Türkiye Solu

1960’lı yılların Türk siyasal hayatına damgasını vuran en önemli isimlerden biri Mehmet Ali Aybar’dır. Ülkedeki toplumsal alt üst oluşlar ve hızlı değişimler arasında, Mehmet Ali Aybar, döneminin belki de en ilerici ve özgün düşüncelerini dillendirmiştir. Mehmet Ali Aybar Marksist teori, sosyalist hareketler ve Türk siyasal yaşamı bağlamında oldukça önemli değerlendirmeler ve çözümlemelerde bulunmuştur. Mustafa Kemal Atatürk’ün görüşlerini önemseyen bağımsızlık anlayışı ve kapitalizm eleştirisi, kendi dönemindeki determinist yaklaşımların egemenliğine karşın özgürlük ve demokrasiye verdiği anlam ve öncelik, Marksizm ve Leninizm’e getirdiği eleştiriler; onun özgünlüğünü ortaya koyan yaklaşımlarıdır. Bu çalışma, söz konusu tarihsel sürecin konjonktürünü göz önünde bulundurarak Mehmet Ali Aybar’ın siyaset, ekonomi ve topluma dair düşüncelerine ışık tutmayı amaçlamaktadır.

Bu çalışmanın amacı, 1960 baharında Demokrat Parti iktidarını devirmeye yönelik bir örgütlenme ve eylemlilik çabası içindeki öğrenci hareketi ile dağınık ve güçsüz durumdaki komünist hareketin dönemin atmosferi içindeki konumlarını ve bu iki hareketin temasını olanaksız kılan koşulları Bir Gün Tek Başına’daki işlenişinden yola çıkarak açıklamaktır. Çalışma boyunca, metnin estetik yönüne ilişkin değerlendirmelerden kaçınılmış, edebiyat sosyolojisinin sınırları içinde hareket edilmiştir. Roman kişilerinin, romandaki temel mesele ve tartışmaların gerçek hayattaki karşılığı, tarihsel ve sosyolojik kaynaklara başvurularak incelenmiş ve yazarın birçok yönden gerçekliğe sadık kaldığı kanaatine varılmıştır. Romanda, üniversite gençliğinin, öğrenci hareketini mobilize etmekte yetersiz kalan yasal öğrenci kuruluşlarına alternatif örgütlenme arayışları sırasında yaşanan tartışmalarda açığa çıkan örgütlenme pratiğine ve sol düşünceye yönelik yaklaşımları, eylemlilik anlarında belirginleşen siyasal tutum ve konumlanışları ayrıntılı bir biçimde anlatılmaktadır. Ayrıca, Türkiye Komünist Partisi geleneğine mensup dar bir çevreye karşılık gelen komünist hareketin ise sol siyasetin meşruiyet zemininden ve toplumsal tabandan yoksun olması nedeniyle gençliğin dinamizmine yön çizme olanağı bulamadığı ve öğrenci ayaklanmasını uzaktan izlemekle yetindiği ortaya konmaktadır.

          Anahtar kelimeler: Bir Gün Tek Başına, öğrenci ayaklanmaları, öğrenci hareketleri, TKP, 27 Mayıs

Ekim Devrimi insanlık tarihinin en büyük olaylarından biridir. 1917 başında henüz bir Romanovlar monarşisi olan Rusya, yalnızca sekiz ay sonra Bolşevik Parti liderliğindeki emekçi sınıfl arın dümeni ele geçirdikleri bir başka âlemin ilk vatanı olmuştur. Ekim Devrimi her şeyi altüst etmiştir. Konuşanları susturmuş, susanları konuşturmaya başlamıştır. Yönetenleri yönetilene, yönetilenleri yönetene çevirmiştir. En geridekini ileriye sıçratırken, en ileridekini en geriye düşürmüştür. Toplum hayatının tepesindekileri alaşağı etmiş, en aşağıdakileri doruklara taşımıştır. Emekçi kitleler ile siyasal alan arasındaki bütün duvarları yıkıp geçmiştir. Esaretin, savaşın, baskının, eziyetin, buyurganlığın, ayrımcılığın, hiyerarşinin, inkârın, sömürünün, dayatmanın ve bağımlılığın zincirlerini kırmış; hürriyetin, yaratıcılığın, dayanışmanın, barışın, ortaklaşmanın ve eşitliğin kapılarını ardına kadar açmıştır. 1917'de bir sevinç ve şenlik toplumu olan sosyalizme doğru o çok kararlı ilk adım atılalı tam 100 yıl olmuştur. Dünya proletaryasının savaşa, düşmanlığa, her türlü tahakküme, nefrete, kine, çıkarcılığa, bencilliğe ve kötülüğe karşı ilk haykırışlarının üzerinden tam 100 yıl geçmiştir. Buram buram hayat, devrim, aşk, iyilik, güzellik, özgürlük, ümit ve neşe kokan ilk sosyalist atılımlar, kazanımları ve dersleriyle koca bir asırı geride bırakmıştır. Çaresizlikler, güçlükler, açlıklar, yokluklar, hastalıklar, ıstıraplar, gerilikler, yalnızlıklar, saldırılar ve çullanışlara karşı direne direne ileri sıçrayışlar yapma azmi ve kararlılığıyla başlayan büyük yürüyüş, tam 100 yıldır sürmektedir. Bu kitap, Ekim Devrimine 100 yıl aradan sonra ve değişik açılardan bakan 19 yazarın ortak emeğinin ürünüdür. Ekim Devriminin ruhuna uygun olarak kolektif ve enternasyonalist bir karakter taşımaktadır.

ÖZET
Bu makalenin amacı Türkiye Sosyalist Hareketi’nin Kemalizm ile ilişkilerini çözümlemek ve bunun siyasal sonuçlarını ortaya koymaktır. İlişkilerin ele alındığı dönemin başlangıcı, Türkiye Komünist Partisi’nin kurulduğu 1920, sonu ise bazı Kemalistler tarafından 1971 yılında gerçekleştirilen ve işçi sınıfı hareketi ile sosyalistleri hedef alan askeri darbedir. Devlet eliyle bir milli burjuvazi ve kapitalizm yaratmayı hedefleyen Kemalistlerin, ulusa bölünmeden başka bir şey getirmeyeceğini düşündükleri işçi ve sosyalist harekete karşı, bazı istisnai dönemler dışında, sert bir tutum almalarına rağmen sosyalist hareketin nasıl olup da Kemalizme olumlu yaklaştığı makalenin temel sorunsalıdır. Makalede, bu çelişkili durumun ve Türkiye Sosyalist Hareketi’nin özgüllüklerinden kaynaklanan nedenleri ve Kemalizmin buna imkân veren özellikleri çözümlenmektedir. Çözümleme, bir yandan söylemsel bir düzlemde yürütülmektedir. Bu düzeyde sosyalist düşünce ile Kemalizm arasındaki eklemlenmenin mümkünlük koşulları tartışılmaktadır. Bir başka düzeyde ise Kemalizm ile sosyalizm arasındaki olumlu ilişkilerin hangi tarihsel ve siyasal şartlarda ne gibi biçimler aldığı irdelenmektedir. Makalede ayrıca, Kemalizme olumlu anlamlar yüklemesinin, bazı dönemlerde onu siyasal olarak desteklemesinin ve kendisini onu diliyle ifade etmesinin Türkiye Sosyalist Hareketi için getirdiği sonuçlar da ele alınmaktadır.
Anahtar kelimeler: Kemalizm, Türkiye Sosyalist Hareketi, Türkiye Komünist Partisi, Türkiye İşçi Partisi, Yön Hareketi
**
ABSTRACT
The Turkish Socialist Movement and Kemalism (1920-1971): Reasons, Possibilities and Periods
The aim of this article is to analyze the relation of the Turkish Socialist Movement and Kemalism and to establish the political outcomes of this relation. The period that is taken into consideration in this relation starts with 1920, the birth year of the Communist Party of Turkey, and ends with the 1971 military coup, organized by some Kemalists and targeted the working class movement and socialists. The main problematic of the article is how the socialist movement looks positively to Kemalism, despite the fact that Kemalists, aside exceptional periods, adopted a harsh attitude against the workers’ and socialist movements, assuming that these would bring nothing but division to the nation, while Kemalism itself aimed the creation of a national bourgeoisie and capitalism through the hands of the state. The article analyses the reasons to this contradictory situation, looking at both reasons emanating from the specialities of Turkish Socialist Movement and also characteristics of Kemalism that allowed such a positive outlook. The analysis, on the one hand, is conducted on a discourse level. In this level, it discusses the conditions of possibility of the articulation between socialist thought and Kemalism. On another level, it studies how the positive relations between Kemalism and socialism were shaped under various historical and political conditions. The article also deals with the outcomes for the Turkish Socialist Movement of lending positive connotations to Kemalism, supporting it politically in some periods and expressing itself through the language of Kemalism.
Keywords: Kemalism, Turkish Socialist Movement, Communist Party of Turkey, Workers’ Party of Turkey, Yön Movement.

