Przejdź do zawartości

Wikipedysta:TexLacerta/Reforma administracyjna w Polsce (1999)

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Porównanie podziału administracyjnego Polski przed reformą z 1999 roku (oznaczony kolorami) i po jej przeprowadzeniu (oznaczony liniami).

Reforma administracyjna Polski — reforma zmieniająca podział administracyjny Polski, której głównymi skutkami było wprowadzenie trójstopniowej struktury podziału terytorialnego oraz utworzenie instytucji samorządu terytorialnego w powiatach i województwach. Weszła w życie 1 stycznia 1999 roku i stanowiła jedną z czterech reform, wprowadzających znaczące zmiany w państwie.

Wprowadzony w 1975 roku, dotychczasowy podział administracyjny na 49 województw był krytykowany od momentu jego wdrożenia oraz szeroko uznawany za wadliwy, a konkretne koncepcje jego zmiany pojawiły się już w pierwszej połowie lat 80. XX wieku.

W 1990 roku wprowadzono władzę samorządową na poziomie gmin, co poskutkowało koniecznością skonkretyzowania pojęcia rejonu jako instytucji pośredniej pomiędzy samorządem a administracją rządową. Prace nad reformą podziału terytorialnego, którego głównymi założeniami było zmniejszenie liczby województw oraz wprowadzenie powiatów na bazie istniejących rejonów rozpoczęto utworzeniem rządowego biura ds. reformy pod koniec 1992 roku.

Wynikiem działań zespołu był przedstawiony w czerwcu 1993 roku projekt podziału kraju na powiaty oraz jego poprawiona wersja, upubliczniona we wrześniu tego roku. W tym samym roku przygotowano tzw. „program pilotażowy” dla dużych miast, a jego wdrożenie w 1994 roku miało być przygotowaniem państwa na przyjęcie pakietu reform oraz nowego podziału administracyjnego od 1995 roku.

Zwycięstwo w wyborach w 1993 roku partii opozycyjnych spowodowało spowolnienie prac nad reformą. Nabrały one z powrotem tempa dopiero po kolejnych wyborach, na przełomie 1997 i 1998 roku.

Rządowy projekt podziału administracyjnego stopnia wojewódzkiego, zaprezentowany w marcu 1998 roku, przewidywał utworzenie 12 województw. Poprawki Senatu wprowadziły trzy kolejne województwa, lecz ustawa w takim kształcie została zawetowana przez prezydenta. Kilka tygodni później, po zawarciu porozumienia między rządzącymi AWS i UW oraz opozycyjnym SLD i zwiększeniu liczby województw do 16, uchwalono ostateczną wersję podziału, która obowiązuje od 1 stycznia 1999 roku. W toku prac nad reformą odrzucono jej alternatywne warianty, przewidujące utworzenie 17, 25, 27, 31 lub 49 województw.

Efektem zmian było zmniejszenie roli wojewody na rzecz marszałka województwa i samorządu wojewódzkiego. Część obiektów dotąd będąca w gestii wojewody przeszła pod zarząd poszczególnych szczebli samorządowych. Wraz z ich przekazaniem stopniowo przekazywano także narzędzia ich finansowania w postaci: udziału w podatku dochodowym, udziału w podatku od osób prawnych, dotacji i subwencji.

Podział administracyjny Polski od czasu wprowadzenia reformy nie ulegał większym zmianom. Najważniejsze z nich wdrożono w 2002 roku, tworząc 7 nowych powiatów. Od ostatnich zmian w liczbie jednostek administracyjnych, które zaszły w 2019 roku, Polska dzieli się na 16 rządowo-samorządowych województw, obejmujących łącznie 380 samorządowych organów stopnia powiatowego (314 powiatów i 66 miast na prawach powiatu). W skład powiatów z kolei wchodzi łącznie 2477 gmin, stanowiących trzeci stopień podziału administracyjnego oraz podstawową jego jednostkę.

Historia prac nad reformą

[edytuj | edytuj kod]

Skutki i ocena reformy podziału administracyjnego z 1975 r.

[edytuj | edytuj kod]
Były budynek Urzędu Wojewódzkiego w Częstochowie; obecnie oddział Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego w Katowicach.

W 1973 roku, Komisja Planu Krajowego Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju Polskiej Akademii Nauk przeprowadziła seminarium na temat problematyki podziału administracyjnego kraju. Jego wynikiem było stwierdzenie, że podział wymaga zmian, opowiedziano się jednakże za pozostawieniem wszystkich trzech jego stopni[1].

Zaledwie dwa lata później, w 1975 roku rząd przeprowadził trzeci etap reformy podziału administracyjnego, którego głównym skutkiem było zniesienie powiatów jako drugiego stopnia administracji państwowej oraz zwiększenie liczby jednostek stopnia wojewódzkiego z łącznie 22 do 49[2].

Zmiana została przeprowadzona bez dyskusji publicznej oraz konsultacji ze środowiskami naukowymi i akademickimi. Debata na ten temat wygasła aż do początku lat 80., kiedy to powodowany kryzysami w wielu dziedzinach – politycznej, gospodarczej oraz społecznej – rząd zwrócił się do KPZK z propozycją przeprowadzenia ekspertyzy na temat przyszłości podziału administracyjnego[3].

Prace trwały od połowy 1982 do 1984 roku i poskutkowały powstaniem wielu materiałów, wypracowaniem różnych koncepcji oraz przeprowadzeniem dyskusji, z których najważniejsza odbyła się w dniach 16–17 kwietnia 1984 roku na seminarium pt. „Studia nad wariantami podziału administracyjnego”.

Wynikiem ekspertyzy był raport końcowy, w którym dokonano próby odpowiedzi na najważniejsze pytanie, sformułowane w jej założeniach: „Czy w świetle dotychczasowych doświadczeń polskich, należy utrzymać podział dwustopniowy, czy też wprowadzić ponownie podział trójstopniowy?”[4]

Uczestnicy badań podzielili się na dwie grupy, z których każda opowiadała się za inną koncepcją przyszłego podziału administracyjnego Polski, wskutek czego autorzy raportu postanowili nie dawać jednoznacznej odpowiedzi na postawione przed rozpoczęciem prac pytanie. Zamiast tego, opublikowane zostały trzy prace naukowe:

  1. „Korekta obecnego podziału administracyjnego Polski. Wersja minimum” autorstwa Andrzeja Stasiaka i Marka Potrykowskiego[5],
  2. „Koncepcja podziału dwustopniowego – wariant podstawowy” Jerzego Kołodziejskiego i Andrzeja Stasiaka[6],
  3. „Wnioski w sprawie przyszłego podziału administracyjnego Polski” Andrzeja Wróbla wraz z zespołem[7].

Autorzy pierwszej z prac przedstawili rozwiązanie, polegające na utrzymaniu dwustopniowego podziału administracyjnego przy zastosowaniu wobec niego drobnych korekt. Zauważono, że reforma z 1975 roku w wielu przypadkach w sztuczny sposób przerwała powiązania społeczne, komunikacyjne oraz usługowe, istniejące od wielu lat. W najbardziej szkodliwy sposób odczuwane było to w obszarze aglomeracji trzech wielkich polskich miast – Warszawy, Łodzi oraz Krakowa. Przez to też, opracowanie skupia się na planie powiększenia województw krakowskiego, łódzkiego i warszawskiego. Powstały dwa warianty tego powiększenia – wersja „minimum” oraz „minimum poszerzona”, której skutkiem byłaby również likwidacja województwa skierniewickiego i poddanie w wątpliwość istnienia województw sieradzkiego oraz bielskiego. Wynikiem tych korekt byłoby województwo warszawskie o powierzchni 8967 km² i 2,87 mln mieszkańców, województwo łódzkie o powierzchni 5647 km² i 1,51 mln mieszkańców oraz województwo krakowskie o powierzchni 6238 km² i 1,6 mln ludności. Dodatkowo, autorzy postulowali dokonanie korekt granic innych województw poprzez włączenie w obszar jednego województwa gmin, stanowiących przed 1975 rokiem jeden powiat, co uspokoiłoby nastroje społeczne oraz wpłynęłoby pozytywnie na tożsamość terytorialną ich mieszkańców[8].

Drugie opracowanie, tak samo jak pierwsze, postuluje pozostanie przy dwustopniowym podziale administracyjnym, jednak z przeprowadzeniem w nim głębokich zmian. W opracowaniu przyjęto zasadę oparcia się z siedzibami województw o duże ośrodki węzłowe (przyznając fakt ówczesnej „ułomności systemu osadniczego Polski”, w której to w wielu miejscach brakuje takich ośrodków[9]), z jednoczesnym zwróceniem uwagi na inne czynniki, jak specyfika środowiska naturalnego oraz konieczność koordynacji pewnych gałęzi gospodarki[10]. Efektem zmian, opisywanych przez autorów, byłaby likwidacja 7–8 województw: elbląskiego (podzielonego głównie między gdańskie i olsztyńskie), ostrołęckiego (włączonego głównie do łomżyńskiego), bialskopodlaskiego (włączonego głównie do siedleckiego), chełmskiego (przyłączonego do lubelskiego), bielskiego (podzielonego między katowickie a krakowskie), skierniewickiego (podzielonego między warszawskie i łódzkie), sieradzkiego (przyłączonego głównie do łódzkiego) i ewentualnie jeleniogórskiego (które łącznie z wałbrzyskim utworzyłyby województwo sudeckie). Dodatkowo, na pograniczu województw elbląskiego, gdańskiego, bydgoskiego i toruńskiego postulowano utworzenie województwa grudziądzkiego[11].

Ostatnia z przytoczonych prac jako swój główny postulat proponuje powrót do podziału trójstopniowego. Wniosek ten oparto na fakcie, iż wynikające z logicznych przesłanek zmniejszenie liczby województw musiałoby się jednocześnie wiązać ze zwiększeniem ilości gmin, przypadających na jedno województwo (która już ówcześnie w wielu przypadkach przekraczała 50, a nawet 70), co utrudnia spełnianie przez gminy niektórych swoich zadań, zwłaszcza budownictwa mieszkaniowego, gospodarki komunalnej czy też szkolnictwa[12]. Autorzy zaprezentowali dwa rozwiązania:

  • utworzenie około 200–250 powiatów skupiających po 10–12 gmin, funkcjonujących w podobny sposób do tych sprzed reformy z 1975 roku, co jednak wiązałoby się z problemami w obszarach aglomeracyjnych,
  • utworzenie około 100 okręgów, skupiających po ponad 20 gmin, spośród których niektóre byłyby specjalnymi okręgami aglomeracyjnymi; takie z kolei rozwiązanie rodziłoby problemy na obszarach bez ośrodka mogącego spełniać rolę siedziby takiego okręgu (miasto zamieszkiwane przez co najmniej 30-40 tys. osób) oraz na obszarach, bezpośrednio przylegających do dużych aglomeracji[13].

Z wyborem rozwiązania powiązana byłaby postulowana ilość utworzonych województw. Ostatecznie jako wstęp do rozważań proponowane były trzy rozwiązania: 34 województwa i ok. 250 powiatów, 23 województwa i ok. 200–220 powiatów oraz 13 województw i 94 okręgi[14].

Wszyscy, biorący udział w badaniu zgodzili się w jednej sprawie – konieczności braku pośpiechu przy przygotowaniu i przeprowadzaniu reformy. Pogląd ten został skonkretyzowany w ostatecznym raporcie z ekspertyzy, który przedstawia dwie możliwe daty jej przeprowadzenia: początek 1988 roku (przed wyborami do rad narodowych) lub przełom roku 1990 i 1991 (pod koniec kadencji wybranych wówczas władz)[15].

Pomimo przeprowadzonych w tak szeroki sposób badań i udowodnienia ich celowości, władze nie zdecydowały się na żadną poważniejszą ingerencję w podział administracyjny aż do zmiany ustrojowej w Polsce. W późniejszych latach jednak powoływano się na ich wyniki[16], a uczestnicy badań pojawili się później w zespołach, pracujących w latach 90. nad reformą samorządową oraz administracyjną[17].

Kwestia reformy administracyjnej podczas transformacji ustrojowej

[edytuj | edytuj kod]
Działacze NSZZ „Solidarność” w drodze na zakończenie obrad Okrągłego Stołu.

Rosnący w społeczeństwie poziom niezadowolenia osiągnął swoją kulminację na przełomie lat 70. i 80., skutkując powstaniem w 1980 roku NSZZ „Solidarność”. Pierwszy zjazd tej organizacji zakończył się uchwaleniem 7 października 1981 roku programu „Samorządna Rzeczpospolita”, której jednym z podstawowych postulatów było odtworzenie zlikwidowanego w 1950 roku samorządu terytorialnego.

Kierując się tymi żądaniami, władze PRL uchwaliły w 1983 roku nową ustawę o radach narodowych i samorządzie terytorialnym, w teorii spełniając postulaty związkowców. W rzeczywistości powstałe samorządy były samodzielne jedynie z nazwy – zachowały pełną zależność finansową i majątkową od jednostek wyższego poziomu. Ich decyzje musiały być akceptowane przez rząd centralny, który na dodatek realizował większość inwestycji, powoływał i odwoływał osoby na stanowiskach wykonawczych oraz, przez ówczesną sytuację gospodarczą, podejmował wszystkie decyzje finansowe i planistyczne, nawet w bardzo drobnych sprawach[18]. Rzeczywistą władzę na szczeblu lokalnym pełnili będący urzędnikami państwowymi naczelnicy, a niski poziom wiary ludności w taką władzę została przedstawiona w jednym z sondaży z końca lat 80., według którego tylko 24,5% ankietowanych uważało, że władze terenowe nie biorą łapówek do załatwienia spraw urzędowych[19].

Takie były powody, z których debata nad kształtem samorządu terytorialnego stała się jednym z głównych zagadnień obrad Okrągłego Stołu, które odbyły się między lutym a kwietniem 1989 roku. W ramach obrad wydzielony został podzespół ds. stowarzyszeń i samorządu terytorialnego (a z kolei w jego ramach działała grupa robocza ds. samorządu terytorialnego), którego debaty położyły podstawy pod późniejsze reformy.

Oprócz uściślenia kształtu późniejszego samorządu terytorialnego, podzespół wysnuł kilka wniosków na temat kształtu podziału administracyjnego Polski. Jego członkowie ze strony solidarnościowo-opozycyjnej podzielali pogląd badaczy z połowy lat 80. o konieczności zmiany wadliwego podziału[20] i nie chcieli jego utrwalenia[21], dlatego też sprzeciwiali się utworzeniu samorządów na poziomie wojewódzkim i woleli budować struktury samorządowe od dołu[22]. Żywili nadzieję, że układy ponadlokalne wytworzą się samoistnie[23]. Wyrazili się również negatywnie o ówczesnych ciągłych zmianach granic (podając za przykład powiększenie Lublina na początku 1989 roku)[24].

(...) samorząd też musimy budować od dołu i dopiero zbudowanie go na szczeblu najniższym, umocnienie przy całej słabości życia politycznego, lokalnego, (...) dopiero to pozwoli myśleć poważnie o samorządzie na szczeblach wyższych.

Michał Kulesza, posiedzenie Grupy do Spraw Samorządu Terytorialnego, 3 marca 1989 r.[25]

Strona koalicyjno-rządowa sprzeciwiała się temu postulatowi i proponowała utworzenie samorządu również na poziomie wojewódzkim, łącznie z przypisaniem do niego mienia komunalnego[26].

Wprowadzenie podziału państwa na rejony

[edytuj | edytuj kod]
Mapa podziału Polski na rejony (stan na 31 grudnia 1998 roku).

Podczas debat podzespołu przyznano również, że w Polsce istniał „de facto 4-stopniowy administracji na okręgi, województwa, rejony i gminy” oraz że samorządne gminy nie będą w stanie poradzić sobie z wszystkimi ich potencjalnymi zadaniami (jak przejęcie zadań sądów i prokuratur rejonowych lub rejonowych wydziałów spraw wewnętrznych)[27]. Dlatego też już wtedy uznano, że konieczne będzie umocowanie w prawie i ujednolicenie rejonu (wówczas istniało kilkadziesiąt różnych podziałów specjalnych na rejony[28] jako odpowiedzialnego za zadania ponadlokalne[29], najniższego stopnia administracji rządowej[26].

Dalsze prace nad reformami trwały do początku 1990 roku, kiedy to w Sejmie 25 stycznia przedstawiono senacki projekt ustawy o samorządzie gminnym. Podczas debaty potwierdzono odłożenie w czasie wprowadzenia samorządu na poziomie innym niż gmina, z powodu zarówno braku pieniędzy, jak i braku doświadczenia społeczeństwa w kwestiach samorządowych[30]. Negatywnie odniesiono się również do wprowadzenia zmian terytorialnych województw oraz gmin[31]. Pomimo zastrzeżeń i negatywnego stanowiska senackiej Komisji Samorządu Terytorialnego, nie wniosła ona poprawek do zmienionego w stosunku do ich propozycji oraz uchwalonego przez Sejm projektu z uwagi na konieczność szybkiego procedowania zmian[32] i ostatecznie ustawa o samorządzie gminnym weszła w życie w dniu wyborów do rad gminnych – 27 maja 1990 roku[33].

W międzyczasie toczyły się również prace nad ustanowieniem podziału pomiędzy kompetencjami władz rządowych i samorządowych. Nad uściślającym te zagadnienia rządowym projektem ustawy komisja sejmowa pracowała od 22 lutego 1990 roku[34], trafił on pod obrady Sejmu 22 marca i został tam przyjęty[35]. Zgodnie z ustaleniami Okrągłego Stołu, stanowił on usankcjonowanie już istniejącego w praktyce podziału kraju na jednostki specjalne[36][37]. Dodatkowo, wstępne plany zakładały późniejsze przekształcenie utworzonych rejonów w pełnoprawne powiaty oraz jednoczesną reformę podziału stopnia wojewódzkiego w perspektywie 4–5 lat[38].

Nowa ustawa w znaczny sposób uporządkowała kompetencje różnych służb oraz dokonała wyraźnego podziału między władzę rządową i samorządową. Władzę rządową podzielono na dwa typy organów: ogólną (podległą wojewodzie) oraz specjalną (podporządkowaną ministrom i stanowiącą instytucje jak np. izby skarbowe, Państwową Inspekcję Sanitarną czy Inspekcję Ochrony Środowiska). Wojewoda otrzymał uprawnienia zarządzania sprawami handlu, kultury czy zatrudnienia, które do tej pory leżały w gestii kierowników wydziałów do tych spraw; przejął również uprawnienia dotychczasowych wojewódzkich rad narodowych do wydawania przepisów prawa miejscowego. Władzy samorządowej z kolei zlecono część zadań administracji rządowej, jak np. ewidencjonowanie działalności gospodarczej[39], prowadzenie urzędów stanu cywilnego oraz części ośrodków zdrowia[40].

Jednakże, części zadań ze względów praktycznych, przez brak wystarczającej ilości wykwalifikowanych pracowników[38], nie dało się powierzyć w całości samorządom gminnym, a ze względu na sprawność administracji oraz konieczność zbliżenia niektórych instytucji do obywateli nie mogły one pozostać w gestii urzędów wojewódzkich[41]. Dlatego też rozdział 6. ustawy wprowadza instytucję rejonowych organów rządowej administracji ogólnej, stanowiących jednostki pomocnicze województw[35].

Urzędom rejonowym przekazano m.in. uprawnienia dotyczące wydawania zezwoleń na budowę, rejestrowania pojazdów oraz wydawania praw jazdy i paszportów, przeprowadzania scaleń gruntów oraz brania udziału w poborach wojskowych. Ustanowiono je również instytucją nadzorczą oraz odwoławczą dla decyzji samorządów[40][42].

Pod koniec kwietnia 1990 roku minister Jerzy Kołodziejski zapowiedział, że liczba utworzonych rejonów będzie się wahać między 180 a 200, usprawiedliwiając ten spadek o blisko połowę wobec liczby zniesionych w 1975 r. powiatów brakami finansowymi oraz kadrowymi[43]. W swoim wystąpieniu na forum Sejmu, pełnomocnik rządu ds. reformy samorządowej Jerzy Regulski zapewnił, że podział kraju na rejony odbędzie się po konsultacjach z samorządami, ale jednocześnie próbował zniechęcić ubiegające się o rolę ich siedzib samorządy miejskie, przestrzegając je przed mogącym wystąpić naturalnym wywieraniem wpływu na nie przez władze rejonowe[44].

Pomimo tego, przedstawienie pod koniec maja projektu podziału na 195 rejonów spotkało się z falą protestów wśród samorządów oraz miast, które zostały wykluczone z grona siedzib rejonów pomimo wcześniejszego stanowienia siedzib powiatów, jak Sochaczew, Legionowo[45], Pińczów, Płońsk[46] czy Nisko[47]. Łącznie poszkodowanych było około 60 miast. Twórcy podziału twierdzili, że duże znaczenie dla pominiętych ośrodków miały kwestie prestiżowe oraz przeświadczenie, że za przyznaniem rangi siedziby rejonu pójdą w ślad inwestycje oraz zostaną przyznane im środki finansowe. Z kolei z punktu widzenia samorządów, konsultacje w sprawie podziału były niewystarczające, a głos społeczeństwa oraz względy historyczne (które według twórców koncepcji w tym przypadku nie powinny grać żadnej roli) nie zostały uwzględnione[48]. Według ich przedstawicieli, cała sprawa była przejawem „kontynuacji komunistycznej arogancji, kiedy to (...) władze polityczne wiedziały lepiej od obywateli, co jest dla nich lepsze”[47].

W ciągu dwóch miesięcy od zaprezentowania projektu doszło w nim do wielu zmian. Ostatecznie, opublikowane 1 sierpnia 1990 roku rozporządzenie ustanowiło na terenie Polski 254 urzędy rejonowe, które rozpoczęły swoją działalność 27 sierpnia[49]. Nie zaspokoiło to roszczeń wszystkich gmin oraz potencjalnych ośrodków rejonowych[50]; kilka miesięcy później, 1 lutego 1991 roku utworzonych zostało 13 kolejnych rejonów[51]. Ostatnią korektą na mapie rejonowej było utworzenie we wrześniu 1997 roku rejonu z siedzibą w Brzesku[52], co ustanowiło ich ostateczną liczbę na 268.

Sposób utworzenia urzędów rejonowych doprowadził do wielu konfliktów, wynikających z konieczności osiągnięcia porozumień pomiędzy nowoutworzonymi samorządami i władzami województw co do podziału kompetencji pomiędzy organami. Tylko w kilku województwach osiągnięto porozumienie w ciągu kilku tygodni; w pozostałych trwało to o wiele dłużej, nawet do kilku miesięcy (jak w województwach olsztyńskim i ostrołęckim)[53].

Według późniejszego pełnomocnika rządu do spraw reformy terytorialnej Michała Kuleszy, rząd wprowadził reformę rejonową „jakby to była zupełnie nieistotna i drobna formalność organizacyjna”, a „całą rzecz przeprowadzono bez pomyślenia o daleko większej w perspektywie sprawie – o strukturze terytorialnej kraju”[54]. Krytyczne oceny ustawy rejonowej pojawiały się w późniejszym czasie powszechnie (łącznie z oddolną inicjatywą likwidacji rejonów z grudnia 1990)[55], m.in. ze strony byłego pełnomocnika rządu, Jerzego Regulskiego[56].

Rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego (1991)

[edytuj | edytuj kod]

W związku z porażką Tadeusza Mazowieckiego w wyborach prezydenckich w 1990 roku, jego rząd podał się do dymisji 25 listopada, a nowym premierem w styczniu 1991 roku został Jan Krzysztof Bielecki. Już w trakcie swojego exposé stwierdził, że „współczesna Europa jest coraz bardziej kontynentem autonomicznych regionów”[57], a w lutym sprecyzował swoje plany i na spotkaniu z samorządowcami 16 lutego w Poznaniu zapowiedział wprowadzenie podziału administracyjnego kraju na 10–12 regionów[58][59]. Przychylny pomysłowi był nowy prezydent Lech Wałęsa, którego nowopowołany sekretarz stanu ds. samorządu terytorialnego miał brać udział w pracach nad projektem[60].

Niedługo później utworzono zespół ds. opracowania koncepcji zmian w organizacji terytorialnej państwa, którego przewodniczącym 15 marca został Jerzy Sulimierski[61]. Przedstawiono trzy podstawowe koncepcje na regionalizację kraju[59]:

  • funkcjonalną, w której władze regionu miałyby jedynie niektóre, ściśle określone zadania,
  • samorządową, gdzie władze regionu posiadałyby kompetencje generalne oraz aparat wykonawczy,
  • autonomiczną, w której władze regionalne oprócz kompetencji generalnych zostałyby wyposażone w uprawnienia ustawodawcze.

Ogłoszenie planów Bieleckiego spowodowało natychmiastową reakcję ze strony władz potencjalnie zagrożonych likwidacją województw. Już 20 lutego sejmik województwa siedleckiego podjął uchwałę opiniującą pomysł, która przedstawiała jego negatywne skutki – koncentrację środków finansowych w siedzibach regionów i zahamowanie rozwoju peryferiów, co pogłębiłoby dysproporcje pomiędzy bogatymi i biednymi obszarami kraju[61]. Na początku marca wojewodowie i marszałkowie ośmiu województw (oprócz siedleckiego również częstochowskiego, kaliskiego, koszalińskiego, opolskiego, pilskiego, płockiego i suwalskiego) wystosowali do władz centralnych sprzeciw wobec regionalizacji Polski[62]. Przeciwnicy pomysłu zwracali również uwagę na potencjalną destabilizację administracji rządowej, a nawet całego państwa[63].

Pomimo tego, większość spośród konsultowanych przez rządowy zespół od kwietnia do czerwca 1991 roku wojewodów (31 z 34, którzy nadesłali odpowiedzi) oraz gmin opowiedziało się za pomysłem[63]. Odpowiedzi na ankietę uzyskano od 801 gmin, co stanowiło około jedną trzecią ich ogółu; 57% opowiedziało się za reformą, a 18,5% było przeciw[64]. Największą obojętnością wobec planów cechował się ogół społeczeństwa – według badań CBOS z marca, jedynie 7% ankietowanych uznało wprowadzenie reformy administracyjnej za priorytet (w przeciwieństwie do ankietowanych na jesieni 1990 roku samorządowców, z których 61% uznała przeprowadzenie reformy za konieczność). W odniesieniu do kształtu reformy, 46% respondentów chciała powrotu do podziału sprzed reformy z 1975 roku[65].

Zespół ds. opracowania koncepcji zmian w organizacji terytorialnej państwa zakończył swoją działalność po ostatnim posiedzeniu 21 października 1991 roku opublikowaniem raportu z prac[66]. W raporcie uznano, że propozycja utworzenia 10–15 regionów uzyskała poparcie. Opublikowano w nim osiem głównych postulatów[67]:

  • umocnienie samorządu gminnego i przeprowadzanie reform bez destabilizacji państwa,
  • redukcję liczby województw (nietworzenie regionów z kilku dotychczasowych województw),
  • niełączenie instytucji samorządu z regionalizacją kraju,
  • utworzenie powiatów jako II stopnia samorządu terytorialnego,
  • ścisłe określenie zadań powiatu i całkowita ich rozdzielność z zadaniami gmin,
  • ustanowienie przyszłego starosty powiatowego jednocześnie wykonawcą zadań administracji rządowej,
  • podział przyszłych powiatów na dwie kategorie: powiaty ziemskie oraz powiaty grodzkie, z uwzględnieniem specjalnego statusu miasta Warszawy,
  • likwidację rejonów w momencie utworzenia powiatów, które powinny na nich się opierać.

Dodatkowo, twórcy raportu w oparciu o pozyskane od samorządów ankiety, wytypowali wstępnie 12 polskich miast, które miałyby stać się siedzibami regionów: Szczecin, Gdańsk, Olsztyn, Białystok, Poznań, Łódź, Warszawa, Lublin, Wrocław, Katowice, Kraków oraz Rzeszów[64].

Wprowadzeniem samorządu gminnego, rejonów oraz debatą na temat regionalizacji Polski Sejm kontraktowy zakończył swoją działalność reformatorską. 27 października 1991 r. przeprowadzono wybory parlamentarne, Sejm I kadencji rozpoczął działalność pod koniec listopada, a pierwszym premierem został Jan Olszewski.

Rząd Jana Olszewskiego (1992)

[edytuj | edytuj kod]

Inną koncepcją na planowaną reformę administracyjną kraju cechował się Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego – stowarzyszenie delegatów sejmików samorządowych wszystkich województw Polski (poza województwem legnickim)[68]. Pierwszy pomysł w sprawie potencjalnej reformy powiatowej pojawił się podczas obrad prezydium KSST w Suwałkach w dniach 12–13 lipca 1991 roku[69], rozmowy na ten temat toczyły się na jego forum w sierpniu[70], a na początku grudnia, podczas spotkania w Poznaniu Sejmik uznał, że najpierw należy wprowadzić szczebel powiatowy, a dopiero później zająć się podziałem na regiony. Jednocześnie rozpoczął prace nad swoją ustawą o samorządzie powiatowym[71].

Projekt ustawy został zgłoszony przez posłów Unii Demokratycznej z poparciem polityków kilku innych klubów 29 stycznia 1992 roku[72]. Oparł się na projekcie autorstwa Karola Podgórskiego, stworzonego na zlecenie KSST i opublikowanego we wrześniu poprzedniego roku[73], zaś uzasadniony był faktem, iż prace nad reformą „utknęły w martwym punkcie”[74].

Ustawa zgodnie z wcześniejszymi koncepcjami definiowała powiat jako samorządową jednostkę, stojącą pomiędzy województwem, a wchodzącymi w jego skład gminami. Powiat cechował się osobnymi władzami (radą powiatu, zarządem i starostą) i miał zajmować się sprawami, przekraczającymi możliwości pojedynczych gmin, takimi jak prowadzenie szkół ponadpodstawowych i szpitali, nadzór budowlany i zarządzanie infrastrukturą, jak drogi i wodociągi. Jednostki te dzieliłyby się na powiaty ziemskie oraz grodzkie, tworzone w miastach liczących ponad 100 tys. mieszkańców. Nie miałyby również żadnej roli zwierzchniej nad gminami[75].

Wspomniana wcześniej ankieta, przeprowadzona od kwietnia do czerwca 1991 roku, zbadała również stosunek samorządów do reformy powiatowej. Ponad 42% ankietowanych była zwolennikami utworzenia stopnia pomiędzy województwem, a gminami – 31% chciało odtworzenia powiatu, zaś pozostali utworzenia luźniejszych związków międzygminnych. Z drugiej strony, 24% opowiedziało się przeciw utworzeniu stopnia pośredniego[76].

W połowie stycznia 1992 roku powołany został zespół ds. reorganizacji administracji publicznej, na którego czele stanął Jerzy Stępień. Między innymi, miał się on zająć stworzeniem projektu ustawy powiatowej (do maja) oraz nowego podziału terytorialnego Polski (do czerwca)[77], jednakże w pierwszej kolejności zaplanowano reformę administracji centralnej[78].

Przewidywano wówczas wprowadzenie nowego podziału w 1993 roku lub wraz z wyborami samorządowymi w 1994 roku[79]. Prace jednak opóźniały się: dopiero w maju o wprowadzeniu powiatów zadecydowała Rada Ministrów[80], a w lipcu przewodniczący Stępień podał nowe terminy reform: przygotowanie ustawy powiatowej do końca roku, ustalenie kształtu nowych województw w 1993 roku, pierwsze wybory do rad powiatowych w 1994 roku oraz początek funkcjonowania nowego podziału terytorialnego od początku 1995 roku[81].

Prace nad reformą administracyjną

[edytuj | edytuj kod]

Rząd Hanny Suchockiej (1992–93)

[edytuj | edytuj kod]

Utworzony w lipcu 1992 roku nowy rząd Hanny Suchockiej postawił przed sobą zadanie przejścia z etapu dyskusji na temat reformy administracji do wcielania jej w życie. Jednym z pierwszych wykonanych przez niego zadań w tej sprawie było powołanie Biura ds. Reformy Administracji Publicznej[82]. Na stanowisko Pełnomocnika Rządu ds. Reformy Administracji Publicznej z dniem 13 października 1992 roku powołano Michała Kuleszę[83], który w grudniu zapowiedział, zgodnie z planami poprzedniego rządu, rozpoczęcie działalności powiatów od 1 stycznia 1995 roku[84].

Pełnomocnik Kulesza opisał najważniejszy skutek reform jako odejście od tzw. Polski resortowej i przekazanie dużej części zadań wykonywanych i sterowanych do tej pory przez ministerstwa w sposób centralny do samorządowych gmin oraz nowych powiatów. Ważnym ich aspektem miała być również regulacja finansów gmin oraz służby cywilnej[85]. Przedstawił również trzy główne hasła reformy: uporządkowanie państwa, ideę państwa obywatelskiego i gospodarność[86]. Podczas spotkania przedstawicieli rządu z wojewodami w listopadzie oświadczył również, że najpierw zostanie utworzona mapa powiatowa (która w 80–85% przypadków miała się pokrywać z mapą sprzed reformy z 1975 roku), a później nastąpi debata nad kształtem nowych województw[87].

Tworzenie propozycji nowych powiatów miało się oprzeć na tzw. „regule 5–10–50”, według której nowe powiaty miały składać się przynajmniej z 5 gmin, ludność ich siedzib miała liczyć nie mniej niż 10 tys. osób, zaś całe powiaty musiało zamieszkiwać co najmniej 50 tys. mieszkańców[88]. Dodatkowo, siedziby powiatów miały być dobrze skomunikowane z wchodzącymi w ich skład gminami, a ponadto wyposażone w odpowiednie instytucje, jak m.in. szkoła średnia, sąd, prokuratura, szpital, oddział ZUS, urząd skarbowy i straż pożarną[89].

Podczas posiedzenia Sejmu 21 stycznia 1993 roku, odbyło się pierwsze czytanie złożonego przed rokiem projektu ustawy o samorządzie powiatowym. Został on poparty przez posłów stosunkiem głosów 267–41 przy 33 głosach wstrzymujących się i skierowany do prac komisyjnych. Na tym samym posiedzeniu rozpatrzono również złożony pod koniec grudnia 1992 r. przez Konfederację Polski Niepodległej projekt ustawy o samorządzie wojewódzkim. Podczas dyskusji, projekt ten został oskarżony przez przedstawiciela Unii Demokratycznej o utrwalanie szeroko krytykowanego podziału na 49 województw[90]. Krytykowano go również za stworzenie „przekładańca” w systemie administracji, gdzie gminy i województwa byłyby samorządowe, zaś mające powstać później powiaty – rządowe; innym punktem krytyki było ustalenie wojewody jednocześnie przewodniczącym samorządu oraz przedstawicielem rządu. Ostatecznie, projekt został odrzucony większością głosów 244–81 przy 24 wstrzymujących się[75][91].

Również w styczniu 1993 roku, do wszystkich gmin w kraju zostały rozesłane pisma z prośbą o „sformułowanie opinii rady co do przynależności gminy (miasta) do wskazanego przez nią powiatu”. W odpowiedziach przedstawionych zostało wiele propozycji na siedziby nowych powiatów, również takie, które nigdy nie weszły w życie, jak Stopnica, Trzcianka, Wolbrom[92], Brwinów, Milanówek, Radzymin czy Sulejówek[93]. Inne gminy uzależniły poparcie dla reform od spełnienia ich żądań co do przynależności powiatowej[94]. Ogółem, 87,5% gmin (2157 z 2465) odniosło się do reformy pozytywnie i podało swoją propozycję powiatową, 4,3% (105) wyraziło stanowisko negatywne wobec całej reformy, zaś pozostałe rady nie zajęły stanowiska[88].

27 kwietnia 1993 roku rząd przyjął cztery podstawowe założenia reformy administracyjnej[95]:

  • zwiększenie skuteczności rządu poprzez wzmocnienie roli premiera i oddzielenie funkcji politycznych od administracyjnych,
  • dokończenie reformy samorządowej i wprowadzenie powiatów,
  • usprawnienie funkcjonowania administracji oraz stworzenie fachowej, apolitycznej kadry urzędniczej,
  • racjonalniejsze wydawanie środków publicznych dzięki rozdziałowi gospodarki i administracji.

Zgodnie z zapowiedziami, w maju 1993 roku pierwsza wersja rządowego projekt podziału Polski na powiaty była gotowa[96] (pierwotny termin, połowa kwietnia, nie został dotrzymany z powodu spóźnionych opinii nadesłanych przez niektóre gminy[97]), a podczas plenarnego posiedzenia zespołu do spraw podziału terytorialnego 7 czerwca została ona zaprezentowana przedstawicielom samorządów gminnych, sejmików samorządowych oraz wojewodom[88].

