Milli Demokratik Devrim

Tarihte bazı dönemler, toplumsal muhalefetin patlama ve direniş odağına dönüşmüştür. Fransız Devrimi’nden, 1871’de göğü fethe çıkanlara; 1905 Devrimi’nden, Ekim Devrimi’ne; 6.Filo’nun denize dökülmesinden, Kızıldere’ye uzanan süreç içerisinde tarihe yön verenler oldu. 1968 kuşağı her ne kadar öğrenci-gençlik hareketi olarak görülse ya da küçük burjuva nitelikli olarak eleştirilse de, bu dönemin öznesi birçok halk kesimi olmuştur. Bu yazımızda da, Türkiye’de 68 kuşağı özelinde 71 devrimci kopuşunun, silahlı kuvvetler içerisindeki yansıması olan havacı subaylardır. Göksenin kültür yıllığından, Proleter devrimciliğe, yani bir bağlamda Dolmabahçe’den, Kızıldere’ye uzanan süreçtir bu.

Bu makalede, Yön Hareketi, Milli Demokratik Devrim Akımı ve Türkiye İşçi Partisi’nden oluşan Türkiye Sosyalist Hareketi’nin 1960’lı yıllar Türkiye’sinde milliyetçilikle kurduğu olumlu ilişki inceleniyor. Ele alınan dönem (1961–1968), Türkiye’de sosyalizm ile milliyetçilik arasında ilişki kurmanın olumlu ve olumsuz biçimleri bakımından tayin edici önemdedir. Makalede, sosyalist milliyetçilik söyleminin Sosyalist Hareket’in
meşruiyet arayışlarından ve önderlerinin samimi inançlarından kaynaklandığı öne sürülüyor. Bu girişimin, İkinci Dünya Savaşının ardından gelişen anti-emperyalist mücadeleler ve kalkınma yarışı döneminde sol ile milliyetçilik arasında kurulan olumlu ilişki ikliminde boy verdiğine dikkat çekiliyor. Son olarak, sosyalist
milliyetçilik söyleminin Yön Hareketi ile MDD ve TİP arasında bazı kuramsal farklılıklar nedeniyle kendi içinde ayrıştığı vurgulanıyor. Makalede öne sürülen teze göre, doğrusal bir tarih kavrayışına sahip olması, kapitalizmi hedef almayan bir antiemperyalizm perspektifini benimsemesi ve sınıfsal çelişkileri geri plana iterek millete
vurgu yapması, milliyetçi söylemi ilk iki hareketin söyleminin merkezi haline getirmiştir.
Anahtar Kelimeler: Milliyetçilik, sosyalizm, antiemperyalizm, anti-kapitalizm, Türkiye Sosyalist Hareketi.
**
Discourse of Socialist Nationalism in Turkey (1961-1968): Foundations
and Divergences
Abstract

This article provides an analysis of the positive intercourse with nationalism and Turkish Socialist Movement that is made of Yön Movement, National Democratic Revolution Movement and Workers’ Party of Turkey in 1960’s of Turkey. The period (1961-68) which will be debated is having a vital importance in regards of determining positive and negative form of relationship between nationalism and socialism in
Turkey. It is claimed, in the article, that the discourse of socialist nationalism is deriving from seeking legitimacy for the socialism movement and sincere beliefs of its leaders on nationalism. It is pointed out that socialist nationalist attempts are flourished in the era of positive relationship that is developed between antiimperialist struggles and developmentalist competition right after the World War II. Finally, it is emphasized
that socialist nationalist discourse had diverse views on nationalism due to their different theoretical perspectives among Yön Movement, National Democratic Revolution Movement and Workers’ Party of Turkey. The main argument of this article is that it’s linear and progressive conception of history and antiimperialist perspective without targeting capitalism itself and it’s emphasis on nationalist discourse rather
than class conflict has made Yön Movement and Nationalist Democratic Revolution Movement the main figures of nationalist discourse.
Keywords: Nationalism, socialism, anti-imperialism, anti-capitalism, Turkish Socialist Movement.

"21.yy Sosyalizmi" nedir? Kavram nereden çıkmıştır ve politikadaki, pratikteki karşılığı nedir? "sol" ile "21.yy Sosyalizmi" neden aynı şey değildir? Reel sosyalist deneyden ve yahut Çin'den farkları nelerdir? 21.yy Sosyalizmi pratiğinin belirgin özellikleri nelerdir? 21.yy Sosyalizmi'nin öncüsü kim uygulayıcısı kimdir? Örnekleriyle 21.yy Sosyalizmi, Milli Demokratik Devrim'den sosyalizme doğru bir adım mıdır?

