Köy Enstitüleri

Öz Köy Enstitüleri, Cumhuriyet tarihinin tüm alanlarında en çok tartışılan eğitim konusu olmuştur. Kurulmasının üzerinden 77 yıl, kapatılmasının üzerinden 63 yıl geçmiş olmasına rağmen güncelliğini hiç kaybetmemiş bir konudur. Enstitüler üzerine çok sayıda yazılar yazılmış, araştırmalar yapılmıştır. Bu araştırmalar ve yazılar genellikle Köy Enstitülerinin genel işleyişi, kapanma nedenleri, ülke üzerindeki etkileri, yankıları, yapılan eleştirilere cevap, öncesi ve sonrası gibi noktalara odaklanarak yazılmıştır. Dönemin Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel ve İlköğretim Genel Müdürü İsmail Hakkı Tonguç da dahil olmak üzere enstitülerin içinden ve dışından pek çok kişi bu konular hakkında kitaplar ve makaleler yazmışlardır. Yapılan araştırmalar ile yazılan yazıların önemli bir kısmı eleştiriler ve eleştirilere verilen cevaplardan oluşmaktadır. Eleştiriler çok farklı noktalardan ve farklı yerlerden yapılmaktadır. Öğrencilerin çok çalıştırılmasından köylü-şehirli sınıfsal ayrımının yapıldığına, öğretmenlerin maaşının azlığından müdürlerin yetkilerinin büyüklüğüne, kız-erkek bir arada okumasından din dersinin olmamasına kadar daha pek çok konuda bazen gerçekçi bazen de gerçek dışı eleştiriler yapılmıştır. Enstitülere yönelik eleştirilerde işin bir başka boyutu; Köy Enstitülerinin karşısında olan kişilerin sürekli enstitüleri eleştirmeleri ve bu eleştirilerin ideolojik düşüncelerden dolayı gerçek dışı olduğu düşüncesidir. Kimileri gerçekten bir şeyler gördüğü için, kimileri çıkarlarına ters geldiği için, kimileri başka başka nedenlerden enstitülerin ideoloji boyutunu eleştirmiştir. Bu çalışmada Köy Enstitülerine yönelik eleştirilerin odak noktasını oluşturan ve kapatılmalarının da temel nedeni olan enstitülerin ideolojik boyutu ele alınmıştır. Bu araştırma betimsel tarama modelinde bir araştırma olarak desenlenmiştir. Bununla birlikte daha önce belli bir amaca ve konuya yönelik yapılan çalışmaları birlikte göz önüne alınıp incelenmesi ve senteze ulaşılması nedeniyle meta-analiz de uygulanmıştır. Köy Enstitülerinin kurulmasında rolü olan yöneticilerin, bu okullarda öğretmenlik yapanların ve yine bu okullarda öğrencilik yapanların hatıra ve anlattıklarından hareket ederek köy enstitülerinin ideolojik yapısı ele alınıp verilmeye çalışılacaktır. Araştırmada yazılı kaynakların yanı sıra İvriz Köy Enstitüsü mezunu 7 öğretmen ile hazırlanmış olan yarı yapılandırılmış mülakat formu ile görüşme yapılmıştır. Veriler betimsel analiz yöntemi ile analiz edilmiştir.

Bu kitap, Atatürk’ün son dönemleri itibariyle ortaya çıkan ve Atatürkçü olduklarını dile getiren insanların kendi menfaat ve çıkarları için ülkemizin menfaat ve çıkarlarını nasıl feda ettiklerini, Kemalizm’e ve Cumhuriyetimize nasıl ihanet ettiklerini anlatıyor. 1938 – 1960 kronolojisinde ülkemizin kaderini etkileyen önemli olayları neden ve sonuçlarıyla gözler önüne seriyor. Aynı zamanda ülkemiz için önemli olayların görüşüldüğü Meclis Genel Kurul Tutanakları da kitapta yer almaktadır.

Kadri UNAT * * Öz Mart 1961-Ekim 1970 tarihleri arasında 112 sayı yayımlanan İMECE, köy ve köylü sorunlarına eğilerek Köy Enstitüleri geleneğini güncel tutmaya çalışan uzun soluklu, çok yönlü bir kültür sanat dergisidir. Dergide çeşitli vesilelerle yayınlanan yazılarda; Hasan Âli Yücel, İsmail Hakkı Tonguç ve Köy Enstitüleri hakkında anılar, tespitler ve çeşitli yorumlar yer almakta, enstitülerin kuruluş felsefesi; köyün ve köylünün kalkınmasında çözüm yolu olarak değerlendirilmektedir. Bununla birlikte derginin gündemi ve içeriği sadece Köy Enstitüleri'nden ibaret değildir. Dergide yer alan çocuk, ekonomi, eğitim ve öğretmen sorunları, kadın, toplumsal sorunlar, toprak ve toprak reformu temalı yazılar, Türkiye'nin 1960'lı yılları hakkında detaylı bir bakış açısının edinilmesine yardımcı olmaktadır. Önemli aydınların katkılarıyla değer kazanan İMECE'ye odaklanan bu çalışmada derginin 1965-1970 yılları arasındaki toplum temalı yazıları belirlenerek derlenmektedir. Böylelikle hem derginin biçimsel özellikleri tespit edilmekte hem de toplumsal konulara odaklanan yazıların bibliyografik künyesi oluşturulmaktadır. Böylece dönemi inceleyen araştırmacıların kaynağa ulaşımının sistematik hale getirilmesi ve Türkiye'nin 1960'lı yılları hakkında bir kanaate ulaşılabilmesi sağlanmaya çalışılmıştır. Diğer bir deyişle çalışmanın amacı, 1960'larda meydana gelen sosyal, kültürel ve siyasal gelişmelerin İMECE dergisinde ele alınma şeklini değerlendirecek olan çalışmalara toplu bir bibliyografik katkıda bulunmaktır.

Bu çalışmada kırsal mimari yapısıyla ele alınan Eskişehir ilinin, Mahmudiye ilçesine bağlı Hamidiye ve Mahmudiye köylerindeki iki yerleşmeden oluşan “Çifteler Köy Enstitüsü” örneği üzerinden gidilerek kuruluş ve projelendirilmesinde dikkat edilen tasarı ilkeleri ve bu aşamaların çevre sistemleriyle ilişkisi, tarihsel bir süreç içerisinde irdelenmiştir.
Temel hedefi kırsal kesimde yaşayan insanların eğitilmesi ve bu sayede, ülke bütününde ekonomi ve eğitim koşullarının geliştirilmesi olan köy enstitüleri kuruluşlarından itibaren benzer hikâyelere tanık oldular. Kente uzak, tabiatla baş başa, sürekli üretime yönelik; kendi öğrenci ve öğretmenlerinin el emeği ve alın teri ile yaratılmış olmaları ile 1954 yılına kadar ayakta kalabildiler. Şimdi ise bir kaçı tamamen kapalı, bir kaçıysa varlığına Öğretmen Okulu fonksiyonuyla devam ediyor. Çifteler Köy enstitüsü de, bu amaçlarla var edilen, ulusal eğitimimizin kırsal bölgelere ulaştırılması sürecinde kurulmuş olan ilk iki enstitüden biridir ve günümüzde varlığını Yunus Emre Öğretmen Lisesi olarak devam ettirmektedir.

Toplumsal hafıza olarak da adlandırdığımız köy enstitü modellerinin öncüsü ve laboratuar’ı olarak sayılan; Fay Kirby tarafından ilk ” Proto-köy enstitüsü” ismiyle adlandırılmış enstitü; 1941 yılında teslim edilen yarışma projesi sonucu uygulanmış ve kendinden sonra gelen kurumlar için, gerek çevresiyle etkileşimi, gerekse rasyonel plan tipiyle mimari bir rol üstlenmiştir. Tasarımlarında yalınlık ve işlevselliği ön plana çıkaran Yüksek Mimar Prof. Emin Onat ve ilk kadın mimarımız Leman Tomsu’nun projelendirdiği kurum, 2.Dünya Savaşının ardından gelen yokluğa rağmen; yapılanma ve yerleşimde oldukça gelişerek tasarlanmış, gerekli altyapı sistemlerinin de geliştirilmesi ile Hamidiye ve Mahmudiye köyleri için büyük önem taşımıştır.

