Myślenice
49°50′00″N 19°56′26″E/49,833333 19,940556
| miasto w gminie miejsko-wiejskiej | |||||
 Fragment rynku w Myślenicach z kościołem Narodzenia Najświętszej Maryi Panny | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Gmina | |||||
| Aglomeracja | |||||
| Prawa miejskie | |||||
| Burmistrz | |||||
| Powierzchnia |
30,22[1] km² | ||||
| Populacja (01.01.2024) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna |
12 | ||||
| Kod pocztowy |
32-400 | ||||
| Tablice rejestracyjne |
KMY | ||||
Położenie na mapie gminy Myślenice  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa małopolskiego  | |||||
Położenie na mapie powiatu myślenickiego  | |||||
| 49°50′00″N 19°56′26″E/49,833333 19,940556
| |||||
| TERC (TERYT) |
1209034 | ||||
| SIMC |
0951617 | ||||
| Hasło promocyjne: Myślenice – strefa czasu wolnego | |||||
Urząd miejski Rynek 8/932-400 Myślenice | |||||
| Strona internetowa | |||||
Myślenice – miasto powiatowe w woj. małopolskim, siedziba powiatu myślenickiego i gminy miejsko-wiejskiej Myślenice, jeden z ośrodków miejskich aglomeracji krakowskiej.
Wzmiankowane od XIII wieku[2], uzyskały lokację miejską w 1342 roku[3]. Miasto królewskie Myślimice położone było w drugiej połowie XVI wieku w powiecie szczyrzyckim województwa krakowskiego[4]. Wchodziło w skład klucza myślenickiego, stanowiącego uposażenie kasztelanów krakowskich[5]. Nazwa miasta pochodzi, wedle jednej z hipotez, od imienia założyciela osady – Myślimira[2].
Położenie
[edytuj | edytuj kod]Myślenice leżą 30 km na południe od Krakowa, nad rzeką Rabą i jej lewym dopływem Bysinką[6]. Położone są na pograniczu Beskidów (na południu) i pasa pogórzy (na północy). Po zachodniej stronie Raby są to Beskid Makowski i Pogórze Wielickie, zaś po wschodniej stronie Raby – Beskid Wyspowy i Pogórze Wiśnickie. Leżą pomiędzy wzgórzami Dalin, Chełm oraz Uklejna.
Warunki geologiczne
[edytuj | edytuj kod]Myślenice leżą na obszarze okna tektonicznego, położonego strefie antyklinalnej, tzw. strefie lanckorońsko-żegocińskiej. Spod płaszczowiny śląskiej ukazują się tu ogniwa górnej kredy i eocenu płaszczowiny podśląskiej. Południowy brzeg tego okna przebiega przez centrum miasta, na południe od Rynku. W południowym obramieniu okna występują ogniwa dolnokredowe, należące do górnych warstw płaszczowiny śląskiej, z którymi kontaktują się już warstwy krośnieńskie. Są one zluźnione w stosunku do podłoża i przesunięte ku północy pod naciskiem płaszczowiny magurskiej, która buduje wzgórza na południe od miasta[7].
Dzielnice
[edytuj | edytuj kod]Miasto dzieli się na sześć dzielnic:
- Centrum;
- Chełm;
- Dolne Przedmieście;
- Górne Przedmieście;
- Osiedle Tysiąclecia;
- Zarabie – oddzielona od pozostałej części miasta Rabą dzielnica turystyczna, w której ulokowane są liczne atrakcje (m.in. kolej linowa, kąpielisko, park linowy i skatepark).
Historia
[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza historyczna wzmianka o Myślenicach pojawiła się w latach 1253–1258 w Kodeksie Tynieckim i mówiła o umocnieniach obronnych. Myślenice broniły bowiem w owym czasie dostępu do stolicy Polski, Krakowa, od strony południowej. W tamtym okresie w rejonie miasta istniał system umocnień, tak zwana brona myślenicka, której główną część stanowił zamek w Myślenicach, warownia u podnóża góry Uklejny, zwanej Zamczyskiem.
Kluczową datą w historii osady był rok 1342, kiedy miała miejsce lokacja miasta. Przywilej lokacyjny nadał Myślenicom król Kazimierz Wielki. Sprzedał sołectwo myślenickie dwóm mieszczanom z Wieliczki (obaj nosili imię Hynko). W tym samym roku kasztelan krakowski Spytko z Melsztyna ufundował kościół parafialny. Od tego czasu miasteczko zaczęło się prężnie rozwijać. Myślenice odwiedził m.in. Mikołaj Rej, który tam kończył trzecią księgę Żywota człowieka poczciwego. Oprócz niego w mieście przebywał król Władysław Jagiełło i królowa Jadwiga, a także cesarz Zygmunt Luksemburski, królowie Węgier i Danii oraz liczni książęta.
Okres świetności skończył się w 1557 roku, kiedy Spytek Wawrzyniec Jordan przekazał Myślenice kasztelanii krakowskiej. Krakowscy rządcy byli bardziej zajęci problemami wielkiego miasta, toteż Myślenice zaczęły podupadać. O miasteczku przypomniano sobie w latach trzydziestych i czterdziestych XVII wieku, kiedy do Myślenic trafił cudowny obraz Matki Boskiej. Kolejną degradację miasto przeżyło po potopie szwedzkim, w wyniku którego spłonęły dwa kościoły, a maryjne wota zostały rozkradzione.
