Prudnik (rzeka)
Rzeka na terenie miasta Prudnik | |
Kontynent | |
---|---|
Państwo | |
Rzeka | |
Długość | 36,07 km |
Źródło | |
Miejsce | zbocza góry Czapka |
Wysokość |
ok. 380 m n.p.m. |
Współrzędne | |
Ujście | |
Recypient | Osobłoga |
Miejsce |
na południe od Racławic Śląskich |
Wysokość |
ok. 210 m n.p.m. |
Współrzędne | |
Położenie na mapie województwa opolskiego | |
Położenie na mapie Polski | |
Położenie na mapie Sudetów |
Prudnik (również Wielka Prądna, cz. Prudník, niem. Prudnik, Braune) – rzeka w południowo-zachodniej Polsce i północno-wschodnich Czechach, lewobrzeżny dopływ Osobłogi, długości 36,07 km[1]. Jedna z czterech głównych rzek Gór Opawskich odwadniająca północne stoki pasma[2].
W 1255 czeski szlachcic Wok z Rożemberka wzniósł w zakolu rzeki Prudnik gotycki zamek, wokół którego powstało miasto Prudnik[3]. Linią rzeki Prudnik do 1337 roku przebiegała granica Śląska i Moraw. Obecnie rzeka rozgranicza Nizinę Śląską od Gór Opawskich[4]. Przepływa przez województwo opolskie i kraj morawsko-śląski.
Etymologia
[edytuj | edytuj kod]Obecna nazwa jest zbohemizowaną postacią pierwotnej formy Prądnik, która pochodzi od rzeczownika prąd (prąd rzeczny, strumień, przepływ, wartkość – cz. proud, śl. prund) i oznaczającej rzekę o wartkim nurcie. Nazwa rzeki stała się również nazwą miasta leżącego nad jej brzegami (zob. miasto Prudnik)[5]. Nazwa rzeki i miasta była od średniowiecza zapisywana z u będącym czeskim i morawskim odpowiednikiem ą (1262 Pruthenos, 1331 Prudnik). W roku 1613 śląski regionalista i historyk Mikołaj Henel z Prudnika wymienił rzekę w swoim dziele o geografii Śląska pt. Silesiographia podając jej łacińską nazwę: Prudnica fl.[6]. W swoim górnym biegu zwana także Wielką Prądną[7].
Przebieg
[edytuj | edytuj kod]Źródła rzeki Prudnik znajdują się na północnych zboczach góry Czapka w Górach Opawskich na wschód od wsi Konradów. Na początkowym odcinku stanowi granicę Parku Krajobrazowego Góry Opawskie[8]. Przepływa przez wschodnią część Głuchołaz między Osiedlem Pionierów i Osiedlem Pasterówka. Następnie wpływa na obszar Obniżenia Prudnickiego i przepływa przez wsie Charbielin i Wierzbiec. Wpływa do miasta Prudnik, gdzie wpływa do niej jej największy dopływ Złoty Potok[a][9]. W Prudniku przepływa w okolicy Jasionowego Wzgórza, Górki, Młyna Czyżyka i Lipna. W pobliżu ul. Bolesława Chrobrego nad rzeką zbudowany został jaz z przepławką. Następnie przebiega przez Jasionę, Skrzypiec i Dytmarów, po czym wpływa na teren Czech. Przepływa obok miejscowości Slezské Pavlovice[10] i wpływa do rzeki Osobłogi pomiędzy Racławicami Śląskimi i Pomorzowicami, w pobliżu tak zwanej „czeskiej tamy”[11].
Przyroda
[edytuj | edytuj kod]Dolina Prudnika i stawy w okolicach Slezskich Pavlovic są obszarem lęgowym żurawi i innego ptactwa wodnego. Teren ten objęty jest ochroną rezerwatową[12].
Dno doliny rzeki to czwartorzędowe osady rzeczne tarasów holoceńskich w postaci namułów, iłów, mułków i madów. W strefach przykorytowych są to również piaski, żwiry i namuły den dolinnych najmłodsze wiekowo. W strefie górskiej dna dolin budują głównie gliny deluwialne. Na terenie miasta Prudnika dolina jest silnie przekształcona i uregulowana. W skali opracowania dolina tej rzeki ma znaczenie jako ponadlokalny korytarz ekologiczny. Jakość wód rzeki Prudnik w 2014 na przekroju pomiarowym w Dytmarowie pozwoliła zaliczyć rzekę do III klasy jakości[13].
Ochrona
[edytuj | edytuj kod]Dolina Prudnika przebiega przez wiele kompleksów leśnych (na przykład Las Niemysłowicki i Las Prudnicki). Rzeka przepływa przez różne obszary chronione.