Bu makale Kürt siyasi hareketinin toplumsal hareketler bağlamında geçirmiş olduğu evreler ile alakalıdır. Kürt siyasi
hareketinin kökenini oluşturan Kürt milliyetçiliğinin –her ne kadar Ahmed-i Xani’nin adı anılsa da- Şeyh Ubeydullah ile başladığı,
özellikle sonraki süreçte bu temsiliyetin Şeyh Said ile birlikte devam ettiği ve nihai olarak Şeyh Ubeydullah ve Şeyh Said’in dini
misyonundan farklı olarak PKK ile ilerlediği bu makalenin temel konusudur. Şüphesiz ki toplumsal hareketler içeriği açısında muhalif
olmayı ve sisteme meydan okumayı içermektedir. Kürt siyasi hareketlerinin de en önemli misyonu bu olmuştur. Şeyh Ubeydullah ile
başlayan ve Kürtlerin milli bilincinin uyanmasına sebep olan bu meydan okuma PKK ile nihayetine ulaşmış görünmektedir. Lakin
PKK’nın geçirmiş olduğu evirilmeler ve sonrasında yeniden yapılanışı, Kürt milliyetçiliğinin de yeniden yorumlanmasına sebep
olacaktır. İşte bu makale, yukarıda ifade edilenlerle birlikte son dönemde Kürt milliyetçiliğinin toplumsal hareketler bağlamında PKK
ile birlikte yaşadığı dönüşümleri de sosyolojik açıdan analiz etmeyi amaçlamaktadır.

This paper aims to analyze the historical trajectory of Kurdish political movement in the context of social movements. It
argues that although Kurdish nationalism constituting the ideological ground of Kurdish political movement has generally been
attributed to Ahmed-i Xani; it was rather Şeyh Ubeydullah who started the ideological motivation and afterwards the movement was
represented by Sheikh Said. Yet in the course of time, there has been a shift in terms of disengagement from the religious discourse and
continuation with PKK. It is certain that social movements are by definition in opposition to political status quo. This has also been the
most peculiar characteristic of Kurdish political movements. The challenge which contributed to awakening of the national
consciousness of the Kurds was led by Sheikh Ubeydullah and culminated by PKK. Nevertheless, the character of Kurdish nationalism
itself has been subjected to change parallel to the transformations took place in PKK and its restructuration. Together with the said
objectives, this paper tries to contribute to sociologically understand how Kurdish nationalism has been transformed in relation to the
influence of PKK.

Bu çalışma, 1960'ların sonlarında Türkiye'nin siyasal ve toplumsal hayatında önemli bir yeri bulunan sosyalist öğrenci hareketinin, Fransa'daki Mayıs '68 ayaklanmasını başlatan öğrenci hareketinden farklı yönlerini ortaya koymayı hedefleyen bir karşılaştırma denemesidir. Bu iki ülkedeki öğrenci hareketlerinin tarihsel nedenleri ve hedefleri üzerinde durulduğunda görülmektedir ki, Türkiye'deki öğrenci hareketinde Fransa'daki öğrenci hareketinde olduğu gibi devlete ve topluma karşı kategorik bir karşıtlık yoktur. Fransız öğrenciler burjuva devletine ve tüketim toplumuna başkaldırırken, Türk öğrenciler ülkenin sorunlarını emperyalizme ve azgelişmişliğe bağlamaktadır. Ayrıca, Türk öğrenciler, Fransız öğrencilerden farklı olarak, yeni tanıştığı Marksist-Leninist teoriden beslenmekte, karşı-kültür akımları ve Marksizme eleştirel yaklaşan teorilerden etkilenmemekte, aksine bu tür yaklaşımlara karşı olumsuz bir tavır geliştirmektedir. Öğrenci hareketlerinin Fransa'da Mayıs '68 süresince hayatı felç eden genel grev ve Türkiye'de yeni gelişmekte olan işçi hareketiyle ilişkisi üzerinde de durulmuş ve Türkiye'de Fransa'daki kadar güçlü bir işçi hareketi bulunmadığı için öğrencilerin genç aydınlar olarak, kendilerini işçilere sınıf bilinci kazanmaları ve örgütlenmeleri için yardımcı olmakla yükümlü gördüğü ortaya konmuştur.