Çifteler için açılan bu yarışmadan sonraki müsabaka şartnamelerinde iklim bölgelerine göre tasarım fikrine de gidilmiştir, fakat bu proje için şartnamede özellikle üzerinde durulan konular, çevre düzenlemesi ve altyapı eksiklerinin tamamlanmasıdır. Şartnamede 2 yerleşkeden birinde 30, diğerinde 35 yapı ile yer alan enstitünün uygulama aşamasında da esas sorunun tarla(toprak) ve yer seçimi olduğu görülür. Bu yapılanma için Tarım Bakanlığı’ndan alınan arazinin büyük kısmı projenin doğal öğelerini( sebze-meyve üretimi, tarla tarımı) oluşturur. Diğer bir doğal etmense köyün karakterini oluşturan, Seydisuyu olarak bilinen çay ve onunla birlikte ilerleyen karayolun çevresinde düzenlenen kavaklıklardır.  Projenin uygulandığı senelerde, ilk inşa edilen müdürlük binalarının her 2 köyde de, bu çay ve kara yolunun hemen yanında tasarlanmış olması ile alana bir bütün olarak bakıldığında; çay, tarla, çayır ve sebzeliklerin bu projede bir omurga hattı oluşturduğu görülür. Dolayısıyla bu hat boyunca 2 köyün birbirine işlevsel bağlamının dışında, doğal çevre ile yapılı çevre arasında köprü kurulması sağlanmıştır.
Ana yol dışında, yamaçlar ve tepe kısımlar da coğrafi sistemler göz önünde bulundurularak peyzaj öğeleri düzenlenmiştir. Arsa ne kadar büyük olursa olsun, binaların köy ve yolla bir şehircilik bağı vardır, dolayısıyla bu tür düzenlemeler kurumu köyle bir bütün olarak arz eder. Fakat enstitünün kapatılması ve liseye dönüşümü ile, eklenen ve harap olan binalar tüm alan içerisinde gözlendiğinde; kuruluş yıllarında yeni bir Anadolu kırsal konsepti önerisi getiren projenin bu amacına hizmet etmediği gözlenir. Köyün sosyal çevresiyle bağları kopmuş olan enstitüyü bugün incelediğimizde; sadece lise ve yatakhane binalarının kullanılması ile birçok tarihi bina yeni bir fonksiyon yüklenemediği için boş bırakılmakta ve gün geçtikçe yok olmaktadır. Bu veriler ışığında, yapıyı günümüzdeki kullanımı ve 70 yıl önce uygulanan haliyle karşılaştırdığımızda sosyal ve yapılı çevrede birbirinden ayrı birçok değişim gözlemleyebiliriz.

Bu bildiri kapsamında; enstitü ve çevresine ait mimari çizimler, belgeler, analiz ve veriler doğrultusunda; 1940 yılında yapılan yarışma ile ülkemize kazandırılan kurumun; yarışma süreci, uygulama aşaması;  kapatılması-liseye dönüşümü ve günümüzdeki kullanımı dikkate alınarak, yapıların işlevsel ve mimari yönden karşılaştırılması, bu süreçler içerisindeki mimari değişikliklerin, çevre sistemleri ile birlikte bir bütün olarak ele alınıp irdelenmesi hedeflenmektedir.

Anahtar Kelimeler: Çifteler Köy Enstitüsü, Kırsal Mimari, Çevre Sistemleri

Cumhuriyet dönemi romanında kadın etkin bir özne olmak doğrultusunda adımlar atmaktadır. Kurtuluş savaşı roman ve hikâyelerinde kahramanlık gösteren kadınlar, kadın öğretmen kahramanlar, aşkları için davranışa geçen kadınlar roman karakterleri arasında yer almışlardır. Bu değişim ve dönüşüm, edebiyatta kadın özneleşmesini tam sağlayabilmiş sayılamaz. Yine ikincil cins olan kadın gözüyle erkek tanımına dayanan bir biçem egemenliği vardır.
Kurtuluş Savaşı öncesinden başlayarak yetmişli yılların başına kadar edebiyat yaşamını sürdüren, Ankara hükümetinin resmi çağrılısı olarak 1921 yılında bu şehre gelen Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun yapıtları dönemi edebiyata aktarmaya çalışan nehir romanlar olarak ele alınabilir. Kiralık Konak’tan (1922) Sodom ve Gomore’ye (1928), oradan Yaban’a (1932), Nurdan Gürbilek’in değerlendirmesine göre, “romancılığı seçmiş, erkeksi-savaşçı değerlerin kıyısında kalmış yazarın kendi kadınsılaşma endişesinin payı” önemli bir yer tutar.
Yüzlerce yıllık Osmanlı yozlaşmasının toplumsal yaşamda geri plana ittiği, ikincil cins olarak gördüğü kadının edebiyattaki başkaldırış diyebileceğimiz hak ettiği eşit cins yerine dönüşünü sağlayan dönüşümler “Köy Enstitüleri’nin kurulması, bu okullardan çıkan halk kültürü içinde yetişmiş yazarların ülkede bir yenidendoğuş hamlesi gibi olması, üniversitelerde halkbilim çalışmalarının başlaması ve edebiyatımızda Batılılaşma ve terbiye etme sorunsalının iyice geri plana itildiği 50 kuşağı edebiyatçılarından sonra gerçekleşir. 
Toplumbilim çalışmaları, şehirli edebiyatçılarımızı da derinden etkileyecek ürünler vermeye başlamıştır…
Toplumdaki değişimin tarihsel gelişimi, kimi yazarlarımızın yazınsal tutumlarında izlenebilen bir evrilmeye de açacaktır. İlk edebiyat ürünlerinde derin bir Osmanlı hayranlığı, ille de Itri, ille de Dede Efendi diyen Ahmet Hamdi Tanpınar 1943 yılında yazdığı bir makalede Osmanlı edebiyat geçmişine eleştirel bir gözle bakma aşamasına gelmiştir.

Savaşı'nın yıkıcı etkilerinin giderilmesi için zorlu bir mücadele veren, maddi manevi uğraşılardan geçen Türkiye, " yurtta sulh, cihanda sulh " prensibinin bütünleyici ilke olarak kabullenilmesinden de anlaşılacağı üzere barışçıl politikalardan yana olmuştur. Barışın gücünün ve savaşın yıkıcılığının farkında olan Türkiye, II. Dünya Savaşı'nın dışında kalabilmek adına çaba sarf etmiştir. Ancak bulunduğumuz coğrafyanın değeri göz önünde bulundurulduğunda savaştan etkilenmemek oldukça güçtür. Nitekim II. Dünya Savaşı, içinde bulunulmasa da etkilerini ülkenin her yanında hissettirmiştir. Özellikle ekonomik sahada alınan yaraların sarılması noktasında halkın desteğine başvurulmuştur. Köy Enstitüleri Kanunu bu paralelde düşünülmelidir. Köylünün yaşadığı yerde eğitimini alması amacıyla ortaya çıkan Köy Enstitülerinin kuruluşunda halka yüklenen külfet CHP'ye karşı olumsuz fikirlerin oluşumunda mühim rol oynamıştır. Enstitü binalarının köy halkı tarafından yapılacak olması, bunun mecburi tutulması ve cezai yaptırımın uygulanması devlete karşı cephe alınmasında etkili olmuştur. Oysaki devlet, savaşın içine çekmediği için halkın kendisine minnet duymasını beklemiştir. Çok partili hayata geçilmesinin ardından doğan DP'nin neden halktan büyük destek aldığına dair sorulara verilen cevapların çoğu Tek Partili yaşamın yılgınlığı ve savaş dönemi ekonomi politikaları şeklindedir. Makalenin konusunu bu ekonomi politikalarının sadece bir alt başlığını oluşturan, eğitimsel bir uygulama olmakla birlikte halkın özellikle maddi sahada tepkisine yol açan Köy Enstitüleri oluşturmaktadır. Abstract As it can be understood from its "peace at home, peace in the world" principle, Turkey, which fought to remove the destructive effects of World War I and struggled with financial difficulties, embraced pacifism. Being aware of the destructive effects of war and power of peace, Turkey made an effort not to take part in the World War II. However, when the geographical position of Turkey is taken into consideration, it would be almost impossible to say that Turkey was not affected by the war. Although Turkey did not enter into war, its effects somehow surrounded the country. The government called on people's contribution, especially to heal the damage in the economical ground. Therefore, the Law on Village Institutes should be considered within the same framework. The burden imposed on Turkish people in the establishment of Village Institutes, aimed at educating the people in their local places, played an important role in forming negative opinions against CHP. The construction of buildings by local people, its obligatory aspect and implementation of penal sanction had a big influence that led to people's opposition to the government. On the other hand, the government expected people's gratitude, as they did not enter into war. Exhaustion from single-party system and economic policies in war period are the factors that answer the question why DP, emerged after the transition to multi-party system, received the considerable support of people. The article will be based on Village Institutes that constitute a subheading of economic policies and an educational implementation and cause negative reactions of people dominantly on the financial ground.