Pierwszy projekt mapy powiatowej

[edytuj | edytuj kod]

Projektując siatkę powiatów, oprócz wzięcia pod uwagę opinii gmin, dorobku teorii organizacji i zarządzania i „reguły 5–10–50” zespół rządowy oparł się na:

Uzyskany podział dostosowano do rzeczywistych warunków, włączając do kryteriów gęstość zaludnienia, bariery komunikacyjne, tzw. „dziury osadnicze”, brak w okolicy ośrodka samorządów chętnych do utworzenia powiatu oraz względy historyczne.

Projekt zakładał stworzenie 293 powiatów oraz 45 miast wydzielonych z powiatów (w 1975 r. istniało 314 powiatów ziemskich i 78 miejskich). Zasadniczo trzymano się założonych reguł; mniej niż 5 gmin liczyło 10 powiatów, poniżej 50 tys. ludności liczyło 40 powiatów, zaś siedziby 16 z nich liczyły poniżej 10 tys. mieszkańców. Dwa powiaty miejskie liczyły mniej niż 100 tys. osób: Sopot, położony pomiędzy Gdańskiem i Gdynią oraz Świnoujście, którego włączenie do powiatu kamieńskiego według twórców podziału byłoby nieracjonalne[98].

W porównaniu z podziałem administracyjnym na powiaty z 1975 roku[96][99]:

W przeciwieństwie do projektów, procedowanych od 1998 roku, projekty z 1993 roku cechowały się brakiem w zdecydowanej większości przypadków nadanych przymiotnikowych nazw powiatów. Odnoszono się do nich poprzez nazwy ich siedzib. W poniższym zestawieniu powiatów pogrubiono nazwy miast wydzielonych.

Pomiędzy poszczególnymi powiatami również doszło do zmian terytorialnych. Zostały one wyszczególnione w zestawieniu tworzonych według projektu powiatów (aby uniknąć duplikowania danych, przenoszone gminy wymieniono jedynie przy powiecie, do którego zostały one przyłączone; zmiany terytorialne wymieniono według stanu gmin z 1993 roku; pod uwagę brano jedynie całe gminy, z pominięciem ich części).

Mapa powiatów według rządowego projektu z maja 1993 roku.
Mapa powiatów według rządowego projektu z maja 1993 roku.
Zestawienie powiatów według rządowego projektu z maja 1993 r.[96]
Powiat
(siedziba) 		Gminy Pow.
(1993)[100] 		Ludność (1992)[100] Przyłączono w porównaniu
z podziałem administracyjnym z V 1975 r.
Powiat Siedziba
Aleksandrów Kujawski 9 475,61 55 881 12 679 —
Augustów 7 1658,27 59 834 29 099 gm. Lipsk (pow. dąbrowski)
Bartoszyce 6 1308,54 64 763 25 967 gm. Bisztynek (pow. biskupiecki)
Bełchatów 7 870,96 106 691 61 630 gm. Zelów (pow. łaski)
Biała Podlaska 17 2354,91 161 277 54 814 gm. i m. Międzyrzec Podlaski (pow. radzyński); gm. Wisznice (pow. włodawski)
Białogard 4 845,36 48 994 24 490 —
Białystok 1 89,75 275 802 —
Białystok 15 2986,96 138 503 — gm. Łapy, Poświętne, Suraż, Turośń Kościelna (pow. łapski); gm. Zawady (pow. zambrowski)
Bielsk Podlaski 8 1385,20 65 542 27 646 —
Bielsko-Biała 1 124,93 185 496 — —
Bielsko-Biała 10 457,23 140 399 — gm. Wilamowice (pow. oświęcimski); gm. Porąbka (pow. żywiecki)
Biłgoraj 13 1515,77 97 711 26 733 —
Bochnia 10 823,12 119 210 29 685 gm. Gdów (pow. myślenicki)
Bolesławiec 7 1543,63 107 021 44 576 gm. Lwówek Śląski (pow. lwówecki)
Braniewo 8 1452,62 58 023 18 218 gm. Wilczęta (pow. pasłęcki)
Brodnica 8 829,31 60 808 26 933 gm. Świedziebnia (pow. rypiński)
Brzeg 6 876,52 92 388 39 421 gm. Grodków (pow. grodkowski); m. Brzeg (pow. m. Brzeg)
Brzesko 7 590,00 84 808 17 416 —
Brzeziny 7 606,20 60 517 12 759 —
Brzozów 6 540,85 64 184 7838 —
Busko-Zdrój 9 1107,56 88 202 18 416 gm. Tuczępy (pow. staszowski)
Bydgoszcz 1 174,48 384 612 — —
Bydgoszcz 9 1557,56 85 850 — gm. Dąbrowa Chełmińska (pow. chełmiński); gm. Sośno (pow. sępoleński)
Bystrzyca Kłodzka 4 790,67 48 186 11 875 —
Bytom 1 82,58 232 330 — —
Bytom 5 143,02 231 536 — gm. Bobrowniki, m. Wojkowice (pow. będziński); m. Piekary Śląskie (pow. tarnogórski); m. Siemianowice Śląskie (pow. m. Siemianowice Śląskie); m. Świętochłowice (pow. m. Świętochłowice)
Bytów 8 1529,38 50 437 17 285 gm. Lipnica (pow. chojnicki)
Chełm 17 2069,02 160 893 68 378 gm. Białopole, Dubienka (pow. hrubieszowski); m. Chełm (pow. m. Chełm)
Chełmno 7 526,99 52 061 21 698 —
Chodzież 6 806,54 53 920 20 197 —
Chojnice 6 1652,37 108 190 39 417 gm. Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie (pow. sępoleński)
Chorzów 1 33,52 131 059 — —
Choszczno 6 1327,95 50 392 15 949 gm. Pełczyce (pow. myśliborski)
Chrzanów 6 511,02 162 813 42 784 —
Ciechanów 10 1163,56 97 026 45 743 —
Cieszyn 12 730,20 166 582 37 468 m. Cieszyn (pow. m. Cieszyn)
Czarnków 7 1432,86 62 499 12 189 gm. Krzyż Wielkopolski (pow. trzcianecki)
Częstochowa 1 159,61 258 825 — —
Częstochowa 15 1372,74 121 685 — gm. Dąbrowa Zielona, Kłomnice, Kruszyna (pow. radomszczański); gm. Lelów (pow. włoszczowski)
Człuchów 7 1456,27 55 544 15 111 gm. Konarzyny (pow. chojnicki)
Dąbrowa Górnicza 1 187,70 140 759 — —
Dąbrowa Górnicza 5 187,46 127 693 — gm. Psary (pow. będziński); m. Sławków (pow. olkuski); gm. Mierzęcice (pow. zawierciański); m. Będzin (pow. m. Będzin); m. Czeladź (pow. m. Czeladź)
Dąbrowa Tarnowska 8 575,62 60 843 10 734 —
Dębica 7 776,36 128 765 48 222 gm. Brzostek, Jodłowa (pow. jasielski)
Dębno[a] 7 1500,77 59 200 6358 —
Drawsko Pomorskie 6 1771,61 60 429 11 600 gm. Czaplinek (pow. szczecinecki)
Działdowo 6 964,33 65 667 20 578 gm. Iłowo-Osada (pow. mławski)
Dzierżoniów 7 478,72 113 642 38 169 —
Elbląg 1 65,93 127 824 — —
Elbląg 14 2092,94 91 372 — gm. Nowy Dwór Gdański, Ostaszewo, Stegna, Sztutowo, m. Krynica Morska (pow. nowodworsko-gdański); gm. Godkowo, Młynary, Pasłęk, Rychliki (pow. pasłęcki)
Ełk 5 1111,87 83 091 54 675 gm. Prostki (pow. grajewski)
Garwolin 15 1306,13 108 038 16 012 gm. Osieck, Sobienie-Jeziory (pow. otwocki)
Gdańsk 1 262,03 467 294 — —
Gdańsk 9 957,12 89 643 — gm. Żukowo (pow. kartuski)
Gdynia 1 135,49 252 106 — —
Giżycko 10 2017,19 86 803 29 706 gm. Banie Mazurskie (pow. gołdapski); gm. Budry, Kruklanki, Pozezdrze, Węgorzewo (pow. węgorzewski)
Gliwice 1 133,85 216 146 — —
Gliwice 8 690,04 132 312 — gm. Gierałtowice, m. Knurów (pow. rybnicki)
Głogów 12 1260,47 130 525 74 766 gm. Przemków (pow. szprotawski); gm. Sława, Szlichtyngowa (pow. wschowski)
Głubczyce 4 673,10 54 245 13 884 —
Gniezno 10 1334,49 141 468 70 661 gm. Trzemeszno (pow. mogileński); m. Gniezno (pow. m. Gniezno)
Goleniów 7 1733,09 79 480 22 224 gm. Dobra, Nowogard, Osina (pow. nowogardzki)
Golub-Dobrzyń 6 612,98 44 372 12 253 —
Gorlice 10 967,36 105 263 30 017 —
Gorzów Wielkopolski 1 77,16 126 339 — —
Gorzów Wielkopolski 8 1411,65 64 531 — gm. Krzeszyce (pow. sulęciński)
Gostynin 9 1116,89 76 207 20 057 —
Gostyń 7 810,34 75 229 20 261 gm. Pogorzela (pow. krotoszyński)
Góra 4 738,11 37 181 12 507 —
Grajewo 6 967,24 51 138 22 012 —
Grodzisk Mazowiecki 5 356,99 66 288 24 869 —
Grójec 10 1231,09 94 651 14 620 gm. Promna (pow. białobrzeski)
Grudziądz 1 58,74 103 562 — —
Grudziądz 6 728,39 38 649 — gm. Radzyń Chełmiński (pow. wąbrzeski)
Gryfice 6 1018,19 61 612 18 008 —
Gryfino 4 822,23 46 629 21 946 —
Gubin 7 1408,67 58 655 18 361 gm. Bobrowice, Bytnica, Dąbie, Krosno Odrzańskie, Maszewo, m. Gubin (pow. krośnieński)
Hajnówka 9 1623,65 56 249 24 188 —
Hrubieszów 8 1269,45 77 236 20 063 —
Iława 11 1825,67 122 512 32 431 gm. Biskupiec, Grodziczno, Kurzętnik, gm. i m. Lubawa, gm. i m. Nowe Miasto Lubawskie (pow. nowomiejski)
Inowrocław 10 1346,02 183 943 79 212 gm. Barcin (pow. szubiński); gm. Janikowo (pow. mogileński); m. Inowrocław (pow. m. Inowrocław)
Janów Lubelski 7 875,34 50 082 11 787 —
Jarocin 5 707,24 78 482 25 707 —
Jarosław 13 1290,68 132 214 42 548 —
Jasło 11 912,65 121 055 38 516 —
Jastrzębie-Zdrój 1 85,44 104 704 — m. Jastrzębie-Zdrój (pow. wodzisławski)
Jawor 7 667,71 60 098 25 555 gm. Wądroże Wielkie (pow. legnicki)
Jaworzno 1 152,20 100 410 — —
Jelenia Góra 14 1062,26 184 517 93 520 gm. Mirsk, Wleń, m. Świeradów-Zdrój (pow. lwówecki); m. Wojcieszów (pow. złotoryjski); m. Jelenia Góra (pow. m. Jelenia Góra)
Jędrzejów 9 1256,80 94 308 18 262 —
Kalisz 1 55,01 106 514 — —
Kalisz 12 1300,45 96 354 — gm. Nowe Skalmierzyce (pow. ostrowski)
Kamienna Góra 4 395,66 49 102 23 495 —
Kamień Pomorski 6 1006,65 49 081 9696 gm. Międzyzdroje (pow. m. Świnoujście)
Kartuzy 7 956,09 73 363 16 091 —
Katowice 1 164,54 365 942 — —
Katowice 6 351,33 197 599 — m. Łaziska Górne, Mikołów, Orzesze (pow. tyski); m. Mysłowice (pow. m. Mysłowice); gm. Wyry, m. Lędziny (pow. m. Tychy)
Kędzierzyn-Koźle 6 625,28 113 327 71 563 gm. Bierawa, Cisek, Pawłowiczki, Polska Cerekiew, Reńska Wieś; m. Kędzierzyn-Koźle (pow. kozielski)
Kępno 11 973,12 83 425 14 765 gm. Bolesławiec, Czastary, Galewice, Sokolniki, Wieruszów (pow. wieruszowski)
Kętrzyn 6 1212,97 72 876 30 765 —
Kielce 1 109,40 215 421 — —
Kielce 17 1999,95 164 821 — gm. Pierzchnica (pow. buski); gm. Łagów (pow. opatowski); gm. Raków (pow. staszowski)
Kluczbork 4 851,59 72 588 26 974 gm. Lasowice Wielkie (pow. oleski)
Kłobuck 9 889,15 84 080 14 113 —
Kłodzko 10 852,70 133 975 30 535 gm. i m. Nowa Ruda, gm. Radków (pow. noworudzki)
Kolbuszowa 5 618,13 49 198 8524 —
Kolno 6 939,73 40 978 10 938 —
Koło 12 1143,08 99 454 23 572 gm. Chodów (pow. kutnowski); gm. Przedecz (pow. włocławski)
Kołobrzeg 7 725,86 75 087 46 687 —
Konin 14 1512,34 189 170 81 553 gm. Sompolno (pow. kolski), m. Konin (pow. m. Konin)
Końskie 9 1235,17 96 471 22 185 gm. Mniów (pow. kielecki)
Koszalin 1 83,20 110 437 — —
Koszalin 8 1669,09 60 499 — gm. Polanów (pow. sławieński)
Kościan 8 1196,54 103 015 24 332 gm. Przemęt (pow. wolsztyński)
Kościerzyna 8 1165,85 62 188 22 989 gm. Karsin (pow. chojnicki)
Kozienice 7 916,96 66 434 21 572 —
Kraków 1 326,84 752 408 — m. Kraków (woj. m. Kraków)
Kraków 16 1093,24 236 018 — gm. Niepołomice (pow. bocheński); gm. Iwanowice (pow. miechowski); gm. Skała (pow. olkuski); gm. Igołomia-Wawrzeńczyce (pow. proszowicki)
Krapkowice 5 442,35 73 415 20 186 —
Krasnystaw 10 1122,95 78 977 20 458 —
Kraśnik 11 1072,71 107 494 37 175 gm. Borzechów (pow. bełżycki)
Krosno 9 966,88 156 020 50 341 —
Krotoszyn 6 714,23 76 674 28 467 —
Kutno 11 886,29 113 721 51 262 —
Kwidzyn 6 834,64 80 242 38 015 gm. Prabuty (pow. iławski); gm. Ryjewo (pow. sztumski)
Legnica 1 55,48 106 727 — —
Legnica 8 745,41 54 666 — gm. i m. Chojnów (pow. złotoryjski)
Leszno 9 1027,37 128 354 60 268 gm. Wijewo, Wschowa (pow. wschowski); m. Leszno (pow. m. Leszno)
Leżajsk 5 583,01 67 402 14 363 —
Lębork 6 939,80 73 029 35 754 —
Lidzbark Warmiński 6 1152,47 56 607 17 739 gm. Jeziorany (pow. biskupiecki)
Limanowa 11 951,96 109 158 14 107 —
Lipno 8 900,16 58 476 14 864 —
Lipsko 7 911,35 48 064 6235 gm. Rzeczniów (pow. starachowicki)
Lubaczów 8 1308,37 56 821 12 574 —
Lubań 8 604,42 72 315 24 082 gm. Gryfów Śląski, Lubomierz (pow. lwówecki)
Lubartów 13 1290,35 93 157 23 224 gm. Uścimów (pow. parczewski); gm. Jeziorzany, Kock (pow. radzyński)
Lubin 6 1101,03 148 466 83 542 —
Lublin 1 147,50 353 166 — —
Lublin 26 2637,59 258 550 — gm. Bełżyce, Niedrzwica Duża, Wojciechów (pow. bełżycki); gm. Bychawa, Jabłonna, Krzczonów, Strzyżewice, Wysokie, Zakrzew (pow. bychawski); gm. Fajsławice, Rybczewice (pow. krasnostawski); gm. Ludwin, Spiczyn (pow. lubartowski); gm. Garbów (pow. puławski)
Lubliniec 8 822,13 78 627 26 152 —
Łańcut 7 451,95 75 361 17 575 —
Łask 5 533,71 50 167 20 032 —
Łęczyca 8 774,00 58 749 16 675 —
Łobez 5 1100,52 37 776 10 987 gm. Ińsko (pow. stargardzki)
Łomża 10 1386,64 113 106 61 685 gm. Zbójna (pow. kolneński)
Łosice 8 994,04 43 345 7215 —
Łowicz 10 987,13 86 880 31 338 —
Łódź 1 294,39 840 088 — m. Łódź (woj. m. Łódź)
Łódź 20 1663,20 318 813 — gm. Nowosolna, Stryków (pow. brzeziński); gm. Dłutów, Pabianice (pow. łaski); gm. i m. Ozorków, gm. Parzęczew (pow. łęczycki); gm. i m. Głowno (pow. łowicki); m. Pabianice (pow. m. Pabianice); m. Zgierz (pow. m. Zgierz)
Łuków 10 1394,60 109 409 31 862 —
Maków Mazowiecki 10 1064,56 50 215 10 517 —
Malbork 11 1225,48 106 768 40 091 gm. Stary Dzierzgoń (pow. morąski); gm. Dzierzgoń, Mikołajki Pomorskie, Stary Targ, Sztum (pow. sztumski)
Miastko 5 1478,34 43 363 11 945 —
Miechów 8 788,11 67 737 12 000 —
Mielec 9 809,66 127 454 64 238 —
Międzychód 6 1098,80 46 275 11 176 gm. Przytoczna, Pszczew (pow. międzyrzecki)
Międzyrzecz 6 1475,17 69 310 20 642 gm. Skwierzyna (pow. gorzowski); gm. Lubniewice, Sulęcin (pow. sulęciński)
Milicz 3 689,18 36 347 12 480 —
Mińsk Mazowiecki 11 1081,75 107 717 34 884 —
Mława 10 1171,15 74 668 29 783 gm. Dzierzgowo (pow. przasnyski)
Mogilno 5 773,98 50 998 12 661 —
Mońki 7 1384,28 45 748 10 557 —
Morąg 4 912,70 44 814 14 555 —
Mrągowo 5 1065,23 51 050 22 839 —
Myszków 5 478,62 73 566 34 044 —
Myślenice 9 673,30 105 218 17 806 —
Myślibórz 3 733,25 44 842 12 706 —
Nakło nad Notecią 6 1078,51 84 528 20 251 gm. Więcbork (pow. sępoleński); gm. Łobżenica, Mrocza, Nakło nad Notecią, Sadki, Wyrzysk (pow. wyrzyski)
Namysłów 5 747,67 44 430 16 382 gm. Pokój (pow. opolski)
Nidzica 4 960,70 34 608 15 000 —
Nisko 9 1038,39 78 862 14 881 gm. Harasiuki (pow. biłgorajski); gm. Krzeszów (pow. leżajski); gm. Bojanów, Jarocin, Jeżowe, Kamień, Nisko, Rudnik, Ulanów (pow. stalowowolski)
Nowy Dwór Mazowiecki 8 939,95 89 892 27 146 gm. Czerwińsk nad Wisłą (pow. płoński); gm. Nasielsk (pow. pułtuski)
Nowy Sącz 16 1607,30 258 740 80 192 m. Nowy Sącz (pow. m. Nowy Sącz)
Nowa Sól 9 906,69 93 081 43 545 gm. Kolsko (pow. sulechowski); gm. Niegosławice (pow. szprotawski)
Nowy Targ 16 1946,28 231 999 33 423 m. Zakopane (pow. m. Zakopane)
Nowy Tomyśl 7 1146,16 87 146 14 606 —
Nysa 8 1044,09 138 773 48 263 gm. Kamiennik, Otmuchów, Skoroszyce (pow. grodkowski); gm. Łambinowice (pow. niemodliński)
Oborniki 4 884,73 67 620 16 692 —
Olecko 6 1440,74 58 187 16 845 gm. Dubeninki, Gołdap (pow. gołdapski)
Olesno 7 973,62 72 665 10 492 gm. Dobrodzień (pow. lubliniecki); gm. Praszka, Rudniki (pow. wieluński)
Oleśnica 9 1125,20 106 730 38 605 gm. Perzów (pow. kępiński); gm. Dziadowa Kłoda, Międzybórz, Syców, Twardogóra (pow. sycowski)
Olkusz 9 868,73 138 557 41 187 —
Olsztyn 1 87,89 166 381 — —
Olsztyn 10 2368,11 84 742 — gm. Biskupiec, Kolno (pow. biskupiecki); gm. Świątki (pow. lidzbarski)
Oława 4 523,73 70 854 31 735 —
Opatów 7 747,74 55 099 7237 gm. Lipnik (pow. sandomierski)
Opoczno 9 1133,40 84 254 21 690 —
Opole 1 96,21 129 853 — —
Opole 13 1586,82 138 392 — gm. Dąbrowa, Niemodlin, Tułowice (pow. niemodliński)
Opole Lubelskie 7 804,14 66 314 9003 gm. Chodel (pow. bełżycki)
Ostrołęka 12 2128,32 133 474 52 696 gm. Łyse (pow. kolneński); gm. Baranowo (pow. przasnyski)
Ostrowiec Świętokrzyski 6 616,33 123 563 80 004 gm. Bałtów (pow. lipski); gm. Bodzechów, Ćmielów, Kunów, Waśniów (pow. opatowski); m. Ostrowiec Świętokrzyski (pow. m. Ostrowiec Świętokrzyski)
Ostróda 6 1106,53 68 639 35 177 —
Ostrów Mazowiecka 11 1250,76 80 078 21 398 gm. Sadowne (pow. węgrowski)
Ostrów Wielkopolski 7 1034,98 142 512 74 429 m. Ostrów Wielkopolski (pow. m. Ostrów Wielkopolski)
Ostrzeszów 7 772,37 53 814 14 657 —
Oświęcim 9 393,80 152 959 45 022 gm. Chełmek (pow. chrzanowski)
Pajęczno 8 804,14 54 934 7051 —
Parczew 7 952,62 39 627 10 834 gm. Podedwórze (pow. włodawski)
Piła 7 1165,04 126 351 74 466 gm. Kaczory (pow. chodzieski); gm. Trzcianka (pow. trzcianecki); gm. Szydłowo (pow. wałecki); gm. Białośliwie, Miasteczko Krajeńskie, Wysoka (pow. wyrzyski); m. Piła (pow. m. Piła)
Pińczów 10 1035,72 84 065 12 348 gm. Bejsce, Czarnocin, Działoszyce, Kazimierza Wielka, Opatowiec, Skalbmierz (pow. kazimierski)
Piotrków Trybunalski 11 1424,27 170 129 81 427 gm. Aleksandrów (pow. opoczyński); m. Piotrków Trybunalski (pow. m. Piotrków Trybunalski)
Pisz 4 1776,17 58 723 19 094 —
Pleszew 6 711,91 61 747 18 216 —
Płock 1 66,44 126 714 — —
Płock 11 1319,00 80 236 — —
Płońsk 11 1237,60 82 025 22 222 gm. i m. Raciąż (pow. sierpecki)
Poddębice 6 881,22 45 393 7859 —
Poznań 1 261,31 587 902 — m. Poznań (woj. m. Poznań)
Poznań 16 1607,83 208 379 — gm. Buk, Granowo (pow. nowotomyski); gm. Kleszczewo, Kostrzyn (pow. średzki)
Proszowice 6 412,73 44 227 6573 gm. Koszyce (pow. kazimierski)
Prudnik 5 750,94 74 775 24 748 gm. Korfantów (pow. niemodliński)
Przasnysz 6 1116,88 50 981 17 395 —
Przemyśl 11 1257,39 139 312 69 355 m. Przemyśl (pow. m. Przemyśl)
Przeworsk 7 436,82 68 077 16 107 —
Przysucha 7 705,85 42 873 6676 —
Pszczyna 8 547,72 126 840 34 241 m. Bieruń (pow. m. Tychy)
Puck 7 580,91 67 668 11 574 —
Puławy 11 933,00 122 220 53 558 —
Pułtusk 7 829,51 51 243 18 707 —
Pyrzyce 7 962,84 48 306 13 265 —
Racibórz 7 517,68 116 700 64 946 m. Racibórz (pow. m. Racibórz)
Radom 1 111,71 230 669 — —
Radom 17 1970,53 157 661 — gm. Białobrzegi, Radzanów, Stara Błotnica, Stromiec, Wyśmierzyce (pow. białobrzeski); gm. i m. Pionki (pow. kozienicki); gm. Iłża (pow. starachowicki); gm. Wierzbica (pow. szydłowiecki)
Radomsko 14 1442,78 123 318 51 014 gm. Przedbórz (pow. konecki); gm. Kamieńsk (pow. piotrkowski)
Radziejów 8 755,05 52 265 6138 —
Radzyń Podlaski 9 1193,24 69 923 16 486 gm. Ulan-Majorat (pow. łukowski)
Rawa Mazowiecka 7 932,80 67 010 18 375 —
Rawicz 5 553,23 58 956 21 684 —
Ropczyce 5 548,89 69 070 11 966 —
Ruda Śląska 1 77,67 171 903 — —
Rybnik 1 135,10 145 595 — —
Rybnik 8 330,65 150 755 — —
Ryki 7 766,55 72 885 11 060 —
Rypin 7 662,20 49 259 16 429 —
Rzeszów 1 53,70 156 971 — —
Rzeszów 13 1145,52 153 707 — gm. i m. Dynów (pow. brzozowski); gm. Sokołów Małopolski (pow. kolbuszowski)
Sandomierz 9 675,89 85 757 26 223 —
Sanok 11 1781,62 110 623 41 152 gm. Besko, Zarszyn (pow. krośnieński); gm. Baligród, Bukowsko, Cisna, Komańcza, Lesko, Sanok, Tyrawa Wołoska, Zagórz (pow. bieszczadzki); m. Sanok (pow. m. Sanok)
Siedlce 12 1412,82 146 783 73 900 m. Siedlce (pow. m. Siedlce)
Siemiatycze 8 1353,26 49 065 14 762 —
Sieradz 11 1491,04 124 250 43 938 gm. Błaszki (pow. kaliski); gm. Goszczanów (pow. turecki)
Sierpc 7 852,89 55 553 19 605 —
Skarżysko-Kamienna 3 323,07 77 230 51 522 gm. Suchedniów (pow. kielecki); gm. Bliżyn (pow. szydłowiecki); m. Skarżysko-Kamienna (pow. m. Skarżysko-Kamienna)
Skierniewice 11 931,39 95 278 47 265 gm. Bolimów (pow. łowicki)
Sławno 6 1043,62 58 908 14 247 —
Słubice 6 1139,87 49 586 16 453 gm. Ośno Lubuskie, Słońsk (pow. sulęciński)
Słupca 6 659,64 53 243 15 024 —
Słupsk 1 43,15 102 828 — —
Słupsk 9 1981,73 80 344 — —
Sochaczew 9 815,05 87 705 39 359 —
Sokołów Podlaski 9 1131,42 61 819 17 929 —
Sokółka 10 2054,42 80 048 19 927 gm. Dąbrowa Białostocka, Nowy Dwór, Suchowola (pow. dąbrowski)
Sopot 1 17,31 45 153 — —
Sosnowiec 1 91,20 258 717 — —
Stalowa Wola 5 653,32 107 549 71 752 gm. Zaklików (pow. kraśnicki); gm. Radomyśl, Zaleszany (pow. tarnobrzeski); m. Stalowa Wola (pow. m. Stalowa Wola)
Starachowice 5 559,45 104 436 57 033 m. Starachowice (pow. m. Starachowice)
Stargard Szczeciński 8 1131,45 107 801 72 278 m. Stargard Szczeciński (pow. m. Stargard Szczeciński)
Starogard Gdański 13 1345,28 117 259 50 034 gm. Skarszewy (pow. kościerski)
Staszów 8 936,95 77 361 16 705 gm. Łubnice, Oleśnica (pow. buski)
Strzelce Krajeńskie 5 1248,32 50 753 10 450 —
Strzelce Opolskie 7 744,28 87 182 21 982 —
Strzelin 5 622,27 46 077 13 230 —
Strzyżów 5 503,36 61 327 8293 —
Sucha Beskidzka 9 685,75 76 940 9758 —
Suwałki 15 2228,88 122 026 64 648 gm. Giby, Krasnopol, Puńsk, gm. i m. Sejny (pow. sejneński)
Szamotuły 8 1119,55 83 972 18 701 —
Szczecin 1 300,83 415 453 — —
Szczecin 4 664,16 54 394 — —
Szczecinek 6 1820,87 81 103 42 237 —
Szczytno 8 1933,10 69 087 27 455 —
Szydłowiec 5 487,78 44 964 12 735 —
Śrem 5 761,26 70 073 29 128 —
Środa Śląska 5 703,68 48 114 8470 —
Środa Wielkopolska 4 503,76 44 639 21 095 —
Świdnica 7 656,43 162 240 64 562 m. Świdnica (pow. m. Świdnica)
Świdwin 6 1093,10 51 240 16 625 —
Świebodzin 7 1312,32 63 835 22 587 gm. Zbąszynek (pow. międzyrzecki); gm. Torzym (pow. sulęciński)
Świecie 11 1472,70 98 425 27 035 —
Świnoujście 1 195,10 43 796 — —
Tarnobrzeg 7 832,20 119 691 50 456 gm. Majdan Królewski (pow. kolbuszowski); gm. Padew Narodowa (pow. mielecki)
Tarnowskie Góry 7 629,48 129 787 77 199 gm. Kalety (pow. lubliniecki)
Tarnów 1 72,38 122 409 — —
Tarnów 14 1285,08 165 782 — gm. Wojnicz, Zakliczyn (pow. brzeski); gm. Żabno (pow. dąbrowski); gm. Rzepiennik Strzyżewski (pow. gorlicki)
Tczew 6 697,54 111 230 60 096 m. Tczew (pow. m. Tczew)
Tomaszów Lubelski 14 1609,89 99 486 20 969 —
Tomaszów Mazowiecki 9 807,03 115 059 69 852 gm. Będków, Ujazd (pow. brzeziński); gm. Tomaszów Mazowiecki (pow. piotrkowski); gm. Budziszewice, Inowłódz, Lubochnia, Rzeczyca, Żelechlinek (pow. rawski); m. Tomaszów Mazowiecki (pow. m. Tomaszów Mazowiecki)
Toruń 1 115,75 202 606 — —
Toruń 9 1229,71 78 325 — gm. Czernikowo (pow. lipnowski)
Trzebnica 6 1053,12 73 192 11 745 gm. Żmigród (pow. milicki)
Tuchola 6 1075,35 46 488 13 675 —
Turek 9 929,40 83 519 30 130 —
Tychy 1 81,72 139 343 — —
Ustrzyki Dolne 5 1416,53 33 232 10 303 gm. Czarna, Lutowiska, Olszanica, Solina, Ustrzyki Dolne (pow. bieszczadzki)
Wadowice 10 657,81 149 429 19 432 —
Wałbrzych 1 84,79 140 758 — —
Wałbrzych 8 429,39 63 884 — gm. Czarny Bór (pow. kamiennogórski)
Wałcz 5 1407,39 55 906 27 018 —
Warszawa 8 494,96 1 655 421 — gm. Warszawa-Ursus (pow. pruszkowski); gm. Warszawa-Mokotów, Warszawa-Ochota, Warszawa-Praga Południe, Warszawa-Praga Północ, Warszawa-Śródmieście, Warszawa-Wola, Warszawa-Żoliborz (woj. m. Warszawa)
Warszawa-Wschód 16 949,39 258 378 — gm. Halinów (pow. miński); gm. Jabłonna, Nieporęt, Serock, m. Legionowo (pow. nowodworski); gm. Celestynów, Karczew, Kołbiel, Wiązowna, m. Józefów, Sulejówek, Wesoła (pow. otwocki); m. Marki, Ząbki, Zielonka (pow. wołomiński); m. Otwock (pow. m. Otwock)
Warszawa-Zachód 18 1326,19 319 039 — gm. Tarczyn (pow. grójecki); gm. Łomianki (pow. nowodworski); gm. Góra Kalwaria, Konstancin-Jeziorna, Lesznowola, Piaseczno, Prażmów, Raszyn (pow. piaseczyński); gm. Błonie, Brwinów, Leszno, Michałowice, Nadarzyn, Ożarów Mazowiecki, Stare Babice, m. Piastów, Podkowa Leśna (pow. pruszkowski); m. Pruszków (pow. m. Pruszków)
Wąbrzeźno 6 636,30 44 220 13 724 gm. Jabłonowo Pomorskie (pow. brodnicki)
Wągrowiec 7 1040,80 66 552 23 797 —
Wejherowo 9 1043,97 149 023 47 083 gm. Choczewo (pow. lęborski)
Węgrów 8 1074,46 64 792 12 567 —
Wieluń 13 1163,45 95 206 25 260 gm. Rusiec (pow. pajęczański); gm. Łubnice (pow. wieruszowski)
Włocławek 1 84,78 123 119 — —
Włocławek 13 1455,73 87 498 — gm. Lubanie (pow. aleksandrowski); gm. Dobrzyń nad Wisłą (pow. lipnowski)
Włodawa 10 1476,41 49 208 14 861 —
Włoszczowa 7 1053,13 58 901 10 911 —
Wodzisław Śląski 6 286,92 157 945 88 635 —
Wolsztyn 5 877,07 63 254 13 801 gm. Babimost, Kargowa (pow. sulechowski)
Wołomin 9 839,00 127 900 36 528 —
Wołów 3 675,00 49 022 12 174 —
Wrocław 1 292,84 644 428 — m. Wrocław (woj. m. Wrocław)
Wrocław 9 1114,41 90 307 — gm. Jordanów Śląski (pow. dzierżoniowski); gm. Długołęka (pow. oleśnicki); gm. Czernica (pow. oławski)
Września 5 704,07 72 873 28 524 —
Wysokie Mazowieckie 11 1388,19 65 950 9183 gm. Sokoły (pow. łapski); gm. Ciechanowiec, Perlejewo (pow. siemiatycki)
Wyszków 6 876,49 69 222 24 888 gm. Zabrodzie (pow. wołomiński)
Zabrze 1 80,47 207 512 — —
Zambrów 6 851,75 50 610 23 013 gm. Andrzejewo (pow. ostrowski)
Zamość 15 1779,96 172 813 64 341 gm. Grabowiec, Miączyn (pow. hrubieszowski); m. Zamość (pow. m. Zamość)
Zawiercie 10 994,26 138 842 57 014 gm. Pilica (pow. olkuski); gm. Irządze, Szczekociny (pow. włoszczowski); m. Zawiercie (pow. m. Zawiercie)
Ząbkowice Śląskie 7 801,75 73 678 17 209 —
Zduńska Wola 5 547,23 77 260 45 606 gm. Widawa, Zapolice (pow. łaski); gm. Szadek, Zduńska Wola (pow. sieradzki); m. Zduńska Wola (pow. m. Zduńska Wola)
Zgorzelec 7 838,11 99 685 36 384 gm. Sulików, m. Zawidów (pow. lubański)
Zielona Góra 1 58,32 115 553 — —
Zielona Góra 8 1349,42 71 239 — gm. Bojadła, Sulechów, Trzebiechów (pow. sulechowski)
Złotoryja 5 543,57 43 818 17 243 —
Złotów 7 1335,03 59 856 18 408 gm. Jastrowie (pow. wałecki)
Zwoleń 6 649,00 45 618 8336 gm. Gózd (pow. radomski)
Żagań 8 995,18 78 963 27 966 gm. Małomice, Szprotawa (pow. szprotawski)
Żary 10 1393,49 100 914 40 671 gm. Brody, Jasień, Lubsko, Tuplice (pow. lubski)
Żnin 7 1492,58 90 356 14 064 gm. Kcynia, Łabiszyn, Szubin (pow. szubiński)
Żuromin 6 805,01 41 829 8165 gm. Siemiątkowo Koziebrodzkie (pow. sierpecki)
Żyrardów 4 390,22 68 144 43 271 gm. Mszczonów, Radziejowice, Wiskitki (pow. grodziskomazowiecki); m. Żyrardów (pow. m. Żyrardów)
Żywiec 15 1039,96 146 266 32 166 —

Jednocześnie z przedstawieniem podziału oraz jego kryteriów, zaprezentowano zestawienie potencjalnych konfliktów, które mogły wyniknąć z jego przeprowadzenia. Konflikty przewidywano na obszarach, na których nie zdecydowano się na utworzenie powiatów; oprócz miejscowości, w których nie odtworzono powiatów, wymieniono miasta: Drezdenko, Grodzisk Wielkopolski, Gubin, Lesko, Łęczna, Międzyrzec Podlaski, Pabianice, Świdnik, Wieliczka, Zakopane i Zgierz[101].