Ziya Yılmaz’ın öyküsü, aslında birazda Türkiye’nin yakın dönem siyasal hayatının öyküsüdür. Memleketi Fatsa’dan başladığı yolculukla pek çok tarihsel olaya şahitlik etmiş, pek çoğuna da birincil dereceden müdahil olmuş bir devrimcinin öyküsüdür.
Ziya Yılmaz, hayata gözlerini yumduğu 2011 yılına kadar, bir dönem Türkiye’yi kasıp kavuran olay ve olgulara ilişkin konuşmamayı tercih etti. Saklayacakları olduğu için değil, henüz zamanının gelmediğini düşündüğü ve geçmişin mirasını konuşarak tüketmek istemeyen birisi olduğu için...
Peki, Ziya Yılmaz kimdir?
Fatsa’da Zeki Şahin’le kurduğu Türkiye İşçi Partisi ilçe teşkilatıyla başladığı siyasal serüveni, kısa bir zaman sonra tüm Karadeniz’i kapsayan, devrimci bir süreç haline geldi. O süreçte sahibi ve sorumlu yönetmeni olarak yayınlanmaya başlayan Yeşil Fatsa isimli yerel gazete bölgenin en çok okunan ve takip edilen yayını oldu. TİP’te çeşitli ayrılıklar baş göstermeden kısa süre önce Karadeniz’de ilk kez gerçekleşen çeşitli köylü yürüyüşleri ve dönemin en kitlesel eylemlerinden olan “Fındık Mitingleri” gibi eylemlerin doğrudan örgütleyicisiydi. 1970’lerin sonunda Fatsa başta olmak üzere Karadeniz’in pek çok bölgesinde atılıma geçen devrimci hareketin temellerini atan insanlardandı; Kızıldere’de katledilen akrabaları, çocukluk arkadaşları ve yoldaşları olan Nihat Yılmaz, Ahmet Atasoy, Ertan Saruhan ile birlikte.
Ziya Yılmaz, TİP sonrası dönemde THKP-C’nin kuruluş sürecinde yer aldı, Genel Komite ve Merkez Komite üyesi oldu. Aynı zamanda THKP-C’nin Karadeniz bölge sorumlusu ve örgütün muhasebe sorumluluğu görevlerinde bulundu. Kuruluş sürecinde, THKP-C’nin gerçekleştirdiği banka soygunlarında görev aldı. İsrail Başkonsolosu Ephaim Elrom’un kaçırılması ve öldürülmesi eylemlerinde bulundu. 29 Kasım 1971’de Mahir Çayan, Ulaş Bardakçı, Cihan Alptekin ve Ömer Ayna ile birlikte Maltepe Askeri Cezaevi’nden tünel kazarak firar edenlerden birisiydi. Firar sonrasında, Arnavutköy’de Ulaş Bardakçı’nın öldürüldüğü operasyonla eş zamanlı olarak Fındıkzade’de gerçekleşen operasyonda güvenlik güçleriyle çatışmaya girdi. Bu operasyonda MİT kurucusu Hiram Abas’ı yaralamış ve kendisi de yaralı olarak tutsak alınmıştı.
28 Mayıs 1971’de düzenlenen bir operasyonla yakalanan Ziya Yılmaz, yaklaşık 15 yıl sonra, 21 Mart 1986 tarihinde Malatya E Tipi Cezaevi’nden tahliye olmuştu.
Tutuklu bulunduğu süre boyunca 3 ayrı davadan hüküm giyen Ziya Yılmaz, farklı tarihlerde 2 kere idam cezasına çarptırılmış, bu idam cezalarından ilki Yargıtay da onanmış ve dosyası infaz onayı için TBMM’ye gönderilmişti. Dosyasının TBMM’de görüşülmek için sıra beklediği günlerde 1974 affının çıkmasıyla, cezası ömür boyu müebbet hapse dönüştürülmüştü. Yılmaz’ın infaz kanununa göre hesaplanan cezasının 13 Ağustos 1983’te dolduğu, yaklaşık 3 yıl fazladan yattığı da tahliye kararına bilgi olarak eklenmişti.
Elinizdeki bu kitap, tüm bu gelişmelere ilişkin, Ziya Yılmaz’ın kendi anlatımlarından derlenmiş, Ziya Yılmaz’la ilgili tek kitap olma iddiasını taşıyor. Kronolojik bir hatta derlenmiş çeşitli siyasal olay ve değerlendirmelerin yanı sıra, sürecin baş aktörlerinden olan Mahir Çayan ve Ulaş Bardakçı gibi devrimcilerin insani yönlerini anımsatıyor, aktarıyor. Sol tarih yazımında sıklıkla değerlendirilen kimi olayları kendi gözünden anlattığı gibi bu güne kadar üzerinde pek konuşulmamış “Karadeniz Kır Gerillası” gibi kimi olay ve düşüncelere de ışık tutuyor, Ziya Yılmaz.
Ve elbette, Türkiye sol tarihinin bir parça unutulmuş devrimcilerinden olan Fatsa’lı Ziya Yılmaz; unutulmasın diye…
Mezar taşında yazdığı gibi: “Devrim için yaşadı, devrim için savaştı”.

Türkiye’de sol, 1961 Anayasası’nın kabulünden sonra sınırları oldukça genişlemiş yasal bir çerçeve içinde hareket ederek görünür olmaya ve yaklaşık yarım asırlık bir tarihinden sonra kitlesellik kazanmaya başlamıştır. Bu gelişme ile birbirini besler bir biçimde aynı süreçte uluslararası Marksist yazın gerek doğrudan gerekse çevirilerle daha ulaşılabilir olmuş, sol bakış açısına sahip çeşitli telif eserler ortaya konmuş, çeşitli süreli yayınlar çıkarılmıştır. Öncesinde ortamı olmadığından gündeme ve belki akıllara bile gelemeyen birçok konu, dikkate değer ölçüde akademisyenin katılımıyla ama saf bir akademik veya entelektüel ilginin ötesinde, mevcut toplumsal yapıyı köklü bir dönüşüme uğratma amacına sahip bir siyasi konumlanış ekseninde tartışılmaya başlanmıştır.

Bu eksende tartışmalara yol açan, özellikle sosyolog ve iktisatçıların katılım gösterdiği, önemli konulardan birisi de Osmanlı toplum yapısının tanımlanması olmuştur. Bu tartışmalarda katılımcıların bazıları söz konusu yapının özgünlüğüne vurgu yapmış, daha çoğu ise evrensel olduğu iddia edilen feodalite ve yaygın ele alınışında feodalitenin evrensel olmadığı varsayımına sahip olan Asya tipi üretim tarzı (ATÜT) kavramlarına başvurmuştur.

Bu kitapta profesyonel tarihçi olmayan sol siyasi aktivistlerin yürütmüş olduğu Osmanlı toplum yapısı tartışmalarının sol hareketlerin siyasi gündemleriyle eş zamanlı takip edilmesi, başka bir ifadeyle tarihselleştirilmesi amaçlanmıştır. Bu bağlamda; tartışmaların solda niçin ve nasıl başladığı, hangi dinamiklerle sürdüğü ve dönüşümlere uğradığı, solun gündeminden nasıl çıktığı sorgulanmıştır.

Bülent Ecevit 1950'li yıllarda gazetecilik yapmak suretiyle Türk fikir ve siyasi hayatına dâhil olmuş ve bu zaman diliminde CHP'de aktif siyasete girmiştir. Soğuk Savaş'ın hâkim olduğu, Türkiye'nin de NATO'ya dâhil olarak tarafını belli ettiği bu dönemde Ecevit de komünizm meselesi üzerine mesai harcamış ve yazılarında bu hususa mebzul miktarda yer vermiştir. Ecevit Sovyetlerin komünizmi, dünya ve Türkiye üzerindeki emelleri noktasında vasıta olarak kullandığını düşünmektedir. Ayrıca ona göre komünizm Batı kültür ve medeniyetinin değerleri karşısında bir sorun olarak da değerlendirilmelidir. Amerika öncülüğünde "hür dünya" olarak nitelendirilen kutbun sözcülüğünü üstlenen Ecevit, komünizmle mücadelede demokrasinin en az askerî tedbirler kadar önemli olduğunu ileri sürerken; komünizmin teveccüh görmesine sebep olabilecek zeminin bertaraf edilmesi amacıyla devletin vatandaşın sosyal adaletini ve refahını sağlaması gerektiği kanaatini taşımıştır. Gazetecilik sürecinde CHP'li kimliğini her daim muhafaza eden Ecevit, komünizmle mücadele hususunda Demokrat Parti'yi eleştirirken, DP'ye yönelik demokrasi temelli tenkitlerinde Sovyetler Birliği / demir perde/ komünizm analojilerine de müracaat etmiştir.

Akkurt bu noktada bir dipnot atarak, Avcıoğlu ile teşriki mesaisi olan Hasan Cemal'den şu iktibası yapmaktadır. "Avcıoğlu bazı konularda işine gelen tarafları alarak inceden inceye eğerek kendi maksadına uygun düşen bazen ince bazen kalın saptırmaları severdi. Kimi zaman tarihi olayları da kendi amacına uygun düşecek tarzda kendine yontardı"; bk. age., 114 numaralı dipnot. 8 age., s.293. 9 age., s.453. 10 age., s.406.