ABD’nin Orta Doğu ve Yakın Asya politikalarının işgal ve bombalamalarla en ateşli doruğuna ulaştığı zaman diliminde Cumhuriyet kurucusu kültür ve eğitim politikalarına yönelik eleştiriler de arka arkaya patlak vermişti. Batılı düşünürler Erik Jan Zürcher’den, Etienne Copeaux’den el ve esin almış kimi aydın ve edebiyatçılarımız, üniversiteli araştırmacılarımız, Cumhuriyet’in bir “reddiye” ve “tepeden inmecilik” olduğu görüşünde birleşiyordu.
Nobel ödüllü ünlü yazarımızın Kar adlı romanında hedef aldığı Cumhuriyet kurucusu “Kemalizm”, emperyalizmin bölge coğrafyası için düşündükleri önünde bir engel oluşturuyor olabilir miydi?
II. Dünya Savaşı sonrasında, “köylere kadar uzanmış kızıl komünist tehlike” diye gösterilerek kapatılan Köy Enstitüleri, 21. Yüzyıl başında ABD ve İngiltere kaynaklı doktora tezlerinde “faşist müessese” makamına nasıl oturtuldu?
Rumeli’nin Kepirtepesi’nden Kars’ın Cılavuzu’na, 21 ocakta eli öpülesi öğretmenler yetiştiren ve Anadolu’ya çok derin izler bırakan Köy Enstitüleri’nin arkasındaki temel gerçeklik neydi? 
Bugün, önümüze yeni bir “Osmanlılık” seçeneği sürülüyor. Egemen Batı’nın toplumumuza giydirmeye çalıştığı yönetim biçimi, Oğuz oymaklarından Gün Han içindeki dört boydan biri olan Kayı Boyu’nun kendisini kardeşi gibi gördüğü diğer bireylerden ayrı tutmamış, gazilikten ötesinde gözü olmamış önderi Ertuğrul’un, ırk, dil, din gibi farklara hiç bakmaksızın, yalnızca insanı seçen tutumu değil, İslam inancını zorba iktidarına ideoloji yapmaya kalkışan Sultan Abdülhamid’in anlayışıdır.
Anadolu Rönesansı, Cumhuriyet kuruluşundan günümüze hayatımıza katılan tüm toplumsal sesleri, renkleri görünür kılmaya çalışan yoğun bir denemedir. Tarihcil gelişimi, siyaseti, edebiyatı birlikte kucaklamaya çalıştı. Tüm Şark toplumlarına 1789 Burjuva Devrimi’nin insanlığa armağanı “Eşitlik, kardeşlik, hürriyet” parolası ve sorgulayan aklı yerine Orta Çağ yaşamını hak gören emperyal güçlere işaret eden bir uyarı sesi olmak istedi…

Kırsal alanlar, tarihten gelen farklı inanç ve yaşam alışkanlıklarını, bulundukları coğrafyadaki iklim verilerini ve yerel yapı malzemelerini kullanma geleneğini birleştiren çok zengin bir yapı çeşitliliğini bünyesinde barındırmaktadır. Kırsal yerleşmelerde yaşayan insanların günlük yaşamındaki kültürünü, sosyal ilişkilerini ve alışkanlıklarını, yapı sahibinin ve ustasının beğenilerini, inançlarını ve yaşam önceliklerini yansıtan kırsal yapı kendi özgün kimliğiyle var olurken, içinde bulunduğu çevre ve toplum ile bütünleşerek bulunduğu yerin bir parçası da olmuştur. Geçmişin izlerini taşıyan kırsal kültürün mimarlıkla buluşması anlamına gelen bu yapılar, yerleşim dokusunun da en temel öğesidir.

Kırsal mimaride, yüzyıllar boyunca deneyimlenmiş ve yaşamın içinde şekil bulmuş oldukça fazla bilgi birikimi mevcuttur. Geleneksel yapılarda gördüğümüz birçok çözümün bugün çağdaş olarak nitelendirdiğimiz yapılarda bulunmamasının sebeplerinden biri ise endüstri devriminden sonra mimarlık alanında yaşanan hızlı gelişmedir. Yüzyıllarca süre gelen bu bilgi birikimini, günümüzde her bilimsel alanda olduğu gibi mimarlık alanında da yeniden keşfetmeye ve tanımlamaya çalışmaktayız.
“Köyünü Yaşat Projesi” düşünsel olarak çok yünlü faaliyetlerin köyün özgün değerlerini bozmadan kırsal bölgenin verileri  kullanılarak bütünleşik bir projeye dönüştüren değişken bir proje modelidir. Bu model ile ilgili bilimsel çalışmalar yapılmış ve modelin teknik işleyişi, bölgelere göre nasıl farklılaşacağı, köylü ile nasıl ilişkileneceği belirlenerek Bakanlık çalıştaylarında sunulmuştur.

Projenin üç boyutu vardır. Birinci boyut akademisyenlerin ürettikleri düşüncelerin sistematik biçimde derlenmesi ve projede kullanılması. İkinci boyut proje kapsamında kırsal alanda yapılacak faaliyetler. Üçüncü boyut ise yapılan çalışmaların tanıtımının yapılması ve hedef kitleye ulaştırılması.

Türk eğitim sisteminin Anadolu'ya özgü niteliklerinden köklenmiş olan Köy Enstitüleri ile ilgili bugüne değin pek çok hatıra kaleme alınmış ve çalışma yapılmıştır. Bu eserlerin hemen hepsi Enstitülerin kuruluş aşaması, eğitim planı ve kapanış sürecine dair detaylı bilgiler verir. Ancak, Enstitü'de eğitim görmüş olan kız öğrenciler hakkında yapılmış çalışma sayısı sınırlıdır. Bu öğrencilerden hatıralarını kaleme alan öğrenci sayısı da erkek öğrencilere nazaran azdır. Oysa Türkiye'de yatılı karma eğitimin ilk kez denendiği ve köylü kız çocuklarının nitelikli eğitim alma imkanına ilk kez ulaştığı Köy Enstitüleri incelenirken, kız öğrencilerin durumları da sorgulanmaya ve aydınlatılmaya değer unsurlardır. Bu çalışmada, kız öğrencilerin eğitim ve meslek yaşantılarıyla ilgili çeşitli anılarla Köy Enstitüsü literatüründeki eksikliğin giderilmesine katkı koymak amaçlanmıştır. Bununla birlikte, bu makalede bir "sözlü tarih" denemesi ortaya konmuştur. Zira laboratuarı "insan" olan tarih bilimi, gelişmek ve nesilden nesile aktarılmak için sözlü aktarıma gereksinim duyar. Çalışma kaleme alınırken Yeni Kuşak Köy Enstitülüleri Derneği aracılığıyla ulaştığımız üç kadın öğretmen anılarını bizimle paylaşarak, çalışmayı gerçekleştirmemize yardımcı olmuştur. Bunlardan biri, Arifiye Köy Enstitüsü'nde öğrenime başlayan Lemanser Sükan'dır. Diğeri Beşikdüzü Kız Öğretmen Okulu'ndan mezun olan Muazzez Akdeniz; diğeri ise Cılavuz Köy Enstitüsü'nde eğitim görmüş olan Nebahat Hatunoğlu'dur.