İ lk bölümde, Latin Amerika'da Milli Demokratik Devrim'in (MDD) oluşma ve gerçekleşme koşullarını değerlendirdik. MDD'nin sanayileşme ve bağımsız ekonomiyle yakından ilgisini, Asya örneğiyle ilişkilendirerek açıklamaya çalıştık. Asya'da Çin gibi devrimle doğmuş milli devlet olgusunun toplumu kökünden ve olağanüstü hızla geliştirmesine karşın Latin Amerika'da bunun başarılamadığını ortaya koyduk. Bu nedenle Latin Amerika'da 20. ve 21. yüzyılda iktidarı ele geçiren tüm ilerici ve devrimci hare-ketlerin aynı MDD programına dayandığını anlattık. Programın, şehirlere yığılmış, geniş köylü kökenli, emekçi kitlelerin sosyal ve sınıfsal talepleri üzerinde yükseldiğini ifade ettik. Bu nedenle halkçı ve demokratik niteliğine vurgu yaptık. İstisna bir yere sahip olmasına karşın Küba dâhil gerçekleşmiş tüm devrimlerin ilk hedefi ulusal kaynakların fethedilmesidir. Bunun ekonomideki adına "Devletleştirme" diyoruz. Devletin ulus adına toprak ve sulardaki zenginliklere el koyması iki düşmanı, oligarşi ve emperyalizmi uyandırmıştır. Çünkü Latin Amerika'da geniş toprak hâkimiyetine dayanan geleneksel oligarşi, gücünü topraktaki zenginliği yabancı sermayeye satabilme ayrıcalığın-dan almaktadır. Milli ve halkçı yönetimler bu ayrıcalığa son verdi-ğinden hedef haline gelmektedir. Emperyalist etki ve direnç Asya ve Latin Amerika'daki MDD'leri tetikleyen temel etkenin emperyalizm olduğu görülüyor. Ancak Latin Amerika'daki cevap Asya'daki kadar kuvvetli değildi. Bunun tarihsel nedenleri vardı: Asya'nın daima güçlü merkezi devletler ve ordu gelenekleri yarat-mış olmasına karşın, Amerika kıtasında İspanyol fethi öncesin-den başlayarak merkezi devlet ve ordulaşma yetersizdi. Kıtaya egemen olan Aztek ve İnka İmparatorlukları daha çok güçlü bir kent devleti hegemonyasındaki bir konfederasyon biçimindeydi. Latin Amerikalılar son beş asırda Avrupa sömürgeciliğinden ba-ğımsız gelişebilecek çok kısa aralıklar buldular. Bunların ilki Avrupa'da Fransız devrimiyle krallıkların yıkıldığı dönemdi. Önce İstisna bir yere sahip olmasına karşın Küba dâhil gerçekleşmiş tüm devrimlerin ilk hedefi ulusal kaynakların fethedilmesidir. " " MDD, hangi koşullarda ortaya çıkarsa çıksın ve hangi yolu izlerse izlesin, toplumsal adalet temelinde bir halk demokrasisi yaratır. Hedefi; en alttaki yurttaşı, topraksız köylüyü, köleleşmiş işçiyi ve genel olarak yoksulları üzerlerine çökmüş karabasandan kurtarmaktır. Bu kapitalist ilişkileri parçalamak anlamına gelmez. Aksine o ilişkileri burjuva devrimi ilkelerine uygun biçimde olması gereken yere oturtur.