Sosyalizm bu topraklarda gerek düşünsel gerek siyasal açıdan güçlü ve önemli bir hat oluşturdu. Bu çizginin önemli düşünürleri, bilim insanları, bilgeleri, yazarları, hatipleri, liderleri ve neferleri, bir de sosyalizmin soyçizgisinde kalıcı izler, tezler ve etkiler bırakan eserleri var... Sosyalist düşüncenin şekillenmesinde ve içsel evriminde belirleyici roller oynayan, onun değişik damarlarını derece derece ve yıllar boyunca etkilemiş olmalarıyla öne çıkan eserler bunlar... Türkiye’de sosyalist düşünceye “mühür” vuran eserler! Mühürler’de, işte bu eserlerden on ikisini çözümleyen metinler bir araya geliyor.

Şefik Hüsnü’den Toplumsal Sınıflar, Türkiye Devrimi ve Sosyalizm; Hikmet Kıvılcımlı’dan Osmanlı Tarihinin Maddesi; Mehmet Ali Aybar’dan Bağımsızlık Demokrasi Sosyalizm; Behice Boran’dan Türkiye ve Sosyalizm Sorunları; Mihri Belli’den Milli Demokratik Devrim; Çetin Altan’dan Onlar Uyanırken; Doğan Avcıoğlu’ndan Türkiye’nin Düzeni; İdris Küçükömer’den Düzenin Yabancılaşması; Mahir Çayan’dan Kesintisiz Devrim; Hüseyin İnan’dan Türkiye Devriminin Yolu; İbrahim Kaypakkaya’dan Bütün Yazılar ve Nihat Akseymen’den Emperyalizmin Zayıf Halkası Türkiye derlemede ele alınan yapıtlar.

Bunlar, “fildişi kule” metaforuna uygun konforlu mekânlar yerine, hapislerde, sürgünlerde ya da siyasal, düşünsel mücadelelerin tam ortasında yazılmış eserler.

Bu eserleri ele alan yazarlarımız da, sosyalist düşüncenin Türkiye’deki serüveninin ortaya konmasına katkıda bulunmayı; sosyalizm tahayyülünün Türkiye’deki içsel gelişim evreleri ile ana temalarını hatırlatmayı ve “dünü, bugüne, bugünü de yarına” bağlama perspektifine girdiler sağlamayı amaçlıyor. Mühürler’i bu amaç disipliniyle kaleme alan yazarlarımız: Gökhan Atılgan, Metin Çulhaoğlu, Cem Eroğul, Necmi Erdoğan, Ateş Uslu, Barış Yıldırım ve Haluk Yurtsever.

Özet:
2. Dünya Savaşı ardından başlayan Yunan İç Savaşı, 1949 yılına kadar sürmüştür. İç savaşta 158 bin kişi hayatını kaybetmiştir, ki toplam nüfusu 7,5 milyon bile olmayan bir ülke için çok ciddi bir rakamdır bu.
Devletle savaşan andartlar, sosyalist kimlik taşısalar da, savaşa enternasyonel bir katılım söz konusu değildir. Yunan olmayıp da andartların yanında savaşan tek kişi, bir Türktür: Mihri Belli ya da andartlar arasındaki kod adıyla, Kapetan Kemal. Yunanistan'ın dağlık kesimlerine hakim olan andartlar, burada yaşayan Türk ve müslüman gençleri silah altına almaya çalışmıştır. İstanbul'dan gelen bir Türk komünist ile Rodop Dağları'nda yaşayan Türk köylüsünün yolu böylece kesişmiş oldu.
Makale, Eylül 2011'de Atlas Tarih dergisinde yayınlanmıştır.

Abstract:
The Greek Civil War (Greek: ο Eμφύλιος [Πόλεμος], "the Civil War") was fought from 1946–49 between the Greek government army—backed by Great Britain and the United States—and the Democratic Army of Greece (DSE), the military branch of the Greek Communist Party (KKE). A total number of 158,000 people were killed and 1,000,000 people were relocated temporarily during the war.
Although DSE was a socialist organization, international fighter involvement was not observed. The only foreign fighter for  DSE was a Turk socialist: Mihri Belli, known as Kapetan Kemal. Guerillas were dominating the mountainous areas of Greece and they tried to recruit Turkish/Muslim youngsters. This is how a Turkish socialist from İstanbul and a young Turkish peasant from Rhodope mountains encountered in Greeks Civil War.
This article was published in Atlas Tarih magazine, in September 2011.

Giriş
Türkiye’de sol, 27 Mayıs Askerî Müdahalesi’nin ve 1961 Anayasası’nın kabulünden önceki dönemde büyük ölçüde sınırlı bir çevre içerisinde illegal olarak faaliyet gösterebilmiştir. Legal siyaset içerisinde ancak çok kısa sürelerle varlık gösterebilen birkaç deneyime sahip olabilmiştir. Bir parti veya hareketle bağlantısı olsun ya da olmasın, kendisini solda tanımlayan kimi aydınlar ise yayınlarında mevcut yasal koşulları göz önünde bulunduran temkinli bir dil kullanma ihtiyacı hissetmişlerdir. Bu sebeplerle sol ya geniş kesimlere söz söyleme ve gelişen olaylar karşısında anlık siyaset üretme araçlarına sahip olamamış ya da bu konuda dolambaçlı yollar takip etmek durumunda kalmıştır. Onun 1960’lı yıllarla birlikte geniş kitlelere ulaşıp etkin bir güç olmaya başlaması, birçok konuda olduğu gibi din konusunda da Türkiye’deki ve dünyadaki siyasal ve toplumsal gelişmeler üzerinden düşünceler ortaya koymasına, tartışmalar yürütmesine olanak sağlamıştır.

Bu bölümde Türkiye’de solun 1960-1980 tarih aralığında dine, dinî oluşumlara ve din-siyaset ilişkisine bakışı, çok önemli oranda dönemin sol süreli yayınları üzerinden, takip edilmeye çalışılmıştır. 1960’lar solunu oluşturan Türkiye İşçi Partisi (TİP), Yön-Devrim Hareketi ve Milli Demokratik Devrim (MDD) Hareketi ile onlardan kopan gruplar; bu yapılar üzerine şekillenen 1970’ler solundan çeşitli parti, hareket ve yayın çevresi incelenmiştir. Böylece bir yandan 1961 Anayasası’nın kabulünden 12 Eylül Askerî Müdahalesi’ne uzanan tarihsel aralıkta solun din meselesinin çeşitli boyutlarına dönük yaklaşımında tutarlılık, süreklilik, değişkenlik, geçicilik gibi durumların olup olmadığı; diğer yandan solun kendi içerisinde konuyla ilgili farklı yaklaşımlar gösterip göstermediği gözlemlenebilmiştir.