Türk eğitim tarihinde önemli bir yeri olan Köy Enstitüsü, ilkokul öğretmeni yetiştirmek üzere 17 Nisan 1940 tarihinde açılmıştır. Köy Enstitüleri yalnızca eğitim kurumları değil, "hiçlikten üretmek" ve "yaşayarak ve uygulayarak öğrenme" ilkelerini esas almıştır. Bu nedenle Türkiye'nin özgün eğitim kurumları olmuşlardır. Bu çalışmada Köy Enstitülerin kuruluş amaçları, dönem içinde bulunan siyasi ve ekonomik durumlar, konumları, eğitmen kursları, Enstitüdeki kız öğrenciler ve kapatılması üzerinde durulmuştur.

Atatürk'ün, okuma yazma bilmeyen halkı, özellikle de köylüyü eğitmek üzerine başlatmayı düşündüğü eğitim harekâtı, hayatta olduğu dönemde hayata geçirilememiştir. Ancak düşlenen bu harekâtın ilk adımı "Hasan Ali Yücel yönetimindeki bir ekip tarafından köyde kalacak ve köyde eğitim verecek öğretmenler yetiştirmek üzere, Köy Enstitüleri projesini ortaya atılmıştır. İsmail Hakkı Tonguç başkanlığında yönetilen çalışmaların ardından, yasa tasarısı 17

It is possible to say that “one-party period” is the date range which clearly shows the village–town difference within Turkey borders in the most obvious way. However, after the Second World War, a separate period began when the village-town gap increased and there was no such dilemma anymore. It is understood that the"village-town separation" situation is a phenomenon brought about by the characteristics and preferences of the single-party period, and it started to disappear with the transition to the multi-party period, and ended with the new political world order of the1950s. The issue of education, which is regarded as one of the policies that best describes the village and town dilemma, is seen in different forms such as formal, non-formal and physical education in the village and in the town. In this article, the legal and institutional processes, architectural projects and implementation stages of formal education institutions, which are subheadings of educational policies and for which the party has taken a great mission, are presented. After the regulations made for the country in general are examined, the stage of development is evaluated within the city of Kocaeli. As a result of the analyzes made in Turkey and in Kocaeli; practices occurred with budget,experience and material deficiencies of that period could lead to be ruled out all kinds thoughts produced for cities and villages.

Eğitim, bir ülkenin kalkınmasında önemli bir yere sahiptir. Türkiye
Cumhuriyeti Devleti’nin kurucusu Mustafa Kemal Atatürk, Cumhuriyetin ilk
yıllarından itibaren eğitim alanında gerçekleştirilen devrimlerin öncüsü olmuştur. Ülke
nüfusunun büyük bir bölümünün köylerde olması ve köylerdeki eğitim seviyesinin
düşük olmasından dolayı köyde eğitimin geliştirilmesine çalışılmıştır. Köy öğretmeni
yetiştirme yolunda Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Bey döneminde önemli adımlar
atılmış ve 1930’lu yılların sonuna gelindiğinde ise daha sistemli bir yola gidilmiştir. 17
Nisan 1940 tarihinde Köy Enstitüleri Kanunu ile Köy Enstitüleri kurulmuştur. 1940–
1954 yılları arası Köy Enstitüleri’nin TBMM’deki durumu ele alınmıştır. Siyasal
gelişmelerin eğitim sistemine nasıl etki ettiği üzerinde durulmuştur.

Köy Enstitüleri, dönemine göre ileri nitelikte bir eğitim kurumudur. Kuruluşundan önce birtakım köy okulları denemeleri yapılmıştır. Bunlar Eğitmen Kursları ve Köy Öğretmen Okullarıdır. Bu okullar daha sonraları Köy Enstitüleri bünyesine dahil edilmiştir. Köy Enstitüleri kurucusu İsmail Hakkı Tonguç, öncelikle Türkiye’nin köylerini gezerek ayrıntılı raporlar oluşturmuştur. Daha sonra yasa ile Köy Enstitüleri kuruluşu tamamlanmıştır. Her okulda okutulan derslerin yanı sıra tarım, marangozluk, inşaat gibi köyün ihtiyaçlarına yönelik dersler de verilmektedir. Köy Enstitülerinden mezun olan köy çocukları, yine kendi köylerine öğretmen olarak toplumsal kalkınmada rol üstlenmektedirler. Böylece köy öğretmenleri ile köyde eğitim ilerletilmektedir. Aynı zamanda köyün tüm ihtiyaçları giderilmeye çalışılmaktadır. Köylerde okuma-yazma bilmeyen çocuk kalmaması hedeflenmiştir. Ancak ileriki yıllarda Köy Enstitüleri dış konjonktürün de etkisiyle kapatılma sürecine girmiştir. Köy Enstitülerinin kapatılış nedenlerinden belki de en önemlisi komünistlik iddiasıdır. Bu iddiaların etkisi zamanla artmış ve yıkılışa neden olmuştur. Günümüzde ise ideolojik olarak halen etkisini sürdürmeye devam eden kurumlardır.

The period starting with the election of İsmet İnönü as the president on 11 November 1938 who was also announced as “Milli Şef’ (National Chief) lasted until the elections in 1950. The years between 1938 and 1946 are called as “the period of National Chief with one political party” and the ones between 1946 and 1950 are “the period of National Chief with multi political parties”. Starting with the World War II in 1939, extraordinary economical, political and social applications were to be implemented and the general characteristics of “the period of National Chief” were started to be formed. Regarding the political life, it is seen that there were continously changing governments and trial and error policy was implemented by laws. However, the most striking feature of this period is that oppressive activities were frequently performed with the effect of war.
The oppression of the one-party-one-authority government on media which was seen as the medium by which the government could achieve its legitimacy brought the media at the stage of struggling to survive. The Act of Media was changed in 1938 by increasing punishments and all power on media was assigned to organisations loyal to the government. This situation created opportunities for the government to apply its desultory attitude.
Moreover, journalists who were also members of the government are allowed to act freely, whereas opponent journalists were frequently introduced with physical and moral sanctions.

Among journalists at Babıali, Bedii Faik was drawn attention with his opponent attitude towards İsmet İnönü in this period. He was the first journalist writing his opponent ideas. He started his career in journalism at Son Saat Gazzette, and continued at Demirkırat, Tasvir, Tan, Milliyet and Dünya Gazzettes. When his writings between 1946-1950 are examined, both the whole picture of this period and the reasons of his opponent ideas can be seen clearly. He generally focused on blunders of the government’s policies, the anti-democratic structure of Media Act, injustice in applications, implicit cencorship and the strong desire for democracy. Furthermore, Bedii Faik had a different style from other writers of the same era.

As a part of the period starting with the foundation of Turkish Republic in 1923 up to the present day, “the media of National Chief period” is seen as the media of a period when a struggle to survive under an oppressive regime was seen, and Bedii Faik is seen as the representative of arising opponent ideas in this kind of regime.

Bu makalenin  daha kapsamlı versiyonu  Erol Çankaya'nın Türk Edebiyatının Uzun Yolculuğu  (İmge Kitabevi Yayınları , Ankara, 2024)  adlı kitabında  ayrı bir bölüm olarak  yer almaktadır.