Aby nie generować dodatkowych konfliktów i nie dopuścić do jej wykorzystania do celów politycznych, pełnomocnik rządu na krótko przed posiedzeniem zespołu zmienił pierwotne plany[102] i nie doszło do prezentacji wstępnej mapy nowego podziału kraju na województwa[103].

Pod koniec maja 1993 roku Sejm wyraził wotum nieufności wobec rządu Hanny Suchockiej, zaś prezydent Lech Wałęsa rozwiązał parlament. Pomimo tego prace nad projektami trwały nadal, a była premier zapowiedziała przekazanie nowemu parlamentowi po jesiennych wyborach gotowego pakietu reform, między innymi ustawy o finansach gmin i powiatów. Ponadto, ogłoszono wdrożenie tzw. „programu pilotażowego”, w ramach którego 45 największych miast Polski miało przejąć zadania, do wykonywania których później miała je zobowiązać ustawa o samorządzie powiatowym[104].

Drugi projekt mapy powiatowej

[edytuj | edytuj kod]

Już w kilka dni po przedstawieniu projektu mapy powiatowej, rozpoczęły się prace nad jej korektami. W rządzie powołano specjalny zespół, którego zadaniem było negocjowanie z niezgadzającymi się z projektem samorządami gmin[104]. Na jego czele jako główny negocjator stanął były wojewoda toruński i senator Andrzej Tyc, a negocjacje rozpoczęto 12 lipca[89].

W lipcu negocjacje prowadzone były w Urzędzie Rady Ministrów w Warszawie – na miejsce przyjeżdżały reprezentacje samorządów (łącznie 61[105]) oraz komitety społeczne. Podpisano porozumienia, m.in. pomiędzy władzami Ryków i Dęblina o utworzeniu powiatu rycko-dęblińskiego[106]. Intensywnie pracowano również nad nowym podziałem na powiaty ówczesnego województwa warszawskiego; te prace uznano za najtrudniejsze[107]. Drugim etapem prac korekcyjnych były wizyty delegacji zespołu ds. reformy w potencjalnych siedzibach nowych powiatów. W dniach od 10 do 30 sierpnia 1993 roku odwiedzono łącznie 28 miast[108].

28 sierpnia 1993 roku rząd przyjął ustawę o samorządzie powiatowym, a szef Urzędu Rady Ministrów, Jan Rokita, wyraził nadzieję, że „reforma nie pójdzie do kosza po wyborach”[109].

Nową mapę podziału kraju na powiaty zaprezentowano 1 września[110]. Druga wersja projektu zakładała utworzenie 320 powiatów ziemskich (o 27 więcej niż pierwsza) oraz 48 miast wydzielonych (o trzy więcej). Przez trzy miesiące od zaprezentowania pierwszego projektu, samorządy nadesłały łącznie 73 wnioski o utworzenie powiatu, 14 wnioski o utworzenie miasta wydzielonego oraz 61 wniosków o przeniesienie gminy do innego powiatu.

Spośród 73 wniosków o utworzenie powiatu, 18 zostało odrzuconych na etapie wstępnym (zazwyczaj z powodu niewystarczającego poparcia gmin, mających wejść w jego skład), a pozostałe skierowano do negocjacji. Wniosków o wydzielenie miasta z powiatu nie rozpatrywano. Spośród 61 wniosków o przeniesienie gmin, 34 zostało rozpatrzonych pozytywnie.

Oprócz kryteriów, kierujących pracami zespołu tworzącego mapę powiatową do tej pory, pod uwagę wzięto:

  • potencjał gospodarczy projektowanego powiatu, który weryfikowano przez analizę: budżetów gmin za lata 1992 i 1993, rodzajów i kondycji podmiotów gospodarczych, rozwoju sektora prywatnego oraz planów rozwoju gospodarczego, przedstawionego przez samorządy;
  • specyfikę położenia projektowanego powiatu, ze zwróceniem uwagi na tereny przygraniczne i takie, które prowadzą do tworzenia naturalnych związków gmin;
  • akceptację i związek z projektowanym powiatem mieszkańców, kwestie historyczne oraz „silnie manifestowaną wolę bycia powiatem”.

W porównaniu z rządowym projektem mapy powiatowej z maja 1993 roku, w projekcie z sierpnia dokonano następujących zmian[96][108]:

Powiaty bełżycki, bychawski, dąbrowski (z siedzibą w Dąbrowie Białostockiej), lubski, nowogardzki, noworudzki, pasłęcki, sycowski, szprotawski, szubiński, wyrzyski pomimo złożonych przez samorządy wniosków pozostały nieodtworzone ze względu na spełnienie nawet dodatkowych kryteriów. Ponadto, negatywnie rozpatrzono wnioski o utworzenie starostw powiatowych w miastach: Andrychów, Bieruń, Brzeg Dolny, Chełmża, Ciechanowiec, Czaplinek, Czersk, Iłża, Knurów, Koniecpol, Kostrzyn, Krzepice, Krzeszowice, Legionowo, Łęczna, Nowe Miasto nad Pilicą, Orneta, Pionki, Police, Polkowice, Połczyn-Zdrój, Pyskowice, Radzymin, Słomniki, Trzcianka, Trzebinia, Wolin, Zakopane, Złocieniec[108].

Mapa powiatów według rządowego projektu z sierpnia 1993 roku.
Mapa powiatów według rządowego projektu z sierpnia 1993 roku.
Zestawienie powiatów według rządowego projektu z sierpnia 1993 r.[108]
Powiat
(siedziba) 		Gminy Pow.
(1993)[100] 		Ludność (1992)[100] Przyłączono w porównaniu z projektem
podziału administracyjnego z V 1993 r.
Powiat Siedziba
Aleksandrów Kujawski 9 475,61 55 881 12 679 —
Augustów 7 1658,27 59 834 29 099 —
Bartoszyce 5 1104,99 57 171 25 967 —
Bełchatów 7 870,96 106 691 61 630 —
Będzin 5 266,62 132 850 64 917 gm. Mierzęcice, Psary, m. Będzin, Czeladź (pow. Dąbrowa Górnicza); gm. Siewierz (pow. Zawiercie)
Biała Podlaska 16 2145,29 135 946 54 814 gm. Sławatycze (pow. Włodawa)
Białobrzegi 6 639,28 33 642 7488 gm. Promna (pow. Grójec); gm. Białobrzegi, Radzanów, Stara Błotnica, Stromiec, Wyśmierzyce (pow. Radom)
Białogard 4 845,36 48 994 24 490 —
Białystok 1 89,75 275 802 — —
Białystok 12 2668,46 107 923 — —
Bielsk Podlaski 8 1385,20 65 542 27 646 —
Bielsko-Biała 1 124,93 185 496 — —
Bielsko-Biała 10 457,23 140 399 — —
Biłgoraj 13 1515,77 97 711 26 733 —
Biskupiec 4 885,78 39 299 10 635 gm. Bisztynek (pow. Bartoszyce); gm. Jeziorany (pow. Lidzbark Warmiński); gm. Biskupiec, Kolno (pow. Olsztyn)
Bochnia 9 714,58 104 541 29 685 —
Bolesławiec 6 1303,26 87 650 44 576 —
Braniewo 8 1452,62 58 023 18 218 —
Brodnica 9 963,67 69 656 26 933 gm. Jabłonowo Pomorskie (pow. Wąbrzeźno)
Brzeg 5 590,13 72 428 39 421 —
Brzesko 7 590,00 84 808 17 416 —
Brzeziny 6 515,69 54 364 12 759 —
Brzozów 6 540,85 64 184 7838 —
Busko-Zdrój 9 1107,56 88 202 18 416 —
Bydgoszcz 1 174,48 384 612 — —
Bydgoszcz 8 1394,80 80 584 — —
Bystrzyca Kłodzka 4 790,67 48 186 11 875 —
Bytom 1 82,58 232 330 — —
Bytów 8 1529,38 50 437 17 285 —
Chełm 17 2069,02 160 893 68 378 —
Chełmno 7 526,99 52 061 21 698 —
Chodzież 6 806,54 53 920 20 197 —
Chojna 7 1500,77 59 200 6358 —
Chojnice 5 1364,25 87 946 39 417 gm. Konarzyny (pow. Człuchów)
Chorzów 1 33,52 131 059 — —
Choszczno 6 1327,95 50 392 15 949 —
Chrzanów 6 511,02 162 813 42 784 —
Ciechanów 10 1163,56 97 026 45 743 —
Cieszyn 12 730,20 166 582 37 468 —
Czarnków 6 1290,89 62 499 12 189 —
Częstochowa 1 159,61 258 825 — —
Częstochowa 16 1519,49 132 535 — gm. Koniecpol (pow. Włoszczowa)
Człuchów 6 1352,00 53 452 15 111 —
Dąbrowa Górnicza 1 187,70 140 759 — —
Dąbrowa Tarnowska 8 575,62 60 843 10 734 —
Dębica 6 716,50 123 160 48 222 —
Drawsko Pomorskie 6 1771,61 60 429 11 600 —
Drezdenko[b] 5 1248,32 50 753 10 450 —
Działdowo 6 964,33 65 667 20 578 —
Dzierżoniów 7 478,72 113 642 38 169 —
Elbląg 1 65,93 127 824 — —
Elbląg 9 1440,19 56 129 — —
Ełk 5 1111,87 83 091 54 675 —
Garwolin 12 1013,64 92 776 16 012 —
Gdańsk 1 262,03 467 294 — —
Gdynia 1 135,49 252 106 — —
Giżycko 6 1118,74 57 370 29 706 —
Gliwice 1 133,85 216 146 — —
Gliwice 8 690,04 132 312 — —
Głogów 10 833,95 114 232 74 766 —
Głubczyce 4 673,10 54 245 13 884 —
Gniezno 10 1334,49 141 468 70 661 —
Goleniów 7 1733,09 79 480 22 224 —
Golub-Dobrzyń 6 612,98 44 372 12 253 —
Gołdap 3 771,93 27 581 13 629 gm. Banie Mazurskie (pow. Giżycko); gm. Dubeninki, Gołdap (pow. Olecko)
Gorlice 10 967,36 105 263 30 017 —
Gorzów Wielkopolski 1 77,16 126 339 — —
Gorzów Wielkopolski 7 1217,43 60 164 — —
Gostynin 6 727,10 56 300 20 057 —
Gostyń 7 810,34 75 229 20 261 —
Góra 4 738,11 37 181 12 507 —
Grajewo 6 967,24 51 138 22 012 —
Grodzisk Mazowiecki 6 367,09 69 755 24 869 m. Podkowa Leśna (pow. Warszawa-Zachód)
Grodzisk Wielkopolski 5 643,72 47 169 11 184 gm. Kamieniec, Wielichowo (pow. Kościan); gm. Grodzisk Wielkopolski (pow. Nowy Tomyśl); gm. Granowo (pow. Poznań); gm. Rakoniewice (pow. Wolsztyn)
Grójec 10 1224,50 98 387 14 620 gm. Tarczyn (pow. Warszawa-Zachód)
Grudziądz 1 58,74 103 562 — —
Grudziądz 9 1146,86 63 749 — gm. Dragacz, Nowe, Warlubie (pow. Świecie)
Gryfice 6 1018,19 61 612 18 008 —
Gryfino 4 822,23 46 629 21 946 —
Gubin 7 1408,67 58 655 18 361 —
Hajnówka 9 1623,65 56 249 24 188 —
Hrubieszów 8 1269,45 77 236 20 063 —
Iława 6 1130,66 80 564 32 431 —
Inowrocław 10 1346,02 183 943 79 212 —
Janów Lubelski 7 875,34 50 082 11 787 —
Jarocin 5 707,24 78 482 25 707 —
Jarosław 13 1290,68 132 214 42 548 —
Jasło 11 912,65 121 055 38 516 —
Jastrzębie-Zdrój 1 85,44 104 704 — —
Jawor 7 667,71 60 098 25 555 —
Jaworzno 1 152,20 100 410 — —
Jelenia Góra 10 737,17 160 867 93 520 —
Jędrzejów 9 1256,80 94 308 18 262 —
Kalisz 1 55,01 106 514 — —
Kalisz 12 1300,45 96 354 — —
Kamienna Góra 4 395,66 49 102 23 495 —
Kamień Pomorski 6 1006,65 49 081 9696 —
Kartuzy 8 1120,04 91 548 16 091 gm. Żukowo (pow. Gdańsk)
Katowice 1 164,54 365 942 — —
Kazimierza Wielka 5 424,32 39 039 6200 gm. Bejsce, Czarnocin, Kazimierza Wielka, Opatowiec, Skalbmierz (pow. Pińczów)
Kędzierzyn-Koźle 6 625,28 113 327 71 563 —
Kępno 7 608,39 54 078 14 765 gm. Perzów (pow. Oleśnica)
Kętrzyn 6 1212,97 72 876 30 765 —
Kielce 1 109,40 215 421 — —
Kielce 18 2097,40 173 623 — gm. Mniów (pow. Końskie)
Kluczbork 4 851,59 72 588 26 974 —
Kłobuck 9 889,15 84 080 14 113 —
Kłodzko 10 852,70 133 975 30 535 —
Kolbuszowa 5 618,13 49 198 8524 —
Kolno 6 939,73 40 978 10 938 —
Koło 12 1221,40 102 160 23 572 gm. Grabów (pow. Łęczyca)
Kołobrzeg 7 725,86 75 087 46 687 —
Konin 14 1512,34 189 170 81 553 —
Końskie 8 1137,72 87 669 22 185 —
Koszalin 1 83,20 110 437 — —
Koszalin 8 1669,09 60 499 — —
Kościan 5 722,53 76 455 24 332 —
Kościerzyna 8 1165,85 62 188 22 989 —
Kozienice 7 916,96 66 434 21 572 —
Kraków 1 326,84 752 408 — —
Kraków 14 968,48 179 212 — gm. Słomniki (pow. Miechów)
Krapkowice 5 442,35 73 415 20 186 —
Krasnystaw 10 1122,95 78 977 20 458 —
Kraśnik 10 1005,34 103 328 37 175 —
Krosno 9 966,88 156 020 50 341 —
Krotoszyn 6 714,23 76 674 28 467 —
Kutno 11 886,29 113 721 51 262 —
Kwidzyn 5 731,36 74 573 38 015 —
Legnica 1 55,48 106 727 — —
Legnica 8 745,41 54 666 — —
Lesko 5 908,31 28 446 6589 gm. Baligród, Cisna, Lesko (pow. Sanok); gm. Olszanica, Solina (pow. Ustrzyki Dolne)
Leszno 7 767,70 103 746 60 268 —
Leżajsk 5 583,01 67 402 14 363 —
Lębork 6 939,80 73 029 35 754 —
Lidzbark Warmiński 4 680,29 32 155 17 739 —
Limanowa 11 951,96 109 158 14 107 —
Lipno 8 900,16 58 476 14 864 —
Lipsko 7 911,35 48 064 6235 —
Lubaczów 8 1308,37 56 821 12 574 —
Lubań 6 407,42 54 745 24 082 —
Lubartów 13 1290,35 93 157 23 224 —
Lubin 6 1101,03 148 466 83 542 —
Lublin 1 147,50 353 166 — —
Lublin 21 2165,30 182 934 — gm. Borzechów (pow. Kraśnik)
Lubliniec 8 822,13 78 627 26 152 —
Lwówek Śląski[c] 6 730,58 56 481 9438 gm. Lwówek Śląski (pow. Bolesławiec); gm. Mirsk, Wleń, m. Świeradów-Zdrój (pow. Jelenia Góra); gm. Gryfów Śląski, Lubomierz (pow. Lubań)
Łańcut 7 451,95 75 361 17 575 —
Łapy 4 474,07 37 298 17 441 gm. Łapy, Poświętne, Suraż (pow. Białystok); gm. Sokoły (pow. Wysokie Mazowieckie)
Łask 6 711,75 58 688 20 032 gm. Widawa (pow. Zduńska Wola)
Łęczyca 6 525,21 46 724 16 675 —
Łobez 4 949,51 34 281 10 987 —
Łomża 10 1386,64 113 106 61 685 —
Łosice 8 994,04 43 345 7215 —
Łowicz 10 987,13 86 880 31 338 —
Łódź 1 294,39 840 088 — —
Łódź 11 844,44 111 896 — —
Łuków 10 1394,60 109 409 31 862 —
Maków Mazowiecki 10 1064,56 50 215 10 517 —
Malbork 6 494,63 64 674 40 091 —
Miastko 4 1184,91 33 300 11 945 —
Miechów 7 676,73 54 133 12 000 —
Mielec 9 809,66 127 454 64 238 —
Międzychód 6 1098,80 46 275 11 176 —
Międzyrzec Podlaski 4 657,07 43 001 17 860 gm. i m. Międzyrzec Podlaski (pow. Biała Podlaska); gm. Drelów, Kąkolewnica Wschodnia (pow. Radzyń Podlaski)
Międzyrzecz 4 1025,69 50 285 20 642 —
Mikołów 5 218,02 90 460 37 397 gm. Wyry, m. Łaziska Górne, Mikołów, Orzesze (pow. Katowice); gm. Ornontowice (pow. Rybnik)
Milicz 3 689,18 36 347 12 480 —
Mińsk Mazowiecki 11 1081,75 107 717 34 884 —
Mława 10 1171,15 74 668 29 783 —
Mogilno 5 773,98 50 998 12 661 —
Mońki 7 1384,28 45 748 10 557 —
Morąg 4 912,70 44 814 14 555 —
Mrągowo 5 1065,23 51 050 22 839 —
Mysłowice 1 117,37 95 141 — m. Mysłowice (pow. Katowice)
Myszków 5 478,62 73 566 34 044 —
Myślenice 9 673,30 105 218 17 806 —
Myślibórz[d] 3 733,25 44 842 12 706 —
Nakło nad Notecią 5 842,80 71 115 20 251 —
Namysłów 5 747,67 44 430 16 382 —
Nidzica 4 960,70 34 608 15 000 —
Niemodlin[e] 4 654,35 46 373 7113 gm. Grodków (pow. Brzeg); gm. Skoroszyce (pow. Nysa); gm. Niemodlin, Tułowice (pow. Opole)
Nisko 9 1038,39 78 862 14 881 —
Nowe Miasto Lubawskie 5 695,01 41 948 10 296 gm. Biskupiec, Grodziczno, Kurzętnik, gm. i m. Nowe Miasto Lubawskie (pow. Iława)
Nowy Dwór Gdański 5 652,75 35 243 9544 gm. Nowy Dwór Gdański, Ostaszewo, Stegna, Sztutowo, m. Krynica Morska (pow. Elbląg)
Nowy Dwór Mazowiecki 7 833,90 82 040 27 146 —
Nowy Sącz 16 1607,30 258 740 80 192 —
Nowa Sól 9 906,69 93 081 43 545 —
Nowy Targ 16 1946,28 231 999 33 423 —
Nowy Tomyśl 5 831,90 56 286 14 606 —
Nysa 7 940,48 132 310 48 263 —
Oborniki 4 854,62 59 379 16 692 gm. Połajewo (pow. Czarnków)
Olecko 4 873,83 34 983 16 845 —
Olesno 7 973,62 72 665 10 492 —
Oleśnica 8 1049,74 102 871 38 605 —
Olkusz 9 780,56 140 536 41 187 m. Sławków (pow. Dąbrowa Górnicza)
Olsztyn 1 87,89 166 381 — —
Olsztyn 9 2158,06 77 487 — gm. Dobre Miasto (pow. Lidzbark Warmiński)
Oława 4 523,73 70 854 31 735 —
Opatów 7 747,74 55 099 7237 —
Opoczno 9 1133,40 84 254 21 690 —
Opole 1 96,21 129 853 — —
Opole 11 1322,47 118 442 — —
Opole Lubelskie 7 804,14 66 314 9003 —
Ostrołęka 12 2128,32 133 474 52 696 —
Ostrowiec Świętokrzyski 6 616,33 123 563 80 004 —
Ostróda 6 1106,53 68 639 35 177 —
Ostrów Mazowiecka 11 1250,76 80 078 21 398 —
Ostrów Wielkopolski 7 1034,98 142 512 74 429 —
Ostrzeszów 7 772,37 53 814 14 657 —
Oświęcim 9 393,80 152 959 45 022 —
Otwock 9 734,22 114 129 43 142 gm. Osieck, Sobienie-Jeziory, Wilga (pow. Garwolin); gm. Celestynów, Karczew, Kołbiel, Wiązowna, m. Józefów, Otwock (pow. Warszawa-Wschód)
Pabianice 4 363,05 103 528 76 027 gm. Dłutów, Pabianice, Tuszyn, m. Pabianice (pow. Łódź)
Pajęczno 8 804,14 54 934 7051 —
Parczew 7 952,62 39 627 10 834 —
Piaseczno 5 506,89 98 284 24 749 gm. Góra Kalwaria, Konstancin-Jeziorna, Lesznowola, Piaseczno, Prażmów (pow. Warszawa-Zachód)
Piekary Śląskie 3 104,64 90 504 68 317 gm. Bobrowniki, m. Piekary Śląskie, Wojkowice (pow. Bytom)
Piła 7 1165,04 126 351 74 466 —
Pińczów 5 611,40 45 026 12 348 —
Piotrków Trybunalski 11 1424,27 170 129 81 427 —
Pisz 4 1776,17 58 723 19 094 —
Pleszew 6 711,91 61 747 18 216 —
Płock 1 66,44 126 714 — —
Płock 14 1708,79 100 143 — gm. Gąbin, Nowy Duninów, Słubice (pow. Gostynin)
Płońsk 11 1237,60 82 025 22 222 —
Poddębice 5 752,21 37 261 7859 —
Poznań 1 261,31 587 902 — —
Poznań 16 1713,03 217 913 — gm. Murowana Goślina (pow. Oborniki)
Proszowice 6 412,73 44 227 6573 —
Prudnik 5 750,94 74 775 24 748 —
Pruszcz Gdański[f] 8 793,17 71 458 — —
Pruszków 5 202,42 113 360 53 230 gm. Brwinów, Michałowice, Nadarzyn, m. Piastów, Pruszków (pow. Warszawa-Zachód)
Przasnysz 6 1116,88 50 981 17 395 —
Przemyśl 11 1257,39 139 312 69 355 —
Przeworsk 7 436,82 68 077 16 107 —
Przysucha 7 705,85 42 873 6676 —
Pszczyna 9 578,76 143 950 34 241 m. Lędziny (pow. Katowice)
Puck 7 580,91 67 668 11 574 —
Puławy 11 933,00 122 220 53 558 —
Pułtusk 7 829,51 51 243 18 707 —
Pyrzyce 6 725,71 40 634 13 265 —
Racibórz 7 517,68 116 700 64 946 —
Radom 1 111,71 230 669 — —
Radom 13 1529,75 137 059 — gm. Gózd (pow. Zwoleń)
Radomsko 14 1442,78 123 318 51 014 —
Radziejów 8 755,05 52 265 6138 —
Radzyń Podlaski 7 817,50 55 183 16 486 —
Rawa Mazowiecka 7 932,80 67 010 18 375 —
Rawicz 5 553,23 58 956 21 684 —
Ropczyce[g] 5 548,89 69 070 11 966 —
Ruda Śląska 1 77,67 171 903 — —
Rybnik 1 135,10 145 595 — —
Rybnik 7 315,55 145 643 — —
Ryki[h] 7 766,55 72 885 11 060 —
Rypin 7 662,20 49 259 16 429 —
Rzeszów 1 53,70 156 971 — —
Rzeszów 13 1145,52 153 707 — —
Sandomierz 9 675,89 85 757 26 223 —
Sanok 8 1225,12 93 839 41 152 —
Sejny 5 856,07 22 088 5964 gm. Giby, Krasnopol, Puńsk, gm. i m. Sejny (pow. Suwałki)
Sępólno Krajeńskie[i] 4 790,86 41 015 8757 gm. Sośno (pow. Bydgoszcz); gm. Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie (pow. Chojnice); gm. Więcbork (pow. Nakło nad Notecią)
Siedlce 12 1412,82 146 783 73 900 —
Siemianowice Śląskie 1 25,16 80 598 — m. Siemianowice Śląskie (pow. Bytom)
Siemiatycze 8 1353,26 49 065 14 762 —
Sieradz 11 1491,04 124 250 43 938 —
Sierpc 7 852,89 55 553 19 605 —
Skarżysko-Kamienna 3 323,07 77 230 51 522 —
Skierniewice 11 931,39 95 278 47 265 —
Sławno 6 1043,62 58 908 14 247 —
Słubice 5 981,01 44 892 16 453 —
Słupca 6 659,64 53 243 15 024 —
Słupsk 1 43,15 102 828 — —
Słupsk 10 2275,16 90 407 — gm. Kępice (pow. Miastko)
Sochaczew 9 815,05 87 705 39 359 —
Sokołów Podlaski 9 1131,42 61 819 17 929 —
Sokółka 10 2054,42 80 048 19 927 —
Sopot 1 17,31 45 153 — —
Sosnowiec 1 91,20 258 717 — —
Stalowa Wola 5 653,32 107 549 71 752 —
Starachowice 5 559,45 104 436 57 033 —
Stargard Szczeciński 10 1519,59 118 968 72 278 gm. Ińsko (pow. Łobez); gm. Dolice (pow. Pyrzyce)
Starogard Gdański 13 1345,28 117 259 50 034 —
Staszów 8 936,95 77 361 16 705 —
Strzelce Opolskie 7 744,28 87 182 21 982 —
Strzelin 5 622,27 46 077 13 230 —
Strzyżów 5 503,36 61 327 8293 —
Sucha Beskidzka 9 685,75 76 940 9758 —
Sulechów 5 640,71 44 324 17 864 gm. Babimost, Kargowa (pow. Wolsztyn); gm. Bojadła, Sulechów, Trzebiechów (pow. Zielona Góra)
Sulęcin 5 1177,43 34 714 10 069 gm. Krzeszyce (pow. Gorzów Wielkopolski); gm. Lubniewice, Sulęcin (pow. Międzyrzecz); gm. Słońsk (pow. Słubice); gm. Torzym (pow. Świebodzin)
Suwałki 10 1372,81 99 938 64 648 —
Szamotuły 8 1119,55 83 972 18 701 —
Szczecin 1 300,83 415 453 — —
Szczecin 4 664,16 54 394 — —
Szczecinek 6 1820,87 81 103 42 237 —
Szczytno 8 1933,10 69 087 27 455 —
Sztum 6 834,13 47 763 10 728 gm. Ryjewo (pow. Kwidzyn); gm. Dzierzgoń, Mikołajki Pomorskie, Stary Dzierzgoń, Stary Targ, Sztum (pow. Malbork)
Szydłowiec 5 487,78 44 964 12 735 —
Śrem 5 761,26 70 073 29 128 —
Środa Śląska 5 703,68 48 114 8470 —
Środa Wielkopolska 4 503,76 44 639 21 095 —
Świdnica 7 656,43 162 240 64 562 —
Świdnik 6 539,66 79 782 40 765 gm. Fajsławice, Mełgiew, Piaski, Rybczewice, Trawniki, m. Świdnik (pow. Lublin)
Świdwin 6 1093,10 51 240 16 625 —
Świebodzin 6 937,45 57 207 22 587 —
Świecie 8 1054,23 73 325 27 035 —
Świętochłowice 1 13,22 60 434 — m. Świętochłowice (pow. Bytom)
Świnoujście 1 195,10 43 796 — —
Tarnobrzeg 7 832,20 119 691 50 456 —
Tarnowskie Góry 7 629,48 129 787 77 199 —
Tarnów 1 72,38 122 409 — —
Tarnów 15 1344,94 171 387 — gm. Jodłowa (pow. Dębica)
Tczew 6 697,54 111 230 60 096 —
Tomaszów Lubelski 12 1413,52 89 305 20 969 —
Tomaszów Mazowiecki 10 897,54 121 212 69 852 gm. Rokiciny (pow. Brzeziny)
Toruń 1 115,75 202 606 — —
Toruń 9 1229,71 78 325 — —
Trzebnica 6 1053,12 73 192 11 745 —
Tuchola 6 1075,35 46 488 13 675 —
Turek 11 1152,36 96 324 30 130 gm. Świnice Warckie (pow. Łęczyca); gm. Uniejów (pow. Poddębice)
Tychy 1 81,72 139 343 — —
Ustrzyki Dolne 3 1064,72 21 570 10 303 —
Wadowice 10 657,81 149 429 19 432 —
Wałbrzych 1 84,79 140 758 — —
Wałbrzych 8 429,39 63 884 — —
Wałcz 5 1407,39 55 906 27 018 —
Warszawa 8 494,96 1 655 421 — —
Warszawa-Wschód 13 853,69 190 877 — gm. Wieliszew (pow. Nowy Dwór Mazowiecki); gm. Dąbrówka, Radzymin (pow. Wołomin)
Warszawa-Zachód 6 492,63 94 207 — —
Wąbrzeźno 5 501,94 35 372 13 724 —
Wągrowiec 7 1040,80 66 552 23 797 —
Wejherowo 9 1043,97 149 023 47 083 —
Węgorzewo 3 693,43 25 056 11 886 gm. Budry, Pozezdrze, Węgorzewo (pow. Giżycko)
Węgrów 8 1074,46 64 792 12 567 —
Wieliczka 4 344,68 85 079 17 755 gm. Gdów (pow. Bochnia); gm. Biskupice, Niepołomice, Wieliczka (pow. Kraków)
Wieluń 13 1163,45 95 206 25 260 —
Wieruszów 5 440,19 33 206 8354 gm. Bolesławiec, Czastary, Galewice, Sokolniki, Wieruszów (pow. Kępno)
Włocławek 1 84,78 123 119 — —
Włocławek 14 1532,25 92 144 — gm. Przedecz (pow. Koło)
Włodawa 9 1404,70 46 278 14 861 —
Włoszczowa 6 906,38 48 051 10 911 —
Wodzisław Śląski 6 286,92 157 945 88 635 —
Wolsztyn 4 867,28 66 127 13 801 gm. Przemęt (pow. Kościan); gm. Zbąszyń (pow. Nowy Tomyśl)
Wołomin 7 599,02 104 386 36 528 —
Wołów 3 675,00 49 022 12 174 —
Wrocław 1 292,84 644 428 — —
Wrocław 9 1114,41 90 307 — —
Września 5 704,07 72 873 28 524 —
Wschowa 4 686,19 40 901 14 496 gm. Sława, Szlichtyngowa (pow. Głogów); gm. Wijewo, Wschowa (pow. Leszno)
Wysokie Mazowieckie 10 1232,62 59 232 9183 —
Wyszków 6 876,49 69 222 24 888 —
Zabrze 1 80,47 207 512 — —
Zambrów 6 851,75 50 610 23 013 —
Zamość 17 1976,33 182 994 64 341 gm. Komarów-Osada, Krynice (pow. Tomaszów Lubelski)
Zawiercie 10 1003,27 131 706 57 014 gm. Żarnowiec (pow. Olkusz)
Ząbkowice Śląskie 7 801,75 73 678 17 209 —
Zduńska Wola 4 369,19 68 739 45 606 —
Zgierz 5 455,71 103 389 59 436 gm. Parzęczew, gm. i m. Ozorków, gm. i m. Zgierz (pow. Łódź)
Zgorzelec 7 838,11 99 685 36 384 —
Zielona Góra 1 58,32 115 553 — —
Zielona Góra 5 929,93 39 030 — —
Złotoryja 6 575,45 47 928 17 243 m. Wojcieszów (pow. Jelenia Góra)
Złotów 7 1335,03 59 856 18 408 —
Zwoleń 5 571,24 38 563 8336 —
Żagań 8 995,18 78 963 27 966 —
Żary 10 1393,49 100 914 40 671 —
Żnin 7 1492,58 90 356 14 064 —
Żuromin 6 805,01 41 829 8165 —
Żyrardów 4 390,22 68 144 43 271 —
Żywiec 15 1039,96 146 266 32 166 —

Nowy podział był krytykowany przez niektóre samorządy, które po złożeniu wniosków otrzymały informację o otrzymaniu propozycji negocjacji „w najbliższym czasie”, za czym jednak nie poszły żadne kolejne kroki. Mapa była przygotowywana w pośpiechu, wywołanym nadchodzącymi we wrześniu wyborami parlamentarnymi[111].

Po przedstawieniu nowej wersji podziału na powiaty, rząd ogłosił, że w ciągu dwóch miesięcy przedstawione zostaną propozycje nowego podziału administracyjnego na województwa[112]. Do oficjalnej prezentacji nigdy jednak nie doszło; pojawiły się jedynie ogólne informacje na temat rozważania trzech wariantów: utworzenia 12, 17 lub 25 województw[113][114].

„Program pilotażowy”

[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy projekt ustawy o samorządzie powiatowym, złożony w Sejmie w styczniu 1992 roku, zawierał artykuł 28., stanowiący o wyłączeniu miast, liczących powyżej 100 tysięcy mieszkańców z powiatów. Miały one wykonywać zarówno zadania gmin, jak i zadania powiatów[72].

Na początku maja 1993 roku upubliczniony został projekt tzw. „programu pilotażowego” lub „programu miasta–metropolie” reformy powiatowej[115]. Polegał on na przekazaniu wydzielonym w przyszłości z powiatów miastom zadań, którymi docelowo miały zajmować się wszystkie powiaty:

Przejęcie wymienionych zadań miało ponadto na celu złagodzenie skutków zrównania w prawach i obowiązkach wszystkich gmin w Polsce, zarówno tych wiejskich, jak i tych, stanowiących największe miasta. Zadania miały być finansowane z przeznaczonych specjalnie na ten cel środków budżetu państwa.

Do programu zaproszono wstępnie 44 największe polskie miasta, co spotkało się z jednomyślną odpowiedzią pozytywną ze strony ich samorządów[116].

Program został umocowany w prawie dwa miesiące później; 13 lipca Rada Ministrów wydała rozporządzenie, zawierające listę przejmowanych przez miasta zadań, ostateczny wykaz 46 biorących udział w programie miast oraz jego kalendarz[117]:

  • do 20 sierpnia 1993 roku rada miasta miała wydać zgodę na przystąpienie do programu,
  • do 30 października 1993 roku reprezentujący samorząd prezydent miasta oraz wojewoda jako przedstawiciel rządu mieli podpisać porozumienie,
  • 1 stycznia 1994 roku miasto miało przejąć obowiązki, wymienione w rozporządzeniu.

Zgodę na przystąpienie do programu wyraziły w terminie wszystkie miasta[118].

Spowolnienie prac nad reformą

[edytuj | edytuj kod]

Wybory parlamentarne we wrześniu 1993 roku zakończyły się klęską dotychczasowo rządzącego tzw. „obozu solidarnościowego” oraz zwycięstwem Sojuszu Lewicy Demokratycznej oraz Polskiego Stronnictwa Ludowego, które zawiązały koalicję rządową. Zarówno w programach wyborczych, jak i w późniejszych wypowiedziach i działaniach, SLD opowiadał się za dokładną analizą pozostawionego przez poprzedni rząd pakietu reform (według pełnomocnika ds. reformy Michała Kuleszy, projekty reform były na ukończeniu[119]), zaś PSL postulował brak konieczności dokonywania jakichkolwiek zmian w podziale terytorialnym kraju (podobne stanowisko miała Unia Pracy, która ostatecznie nie weszła w skład koalicji rządzącej)[120][121].

15 października 1993 roku rozpoczęło się podpisywanie porozumień w sprawie „programu pilotażowego” pomiędzy rządem a władzami dużych miast[122]. W ciągu następnych dwóch tygodni 26 z 46 miast zawarło porozumienia, lecz 27 października premier nowego rządu, Waldemar Pawlak, nakazał wstrzymanie podpisywania kolejnych umów[123], a jednocześnie Rada Ministrów wydała rozporządzenie, potwierdzające zawieszenie zawierania umów do 30 listopada oraz przesuwające termin ich zawarcia do 20 grudnia[124]. Decyzję tę skrytykował Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego oraz największa partia opozycyjna, Unia Demokratyczna[125].

30 listopada wydano nowelizację rozporządzenia, wyłączającą z listy przekazywanych samorządom placówek największe szkoły artystyczne, morskie i kolejowe oraz muzea, teatry, filharmonie, opery, biblioteki i centra kultury; konieczne stało się poprawienie już zawartych umów[126]. Wszystkie umowy podpisano do 20 grudnia[127], a „program pilotażowy” wszedł w życie 1 stycznia. Z 46 biorących udział w projekcie miast, szybko wycofały się trzy: Chorzów, Grudziądz i Sosnowiec[128].