Bu çalışmada, Fikir Kulüpleri Federasyonunun (FKF) Türkiye İşçi Partisi (TİP) etkisindeki bir öğrenci kuruluşundan, millî demokratik devrim (MDD) tezini savunan bir öğrenci kuruluşuna dönüşme süreci anlatılmaktadır. FKF, Türkiye’de sosyalist gençliğin ilk büyük örgütü olması ve sonraki yıllarda da devam edecek olan sol akımlara kaynaklık etmesi bakımından tarihsel öneme sahip bir kuruluştur. FKF’nin temellerini
oluşturan fikir kulüpleri deneyiminden gelen birikim, TİP Gençlik Kollarında sol siyasetle buluşmuştur. Ancak gençler, TİP yönetiminden yeterince destek bulamamış, Parti içinde önemli bir rol üstelenememiş ve örgütsel özerklik elde edememiştir.TİP’e kitlesel destek sağlamak amacıyla kurulan FKF, gençlerin örgütsel bağımsızlığını elde etmesini de sağlamıştır. Sosyalizme geçiş konusunda farklı stratejileri savunan TİP ile MDD hareketi arasındaki mücadeleyi doğrudan doğruya FKF içindeki tartışmalardan izlemek mümkündür. FKF yönetimini kazanmak, bu iki akım için başlı başına bir mücadele alanı olmuştur. TİP, demokratik devrimini büyük ölçüde tamamladığını öne sürdüğü Türkiye’nin sorunlarının sokakta çözülemeyeceğini, sosyalizmin işçi sınıfının partisi olan TİP’in iktidarında, parlamenter demokratik yoldan inşa edilebileceğini savunmaktadır. MDD hareketi ise, Türkiye gibi demokratik devrimi yarıda kalmış olan azgelişmiş bir ülkenin sosyalizme doğrudan geçişinin mümkün olmadığı tezinden hareketle, küçük burjuvazinin bir kanadıyla birlikte gerçekleştirilecek demokratik devrimi işçi sınıfının öncülüğündeki sosyalist devrimin izleyeceği bir aşamalı devrim stratejisini savunmaktadır. İlk döneminde, sosyalizme ilgi duyan üniversite öğrencileri arasında büyük heyecan yaratan TİP, zamanla bu desteğini yitirmiş ve kendi içinden doğan gençlik muhalefetinin MDD saflarına geçmesini ve nihayet FKF’nin MDD hareketinin örgütsel kalesi hâline gelişini engelleyememiştir.
Anahtar Kelimeler: Fikir Kulüpleri Federasyonu, Türkiye İşçi Partisi, Millî Demokratik Devrim, Sol
Hareketler, Öğrenci Hareketleri, Gençlik Hareketleri

MEKANIN ALEVİLİĞİ

Mekanda Alevilik adlı yüksek lisans tezimi ve bu konudaki bütün derdimi bu kitaba yazmış olduğum "Mekanın Aleviliği" başlığı altındaki bölümde büyük ölçüde özetlemiş olmaktan mutluluk duyuyorum. Mekânda Alevilik çalışılmadan Alevilikte mekan çalışılamayacağı, kentlerde özellikle politik mahallelerdeki Aleviliğin kentsel mekansal pratiklerin bir üretimi olduğu konusu tezin temel problemini oluşturuyor.İlgililere iyi okumalar

Öz II. Dünya Savaşı yılları Türkiye'de, uluslararası durum ve koşulların iç politikaya doğrudan etki yaptığı bir dönem olarak bilinir. Türkiye'de faaliyet gösteren siyasal akımlar da bu durumdan etkilenmiştir. Türkçü-Turancı yaklaşımlar Alman üstünlüğüne bağlı olarak etkinliklerini artırırken, sosyalist-komünist unsurlar ise Sovyetler Birliği'nin izlediği taktiği ve politikayı merkeze koyarak tavır geliştirmişlerdir. İki siyasal unsur bazen dış politikadaki hassas koşullardan dolayı içeride geniş bir faaliyet alanı bulmuş, bazen de savaşın gidişatına göre doğrudan tutuklamalar yoluyla etkisizleştirilmiştir. Bu çalışma; bir yandan savaş Türkiyesi'nde sol siyasetin izlediği politik tavrı ortaya koymayı diğer yandan ise "politik merkez" olarak görülen Sovyetler Birliği'nin Türkiyeli sosyalistlerin siyasal tavrı üzerindeki etkisini ölçmeyi amaçlamaktadır. Abstract The Second World War is considered in Turkey to be a period, when international conjuncture and circumstances had direct effect not only on Turkey's domestic policies, but also on the political movements of that era. While movements such as pan-Turkism and pan-Turanism were enhancing their own efficiency depending on the 'German superiority,' socialist and communist agents put USSR strategies and policies in their center. While these two agents sometimes had the opportunity to find room for their activities in the country thanks to the delicateness of the foreign policies, sometimes-depending on the course of the war-they were counteracted directly through arrests.

Türk siyasal hayatının 1960’lı yıllara damgasını vuran en önemli
gelişmelerden bir tanesi ülkenin kurucu ideolojisinin temsilcisi olan CHP’de
yaşanan değişim ve dönüşüm sürecidir. 27 Mayıs askeri müdahalesinin
ardından gelişen süreçte sol siyasetin artan etkisi CHP’nin de bu dönüşüme
dahil olmasını beraberinde getirmiştir. CHP açısından 27 Mayıs sonrası
dönem yeni bir sürecin başlangıcına da işaret etmektedir. Siyasal olarak sol
bir söyleme sahip bu dönemdeki değişimin adı “Ortanın Solu” olarak
tanımlanmıştır. “Ortanın Solu”, CHP’nin Avrupa merkezli bir sosyal
demokrasi düşüncesi ile daha yakın ilişki kurmasını sağlamıştır. Sosyal
demokrasi söyleminin geleneksel sola karşı eleştirel tutumu CHP’yi de etkisi
altına almıştır. “Ortanın solu” düşüncesi, “radikal” olarak tarif edilen ve
daha çok SSCB eksenli bir sosyalizm siyasetine alternatif olmayı amaçlamıştır.
Avrupa solu içindeki Stalinizm eleştirilerinin Türkiye’deki yansıması olarak
görebileceğimiz “Ortanın Solu” düşüncesi benzer bir biçimde Türkiye tarihine
de eleştirel bir perspektiften bakmıştır. Tek parti dönemi ve Kemalizm de bu
eleştirilerin merkezinde yer almaktadır. Kemalizm’in sosyalist sol içinde
tartışılmaya başlandığı bu dönemde CHP de bu tartışmalara dahil olmuştur.
Asya Tipi Üretim Tarzı (ATÜT) tartışmaları aracılığı ile merkeziyetçilik ve
bürokrasi üzerine pek çok eleştiri getirilmiştir. Kurtuluş Savaşı ve tek parti
dönemi de bu eleştiri sürecine dahil edilmiştir

13 Şubat 1961’de kurulan Türkiye İşçi Partisi, Türkiye siyasal tarihinin en önemli olaylarından biridir. TİP’in gelişip güçlenmesinde parti sözcülerinin efsanevi radyo konuşmalarının çok önemli bir yeri vardır. Türkiye proletaryasının sözcüleri, 1961-1971 döneminde,  bambaşka bir dile, bambaşka bir seslenişe ve bambaşka bir içeriğe sahip konuşmalarıyla o zamana kadar devletin ağzı olan radyoyu ‘proletaryanın büyülü kutusu’na çevirmişlerdi.

Proletaryanın Büyülü Kutusu, TİP sözcülerinin  altı seçim için yaptıkları efsanevi radyo konuşmalarının metinlerini içermekle kalmıyor. Mehmet Ali Aybar’dan Yaşar Kemal’e, Kemal Türkler’den Can Yücel’e, Rıza Kuas’tan Hamdoş’a, Tarık Ziya Ekinci’den Çetin Altan’a TİP’in çok etkili hatiplerinin radyoda yaptığı konuşmaların ses kayıtlarını da içinde barındırıyor. Bu tarihî konuşmalar karekodlar aracılığıyla dinlenebiliyor.

Proletaryanın Büyülü Kutusu’nun sayfalarından dinlenebilen radyo konuşmaları, onları dinlemeseler hayatları normalde bambaşka yönde akabilecek gençleri, aydınları, işçileri ve köylüleri sosyalist mücadelenin içine çekmiş ve TİP bayrağı altında toplayabilmişti.  Proletaryanın Büyülü Kutusu sosyalistlerin devlet radyosundan yaptıkları konuşmalarla hayatı değişen insanların öykülerinı anlattığı gibi bu konuşmaları yapan kişilerin portrelerine de yer veriyor. Kitapta Şekibe Çelenk’ten Mehmet Ali Aybar’a, Behice Boran’dan Hamdoş’a, Nazife Cemgil’den Kemal Türkler’e, Yaşar Kemal’den Can Yücel’e, Hasan Hüseyin Korkmazgil’den Tarık Ziya Ekinci’ye tam 43 portre yer alıyor.