--------------------------------

Özet: Türk ulusçuluğunun doğuş ve yükseliş evresinde ulusal kimliğin özünü bulma amacıyla başlatılan " halka doğru " akımı sırasında gidilen kaynak 'köy'dür. Bunda en temel amaç, Türk ulusunun özelliklerini en katışıksız toplum birimi olan köyden derlemek ve bir ulus yaratmaktır. Bu yöneliş, Cumhuriyet döneminde de devam etmiş, bir ulus yaratma projesinin temeli olmuştur. Bu amaçla aydınlar köye yönelmiş, halk ağzından derleme çalışmaları yapılmış, köy sanatının modern bir edebiyattan resim sanatına, müzikten halk oyunlarına geniş bir alanda modern sanata malzeme oluşturması amaçlanmıştır. Ne var ki resmi kültür odaklarınca desteklenen kimi sanatçılar folklorcu bir söyleyişi çoğaltırken kimi toplumcu sanatçılar halk kültürünü aynen çoğaltmak yerine, eleştirel bir süzgeçten geçirip yeni ve ulusal bir sanat yaratmayı seçmişlerdir.

Cultural Elements of Turkish Nationalism
Abstract: The emergence of folklore is closely related to the birth of Turkish nationalism because during the birth and the rising stage of Turkish nationalism, a movement called 'towards public' was initiated to find the core of national identity and during this movement, the source, which was referred to, was the 'village'. The major reason for this is to glean the features of Turkish people from the village, the purest social unit and thus to create a nation. This trend continued to prevail during the Republic period and became the foundation of the project for creating a nation. Therefore, intellectuals turned their face towards the village and began to compile all kinds of cultural elements from people's mouth to make the village a center that provides inspiration and material from music to folk dances to art. Nevertheless, this romantic village movement that was once supported by state cultural organizations and continued with some artists produced works using a folkloric discourse, some socialist poets, instead of augmenting the public culture, preferred creating a new and national art through filtering the public culture through a critical standpoint.

ÖZET
Türkiye’de modern edebiyat 1839’da Tanzimat hareketi ile
başlamakla beraber, uzun yıllar İstanbul merkezli kalmış, Anadolu’ya
açılamamıştır. Anadolu’nun Türk edebiyatındaki varlığının ancak
Türkçülük akımına bağlı olarak ortaya çıktığı görülür. Bu süreçte
aydın, hem halktaki milli kültürü özümsemek ve hem de köyü
canlandırmak gibi ikili bir görevle halka, köye gitmek durumundadır.
Yeni Türkiye’nin kuruluşuyla, edebiyattaki bu yönelişin hızlandığı
görülmektedir. Ne var ki Halkevleri kanalıyla sürdürülen bu Halka
Doğru hareketi büyük ölçüde “turistik” kalmış, kentli aydının köyde
yaptığı “piknik” olmaktan kurtulamamıştır. Cumhuriyetin “sınıfsız
Halkçılık” ilkesinin sonucu olarak bu hareket romantik bir Köycülük
hareketi olmaktan öteye gidememiştir. Bu edebiyat, büyük ölçüde, köyü
ziyarete gelen kentli aydının “ordaki köy”e “dışarıdan bakış”ının eseridir.

Bu yapının ancak, Cumhuriyet döneminde Anadolu insanının,
eğitim olanaklarına kavuşması, bir kısmının yazar olmaya başlamasıyla
değiştiği görülür. Bu noktada ise 1940’larda faaliyette bulunan Köy
Enstitüleri önemli rol oynamıştır. Köy Enstitüleri’nde eğitim gören on
binlerce gençten kimilerinin yazar olacağı bir süreç başlamıştır.
Bunların ilk örneği Mahmut Makal ve Bizim Köy (1950) adlı yapıtıdır.
Bizim Köy ile başlayan bu yöneliş, Fakir Baykurt, Talip Apaydın,
Başaran, Dursun Akçam vb. Köy Enstitüsü mezunu köy kökenli
gençlerin edebiyata girişleriyle güçlenerek bir “köy edebiyatı”nın
oluşmasını sağlayacaktır.
Bu edebiyat, o güne değin ortaya koyulmuş memleket
edebiyatından farklıdır. Türk edebiyatında ilk kez, köy gerçeği köy
kökenli gençler tarafından, “içeriden” yansıtılmaktadır. Bu nedenle, bu
eserlerin bir edebiyat yapıtı olduğu kadar sosyolojik bir belge niteliğinde
olduğu da söylenebilir. Bu akım, Türk edebiyatında 1970’lere kadar ana
akım halinde sürerek köy gerçeğini birinci elden aktardığı gibi,
Enstitülü olmayan yazarların da köy gerçeğine eğilmelerinde etkili
olmuştur.

Anahtar Kelimeler: Halkçılık, Köycülük, Köy Enstitüleri, Köy
Edebiyatı, Toplumcu Gerçekçilik

* Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu
tespit edilmiştir.


VILLAGE LITERATURE AND AN “EMIC LOOK” AT THE
VILLAGE IN TURKISH LITERATURE: ITS BIRTH, EFFECTS
AND RESULTS

ABSTRACT
Although the modern literature in Turkey started with the
movement of Tanzimat (Reformations) period in 1839, it was mainly
centered in Istanbul and was not able to spread to Anatolia. The
emergence of Anatolia in Turkish Literature could only be seen as part
of Turkization movement. During this process, the intellectual had to go
to village and village people to both internalize the national culture in
people and raise awareness and thus revive the village life. Together
with the establishment of the New Turkey, this trend in the literature
accelerated.
However, this “Towards the People” (Halka Doğru) movement
through Community Centers (Halkevleri) mostly remained at a
“touristic” level; it could not go beyond being a “picnic” that the urban
intellectual was having in the rural. As a result of the new Republic
policy of creating “classless populism,” this movement was no more
than a romantic pastoralism. This literature was the product of an “etic”
look of the urban intellectual at at the village “there.” This structure
began to change when the Anatolian people were provided with better
educational opportunities and thus some of them became authors and
started to write about Anatolia and its people. At this point, Village
Institutes played a considerably important role. Among the thousands
who had been educated in the Village Institute, there were many that
became writers afterwards. One of the first examples to these is
Mahmut Makal and his work, Bizim Köy (Our Village)(1950). The
movement starting with Bizim Köy grew and spread with the
participation of authors like Fakir Baykurt,y Talip apaydın, Başaran,
Dursun Akçam, etc., who were the graduates of Village Institute turned
into a “Village Literature.”
This literature had been different from the home country literature
until then. For the first time in Turkish literature, the reality of the
village was reflected through an “emic” lens by the authors who were
born and grew in the village. Therefore, these works can be valued as
sociological documentsas well as literary pieces. This movement not
only conveyed the reality of the village from first hand as a mainstream
until 1970s in Turkish literature, but also affected the non-rural
authors’ interest in the village reality.

Key Words: Tanzimat (Reformations), Populism, Villagism, Village
Institutes, Village Literature, Socialist Realism