Już wtedy ze strony rządzących pojawiały się głosy, że reforma powiatowa zostanie odłożona w czasie przynajmniej do 1996 roku[129]. Według nowego szefa Urzędu Rady Ministrów, Michała Strąka, reforma oficjalnie nie została odłożona w czasie, gdyż PSL obawiał się wpływu tego ruchu na wyniki nadchodzących wyborów samorządowych w 1994 roku[130]. Pomimo tego, działania nowego rządu były przyjmowane przez samorządowców skrajnie źle[131].

Koncepcje reformy administracyjnej w latach 1994–96

[edytuj | edytuj kod]

W marcu 1994 roku klub poselski Unii Wolności, będący teraz w opozycji, złożył w Sejmie po raz kolejny projekt ustawy o samorządzie powiatowym[132]. Polskie Stronnictwo Ludowe, wchodzące w skład koalicji rządzącej, nie miało jednak w planach szybkiego procedowania projektu; w marcu szef Urzędu Rady Ministrów, Michał Strąk potwierdził, że „w dającej się przewidzieć perspektywie” rząd nie miał w planach wdrożenia powiatów[133].

Inne stanowisko wyrażał drugi koalicjant, Sojusz Lewicy Demokratycznej. W kwietniu 1994 roku politycy Socjaldemokracji Rzeczypospolitej Polskiej, wchodzącej w skład SLD, zapowiedzieli rozpoczęcie „programu pilotażowego” dla powiatów ziemskich w lipcu, przeprowadzenie wyborów do rad powiatowych w maju 1995 roku oraz wprowadzenie samych powiatów od 1996 roku, z jednoczesnym wpisaniem ich do tworzonego projektu konstytucji. SdRP miała również w planach zmniejszenie liczby województw, czemu również sprzeciwiał się PSL[134].

Pełnomocnik do spraw reformy, Michał Kulesza, jeszcze w kwietniu próbował przekonywać rządzących do reformy administracyjnej, publikując jego program w prasie[135]. Jego starania od objęcia władzy przez koalicję SLD–PSL nie powiodły się, dlatego też podczas kongresu samorządu terytorialnego w maju 1994 roku w Poznaniu ogłosił swoją dymisję ze stanowiska[136]. Swoją decyzję tłumaczył brakiem możliwości pogodzenia lojalności wobec rządu oraz programu reform[137].

Pod koniec maja koalicjanci doszli do porozumienia[138], a projekt ustawy powiatowej trafił pod obrady Sejmu, gdzie – już po wyborach samorządowych – 24 czerwca większością głosów 205–78 przy 46 wstrzymujących się został przekazany do prac komisyjnych w specjalnie powołanej w tym celu komisji nadzwyczajnej[139]. Rząd zaś na kilka dni przed posiedzeniem Sejmu zajął stanowisko, aby prace nad reformą powiatową odłożyć do okresu po uchwaleniu nowej konstytucji[140].

Zamiast wprowadzania stopnia pośredniego, pomysłem władz w tym okresie było przekazanie gminom większego zakresu kompetencji – docelowo wszystkiego poza nadzorem budowlanym i geodezyjnym. Plan ten ogłosił premier Waldemar Pawlak pod koniec lipca 1994 roku[141], a w sierpniu Urząd Rady Ministrów rozesłał do gmin ankiety z pytaniem o przejęcie nowych zadań, stosunek wobec reformy powiatowej oraz ewentualną chęć przejścia do innego rejonu[142]. Ankieta została skrytykowana przez Związek Miast Polskich, opozycję oraz samorządy dużych miast za niejasność i tendencyjność pytań[143][144]. W międzyczasie, termin reformy powiatowej został przesunięty po raz kolejny – we wrześniu SLD ogłosiło, że wybory do rad zaplanowano na wiosnę 1996 roku, zaś rozpoczęcie działalności powiatów na rok 1997[145].

Ostateczne wyniki ankiety ogłoszono w lutym 1995 roku. Odpowiedziało na nią 1765 samorządów (ok. 70% ogółu); 65% opowiedziała się przeciwko reformie powiatowej, zaś 25% – za nią[146]. Pomimo krytyki, URM później powoływał się na wyniki ankiety, tłumacząc brakiem poparcia społecznego swoją niechęć do reformy[147].

Pod koniec 1994 roku w inny sposób wyrażali swoją opinię radni samorządowi w badaniach opinii publicznej. Według badań CBOS z października, 45% ankietowanych popierało utworzenie powiatów, a 40% było przeciwko. Podobne stanowisko ankietowani zajmowali wobec potencjalnej likwidacji części województw; 49% było za, 47% – przeciwko[148].

Podzielona wobec reformy administracyjnej pozostawała koalicja rządząca. W marcu 1995 roku nowy premier z ramienia SLD, Józef Oleksy, w Nowym Targu stwierdził, że prędzej czy później do niej dojdzie, ponieważ „powiaty są potrzebne”[149]. Nowy szef URM, Marek Borowski, kilka dni później ogłosił plany rządu w tym zakresie: przeanalizowanie kosztów reformy oraz późniejsze jej wprowadzenie od 1997 roku[150]. Z drugiej strony, marszałek Senatu z ramienia PSL, Adam Struzik, nazwał w czerwcu powiaty strukturami „zbędnymi, archaicznymi i kosztownymi”[151].

Równocześnie, nadzwyczajna komisja kontynuowała prace nad ustawą o samorządzie powiatowym. W grudniu 1995 roku zakończyła nad nią prace[152], a w lutym 1996 roku podjęła prace nad ustawami jej towarzyszącymi, m.in. na temat finansów powiatowych oraz podziału kompetencji[153][154]. Prace zakończyły się w listopadzie, po łącznie 14 posiedzeniach komisji, złożeniem przez nią sprawozdania[155]. Poprawiony projekt ustawy nie został jednak już włączony w prace Sejmu II kadencji[156], co było w marcu 1997 roku jedną z przyczyn opuszczenia komisji przez posłów opozycyjnej Unii Wolności[157].

Również w lutym 1996 roku doszło do kolejnej zmiany rządu. Nowym premierem został Włodzimierz Cimoszewicz, zaś stanowisko szefa Urzędu Rady Ministrów zajął Jerzy Miller (obydwaj z SLD). Miller ujawnił plany przekonania współkoalicjantów z PSL do koncepcji 12 województw, wprowadzenia powiatów oraz przeprowadzenia wyborów do rad powiatowych w 1998 roku[158]. Jednym z pierwszych podjętych przez rząd działań w tym zakresie było rozesłanie kolejnej ankiety. Tym razem nie objęła ona jednak wszystkich samorządów, lecz jedynie te, które od reformy w 1975 roku wysyłały wnioski o zmianę przynależności wojewódzkiej[159].

Jednym z najważniejszych reformatorskich osiągnięć rządu Cimoszewicza było zaakceptowanie w czerwcu 1996 roku[160] i późniejsze wdrożenie tzw. „reformy centrum”, zapowiadanej jeszcze w 1993 roku[120].

Prace nad ustawą zasadniczą i dwa warianty reformy

[edytuj | edytuj kod]

W tym samym czasie toczyły się prace nad projektem nowej ustawy zasadniczej. Po długich negocjacjach, w październiku 1995 roku głosami SLD oraz Unii Wolności do konstytucji wprowadzono zapis o trójszczeblowym podziale administracyjnym państwa, na gminy, powiaty i województwa[161]. Przeciwne pomysłowi PSL zagroziło wezwaniem społeczeństwa do bojkotu referendum konstytucyjnego w przypadku utrzymania tego zapisu[162].

W grudniu 1996 roku PSL oraz Unia Pracy ogłosiły, że nie poprą projektu konstytucji z zapisem o powiatach, co znaczyłoby brak możliwości jej przyjęcia[163]. Kilka dni później PSL eskalowało konflikt, grożąc opuszczeniem rządzącej koalicji[164]. Spowodowało to wykreślenie w styczniu 1997 roku z projektu kontrowersyjnego zapisu i pozostawienie jedynie zapisu o gminie[165], która według artykułu 164. uchwalonej ostatecznie w kwietniu i obowiązującej od października ustawy zasadniczej jest „podstawową jednostką samorządu terytorialnego”, zaś „inne jednostki samorządu regionalnego (...) określa ustawa”[166].

W połowie 1996 roku, w funkcjonującym jeszcze Urzędzie Rady Ministrów powstał nowy program reformy administracyjnej państwa. Zawarły się w nim dwie koncepcje, zgodne z poglądami obydwu wchodzących w skład rządzącej koalicji partii[167]:

  • utworzenie 12–17 województw oraz ok. 260 powiatów, zgodnie z poglądami SLD,
  • usamorządowienie istniejących do tamtej pory 49 województw, za czym opowiadał się PSL.

16 lipca 1996 roku dwuwariantowy projekt zaakceptował rząd, po czym odbyły się konsultacje w samorządach[168]. Były one podzielone co do kierunku reform. Za wprowadzeniem powiatów opowiadało się 26 sejmików wojewódzkich, Związek Miast Polskich, Unia Metropolii, Unia Miasteczek Polskich i Związek Gmin Wiejskich; przeciwko były pozostałe 23 sejmiki i Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego[169].

Konsultacje w samorządach zakończyły się w listopadzie[170]. Większość ankietowanych opowiedziała się za wariantem reformy z powiatem, przez co pod koniec roku do rządu przesłano tylko tę koncepcję; w styczniu jednak nieoczekiwanie do propozycji dołączono wariant z 49 województwami, co zostało uzasadnione koniecznością spójności stanowisk w sytuacji wykreślenia powiatu z projektu konstytucji[171]. Zawierający obydwa warianty program decentralizacji państwa, pod nazwą „Państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne”, w wersji z kwietnia 1997 roku, rząd przedłożył Sejmowi 15 maja[172].

W odmienny sposób do sporu na temat reformy powiatowej odnosił się ówczesny prezydent, Aleksander Kwaśniewski. Podczas swoich wypowiedzi, m.in. w Płocku w grudniu 1996 roku oraz w Zabrzu w maju 1997 roku nawoływał do jego rozstrzygnięcia poprzez ogólnopolskie referendum, które ze względu na koszty powinno było być przeprowadzone równocześnie z referendum konstytucyjnym lub wyborami parlamentarnymi w 1997 roku[173][174].

Alternatywne konstrukcje powiatowe

[edytuj | edytuj kod]

Ustawa o samorządzie terytorialnym z 1990 roku dała możliwość samorządom gminnym wchodzenia w celowe związki międzygminne, służące do wykonywania różnych zadań komunalnych, np. zarządzania sieciami kanalizacyjnymi lub wodociągowymi. Do końca 1992 roku powstało 79 takich związków różnej wielkości, od najmniejszych, liczących 2–3 gminy, do największego Związku Gmin Zachodnich z siedzibą w Zielonej Górze, do którego należało 77 gmin[175].

W opinii m.in. Stefana Bratkowskiego, który prowadził na ten temat w lecie 1993 na łamach prasy spór z Michałem Kuleszą, takie celowe, dobrowolne związki gmin powinny zastąpić koncepcję obligatoryjnych powiatów[176].

Taki też pogląd rozpowszechnił się w sytuacji zahamowania reform pod koniec 1993 roku. W lutym 1994 roku sam Kulesza stwierdził, że próba zastąpienia powiatów związkami celowymi nie jest „bardzo dobrym pomysłem”, jednak w ówczesnej sytuacji było to jedyne rozwiązanie. Podobne stanowisko wyraził Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego[177]. Związki celowe, mające imitować powiaty, powstały w 1994 roku m.in. w Nowym Targu[178].

Pod koniec 1994 roku rozpoczęły się prace nad zmianą formy Miejskiego Programu Pilotażowego. W założeniu miał on trwać przez rok i zakończyć się z końcem 1994 roku wraz z wejściem w życie reformy powiatowej, lecz w sytuacji spadku tempa reform został on przedłużony na rok 1995[179], a we wrześniu posłowie SLD złożyli w Sejmie projekt ustawy „o zakresie działania niektórych dużych miast”[180].

Podczas posiedzenia Sejmu w lipcu 1995 roku został on skierowany do prac komisyjnych[181], a po ich zakończeniu został on uchwalony w listopadzie i wszedł w życie 1 stycznia 1996 roku, zastępując „program pilotażowy”[182]. W stosunku do niego, cechował się dwiema dużymi zmianami:

  • przejęcie przez miasta pełnego zakresu zadań stało się obligatoryjne; w programie pilotażowym, zakres obowiązków ustalany był z każdym miastem w porozumieniu[183],
  • wprowadzono nowy mechanizm tzw. „miejskich stref usług publicznych”, na mocy których również inne związki gmin mogły przejmować określone w ustawie zadania.

Możliwość tworzenia miejskich stref usług publicznych początkowo istniała dla miast wojewódzkich oraz związanych z nimi gminami. Po nowelizacji ustawy, od początku 1997 roku strefy mogła stworzyć każda gmina miejska[184].

Pierwsza, pilotażowa miejska strefa usług publicznych zaczęła działać od początku 1997 roku w Nowym Sączu[185]. Pozytywne doświadczenia z tym związane sprawiły, że do połowy roku wnioski o stworzenie strefy od 1998 roku złożyło około 30 miast[186] (m.in. Śrem[187], Ostrów Wielkopolski[188], Dąbrowa Tarnowska[189], Olkusz i Mikołów[190]), a w niektórych przypadkach strefami zostały pokryte całe obszary województw (jak w województwie olsztyńskim, gdzie utworzono 12 stref[191]).

Powrót do reformy administracyjnej oraz jej przeprowadzenie

[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 1997 roku zostały przeprowadzone wybory parlamentarne, wskutek których władzę objęła nowa koalicja, składająca się ze zintegrowanej grupy partii postsolidarnościowych pod nazwą Akcja Wyborcza Solidarność oraz znajdującej się dotychczas w opozycji Unii Wolności. Podstawą umowy koalicyjnej, zawartej pod koniec października, stała się lista dziesięciu punktów, spośród których na pozycji 9. znalazł się postulat „decentralizacji państwa przez wzmocnienie gmin, utworzenie powiatów samorządowych i zmniejszenie liczby województw”[192].

Premierem utworzonego rządu został Jerzy Buzek, zaś na stanowisko pełnomocnika rządu ds. reform ustrojowych z dniem 10 grudnia powołano Michała Kuleszę, który zajmował podobne stanowisko w rządzie Hanny Suchockiej w latach 1992–93[193][194].

Projekt ustawy o samorządzie powiatowym wpłynął do Sejmu po raz kolejny już na początku listopada 1997 roku. Wstępne plany rządzących obejmowały przeprowadzenie wyborów do rad powiatowych na wiosnę 1998 roku razem z wyborami do rad gmin oraz przeprowadzenie reformy wojewódzkiej w późniejszym czasie, z planowaną datą wejścia jej w życie w roku 2000. Ponownie pod uwagę brano trzy jej warianty, utworzenie 12–13, 17 lub 25–27 województw[195].

Kalendarz reformy skonkretyzowano na przełomie roku, kiedy rząd Jerzego Buzka 23 grudnia ogłosił przeprowadzenie całej reformy administracyjnej w 1998 roku oraz rozpoczęcie działalności nowych województw i powiatów 1 stycznia 1999 roku. Do końca kwietnia 1998 roku miały być gotowe projekty ustaw, ich uchwalenie w parlamencie miało się odbyć przed przerwą wakacyjną, zaś wybory samorządowe przeniesiono z wiosny na jesień[194].

W stanowiącej większość w rządzącej koalicji AWS podczas posiedzenia klubu w dniach 5–6 stycznia 1998 roku w Mierkach w województwie olsztyńskim przeważył wariant 12 województw, z możliwością dodania kilku nowych (w zdecydowanej mniejszości byli zwolennicy wariantu 25 oraz 31 województw)[196]. Wchodząca w skład koalicji Unia Wolności popierała tę koncepcję; opozycyjny SLD opowiadał się za wariantem 17 województw, zaś PSL pozostawał na stanowisku utrzymania wszystkich istniejących 49[197].

W połowie stycznia CBOS przeprowadził badania sondażowe, dotyczące opinii na temat przeprowadzenia reformy w ogóle oraz ewentualnego utworzenia w jej ramach powiatów. W obydwu przypadkach respondenci odpowiedzieli podobnie: 40% respondentów uznało ogół reformy za sprawę ważną lub bardzo ważną, a 51% za mało ważną lub w ogóle niepotrzebną[198]; w drugim badaniu, 41% uważało reformę powiatową za potrzebną, zaś 47% – nie[199]. Prawie równy podział społeczeństwa wobec sprawy pokazało również kolejne badanie CBOS, przeprowadzone w lutym: na pytanie o ogólny stosunek do reformy 40% ankietowanych określiło się jako jej zwolennicy, zaś 38% – jako przeciwnicy. Jednocześnie, poziom wiedzy na temat reformy był bardzo niski: jedynie 20% respondentów uznało, że wie o niej „dość dużo” lub „bardzo dużo”, w przeciwieństwie do 78% Polaków, którzy wiedzieli „raczej niewiele” albo „nic lub prawie nic”[200].

28 stycznia 1998 roku do Sejmu wpłynęły dwa przyjęte poprzedniego dnia przez rząd projekty ustaw: o administracji rządowej w województwie w formie wojewody oraz o samorządzie województwa w postaci sejmiku województwa, które to stanowiłyby dwa ośrodki władzy w województwie[201]. Zostały rozpatrzone, razem z projektem ustawy o samorządzie powiatowym, na kolejnym posiedzeniu parlamentu w dniu 6 lutego. Po długiej debacie, większością głosów projekty zostały skierowane do prac komisyjnych (projekt ustawy o samorządzie wojewódzkim większością 213–170, ustawy o administracji rządowej w województwie większością 213–169, zaś ustawy o samorządzie powiatowym większością 229–35). Jednocześnie, w pierwszym czytaniu odrzucono dwa mniejszościowe projekty stworzenia 31 oraz 49 województw (większością odpowiednio 333–48 i 335–42)[202].

W marcu 1998 roku Polskie Stronnictwo Ludowe zakończyło zbieranie podpisów pod projektem przeprowadzenia referendum „w sprawie reformy podziału i ustroju terytorialnego Rzeczypospolitej Polskiej”. Łącznie zebrano około 520 tysięcy podpisów[203], z których jednak kilkadziesiąt tysięcy zostało zakwestionowanych przez Państwową Komisję Wyborczą, dlatego też wniosek został złożony w trybie poselskim[204]. Projektowana karta referendalna zawierała trzy warianty odpowiedzi[205].

Za którym z wariantów opowiadasz się:

  1. Za wzmocnieniem samorządu gminnego i powołaniem samorządu w obecnych 49 województwach wraz ze zwiększeniem ich zadań i finansów.
  2. Za likwidacją Twojego województwa w obecnych granicach, utworzeniem nowych 12 wielkich województw-regionów i ponad 300 powiatów.
  3. Za likwidacją Twojego województwa w obecnych granicach, utworzeniem powiatów i nowych 17 dużych województw.

Wniosek został rozpatrzony podczas posiedzenia Sejmu w dniach 22–24 kwietnia 1998 i ostatecznie nie został przyjęty. Za referendum głosowały opozycyjne PSL oraz SLD, zaś przeciwko – rządzący AWS oraz UW; wniosek upadł mniejszością 189–250[206].

Również w marcu, znowelizowana została ustawa o ordynacji wyborczej do rad gmin. Nowelizacja przedłużała okres, w którym należało przeprowadzić te wybory z 60 do 120 dni po upływie kadencji, co pozwoliło na przeprowadzenie ich na jesieni wraz z wyborami do rad powiatów oraz sejmików wojewódzkich. Nowelizacja weszła w życie 22 kwietnia 1998 roku[207][208]. Została ona wkrótce zaskarżona do Trybunału Konstytucyjnego przez grupę posłów opozycji, który jednak 26 maja orzekł jej zgodność z ustawą zasadniczą[209].

Równolegle toczyły się prace nad nową ordynacją wyborczą dla wyborów samorządowych, którą ostatecznie uchwalono 19 czerwca 1998 roku[210]. Ustalono w niej system większościowy w wyborach rad gmin do 20 tys. mieszkańców oraz system proporcjonalny w większych gminach, powiatach oraz województwach, z zachowaniem progu wyborczego na poziomie 5%[211].

Trzeci projekt mapy powiatowej oraz wojewódzkiej

[edytuj | edytuj kod]

Rząd Jerzego Buzka złożył w Sejmie 13 marca 1998 roku projekt ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa. Zgodnie ze stanowiskiem AWS, zakładał on stworzenie 12 dużych województw od 1 stycznia 1999 roku[212][213]. Projekt aktu wykonawczego ustawy (zawierającego opis granic powiatów oraz województw) złożono w Sejmie osobno 19 marca[213].

Pomorze
Zachodnie
Pomorze
Nadwiślańskie
Warmia i Mazury
Ziemia
Białostocka
Wielkopolska
Ziemia
Łódzka
Mazowsze
Ziemia
Lubelska
Dolny Śląsk
Śląsk
Małopolska
Małopolska
Wschodnia
Zestawienie województw według rządowego projektu z marca 1998 r.[213]
Nazwa
województwa 		Siedziba
województwa 		Powiaty
(+m. wył.) 		Gminy Pow.
(1998)[214] 		Ludność
(1997)[214] 		Miasta powiatowe włączone w skład województwa
w porównaniu z 1975 r.
Dolny Śląsk Wrocław 33 (+4) 216 26 726,96 3 555 816 Głogów, Krosno Odrzańskie, Nowa Sól, Wschowa, Zielona Góra, Żagań, Żary (woj. zielonogórskie)
Małopolska Kraków 30 (+4) 291 26 691,40 4 814 274 Bielsko-Biała (woj. katowickie); Busko-Zdrój, Jędrzejów, Kazimierza Wielka, Kielce, Końskie, Opatów, Ostrowiec Świętokrzyski, Pińczów, Skarżysko-Kamienna, Starachowice, Staszów, Włoszczowa (woj. kieleckie)
Małopolska Wschodnia Rzeszów 23 (+1) 178 19 509,67 2 306 183 Sandomierz (woj. kieleckie)
Mazowsze Warszawa 37 (+2) 318 34 741,70 4 999 054 Kozienice, Lipsko, Przysucha, Radom, Szydłowiec, Zwoleń (woj. kieleckie)
Pomorze Nadwiślańskie Gdańsk 30 (+7) 241 32 421,60 3 918 490 Aleksandrów Kujawski, Brodnica, Bydgoszcz, Chełmno, Chojnice, Golub-Dobrzyń, Grudziądz, Inowrocław, Lipno, Nakło nad Notecią, Radziejów, Rypin, Świecie, Toruń, Tuchola, Wąbrzeźno (woj. bydgoskie); Bytów, Człuchów, Słupsk (woj. koszalińskie)
Pomorze Zachodnie Szczecin 19 (+4) 123 24 521,95 1 927 276 Białogard, Drawsko Pomorskie, Kołobrzeg, Koszalin, Sławno, Szczecinek, Świdwin, Wałcz (woj. koszalińskie); Gorzów Wielkopolski (woj. zielonogórskie)
Śląsk Katowice 26 (+17) 214 20 411,44 5 533 692 Jaworzno (woj. krakowskie); Brzeg, Głubczyce, Kędzierzyn-Koźle, Kluczbork, Krapkowice, Namysłów, Nysa, Olesno, Opole, Prudnik, Racibórz, Strzelce Opolskie
Warmia i Mazury Olsztyn 21 (+2) 116 24 202,95 1 460 432 Ełk, Gołdap, Olecko (woj. białostockie); Elbląg (woj. gdańskie)
Wielkopolska Poznań 35 (+2) 249 36 078,56 3 593 915 Mogilno, Żnin (woj. bydgoskie); Złotów (woj. koszalińskie); Międzyrzecz, Słubice, Strzelce Krajeńskie, Sulęcin, Świebodzin (woj. zielonogórskie)
Ziemia Białostocka Białystok 14 (+1) 118 20 179,58 1 223 944 —
Ziemia Lubelska Lublin 20 (+1) 214 25 265,49 2 250 056 Ryki (woj. warszawskie)
Ziemia Łódzka Łódź 22 (+2) 211 21 933,72 3 076 847 Włocławek (woj. bydgoskie); Opoczno (woj. kieleckie); Koło, Turek (woj. poznańskie); Gostynin (woj. warszawskie)

W porównaniu z 1975 rokiem, pozycję siedziby województwa utraciło pięć miast: Bydgoszcz, Kielce, Koszalin, Opole oraz Zielona Góra. Większa część województwa bydgoskiego stała się częścią Pomorza Nadwiślańskiego (z wyjątkiem m.in. okolic Włocławka, które włączono do Ziemi Łódzkiej). Województwo kieleckie podzielono głównie pomiędzy Małopolskę (okolice Kielc) i Mazowsze (okolice Radomia), a województwo koszalińskie pomiędzy Pomorze Zachodnie (część z Koszalinem) a Pomorze Nadwiślańskie (część ze Słupskiem). Stare województwo opolskie włączono w granice Śląska, a zielonogórskie podzielono pomiędzy Dolny Śląsk (okolice Zielonej Góry), Pomorze Zachodnie (okolice Gorzowa Wielkopolskiego) oraz Wielkopolskę (centralna część województwa)[213].

Pomiędzy złożeniem w Sejmie projektów ustawy oraz aktu wykonawczego do niej na mapie powiatowej zaszły ostatnie korekty: 13 marca zakładano stworzenie 307 powiatów[215], zaś przez następny tydzień liczba ta wzrosła o trzy (przywrócono m.in. wykreślony w pierwotnej wersji powiat wschowski[216]).

Ostatecznie, w akcie wykonawczym do ustawy znalazło się 310 powiatów oraz 47 miast wyłączonych z powiatu[217]. W porównaniu z projektem mapy powiatowej Polski z sierpnia 1993 roku dokonano następujących zmian[108][213]:

Mająca stać się wcześniej miastem wydzielonym Warszawa przyjęła postać powiatu warszawskiego, w którego skład miało wejść 11 istniejących wówczas tzw. gmin warszawskich[218]. Jej ustrój miała uregulować nowa ustawa[213].

Zarówno mapa podziału na powiaty, jak i województwa, wywołała w środowiskach samorządowych gwałtowne reakcje. Samorządowcy z Gubina i Lubska byli rozczarowani faktem włączenia ich miast do powiatu krośnieńskiego, zaś z Zakopanego i okolic – do powiatu nowotarskiego. Władze niektórych gmin z okolic Poznania nieprzychylnie odnosiły się do pomysłu utworzenia jednego powiatu poznańskiego, proponując zamiast tego jego podział[219]. W wielu przeniesionych do sąsiednich województw miastach powiatowych podział na nowe województwa wywołał niezadowolenie; negatywnie wypowiedzieli się o nim m.in. burmistrzowie Sandomierza, Koła i Turku, prezydent Gorzowa Wielkopolskiego, wiceprezydent Elbląga oraz samorządowcy z Ełku, Gołdapi, Gorlic, Olecka i Pisza[220][221][222].

O utworzenie dodatkowych województw oprócz planowanych 12 walkę zapowiedzieli również politycy z obszaru województwa bielskiego, województw kaliskiego, konińskiego i sieradzkiego, województw bydgoskiego i toruńskiego, województw częstochowskiego, kieleckiego i radomskiego, województw gorzowskiego i zielonogórskiego, województwa koszalińskiego oraz województwa opolskiego[223][224][225][226].

