Zamek w Prudniku
 Makieta zamku (przedstawiająca stan z przełomu XV i XVI wieku) | |
| Państwo | |
|---|---|
| Województwo | |
| Miejscowość | |
| Typ budynku | |
| Styl architektoniczny | |
| Rozpoczęcie budowy |
1255 |
| Ukończenie budowy |
XIII wiek |
| Zniszczono |
27 sierpnia 1806 |
| Pierwszy właściciel | |
| Kolejni właściciele |
Henryk z Rożemberka |
Położenie na mapie Prudnika  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa opolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu prudnickiego  | |
Położenie na mapie gminy Prudnik  | |
 50°19′22,706″N 17°34′42,196″E/50,322974 17,578388
| |
Zamek w Prudniku (hist. Warownia Woka, niem. Wogendrüssel) – zamek, który znajdował się w Prudniku (Plac Zamkowy). Zniszczony w 1428 roku podczas wojen husyckich oraz podczas pożaru w 1806 roku.
Historia
[edytuj | edytuj kod]Średniowiecze
[edytuj | edytuj kod]Zamek gotycki w zakolu rzeki Prudnik został wzniesiony w XIII-wieku z inicjatywy czeskiego szlachcica Woka z Rożemberka, który jest uważany za założyciela Prudnika[1]. W latach 50. XIII wieku prowadził on działalność osadniczą w okolicach Opawy[2].
Inna wersja powstania zamku[3], obalona przez Augustina Weltzla w XIX w. mówi, że został założony ok. 1000 roku przez templariuszy, co jest ewidentną nieprawdą, gdyż zakon powstał dopiero w 1118 roku.
Zamek znajdował się na wyniesieniu ograniczonym dolinami Prudnika i Złotego Potoku, na lewym brzegu rzeki Prudnik. Zajmował najwyższą część tego wyniesienia, a u jego podnóża od południa rozłożyło się miasto. Warownia była otoczona fosą i niezależnymi od obwarowań miejskich murami obronnymi[4]. Mury zamku zostały zbudowane z kamieni szarogłazu, pozyskiwanego w kamieniołomach w niedalekich Górach Opawskich[5]. Od strony miasta był on łatwo dostępny, jego obronność zasadzała się na stromiźnie zboczy doliny rzecznej. Z tego powodu w południowej stronie skupiana była większość szykan obronnych, wieżę zamkową oraz rozbudowany zespół bramny. Lessowe, strome zbocze doliny rzecznej stanowiło problem budowlano-architektoniczny. Zostało wzmocnione w strefie górnej krawędzi murami oporowymi z łupków[4].
W 1337 król Czech Jan Luksemburski przekazał zamek wraz z ziemią prudnicką księciu niemodlińskiemu Bolesławowi Pierworodnemu.
Zamek uległ zniszczeniu wiosną 1428 roku na skutek działań wojsk husyckich[6] (zob. Zdobycie Prudnika). Książę głogówecko-prudnicki Bolko V Wołoszek obsadził prudnicki zamek swoim wojskiem, traktując go jako bazę operacyjną w planowanym najeździe na księstwo nyskie[7].
Za panowania w Prudniku księcia Bolka V zamek składał się z górnego i dolnego członu, które były oddzielone murami. Całość otaczał wał i podwójna fosa, z której zasilano wodociąg miejski. Między fosami był sad i ogród warzywny. Z dolnej części miasta do zamku prowadził most zwodzony. W materiałach archiwalnych wspominane były liczne szopy, stajnie, zabudowania mieszkalne służby i folwark, które z nim sąsiadowały[6]. Bolko miał wiosną 1430 obsadzić prudnicki zamek swoim wojskiem, traktując je jako bazę operacyjną w planowanym najeździe na księstwo nyskie[7].
Nowożytność
[edytuj | edytuj kod]Rada miejska wykupiła zamek od cesarza w 1597[6].
Po zajęciu Śląska przez Prusy 1741 król Fryderyk II Wielki przekazał jeden z budynków zniszczonego zamku prudnickim ewangelikom z przeznaczeniem na dom modlitwy, a pozostałą część wykorzystywano jako koszary ze stajniami i ujeżdżalnią. Po zakończeniu I wojny śląskiej król pomógł w odbudowie zamku[8].
Podczas pożaru zaprószonego przez czeladnika tkackiego 27 sierpnia 1806 roku spłonął cały zamek oprócz Wieży Woka[9], która jest jedyną pozostałością po zamku. Na jego miejscu w 1837 wzniesiono kompleks stajni garnizonowych[10][11]. Fosa zamkowa została zasypana gruzem z rozbieranych murów, a teren splantowano pod ogród warzywny ojców bonifratrów[12].
W 2010 zleceniem Muzeum Ziemi Prudnickiej na terenie dawnego zamku przeprowadzone zostały prace archeologiczne. Znaleziono wówczas fragmenty ceramiki i piecowych kafli datowanych na wczesne średniowiecze i okres lateński[13].