Obejmujące Prudnik obszary chronione to między innymi:
- Park Krajobrazowy Góry Opawskie
- Rezerwat przyrody „Olszak”
- Rezerwat przyrody Velký Pavlovický rybník
Dopływy
[edytuj | edytuj kod]Powodzie i regulacja rzeki
[edytuj | edytuj kod]1903
[edytuj | edytuj kod]9 i 10 lipca 1903 na południu Śląska doszło do fali opadów nawalnych, wyjątkowo intensywnych m.in. w dorzeczu Prudnika. W Prudniku woda zawaliła kilka domów na Taborach, a także zalała zakłady włókiennicze. W wyniku powodzi w Prudniku zginęła jedna osoba[17].
1977
[edytuj | edytuj kod]W dniach 2–8 sierpnia 1977 miała miejsce pierwsza, mała powódź w zlewni rzeki Prudnik. Od 18 sierpnia opady nasiliły się, przybierając formę „oberwania chmury” po południu 21 sierpnia. Rekordowy przepływ wody na rzece Prudnik miał miejsce po południu i wieczorem 21 sierpnia oraz rano 22 sierpnia. Gwałtowny przybór wody odnotowano na dopływach rzeki Prudnik, głównie na Potoczynie. 21 sierpnia o godzinie 16-tej został przekroczony stan alarmowy na wodowskazie w Prudniku. O godzinie 20-tej odnotowano najwyższy stan na tym wodowskazie w dotychczasowej historii – 476 cm. Część wody wystąpiła z koryta rzeki i popłynęła ulicami miasta, wracając w koryto rzeki ok. pół kilometra dalej[18]. Fala wezbraniowa znacznie uszkodziła wiadukt kolejowy w Prudniku przy ul. Słowiczej. W Szybowicach zginęła jedna osoba. Odnotowano straty w zwierzętach hodowlanych. Uszkodzone zostały budynki mieszkalne i gospodarcze[19].
1997
[edytuj | edytuj kod]Rzeka Prudnik wylała 7 lipca 1997. Prudnik był pierwszym zalanym miastem w Polsce[20].
2010
[edytuj | edytuj kod]2 czerwca 2010 woda zalała wsie w okolicy Prudnika (w tym m.in. Szybowice i Skrzypiec). Na terenie Prudnika poziom rzeki Prudnik podniósł się do 3 metrów, jednak woda nie wylała się poza koryto[21].
2020
[edytuj | edytuj kod]13 października 2020 na wodowskazie w Prudniku został przekroczony stan alarmowy. Wojewoda opolski ogłosił alarm przeciwpowodziowy na terenie powiatu prudnickiego. Rzeka wylała w rejonie Skrzypca i Dytmarowa[22].
2024
[edytuj | edytuj kod]Poziom rzeki Prudnik przekroczył stan alarmowy 13 września 2024[23]. Następnego dnia rzeka zalała wsie Wierzbiec, Skrzypiec, Trzebina i Krzyżkowice[24][25]. W Prudniku ewakuowano mieszkańców ulic: Chrobrego, Kochanowskiego, Kołłątaja i Morcinka[26]. 15 września 2024 rzeka zalała centrum Prudnika[27].
Urbanizacja
[edytuj | edytuj kod]Miejscowości położone nad Prudnikiem:
Nawiązania i odniesienia w kulturze
[edytuj | edytuj kod]Bohaterowie powieści Lato umarłych snów autorstwa niemieckiego pisarza Harry’ego Thürka, przedstawiającej sytuację Niemców w Prudniku tuż po II wojnie światowej, wielokrotnie przechodzili przez „garbaty mostek” nad rzeką Prudnik[28]. Wspomniany w powieści został również jaz w pobliżu ul. Chrobrego[29].
Polski malarz Mieczysław Saar w 1991 namalował obraz Dolina Prudnika.
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Według czeskich map to rzeka Prudnik jest dopływem rzeki Złoty Potok.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Prudnik (1) [online], Elektroniczny słownik hydronimów Polski [dostęp 2023-06-13] .
- ↑ Góry Opawskie: ABC miejsc [online] [dostęp 2020-04-22] .
- ↑ Augustin Bogislaus Weltzel: Historia miasta Prudnika na Górnym Śląsku. Opole: Wydawnictwo MS, 2005. ISBN 83-8894-560-2.
- ↑ Marcin Husak: Niecodziennik! Prudnik mniej znany... Agencja Promocji i Rozwoju Gminy Prudnik, 2018, s. 34. ISBN 83-65916-45-2.