Mapa powiatów według poselskiego projektu z marca 1998 roku.
Mapa powiatów według poselskiego projektu z marca 1998 roku.
Zestawienie powiatów według rządowego projektu z marca 1998 r.[108]
Nazwa
powiatu 		Siedziba
powiatu 		Województwo Gminy Pow.
(1998)[214] 		Ludność (1997)[214] Przyłączono w porównaniu z projektem podziału administracyjnego z VIII 1993 r.
aleksandrowski Aleksandrów Kujawski Pomorze Nadwiślańskie 9 475,61 56 762 —
augustowski Augustów Ziemia Białostocka 7 1658,27 60 959 —
bartoszycki Bartoszyce Warmia i Mazury 5 1104,99 57 503 —
bełchatowski Bełchatów Ziemia Łódzka 8 955,85 110 242 gm. Rząśnia (pow. Pajęczno)
będziński Będzin Śląsk 5 266,66 127 801 —
bialski (podlaski) Biała Podlaska Ziemia Lubelska 19 2654,65 172 949 gm. Drelów, gm. i m. Międzyrzec Podlaski (pow. Międzyrzec Podlaski)
białogardzki Białogard Pomorze Zachodnie 4 845,36 50 265 —
białostocki Białystok Ziemia Białostocka 15 2986,96 139 484 gm. Łapy, Poświętne, Suraż (pow. Łapy)
Białystok Ziemia Białostocka 1 89,75 282 530 —
bielski Bielsko-Biała Małopolska 10 457,23 144 737 —
bielski (podlaski) Bielsk Podlaski Ziemia Białostocka 8 1385,20 64 466 —
Bielsko-Biała Małopolska 1 124,93 179 835 —
biłgorajski Biłgoraj Ziemia Lubelska 13 1515,77 98 706 —
biskupiecki Biskupiec Warmia i Mazury 4 885,78 40 124 —
bocheński Bochnia Małopolska 10 714,58 107 937 —
bolesławiecki Bolesławiec Dolny Śląsk 6 1303,26 89 596 —
braniewski Braniewo Warmia i Mazury 8 1448,67 59 476 —
brodnicki Brodnica Pomorze Nadwiślańskie 10 1038,79 75 495 gm. Osiek (pow. Rypin)
brzeski Brzesko Małopolska 7 590,00 88 732 —
brzeski (śląski) Brzeg Śląsk 6 876,52 93 930 gm. Grodków (pow. Niemodlin)
brzeziński Brzeziny Ziemia Łódzka 8 593,44 67 441 gm. Andrespol, Nowosolna (pow. Łódź)
brzozowski Brzozów Małopolska Wschodnia 6 540,46 65 541 —
buski Busko-Zdrój Małopolska 8 967,39 77 549 —
bydgoski Bydgoszcz Pomorze Nadwiślańskie 9 1557,56 89 102 gm. Sośno (pow. Sępólno Krajeńskie)
Bydgoszcz Pomorze Nadwiślańskie 1 174,48 386 268 —
bystrzycki Bystrzyca Kłodzka Dolny Śląsk 4 790,67 48 229 —
Bytom Śląsk 1 69,32 207 566 —
bytowski Bytów Pomorze Nadwiślańskie 10 2192,81 76 034 gm. Miastko, Trzebielino (pow. Miastko)
chełmiński Chełmno Pomorze Nadwiślańskie 7 527,62 53 291 —
chełmski Chełm Ziemia Lubelska 16 1921,15 154 694 —
chodzieski Chodzież Wielkopolska 6 834,25 54 095 gm. Ryczywół (pow. Oborniki)
chojnicki Chojnice Pomorze Nadwiślańskie 7 1756,64 113 386 gm. Kamień Krajeński, Sępólno Krajeńskie (pow. Sępólno Krajeńskie)
Chorzów Śląsk 1 33,60 123 045 —
choszczeński Choszczno Pomorze Zachodnie 6 1327,95 51 150 —
chrzanowski Chrzanów Małopolska 5 371,49 131 496 —
ciechanowski Ciechanów Mazowsze 11 1283,87 102 473 gm. Czernice Borowe (pow. Przasnysz)
cieszyński Cieszyn Śląsk 12 730,20 169 993 —
czarnkowski Czarnków Wielkopolska 8 1808,19 87 401 gm. Połajewo (pow. Oborniki); gm. Trzcianka (pow. Piła)
Częstochowa Śląsk 1 159,61 258 193 —
częstochowski Częstochowa Śląsk 19 1846,54 157 182 gm. Nowa Brzeźnica, Pajęczno, Strzelce Wielkie (pow. Pajęczno)
człuchowski Człuchów Pomorze Nadwiślańskie 7 1574,41 58 639 gm. Koczała (pow. Miastko)
Dąbrowa Górnicza Śląsk 1 187,81 131 394 —
dąbrowski Dąbrowa Tarnowska Małopolska 8 575,62 62 860 —
dębicki Dębica Małopolska Wschodnia 7 876,14 139 886 gm. Radomyśl Wielki (pow. Mielec)
drawski Drawsko Pomorskie Pomorze Zachodnie 6 1771,61 60 790 —
działdowski Działdowo Warmia i Mazury 6 964,33 67 239 —
dzierżoniowski Dzierżoniów Dolny Śląsk 7 478,72 112 857 —
Elbląg Warmia i Mazury 1 79,52 129 723 —
elbląski Elbląg Warmia i Mazury 7 999,42 34 361 —
ełcki Ełk Warmia i Mazury 5 1111,87 84 867 —
garwoliński Garwolin Mazowsze 13 1133,28 99 895 gm. Wilga (pow. Otwock)
Gdańsk Pomorze Nadwiślańskie 1 262,03 461 354 —
gdański Pruszcz Gdański Pomorze Nadwiślańskie 8 793,17 74 721 —
Gdynia Pomorze Nadwiślańskie 1 135,49 251 585 —
giżycki Giżycko Warmia i Mazury 6 1118,74 59 432 —
Gliwice Śląsk 1 133,85 212 781 —
gliwicki Gliwice Śląsk 8 676,53 126 493 —
głogowski Głogów Dolny Śląsk 6 443,37 91 656 —
głubczycki Głubczyce Śląsk 4 673,10 53 716 —
gnieźnieński Gniezno Wielkopolska 11 1334,49 142 906 —
goleniowski Goleniów Pomorze Zachodnie 7 1733,09 81 778 —
golubsko-dobrzyński Golub-Dobrzyń Pomorze Nadwiślańskie 6 612,98 45 446 —
gołdapski Gołdap Warmia i Mazury 3 771,93 28 198 —
gorlicki Gorlice Małopolska Wschodnia 10 967,36 107 845 —
gorzowski Gorzów Wielkopolski Pomorze Zachodnie 7 1217,43 62 323 —
Gorzów Wielkopolski Pomorze Zachodnie 1 77,16 125 736 —
gostyniński Gostynin Ziemia Łódzka 5 615,56 49 436 —
gostyński Gostyń Wielkopolska 7 810,34 76 224 —
górowski Góra Dolny Śląsk 4 738,11 37 976 —
grajewski Grajewo Ziemia Białostocka 6 967,24 51 771 —
grodziski (mazowiecki) Grodzisk Mazowiecki Mazowsze 6 366,87 70 949 —
grodziski (wielkopolski) Grodzisk Wielkopolski Wielkopolska 5 643,72 48 426 —
grójecki Grójec Mazowsze 11 1345,24 105 265 gm. Promna (pow. Białobrzegi)
Grudziądz Pomorze Nadwiślańskie 1 58,74 102 829 —
grudziądzki Grudziądz Pomorze Nadwiślańskie 9 1146,86 64 526 —
gryficki Gryfice Pomorze Zachodnie 6 1018,19 62 910 —
gryfiński Gryfino Pomorze Zachodnie 9 1869,54 84 126 gm. Cedynia, Chojna, Mieszkowice, Moryń, Trzcińsko-Zdrój (pow. Chojna)
hajnowski Hajnówka Ziemia Białostocka 9 1623,65 54 318 —
hrubieszowski Hrubieszów Ziemia Lubelska 8 1269,45 75 767 —
iławski Iława Warmia i Mazury 7 1385,00 90 397 gm. Zalewo (pow. Morąg)
inowrocławski Inowrocław Pomorze Nadwiślańskie 10 1346,02 185 321 —
janowski Janów Lubelski Ziemia Lubelska 7 875,34 50 376 —
jarociński Jarocin Wielkopolska 5 707,24 79 685 —
jarosławski Jarosław Małopolska Wschodnia 11 1029,15 123 184 —
jasielski Jasło Małopolska Wschodnia 11 912,65 124 042 —
Jastrzębie-Zdrój Śląsk 1 85,44 102 778 —
jaworski Jawor Dolny Śląsk 7 667,71 60 436 —
Jaworzno Śląsk 1 152,20 97 926 —
jeleniogórski Jelenia Góra Dolny Śląsk 10 736,57 160 996 —
jędrzejowski Jędrzejów Małopolska 9 1256,80 93 888 —
kaliski Kalisz Wielkopolska 12 1300,19 97 230 —
Kalisz Wielkopolska 1 55,27 106 719 —
kamiennogórski Kamienna Góra Dolny Śląsk 4 396,13 49 260 —
kamieński Kamień Pomorski Pomorze Zachodnie 6 1006,65 50 033 —
kartuski Kartuzy Pomorze Nadwiślańskie 8 1120,04 98 049 —
Katowice Śląsk 1 164,54 348 974 —
kazimierski Kazimierza Wielka Małopolska 5 422,48 38 558 —
kędziersko-kozielski Kędzierzyn-Koźle Śląsk 6 625,28 110 569 —
kępiński Kępno Wielkopolska 12 1048,58 88 304 gm. Bolesławiec, Czastary, Galewice, Sokolniki, Wieruszów (pow. Wieruszów)
kętrzyński Kętrzyn Warmia i Mazury 6 1212,97 71 610 —
Kielce Małopolska 1 109,40 212 596 —
kielecki Kielce Małopolska 19 2247,50 193 468 gm. Chmielnik (pow. Busko-Zdrój)
kluczborski Kluczbork Śląsk 4 851,59 72 700 —
kłobucki Kłobuck Śląsk 9 889,15 86 057 —
kłodzki Kłodzko Dolny Śląsk 10 852,70 133 459 —
kolbuszowski Kolbuszowa Małopolska Wschodnia 5 618,13 50 598 —
kolneński Kolno Ziemia Białostocka 6 939,73 41 532 —
kolski Koło Ziemia Łódzka 13 1297,92 107 048 gm. Przedecz (pow. Włocławek)
kołobrzeski Kołobrzeg Pomorze Zachodnie 7 725,86 77 283 —
konecki Końskie Małopolska 8 1139,90 88 721 —
koniński Konin Wielkopolska 15 1660,39 202 741 gm. Wierzbinek (pow. Radziejów)
Koszalin Pomorze Zachodnie 1 83,20 112 096 —
koszaliński Koszalin Pomorze Zachodnie 8 1669,09 63 063 —
kościański Kościan Wielkopolska 5 722,53 78 064 —
kościerzyński Kościerzyna Pomorze Nadwiślańskie 8 1165,85 64 992 —
kozienicki Kozienice Mazowsze 7 916,96 66 633 —
krakowski Kraków Małopolska 20 1520,92 314 857 gm. Krzeszowice (pow. Chrzanów); gm. Jerzmanowice-Przeginia (pow. Olkusz); gm. Biskupice, Gdów, Niepołomice, Wieliczka (pow. Wieliczka)
Kraków Małopolska 1 326,84 740 537 —
krapkowicki Krapkowice Śląsk 5 442,35 73 663 —
krasnystawski Krasnystaw Ziemia Lubelska 10 1122,95 77 090 —
kraśnicki Kraśnik Ziemia Lubelska 10 1005,34 103 696 —
krośnieński Krosno Małopolska Wschodnia 10 967,27 157 967 —
krośnieński (odrzański) Krosno Odrzańskie Dolny Śląsk 7 1389,91 60 190 —
krotoszyński Krotoszyn Wielkopolska 6 714,23 77 544 —
kutnowski Kutno Ziemia Łódzka 11 886,29 112 362 —
kwidzyński Kwidzyn Pomorze Nadwiślańskie 5 731,36 76 725 —
legionowski Legionowo Mazowsze 5 392,78 85 983 gm. Jabłonna, Nieporęt, Serock, Wieliszew, m. Legionowo (pow. Warszawa-Wschód)
Legnica Dolny Śląsk 1 56,29 108 970 —
legnicki Legnica Dolny Śląsk 8 744,60 54 465 —
leski Lesko Małopolska Wschodnia 5 908,31 28 727 —
leszczyński Leszno Wielkopolska 7 767,70 106 346 —
leżajski Leżajsk Małopolska Wschodnia 5 583,01 69 422 —
lęborski Lębork Pomorze Nadwiślańskie 6 939,80 75 800 —
lidzbarski Lidzbark Warmiński Warmia i Mazury 4 680,29 32 411 —
limanowski Limanowa Małopolska 12 951,96 116 218 —
lipnowski Lipno Pomorze Nadwiślańskie 8 900,16 60 104 —
lipski Lipsko Mazowsze 7 911,35 47 342 —
lubaczowski Lubaczów Małopolska Wschodnia 8 1308,37 58 501 —
lubański Lubań Dolny Śląsk 7 428,19 60 463 m. Świeradów-Zdrój (pow. Lwówek Śląski)
lubartowski Lubartów Ziemia Lubelska 13 1290,35 93 225 —
lubelski Lublin Ziemia Lubelska 16 1679,42 134 585 —
lubiński Lubin Dolny Śląsk 4 711,99 110 675 —
Lublin Ziemia Lubelska 1 147,50 356 010 —
lubliniecki Lubliniec Śląsk 8 822,13 80 194 —
lwówecki Lwówek Śląski Dolny Śląsk 5 709,94 51 615 —
łańcucki Łańcut Małopolska Wschodnia 7 451,95 77 087 —
łaski Łask Ziemia Łódzka 6 711,75 58 915 —
łęczycki Łęczyca Ziemia Łódzka 6 525,21 46 315 —
łęczyński Łęczna Ziemia Lubelska 6 633,75 57 492 gm. Cyców (pow. Chełm); gm. Ludwin, Łęczna, Milejów, Puchaczów, Spiczyn (pow. Lublin)
łobeski Łobez Pomorze Zachodnie 4 949,51 34 614 —
łomżyński Łomża Ziemia Białostocka 10 1386,64 115 827 —
łosicki Łosice Mazowsze 8 994,04 42 958 —
łowicki Łowicz Ziemia Łódzka 10 987,13 86 902 —
Łódź Ziemia Łódzka 1 294,39 812 317 —
łukowski Łuków Ziemia Lubelska 11 1394,09 111 169 —
makowski Maków Mazowiecki Mazowsze 10 1064,56 50 148 —
malborski Malbork Pomorze Nadwiślańskie 12 1328,76 114 673 gm. Dzierzgoń, Mikołajki Pomorskie, Ryjewo, Stary Dzierzgoń, Stary Targ, Sztum (pow. Sztum)
miechowski Miechów Małopolska 7 676,73 53 362 —
mielecki Mielec Małopolska Wschodnia 8 650,02 115 880 —
międzychodzki Międzychód Wielkopolska 6 1098,80 46 702 —
międzyrzecki Międzyrzecz Wielkopolska 4 1025,69 50 770 —
mikołowski Mikołów Śląsk 5 231,53 92 764 —
milicki Milicz Dolny Śląsk 3 715,01 37 319 —
miński Mińsk Mazowiecki Mazowsze 11 1081,75 108 487 —
mławski Mława Mazowsze 10 1171,15 75 922 —
mogileński Mogilno Wielkopolska 5 773,98 51 512 —
moniecki Mońki Ziemia Białostocka 7 1384,28 46 042 —
morąski Morąg Warmia i Mazury 5 1089,98 61 904 gm. Godkowo, Pasłęk (pow. Elbląg)
mrągowski Mrągowo Warmia i Mazury 5 1065,23 51 886 —
Mysłowice Śląsk 1 66,09 79 459 —
myszkowski Myszków Śląsk 5 478,62 73 405 —
myślenicki Myślenice Małopolska 9 673,30 110 948 —
myśliborski Myślibórz Pomorze Zachodnie 5 1186,71 70 338 gm. Boleszkowice, Dębno (pow. Chojna)
nakielski Nakło nad Notecią Pomorze Nadwiślańskie 4 727,08 62 424 gm. Więcbork (pow. Sępólno Krajeńskie)
namysłowski Namysłów Śląsk 5 747,67 44 477 —
nidzicki Nidzica Warmia i Mazury 4 960,70 35 215 —
niżański Nisko Małopolska Wschodnia 7 785,58 67 342 —
nowodworski (gdański) Nowy Dwór Gdański Pomorze Nadwiślańskie 5 652,75 36 527 —
nowodworski (mazowiecki) Nowy Dwór Mazowiecki Mazowsze 7 833,92 82 697 —
nowomiejski Nowe Miasto Lubawskie Warmia i Mazury 5 695,01 43 513 —
nowosądecki Nowy Sącz Małopolska 17 1607,30 271 448 —
nowosolski Nowa Sól Dolny Śląsk 8 770,58 88 728 —
nowotarski Nowy Targ Małopolska 19 1946,28 241 915 —
nowotomyski Nowy Tomyśl Wielkopolska 5 831,90 57 868 —
nyski Nysa Śląsk 9 1223,87 150 224 gm. Skoroszyce (pow. Niemodlin); gm. Korfantów (pow. Prudnik)
olecki Olecko Warmia i Mazury 4 873,83 35 447 —
oleski Olesno Śląsk 7 973,62 71 815 —
oleśnicki Oleśnica Dolny Śląsk 8 1049,74 104 496 —
olkuski Olkusz Małopolska 8 712,17 130 408 —
Olsztyn Warmia i Mazury 1 87,89 169 878 —
olsztyński Olsztyn Warmia i Mazury 9 2158,06 80 476 —
oławski Oława Dolny Śląsk 5 665,55 79 425 gm. Wiązów (pow. Strzelin)
opatowski Opatów Małopolska 7 747,74 54 715 —
opoczyński Opoczno Ziemia Łódzka 9 1133,60 85 391 —
Opole Śląsk 1 96,21 130 119 —
opolski Opole Śląsk 13 1586,82 139 515 gm. Niemodlin, Tułowice (pow. Niemodlin)
opolski (lubelski) Opole Lubelskie Ziemia Lubelska 7 804,14 66 048 —
ostrołęcki Ostrołęka Mazowsze 12 2128,32 138 773 —
ostrowiecki Ostrowiec Świętokrzyski Małopolska 6 616,33 122 294 —
ostrowski (mazowiecki) Ostrów Mazowiecka Mazowsze 12 1369,40 85 753 gm. Andrzejewo (pow. Zambrów)
ostrowski (wielkopolski) Ostrów Wielkopolski Wielkopolska 7 1034,98 144 524 —
ostródzki Ostróda Warmia i Mazury 6 1106,04 70 183 —
ostrzeszowski Ostrzeszów Wielkopolska 7 772,37 54 475 —
oświęcimski Oświęcim Małopolska 9 393,96 154 178 —
otwocki Otwock Mazowsze 8 615,09 111 605 —
pabianicki Pabianice Ziemia Łódzka 10 733,53 144 763 gm. Brójce, Czarnocin, Lutomiersk, Rzgów, m. Konstantynów Łódzki (pow. Łódź)
parczewski Parczew Ziemia Lubelska 7 952,62 39 159 —
piaseczyński Piaseczno Mazowsze 5 506,89 103 860 —
pilski Piła Wielkopolska 10 1621,37 149 960 gm. Ujście (pow. Chodzież); gm. Łobżenica, Wyrzysk (pow. Nakło nad Notecią); gm. Jastrowie (pow. Złotów)
pińczowski Pińczów Małopolska 5 611,40 44 577 —
piotrkowski Piotrków Trybunalski Ziemia Łódzka 11 1423,64 169 835 —
piski Pisz Warmia i Mazury 4 1776,17 59 777 —
pleszewski Pleszew Wielkopolska 6 711,91 62 332 —
Płock Mazowsze 1 88,06 130 596 —
płocki Płock Mazowsze 15 1798,71 106 871 gm. Łąck (pow. Gostynin)
płoński Płońsk Mazowsze 11 1237,60 82 730 —
poddębicki Poddębice Ziemia Łódzka 5 751,90 37 195 —
policki Szczecin Pomorze Zachodnie 4 664,16 55 809 —
polkowicki Polkowice Dolny Śląsk 6 779,62 61 739 gm. Gaworzyce, Grębocice, Przemków, Radwanice (pow. Głogów); gm. Chocianów, Polkowice (pow. Lubin)
Poznań Wielkopolska 1 261,31 580 046 —
poznański Poznań Wielkopolska 18 2239,77 276 065 gm. Oborniki (pow. Oborniki); gm. Kórnik (pow. Śrem)
proszowicki Proszowice Małopolska 6 414,57 44 885 —
prudnicki Prudnik Śląsk 4 571,16 63 449 —
pruszkowski Pruszków Mazowsze 5 202,42 116 069 —
przasnyski Przasnysz Mazowsze 5 996,57 46 908 —
przemyski Przemyśl Małopolska Wschodnia 11 1257,39 140 564 —
przeworski Przeworsk Małopolska Wschodnia 9 698,35 79 771 gm. Adamówka, Sieniawa (pow. Jarosław)
przysuski Przysucha Mazowsze 6 623,96 38 580 —
pszczyński Pszczyna Śląsk 6 473,46 102 060 —
pucki Puck Pomorze Nadwiślańskie 7 577,85 68 865 —
puławski Puławy Ziemia Lubelska 12 966,69 141 961 m. Dęblin (pow. Ryki)
pułtuski Pułtusk Mazowsze 7 829,51 51 652 —
pyrzycki Pyrzyce Pomorze Zachodnie 6 725,71 41 161 —
raciborski Racibórz Śląsk 7 517,68 116 387 —
Radom Mazowsze 1 111,71 232 636 —
radomski Radom Mazowsze 19 2130,18 174 360 gm. Białobrzegi, Radzanów, Stara Błotnica, Stromiec, Wyśmierzyce (pow. Białobrzegi); gm. Potworów (pow. Przysucha)
radomszczański Radomsko Ziemia Łódzka 15 1525,50 128 416 gm. Sulmierzyce (pow. Pajęczno)
radziejowski Radziejów Pomorze Nadwiślańskie 7 607,00 44 443 —
radzyński Radzyń Podlaski Ziemia Lubelska 8 965,21 64 171 gm. Kąkolewnica Wschodnia (pow. Międzyrzec Podlaski)
rawicki Rawicz Wielkopolska 5 553,23 59 409 —
rawski Rawa Mazowiecka Ziemia Łódzka 8 932,80 66 867 —
ropczycki Ropczyce Małopolska Wschodnia 5 548,89 70 630 —
Ruda Śląska Śląsk 1 77,59 163 014 —
rybnicki Rybnik Śląsk 7 315,55 145 216 —
Rybnik Śląsk 1 135,10 144 943 —
rycki Ryki Ziemia Lubelska 6 732,86 53 107 —
rypiński Rypin Pomorze Nadwiślańskie 6 587,08 45 775 —
rzeszowski Rzeszów Małopolska Wschodnia 14 1218,73 165 202 gm. Kamień (pow. Nisko)
Rzeszów Małopolska Wschodnia 1 53,70 161 267 —
sandomierski Sandomierz Małopolska Wschodnia 9 675,89 86 593 —
sanocki Sanok Małopolska Wschodnia 8 1225,12 95 740 —
sejneński Sejny Ziemia Białostocka 5 856,07 22 148 —
siedlecki Siedlce Mazowsze 12 1412,82 149 853 —
Siemianowice Śląskie Śląsk 1 25,16 77 664 —
siemiatycki Siemiatycze Ziemia Białostocka 8 1353,26 49 082 —
sieradzki Sieradz Ziemia Łódzka 11 1491,04 125 720 —
sierpecki Sierpc Mazowsze 7 852,89 56 428 —
skarżyski Skarżysko-Kamienna Małopolska 5 342,84 81 436 gm. Skarżysko Kościelne (pow. Starachowice)
skierniewicki Skierniewice Ziemia Łódzka 10 788,98 87 930 —
sławieński Sławno Pomorze Zachodnie 6 1043,62 59 890 —
słubicki Słubice Wielkopolska 5 999,77 47 195 —
słupecki Słupca Wielkopolska 6 659,64 53 822 —
Słupsk Pomorze Nadwiślańskie 1 43,15 102 449 —
słupski Słupsk Pomorze Nadwiślańskie 10 2304,00 93 742 —
sochaczewski Sochaczew Mazowsze 9 815,27 88 710 —
sokołowski Sokołów Podlaski Mazowsze 9 1131,42 61 454 —
sokólski Sokółka Ziemia Białostocka 10 2054,42 79 484 —
Sopot Pomorze Nadwiślańskie 1 17,31 43 026 —
Sosnowiec Śląsk 1 91,26 244 085 —
stalowowolski Stalowa Wola Małopolska Wschodnia 6 832,92 115 044 gm. Bojanów (pow. Nisko)
starachowicki Starachowice Małopolska 5 539,68 100 778 —
stargardzki Stargard Szczeciński Pomorze Zachodnie 10 1519,59 122 188 —
starogardzki Starogard Gdański Pomorze Nadwiślańskie 13 1345,28 120 976 —
staszowski Staszów Małopolska 8 924,84 78 109 —
strzelecki Strzelce Krajeńskie Wielkopolska 5 1248,32 51 401 —
strzelecki Strzelce Opolskie Śląsk 7 744,28 86 900 —
strzeliński Strzelin Dolny Śląsk 4 480,45 38 531 —
strzyżowski Strzyżów Małopolska Wschodnia 5 503,36 62 115 —
sulęciński Sulęcin Wielkopolska 5 1177,43 35 847 —
suski Sucha Beskidzka Małopolska 9 685,75 80 394 —
suwalski Suwałki Ziemia Białostocka 10 1372,81 103 755 —
szamotulski Szamotuły Wielkopolska 8 1119,55 85 283 —
Szczecin Pomorze Zachodnie 1 300,83 418 985 —
szczecinecki Szczecinek Pomorze Zachodnie 7 2091,10 90 395 gm. Biały Bór (pow. Miastko)
szczycieński Szczytno Warmia i Mazury 8 1933,10 71 369 —
szydłowiecki Szydłowiec Mazowsze 5 487,78 45 658 —
średzki (śląski) Środa Śląska Dolny Śląsk 5 703,68 49 245 —
średzki (wielkopolski) Środa Wielkopolska Wielkopolska 4 503,64 45 621 —
śremski Śrem Wielkopolska 4 574,68 57 907 —
świdnicki Świdnica Dolny Śląsk 7 656,43 163 183 —
świdnicki (lubelski) Świdnik Ziemia Lubelska 6 539,66 79 005 —
świdwiński Świdwin Pomorze Zachodnie 6 1093,10 51 800 —
świebodziński Świebodzin Wielkopolska 6 937,45 57 555 —
świecki Świecie Pomorze Nadwiślańskie 8 1054,31 74 309 —
Świętochłowice Śląsk 1 13,22 59 304 —
Świnoujście Pomorze Zachodnie 1 195,10 43 492 —
tarnobrzeski Tarnobrzeg Małopolska Wschodnia 7 832,20 121 361 —
tarnogórski Tarnowskie Góry Śląsk 12 747,17 232 802 gm. Bobrowniki, m. Piekary Śląskie, Wojkowice (pow. Piekary Śląskie); m. Radzionków (pow. m. Bytom)
tarnowski Tarnów Małopolska 15 1344,94 179 366 —
Tarnów Małopolska 1 72,38 121 734 —
tczewski Tczew Pomorze Nadwiślańskie 6 697,54 113 449 —
tomaszowski (lubelski) Tomaszów Lubelski Ziemia Lubelska 12 1413,52 89 565 —
tomaszowski (mazowiecki) Tomaszów Mazowiecki Ziemia Łódzka 10 897,97 120 473 —
Toruń Pomorze Nadwiślańskie 1 115,75 205 840 —
toruński Toruń Pomorze Nadwiślańskie 9 1229,71 80 779 —
trzebnicki Trzebnica Dolny Śląsk 6 1025,55 75 488 —
tucholski Tuchola Pomorze Nadwiślańskie 6 1075,27 47 697 —
turecki Turek Ziemia Łódzka 11 1152,36 97 707 —
Tychy Śląsk 1 81,72 133 258 —
tyski Tychy Śląsk 5 156,58 58 727 gm. Bojszowy, m. Bieruń, Lędziny (pow. Pszczyna); gm. Chełm Śląski, m. Imielin (pow. m. Mysłowice)
ustrzycki Ustrzyki Dolne Małopolska Wschodnia 3 1064,72 21 874 —
wadowicki Wadowice Małopolska 10 657,81 153 106 —
Wałbrzych Dolny Śląsk 1 84,79 137 829 —
wałbrzyski Wałbrzych Dolny Śląsk 8 429,39 62 756 —
wałecki Wałcz Pomorze Zachodnie 5 1407,39 57 051 —
warszawski Warszawa Mazowsze 11 494,28 1 624 843 —
warszawski wschodni Warszawa Mazowsze 8 461,57 113 150 —
warszawski zachodni Warszawa Mazowsze 7 492,63 99 541 —
wąbrzeski Wąbrzeźno Pomorze Nadwiślańskie 5 501,31 35 908 —
wągrowiecki Wągrowiec Wielkopolska 8 1258,75 85 157 gm. Rogoźno (pow. Oborniki)
wejherowski Wejherowo Pomorze Nadwiślańskie 9 1047,03 157 179 —
węgorzewski Węgorzewo Warmia i Mazury 3 693,43 25 443 —
węgrowski Węgrów Mazowsze 8 1074,46 64 877 —
wieluński Wieluń Ziemia Łódzka 16 1471,45 119 279 gm. Działoszyn, Kiełczygłów, Siemkowice (pow. Pajęczno)
Włocławek Ziemia Łódzka 1 84,78 123 303 —
włocławski Włocławek Ziemia Łódzka 13 1455,73 88 031 —
włodawski Włodawa Ziemia Lubelska 9 1404,70 46 072 —
włoszczowski Włoszczowa Małopolska 6 906,38 48 638 —
wodzisławski Wodzisław Śląski Śląsk 9 286,92 158 704 —
wolsztyński Wolsztyn Wielkopolska 6 1088,50 80 085 gm. Babimost, Kargowa (pow. Sulechów)
wołomiński Wołomin Mazowsze 7 599,02 106 470 —
wołowski Wołów Dolny Śląsk 3 675,00 49 866 —
Wrocław Dolny Śląsk 1 292,84 639 399 —
wrocławski Wrocław Dolny Śląsk 9 1116,15 92 842 —
wrzesiński Września Wielkopolska 5 704,19 73 938 —
wschowski Wschowa Dolny Śląsk 4 686,19 41 978 —
wysokomazowiecki Wysokie Mazowieckie Ziemia Białostocka 11 1388,19 66 032 gm. Sokoły (pow. Łapy)
wyszkowski Wyszków Mazowsze 6 876,49 71 400 —
Zabrze Śląsk 1 80,47 200 976 —
zambrowski Zambrów Ziemia Białostocka 5 733,11 46 514 —
zamojski Zamość Ziemia Lubelska 17 1976,33 185 209 —
zawierciański Zawiercie Śląsk 10 1003,27 129 470 —
ząbkowicki Ząbkowice Śląskie Dolny Śląsk 7 801,75 73 558 —
zduńskowolski Zduńska Wola Ziemia Łódzka 4 369,19 69 217 —
zgierski Zgierz Ziemia Łódzka 9 853,71 161 742 gm. Aleksandrów Łódzki, Stryków, gm. i m. Głowno (pow. Łódź)
zgorzelecki Zgorzelec Dolny Śląsk 7 838,11 101 258 —
Zielona Góra Dolny Śląsk 1 58,32 117 850 —
zielonogórski Zielona Góra Dolny Śląsk 8 1349,42 73 532 gm. Bojadła, Sulechów, Trzebiechów (pow. Sulechów)
złotoryjski Złotoryja Dolny Śląsk 6 575,45 47 794 —
złotowski Złotów Wielkopolska 6 981,63 49 075 —
zwoleński Zwoleń Mazowsze 5 571,24 38 780 —
żagański Żagań Dolny Śląsk 9 1131,29 85 740 gm. Niegosławice (pow. Nowa Sól)
żarski Żary Dolny Śląsk 10 1393,49 102 417 —
żniński Żnin Wielkopolska 7 1492,58 91 681 —
żuromiński Żuromin Mazowsze 6 805,01 42 280 —
żyrardowski Żyrardów Mazowsze 5 532,63 76 465 gm. Puszcza Mariańska (pow. Skierniewice)
żywiecki Żywiec Małopolska 15 1039,96 149 994 —

Prace nad mapą administracyjną były kontynuowane po zaprezentowaniu jej społeczeństwu. 28 kwietnia 1998 roku do projektu ustawy została zgłoszona autopoprawka, wprowadzająca do niej kilka przesunięć gmin między powiatami oraz powiatów między województwami[227]:

Równocześnie na wniosek Rady Legislacyjnej rząd ustalił, że ostatecznie liczbę i granice województw określi Sejm w ustawie, zaś obszar i siedziby powiatów ustali Rada Ministrów poprzez rozporządzenie[228]. Zmiany zostały przyjęte przez zainteresowanych samorządowców i społeczeństwo pozytywnie, za wyjątkiem przeniesienia Krynicy Morskiej i gminy Sztutowo do powiatu elbląskiego, któremu sprzeciwiały się zarówno samorządy przenoszonych gmin, jak i Nowego Dworu Gdańskiego, któremu w tej sytuacji groziła utrata statusu miasta powiatowego[229][230].

W maju do komisji administracji i samorządu wpłynęło ok. 90 wniosków o zmianę przynależności powiatowej i wojewódzkiej gmin[231]. Ostatecznie, przeniesiono 9 gmin[213]:

Obiecano również utworzenie powiatów w Zakopanem w woj. małopolskim (z gmin Biały Dunajec, Kościelisko, Poronin i miasta Zakopanego z pow. nowotarskiego)[232] oraz Obornikach w woj. wielkopolskim (z gmin Oborniki, Rogoźno i Ryczywół z powiatów kolejno poznańskiego, wągrowieckiego i chodzieskiego)[233].

  • Zmiany w rządowym projekcie z marca 1998 roku
  • Stan na dzień 19 marca 1998 roku.
    Stan na dzień 19 marca 1998 roku.
  • Stan na dzień 28 kwietnia 1998 roku, po wprowadzeniu autopoprawki.
    Stan na dzień 28 kwietnia 1998 roku, po wprowadzeniu autopoprawki.
  • Stan na dzień 2 czerwca 1998 roku, po przedłożeniu rządowym.
    Stan na dzień 2 czerwca 1998 roku, po przedłożeniu rządowym.

Uchwalenie ustaw ustrojowych przez parlament

[edytuj | edytuj kod]

3 kwietnia 1998 roku Sejm przyjął uchwałę w sprawie trybu prac nad reformą administracji publicznej i zasad jej wdrażania. Wynikało z niej, że[234]:

  • prace nad reformami ustrojowymi, ustawami kompetencyjnymi oraz kształtem podziału administracyjnego kraju miały przebiegać równocześnie oraz być konsultowane z organizacjami samorządów oraz związkami zawodowymi,
  • zasady finansowania samorządów miały uwzględnić słabiej rozwinięte regiony kraju oraz ówczesne miasta wojewódzkie,
  • wyliczenia miano przedstawić dla przynajmniej dwóch wariantów reformy podziału administracyjnego,
  • pomiędzy wyborami samorządowymi a rozpoczęciem funkcjonowania samorządów miało upłynąć przynajmniej 10 tygodni.

Dwa tygodnie później, 15 kwietnia, rząd przyjął pakiet ustaw kompetencyjnych, które regulowały zakres obowiązków przejmowanych przez mające powstać powiaty i województwa oraz pozostających w gestii administracji rządowej[235].

Podczas posiedzenia Sejmu w dniach 22–24 kwietnia przeprowadzono drugie czytania ustaw o samorządach wojewódzkim i powiatowym oraz o administracji rządowej w województwie[236]; miały również odbyć się pierwsze czytania projektów ustaw o trójstopniowym podziale administracyjnym państwa (wariant z 12 oraz z 17 województwami), lecz zdjęto je z porządku obrad na wniosek SLD[237].

W trakcie kolejnego posiedzenia, w dniach 6–8 maja 1998 roku ustawy o samorządzie powiatowym i wojewódzkim oraz o administracji rządowej w województwie zostały uchwalone niewielką przewagą głosów; za ustawami głosowała większość koalicji rządzącej, poza 14 posłów AWS, którzy wraz z SLD i PSL opowiedzieli się przeciwko nim (SLD wskazywał na dwa problematyczne według nich przepisy: o tajności głosowań w radach powiatów i sejmikach wojewódzkich oraz o wytyczaniu granic powiatów w formie rozporządzenia Rady Ministrów[238]). Dodatkowo, przegłosowano m.in. poprawkę, nadającą status miasta na prawach powiatu wszystkim dotychczasowym miastom wojewódzkim[239] (z propozycją tą wyszło początkowo ugrupowanie Ruch Solidarni w Wyborach w marcu[240]).

Senat procedował otrzymane ustawy podczas posiedzenia w dniu 23 maja, wnosząc do nich łącznie 190 poprawek[241][242][243]. Podczas posiedzenia 5 czerwca 1998 roku Sejm przyjął ich część i uchwalił ustawy, zaś prezydent Aleksander Kwaśniewski dokonał ich podpisu w dniu 26 czerwca 1998 roku[244].

Uchwalenie podziału na 15 województw

[edytuj | edytuj kod]

Pierwsze czytanie projektów ustawy o trójstopniowym podziale administracyjnym państwa (rządowego, zakładającego utworzenie 12 województw[213] oraz poselskiego, zgłoszonego przez posłów SLD, tworzącego ich 17[245]) odbyło się 7 maja 1998 roku[246]. Podsekretarz stanu w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych i Administracji, Jerzy Stępień uzasadniając rządowy projekt przypomniał o istniejącej de facto czterostopniowej strukturze administracyjnej kraju oraz wynikających z niej trudnościach w kreowaniu polityki regionalnej[247]; w uzasadnieniu do projektu poselskiego poseł Andrzej Brachmański odniósł się głównie do nastrojów społecznych, większej akceptacji dla wariantu 17 województw wśród społeczeństwa oraz możliwości bardziej zrównoważonego rozwoju[248].

Prace nad projektami toczyły się w komisjach Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej w łącznie 7 posiedzeniach od 13 do 28 maja oraz 4 czerwca 1998 roku[249][250]. Pierwsze trzy posiedzenia, w dniach 13–15 maja, zostały przeznaczone na przyjęcie delegacji województw oraz samorządów, pozostałe – na prace redakcyjne i rozpatrywanie poprawek[251].

Posłowie opozycji zgłosili po pierwszym i drugim czytaniu projektu ustawy o trójstopniowym podziale administracyjnym państwa łącznie kilkadziesiąt poprawek. Poprawki dotyczyły głównie alternatywnych pomysłów na mapę województw – wariantów tworzących kolejno 49, 27, 17, 16, 15, 14 lub 13 województw – oraz ich nazewnictwa (m.in. zmiana nazwy województwa śląskiego na „Śląska i Zagłębia” oraz małopolskiego na „Małopolski i Podbeskidzia”) i siedzib (rozdział siedzib wojewodów oraz sejmików). Zgłoszono również pomysły, według których maksymalnie można byłoby utworzyć 200 powiatów, a sejmiki wojewódzkie na pierwszym posiedzeniu same określiłyby swoje siedziby[249][250].

Komisje Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej po zakończeniu prac nad ustawą postanowiły odrzucić wszystkie zgłoszone poprawki, de facto rekomendując Sejmowi do przegłosowania wariant z 12 województwami[252], co nastąpiło 5 czerwca 1998 roku stosunkiem 246–202, głównie głosami koalicji rządzącej AWS-UW[253]. W trakcie głosowania nad poprawkami, podczas kilku przerw doszło do rozmów między koalicją, opozycją i rządem i złożenia przez te strony deklaracji, na podstawie których klub SLD wycofał swoje poprawki, odnoszące się do stworzenia 13–15 województw, pozostawiając tylko te, zakładające 16 jednostek[254]. Jeszcze tego samego dnia koalicjanci zdecydowali o zmianie koncepcji reformy, zwiększając liczbę województw z 12 do 15[255].

Projekt mapy administracyjnej Polski z 15 województwami, w kształcie po poprawkach komisji senackiej z 10 czerwca 1998 roku.

Po przekazaniu ustawy do Senatu, została ona poddana pod prace Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej, które odbyły się w dniach 9–10 czerwca 1998 roku. Komisja senacka dokonała w ustawie następujących zmian[256]:

  • utworzyła trzy nowe województwa:
    • kujawsko-pomorskie z siedzibą w Bydgoszczy, składające się z części terenów województw łódzkiego, pomorskiego i wielkopolskiego (w przeciwieństwie do województwa bydgoskiego sprzed 1975 roku nieobejmujące okolic Torunia),
    • lubuskie z siedzibą w Zielonej Górze, powstałe z części województw dolnośląskiego, wielkopolskiego i zachodniopomorskiego,
    • opolskie z siedzibą w Opolu, obejmujące wschodnią część województwa dolnośląskiego i zachodnią część śląskiego,
  • przeniosła:
  • zmieniła nazwę województwa białostockiego na podlaskie oraz ujednoliciła wszystkie do przymiotnikowych w brzmieniu: dolnośląskie, kujawsko-pomorskie, lubelskie, lubuskie, łódzkie, małopolskie, mazowieckie, nadwiślańskopomorskie, opolskie, podlaskie, śląskie, wielkopolskie, wschodniomałopolskie i zachodniopomorskie,
  • dodała do ustawy załącznik, precyzujący granice województw przez ustalenie listy gmin, wchodzących w skład każdego z nich.

Podczas kolejnego posiedzenia Senatu, jego stanowisko wobec ustawy zostało uchwalone w nocy z 18 na 19 czerwca 1998 roku. Oprócz poprawek wniesionych przez komisję (najważniejsza z nich, na temat wprowadzenia trzech województw została wprowadzona większością głosów 54–38[257]), uwzględniono również kilka dodatkowych zmian[258][259]:

Jeden z wniosków mniejszości, mający na celu utworzenie województwa małopolsko-beskidzkiego (poprzez włączenie do województwa małopolskiego 22 gmin z okolic Bielsko-Białej oraz Żywca[256]) nie uzyskał poparcia komisji senackiej oraz ogółu senatorów ze względu na przedstawione odmienne stanowiska m.in. rady miejskiej Bielsko-Białej (opowiadającej się za włączeniem do województwa małopolskiego) a wielu gmin ościennych (które się temu sprzeciwiały, woląc pozostać w województwie śląskim)[260].

W drugiej dekadzie czerwca 1998 roku prezydent Aleksander Kwaśniewski odwiedził Kielce, Opole, Zieloną Górę, Koszalin i Bydgoszcz – miasta, które miały utracić status miast wojewódzkich w porównaniu z 1975 rokiem – i wyraził swoje poparcie dla utworzenia województw z siedzibami w tych miastach[261]. Niedługo po ujawnieniu planów parlamentarzystów co do utworzenia 15 województw ogłosił, że skorzysta wobec uchwalonej w takim kształcie ustawy z prawa weta i złoży swój własny projekt, zgodnie z linią SLD tworzący ich 17[257], powołując się przy tym na większe poparcie społeczne dla tego wariantu[262].

Mapa administracyjna Polski z 15 województwami, uchwalona przez Sejm 1 lipca 1998 roku.
Zestawienie województw według ustawy z dnia 1 lipca 1998 r.[258]
Nazwa
województwa 		Siedziba
województwa 		Gminy Pow.
(1998)[214] 		Ludność
(1997)[214]
dolnośląskie Wrocław 169 19 947,76 2 985 381
kujawsko-pomorskie Bydgoszcz 95 12 605,91 1 425 774
lubelskie Lublin 213 25 114,48 2 241 929
lubuskie Gorzów Wielkopolski
Zielona Góra[j] 		82 13 824,59 1 011 458
łódzkie Łódź 177 18 219,11 2 672 823
małopolskie Kraków 274 25 767,55 4 428 948
mazowieckie Warszawa 326 35 761,57 5 070 912
opolskie Opole 71 9412,47 1 091 077
podlaskie Białystok 130 22 937,21 1 372 456
pomorskie Gdańsk 171 23 524,64 2 843 218
śląskie Katowice 166 12 294,04 4 894 230
warmińsko-mazurskie Olsztyn 104 21 445,32 1 311 920
wielkopolskie Poznań 233 31 524,88 3 420 113
wschodniomałopolskie Rzeszów 169 18 811,40 2 216 943
zachodniopomorskie Szczecin 109 21 494,09 1 672 797

Pomimo tego, Sejm uchwalił ustawę z poprawkami Senatu bez zmian 1 lipca stosunkiem głosów 195–40, przy 165 wstrzymujących się (głównie SLD, które nie chciało poprzeć ani wariantu 12 województw, ani 15[263]). Podczas tego samego posiedzenia uchwalono pakiet ustaw kompetencyjnych, określających zadania powiatów i województw po reformie administracji[264]. Zgodnie z zapowiedziami, prezydent 2 lipca zawetował ustawę, powołując się na pominięcie na mapie województw regionu Pomorza Środkowego oraz regionu staropolskiego[265]. Koalicji rządzącej nie udało się zebrać większości kwalifikowanej 3/5, wymaganej do jego odrzucenia; w głosowaniu 3 lipca wniosek poparło 247 posłów (przy wymaganych 263)[266].