Sadece ülküye (ideal) kilitlenenler söylevle yetinirler. Sadece olanaklarla yetinenler de yetersizliği gerçekçiliğe sığınarak savunurlar. Elbette her tasarımın hiç erişilmeyecek, ya da yaklaştıkça uzaklaşacak bir ufku olmalıdır. Ancak ufuk çizgisine kanatlanmak için atılacak her adımda "yer çekiminin'' de hesaba katılması gerekir. Türkiye Cumhuriyetinin kurucuları her alanda "makbul" olanla "mümkün" olanı en doğru noktada buluşturan kurumlar yarattılar.
Mustafa Kemal Bursa Şark Tiyatrosu'nda kurtuluş utkusunu kutlamak için gelen öğretmenlere diyor ki:
"Bir yandan yaygın olan bilgisizliği gidermekle birlikte, öte yandan
toplumsal yaşamda yapıcı, etkili ve verimli insanlar yetiştirmek
gerekir. Bu da, ilk ve ortaöğretimin, yaparak öğrenme ilkesine
dayanması ile gerçekleşebilir." Sistem yaklaşımının ilkesi çözüm seçeneklerini karşı karşıya getirmek yerine uzlaştırmaktır. Birbirinden farklı öğelerin bütünleşmesi, karmaşık ilişkilerin bağdaşmasıdır. Sistemde hiçbir parça ne bütünün, ne de bir başkasının yerini tutabüir. Eğitim sistemimizde adalet-rekabet, kuramuygulama,
yaygın öğretim-örgün öğretim, mesleki öğretim-akademik
öğretim vb. seçenekler hep karşı karşıya getirilmiş, birine yandaş, ötekine düşman olunmuş seçeneklerdir. Günümüzde gençler hiçbir önderlik görmeden mesleki öğretim ya da genel öğretim seçeneklerinden birini seçmek zorundadırlar. Genel öğretim uygulamadan uzak. mesleki öğretim kurama yabancıdır. Bu karşıtlığın sonucu genç ya bilgiden ya da beceriden yoksun kalacaktır. Hızla gelişen otomasyon çağında ya ucuz bir makine ile değiştirilecek ya da bilgili kafası beceriksiz ellerinin arasında düşünecektir. Okulların sevinçle gidilen yerler olması için okulun kendine özgü nitelikleri de dışardan daha çekici olması ama aynı zamanda da dışardaki yaşamla bağdaşık olması gerekir. Bugünkü açık öğretimde böyle bir nitelik var mıdır? Bugünün "paralı kolejleri" bir fanus gibi öğrenciyi yaşamdan korumaya kalkışmıyorlar mı? Sözde sınav kazandıran okullar yaşama ambargo koymuyorlar mı? Neden okullarımızda "zil çalar çalmaz" öğrenci de öğretmen de sıkıştırılmış bir yay gibi okuldan ya da dersten hayata
kaçmaktadır? Köy Enstitüleri'nde kuram ve uygulama, yetki ve sorumluluk, öğretim ve yönetim, öğrence ve eğlence kısacası yaşam ve eğitim birbirlerine karıştırılmadan kaynaştırdmış ve ama birbirlerinden koparümadan da ayrıştırdmışlardı. Eğitim ve yaşam içice, bütünlük ve süreklilik içinde, biri diğerini yok etmeden sürdürülebiliniyordu.
Köy Enstitüleri 19401ı yılların biçim ve içeriği Ue, aynı söylem ve
kalıplarla yeniden kurulamaz. Ama tasarım ve işletim Ukeleri -her türde ve düzeyde- yeni kurulacak ya da kendini yenileyecek okullara örnek olabilir.

Öz 17 Nisan 1940 tarihinde Ġsmail Hakkı Tonguç öncülüğünde kurulan ve Türk Eğitim sistemine olan olumlu katkılarını vermeye baĢlayan Köy Enstitüleri, dönemin milliyetçi ve mukaddesatçı çevrelerinde, toplumda komünizm gibi fikirlerin yayılmasını sağladığı yönünde algılandığı için tedirginlik yaratmıĢtır. Bu tedirginlik, Enstitülerin hayatta olduğu dönemde Türkiye " deki siyaseti biçimlendiren bir söylem olan antikomünizmin de etkisiyle Türk Sağında karĢılığını bulmuĢtur. Köy Enstitüleri " nde komünizm propagandası yapılmaya çalıĢıldığına yönelik Türk Sağındaki algı sayesinde bu okulların varlığı, aynı çevrelerde bir sorun haline gelmiĢ ve milliyetçi-mukaddesatçı çevrelerin ideolojik ifĢalarıyla " komünizm yuvaları " olarak görülmüĢtür. Bu konu, antikomünist çevrelerde, yani Türk Sağının bütün hallerinde yoğun bir komünizm karĢıtı propaganda malzemesi olarak kullanılmıĢtır. Köy Enstitüleri " nde yürütülen çalıĢmalara dair üretilen yıkıcı söylemlerin sürekli olarak Türk Sağı içinde yer alan kiĢiler tarafından dolaĢımda tutulmasından dolayı Köy Enstitüleri kapatılmıĢtır. En önemli kapatma gerekçeleri arasında toplumda görünürlük kazandığı düĢünülen " komünist tahrikçiliği " suçlaması, bütün milliyetçi ve mukaddesatçı aydınların Köy Enstitüleri " ne yönelik olarak ürettikleri negatif söylemlerle dolaĢımda tutulmuĢ ve dönemin hükümetleri de bu suçlamaları kapatma gerekçesi saymıĢlardır. Bu çalıĢmada Türk Sağının Köy Enstitüleri " ne yönelik olarak üretilen antikomünist suçlamaları ve bu suçlamaların dillendirilme biçimleri ele alınacaktır. Abstract The Village Institutes that established on April 17, 1940 by Ismail Hakkı Tonguç and have begun to give a positive contribition to the system of Turkish education have created anxiety because in the nationalist and conservative circles of the time, ıt was thought provide to spread of ideas such as communism in the society. This content took place in the Turkish Right by effect of anticommunism as a discourse that shaped the politics in period when the Institutes were alive in Turkey. Due to the perception of the Turkish Right in the way communist propaganda was attempted in the Village Institutes, the existence of these schools was become a problem in the same circles and was seen as "communist nests" with the ideological revelations of nationalist-consevative circles. This issue has been used as an intense anti-communist propaganda material in anticommunist circles, in all cases of the Turkish Right. Village Institutes have been closed, because destructive discourses producted about works carried out in the Village Institutes have been continuously circulated by the people in the Turkish Right. Among the most important closing reasons, the accusation of "communist incitement", which is believed to have gained public visibility, has been circulated by the negative discourses produced towards the Village Institutes by all nationalist and consevative intelligents, and the governments of the period also considered these accusations as reason of closing.In this study, It will be analyzed the anticommunist accusations of the Turkish Right against the Village Institutes and the way these accusations are expressed.

From the early days of Turkish sociology, applied studies in the rural area have been made, and great attention has been paid to studies in this field. The first term studies have come to the fore after the First World War as a part of attempts to rescue Turkey, and have been influenced by political developments. Studies in rural sociology have been affected by political practices like statism, protectionism, liberalization, national development, the opening of global markets, local/regional development since the founding of the Republic. In recent period, Turkey steps forward
as to be taken into the Common Agricultural Policy of the European Union within the framework of the European Union harmonization package. In this context, rural development studies are carried out by social scientists in recent years. In our study,
we will focus on rural studies within the framework of changing issues in the Turkish sociology from the beginning up to present.

Keywords: Rural Studies, Rural Sociology, Rural Change, Rural Development, Social Structure and Change

Education, as a basic human right, is an essential prerequisite for individuals to benefit from and pursue other rights. In view of this effect, Village Institutes, which are the most original and useful practice of Republic illumination started in 1935 and settled on a legal basement in 1940 founded in a period of time when the majority of the population lived in the villages, the destruction and poverty caused by the war were severely felt in every sphere of life, the lack of opportunity regarding educational activities revealed itself and the literacy rate was quite low, enabled upbringing of progressive generation touching upon the problems of people living in rural areas. The aim of this study is to examine the target of foundation, effects of Village Institutes into society, and its Marxist structure that affected to close of Village Institutes.

Köy Enstitüleri Dergisi, Ankara Hasanoğlan’daki Yüksek Köy Enstitüsü’nün yayın organı olarak çıkmıştır. Buradan diğer enstitülere dağıtılmıştır. Toplam sekiz sayı yayınlanan derginin ilk sayısı Mart 1945’te çıkmış derginin son sayısı olan 7-8. sayısı Ağustos – Eylül 1947’de çıkmıştır. Derginin 5-6. ve 7-8. sayıları birlikte çıkmıştır. Dergi, Köy Enstitüleri’nin çalışmalarını ve etkinliklerini göstermesi bakımından önemlidir. Bu dergi, Köy Enstitüleri’nin birbirinin çalışmalarından haberdar olmasını sağlamak amacıyla kurulur. Dergide şiir, hikâye, masal ve fıkra metinleri ile kitap dergi tanıtımı ve haber, inceleme gibi çeşitli konularda yazılar yer alır. Bu yazıların çoğunun yazarı ise Köy Enstitüleri öğrencileridir. Bu makalede Köy Enstitüleri hakkında kısaca bilgi verilerek Köy Enstitüleri Dergisi’ndeki edebi, fikri, kültürel ve bilimsel faaliyetler ayrı ayrı incelenecektir.