Bu çalışmada 2013 Haziranda ve takip eden aylarda Anadolu'nun birçok iline yayılan halk ayaklanması anlamına gelen “Haziran Ayaklanması”na ve bu süreci  başlatan "Gezi Direnişi"ne odaklanılacaktır. Gezi Direnişi ile Haziran Ayaklanması adları birbirlerinin yerine ve/veya biri diğerinin alternatifi olaylar için kullanılmaktadır. İkisi arasında bu tür bir karşıtlıktansa bir süreklilik ilişkisi olduğu, aralarındaki kopuşunsa nitel bir sıçramaya karşılık geldiği iddia edilmektedir. Bu nitel sıçramaya olanak tanıyan olguların Gezi Direnişi'ni olanaklı kılan nispi yoksullaşma, nitelikli işgücünü oluşturan kesimlerin işyeri düzenlerindeki radikal dönüşüm, AKP iktidarında palazlanan yeni patron-yönetici sınıfının nitelikli iş gücünün başına geçmelerine duyulan tepkilerin birikmesi, düzenin hukukunun (kapitalizmin olağan hukukunun dahi) uygulanamaz hale gelmesi ve diplomalı işsizliğin dünyayı geçmiş kuşaklardan daha iyi tanıyan genç kuşakta yarattığı öfke olduğu ortaya konmaya çalışılmaktadır.
Yazıda öncelikle AKP iktidarına muhalefetin yapısını anlamaya dönük olarak AKP’nin ekonomi-politik konumu sunularak muhalefetin doğuşu ve kristalize oluşu betimlenecektir. İkinci olarak Gezi’nin ortaya çıkış nedenleri ortaya konularak bu nedenlerin sürekliliği ve kendileri üzerindeki etkileri belirtilecektir. Üçüncü olarak Gezi’nin failleri ile Haziran Ayaklanmasının failleri üzerinden bu iki tarihsel olay birbiri ile ilişkilendirilecektir. Son olarak Gezi Direnişi-Haziran Ayaklanması arasındaki süreklilik ve kopuş ilişkileri söz konusu olayların faillerinin politik konumları bağlamında sunulmaya çalışılacaktır.

Milliyetçilik, Fransız Devrimi’nden
bu yana evrenselleşmiş bir ideolojidir. Kimi
yaklaşımlara göre yapay bir tasarım olan
milliyetçilik, kimi yaklaşımlara göre ise kültürde
kadim zamanlardan bu yana yer etmiş, tarih ile
rabıtayı kuran insan topluluğunun ruhudur.
Milliyetçilik, coğrafya, dil, din, etnisite, ortak
anlam dünyası gibi pek çok öğenin
dolayımından geçer. Tek bir tanımlayıcı kriter
tespit etmek oldukça zordur. Tözsel bir
belirlenimi olmaması, milliyetçiliğin içeriğini
pek çok farklı öğeyle doldurabilmesine olanak
tanır. Bu çalışmada milliyetçilik üzerine
kuramsal yaklaşımlar literatürdeki
sınıflandırmalara göre ilerlenerek aktarılmıştır.
Ardından Türkiye’nin sol ideolojik hattındaki
milliyetçilik tasarımının sosyalist yaklaşımlar
arasındaki konumu irdelenmiştir. “Yön” ve
“MDD” hareketi karşısında Behice Boran’ın
akademik ve politik kariyeri ile teorik
çalışmaları, sol hareketin kompozisyonu
içerisindeki pozisyonu ve milli solculuk
tartışmaları ekseninde kuramsal mücadelesi
tartışılmıştır. Çalışmada yöntem bilimsel açıdan
içerik analizi uygulanmış, kitap, makale, gazete,
dergi arşivleri ve söyleşiler analitik bir çerçeve
dahilinde yorumlanmıştır. Behice Boran’ın
kendi eserleri, demeçleri, köşe yazıları ve ikincil
kaynaklar sorunsal çerçevesinde incelenmiştir.