Negocjacje koalicji rządzącej z opozycją i dokończenie reformy

[edytuj | edytuj kod]

W dniach 7–9 lipca 1998 roku przeprowadzone zostały konsultacje pomiędzy zespołami koalicji rządzącej a opozycji, mające na celu wynegocjowanie kompromisowej liczby województw, mających powstać w ramach reformy administracyjnej. Podczas ich trwania, SLD zaproponował poparcie dla utworzenia 16 województw, pod warunkiem że to koalicja wybrałaby województwo, które dołączyłoby do pierwotnej liczby 15 (wybór istniał pomiędzy koszalińskim a staropolskim). PSL również zaproponował poparcie projektu, pod warunkiem, że liczba mających powstać powiatów zostałaby zredukowana do 120[267].

Podczas negocjacji, 15 lipca 1998 roku, w Sejmie złożony został przez posłów AWS kolejny projekt ustawy o trójstopniowym podziale państwa, zakładający, zgodnie z pierwotnymi planami, stworzenie 12 województw. Powstał on jeszcze 2 lipca i zakładał utworzenie w miastach, które traciły status siedziby województwa w porównaniu z 1975 rokiem (Bydgoszczy, Kielcach, Koszalinie, Opolu i Zielonej Górze), delegatur urzędów wojewódzkich[268].

Porozumienie międzypartyjne pomiędzy Akcją Wyborczą Solidarność, Unią Wolności oraz Sojuszem Lewicy Demokratycznej (Polskie Stronnictwo Ludowe zbojkotowało negocjacje[269]) zawarto ostatecznie 15 lipca, dopisując do listy województw województwo świętokrzyskie z siedzibą w Kielcach[270]. Województwo świętokrzyskie powstało z 102 gmin, leżących w północnej części województwa małopolskiego oraz gminy Tarłów z województwa mazowieckiego. Drugą zmianą w projekcie ustawy było zobowiązanie się Sejmu i Senatu do przedstawienia oceny nowego podziału administracyjnego do 31 grudnia 2000 roku. Nowy projekt ustawy wpłynął do laski marszałkowskiej 16 lipca[271][k]. Osiągnięcie porozumienia spowodowało wycofanie w dniu 17 lipca złożonego dwa dni wcześniej projektu podziału administracyjnego na 12 województw[268][272].

W tym samym czasie (między 16 a 21 lipca), CBOS przeprowadził kolejne badania opinii społecznej, dotyczące najbardziej akceptowanego przez społeczeństwo kształtu przyszłej mapy administracyjnej Polski. W zdecydowany sposób najpopularniejszym był wariant 17 województw, który miał poparcie 26% ankietowanych[273].

Odsetek ankietowanych, opowiadających się za poszczególnymi wariantami mapy województw
Źródło:[273]

Pierwsze czytanie nowego projektu ustawy odbyło się 17 lipca; w oświadczeniach klubowych zarówno przedstawiciele AWS, UW, jak i SLD stwierdzili, że kompromisowe rozwiązanie nie satysfakcjonuje ich ugrupowań, jednakże zostało uzgodnione dla dobra całej reformy oraz ogółu społeczeństwa[274]. Po dyskusji projekt został skierowany do prac komisyjnych, które odbyły się tego samego dnia. Komisja nie wprowadziła w ustawie większych zmian, dokonano wyłącznie zmian granic niektórych województw poprzez przeniesienie[275]:

W sprawozdaniu z prac komisji, przedstawionym 18 lipca rano, znalazło się 28 wniosków mniejszości[275][276], zaś w trakcie popołudniowego drugiego czytania posłowie zgłosili 27 poprawek[277]. Tego samego dnia komisja przeprowadziła kolejne posiedzenie i przedstawiła dodatkowe sprawozdanie z prac nad zgłoszonymi poprawkami, a wieczorem Sejm ponownie uchwalił ustawę o trójstopniowym podziale administracyjnym państwa stosunkiem głosów 326–45[278], jednocześnie uwzględniając poprawki[279]:

Największa spośród wymienionych zmiana, łącząca Bydgoszcz i Toruń w jednym województwie, została przegłosowana przez posłów opozycyjnego SLD przy wsparciu Zjednoczenia Chrześcijańsko-Narodowego, które wyłamało się w tym głosowaniu ze wspólnego stanowiska AWS. Spotkało się to z krytyką tego ugrupowania, które zwracało uwagę, że porozumienie AWS-UW-SLD przewidywało jedynie nieznaczne korekty na mapie województw. Przeniesienie okolic Głogowa do województwa lubuskiego spotkało się z aprobatą zarówno władz Zielonej Góry, jak i mieszkańców samego przenoszonego obszaru[280]. Pozytywnie zmiany przyjęły władze oraz mieszkańcy Gorlic i okolic[281].

Negatywnie do uchwalonego projektu odniosły się władze Olkusza[282], a także Międzychodu, Wolsztyna i Wschowy, które po zmianach granic województw obawiały się utraty statusu miast powiatowych. Jednakże, według posła Unii Wolności Marka Zielińskiego, w rządzie istniała już na tym etapie „duża wola polityczna, by nie zmieniać już liczby powiatów”[283].

  • Zmiany na mapie administracyjnej Polski z projektu z lipca 1998 roku
  • Początkowa wersja projektu z 16 lipca 1998 roku.
    Początkowa wersja projektu z 16 lipca 1998 roku.
  • Projekt z 17 lipca 1998 roku, po pracach komisyjnych.
    Projekt z 17 lipca 1998 roku, po pracach komisyjnych.
  • Wersja mapy z 18 lipca 1998 roku w kształcie uchwalonym przez Sejm.
    Wersja mapy z 18 lipca 1998 roku w kształcie uchwalonym przez Sejm.

Po uchwaleniu ustawy przez Sejm, trafiła ona do Senatu, gdzie 22 lipca 1998 roku rozpatrzyła ją senacka Komisja Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej. Wprowadziła ona szereg zmian, często stojących w sprzeczności do uchwalonych przez Sejm poprawek[284]:

  • zmieniono nazwę województwa podkarpackiego na rzeszowskie, a siedzibę sejmiku województwa kujawsko-pomorskiego przeniesiono z powrotem z Torunia do Bydgoszczy,
  • przeniesiono gminy Czernikowo i Zbójno do województwa kujawsko-pomorskiego z pomorskiego, gminy Andrzejewo, Boguty-Pianki, Nur i Szulborze Wielkie do województwa podlaskiego z mazowieckiego, a gminy Gidle i Nowa Brzeźnica do województwa śląskiego z łódzkiego,
  • przeniesiono z powrotem: okolice Ełku, Gołdapi i Olecka (12 gmin) do województwa białostockiego z warmińsko-mazurskiego, okolice Głogowa (6 gmin) do województwa dolnośląskiego z lubuskiego, okolice Torunia (42 gmin z sejmowej poprawki oraz gminy Dragacz, Nowe, Radomin i Warlubie) do województwa pomorskiego z kujawsko-pomorskiego, gminy Bolesław i Klucze oraz miasta Bukowno i Sławków do województwa małopolskiego z śląskiego, a gminę Secemin do województwa śląskiego z świętokrzyskiego.

Podczas posiedzenia Senatu 24 lipca 1998 roku senatorzy przyjęli większość z wymienionych poprawek komisji (oprócz zmian dotyczących zmiany nazwy województwa podkarpackiego oraz przynależności wojewódzkiej gmin Czernikowo, Secemin i Zbójno)[285], dodatkowo przenosząc siedzibę sejmiku województwa zachodniopomorskiego ze Szczecina do Koszalina oraz włączając[286]:

Senat odrzucił również ostatecznie propozycje utworzenia 27 i 17 województw, utworzenia województwa staropolskiego z Kielcami i Częstochową oraz włączenia Bielsko-Białej do województwa małopolskiego[287].

W nocy z 24 na 25 lipca 1998 roku[288] poprawki Senatu rozpatrzył Sejm, przyjmując tylko dwie z nich, dotyczące gmin Bolesław i Klucze oraz miast Bukowno i Sławków, a także sześciu gmin z okolic Głogowa[289]. Podczas głosowań zwrócono również uwagę na konieczność wprowadzenia poprawki, włączającej gminy Czernikowo i Zbójno do województwa kujawsko-pomorskiego[290], co nastąpiło przed publikacją aktu prawnego[291].

Proces ustawodawczy zakończył 27 lipca 1998 roku prezydent Aleksander Kwaśniewski, podpisując ustawę o trójstopniowym podziale administracyjnym państwa[292].

  • Prace Senatu nad mapą administracyjną Polski w lipcu 1998 roku
  • Mapa w dniu 22 lipca 1998 roku, po pracach komisyjnych w Senacie.
    Mapa w dniu 22 lipca 1998 roku, po pracach komisyjnych w Senacie.
  • Mapa w dniu 24 lipca 1998 roku, z uchwalonymi poprawkami Senatu.
    Mapa w dniu 24 lipca 1998 roku, z uchwalonymi poprawkami Senatu.
  • Ostateczny kształt mapy po odrzuceniu 25 lipca części poprawek.
    Ostateczny kształt mapy po odrzuceniu 25 lipca części poprawek.

Po uchwaleniu ustawy o liczbie i zakresie terytorialnym województw, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji rozpoczęło prace nad przystosowaniem do ich granic projektowanej przez siebie mapy powiatów[293]. Rząd debatował nad podziałem na powiaty, analizując trzy warianty: utworzenia ok. 250, 280 lub 310 powiatów[294].

Prace nad odpowiednim rozporządzeniem zakończyły się jego wydaniem 7 sierpnia 1998 roku. Ostatecznie utworzono 308 powiatów oraz 65 miast na prawach powiatu[295]. W porównaniu z przedłożeniem rządowym z 2 czerwca w podziale kraju na powiaty dokonano wielu zmian, z których niektóre wymuszone były przeniesieniami gmin pomiędzy województwami. Były to[296]:

Po zakończeniu prac nad podziałem administracyjnym Polski, 11 sierpnia zostały rozpisane wybory samorządowe do organów we wszystkich trzech jego stopniach[297]. Odbyły się one dwa miesiące później, 11 października[298]. Ostatnim akcentem reformy samorządowej stało się zlikwidowanie urzędu Pełnomocnika Rządu do Spraw Reform Ustrojowych Państwa (piastowanego przez Michała Kuleszę), co nastąpiło z dniem 31 grudnia[299].

Alternatywne koncepcje podziału administracyjnego

[edytuj | edytuj kod]

Od wprowadzenia samorządu gminnego w maju 1990 roku, przez całe lata 90. XX wieku w polskiej przestrzeni politycznej oraz medialnej pojawiło się wiele, mniej lub bardziej popularnych koncepcji na nowy podział terytorialny Polski.

W rozdziale pominięto trzy, opisane powyżej koncepcje: koncepcję autonomicznych regionów w rządzie Bieleckiego w 1991 roku, mapę podziału Polski na powiaty z maja 1993 roku (wraz z jej poprawioną wersją z sierpnia) oraz projekt podziału z marca 1998 roku, który ostatecznie przerodził się w podział obowiązujący od 1999 roku (wraz z jego stadiami pośrednimi).

Projekt podziału na 17 województw

[edytuj | edytuj kod]
Projekt podziału administracyjnego na 17 województw.

Koncepcja podziału administracyjnego Polski na 17 województw była zbliżona – zarówno liczbą tych jednostek, jak i ich granicami – do podziału administracyjnego, który przestał obowiązywać w ramach reformy administracyjnej w 1975 roku.

Pierwsze przejawy istnienia tego wariantu pojawiły się w 1993 roku, w czasie prac koncepcyjnych w rządzie Hanny Suchockiej[300]. Wariant 17 województw był jednym z trzech (oprócz 12 i 25 województw), branych pod uwagę podczas prac nad mapą powiatową i wojewódzką w drugiej połowie roku[112]. Po kilkuletnim spowolnieniu prac nad reformą, wariant 17 województw powrócił w połowie 1996 roku jako jeden z dwóch, rozważanych przez koalicję SLD-PSL w swoich planach[167] i następnie został umieszczony w dokumencie programowym „Państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne” z kwietnia 1997 roku[172].

Po objęciu władzy przez koalicję AWS-UW po wyborach w październiku 1997 roku i zaprezentowaniu przez nią 13 marca 1998 roku koncepcji 12 województw, będący w opozycji Sojusz Lewicy Demokratycznej złożył 26 marca swój projekt ustawy, przewidujący utworzenie 17 województw. Projekt zawierał nazwy województw oraz listę ówczesnych miast wojewódzkich, mających wejść w skład nowych jednostek[245]:

Przed pierwszym czytaniem projektu wnioskodawcy złożyli do niego autopoprawkę, wprowadzającą do niego wykaz powiatów oraz gmin, wchodzących w ich skład. Wykaz oparty był na wykazie, zawartym w projekcie aktu wykonawczego do ustawy rządowej, zaprezentowanego 19 marca (pojedyncze zmiany dotyczyły: stworzenia powiatu wieruszowskiego złożonego z gmin Bolesławiec, Czastary, Galewice, Łubnice, Sokolniki i Wieruszów, dopisania do listy miast wyłączonych z powiatów Jeleniej Góry oraz przeniesienia: gminy Przemęt do powiatu kościańskiego z wolsztyńskiego, gmin Przytoczna i Pszczew do powiatu międzyrzeckiego z międzychodzkiego oraz gminy Jastrowie do powiatu złotowskiego z pilskiego)[213][245][n].

Autopoprawka obrazowała również zmiany, które zaszły w projekcie od czasu jego złożenia: Bielsko-Biała została przeniesiona na Górny Śląsk, Elbląg do Warmii i Mazur, zaś Suwałki do Ziemi Białostockiej[302]. Z kolei względem mapy administracyjnej z 1975 roku, na której opierał się projekt, zaszły m.in. zmiany, polegające na przeniesieniu[99]:

Pomimo pierwotnej decyzji koalicji rządzącej, forsującej swoją koncepcję podziału administracyjnego, Sojuszowi, wspieranemu przez wywodzącego się z niego prezydenta Aleksandra Kwaśniewskiego udało się dodać do ostatecznie uchwalonej ustawy cztery województwa z promowanego przez siebie wariantu „17” – kujawsko-pomorskie, lubuskie, opolskie oraz świętokrzyskie[291].

Projekt podziału na 25–31 województw

[edytuj | edytuj kod]
Projekt podziału administracyjnego na 25 województw.

Pierwszym sygnałem do działania, który ostatecznie przerodził się w tzw. koncepcję „średnich województw”, było przedstawienie przez rząd Jana Krzysztofa Bieleckiego na początku 1991 roku planów utworzenia w Polsce dużych regionów. Sprzeciwiły się temu władze województw, które w takim wypadku uległyby likwidacji, a zespół naukowców pod wodzą prof. Jana Szczepkowskiego wypracował koncepcję podziału kraju na 25 województw[62].

W listopadzie 1992 roku doszło do zawiązania porozumienia pomiędzy trzema miastami – Częstochową, Płockiem i Toruniem, którym groziła utrata statusu miast wojewódzkich. Do wymienionej trójki dołączyły niedługo potem Kalisz oraz Siedlce i łącznie z nią wypracowały wspólne stanowisko (podczas spotkań 17 grudnia 1992 roku w Płocku i 16 lutego 1993 roku w Kaliszu), popierające koncepcję średnich województw. Na początku 1993 roku do koalicji dołączyły Legnica oraz Radom, zaś do września tego roku przyłączył się do niej Gorzów Wielkopolski[112][303].

Prace nad koncepcją nabrały tempa w 1993 roku, kiedy przedstawiane były projekty podziałów kraju na powiaty oraz gdy zapowiedziano, że wariant 25 województw był jednym z branych pod uwagę w planowaniu reformy wojewódzkiej[112]. 25 maja 1993 roku w Siedlcach zorganizowano seminarium, podczas którego uzasadniano konieczność wyboru właśnie tego wariantu[303].

Koncepcja zyskała poparcie niektórych sił politycznych, których przedstawiciele (związani głównie z Porozumieniem Centrum i Ruchem dla Rzeczypospolitej) 13 maja 1993 roku złożyli w Sejmie projekt nowelizacji ustawy o terenowych organach administracji, który oprócz kilku poprawek ustalał na nowo wykaz województw, redukując ich liczbę z 49 do 31. Z założeń projektu wynikało, że „ani gospodarka, ani społeczeństwo” nie były wówczas przygotowane na „nieograniczoną samorządność”, jaką wprowadzałaby reforma zakładająca małą liczbę województw. Podział administracyjny miał być trójszczeblowy, z samorządnymi gminami i powiatami oraz województwem jako organem administracji rządowej[304].

Projekt podziału administracyjnego na 31 województw.

Budowanie listy miast wojewódzkich rozpoczęto na bazie 17 miast, pełniących tę funkcję do 1975 roku. Dodano do nich Toruń, Częstochową, Kalisz i Płock jako „ważne centra regionalne i krajowe”. Pozostałe umieszczone w projekcie miasta były miastami średnimi, mającymi na celu odciążenie największych aglomeracji kraju w zarządzaniu rozległymi terenami na ich peryferiach (Radom, Siedlce, Gorzów Wielkopolski i Legnica oraz w wariancie „31” dodatkowo Nowy Sącz, Tarnów, Ostrołęka i Piotrków Trybunalski). W wariancie „31” zwrócono również uwagę na konieczność utrzymania ośrodków wojewódzkich na ścianie wschodniej, przez co ostatnie dwa województwa zlokalizowano w Przemyślu i Zamościu[303].

W projekcie ostatecznie znalazły się więc województwa: białostockie, bydgoskie, częstochowskie, gdańskie, gorzowskie, kaliskie, katowickie, kieleckie, koszalińskie, krakowskie, legnickie, lubelskie, łódzkie, nowosądeckie, olsztyńskie, opolskie, ostrołęckie, piotrkowskie, płockie, poznańskie, przemyskie, radomskie, rzeszowskie, siedleckie, szczecińskie, tarnowskie, toruńskie, warszawskie, wrocławskie, zamojskie oraz zielonogórskie[304].

Pomimo spowolnienia prac nad reformą od 1994 roku, ósemka sejmików zagrożonych województw nadal była zrzeszona w koalicji i po ogłoszeniu w lutym 1996 roku przez szefa URM poparcia dla wariantu 12 województw, zebrała się 19 marca 1996 roku w Toruniu i ponownie wyraziła poparcie dla wariantu „25”[305].

Po przejęciu władzy przez koalicję AWS-UW, część rządzących (Porozumienie Centrum, Konfederacja Polski Niepodległej – Obóz Patriotyczny, NSZZ „Solidarność”) opowiedziała się przeciwko wariantowi „12”, stanowiącemu główny nurt reformy i podczas posiedzenia AWS na początku stycznia w Mierkach poparła bezskutecznie wariant „31”[196]. Zwolenniczką średnich województw była również marszałek Senatu, Alicja Grześkowiak, która jednak opowiadała się za wariantem „25”[306]. Niedługo po tym posiedzeniu, 23 stycznia 1998 roku, złożyli w Sejmie projekt reformy wojewódzkiej, bardzo podobny do projektu przedstawionego przez siebie w maju 1993 roku[307] (został on odrzucony w pierwszym czytaniu 6 lutego[308]).

3 kwietnia 1998 roku do Sejmu wpłynął projekt kolejnej grupy posłów, tym razem z SLD, którzy wnioskowali o utworzenie 25 województw (zgodnie z koncepcją średnich województw z 1993 roku). Został on jednak szybko wycofany[309], zaś 19 kwietnia Rada Socjaldemokracji RP przyjęła stosunkiem głosów 112 do 18 wariant „17” jako wspierany przez ugrupowanie[310].

Projekt podziału administracyjnego na 27 województw.

Kolejną próbą wprowadzenia w życie koncepcji było zgłoszenie do procedowanego w Sejmie projektu ustawy o trójstopniowym podziale administracyjnym w maju 1998 roku poprawki, mającej na celu utworzenie 27 województw (początkowo, doniesienia prasowe wspominały ich 26[311]). W porównaniu do wariantu „25”, wariant „27” przewidywał również utworzenie województwa bielskiego z siedzibą w Bielsko-Białej oraz ostrołęcko-łomżyńskiego z siedzibą w Łomży[249][o]. Analogiczna poprawka po odrzuceniu jej w Sejmie została zgłoszona podczas prac nad uchwaloną już ustawą w Senacie, gdzie również została odrzucona[256].

Weto prezydenta Kwaśniewskiego wobec uchwalonego przez parlament wariantu 15 województw spowodowało rozpoczęcie procesu ustawodawczego od początku. Pozostający w mniejszości zwolennicy 27 województw podjęli kolejną próbę ich wprowadzenia, składając 14 lipca projekt odpowiedniej ustawy (pod projektem podpisali się m.in. Jan Łopuszański i Grażyna Staniszewska, wieloletni zwolennicy koncepcji)[312].

Oprócz listy województw (takiej samej, jak w przypadku zgłaszanej wcześniej poprawki), projekt zawierał wykaz gmin, mających wejść w skład każdego z nich. Wykaz zawierał wiele błędów: lista zawierała nieistniejące gminy, jak Dębołęka i Kleszczyna w woj. koszalińskim i Charzewice w woj. rzeszowskim; kilkanaście gmin nie zostało przypisanych do żadnego województwa, a niektóre do dwóch jednocześnie; w niektórych przypadkach doszło nawet do stworzenia enklaw, jak np. miasta Łomży na terenie woj. białostockiego. Błędy zostały wytknięte podczas pierwszego czytania projektu na posiedzeniu Sejmu[313], podczas którego został on odrzucony[314]. Ostatnią próbę przeforsowania wariantu podjęto w Senacie, zgłaszając odpowiednią poprawkę; została ona jednak odrzucona[284][287].

Projekt podziału na 49 województw

[edytuj | edytuj kod]
Projekt podziału administracyjnego na 49 województw, w niezmienionym kształcie.

Podczas prac nad reformą istniała grupa polityków, która chciała przeprowadzić ją bez dokonywania żadnych zmian w podziale administracyjnym, przenosząc jedynie niektóre dodatkowe zadania na gminy oraz wprowadzając samorząd na szczeblu wojewódzkim. Zwolennicy takiej koncepcji podnosili argumenty osłabienia gmin w przypadku utworzenia powiatów, zdecydowanie niższych kosztów reformy (zlikwidowane zostałyby urzędy rejonowe) oraz konieczności utrzymania dotychczasowych siedzib województw, które stały się „regionalnymi centrami życia społecznego”[315].

Pierwszy projekt ustawy w takim kształcie złożyła Konfederacja Polski Niepodległej 18 grudnia 1992 roku[316]. W latach późniejszych, stanowisko o braku konieczności zmian w podziale wojewódzkim przyjęło wchodzące w latach 1993–97 w skład koalicji rządzącej Polskie Stronnictwo Ludowe, składając odpowiedni projekt ustawy 25 września 1995 roku (nie został on rozpatrzony do końca kadencji)[315][317].

W 1996 roku stanowisko PSL-u poparł Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego, obradujący 2 kwietnia pod przewodnictwem Adama Struzika, marszałka Senatu z ramienia tej partii[318]. W kolejnych miesiącach, wariant „49” stał się jednym z dwóch, branych pod uwagę w toku planowanej reformy (drugim był wariant 12–17 województw, promowany przez SLD)[168]. W kwietniu 1997 roku został on wpisany do rządowego programu decentralizacji państwa pod nazwą „Państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne”[172].

Na przełomie lutego i marca 1997 roku przy marszałku Struziku zawiązał się zespół ekspercki, mający na celu przedstawić problematykę podziału administracyjnego kraju, skupiając się w szczególności na koncepcji dwustopniowej. Prace zespołu, koordynowane przez prof. Andrzeja Stasiaka, zwieńczyło seminarium, które odbyło się w dniach 11–12 kwietnia 1998 roku w podwarszawskich Białobrzegach oraz opublikowanie opinii zespołu w książce o podtytule „My tego nie chcemy” w czerwcu[319].

Po utracie władzy przez PSL, złożył on w Sejmie 21 stycznia 1998 roku projekt ustawy o samorządzie województwa z zachowaniem 49 istniejących województw, który został odrzucony w pierwszym czytaniu 6 lutego[320]. Ludowcy próbowali później jeszcze forsować ten wariant reformy poprzez poprawki do zawetowanej później przez prezydenta ustawy o trójstopniowym podziale administracyjnym państwa, co zakończyło się niepowodzeniem[249].

Pozostałe koncepcje

[edytuj | edytuj kod]

W kwietniu 1991 roku na łamach tygodnika „Wspólnota” został opublikowany projekt reformy podziału terytorialnego Polski autorstwa prof. Zbigniewa Rykla (w oparciu o tezy, wygłoszone w lutym). Zakładał on wprowadzenie czterostopniowego podziału terytorialnego na 11 prowincji, 22 województwa i 253 powiaty, w których skład weszłyby dotychczasowe gminy[321].

Na przełomie 1994 i 1995 roku Michał Strąk, szef Urzędu Rady Ministrów przedstawił swoją własną koncepcję podziału. Według niego, państwo byłoby podzielone na trzy makroregiony z siedzibami w Krakowie, Poznaniu i Warszawie (rozważany był również czwarty z siedzibą w Gdańsku)[322], które otrzymałyby status „miasta stołecznego posiadającego pewne prawa, na wzór miast stołecznych w dawnym ZSRR, a obecnej Rosji”[323].

Od dominujących w przestrzeni publicznej stanowisk różniły się również te, przewidujące mniej niż 12 województw. Stworzenie 8 województw proponowało w marcu 1998 roku Stronnictwo Konserwatywno-Ludowe, stanowiące część Akcji Wyborczej Solidarność[324]. Pojawiały się również warianty przewidujące 9 lub 10 tych jednostek[325].

Radykalną koncepcję zaprezentował prof. Wacław Wilczyński, proponujący w ramach reformy likwidację gmin oraz stworzenie 700–800 tzw. „gmino-powiatów”, które stanowiłyby „jedną, większą, sprawnie zarządzaną całość”[326].

Skutki wprowadzenia reformy

[edytuj | edytuj kod]
Pomnik upamiętniający istnienie województwa bialskopodlaskiego w Białej Podlaskiej.

Wdrożenie reformy administracyjnej w 1999 roku przyniosło kilka poważnych skutków wobec dotychczasowego ustroju terytorialnego oraz zmiany instytucji, odpowiedzialnych od tamtej pory za poszczególne zadania publiczne[327].

Pierwszym ze skutków reformy było wprowadzenie nowego podziału administracyjnego państwa. Obowiązujący od 1 czerwca 1975 roku do 31 grudnia 1998 roku dwustopniowy podział na 49 województw oraz ok. 2450 do 3200 jednostek stopnia podstawowego (gmin oraz samodzielnych miast, których liczba zmieniała się w tym okresie)[p] zastąpił podział trójstopniowy. Jednym z założeń, przyjętych podczas tworzenia nowego podziału administracyjnego było uwzględnienie w nim lokalnych oraz więzi społecznych, a także polskiej racji stanu[328].

Kolejnym skutkiem było rozszerzenie instytucji samorządu terytorialnego, funkcjonującego od 1990 roku w polskich gminach, na utworzone w ramach reformy powiaty i województwa. Wprowadzenie samorządu na drugim i trzecim szczeblu podziału administracyjnego miało być realizacją wpisanej do konstytucji zasady pomocniczości[328], a także realizowało zapisaną w niej możliwość tworzenia „innych jednostek samorządu lokalnego i regionalnego”[166]. W powiatach samorząd realizowany jest przez radę powiatu oraz wybierany przez nią zarząd ze starostą na czele (w miastach na prawach powiatu funkcję rady powiatu stanowi rada miasta, zaś władzę wykonawczą pełni wybierany w wyborach powszechnych prezydent)[329]. W województwach samorząd stanowi sejmik województwa, który powołuje zarząd wraz z jego przewodniczącym – marszałkiem województwa[330]. Pierwsza kadencja rad powiatów oraz sejmików wojewódzkich rozpoczęła się w 1998 roku, po wyborach samorządowych.

Reforma administracyjna przebudowała również administrację terenową w państwie. Wprowadzono instytucję administracji zespolonej, w ramach której wiele dotychczasowych organów (jak policja, straż pożarna, inspekcja sanitarna, konserwatorzy zabytków czy kuratoria oświaty) zostało przekazanych pod zwierzchnictwo wojewody, który oprócz pełnienia tej funkcji pozostał przedstawicielem administracji rządowej w województwach. Ta część reformy miała na celu umożliwienie prowadzenia przez państwo spójnej polityki terytorialnej[327].

Zorganizowanie trzech stopni podziału terytorialnego było powiązane z ustanowieniem nowego podziału zadań i kompetencji dla organów każdego z jego szczebli. Segment lokalny władzy – władze gminne oraz powiatowe – otrzymały uprawnienia związane z pełnieniem zadań publicznych i zapewnieniem dostępu do usług publicznych[331]. Segment regionalny zaś, działający na szczeblu wojewódzkim, zajął się określonym w ogólniejszym stopniu rozwojem gospodarczym i cywilizacyjnym państwa[328], realizowanym poprzez wypracowane przez siebie strategie rozwoju oraz zapewniane przez siebie niektóre usługi publiczne (jak dostęp do uczelni wyższych oraz szpitali specjalistycznych)[332].

W celu umożliwienia wszystkim szczeblom samorządu terytorialnego możliwości finansowania otrzymanych przez nie zadań, zapewniono im udział w finansach publicznych państwa. Udział ten jest realizowany przez dochody własne samorządów, a także dotacje celowe i subwencje ogólne z budżetu państwa. Samorządy otrzymały również uprawnienia do ustanawiania, w granicach ustawy, wysokości podatków i opłat lokalnych[333].

Według zawartych w strategii finansowej rządu z 1998 roku informacji, przeprowadzenie reformy administracyjnej miało kosztować równowartość 0,3% polskiego PKB, co po przeliczeniu dawało kwotę ok. 1,8 mld ówczesnych złotych[334]. Wdrożenie reformy poskutkowało zmianą pracodawcy przez ok. 70 tysięcy pracowników terenowej administracji publicznej, a zwierzchnictwo zmieniło 7,5 tysięcy jednostek kulturalnych, oświatowych, zdrowotnych oraz społecznych – z organów państwowych stały się one organami samorządowymi[335].

Charakterystyka nowego podziału administracyjnego

[edytuj | edytuj kod]

Po wprowadzeniu reformy, 1 stycznia 1999 roku Polska dzieliła się na 16 województw, 373 jednostki stopnia powiatowego (308 powiatów oraz 65 miast na prawach powiatu – gmin miejskich, które otrzymały zadania i kompetencje powiatów) oraz 2489 gmin (307 miejskich, 567 miejsko-wiejskich i 1615 wiejskich), których liczba i zakres terytorialny nie uległ w ramach reformy zmianie[335].

Podział administracyjny Polski na województwa 1 stycznia 1999 roku[336]
Nazwa
województwa 		Siedziba
województwa 		Powiaty
(+m. wył.) 		Gminy Pow.
(1999)[337] 		Ludność
(1998)[337] 		Obszary województw istniejących w latach
1975–1998 wchodzące w skład województwa
dolnośląskie Wrocław 26 (+4) 169 19 947,76 2 982 128 całość: jeleniogórskiego, legnickiego, wałbrzyskiego, wrocławskiego
część: kaliskiego[q], leszczyńskiego[r]
kujawsko-pomorskie Bydgoszcz
Toruń[s] 		19 (+4) 144 17 969,72 2 100 106 całość: włocławskiego
część: bydgoskiego[t], toruńskiego[u]
lubelskie Lublin 20 (+4) 213 25 114,48 2 239 500 całość: chełmskiego, lubelskiego, zamojskiego
część: bialskopodlaskiego[v], siedleckiego[w], tarnobrzeskiego[x]
lubuskie Gorzów Wielkopolski
Zielona Góra[y] 		11 (+2) 83 13 984,44 1 022 521 część: gorzowskiego[z], leszczyńskiego[aa], zielonogórskiego[ab]
łódzkie Łódź 20 (+3) 177 18 219,11 2 663 608 całość: łódzkiego, sieradzkiego
część: częstochowskiego[ac], kaliskiego[ad], konińskiego[ae], piotrkowskiego[af], płockiego[ag], radomskiego[ah], skierniewickiego[ai]
małopolskie Kraków 19 (+3) 182 15 144,10 3 215 885 całość: krakowskiego, nowosądeckiego
część: bielskiego[aj], katowickiego[ak], kieleckiego[al], krośnieńskiego[am], tarnowskiego[an]
mazowieckie Warszawa 38 (+4) 325 35 597,80 5 066 598 całość: warszawskiego
część: bialskopodlaskiego[ao], ciechanowskiego[ap], łomżyńskiego[aq], ostrołęckiego[ar], płockiego[as], radomskiego[at], siedleckiego[au] skierniewickiego[av]
opolskie Opole 11 (+1) 71 9412,47 1 089 586 całość: opolskiego
część: częstochowskiego[aw]
podkarpackie Rzeszów 20 (+4) 160 17 926,28 2 122 164 całość: przemyskiego, rzeszowskiego
część: krośnieńskiego[ax], tarnobrzeskiego[ay], tarnowskiego[az]
podlaskie Białystok 14 (+3) 118 20 179,58 1 223 802 całość: białostockiego
część: łomżyńskiego[ba], suwalskiego[bb]
pomorskie Gdańsk 15 (+4) 123 18 292,88 2 185 673 całość: gdańskiego
część: bydgoskiego[bc], elbląskiego[bd], słupskiego[be]
śląskie Katowice 17 (+19) 166 12 294,04 4 882 448 część: bielskiego[bf], częstochowskiego[bg], katowickiego[bh]
świętokrzyskie Kielce 13 (+1) 102 11 672,34 1 326 218 część: kieleckiego[bi], częstochowskiego[bj], piotrkowskiego[bk], radomskiego[bl], tarnobrzeskiego[bm]
warmińsko-mazurskie Olsztyn 17 (+2) 116 24 202,95 1 463 520 całość: olsztyńskiego
część: ciechanowskiego[bn], elbląskiego[bo], ostrołęckiego[bp], suwalskiego[bq], toruńskiego[br]
wielkopolskie Poznań 31 (+4) 226 29 825,59 3 351 422 całość poznańskiego
część: bydgoskiego[bs], gorzowskiego[bt], kaliskiego[bu], konińskiego[bv], leszczyńskiego[bw], pilskiego[bx], zielonogórskiego[by]
zachodniopomorskie Szczecin 17 (+3) 114 22 901,48 1 731 804 całość: koszalińskiego, szczecińskiego
część: gorzowskiego[bz], pilskiego[ca], słupskiego[cb]

Zmiany wobec podziału sprzed 1975 roku

[edytuj | edytuj kod]
Porównanie podziału administracyjnego Polski przed reformą z 1975 roku (oznaczony kolorami) i po reformie z 1999 roku (oznaczony liniami).

Podział administracyjny z 1 stycznia 1999 w dużej mierze przypomina podział administracyjny według stanu z 31 maja 1975 (w przeddzień reformy administracyjnej z 1975 roku). Dlatego też, porównanie obu podziałów wyłania pewne trwałości bądź zmiany w lokalnych powiązaniach przestrzennych, jakie nastąpiły w czasie obowiązywania dwustopniowego podziału państwa[99][296].

W porównaniu ze stanem z 31 maja 1975 nie odtworzono istniejących wówczas 29 powiatów ziemskich (bełżyckiego, biskupieckiego, brzezińskiego, bychawskiego, bystrzyckiego, chojeńskiego, dąbrowskiego, grodkowskiego, lubskiego, łapskiego, łobeskiego, miasteckiego, morąskiego, niemodlińskiego, nowogardzkiego, noworudzkiego, pasłęckiego, sulechowskiego, sycowskiego, szczecińskiego, szprotawskiego, sztumskiego, szubińskiego, węgorzewskiego, wschowskiego i wyrzyskiego; powiaty czarnkowski i trzcianecki połączono w czarnkowsko-trzcianecki, zaś gołdapski i olecki w olecko-gołdapski) oraz 26 powiatów miejskich (Brzeg, Cieszyn, Czeladź, Gniezno, Inowrocław, Nysa, Ostrowiec Świętokrzyski, Ostrów Wielkopolski, Otwock, Pabianice, Piła, Pruszków, Racibórz, Sanok, Skarżysko-Kamienna, Stalowa Wola, Starachowice, Stargard Szczeciński, Świdnica, Tczew, Tomaszów Mazowiecki, Zakopane, Zawiercie, Zduńska Wola, Zgierz i Żyrardów)[99][296].