Erzurum Pulur Köy Enstitüsü, 1940’lı yıllarda köy öğretmeni yetiştirmeye yönelik açılmış olan ‘Köy Enstitüleri’ eğitim sisteminin bir parçasıdır. Türkiye genelinde kurulan 21 Köy Enstitüsü yerleşkesinde uygulanan bu sistem, sadece 10 seneden biraz daha fazla sürmesine rağmen, Türkiye eğitim tarihinde önemli bir yere sahiptir.
1942’de kurulan Erzurum Pulur Köy Enstitüsü yerleşkesi, günümüze kadar farklı isimlerle işlevini sürdürmüş bir eğitim yerleşkesidir. Bu yerleşke, Köy Enstitüleri sisteminin fiziksel izlerini taşımasından dolayı, 2000 yılında kültür varlığı olarak tescillenmiş, 2003 yılında ise tescil kararı kaldırılmıştır. Bunun ardından yerleşkedeki özgün yapılar okul yönetimi tarafından hızla yıkılmış ve yerlerine farklı mimari karakterde eğitim yapıları inşa edilmiştir. Bu yazıda, yerleşkenin geçirdiği mekansal dönüşümün, eğitim sistemlerinin değişimleriyle paralellik gösterdiği savunulmaktadır. Bunun yanı sıra, 2000 tarihinde Koruma Kurulu’nun vermiş olduğu tescil kararının özgün yerleşkenin günümüze kadar ulaşması için yetersiz kaldığı belirtilmektedir.

Yeni kurulan Türk devleti, savaş sonrasında yaralarını sarıp kendini toparlamaya başlamıştır. Bu iyileşme süreci ise başta cumhuriyet olmak üzere içinde birçok reform barındırır. Mustafa Kemal Atatürk’ün ölümünün ardından eğitim alanında Köy Enstitüleri’nin açılması bir reform niteliği taşır. 1940’lı yılların Türkiye’sinde, Anadolu’da yaşayan köylüye bir ışık olmayı hedefleyen Köy Enstitüleri, açılışından kapatılışına kadar birçok tartışmanın merkezinde yer almıştır. Bu makalede, Köy Enstitüleri’nin Anadolu topraklarında geçirdiği kısa serüvene bakılarak enstitülerdeki eğitim sistemi incelenmiş ve bu çerçevede tartışmalara değinilerek Köy Enstitüleri’nin kapatılış nedenleri yorumlanmaya çalışılmıştır.
-
The newly established Turkish state began to recover after the war. This recovery process includes many reforms, especially the republic. Following the death of Mustafa Kemal Atatürk, the opening of the Village Institutes in the field of education is a reform. In the 1940s Turkey, while Turkey Village Institutes aim to be a light to the villagers living in Anatolia, it was located in the center of many debates until the closing down of the opening. In this article, the educational system in the institutes is examined by looking at the short adventures of the Village Institutes in Anatolian lands and the reasons for the closure of the Village Institutes are tried to be interpreted in this context.

Bu çalışma 1950-1960 yılları arasında yayımlanan köy romanlarının modernleşme ve ulus-inşası süreçleriyle olan ilişkisini milliyetçilik ve ulusal alegori olgularının ışığında çözümlemeyi amaçlamaktadır. Genelde edebiyat, özelde ise roman türü, Tanzimat Dönemi'nden itibaren belirleyici bir paradigma olarak modernleşme süreci ve özellikle 1923'ten sonra devlet eliyle yürütülen bir proje olarak ulus inşası ile yoğun bir ilişki içinde olmuştur. Ancak ellili yıllarda popülerlik kazanan köy romanı, yazarları, konuları, anlatının geçtiği mekan ve edebi akımlar içerisinde yerleştirileceği konum itibarıyla önemli farklar arz eder. Öyle ki, o güne değin bir "ulusal alegori" niteliği taşıyan Türk romanının bu vasfından radikal bir şekilde uzaklaşır. Çalışma bu uzaklaşmadan hareketle köy romanı hakkında iki temel soruyu yanıtlamaya çalışır: 1) Önceki dönem romanında temel paradigmayı oluşturan modernleşme ve milliyetçilik olgularının izleri köy romanında ne ölçüde takip edilebilir? 2) Köy romanlarının sunduğu içerik ve anlatı özellikleri romanın alegorik vasfının aşılmasına ve yeni bir estetik anlayışına karşılık gelmektedir midir?

Bu çalışma, Hasanoğlan Köy Enstitüsü yerleşkesinde
bulunan yapıların yeniden işlevlendirilmesini, iç mimarlık ve
koruma disiplinlerinin ortak problemi olarak ele alan bir stüdyo
süreci üzerinden enstitü yapıların korunması ve yerleşkenin
canlandırılması üzerine bir değerlendirme yapmayı
amaçlamaktadır. Selçuk Üniversitesi İç Mimarlık Bölümü’nde
2018-2019 akademik yılı bahar döneminde yürütülen proje
kapsamında, yüksek enstitü binası, hamam, ahşap atölyesi, demir
atölyesi, resim ve müzik atölyeleri, öğretmenler lokali, gıda
ambarı ve revir binasıyla ilgili belgeleme, analiz, restorasyon ve
yeniden işlevlendirme projeleri hazırlanmıştır. Stüdyo sürecinde
uygulanan ana tasarım çerçevesi, Hasanoğlan Köy Enstitüsü
yerleşkesi ve yapılarının somut ve somut olmayan değerlerinin
oluşturduğu özgün bütünlüğünü anlayarak, bu bütünlüğün
korunması ve sürdürülmesine yönelik yeniden işlevlendirme
yaklaşımları geliştirmektir.

Köy Enstitüleri, 17 Nisan 1940 tarihli ve 3803 sayılı yasa ile köylüyü eğitmek ve köylünün güçlenmesine sağlamak amacıyla kurulmuş bir örgün eğitim kurumudur. Bu kurumlar, Cumhuriyet Türkiye’sinin benimsemiş olduğu batılı tarzdaki yeni hayat felsefesini derinleştirmek, benimsetmek ve bunları halka mal etmek amacıyla teşkil edilmiştir.
Köy Enstitülerinin kurulması birdenbire gerçekleşmemiştir. Türkiye Cumhuriyetinin kurucu kadrosu, özellikle 1930’lu yıllarda eğitim meselesini Yeni Türkiye’nin en önemli sorunlarından birisi görmüş ve çalışmalarını bu kapsamda sürdürmüştür. Köy Enstitüleri de Cumhuriyetin eğitim alanında yaptığı hamlelerin önemli bir ayağını oluştur. Bu hamlenin Millet Mektepleri, Halkevleri ve üniversite reformuyla da ilişkisi vardır. Bu makalede önce Köy Enstitülerinin  kurulmasının geri planındaki asıl sebepler üzerinde durulacak, daha sonra bu kurumlara hangi ülkelerdeki uygulamaların ve pedagojik anlayışların kaynaklık ettiği ele alınacaktır.

