zaman terminolojik anlamından uzaklaşarak maddi, ticari, tüketimci, metasal bir içeriğe sahip olmuştur. Bu makalede, boş zamanın anlamında ve içeriminde yaşanan değişime, tüketimci ve metasal boyutuna dikkat çekilmektedir. Anahtar sözcükler: Tüketim, Tüketim kültürü, Boş zaman, Tüketimci boş zaman • Yrd. Doç. Dr. Ömer Aytaç, Fırat Üniversitesi Sosyoloji Bölümü'nde öğretim üyesidir.

Kültür ve medeniyet ilişkisi bütün dünyada ve Türkiye'de oldukça dikkat çekmiş, incelenmiş ve işlenmiş bir konudur. Her ne kadar kültür ve medeniyeti birbirlerinden kesin sınırlarla ayırmak mümkün görünmese de tabiat karşısında insanın var olma mücadelesi ile ilişkili kavramlar oldukları açıktır. Bu anlamıyla medeniyetin temelinde kültür yatmaktadır. Kültürün gelişmesi, karmaşıklaşması ve oluştuğu tarih, coğrafya ve düzene göre kendisine özgü bir hal kazanması artık medeniyet aşamasına gelindiğinin göstergesi olmuştur. Böylece kültür ruh ise medeniyet de bu ruha beden olmuştur. Medeniyet bir insanlık başarısıdır. İnsanoğlunun bir medeniyet kurabilmesi uzun ve yorucu hatta çoğunlukla ölüm pahasına elde ettiği tecrübelerin bir sonucudur. Medeniyetin birinci ve en temel şartı bilgi, beceri ve tecrübelerin hem korunup saklanması, hem de öğrenilip, öğretilip geliştirilmesi ve aktarılabilmesidir. Eğitim, öğretim ve bilginin aktarılması dil ile mümkündür. Öyleyse medeniyetin kurulup gelişmesi dil sayesinde olacağı söylenmektedir. Böylece medeniyet denilince akla gelen ya da gelmesi gereken pek çok husus daha yazıyı bulan ilk medeniyette karşımıza çıkmaktadır. Sümerologlar bu yüzden olsa gerek; "tarih Sümer'de başlar" demektedirler.

Anadolu’da yaklaşık olarak XIII. yüzyılda şekillenmeye başlayan ve bu bakımdan köklü bir geçmişe sahip olan Ahîliğin özellikle sosyal, kültürel ve ekonomik bağlamda günümüze nasıl taşınabileceği konusu bu çalışmanın çıkış noktasını oluşturmaktadır. Geleneksel bilgiyi bünyesinde barındıran bu teşkilatın bir bütün olarak güncel ve küresel olan ile birleştirilmesi ise “geleneksel bilgi, gelenek kültürü ve kültür ekonomisi” ilişkisini gündeme getirmektedir.

Ulus Baker adının zikredildiği onca girişime rağmen- onu, kültür endüstrisinin bir ürününe çevirmek zor. Yine Ulus’un düşüncesini bir symphilosophie çağrısı olarak görmek gerek. Kaldı ki Ulus’taki diyalog kuran, kendi içine kıvrılmayan, bir kaplumbağa gibi kendini kendi kabuğuna çekmeyen ucu açık düşünce; çoklu ve birlikte üretilmesine davet eden bir felsefedir. Baker’in yaşamına yakınen tanık olanlardan dinlediğim de, onun etrafındaki dostları ve öğrencileri ile daima ‘bir ortak duygu’ ve ‘müşterek’ bir düşünceyi arayışıdır.

20. yy yeni dünya düzeni ile birlikte, bilginin, mal ve hizmetlerin sınır tanımayan bir şekilde akıp gittiği ve bireyin içinde bulunduğu ortamdan derinden etkilendiği bir dünyadır. Yeni düzende ekonomi, kapitalist sisteminin doğurmuş olduğu tüketim kültürü ve kültür endüstrisi kavramları ile şekillenmeye başlamıştır. Düzen içerisindeki yeri tarihsel süreç içerisinde farklı biçimlerde olan çocukluk imgesi, günümüzde tüketici konumundadır. Çalışmaya göre çocuk kültürü, içerisinde oyun ve oyuncak kültürünü de barındıran sosyokültürel bir alanın parçasıdır. Bu alan ile sürekli etkileşimde olan çocuk, toplumsal dinamiklere ( kapitalizm, tüketim kültürü, sanayileşme...) uyum sağlar. Uyum sağlama sürecinde oyun da bir aracı görevindedir. Çocuğun öğrenme ve kendini keşfetme alanlarından olan oyun, çocuğun sosyal gelişiminde geniş bir yer kaplar. Günümüzün postmodern oyun kültürü ile oyuncağın sosyal işlevlerinin çocuğa aktarımında, tüketim kültürü ve kapitalizmin yeri çalışmada ortaya konulmuştur. Kapitalizm ile birlikte mekânların çocuk üzerinden şekillenmesi ve sosyal pratikler ile yeniden üretilmesi sürecinin bir kopyası olan temalı çocuk eğlence merkezini, iletişimsel bir bakış açısıyla incelemek amaçlanmıştır. Bu bağlamda, toplumsal değişimler, kültür, kültür endüstrisi, çocuk ve oyun kavramlarına değinilmiş ve kültür endüstrisinin yeni paradigmasını oluşturan çocuk oyun merkezlerinden; KidZania incelenmiştir. Çocuk ülkesi temalı eğlence merkezi KidZania’ nın özellikleri, ortaya çıkardığı yeni ilişkiler ve çocuk kültürünün yeniden üretiminde nasıl etkili olduğunun iletişim sosyolojisi bağlamında çözümlenmesi amaçlanmaktadır. İncelenen mekân, çocukları oyun yolu ile kapitalizme dâhil etmekte ve marka bilinci aşılayarak, dış dünyada tüketime yöneltmektedir. Söylem ve dilin araçlarının yanı sıra, toplumun yeniden üretildiği sosyal eylemler aracılı söylem analizinin odağındadır ve çalışma bu analiz çerçevesinde göstergebilimsel çözümleme yöntemi ile desteklenmiştir.