- ↑ Jan Poniatyszyn , Prądnik, czy Brudnik był nazwą, od której wywodzi się Prudnik? [online], 15 marca 2016 .
- ↑ Detlef Haberland: Die „Silesiographia” und „Breslo-Graphia” von Nicolaus Henel von Hennenfeld. Arkadiusz Cencora, Diana Codogni-Łańcucka. Wrocław: Biblioteka Uniwersytecka we Wrocławiu, 2011, s. 180. ISBN 978-83-910595-2-4.
- ↑ Tygodnik Prudnicki – Kiedy powstanie obwodnica odciążająca centrum miasta? [online], www.tygodnikprudnicki.pl [dostęp 2020-04-22] .
- ↑ Ekofizjografia Gminy Prudnik. bip.biuletyn.info.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2020-10-01)]..
- ↑ Wodnym Szlakiem Nyskiego Księstwa Jezior i Gór [online], www.szlakiemwodnym.pl [dostęp 2020-04-22] .
- ↑ Prudnik – Řeka [online], www.turistika.cz [dostęp 2020-04-22] (cz.).
- ↑ Dolina rzeki Osobłogi [online], raclawice.net [dostęp 2020-04-22] .
- ↑ Andrzej Dereń , Żurawie koło Szybowic [online] [dostęp 2020-04-22] (pol.).
- ↑ Zmiany studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy Prudnik.
- ↑ Hydronimy cz. 1 ↓, s. 331.
- ↑ Hydronimy cz. 1 ↓, s. 219.
- ↑ Hydronimy cz. 1 ↓, s. 298.
- ↑ Krzysztof Strauchmann , Wielka powódź w lipcu 1903. Czy szkody były większe niż w 1997 roku? [online], Nowa Trybuna Opolska, 21 czerwca 2020 [dostęp 2023-06-13] (pol.).
- ↑ Wielka woda ćwierć wieku temu, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń – redaktor naczelny, 34 (612), Prudnik: Spółka Wydawnicza „Aneks”, 21 sierpnia 2002, s. 8, ISSN 1231-904X .
- ↑ Kamila Jamioł , Wielka woda, „Gazeta Pogranicza”, Jarosław Okrągły – redaktor naczelny, 10 (12), Prudnik: TelArt Studio, 19 lipca 2017, s. 13, ISSN 2543-9081 .
- ↑ Dwa i pół tysiąca poszkodowanych, [w:] Wielka powódź '97, „Tygodnik Prudnicki”, Andrzej Dereń, 27 (861), 4 lipca 2007, s. 12 .
- ↑ Andrzej Dereń , Powódź na koniec [online], tygodnikprudnicki.pl, 9 czerwca 2010 [dostęp 2023-06-13] .
- ↑ Andrzej Dereń , Rzeki wylały: Aktualny stan powodziowy w powiecie prudnickim [online], Teraz Prudnik!, 14 października 2020 [dostęp 2023-06-13] (pol.).
- ↑ Andrzej Dereń , Po Głuchołazach Prudnik. Przekroczone stany alarmowe [online], Teraz Prudnik!, 13 września 2024 [dostęp 2024-09-16] (pol.).
- ↑ Andrzej Dereń , Zalanie części wsi w gminie Lubrza [online], Teraz Prudnik!, 14 września 2024 [dostęp 2024-09-16] (pol.).
- ↑ Maciej Dobrzański , W Prudniku bez podtopień, niebezpieczna sytuacja na wsiach. Starosta ogłasza stan alarmowy [online], Prudnik24, 14 września 2024 [dostęp 2024-09-16] (pol.).
- ↑ Bogusław Kalisz , Postępuje akcja ewakuacyjna w gminie Prudnik [online], Radio Opole, 14 września 2024 [dostęp 2024-09-16] (pol.).
- ↑ Konrad Bińczyk , Prudnik wylewa. Trwa pilna ewakuacja [online], wiadomosci.radiozet.pl, 15 września 2024 [dostęp 2024-09-16] (pol.).
- ↑ Thürk 2020 ↓, s. 63.
- ↑ Thürk 2020 ↓, s. 76.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Nazewnictwo geograficzne Polski. Tom 1. Hydronimy. Część 1. Wody płynące, źródła, wodospady, Ewa Wolnicz-Pawłowska, Jerzy Duma, Janusz Rieger, Halina Czarnecka (oprac.), Warszawa: Główny Urząd Geodezji i Kartografii, 2006 (seria Nazewnictwo Geograficzne Polski), ISBN 83-239-9607-5 .
- Harry Thürk, Lato umarłych snów, Marcin Domino (tłum.), Gliwice, Opole: Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, 2020, ISBN 978-83-63995-80-5 .