Po raz pierwszy utworzono 16 powiatów (legionowski, łęczyński, mikołowski, ostrowiecki, pabianicki, policki[cc], polkowicki, skarżyski, świdnicki, tatrzański, tomaszowski, warszawski zachodni, wielicki, zduńskowolski, zgierski i żyrardowski). Analogicznie, 10 nowych miast otrzymało status wyłączonych z powiatu: Jastrzębie-Zdrój, Piekary Śląskie i Żory oraz Biała Podlaska, Krosno, Łomża, Ostrołęka, Skierniewice, Suwałki i Tarnobrzeg, które otrzymały ten status jako rekompensatę za utraconą rolę miasta wojewódzkiego. Nie wszystkie 49 dawnych siedzib województw stały się miastami na prawach powiatu: władze Ciechanowa, Piły i Sieradza zrezygnowały z tego wyróżnienia[295][296].

Przywrócono 4 powiaty istniejące w ramach starego podziału administracyjnego, lecz zniesione przed 1975 rokiem – niżański (istniejący do 1973 roku[338]), pilski (do 1958 roku[339]), sanocki (do 1972 roku[340]) i warszawski (do 1952 istniał powiat warszawski o znacznie innym zasięgu terytorialnym[341]). Cztery dawne odtworzone powiaty zmieniły nazwy: kozielski na kędzierzyńsko-kozielski; łódzki na łódzki wschodni; ropczycki na ropczycko-sędziszowski, a strzelecki na strzelecko-drezdenecki. W przypadku pierwszego zmieniła się też formalnie siedziba powiatu (ze zniesionego miasta Koźla na Kędzierzyn-Koźle)[296].

Pozostałe 301 powiatów ziemskich oraz 48 powiatów miejskich odtworzono według stanu z 31 maja 1975, choć często o odmiennych granicach. Na szczególną uwagę zasługują dwa odtworzone powiaty[99][296]:

  • odtworzony powiat bieszczadzki różnił się znacznie od istniejącego w latach 1972–1975 powiatu bieszczadzkiego. Dawny powiat bieszczadzki (z siedzibą władz w Lesku) był znacznie większy, składając się z istniejących do 1972 roku powiatów ustrzyckiego i leskiego oraz z większej części sanockiego[cd], lecz bez Sanoka. Nowy powiat bieszczadzki (z siedzibą władz w Ustrzykach Dolnych) objął tylko terytorialne odpowiedniki powiatów ustrzyckiego i leskiego sprzed 1972.
  • podobnie, reaktywowany w 1999 roku powiat stalowowolski różnił się znacznie od powiatu stalowowolskiego istniejącego w latach 1973–1975 (był to de facto przemianowany w 1972 roku powiat niżański), ponieważ obok powiatu stalowowolskiego reaktywowano również powiat niżański[ce].

Kilka powiatów zmieniło przynależność wojewódzką w porównaniu ze stanem z 31 maja 1975 (ponieważ nazwy nowych i dawnych województw w większości się różnią, poniższy wykaz operuje nazwami stolic)[99][296]:

Ocena nowego podziału administracyjnego

[edytuj | edytuj kod]

Nastroje społeczne wobec reformy

[edytuj | edytuj kod]

Według badań sondażowych, przeprowadzonych przez CBOS krótko po zakończeniu procesu legislacyjnego ustaw i rozporządzeń związanych z reformą (w dniach 14–19 sierpnia 1998 roku), 46% ankietowanych akceptowało podział na 16 województw (z przewagą umiarkowanej akceptacji), zaś przeciwnicy stanowili 33% badanych. Większym poparciem społecznym cechował się nowy podział na powiaty: spośród osób, które wiedziały w którym powiecie się znajdą, jedynie 7% było niezadowolonych. 91% ankietowanych przyjęła podział z zadowoleniem lub obojętnością[342].

Ogólne nastawienie do reformy administracyjnej od czasu jej wdrożenia ulegało stopniowej zmianie. W ciągu dwóch lat od jej wprowadzenia, odsetek osób uznających zmianę za korzystną oscylował między 12 a 20%, zaś za niekorzystną – 19 a 25%. Zwiększała się jednocześnie grupa wyznająca pogląd, że reforma nie miała żadnego znaczenia dla przeciętnego obywatela: od 33% w marcu 1999 roku do 45% w styczniu 2001 roku[343].

Ocena reformy według rządzących

[edytuj | edytuj kod]

Zgodnie z artykułem 7 uchwalonej w lipcu 1998 roku ustawy o trójstopniowym podziale administracyjnym, Sejm, Senat oraz Rada Ministrów zostały zobowiązane do dokonania do końca 2000 roku oceny nowego podziału, która później miała stać się podstawą do wprowadzenia ewentualnych poprawek oraz korekt[291].

Wywiązując się z zadania, Rada Ministrów przyjęła w trakcie swojego posiedzenia 12 grudnia 2000 roku dokument pt. „Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa”, który został przedłożony dwa dni później zarówno w Sejmie, jak i Senacie[344][345].

Z analizy rządu wynikło, że podział administracyjny został ustalony w sposób zasadniczo poprawny i społecznie akceptowalny (odnotowano łącznie 22 wnioski o przesunięcia gmin między powiatami i województwami, a także utworzenie kilku nowych powiatów). Stwierdzono również, że stworzone województwa cechowały się znacznymi nierównościami gospodarczymi oraz demograficznymi, które jednak miały potencjał do zaniku ze względu na równomiernie rozłożone w nich zasoby administracji publicznej. Podobne wnioski uzyskano po analizie potencjału powiatów. Szczególną uwagę zwrócono na dysproporcje w poziomie miast na prawach powiatu oraz otaczających je powiatów; uznano za niezbędne zachęcenie tych jednostek do łączenia się w całość[344].

Oceniające nowy podział administracyjny uchwały Senatu i Sejmu, odpowiednio ze stycznia i maja 2001 roku, w dużej mierze powtarzały wnioski z oceny rządowej. Zarówno Sejm, jak i Senat wezwały dodatkowo rząd do rozpatrzenia wniosków o zmiany w podziale administracyjnym; Senat dodatkowo zwrócił uwagę na konieczność przedstawienia rozwiązań dotyczących samorządów dużych miast, jak m.in. Warszawy[346][347].

Zmiany w podziale administracyjnym po 1999 roku

[edytuj | edytuj kod]
Ważniejsze zmiany granic powiatów oraz województw w latach 1999–2024 (z przeniesionym obszarem większym niż 1 km²).

Od przeprowadzenia reformy administracyjnej w 1999 roku podział administracyjny ulega drobnym, regularnym korektom, wynikającym ze składanych przez różne środowiska wniosków i propozycji.

W latach 1999–2024 zmianom uległy granice 13 z 16 województw (bez zmian terytorialnych pozostały województwa kujawsko-pomorskie, łódzkie oraz opolskie). Zarówno nazwy, jak i siedziby wszystkich województw pozostały niezmienione[348].

Granice powiatów w analogicznym okresie ulegały zmianom częściej. Od 1999 roku utworzono 7 nowych powiatów oraz jedno miasto na prawach powiatu[cf], zaś jeden powiat uległ likwidacji. Nazwy zmieniły trzy powiaty, również w trzech przypadkach zmieniły się ich siedziby. Zmianom uległy granice 104 z 308 istniejących w 1999 roku powiatów oraz 27 miast na prawach powiatu[348].

Zgodnie z apelem Sejmu i Senatu, wyrażonym w uchwałach tych organów[346][347], w maju 2001 Rada Ministrów dokończyła rozpatrywanie wniosków o zmiany w podziale administracyjnym i 31 maja wydała rozporządzenie, wprowadzająca niektóre z postulatów w życie. Rozporządzenie tworzyło z dniem 1 stycznia 2002 roku 7 nowych powiatów[349]:

To samo rozporządzenie przenosiło miasto Sławków w pow. olkuskim woj. małopolskiego do pow. będzińskiego w woj. śląskim[349]. Była to jedna z niewielu zmian granic administracyjnych na stopniu wojewódzkim; oprócz tego od 1999 roku przeniesiono (w każdym przypadku 1 stycznia):

Na szczeblu powiatowym do największych zmian doszło 1 stycznia 2002 roku, kiedy do pow. warszawskiego przeniesiono z pow. mińskiego miasta Sulejówek i Wesołą[349], 1 stycznia 2003 roku, gdy w woj. mazowieckim przeniesiono z pow. grójeckiego do pow. piaseczyńskiego gminę Tarczyn[357] oraz 1 stycznia 2006 roku, gdy w woj. lubelskim z pow. krasnostawskiego do pow. chełmskiego przeniesiono gminę Rejowiec[358].

27 października 2002 roku doszło do jedynej permanentnej likwidacji powiatu. Zlikwidowano wtedy powiat warszawski, jednocześnie włączając m. Wesołą do Warszawy, która stała się tego dnia miastem na prawach powiatu, oraz przenosząc m. Sulejówek z powrotem do pow. mińskiego[359]. 1 stycznia 2003 roku z kolei dokonano jedynego od 1999 roku zniesienia miasta na prawach powiatu i połączenia go z powiatem tzw. „obwarzankowym”. Przywilej ten utracił Wałbrzych (który włączono do powiatu wałbrzyskiego)[357], jednakże 10 lat później – 1 stycznia 2013 roku – miasto odzyskało swój status[360].

Od 1999 roku zmieniono nazwy trzech powiatów (tyskiego na bieruńsko-lędziński i olecko-gołdapskiego na olecki w 2002 roku[349] oraz jeleniogórskiego na karkonoski w 2021 roku[361]). W dwóch przypadkach zmieniono siedziby powiatów (w 2002 roku siedzibę powiatu bieruńsko-lędzińskiego po jego przemianowaniu z powiatu tyskiego przeniesiono z Tych do Bierunia[349], a w 2006 roku siedzibę powiatu warszawskiego zachodniego przeniesiono z Warszawy do Ożarowa Mazowieckiego[358]).

Na szczeblu gminnym najważniejszymi ze zmian były:

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Powiat chojeński.
  2. ↑ Powiat strzelecko-drezdenecki.
  3. ↑ Powiat lwówecko-gryfowski.
  4. ↑ Powiat myśliborsko-barlinecki.
  5. ↑ Powiat grodkowsko-niemodliński.
  6. ↑ Powiat gdański.
  7. ↑ Powiat ropczycko-sędziszowski.
  8. ↑ Powiat rycko-dębliński.
  9. ↑ Powiat więcborsko-sępoleński.
  10. ↑ Siedziba wojewody w Gorzowie Wielkopolskim, siedziba sejmiku województwa w Zielonej Górze.
  11. ↑ Projekt ustawy zawierał kilka błędów: do żadnego z województw nie przyporządkowano gmin Człopa, Mirosławiec, Tuczno oraz miasta i gminy Wałcz, zaś do dwóch województw jednocześnie wpisano gminy Góra, Jemielno, Niechlów, Wąsosz (w województwie dolnośląskim i wielkopolskim), Wijewo i Wschowa (w województwie lubuskim i wielkopolskim).
  12. ↑ W przegłosowanej przez posłów poprawce znalazł się błąd, polegający na nieuwzględnieniu w niej gmin Czernikowo i Zbójno, przez co formalnie w uchwalonej ustawie stały się one enklawą województwa pomorskiego, oddaloną o kilkadziesiąt kilometrów o jego granic.
  13. ↑ Tarnobrzeg pierwotnie zdecydował o rezygnacji ze statusu miasta na prawach powiatu, a następnie wycofał się z tej decyzji[295].
  14. ↑ Projekt zawierał w sobie dwa błędy: gminy Opalenica oraz Pińczów nie zostały przyporządkowane do żadnego z województw, zaś miasta Grudziądz i Świnoujście nie znalazły się w wykazach miast wyłączonych z powiatów. Drugi z błędów niwelowała errata, złożona przez wnioskodawców 8 maja[301].
  15. ↑ Dodatkowo, zmieniono również nazwę województwa legnickiego na jeleniogórsko-legnickie.
  16. ↑ Najmniej (2459) jednostek istniało między 1 stycznia a 31 grudnia 1992 roku; najwięcej (3203) od 1 kwietnia do 11 października 1973 roku.
  17. ↑ Gminy Dziadowa Kłoda, Międzybórz i Syców.
  18. ↑ Gminy Góra, Jemielno, Niechlów i Wąsosz.
  19. ↑ Siedziba wojewody w Bydgoszczy, siedziba sejmiku województwa w Toruniu.
  20. ↑ Oprócz gmin Brusy, Chojnice m., Chojnice w., Czersk i Trzemeszno.
  21. ↑ Oprócz gmin Biskupiec, Grodziczno, Kurzętnik, Nowe Miasto Lubawskie m. i Nowe Miasto Lubawskie w.
  22. ↑ Oprócz gmin Huszlew, Łosice, Olszanka, Platerów, Sarnaki i Stara Kornica.
  23. ↑ Gminy Adamów, Kłoczew, Krzywda, Łuków m., Łuków w., Serokomla, Stanin, Stoczek Łukowski m., Stoczek Łukowski w., Trzebieszów, Wojcieszków i Wola Mysłowska.
  24. ↑ Gminy Annopol, Batorz, Chrzanów, Dzwola, Godziszów, Gościeradów, Janów Lubelski, Modliborzyce, Potok Wielki, Szastarka i Trzydnik Duży.
  25. ↑ Siedziba wojewody w Gorzowie Wielkopolskim, siedziba sejmiku województwa w Zielonej Górze.
  26. ↑ Oprócz gmin Barlinek, Bierzwnik, Boleszkowice, Choszczno, Dębno, Drawno, Krzęcin, Miedzichowo, Międzychód, Myślibórz, Nowogródek Pomorski, Pełczyce i Recz.
  27. ↑ Gminy Szlichtyngowa i Wschowa.
  28. ↑ Oprócz gmin Siedlec, Wolsztyn i Zbąszyń.
  29. ↑ Gminy Gidle, Nowa Brzeźnica, Pajęczno, Strzelce Wielkie i Żytno.
  30. ↑ Gminy Bolesławiec, Czastary, Galewice, Łubnice, Sokolniki i Wieruszów.
  31. ↑ Gminy Grabów, Świnice Warckie i Uniejów.
  32. ↑ Oprócz gmin Fałków i Kluczewsko.
  33. ↑ Gminy Bedlno, Daszyna, Dąbrowice, Góra Świętej Małgorzaty, Kiernozia, Krośniewice, Krzyżanów, Kutno m., Kutno w., Łanięta, Łęczyca m., Łęczyca w., Nowe Ostrowy, Oporów, Piątek, Witonia, Strzelce i Żychlin.
  34. ↑ Gmina Drzewica.
  35. ↑ Oprócz gmin Młodzieszyn, Mszczonów, Nowa Sucha, Puszcza Mariańska, Radziejowice, Rybno, Sochaczew m., Sochaczew w., Teresin, Wiskitki i Żyrardów.
  36. ↑ Gminy Andrychów, Brzeźnica, Budzów, Chełmek, Kalwaria Zebrzydowska, Kęty, Lanckorona, Maków Podhalański, Mucharz, Osiek, Oświęcim m., Oświęcim w., Polanka Wielka, Przeciszów, Spytkowice, Stryszawa, Stryszów, Sucha Beskidzka, Tomice, Wadowice, Wieprz, Zator, Zawoja, Zembrzyce.
  37. ↑ Gminy Babice, Bolesław, Brzeszcze, Bukowno, Chrzanów, Klucze, Libiąż, Olkusz, Trzebinia, Wolbrom.
  38. ↑ Gminy Charsznica, Koszyce, Kozłów, Książ Wielki, Miechów, Pałecznica, Racławice i Słaboszów.
  39. ↑ Gminy Biecz i Lipinki.
  40. ↑ Oprócz gmin Brzostek, Czarna, Dębica m., Dębica w., Jodłowa, Pilzno, Radomyśl Wielki, Wadowice Górne i Żyraków.
  41. ↑ Gminy Huszlew, Łosice, Olszanka, Platerów, Sarnaki i Stara Kornica.
  42. ↑ Oprócz gmin Działdowo m., Działdowo w., Iłowo-Osada, Lidzbark, Płośnica i Rybno.
  43. ↑ Gminy Andrzejewo, Boguty-Pianki, Nur, Szulborze Wielkie i Zaręby Kościelne.
  44. ↑ Oprócz gminy Rozogi.
  45. ↑ Oprócz gmin Bedlno, Daszyna, Dąbrowice, Góra Świętej Małgorzaty, Kiernozia, Krośniewice, Krzyżanów, Kutno m., Kutno w., Łanięta, Łęczyca m., Łęczyca w., Nowe Ostrowy, Oporów, Piątek, Witonia, Strzelce i Żychlin.
  46. ↑ Oprócz gmin Drzewica i Gowarczów.
  47. ↑ Oprócz gmin Adamów, Kłoczew, Krzywda, Łuków m., Łuków w., Serokomla, Stanin, Stoczek Łukowski m., Stoczek Łukowski w., Trzebieszów, Wojcieszków i Wola Mysłowska.
  48. ↑ Gminy Młodzieszyn, Mszczonów, Nowa Sucha, Puszcza Mariańska, Radziejowice, Rybno, Sochaczew m., Sochaczew w., Teresin, Wiskitki i Żyrardów.
  49. ↑ Gminy Dobrodzień, Gorzów Śląski, Olesno, Praszka, Radłów i Rudniki.
  50. ↑ Oprócz gmin Biecz i Lipinki.
  51. ↑ Oprócz gmin Annopol, Baćkowice, Batorz, Bogoria, Chrzanów, Ćmielów, Dwikozy, Dzwola, Godziszów, Gościeradów, Iwaniska, Janów Lubelski, Klimontów, Koprzywnica, Lipnik, Łoniów, Łubnice, Modliborzyce, Obrazów, Opatów, Osiek, Ożarów, Potok Wielki, Połaniec, Rytwiany, Sadowie, Samborzec, Sandomierz, Staszów, Szastarka, Tarłów, Trzydnik Duży, Wilczyce, Wojciechowice i Zawichost.
  52. ↑ Gminy Brzostek, Czarna, Dębica m., Dębica w., Jodłowa, Pilzno, Radomyśl Wielki, Szerzyny, Wadowice Górne i Żyraków.
  53. ↑ Oprócz gmin Andrzejewo, Boguty-Pianki, Nur, Szulborze Wielkie i Zaręby Kościelne.
  54. ↑ Oprócz gmin Banie Mazurskie, Biała Piska, Budry, Dubeninki, Ełk m., Ełk w., Gołdap, Kalinowo, Kowale Oleckie, Mikołajki, Olecko, Orzysz, Pisz, Pozezdrze, Prostki, Ruciane-Nida, Stare Juchy, Świętajno, Węgorzewo, Wieliczki i Wydminy.
  55. ↑ Gminy Brusy, Chojnice m., Chojnice w. i Czersk.
  56. ↑ Gminy Dzierzgoń, Gardeja, Krynica Morska, Kwidzyn m., Kwidzyn w., Lichnowy, Malbork m., Malbork w., Mikołajki Pomorskie, Miłoradz, Nowy Dwór Gdański, Nowy Staw, Ostaszewo, Prabuty, Ryjewo, Sadlinki, Stare Pole, Stary Dzierzgoń, Stary Targ, Stegna, Sztum i Sztutowo.
  57. ↑ Oprócz gmin Postomino, Sławno m. i Sławno w.
  58. ↑ Oprócz gmin Andrychów, Brzeźnica, Budzów, Chełmek, Kalwaria Zebrzydowska, Kęty, Lanckorona, Maków Podhalański, Mucharz, Osiek, Oświęcim m., Oświęcim w., Polanka Wielka, Przeciszów, Spytkowice, Stryszawa, Stryszów, Sucha Beskidzka, Tomice, Wadowice, Wieprz, Zator, Zawoja i Zembrzyce.
  59. ↑ Oprócz gmin Dobrodzień, Gidle, Gorzów Śląski, Moskorzew, Nowa Brzeźnica, Olesno, Pajęczno, Praszka, Radków, Radłów, Rudniki, Secemin, Strzelce Wielkie i Żytno.
  60. ↑ Oprócz gmin Babice, Bolesław, Brzeszcze, Bukowno, Chrzanów, Klucze, Libiąż, Olkusz, Sławków, Trzebinia, Wolbrom.
  61. ↑ Oprócz gmin Charsznica, Koszyce, Kozłów, Książ Wielki, Miechów, Pałecznica, Racławice i Słaboszów.
  62. ↑ Gminy Moskorzew, Radków i Secemin.
  63. ↑ Gminy Fałków i Kluczewsko.
  64. ↑ Gmina Gowarczów.
  65. ↑ Gminy Baćkowice, Bogoria, Ćmielów, Dwikozy, Iwaniska, Klimontów, Koprzywnica, Lipnik, Łoniów, Łubnice, Obrazów, Opatów, Osiek, Ożarów, Połaniec, Rytwiany, Sadowie, Samborzec, Sandomierz, Staszów, Tarłów, Wilczyce, Wojciechowice i Zawichost.
  66. ↑ Gminy Działdowo m., Działdowo w., Iłowo-Osada, Lidzbark, Płośnica i Rybno.
  67. ↑ Gminy Braniewo m., Braniewo w., Elbląg m., Elbląg w., Frombork, Godkowo, Gronowo Elbląskie, Kisielice, Lelkowo, Markusy, Milejewo, Młynary, Orneta, Pasłęk, Pieniężno, Płoskinia, Rychliki, Tolkmicko, Wilczęta, Susz.
  68. ↑ Gmina Rozogi.
  69. ↑ Gminy Banie Mazurskie, Biała Piska, Budry, Dubeninki, Ełk m., Ełk w., Gołdap, Kalinowo, Kowale Oleckie, Mikołajki, Olecko, Orzysz, Pisz, Pozezdrze, Prostki, Ruciane-Nida, Stare Juchy, Świętajno, Węgorzewo, Wieliczki i Wydminy.
  70. ↑ Gminy Biskupiec, Grodziczno, Kurzętnik, Nowe Miasto Lubawskie m. i Nowe Miasto Lubawskie w.
  71. ↑ Gmina Trzemeszno.
  72. ↑ Gminy Miedzichowo i Międzychód.
  73. ↑ Oprócz gmin Bolesławiec, Czastary, Dziadowa Kłoda, Galewice, Łubnice, Międzybórz, Sokolniki, Syców i Wieruszów.
  74. ↑ Oprócz gmin Grabów, Świnice Warckie i Uniejów.
  75. ↑ Oprócz gmin Góra, Jemielno, Niechlów, Szlichtyngowa, Wąsosz i Wschowa.
  76. ↑ Oprócz gmin Człopa, Mirosławiec, Tuczno, Wałcz m. i Wałcz w.
  77. ↑ Gminy Siedlec, Wolsztyn i Zbąszyń.
  78. ↑ Gminy Barlinek, Bierzwnik, Boleszkowice, Choszczno, Dębno, Drawno, Krzęcin, Myślibórz, Nowogródek Pomorski, Pełczyce i Recz.
  79. ↑ Gminy Człopa, Mirosławiec, Tuczno, Wałcz m. i Wałcz w.
  80. ↑ Gminy Postomino, Sławno m. i Sławno w.
  81. ↑ W tych samych granicach, co zniesiony w 1975 roku powiat szczeciński.
  82. ↑ Gromady Bukowsko, Jurowce, Komańcza, Markowce, Mrzygłód, Niebieszczany, Olchowce, Szczawne i Tyrawa Wołoska.
  83. ↑ Także reaktywowany w 1999 roku powiat starachowicki miał do momentu reformy z 1975 roku dość krótki byt (był to de facto przemianowany w 1972 roku powiat iłżecki).
  84. ↑ W sensie formalnym utworzono dwa takie miasta. W przypadku drugiego z nich – Wałbrzycha – w 2013 roku przywrócono ten status, utracony 10 lat wcześniej.
  85. ↑ Część gminy Olszanica (wsie Brelików, Leszczowate, Ropienka, Serednica, Stańkowa, Wola Romanowa, Zawadka i obręb ewidencyjny Wola Maćkowa) pozostała w powiecie bieszczadzkim, gdzie włączono ją do gminy Ustrzyki Dolne.
  86. ↑ Powierzchnia i ludność przeniesionych obszarów według stanu w roku ich przeniesienia.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Stasiak 1984 ↓, s. 9-10.
  2. ↑ Ustawa z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym Państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych. (Dz.U. z 1975 r. nr 16, poz. 91)
  3. ↑ Stasiak 1984 ↓, s. 11.
  4. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 5-6.
  5. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 10–34.
  6. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 35–74.
  7. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 75–109.
  8. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 14-34.
  9. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 61.
  10. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 66.
  11. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 74.
  12. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 78-79.
  13. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 81-87.
  14. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 88-94.
  15. ↑ Stasiak 1986 ↓, s. 267.
  16. ↑ Elżbiera Wysocka. Wstępna koncepcja przestrzennej organizacji terytorialnej państwa. „Wspólnota”. 45–46 (87–88), s. 13–16, 1991-11-09. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  17. ↑ Sejm RP I kadencji 1993 ↓, s. 61–62.
  18. ↑ Łukasz Małota: Samorząd terytorialny w Polsce od okresu międzywojennego do czasów współczesnych. Łódź: ArchaeGraph, 2020, s. 74-77.
  19. ↑ Rada Krajowa PRON 1990a ↓, s. 20-21.
  20. ↑ Rada Krajowa PRON 1990b ↓, s. 116.
  21. ↑ Rada Krajowa PRON 1990c ↓, s. 84.
  22. ↑ Rada Krajowa PRON 1990b ↓, s. 101.
  23. ↑ Rada Krajowa PRON 1990b ↓, s. 117.
  24. ↑ Rada Krajowa PRON 1990b ↓, s. 97.
  25. ↑ Rada Krajowa PRON 1990c ↓, s. 85.
  26. ↑ a b Rada Krajowa PRON 1990d ↓, s. 60.
  27. ↑ Rada Krajowa PRON 1990b ↓, s. 120-124.
  28. ↑ Jacek Lang: Podziały terytorialne. Geneza, typy, zasady tworzenia. Warszawa: Kancelaria Sejmu. Biuro Studiów i Ekspertyz, 1994, s. 8.
  29. ↑ Rada Krajowa PRON 1990c ↓, s. 83.
  30. ↑ Sejm RP X kadencji 1990a ↓, s. 9.
  31. ↑ Sejm RP X kadencji 1990a ↓, s. 25-26.
  32. ↑ Janusz Składowski. Z rozdartym sumieniem. „Wspólnota”. 2 (2), s. 1 i 3, 24 marca 1990. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  33. ↑ Ustawa z dnia 10 maja 1990 r. Przepisy wprowadzające ustawę o samorządzie terytorialnym i ustawę o pracownikach samorządowych. (Dz.U. z 1990 r. nr 32, poz. 191)
  34. ↑ Sejm RP X kadencji 1990b ↓, s. 11.
  35. ↑ a b Ustawa z dnia 22 marca 1990 r. o terenowych organach rządowej administracji ogólnej. (Dz.U. z 1990 r. nr 21, poz. 123)
  36. ↑ Sejm RP X kadencji 1990b ↓, s. 17.
  37. ↑ Rada Krajowa PRON 1990b ↓, s. 122-126.
  38. ↑ a b Powrót starosty. „Gazeta Wyborcza”, 5 lutego 1990. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  39. ↑ Dobiesław Rzemieniewski. Co wolno wojewodzie?. „Gazeta Wyborcza”, 26 lutego 1990. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  40. ↑ a b Rozdział rządu od samorządu. „Gazeta Wyborcza”, 17 maja 1990. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  41. ↑ Lech Winiarski. Co wolno wojewodzie.... „Wspólnota”. 5 (5), s. 1 i 3, 14 kwietnia 1990. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  42. ↑ Ustawa z dnia 17 maja 1990 r. o podziale zadań i kompetencji określonych w ustawach szczególnych pomiędzy organy gminy a organy administracji rządowej oraz o zmianie niektórych ustaw. (Dz.U. z 1990 r. nr 34, poz. 198)
  43. ↑ Elżbieta Cichocka. Rejony zamiast powiatów. „Gazeta Wyborcza”, 29 kwietnia 1990. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  44. ↑ Sejm RP X kadencji 1990c ↓, s. 57-59.
  45. ↑ Policja administracyjna. „Gazeta Wyborcza”, 29 maja 1990. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  46. ↑ Janusz Walewski. Bój o rejon. „Wspólnota”. 20 (20), s. 1 i 8, 28 lipca 1990. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  47. ↑ a b Marek Zarębski. Nisko woła: nie dzielcie!. „Wspólnota”. 24 (24), s. 4, 25 sierpnia 1990. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  48. ↑ Janusz Walewski. Zapada decyzja. „Wspólnota”. 20 (20), s. 8, 28 lipca 1990. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  49. ↑ Rozporządzenie Ministra - Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 1 sierpnia 1990 r. w sprawie określenia siedzib i terytorialnego zasięgu działania urzędów rejonowych (Dz.U. z 1990 r. nr 54, poz. 316).
  50. ↑ Z Biura Pełnomocnika Rządu. „Wspólnota”. 30 (30), s. 2, 1990-10-06. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  51. ↑ Rozporządzenie Ministra - Szefa Urzędu Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1990 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia siedzib i terytorialnego zasięgu działania urzędów rejonowych (Dz.U. z 1991 r. nr 3, poz. 16).
  52. ↑ Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 21 sierpnia 1997 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia siedzib i terytorialnego zasięgu działania urzędów rejonowych (Dz.U. z 1997 r. nr 102, poz. 649).
  53. ↑ Jak przebiega podział. „Wspólnota”. 40 (40), s. 2, 1990-12-15. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  54. ↑ Janusz Składowski. Związek? Powiat? Wyższy szczebel?. „Wspólnota”. 37 (37), s. 13–15, 1990-11-24. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  55. ↑ Janusz Składowski. Z powiatem trzeba się spieszyć. „Wspólnota”. 38 (80), s. 12–13, 1991-09-21. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  56. ↑ Jolanta Koral. Rejony były błędem. „Gazeta Wyborcza”, 1991-02-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  57. ↑ Exposé Bieleckiego. „Gazeta Wyborcza”, 1991-01-06. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  58. ↑ Jan Kwasowski. Rząd gminom przychylny. „Gazeta Wyborcza”, 1991-02-17. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  59. ↑ a b Urząd Rady Ministrów. Regionalizacja Polski — projekt. „Wspólnota”. 14 (56), s. 12–13, 1991-04-06. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  60. ↑ Regiony zamiast województw. „Gazeta Wyborcza”, 1991-02-06. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  61. ↑ a b Lech Winiarski. Ku Polsce regionalnej — metodycznie, bez pośpiechu. „Wspólnota”. 13 (55), s. 6, 1991-03-30. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  62. ↑ a b Piotr Głuchowski. Konfederacja średnich. „Gazeta Wyborcza”, 1991-03-08. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  63. ↑ a b Jolanta Koral. Nie publikujcie mapki regionów. „Gazeta Wyborcza”, 1991-06-24. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  64. ↑ a b Mieczysław Miazga. Ośrodki regionalne w opiniach samorządów. „Wspólnota”. 15–16 (109–110), s. 15, 1992-04-11. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  65. ↑ Jacek Młynarski. Czy i jak dzielić?. „Wspólnota”. 17–18 (59–60), s. 7, 1991-04-24. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  66. ↑ Lech Winiarski. Problemy regionalizacji. „Wspólnota”. 45–46 (87–88), s. 16–17, 1991-11-09. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  67. ↑ Raport o stanie prac. „Wspólnota”. 49 (91), s. 9, 1991-12-07. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  68. ↑ Mateusz Jęczarek: Krajowy Sejmik Samorządu Terytorialnego – Encyklopedia Administracji Publicznej. encyklopediaap.uw.edu.pl. [dostęp 2023-09-19].
  69. ↑ Kalendarium prac Krajowego Sejmiku Samorządu Terytorialnego nad koncepcją powiatu samorządowego. „Wspólnota”. 48 (142), s. 11, 1992-11-28. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  70. ↑ Janusz Składowski. Powiatowe poszukiwania. „Wspólnota”. 38 (80), s. 14, 1991-09-21. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  71. ↑ Jan Kwasowski. Republika powiatów. „Gazeta Wyborcza”, 1991-12-08. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  72. ↑ a b Druki Sejmowe I kadencja – Druk nr 98, [w:] orka.sejm.gov.pl [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 29 stycznia 1992 [dostęp 2023-10-03] (pol.).
  73. ↑ Karol Podgórski. Ustawa o samorządzie powiatowym. „Wspólnota”. 38 (80), s. 12–13, 1991-09-21. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  74. ↑ Projekt ustawy o samorządzie powiatowym. „Wspólnota”. 8 (102), s. 2, 1992-02-22. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  75. ↑ a b Lech Winiarski. Tak dla powiatów. „Wspólnota”. 5 (151), s. 2, 1993-01-30. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  76. ↑ Mieczysław Miazga. W opiniach władz lokalnych. „Wspólnota”. 33 (127), s. 12–13, 1992-08-15. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  77. ↑ Jolanta Koral. Urzędnik zreformowany. „Gazeta Wyborcza”, 1992-02-07. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  78. ↑ Mirosława Opałło. Czy i kiedy powiat?. „Wspólnota”. 34 (128), s. 12–13, 1992-08-22. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  79. ↑ Jolanta Koral. Mniej polityki, więcej władzy. „Gazeta Wyborcza”, 1992-04-15. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  80. ↑ Jolanta Koral. Powiatów trudny powrót. „Gazeta Wyborcza”, 1992-05-26. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  81. ↑ Nie narysowaliśmy niczego na mapie. „Gazeta Wyborcza”, 1992-07-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  82. ↑ Zdzisław Majewski. Od 1994 roku znowu powiaty. „Wspólnota”. 40 (134), s. 9, 1992-10-03. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  83. ↑ Uchwała nr 112/92 Rady Ministrów z 13 października 1992 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do spraw Reformy Administracji Publicznej.
  84. ↑ Prawdopodobnie na wiosnę.... „Gazeta Wyborcza”, 1992-12-23. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  85. ↑ Zdzisław Majewski. Potrzebny był koordynator. „Wspólnota”. 45 (139), s. 1, 3, 1992-11-07. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  86. ↑ Janusz Składowski. Szansa w powiatowej integracji. „Wspólnota”. 48 (142), s. 10–11, 1992-11-28. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  87. ↑ Jakie państwo?. „Wspólnota”. 49 (143), s. 2, 1992-12-05. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  88. ↑ a b c Renata Wróbel. Nowa Polska powiatowa. „Rzeczpospolita”. 132 (4376), s. 1–2, 1993-06-08. Warszawa: Gremi Media. ISSN 0208-9130. 
  89. ↑ a b Mapa wstępna. „Gazeta Wyborcza”, 1993-07-09. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  90. ↑ Sejm RP I kadencji 1993 ↓, s. 63–64.
  91. ↑ Powiaty do komisji. „Gazeta Wyborcza”, 1993-01-25. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  92. ↑ Jolanta Koral. Pożądanie w cieniu powiatów. „Gazeta Wyborcza”, 1993-04-26. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  93. ↑ Bogdan Wróblewski. Granice drugiego szczebla. „Gazeta Wyborcza”, 1993-05-04. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  94. ↑ Jolanta Koral. Polska 300 powiatów. „Gazeta Wyborcza”, 1993-03-18. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  95. ↑ Jolanta Koral. Nieczytelna administracja. „Gazeta Wyborcza”, 1993-04-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  96. ↑ a b c d Proponowane siedziby i zasięgi powiatów (siedziby powiatów według dotychczasowego układu wojewódzkiego): wersja I – maj 1993 r.. „Wspólnota”. 24 (170), s. 14–20, 1993-06-12. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  97. ↑ Dzień po dniu. „Wspólnota”. 18–19 (164–165), s. 2, 1993-05-01. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  98. ↑ a b Założenia projektu podziału terytorialnego kraju na powiaty. „Wspólnota”. 24 (170), s. 12–13, 1993-06-12. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  99. ↑ a b c d e f Wykaz powierzchni jednostek podziału terytorialnego dla potrzeb statystycznych : stan w dniu 1 I 1974 r.. Główny Urząd Statystyczny. Biuro Spisów. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1974.
  100. ↑ a b c d Powierzchnia i ludność oraz bezrobotni w przekroju terytorialnym. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1993, s. 62–169.
  101. ↑ Informacja o potencjalnych konfliktach związanych z prezentowaną propozycją podziału na powiaty. „Wspólnota”. 24 (170), s. 8, 1993-06-12. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  102. ↑ Jolanta Koral. Reforma w rękach Sejmu. „Gazeta Wyborcza”, 1993-06-05. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  103. ↑ Jolanta Koral, Wojciech Bartkowiak. Układanka powiatowa. „Gazeta Wyborcza”, 1993-06-08. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  104. ↑ a b Jolanta Koral. Gminne (nie)porozumienie. „Gazeta Wyborcza”, 1993-06-17. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  105. ↑ Jolanta Koral. Szansa, ale nie cud. „Gazeta Wyborcza”, 1993-09-06. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  106. ↑ Jolanta Koral. Powiat na całe zło. „Gazeta Wyborcza”, 1993-08-04. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  107. ↑ Bogdan Wróblewski. Rewolucja na mapie. „Gazeta Wyborcza”, 1993-08-05. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  108. ↑ a b c d e f Proponowane siedziby i zasięgi powiatów : projekt podziału terytorialnego kraju na powiaty. „Wspólnota”. 37 (183), s. 7–15, 1993-09-11. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  109. ↑ Jolanta Koral, Włodzimierz Nowak. Powiatowe emocje. „Gazeta Wyborcza”, 1993-08-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  110. ↑ Jolanta Koral. Bigos powiatowy. „Gazeta Wyborcza”, 1993-09-02. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  111. ↑ Maria Starkowska. Powiat na osobiste życzenie. „Wspólnota”. 42 (188), s. 10, 1993-10-16. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  112. ↑ a b c d Waldemar Pankowski, Piotr Głuchowski. Poziomka wojewódzka. „Gazeta Wyborcza”, 1993-09-04. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  113. ↑ Maria Starkowska. Obrona „Częstochowy”. „Wspólnota”. 24 (170), s. 22, 1993-06-12. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  114. ↑ Jolanta Koral. Kto tu kręci?. „Gazeta Wyborcza”, 1994-10-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  115. ↑ Jolanta Koral. Meblowanie rządzenia. „Gazeta Wyborcza”, 1993-05-13. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  116. ↑ Wiesław Sikorski. Miasta wydzielone z powiatu. „Wspólnota”. 18–19 (164–165), s. 10, 1993-05-01. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  117. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 13 lipca 1993 r. w sprawie określenia zadań i kompetencji z zakresu rządowej administracji ogólnej i specjalnej, które mogą być przekazane niektórym gminom o statusie miasta, wraz z mieniem służącym do ich wykonywania, a także zasad i trybu przekazania (Dz.U. z 1993 r. nr 65, poz. 309).
  118. ↑ Jolanta Koral. Miasta pod ciśnieniem. „Gazeta Wyborcza”, 1993-09-01. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  119. ↑ Maria Starkowska. W pół kroku do powiatu. „Wspólnota”. 41 (187), s. 1, 3, 1993-10-09. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  120. ↑ a b Wybory '93 – Samorząd terytorialny w programach wyborczych. „Wspólnota”. 38 (184), s. 11–13, 1993-09-18. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  121. ↑ Jolanta Koral. Powiaty poczekają. „Gazeta Wyborcza”, 1993-09-27. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  122. ↑ Ewa Zientarska. Zdążyć przed lewicą. „Gazeta Wyborcza”, 1993-10-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  123. ↑ Dominika Wielowieyska. Faks z jasnego nieba. „Gazeta Wyborcza”, 1993-10-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  124. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 października 1993 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia zadań i kompetencji z zakresu rządowej administracji ogólnej i specjalnej, które mogą być przekazane niektórym gminom o statusie miasta, wraz z mieniem służącym do ich wykonywania, a także zasad i trybu przekazania (Dz.U. z 1993 r. nr 103, poz. 471).
  125. ↑ Chaos zamiast reformy?. „Gazeta Wyborcza”, 1993-10-29. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  126. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 listopada 1993 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie określenia zadań i kompetencji z zakresu rządowej administracji ogólnej i specjalnej, które mogą być przekazane niektórym gminom o statusie miasta, wraz z mieniem służącym do ich wykonywania, a także zasad i trybu przekazania (Dz.U. z 1993 r. nr 115, poz. 510).
  127. ↑ Jolanta Koral, Inga Janikowska. Skaczemy w pilotaż. „Gazeta Wyborcza”, 1993-12-22. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  128. ↑ Maria Starkowska. Pilotażowe rysy i pęknięcia. „Wspólnota”. 9 (207), s. 3, 1994-02-26. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  129. ↑ Jolanta Koral. Minister Strąk w ogniu krytyk. „Gazeta Wyborcza”, 1993-11-27. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  130. ↑ Jolanta Koral. Przeciw powiatom, przeciw sobie. „Gazeta Wyborcza”, 1993-11-25. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  131. ↑ Włodzimierz Bogaczyk. Nie bójta się wójta. „Gazeta Wyborcza”, 1993-11-29. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  132. ↑ Jolanta Koral. Recydywa centralizmu. „Gazeta Wyborcza”, 1994-05-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  133. ↑ Agata Nowakowska. Porządki Strąka. „Gazeta Wyborcza”, 1994-03-30. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  134. ↑ Jolanta Koral. SdRP lubi powiaty. „Gazeta Wyborcza”, 1994-04-25. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  135. ↑ Michał Kulesza. Reforma administracji publicznej – decentralizacja państwa. „Wspólnota”. 20 (218), s. 3–4, 1994-05-14. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  136. ↑ Jolanta Koral, Włodzimierz Bogaczyk, Agata Nowakowska. Pawlak woli stolicę. „Gazeta Wyborcza”, 1994-05-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  137. ↑ Wraca stare. „Gazeta Wyborcza”, 1994-06-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  138. ↑ Powiaty po wyborach. „Gazeta Wyborcza”, 1994-05-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  139. ↑ Jolanta Koral. Powiaty w robocie. „Gazeta Wyborcza”, 1994-06-25. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  140. ↑ Powiaty odłogiem. „Gazeta Wyborcza”, 1994-06-22. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  141. ↑ Marian Maciejewski. Po co powiaty. „Gazeta Wyborcza”, 1994-07-25. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  142. ↑ Jolanta Koral. Strąk woli rejon. „Gazeta Wyborcza”, 1994-08-11. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  143. ↑ Nicowana ankieta URM. „Gazeta Wyborcza”, 1994-09-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  144. ↑ Dariusz Kortko, Jacek Szczepanik. Ankieta nie bardzo obiektywna?. „Gazeta Wyborcza”, 1994-09-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  145. ↑ Jolanta Koral. SLD opowiada się za powiatami. „Gazeta Wyborcza”, 1994-09-26. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  146. ↑ Samorządowiec Strąk. „Gazeta Wyborcza”, 1995-02-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  147. ↑ Dariusz Kortko. Powiatów nie będzie?!. „Gazeta Wyborcza”, 1994-12-03. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  148. ↑ Podzieleni powiatami. „Gazeta Wyborcza”, 1994-12-29. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  149. ↑ Beata Zalot. Będą powiaty. „Gazeta Wyborcza”, 1995-03-13. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  150. ↑ Jolanta Koral. Wojewoda rządowy. „Gazeta Wyborcza”, 1995-03-24. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  151. ↑ Powiaty to struktury zbędne. „Gazeta Wyborcza”, 1995-06-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  152. ↑ Czy będzie Polska powiatowa?. „Gazeta Wyborcza”, 1995-12-08. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  153. ↑ Za ile powiaty?. „Gazeta Wyborcza”, 1996-02-14. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  154. ↑ Jerzy Chrzanowski. Mapy nikt nie zna. „Gazeta Wyborcza”, 1996-02-27. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  155. ↑ Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Kadencja II: Sprawozdanie Komisji Nadzwyczajnej do rozpatrzenia projektu ustawy o samorządzie powiatowym i projektu ustawy o zakresie działania dużych miast o poselskim projekcie ustawy o samorządzie powiatowym (druk nr 295).. Warszawa: Biblioteka Sejmowa, 1996, s. 1.
  156. ↑ Poselski projekt ustawy o samorządzie powiatowym (druk nr 295 z dn. 1994-01-29) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 29 stycznia 1994 [dostęp 2023-10-11] (pol.).
  157. ↑ Jolanta Koral. Długo byliśmy cierpliwi. „Gazeta Wyborcza”, 1997-03-22. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  158. ↑ Nowy szef URM: 12 województw. „Gazeta Wyborcza”, 1996-02-24. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  159. ↑ Tomasz Tosza. Kto nie chce do Katowic?. „Gazeta Wyborcza”, 1996-03-14. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  160. ↑ Jolanta Koral. Na razie na papierze. „Gazeta Wyborcza”, 1996-06-22. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  161. ↑ Powiaty w konstytucji. „Gazeta Wyborcza”, 1995-10-19. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  162. ↑ Jolanta Koral. Powiaty: ile i za ile. „Gazeta Wyborcza”, 1996-03-15. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  163. ↑ Agata Nowakowska. Powiat jak hak. „Gazeta Wyborcza”, 1996-12-11. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  164. ↑ Konstytucja z dziurą. „Gazeta Wyborcza”, 1996-12-13. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  165. ↑ Agata Nowakowska. Wielka czwórka kontra „S”. „Gazeta Wyborcza”, 1997-01-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  166. ↑ a b Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz.U. z 1997 r. nr 78, poz. 483).
  167. ↑ a b Powiat państwu przyjazny. „Gazeta Wyborcza”, 1996-06-27. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  168. ↑ a b Z powiatem albo bez. „Gazeta Wyborcza”, 1996-07-17. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  169. ↑ Jolanta Koral. Drugie podejście. „Gazeta Wyborcza”, 1996-07-29. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  170. ↑ Jolanta Koral. Gmina nie wystarcza. „Gazeta Wyborcza”, 1996-11-04. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  171. ↑ Aneks bez powiatu. „Gazeta Wyborcza”, 1997-01-27. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  172. ↑ a b c Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Kadencja II: Państwo sprawne, przyjazne, bezpieczne. Program decentralizacji funkcji państwa i rozwoju samorządu terytorialnego.. Warszawa: Biblioteka Sejmowa, 1997, s. 1.
  173. ↑ Powiatyzacja koalicji. „Gazeta Wyborcza”, 1996-12-07. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  174. ↑ Kwaśniewski idzie na rękę samorządom. „Gazeta Wyborcza”, 1997-05-17. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  175. ↑ Lech Winiarski. Związki międzygminne w Polsce. „Wspólnota”. 3 (149), s. 11, 1993-01-16. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  176. ↑ Waldemar Siemiński. Bratkowski, Kulesza i powiaty. „Wspólnota”. 32 (176), s. 1, 3, 1993-08-07. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  177. ↑ Powiaty na niby. „Gazeta Wyborcza”, 1994-02-24. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  178. ↑ Lech Winiarski. Eksperymentalny powiat nowotarski?. „Wspólnota”. 5 (203), s. 1, 4, 1994-01-29. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  179. ↑ Józef Krzyk. Rok eksperymentu. „Gazeta Wyborcza”, 1995-01-03. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  180. ↑ Sejm RP II kadencji 1995a ↓, s. 10.
  181. ↑ Sejm RP II kadencji 1995a ↓, s. 61.
  182. ↑ Ustawa z dnia 24 listopada 1995 r. o zmianie zakresu działania niektórych miast oraz o miejskich strefach usług publicznych (Dz.U. z 1995 r. nr 141, poz. 692).
  183. ↑ Tomasz Tosza. Każdy chce być duży. „Gazeta Wyborcza”, 1995-10-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  184. ↑ Ustawa z dnia 5 grudnia 1996 r. zmieniająca ustawę o zmianie zakresu działania niektórych miast oraz o miejskich strefach usług publicznych (Dz.U. z 1996 r. nr 156, poz. 773).
  185. ↑ Cezary Łazarewicz. Noga między drzwi. „Gazeta Wyborcza”, 1997-04-29. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  186. ↑ Zalążek powiatu. „Gazeta Wyborcza”, 1997-07-01. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  187. ↑ Powiat od kuchni. „Gazeta Wyborcza”, 1997-03-14. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  188. ↑ Powiat przed reformą. „Gazeta Wyborcza”, 1997-03-18. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  189. ↑ Pierwszy powiat ziemski?. „Gazeta Wyborcza”, 1997-04-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  190. ↑ Tomasz Tosza. Robimy powiacik w Olkuszu i Mikołowie. „Gazeta Wyborcza”, 1997-06-14. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  191. ↑ Wacław Radziwinowicz. Pierwsi do powiatów. „Gazeta Wyborcza”, 1997-09-03. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  192. ↑ Dziesięć prac koalicji. „Gazeta Wyborcza”, 1997-10-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  193. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 9 grudnia 1997 r. w sprawie ustanowienia Pełnomocnika Rządu do Spraw Reform Ustrojowych Państwa (Dz.U. z 1997 r. nr 146, poz. 985).
  194. ↑ a b Jolanta Koral. Rok wielkiej reformy. „Gazeta Wyborcza”, 1997-12-24. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  195. ↑ Jolanta Koral. Komu powiat, komu?. „Gazeta Wyborcza”, 1997-11-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  196. ↑ a b 12 z ogonkiem. „Gazeta Wyborcza”, 1998-01-07. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  197. ↑ Wojciech Załuska, Paweł Pietkun. Jak podzielić Polskę. „Gazeta Wyborcza”, 1998-01-07. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  198. ↑ Polacy o reformie terytorialnej kraju : komunikat z badań [online], CBOS, styczeń 1998, s. 2 [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  199. ↑ Czy powiaty są potrzebne? : komunikat z badań [online], CBOS, luty 1998, s. 2 [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  200. ↑ Reforma administracyjna kraju – wiedza i nastawienie społeczne : komunikat z badań [online], CBOS, marzec 1998, s. 2, 6 [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  201. ↑ Dwie władze w nowym województwie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-01-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  202. ↑ Jolanta Koral, Wojciech Załuska. Sejmowe podchody. „Gazeta Wyborcza”, 1998-02-07. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  203. ↑ Bitwa na pytania. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  204. ↑ Dominika Wielowieyska. Siły wyrównane. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-23. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  205. ↑ Druki Sejmowe III kadencja – Druk nr 284 [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 10 kwietnia 1998 [dostęp 2023-10-15] (pol.).
  206. ↑ Prace Sejmu III kadencji – Wyniki głosowania – Głosowanie nr 2, posiedzenie nr 16, dnia 23-04-1998, godz. 09:08:06 [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 23 kwietnia 1998 [dostęp 2023-10-15] (pol.).
  207. ↑ Ustawa z dnia 20 marca 1998 r. o zmianie ustawy - Ordynacja wyborcza do rad gmin (Dz.U. z 1998 r. nr 50, poz. 311).
  208. ↑ Ocieplenie na górze. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-23. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  209. ↑ Jesień jednak konstytucyjna. „Gazeta Wyborcza”, 1998-05-27. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  210. ↑ Duzi mają lepiej. „Gazeta Wyborcza”, 1998-06-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  211. ↑ Ustawa z dnia 16 lipca 1998 r. - Ordynacja wyborcza do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw (Dz.U. z 1998 r. nr 95, poz. 602).
  212. ↑ Roman Imielski. Jednak dwanaście?. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-14. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  213. ↑ a b c d e f g h i Rządowy projekt ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 230 z dn. 1998-03-13) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 13 marca 1998 [dostęp 2023-12-08] (pol.).
  214. ↑ a b c d e f Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym. Warszawa: Główny Urząd Statystyczny, 1998, s. 56–131. ISSN 1505-5507.
  215. ↑ Tuzin i basta. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-14. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  216. ↑ Piotr Bojarski. Udręka i ekstaza. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  217. ↑ Projekt podziału kraju na województwa i powiaty. „Rzeczpospolita”, 1998-03-20. Warszawa: Gremi Media. ISSN 0208-9130. 
  218. ↑ Warszawa powiatem. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  219. ↑ Piotr Bojarski. Nasz interes najważniejszy. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-03. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  220. ↑ Elbląg w Częstochowie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  221. ↑ Gdzie umieścić nasz powiat. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  222. ↑ Liczą na korekty. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-24. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  223. ↑ Włodzimierz Kalicki. Reduta opolska. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  224. ↑ Janusz Jaros. Nagłe trójporozumienie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-24. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  225. ↑ Paweł Wroński. Nigdy albo teraz. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-25. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  226. ↑ Piotr Bojarski. Gorzów nie ucieknie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  227. ↑ Autopoprawka do rządowego projektu ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 230-A z dn. 1998-04-28) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 28 kwietnia 1998 [dostęp 2023-12-29] (pol.).
  228. ↑ Niektórzy zamieszkają gdzie indziej. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-29. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  229. ↑ Pytanie o korekty granic. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-30. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  230. ↑ Mirosław Łukaszuk. Trochę lepiej, ale walczymy nadal. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-30. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  231. ↑ Optymizm powiatowy. „Gazeta Wyborcza”, 1998-05-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  232. ↑ Obrona w komisjach. „Gazeta Wyborcza”, 1998-05-15. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  233. ↑ Piotr Bojarski. Oborniki czekają na faks. „Gazeta Wyborcza”, 1998-06-03. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  234. ↑ Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 3 kwietnia 1998 r. w sprawie trybu prac nad reformą administracji publicznej i zasad jej wdrażania (M.P. z 1998 r. nr 10, poz. 182).
  235. ↑ Pełny pakiet. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  236. ↑ Ile komu władzy w terenie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-24. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  237. ↑ Zapasy samorządowe. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  238. ↑ Kto nam wytyczy powiaty?. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-08. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  239. ↑ Mniej władzy dla władzy. „Gazeta Wyborcza”, 1998-05-08. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  240. ↑ Ruch w stronę miast. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  241. ↑ Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 maja 1998 r. w sprawie ustawy o samorządzie powiatowym. [online], Senat Rzeczypospolitej Polskiej, 23 maja 1998 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  242. ↑ Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 maja 1998 r. w sprawie ustawy o administracji rządowej w województwie. [online], Senat Rzeczypospolitej Polskiej, 23 maja 1998 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  243. ↑ Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 23 maja 1998 r. w sprawie ustawy o samorządzie województwa. [online], Senat Rzeczypospolitej Polskiej, 23 maja 1998 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  244. ↑ Poselski projekt ustawy o samorządzie powiatowym (druk nr 25 z dn. 1997-11-06) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 6 listopada 1997 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  245. ↑ a b c Poselski projekt ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójszczeblowego podziału administracyjnego państwa (druk nr 254 z dn. 1998-03-26) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 26 marca 1998 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  246. ↑ Sejm RP III kadencji 1998a ↓, s. 136.
  247. ↑ Sejm RP III kadencji 1998a ↓, s. 137–138.
  248. ↑ Sejm RP III kadencji 1998a ↓, s. 141–145.
  249. ↑ a b c d Sprawozdanie Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej o rządowym projekcie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druki nr 230 i 230-A) oraz o poselskim projekcie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójszczeblowego podziału administracyjnego państwa (druki nr 254 i 254-A) (druk nr 378 z dn. 1998-05-28). [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 28 maja 1998 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  250. ↑ a b Dodatkowe sprawozdanie Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej o rządowym projekcie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druki nr 230 i 230-A) oraz o poselskim projekcie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójszczeblowego podziału administracyjnego państwa (druki nr 254 i 254-A) (druk nr 378 z dn. 1998-06-04). [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 4 czerwca 1998 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  251. ↑ Sejm RP III kadencji 1998b ↓, s. 58.
  252. ↑ Tuzin z rekomendacją. „Gazeta Wyborcza”, 1998-06-05. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  253. ↑ Prace Sejmu III kadencji – Wyniki głosowania – Głosowanie nr 127, posiedzenie nr 20, dnia 05-06-1998, godz. 22:12:29 [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 5 czerwca 1998 [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  254. ↑ Sejm RP III kadencji 1998b ↓, s. 233–236.
  255. ↑ Roman Imielski. Mniejszy Śląsk. „Gazeta Wyborcza”, 1998-06-08. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  256. ↑ a b c Sprawozdanie Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej o uchwalonej przez Sejm w dniu 5 czerwca 1998 r. ustawie o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 88A z dn. 1998-06-10) [online], Senat Rzeczypospolitej Polskiej, 10 czerwca 1998 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  257. ↑ a b 15 województw i weto?. „Gazeta Wyborcza”, 1998-06-19. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  258. ↑ a b Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej w sprawie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 433 z dn. 1998-06-19) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 19 czerwca 1998 [dostęp 2024-01-07] (pol.).
  259. ↑ 14. posiedzenie Senatu RP, część 3 stenogramu [online], Senat Rzeczypospolitej Polskiej, 19 czerwca 1998 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  260. ↑ 14. posiedzenie Senatu RP, część 1 stenogramu [online], Senat Rzeczypospolitej Polskiej, 17 czerwca 1998 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  261. ↑ Prezydent RP w Kielcach, Opolu, Zielonej Górze, Koszalinie, i Bydgoszczy [online], Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej, 18 czerwca 1998 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
  262. ↑ Dziś w menu: 12, 15, 17. „Gazeta Wyborcza”, 1998-06-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  263. ↑ Sejm RP III kadencji 1998c ↓, s. 10.
  264. ↑ Liczba w zawieszeniu. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-02. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  265. ↑ Wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej o ponowne rozpatrzenie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 465 z dn. 1998-07-02) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 2 lipca 1998 [dostęp 2024-01-07] (pol.).
  266. ↑ Prace Sejmu III kadencji – Wyniki głosowania – Głosowanie nr 115, posiedzenie nr 23, dnia 03-07-1998, godz. 13:22:15 [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 3 lipca 1998 [dostęp 2024-01-07] (pol.).
  267. ↑ Liderzy wyliczą?. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-10. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  268. ↑ a b Poselski projekt ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 504 z dn. 1998-07-15) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 15 lipca 1998 [dostęp 2024-01-11] (pol.).
  269. ↑ Droga do „16”. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-16. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  270. ↑ Jolanta Koral. Samorządność znaczy pieniądze. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-17. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  271. ↑ Poselski projekt ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 513 z dn. 1998-07-16) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 16 lipca 1998 [dostęp 2024-01-07] (pol.).
  272. ↑ Sejm RP III kadencji 1998d ↓, s. 212.
  273. ↑ a b O liczbie województw - raz jeszcze : komunikat z badań [online], CBOS, lipiec 1998, s. 1 [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  274. ↑ Sejm RP III kadencji 1998d ↓, s. 202–205.
  275. ↑ a b Sprawozdanie Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej oraz Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych o poselskim projekcie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 513) (druk nr 519 z dn. 1998-07-17) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 17 lipca 1998 [dostęp 2024-01-12] (pol.).
  276. ↑ Sejm RP III kadencji 1998d ↓, s. 336.
  277. ↑ Dodatkowe sprawozdanie Komisji Administracji i Spraw Wewnętrznych oraz Komisji Samorządu Terytorialnego i Polityki Regionalnej o poselskim projekcie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 513) (druk nr 519-A z dn. 1998-07-18) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 18 lipca 1998 [dostęp 2024-01-12] (pol.).
  278. ↑ Prace Sejmu III kadencji – Wyniki głosowania – Głosowanie nr 226, posiedzenie nr 24, dnia 18-07-1998, godz. 19:36:16 [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 18 lipca 1998 [dostęp 2024-01-12] (pol.).
  279. ↑ Sejm RP III kadencji 1998d ↓, s. 385–391.
  280. ↑ Jolanta Koral. Ruchome granice. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  281. ↑ Małopolska tuż-tuż. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  282. ↑ Józef Krzyk. Damy sobie radę. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  283. ↑ Larum po cięciach. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-21. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  284. ↑ a b Sprawozdanie Komisji Samorządu Terytorialnego i Administracji Państwowej o uchwalonej przez Sejm w dniu 18 lipca 1998 r. ustawie o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 112A z dn. 1998-07-22) [online], Senat Rzeczypospolitej Polskiej, 22 lipca 1998 [dostęp 2024-01-12] (pol.).
  285. ↑ 17. posiedzenie Senatu RP, część 2 stenogramu [online], Senat Rzeczypospolitej Polskiej, 22 lipca 1998 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
  286. ↑ Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 24 lipca 1998 r. w sprawie ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 544 z dn. 1998-07-24) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 24 lipca 1998 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
  287. ↑ a b Jolanta Koral. Toruńskie obroty. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-25. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  288. ↑ Głosowania w dniu 24-07-1998 na 25. posiedzeniu Sejmu [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 24 lipca 1998 [dostęp 2024-01-14] (pol.).
  289. ↑ Sejm RP III kadencji 1998e ↓, s. 337–339.
  290. ↑ Sejm RP III kadencji 1998e ↓, s. 337.
  291. ↑ a b c Ustawa z dnia 24 lipca 1998 r. o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (Dz.U. z 1998 r. nr 96, poz. 603).
  292. ↑ 16 podpisana. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-28. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  293. ↑ Akcja ratunkowa. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-29. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  294. ↑ Czas na powiaty. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-31. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  295. ↑ a b c d Dominika Wielowieyska. Polska powiatowa. „Gazeta Wyborcza”, 1998-08-08. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  296. ↑ a b c d e f g Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 1998 r. w sprawie utworzenia powiatów (Dz.U. z 1998 r. nr 103, poz. 652).
  297. ↑ Rozporządzenie Prezesa Rady Ministrów z dnia 11 sierpnia 1998 r. w sprawie zarządzenia wyborów do rad powiatów i sejmików województw oraz określenia wspólnego kalendarza wyborczego do wyborów do rad gmin, rad powiatów i sejmików województw oraz Rady Miasta Stołecznego Warszawy (Dz.U. z 1998 r. nr 104, poz. 653).
  298. ↑ Obwieszczenie Państwowej Komisji Wyborczej z dnia 23 października 1998 r. (Dz.U. z 1998 r. nr 131, poz. 861).
  299. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 30 grudnia 1998 r. w sprawie zniesienia urzędu Pełnomocnika Rządu do Spraw Reform Ustrojowych Państwa (Dz.U. z 1998 r. nr 165, poz. 1202).
  300. ↑ Jolanta Koral. Nie wolno wojewodzie. „Gazeta Wyborcza”, 1993-01-07. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  301. ↑ Errata do autopoprawki do poselskiego projekt ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójszczeblowego podziału administracyjnego państwa (druk nr 254-A-e z dn. 1998-05-08) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 8 maja 1998 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  302. ↑ Autopoprawka do poselskiego projekt ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójszczeblowego podziału administracyjnego państwa (druk nr 254-A z dn. 1998-05-05) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 5 maja 1998 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  303. ↑ a b c Maria Starkowska. Obrona „Częstochowy”. „Wspólnota”. 24 (170), s. 22, 1993-06-12. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  304. ↑ a b Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o terenowych organach rządowej administracji ogólnej. (druk nr 937 z dn. 1993-05-13) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 13 maja 1993 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  305. ↑ Dariusz Czołgowski. Ani 12, ani 17, tylko 25. „Gazeta Wyborcza”, 1996-03-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  306. ↑ Reforma według pani marszałek. „Gazeta Wyborcza”, 1998-01-12. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  307. ↑ Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o terenowych organach rządowej administracji ogólnej (druk nr 183 z dn. 1998-01-27) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 27 stycznia 1998 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  308. ↑ Prace Sejmu III kadencji – Wyniki głosowania – Głosowanie nr 19, posiedzenie nr 11, dnia 06-02-1998, godz. 21:15:39 [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 6 lutego 1998 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  309. ↑ Poselski projekt ustawy o wprowadzeniu zasadniczego trójstopniowego podziału terytorialnego państwa (druk nr 270 z dn. 1998-04-03) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 3 kwietnia 1998 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  310. ↑ Dominika Wielowieyska. W zasadzie tak, ale krytycznie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-04-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  311. ↑ Reformy przesilenie. „Gazeta Wyborcza”, 1998-05-19. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  312. ↑ Poselski projekt ustawy o podziale terytorialnym państwa na województwa (druk nr 499 z dn. 1998-07-14) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 14 lipca 1998 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  313. ↑ Sejm RP III kadencji 1998d ↓, s. 214, 230.
  314. ↑ Prace Sejmu III kadencji – Wyniki głosowania – Głosowanie nr 74, posiedzenie nr 24, dnia 17-07-1998, godz. 12:50:58 [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 17 lipca 1998 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  315. ↑ a b Sejm Rzeczypospolitej Polskiej. Kadencja II: Poselski projekt ustawy o samorządzie wojewódzkim (druk nr 1542).. Warszawa: Biblioteka Sejmowa, 1995, s. 1, 21–24.
  316. ↑ Poselski projekt ustawy o samorządzie wojewódzkim (druk nr 668 z dn. 1992-12-18) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 18 grudnia 1992 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  317. ↑ Jolanta Koral. Gdzie trzeci ruch?. „Gazeta Wyborcza”, 1995-06-22. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  318. ↑ Po burzliwej dyskusji ludowcy górą. „Gazeta Wyborcza”, 1996-04-03. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  319. ↑ Andrzej Stasiak (red.): Opinie i materiały zespołu ekspertów dotyczące administracyjnego (terytorialnego) podziału kraju. Warszawa: Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania im. Stanisława Leszczyckiego Polskiej Akademii Nauk, 1997, s. V–VI.
  320. ↑ Poselski projekt ustawy o samorządzie wojewódzkim (druk nr 182 z dn. 1998-01-21) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 21 stycznia 1998 [dostęp 2024-02-16] (pol.).
  321. ↑ Zbigniew Rykiel. O nowej organizacji terytorialnej kraju. „Wspólnota”. 17–18 (59–60), s. 7, 1991-04-24. Warszawa: Wydawnictwo „Przemiany”. ISSN 0867-0935. 
  322. ↑ Mirosław Łukaszuk. Makroregiony Strąka. „Gazeta Wyborcza”, 1994-12-20. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  323. ↑ Grzegorz Lepak. Stolice Strąka. „Gazeta Wyborcza”, 1994-12-17. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  324. ↑ Może osiem?. „Gazeta Wyborcza”, 1998-03-09. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  325. ↑ Wyniki jutro. „Gazeta Wyborcza”, 1998-07-09. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  326. ↑ Wacław Wilczyński. Taaaka gmina!. „Gazeta Wyborcza”, 1998-01-24. Warszawa: Agora. ISSN 0860-908X. 
  327. ↑ a b Kraś 2005 ↓, s. 313.
  328. ↑ a b c Kraś 2005 ↓, s. 314.
  329. ↑ Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie powiatowym (Dz.U. z 1998 r. nr 91, poz. 578).
  330. ↑ Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 r. o samorządzie województwa (Dz.U. z 1998 r. nr 91, poz. 576).
  331. ↑ Kraś 2005 ↓, s. 314, 316.
  332. ↑ Kraś 2005 ↓, s. 315–316.
  333. ↑ Zbysław Dobrowolski, Administracja publiczna w Polsce : zarys problematyki, Kraków: Instytut Spraw Publicznych Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2018, s. 65–66 [dostęp 2024-02-17] (pol.).
  334. ↑ Sejm RP III kadencji 1998a ↓, s. 190.
  335. ↑ a b Kraś 2005 ↓, s. 315.
  336. ↑ GUS 1999 ↓, s. 17–28.
  337. ↑ a b GUS 1999 ↓, s. 17.
  338. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 września 1973 r. w sprawie zmiany granic miasta Stalowa Wola oraz zmiany siedziby i nazwy powiatu niżańskiego w województwie rzeszowskim (Dz.U. z 1973 r. nr 39, poz. 230).
  339. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 15 grudnia 1958 r. w sprawie zmiany nazw niektórych powiatów w województwach olsztyńskim, poznańskim i zielonogórskim (Dz.U. z 1958 r. nr 76, poz. 393).
  340. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 6 października 1972 r. w sprawie utworzenia powiatu bieszczadzkiego i powiatu miejskiego Sanok oraz zmiany granic niektórych powiatów w województwie rzeszowskim (Dz.U. z 1972 r. nr 43, poz. 273).
  341. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 3 maja 1952 r. w sprawie zniesienia powiatu warszawskiego, utworzenia powiatów piaseczyńskiego, pruszkowskiego, nowodworskiego i miejsko-uzdrowiskowego Otwock oraz zmiany granic, siedziby i nazwy powiatu radzymińskiego w województwie warszawskim (Dz.U. z 1952 r. nr 27, poz. 185).
  342. ↑ Polityczne aspekty reformy administracyjnej kraju : komunikat z badań [online], CBOS, wrzesień 1998, s. 2, 5–6 [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  343. ↑ Opinie o funkcjonowaniu władz samorządowych: komunikat z badań [online], CBOS, luty 2001, s. 4–5 [dostęp 2024-02-25] (pol.).
  344. ↑ a b Rządowy dokument „Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa” (druk nr 2479 z dn. 2000-12-15) [online], Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, 15 grudnia 2000 [dostęp 2024-02-19] (pol.).
  345. ↑ Ocena nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa (druk nr 538 z dn. 2000-12-14) [online], Senat Rzeczypospolitej Polskiej, 14 grudnia 2000 [dostęp 2024-02-19] (pol.).
  346. ↑ a b Uchwała Senatu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 stycznia 2001 r. w sprawie oceny nowego zasadniczego podziału terytorialnego państwa (M.P. z 2001 r. nr 2, poz. 24).
  347. ↑ a b Uchwała Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 11 maja 2001 r. w sprawie oceny funkcjonowania zasadniczego podziału terytorialnego państwa (M.P. z 2001 r. nr 16, poz. 249).
  348. ↑ a b c Informacja o zmianach w podziale terytorialnym kraju [online], Główny Urząd Statystyczny [dostęp 2024-02-20] (pol.).
  349. ↑ a b c d e Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 maja 2001 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i zmiany nazw powiatów oraz zmiany siedziby władz powiatu (Dz.U. z 2001 r. nr 62, poz. 631).
  350. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 21 grudnia 1999 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin (Dz.U. z 1999 r. nr 110, poz. 1266).
  351. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie zmiany granic województwa podkarpackiego i małopolskiego (Dz.U. z 2002 r. nr 93, poz. 823).
  352. ↑ a b Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 września 2001 r. w sprawie ustalenia granic oraz zmiany nazw i siedzib władz niektórych gmin i miast (Dz.U. z 2013 r. poz. 863).
  353. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 2004 r. w sprawie ustalenia granic, zmiany nazw i siedzib władz niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowości statusu miasta (Dz.U. z 2004 r. nr 169, poz. 1767).
  354. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 2008 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz nadania miejscowościom statusu miasta (Dz.U. z 2008 r. nr 137, poz. 860).
  355. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 31 lipca 2012 r. w sprawie ustalenia granic niektórych gmin i miast oraz zmiany siedziby władz gminy (Dz.U. z 2012 r. poz. 873).
  356. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 2015 r. w sprawie ustalenia granic niektórych miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta, ustalenia granic oraz zmiany nazw i siedzib władz niektórych gmin (Dz.U. z 2015 r. poz. 1083).
  357. ↑ a b Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 25 czerwca 2002 r. w sprawie połączenia miasta na prawach powiatu Wałbrzych z powiatem wałbrzyskim oraz ustalenia granic niektórych powiatów (Dz.U. z 2002 r. nr 93, poz. 821).
  358. ↑ a b Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 26 lipca 2005 r. w sprawie ustalenia granic powiatów chełmskiego i krasnostawskiego oraz zmiany siedziby władz powiatu warszawskiego zachodniego (Dz.U. z 2005 r. nr 141, poz. 1187).
  359. ↑ a b c Ustawa z dnia 19 lipca 2002 r. o zmianie ustawy o ustroju miasta stołecznego Warszawy (Dz.U. z 2002 r. nr 127, poz. 1087).
  360. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 10 lipca 2012 r. w sprawie przywrócenia miastu Wałbrzych statusu miasta na prawach powiatu oraz ustalenia granic powiatu wałbrzyskiego (Dz.U. z 2012 r. poz. 853).
  361. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 lipca 2020 r. w sprawie zmiany nazwy powiatu jeleniogórskiego na powiat karkonoski (Dz.U. z 2020 r. poz. 1331).
  362. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 28 lipca 2009 r. w sprawie utworzenia, ustalenia granic i nazw gmin oraz siedzib ich władz, ustalenia granic niektórych miast oraz nadania niektórym miejscowościom statusu miasta (Dz.U. z 2009 r. nr 120, poz. 1000).
  363. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 29 lipca 2014 r. w sprawie połączenia gmin, ustalenia granic niektórych gmin i miast, nadania niektórym miejscowościom statusu miasta oraz zmiany siedziby władz gminy (Dz.U. z 2014 r. poz. 1023).
  364. ↑ Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 sierpnia 2018 r. w sprawie zniesienia gminy Ostrowice oraz ustalenia granic gminy Drawsko Pomorskie i gminy Złocieniec (Dz.U. z 2018 r. poz. 1527).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Wikipedysta:TexLacerta/Reforma_administracyjna_w_Polsce_(1999)&oldid=74183470”