ÖZET Bir olgunun, faaliyetin veya çalışma alanının bir çatı altında toplanıp, işleyişinin, sistemli, planlı ve istikrarlı bir biçimde yürütülebilmesi için kurumsallaşma elzemdir. Gerek bir adres olup marka yaratabilmek, gerekse yaratılan bu marka, çatı, yada üst yapı bünyesinde yürütülen faaliyetleri belli bir amaç ve vizyon çizgisinde sürdürülebilmek için kurumsal bir kimlik şarttır. Bu çalışmada, ülkemizde uygulanmış en kurumsal eğitim modellerinden biri olarak kabul edilen Köy Enstitüleri'nin bazı temel ilkeleri irdelenecek ve bu ilkelerin çeviri eğitiminde nasıl uygulanabileceği tartışılmaya çalışılacaktır. Enstitüleri kurumsal bir yapı haline getiren bazı temel özellikler şu şekilde özetlenebilir. Öncelikle, enstitülerin hedefi, misyonu ve vizyonu tarihsel bir analiz ve deneyler sonucunda belirlenmiştir. Kurumsallığın temel gerekliliklerinden biri olan hedef, misyon ve vizyon üçlüsünün oluşturulması süreci geçmişten kopuk olarak yapılmamıştır. Amaç ve görevler, özellikle eğitim ve kalkınma alanında, düzgün bir altyapı ve arka plan bilgisine dayandırılarak günün koşulları ve gereklilikleri doğrultusunda oluşturulmaya çalışılmıştır. İkinci olarak, hedeflere uygun olarak belirlenen kriterlere uyulması sistemli bir işleyiş ve istikrarlı bir düzen sağlanmasını da beraberinde getirmiştir. Son olarak kendi içlerinde geliştirdikleri kontrol mekanizması sayesinde enstitüler arasında sürekli bir işbirliği ve fikir alışverişi olmuştur. Farklı bölgelerde kurulmalarına rağmen, birbirlerinden haberdar olmalarını sağlayan bu otomatik kontrol mekanizması, hedefleri doğrultusunda istikrarlı bir ilerlemeyi mümkün kılmıştır. Bu özellikleri bakımından kurumsal bir deneyim olarak kabul edilebilecek olan enstitüler daha derinden incelendiğinde, uyguladıkları beş temel eğitim ilkesi sayesinde çeviri eğitiminde de model alınabilecek bir örnek teşkil etmektedir. Bu  Bu makale Crosscheck sistemi tarafından taranmış ve bu sistem sonuçlarına göre orijinal bir makale olduğu tespit edilmiştir.

Barış Gönüllüleri Örgütü 1961 yılında ABD’nin resmi bir birimi olarak kurulmuştur. Barış Gönüllüleri’nin amacı, ABD’yi diğer devletlere tanıtmak, diğer devletleri yakından tanımak, az gelişmiş ülkelere sosyal ve ekonomik kalkınmaları konusunda yeterli vasıflara sahip iş gücü sağlamak olarak ifade edilmiştir. Diğer yandan ABD, Barış Gönüllüleri'ni soğuk savaş döneminde Sovyet Rusya'ya karşı silahsız bir güç olarak kullanmıştır. Barış Gönüllüleri, ABD-Türkiye arasında 1962 yılında imzalanan bir anlaşmayla Türkiye’ye gelmeye başlamıştır. Barış Gönüllüleri’nin faaliyetleri, zararlı olduğu gerekçesiyle oluşan toplumsal ve siyasal tepkiler sonrasında durdurulmuş ve Barış Gönüllüleri, 1971 yılından sonra Türkiye’ye gelmemiştir.  Türkiye'de bulundukları süre içerisinde resmi rakamlara göre, toplam 1460 Barış Gönüllüsü Türkiye’nin çeşitli bölge, il, ilçe ve köylerinde eğitim, sağlık, toplum kalkınması, köy kalkınması çerçevesinde farklı programlarda görev yapmıştır. Bu makalede Barış Gönüllüleri’nin kuruluşu, amaçları, Türkiye’deki faaliyetleri, çalışma alanları, Türkiye’den ayrılışları ve Barış Gönüllüleri’ne karşı oluşan toplumsal tepkiler ele alınmıştır.
Abstract
The Peace Corps first came to Turkey by an agreement between the USA and
Turkey in 1962. Later on, activities of the Peace Corps were aborted owing to
negative social and political reactions and the Peace Corps didn’t come to Turkey
after 1971. According to official statistics, 1460 peace volunteers took part in
various programs such as education, health, social development, rural development
in various regions, province, boroughs and villages of Turkey. In this study, the
Peace Corps Volunteers’ activities, social reactions against them in Turkey and
their departure from Turkey were discussed.

Bu makalenin,  40 sayfalık  daha kapsamlı bir versiyonu  Erol Çankaya'nın Türk Edebiyatının Uzun Yolculuğu  (İmge Kitabevi Yayınları , Ankara, 2024)  adlı kitabında  ayrı bir bölüm olarak  yer almaktadır.
--------------------

ÖZET
Osmanlı’da siyasal-toplumsal açıdan önemli bir kavşak olan
Tanzimat hareketi aynı zamanda modern edebiyatın doğuşu açısından da
gerçek bir yol ayrımıdır. Bu çalışmada, Türkiye’de modern edebiyatın
yaklaşık yüz yıllık serüveni ele alınmakta bu serüvenin kökenleri, etkileri
ve geleceği siyasal-toplumsal gelişmelerle bağlantılı olarak
irdelenmektedir. Bu bağlamda, Türkiye’de roman sanatının doğuşunun
kökenleri ve 1909’dan 1930’lara uzanan dönemdeki toplumsal siyasal
ortam üzerinde durulmaktadır. Türk edebiyatında yeni bir canlanma, bir
doğuş gereklidir; ne var ki, romanda köye yönelişin ortaya çıkması için
bir “halka doğru” hareketinin toplumsal-siyasal temellerinin oluşması,
bunun için de Anadolu’da bir milli hareketin başlaması, bu yönelişin
güçlü bir düşünsel-siyasal akım halini aldığı 1920’lere kadar beklemek
gerekecektir. Milli Mücadele ile birlikte Ankara’nın öne çıkması, bu
kentin kurtuluştan sonra başkent olması, kurulan Cumhuriyet’in
“köycülük davası” da edebiyatımız üzerinde etkili olmuştur. Ayrıca,
“Anadolu’ya” sloganlı “Memleket Edebiyatı”nın, eğitimin belli bir
kesimin ayrıcalığı olmaktan kurtarılıp geniş yığınlara mal edilmesiyle
hızlandığı görülüyor. Artık, edebiyatçıların İstanbullu oluşu değişmekte,
tüm Anadolu’dan şair ve yazar edebiyat dünyasında belirmektedir.
Makale ile amaçlanan, Tanzimat’tan başlayıp 1950’lere kadar toplumsal
değişme, siyasal gelişme vb. gibi temelde edebiyat dışı etkenlerin Türk
edebiyatını ne yönde etkilediğini irdelemektir. Bu bağlamda, Türk
edebiyatının, “şehirlisi olduğu” İstanbul’dan, Ankara’ya, daha sonra da
en uzak köşelerine kadar tüm Anadolu’ya yaygınlaşmasının nedenlerini
ve bu yönelişin sonuçlarını sergilemektir.
Anahtar Kelimeler: Tanzimat, Modernleşme, Türk romanı,
Kurtuluş Savaşı, Memleket Edebiyatı, Köy romanı,

* Dr. Yakın Doğu Üniversitesi, Siyaset Bilimi - Edebiyat Sosyolojisi, El-mek: [email protected]
Erol ÇANKAYA
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic
Volume 8/3, Winter 2013
THE RISE OF MODERN LITERATURE IN TURKEY WITHIN THE
CONTEXT OF POLITICAL AND SOCIAL CHANGES – ITS ROOTS
AND EFFECTS

-ABSTRACT
While Tanzimat (The Reforms of 1846 during the Ottoman Empire)
gave birth to modern literature in Turkey, political factors played a
crucial role in its development. This article tries to explore the birth roots
of fiction writing in Turkey in the beginning of 19th century and study the
effects of social-political medium in 1950s on literature. Primarily, the
Western effect on political life started with Tanzimat period and thus
becoming prevalent in other social spaces as well as modern literature
and the art of fiction in particular. As is known, although its roots were
deep in Istanbul, the expansion of Turkish literature towards Ankara
together with the outbreak of Indepedence War accelerated with the
establishment of new Republic right after the victory. The educational
opportunities became widespread throughout the country as the new
Republic adopted an ideology that took the villagers as the focal point.
Against this background, with the establishment of “Köy Enstitüleri”
(Village Institutes) this trend gained a new impetus and new writers
flourished from the bosom of Anatolia. Thus, this enabled scholars to
develop an “emic” at Anatolia. The aim of this article is to study how and
in what ways non-literary events like social-political in Turkey have
affected Turkish literature. Within this framework, the article discusses
the problematic, spatial and thematic changes arose in Turkish literature
and the consequences of these results.
Key Words: Tanzimat, Modernization, Turkish Fiction, War of
Indepence, Hometown Literature, Rural Fiction, Anatolian Literature