20. yüzyılın ortalarında dünyanın gelişmiş kentleri Ku-zey Amerika ve Avrupa'da yoğunlaşmıştı. Buna kar-şın Asya, Afrika ve Latin Amerika'nın büyük kısmı kırsal alanlardan oluşuyordu. Mao Zedung'un Halk Savaşı Teorisi bu gerçeğe dayanarak "şehirlerin kırlardan kuşatılmasını" öngör-müştü. Ona göre dünya devrimi de bu kırsal ağırlıklı ülkelerin köy-lü kitlelerinin gelişmiş emperyalist merkezlere karşı ayaklanması sonucunda doğacaktı. Aradan yarım asırdan biraz uzun süre geçtikten sonra bugün Asya'da kapitalist metropollerden bahsedebiliyoruz. Asya'da geli-şen sanayiyle beraber büyük köylü yığınlarının yerini işçileşmiş milyonlara bıraktığına tanıklık ediyoruz. Buralarda demokratik devrim güçlü milli devlet hamleleriyle paralel biçimde ilerliyor. Artık bir Çin işçisi Portekiz düzeyinde gelir elde edebiliyor. Bun-dan on beş yıl önce salt rekabete önem verirken bugün sosyal adalet bu dev ülkenin siyasal hedefi haline geliyor. Hattâ çevreyi korumaya dönük önlemler alınıyor. Çin, hava kirliliğini azaltmada kesin adımlar atıyor ve artık batının çöplerini ithal etmiyor. Latin Amerika'da ise durum farklı: Milli devlet inşasında yeterli örnekler yaratılamadı. Sanayileşme konusunda bazı ilerlemeler gerçekleştiyse de geleneksel hammadde ihracına dayalı ekono-mik model aşılamadı. Latin Amerika sömürgecilik döneminden beri doğal kaynaklarını yağmalatıyor. Hâlâ en büyük gelir kaynağı tarım ve maden ihracı. Bu yüzden iki asırdır egemen olan büyük toprak sahiplerinin oligarşik yönetimi değişmiyor. Milli devlet yerleşmediği için demokrasisi de istikrar kazanamıyor. Emperya-list merkezlere olan bağımlılığı, oralardan doğan krizlere karşı, La-tin Amerika'yı kırılgan hale getiriyor. Gelir adaletsizliği, eğitim ve iş sorunu bu topraklarda küresel ölçüde en büyük suç oranlarını tetikliyor. Topraksız büyük köylü kitleleri kentlerdeki sosyal prob-lemlere kaynaklık ediyor. Eğitim, sağlık ve barınma halkın temel sorunları olmayı sürdürüyor. Tüm bu bulgular Milli Demokratik Devrim'in Latin Amerika özgü-lünde tamamlanamadığını gösteriyor. Gelişmemiş işçi sınıfı, zayıf ve dışa bağımlı sermaye, çoğunluğu topraksız köylü olan uluslar, darbeler ve dış müdahalelerle istikrarsızlaşmış demokrasiler… Latin Amerika sömürgecilik döneminden beri doğal kaynaklarını yağmalatıyor... Bu yüzden iki asırdır egemen olan büyük toprak sahiplerinin oligarşik yönetimi değişmiyor. " " Latin Amerika ülkelerinde 20. yüzyıl boyunca gerçekleşmiş devrimlerin tümü Milli Demokratik Devrim niteliğindedir. Çünkü bu devrimler ana gücü köylülük olan emekçi halk yığınlarının desteğiyle ortaya çıkmıştır. Hepsi halk hareketine önderlik eden karizmatik bir liderin öncülüğünde ilerlemiştir. Halkçı karakterdeki bu hareketlerin hedefleri egemen bir ulus ve bağımsız bir devlet gücü yaratmaktır.

Türkiye’de sosyalist düşünce Osmanlı İmparatorluğu dönemine dayanan, güçlü bir kökene sahip olan ve üzerinde uzun yıllar tartışma yapılmış ve hala yapılan bir düşüncedir. Bu düşünce hakkında yazan çizen kişiler, ideologlar, parti başkanları ve vb. kişiler yıllar boyunca farklı konjonktürlerden etkilenerek çeşitli düşünceler meydana getirmişlerdir. Sınıf ilişkilerine, toplumsal yapıya, değişime ve değişimi sağlayacak yapılara (parti, ordu, parlamento içi, işçi sınıfı önderliği vb.) değişik bakışlar atılmış ve farklı değerler atfedilmiştir.

Liberalizmle ilgili tartışmalar, düşünce târihinde on sekizinci yüzyıla kadar uzanmakta. Bu tartışmaların bize gelişi, Tanzîmat dönemini buluyor. Fakat, 1980'lerden bu yana bu tartışmalar, daha fazla ilgi görmekte. 12 Eylül sonrasında hızla liberalleşen Türkiye, bu süreçte siyasî İslâm'ın yükselişine ve "muhafazakâr demokrat"(!) denilen yeni bir kimliğin empoze edilmesine tanıklık etti. Ekonomik ve siyasî krizlerle geçen 1990'ların ardından 2000'lerin başında yaratılan liberal iklim, kısa bir süre sonra, özgürlük ve demokrasinin baskı altına alındığı farklı bir iklime dönüştü. Bu sorunlar bizce, liberalizmin şu ya da bu amaca âlet edilmesinden çok, yapısal sorunlarından kaynaklanmakta. Nitekim, liberalizmin sunduğu ezbere formüller ve hazır reçeteler sonucu, gelir dağılımında adâletsizlik, fırsat eşitsizliği, işsizlik ve cârî açık büyüyor; böyle bir ortamda gerici ve baskıcı zihniyetler, iktidâr fırsatı yakalıyor. Liberalizmin Türkiye'ye verdiği zararları farklı yazılarımızda incelediğimiz için, bu konulara burada girmeyeceğiz. Bu yazımızda, liberalizmin çıkış noktasına, temel ilkelerine, Avrupa ve Rusya'daki gelişim sürecine kısaca temas edeceğiz.