W 2018 Muzeum Ziemi Prudnickiej we współpracy z czeskim partnerem ze Zlatych Hor stworzyło makietę prudnickiego zamku z przełomu XV i XVI wieku[14]. Projekt makiety wykonała Małgorzata Chorowska[15][16].
Architektura
[edytuj | edytuj kod]Wieża Woka
[edytuj | edytuj kod]
Wieża ostatecznej obrony pozwalająca zamieszkiwać w niej przez niedługi czas i przetrwać oblężenie zamku, lecz niedostosowana do rezydowania w niej na stałe. Było to utrudniane przez grube i zimne mury, brak okien, wysokie położenie wejścia i brak wygodnego pomieszczenia. U podstawy ma kształt cylindra o średnicy około 12,5 m. Jej mury osiągają grubość od 4 do 5 m na poziomie fundamentowania, natomiast jej góra jest ośmioboczna. Wewnątrz cylindra mieścił się loch o średnicy 2 m i wysokości 13 m. Otwór do niego znajdował się na górze w sklepieniu nad lochem. Powyżej znajdowały się dwa pomieszczenia oddzielone stropami belkowymi[17].
Mury obronne
[edytuj | edytuj kod]Wewnętrzny mur obwodowy powstał wraz z wieżą i domem mieszkalnym Rożemberków. Zewnętrzny mur nie był zbyt wysoki w celu dostosowania go do broni palnej. Powstał prawdopodobnie podczas wojen husyckich, za panowania księcia Bolka V Wołoszka. Został wzniesiony z kamienia łamanego i otynkowany. Jego zwieńczenie stanowiło blankowanie. Teren pomiędzy murami obrastała zieleń. Na podstawie wyników badań georadarowych z 2009 udało się ustalić, że w najgłębszym miejscu fosy mur miał ok. 4 m wysokości[18].
Dom dwuskrzydłowy
[edytuj | edytuj kod]Dwuskrzydłowy dom wzniesiony na planie litery L stanowił mieszkalną część zamku. W XIII wieku powstało skrzydło północne, a za panowania Bolka V Wołoszka prostopadłe do niego i bardziej okazałe skrzydło zachodnie. Kondygnacja budynku była zaopatrzona z dwóch stron w 11 okien i nadbudowana salą bez stropu, lecz z otwartą więźbą dachową[19].
Zespół bramny i fosa
[edytuj | edytuj kod]Zespół bramny zamku był okazały. Składał się z piętrowego budynku z przejazdem bramnym poprzedzonego przedbramiem, wysokiej baszty czworobocznej przylegającej od północy do tego budynku i niskiej baszty flankującej południowy narożnik zamku[20].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Augustin Bogislaus Weltzel: Historia miasta Prudnika na Górnym Śląsku. Opole: Wydawnictwo MS, 2005. ISBN 83-8894-560-2.
- ↑ Prudnik – zamek [online], Architektura średniowiecza i starożytności [dostęp 2020-05-05] (pol.).
- ↑ Prądnik, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. IX: Pożajście – Ruksze, Warszawa 1888, s. 27.
- ↑ a b Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 5.
- ↑ Andrzej Dereń, Tygodnik Prudnicki – Fakty i mity o Wieży Woka [online], www.tygodnikprudnicki.pl, 21 października 2009 [dostęp 2020-08-30].
- ↑ a b c Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 7.
- ↑ a b Władysław Dziewulski, Pierwsze wieki Prudnika, „Kwartalnik Opolski”, 3 (19), 1959.
- ↑ Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 8.
- ↑ KOMENDA POWITOWA PAŃSTWOWEJ STRAŻY POŻARNEJ W PRUDNIKU – Historia [online], prudnikstraz.pl.tl [dostęp 2019-07-06].
- ↑ Wieża zamkowa, wieża Woka, Prudnik – Zabytek.pl [online], zabytek.pl [dostęp 2019-07-06] (pol.).
- ↑ Prudnik – Wieża Woka [online], Górny Śląsk – ciekawe obiekty – warto zobaczyć [dostęp 2019-07-06] [zarchiwizowane z adresu 2019-04-28] (pol.).
- ↑ Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 1.
- ↑ Andrzej Dereń, Tygodnik Prudnicki – Jak wyglądał zamek w Prudniku [online], www.tygodnikprudnicki.pl, 20 października 2010 [dostęp 2020-05-05].
- ↑ Maciej Dobrzański, Stworzą makietę prudnickiego zamku [online], Prudnik24, 16 kwietnia 2018 [dostęp 2019-07-06] (pol.).
- ↑ Andrzej Dereń, Powstaje makieta prudnickiego zamku: Wiemy, kiedy zostanie zaprezentowana [online], 29 marca 2018 [dostęp 2019-07-06] (pol.).
- ↑ Andrzej Dereń, Zobacz jak wyglądał zamek w Prudniku [online], 1 lipca 2018 [dostęp 2019-07-06] (pol.).
- ↑ Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 9.
- ↑ Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 10.
- ↑ Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 12.
- ↑ Chodkowska i Chorowska 2019 ↓, s. 13.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Anna Chodkowska, Małgorzata Chorowska: Wirtualna rekonstrukcja średniowiecznego zamku w Prudniku. 2019. (pol. • ang.).