Proletaryanın Büyülü Kutusu’nun sayfalarında size Hamdoş’un masum ve cesur sesi, Abidin Dino’nun eşsiz desenleri, Moris Gabbay’ın  tarihî fotoğrafları ve titiz bir araştırmanın zengin bilgisi eşlik ediyor. Büyülü bir yolculuk sizi bekliyor...

Tarihte bazı dönemler, toplumsal muhalefetin patlama ve direniş odağına dönüşmüştür. Fransız Devrimi’nden, 1871’de göğü fethe çıkanlara; 1905 Devrimi’nden, Ekim Devrimi’ne; 6.Filo’nun denize dökülmesinden, Kızıldere’ye uzanan süreç içerisinde tarihe yön verenler oldu. 1968 kuşağı her ne kadar öğrenci-gençlik hareketi olarak görülse ya da küçük burjuva nitelikli olarak eleştirilse de, bu dönemin öznesi birçok halk kesimi olmuştur. Bu yazımızda da, Türkiye’de 68 kuşağı özelinde 71 devrimci kopuşunun, silahlı kuvvetler içerisindeki yansıması olan havacı subaylardır. Göksenin kültür yıllığından, Proleter devrimciliğe, yani bir bağlamda Dolmabahçe’den, Kızıldere’ye uzanan süreçtir bu.

Egemen Yılgür sosyolojik bir yaklaşımla, sosyolojinin güzergâhında ve "sosyolojik tahayyül" ile emek tarihinin az bilinen, kendi ifadesiyle "kayıp" sayfasına bakmaya çalışıyor. Yılgür netameli bir iş yapıyor: Roman, amele ve komünist olarak kat kat "damga"lananların siyasallaşma öyküsünü sosyolojinin sağladığı imkân ve aletlerle anlatmayı deniyor.
Geç-peripatetik toplumların özel bir örneği olarak Roman tütün işçilerinin toplumsal varlıkları ve siyasal etkinlikleri tarihsel ve sosyolojik temelde ele alınıyor. Yılgür, Roman ve Çingene algısıyla küçümsenen, amele ve komünist olarak mimlenen Roman tütün işçilerinin toplumsal ve tarihsel varlıklarını zengin yazılı kaynaklara, kapsamlı ve uzun soluklu saha çalışmaları ile ulaştığı kaynak kişilere dayanarak kayıt altına almaya çalışılıyor. Emek çalışmalarının çok disiplinli bir alan olduğu malum... Yılgür'ün kitabı bunun yeni ve güçlü bir örneği olarak karşımıza çıkıyor...
(Tanıtım Bülteninden)

Öz İkinci Dünya Savaşı yıllarında eğitimlerini Amerika Birleşik Devletleri ve Almanya'da yapmış olan Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes, Behice Boran, Muzaffer Şerif Başoğlu ve Mediha Berkes 1940'lı yılların başında Dil, Tarih ve Coğrafya Fakültesi'nde yeni bir akademik çevre meydana getirdi. " Yurt ve Dünya " ile " Adımlar " dergileri Ankara'da oluşturulan bu akademik çevre tarafından çıkarıldı. Türkiye'de içinde aydınlardan yazarlara, askeri-sivil bürokratlardan siyasetçilere kadar geniş bir kesim tarafından Hitler ve Nazi Almanya'sına sempati beslenen bir iklimde; ırkçılık, faşizm ve Almanya karşıtlığını açıkça ortaya koyan, evrensel değerleri, barışı, eşitliği ve bilimi savunan Ankara çevresi, Türkçü-Turancı unsurlar tarafından hedef haline getirilerek " solcu ve komünist " olmakla suçlandı. Sonuçta Dil-Tarih tasfiyesiyle, hocalar önce üniversiteden sonra da ülkeden uzaklaştırıldı. Türkiye'de bu konuda yapılan çalışmalar genellikle Dil-Tarih tasfiyesi üzerine yoğunlaşmış, tasfiyeye yol açan süreç gözden kaçırılmıştır. Bu çalışma Dil-Tarih tasfiyesinin başlangıcını, Yurt ve Dünya dergisinin yayın hayatına başlaması olarak gören bir yaklaşımdan hareketle, Türkçü-Turancı yayın organları ile " Ankara çevresi " arasındaki siyasi ve ideolojik tartışmalara odaklanmıştır. Böylece bir yandan savaş yıllarında " sağ-sol " kavramlarını düşünsel yoldan tarif etmeyi diğer yandan ise Ankara çevresinin " sol ve komünist " olarak etiketlenmesinin nedenlerini ortaya koymayı amaçlamaktadır.

Türk basını, Cumhuriyet’in ilanından çok partili hayata geçene kadar
oldukça değişken bir süreç izlemiştir. Takrir-i Sükûn kanununun
uygulanması ve İstiklal Mahkemeleri’nin kurulmasının ardından
durgun bir dönem geçiren basın faaliyetleri, 1936’da Tan gazetesinin el
değiştirmesiyle etkinliğini arttırmıştır. Çok partili hayata geçilmesi
gerektiğini savunan ve iktidarı eleştiren yazılar yayımlayan Tan
gazetesi, kamuoyunda yer ettiği konumla beraber dönemin sol basınının
öncüsü olmuştur. 1940’lara gelinmesiyle beraber iktidara muhalif basın
yayınlarına Adımlar ve Yurt ve Dünya başta olmak üzere birçok yayın
eklenmiştir. Bu yayınların büyük çoğunluğunu yasal bir konum elde
eden sosyalizm temelli siyasi partiler etrafında örgütlenen dergi ve
gazeteler oluşturmuştur. Süreç içerisinde sendikal hareketler ekseninde
kendi içerisinde birtakım ayrışmalar yaşayan sol zümre, bu durumu
basına da yansıtmıştır. Ancak iktidarın aleyhine yayımlanan yazılarda
ve demokratik bir düzene geçme vurgusunda kalıcı bir değişim
yaşanmamıştır. İkinci Dünya Savaşı’nın ülke üzerindeki etkisi, basın
organlarında da varlığını hissettirmiştir. Farklı ideolojileri savunan basın
organları, Türkiye’nin savaştaki konumu temelinde birbirleriyle
atışmışlardır. Bu atışmaların şiddeti zaman zaman artarak mevzubahis
konuların yargı boyutunda ele alınmasına neden olmuştur. Böylece
dergi ve gazetelerin yayımlanmasında birtakım hukuki engellerle
karşılaşılmıştır. 14 Mayıs 1950 tarihinde yapılan seçimlerde iktidarı
Demokrat Parti’nin devralmasıyla, sol basının sürekli üzerinde durduğu
demokrasi vurgusu amacına ulaşmıştır. Bu çalışmada, her biri başlı
başına ayrı bir çalışma konusu olabilecek tek parti döneminde yayımlanan sol yayınlar, basın tarihi ve temsil ettikleri görüşler
ekseninde yüzeysel bir şekilde incelenmiştir. Çalışmada dönemin siyasi
atmosferinde sol basın-iktidar ilişkisini irdelemek ve sol basının
üzerinde durduğu temel konuları anlamlandırmak amaçlanmıştır.
Çalışma sırasında Cumhuriyet Arşivi belgeleri, basın kaynakları ve konu
hakkındaki nitelikli araştırma-inceleme eserlerinden yararlanılmıştır.

The tension between the USSR and China in 1960s has been known as the 'Moscow-Beijing Split' in the political history. The CPC's (The Communist Party of China) critiques against the CPSU (the Communist Party of Soviet Union) have reached the highest point by claiming that the USSR is a 'social-imperialist' country. The answer that is produced as a solution to the problem of defining the USSR as an imperialist state is the 'three world theory'. China has defined a new mission for herself by the 'three world theory'. China has wanted to lead a front consisted of the 'third world countries' against the USA's and USSR's imperialism. This tension has influenced Turkey as well as many other countries. In the post 12th of March 1971 coup d'état period, while the Turkish left was reorganizing itself, the PDA movement (The Proletarian Revolutionist Enlightenment) which originated from the MDD (the National Democratic Revolution) has had to become a party to this tension. The PDA, which has transferred the CPC's theory of 'social-imperialism' and 'three world theory' to Turkey, has reduced the struggle for socialism to the struggle against the USSR since the second half of 1970s. Amongst the various USSR critiques of the Turkish left, the one that the PDA circle holds has taken a peculiar place by declaring the USSR as 'the basic conflict' and through its attitude that reduces the struggle for socialism to the struggle against the USSR.

ÖZ " Milli iktisat " kavramı, 2. Meşrutiyet döneminde Türk düşünce hayatına dahil olmuştur. Dönemin siyasal iktidarının ülke yönetiminin geleceği açısından aldığı kararlar da " Milli iktisat " kavramının Türk düşünce hayatındaki gelişimi açısından oldukça önemli bir rol oynamaktadır. Osmanlı Devleti'nin kurtuluşu için bir reçete olarak sunulan " Milli iktisat " modeli, Cumhuriyet Türkiyesi'nin inşa sürecinin de temel niteliklerinden birisi olmuştur. Milli bağımsızlık ile milli ekonominin içiçe geçtiği bu dönemdeki iktisadi düşünce, büyük ölçüde Osmanlı Devleti'nin son dönemindeki tartışmaların etkisi altında şekillenmiştir. Cumhuriyetin gelişim sürecinde farklı bir içeriğe sahip olan iktisadi düşünce, 27 Mayıs sonrası dönemde de Cumhuriyetin kuruluş sürecindeki ekonomik gelişmeleri merkeze alan bir anlayış üzerinde ancak farklı bir içerikle yeniden ortaya çıkmıştır. Bağımsız bir ulusal ekonomi kurma düşüncesi, 2. Meşrutiyet'ten 27 Mayıs sonrası döneme kadar temel tartışma konularından birisi olmuştur. Bahsedilen her üç dönemde de gündemde olan " Milli iktisat " kavramı, benzer hareket noktalarına sahip olmasına rağmen içerik olarak kendi döneminin şartlarını yansıtacak ölçüde farklılıklar da içermektedir. ABSTRACT The concept National Economy has been included to the Turkish thought life during the Second Constitutional era. The decisions taken by the political power of the period also play an important role in terms of the development of the concept "national economy" in Turkish thought life. The "national economy" model presented as a recipe for the emancipation of the Ottoman State has become one of the basic properties of the construction period of the Republican Turkey.In this period, when the national independence and the national economy were intertwined, the economic thought was shaped largely under the influence of the recent discussions of the Ottoman State. Economic thought, which has a different content in the development process of the Republic, reappears with a different content on an understanding that centered on the economic developments in the foundation period of the Republic in the aftermath of the 27th of May. It was one of the main topics of discussion from the 2nd Constitutional Monarchy until the return of May 27, in the thought of establishing an independent national economy. The concept of "national economy" on the agenda in all three mentioned periods, although it has similar points of action, also contains the extent to reflect the conditions of its period as content.

Dünyada ve Türkiye’de, 68 diye bir dönemden bahsederken asıl kastedilen bir yıl değil, bir dönemindir. 1966 ve 1971 yılları arasında yaşanan bu dönem, 1968 yılında yaşanan olayların yoğunluğu dolayısıyla 68 dönemi olarak tanımlanmaktadır. 1968 yılı, tüm dünya gençlerinin, özellikle de toplumun ilerici ve dinamik unsurunu oluşturan üniversite gençliğinin, sokaklara dökülerek dünya genelinde siyasal ve toplumsal hareketlilik yarattığı bir dönem olmuştur. Düşünen, okuyan, sorgulayan üniversite gençliği, yaşadığı dönemin siyasi ve sosyal sorunlarına kayıtsız kalmamış, dolayısıyla 1968 yılı, Dünya ve Türkiye tarihi için önemli bir dönüm noktası olmuştur. 1961 Anayasasının ülke genelinde oluşturduğu geçici özgürlük ortamından yararlanan üniversite gençliği, örgütlenmeye başlamış ve eğitimle ilgili taleplerini öğrenci guruplarının da desteğini alarak protesto gösterileriyle dile getirmeye çalışmışlardır. Öğrencilerin başlarda eğitim ile ilgili olan bu talepleri, hükümet yetkilileri tarafından kabul görmeyince, öğrenciler bu kez ülkedeki yönetim anlayışını ve ülkenin siyasal sistemini sorgulamaya başlamışlardır. Bu da öğrenciler arasında fikri ayrılıklara ve bölünmelere sebep olmuş neticede farklı görüşlerde birçok öğrenci gurubu ortaya çıkmıştır. Başlarda sakin birer protesto gösterisi olarak başlayan olaylar, zamanla yerini karşıt gurupların çatışma ve şiddet gösterilerine bırakmıştır. 68 olaylarının şiddet bilançosu oldukça ağır olmuş, Türk Silahlı Kuvvetlerinin hükümete verdiği 12 Mart Muhtırasına kadar geçen sürede sağ ve sol görüşlü öğrenci guruplarından onlarca ölü, yüzlerce yaralı verilmiştir. Bu bilgiler ışığında ele alınan bu çalışmayla, dünyada yaşanan 68 olaylarının, Türkiye’de nasıl bir etki oluşturduğunu ortaya koymak ve üniversitelerde yaşanan politik şiddeti, bu şiddeti ortaya çıkaran sebepleri ve bu şiddetin siyasal ve toplumsal sonuçları, yaşanan olaylar ele alınarak açıklanmaya çalışılmıştır.

When referring to a period of 1968 in the world and Turkey, what is meant is actually a symbolic name for a period of time rather than is a year. Therefore, when we say 68 movements which live the summit of 1968, it is necessary to understand a period which briefly create social and political mobility around 1966-1971 in terms of their effects. 1968 is the year when young people of the whole world, and especially the youth of the university, the most progressive and dynamic elements of society, are laid out on the streets. Thinking, reading, questioning youth were not unresponsive to the problems of the age, so it has been an important period in the history of the world and in Turkey in 1968. In a climate of freedom created by the Constitution of 1961, the youth began to organize and express their demands with their protests by the support of all student groups. In the beginning, when these demands, which are related to education, were not satisfied, they have begun to question the goverment concept and the political system of the country. This has led to disagreements and divisions among students. Over time, these tranquil protests have left its place to mutual clashes of opposing groups and violent demonstrations. The violence of the events of 68 was quite heavy; until memorandum of March 12 which is given to the government by the Turkish Armed Forces (TSK), it has been caused dozens of dead and hundreds of injured from left and right partisan groups.

Kıbrıs'ın gündeme gelmesi 50'li yıllara dayanmaktadır. 50'li yıllar ise Türkiye'de sol siyaset adına üretimin oldukça kısıtlı olduğu yıllardır. Bu sebeple Türkiye'de solun ciddi bir tavır ortaya koyduğunu söyleyebilmek için 27 Mayıs sonrası dönemi beklemek gerekecektir. CHP-DP ikilemi üzerinden şekillenen 50'li yıllar bunun dışında kalan bir siyasi tavrın gündeme gelmesine engel olmuştur. Ancak 27 Mayıs sonrasının görece özgürlük ortamı, sol adına daha önemli gelişmelerin yaşanmasına da sebep olmuştur. Bu bağlamda Kıbrıs meselesinde Türkiye solunun tavrından bahsetmek için 60'lı yıllar ile birlikte değişen konjonktürü dikkate almak gerekecektir. NATO üyeliği, ABD ile ilişkiler ve 1974 Barış Harekâtı solun Kıbrıs meselesine yaklaşımındaki temel belirleyiciler olmuştur. Solun genel dış politika algılarından hareketle bir Kıbrıs politikası üretildiğini de bu bağlamda söylemek mümkündür.

İkinci Dünya Savaşı sonrası dönemde Batı bloğu ile ittifak ilişkisini perçinleyen Türkiye Cumhuriyeti, siyasal sistemini yeni dönemin koşullarına göre yapılandırmaya yöneldi. 1946 yılında çıkarılan yeni cemiyetler kanunu bu bağlamda göreli daha “liberal” bir siyasal modele yönelişin işaretlerini veriyordu. Dönemin sol siyasetleri de kanunla birlikte ortaya çıktığına inandıkları yasal siyaset olanaklarını değerlendirmek istediler. Bu çerçevede yasal siyasal partiler ve dernek benzeri kuruluşlar gelişmeye başladı. Türkiye Sosyalist Emekçi Köylü Partisi kadrolarının başını çektiği İstanbul Sendikalar Birliği böylesi bir ortamda kuruldu. Büyük bir hızla önemli sayıda işçiye ulaşmayı ve çeşitli illerde teşkilatlanmayı başardı. Bu metinde paylaşılacak olan bilgiler, İstanbul Sendikalar Birliği’nin ilk kuruluş aşamasında son derece kritik bir rol oynamış olan bir grubun, Ortaköylü Roman tütün işçilerinin unutulmuş emeğini hatırlatma amacı gütmektedir.

27 Mayıs 1960, 12 Mart 1971 ve 12 Eylül 1980 tarihlerinde gerçekleştirilen her üç darbe
döneminde de siyasi suçlar için idam cezaları tartışmaları gündeme gelmiştir. 27 Mayıs
darbesini gerçekleştiren Milli Birlik Komitesi üyeleri, Başbakan Adnan Menderes ve iki
bakan arkadaşının (Fatin Rüştü Zorlu ile Hasan Polatkan) idam cezalarını oybirliği ile
onaylamışlardır. Darbe döneminin sona ermesiyle birlikte Cumhuriyet Senatosu’nda tabii
senatör olarak görev alan eski komite üyeleri, 12 Mart döneminde yaşanan idam
tartışmaları karşısında bu sefer çok farklı bir duruş sergilemişlerdir. Bu dönemde Deniz
Gezmiş ve iki arkadaşının (Yusuf Arslan ile Hüseyin İnan) idam cezalarının yerine
getirilmesinin karşısında yer almışlardır. Menderes ve arkadaşlarının idamlarını siyasi
hayatları boyunca sürekli eleştiren sağ partiler ise, 12 Mart döneminde idam cezaların
lehinde faaliyet göstermişlerdir. 12 Mart döneminin idam tartışmalarının en yoğun
yaşandığı yerler; Millet Meclisi ile Cumhuriyet Senatosu olmuştur. Gezmiş ve arkadaşları
hakkındaki idam cezası tekliflerinin iki kez görüşüldüğü Senato’da sağ partiler ile benzer
görüşe sahip senatörler, idam cezalarının yerine getirilmesini savunurken; tabii senatörler
özellikle CHP Grubu ile birlikte hareket ederek idamların durdurulması için büyük bir
mücadele vermişlerdir. Farklı fikirlere sahip grupların idam cezaları hakkında görüşlerini
paylaştığı Senato’da bir hayli enteresan tartışmalar yaşanmıştır. Bu araştırmada
amaçlanan; tabii senatörlerin 12 Mart dönemindeki idam cezası tartışmaları karşısında
nasıl bir duruş sergilediklerini ortaya koymaktır. Aynı zamanda idamların lehinde olan
senatör ve partiler ile idamların aleyhinde olan tabi senatörler arasındaki tartışmaların
içeriği ve sonuçlarını detaylıca irdelemektir. Araştırmanın hazırlanmasında Senato tutanakları başta olmak üzere gazete haberleri, hatıratlar ve çeşitli telif eserlerden
faydalanılmıştır. Yöntem olarak da doküman analizi tekniği kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Tabii Senatörler, İdam Cezaları, 12 Mart Muhtırası, Deniz Gezmiş,
Askeri Darbeler.

Bu makalede, Yön Hareketi, Milli Demokratik Devrim Akımı ve Türkiye İşçi Partisi’nden oluşan Türkiye Sosyalist Hareketi’nin 1960’lı yıllar Türkiye’sinde milliyetçilikle kurduğu olumlu ilişki inceleniyor. Ele alınan dönem (1961–1968), Türkiye’de sosyalizm ile milliyetçilik arasında ilişki kurmanın olumlu ve olumsuz biçimleri bakımından tayin edici önemdedir. Makalede, sosyalist milliyetçilik söyleminin Sosyalist Hareket’in
meşruiyet arayışlarından ve önderlerinin samimi inançlarından kaynaklandığı öne sürülüyor. Bu girişimin, İkinci Dünya Savaşının ardından gelişen anti-emperyalist mücadeleler ve kalkınma yarışı döneminde sol ile milliyetçilik arasında kurulan olumlu ilişki ikliminde boy verdiğine dikkat çekiliyor. Son olarak, sosyalist
milliyetçilik söyleminin Yön Hareketi ile MDD ve TİP arasında bazı kuramsal farklılıklar nedeniyle kendi içinde ayrıştığı vurgulanıyor. Makalede öne sürülen teze göre, doğrusal bir tarih kavrayışına sahip olması, kapitalizmi hedef almayan bir antiemperyalizm perspektifini benimsemesi ve sınıfsal çelişkileri geri plana iterek millete
vurgu yapması, milliyetçi söylemi ilk iki hareketin söyleminin merkezi haline getirmiştir.
Anahtar Kelimeler: Milliyetçilik, sosyalizm, antiemperyalizm, anti-kapitalizm, Türkiye Sosyalist Hareketi.
**
Discourse of Socialist Nationalism in Turkey (1961-1968): Foundations
and Divergences
Abstract

This article provides an analysis of the positive intercourse with nationalism and Turkish Socialist Movement that is made of Yön Movement, National Democratic Revolution Movement and Workers’ Party of Turkey in 1960’s of Turkey. The period (1961-68) which will be debated is having a vital importance in regards of determining positive and negative form of relationship between nationalism and socialism in
Turkey. It is claimed, in the article, that the discourse of socialist nationalism is deriving from seeking legitimacy for the socialism movement and sincere beliefs of its leaders on nationalism. It is pointed out that socialist nationalist attempts are flourished in the era of positive relationship that is developed between antiimperialist struggles and developmentalist competition right after the World War II. Finally, it is emphasized
that socialist nationalist discourse had diverse views on nationalism due to their different theoretical perspectives among Yön Movement, National Democratic Revolution Movement and Workers’ Party of Turkey. The main argument of this article is that it’s linear and progressive conception of history and antiimperialist perspective without targeting capitalism itself and it’s emphasis on nationalist discourse rather
than class conflict has made Yön Movement and Nationalist Democratic Revolution Movement the main figures of nationalist discourse.
Keywords: Nationalism, socialism, anti-imperialism, anti-capitalism, Turkish Socialist Movement.