Po I rozbiorze Polski Myślenice zostały włączone do terytorium cesarstwa austriackiego.
W 1908, z inicjatywy Stanisława Pardyaka powstaje Gimnazjum w Myślenicach[8]. Po I wojnie światowej burmistrzem miasta został Jan Dunin-Brzeziński, który w czasie wojny był dowódcą 2 pułku Szwoleżerów Rokitniańskich. O Myślenicach jeszcze raz było głośno w 1936 roku, kiedy Adam Doboszyński zorganizował „Wyprawę myślenicką”, w trakcie której rozbrojono posterunek policji, zdemolowano kilka sklepów żydowskich na rynku oraz próbowano podpalić bożnicę.
W czasie drugiej wojny światowej Myślenice były pod niemiecką okupacją od 5 września 1939. W tym czasie dwukrotnie miasto było pacyfikowane (29 czerwca 1940 i 29 kwietnia 1942 r.). Myślenice zostały zdobyte 22 stycznia 1945 roku przez oddziały 38 armii 4. Frontu Ukraińskiego[9].
Myślenice początku XX w. opisał Jan Sztaudynger w Szczęściu z datą wczorajszą. W rodzinnym domu na Zarabiu przy ul. Sosnowej spędzał wakacje w dzieciństwie i wczesnej młodości[10].
W latach 1960–1972 miasto było siedzibą władz gromady Myślenice, ale nie należało do niej. W latach 1975–1998 miasto leżało w woj. krakowskim.
Zabytki
[edytuj | edytuj kod]
Centralnym i najważniejszym punktem miasta jest rynek o kształcie zbliżonym do prostokąta z pierzejami długimi na 120/100/80/115 metrów. Został on wytyczony w roku 1458 według prawa magdeburskiego. W wieku XVIII powstawały przy nim pierwsze murowane domy, najstarszym z nich jest „Kamienica Obońskich” mieszcząca się pod numerem 27. Na płycie rynku znajdują się dwa symbole miasta: studnia-fontanna „Tereska” – pochodzący z końca XIX wieku żeliwny posąg z czeskiej odlewni w Blansku[11] oraz pomnik Świętego Floriana z XVIII wieku.
Kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Marii Panny znajduje się przy ulicy Piotra Skargi, w pobliżu zachodniej pierzei rynku. Został zbudowany w roku 1466 w stylu gotyckim, a następnie przeszedł wiele modernizacji, które wniosły wiele elementów architektury renesansowej i barokowej. Najstarszą częścią jest prezbiterium oraz nawa główna, z następnych wieków pochodzą zachowane części kościoła, w tym kaplice: Serca Pana Jezusa oraz Matki Bożej, w której znajduje się obraz Matki Boskiej Myślenickiej. Obraz ten wg tradycji powstał w XVI wieku w Rzymie i stanowił własność papieża Sykstusa V, do Myślenic natomiast trafił w roku 1624, a pod koniec XVII wieku został uznany za cudowny. Dokonane badania świadczą jednak, że jest to dzieło z kręgu manierystów praskich powstałe albo w Czechach albo już w Polsce w Krakowie[12].
Dom Grecki, murowany budynek znajdujący się przy ulicy Sobieskiego 3 został wybudowany w końcu XVII wieku jako dom zajezdny. Początkowo był parterowy, a od roku 1818 jednopiętrowy. Nazwę zawdzięcza goszczeniu licznych kupców ormiańskich, nazywanych wtedy przez miejscowych Grekami. Od drugiej połowy dwudziestego wieku pełni funkcję siedziby Muzeum Regionalnego. Wśród wystaw można podziwiać: XIX-wieczne wnętrza mieszczańskie, ekspozycje dzieł sztuki ludowej, etnograficzne, archeologiczne oraz dotyczące II wojny światowej.
Kościół pw. Świętego Jakuba Apostoła został wybudowany pod koniec wieku XV w miejscu najstarszego kościoła w Myślenicach. Podobnie jak kościół parafialny, powstał w stylu gotyckim, lecz przez liczne przebudowy, posiada elementy charakterystyczne dla wielu stylów. Przy kościele oraz po przeciwnej stronie ulicy Niepodległości znajdują się dwa cmentarze, na których są XIX-wieczne klasycystyczne nagrobki oraz dwie zbiorowe mogiły: Grób Nieznanego Żołnierza oraz grób Żołnierza Sowieckiego. Kościół jest jednym z punktów na projektowanej Beskidzkiej Drodze św. Jakuba. W jego pobliżu, na zboczu Plebańskiej Góry, znajduje się źródło zwane „Studzienką”. Mieszkańcy Myślenic uznawali wodę z tego źródła za uzdrawiającą. Obok niego w XVIII wieku powstała Kaplica Matki Bożej Śnieżnej[13].
Transport
[edytuj | edytuj kod]- 7E77 Droga krajowa nr 7 (E77): Gdynia – Gdańsk – Warszawa – Kraków – Chyżne – granica państwa
- 967 Droga wojewódzka nr 967: Myślenice – Łapczyca
Kultura
[edytuj | edytuj kod]
Większość wydarzeń kulturalnych odbywających się w Myślenicach związanych jest z Myślenickim Ośrodkiem Kultury i Sportu[14]. Organizuje on koncerty, spotkania i wydarzenia literackie oraz kulturalne. Przy MOKiS działa Teatr im. Ks. Kardynała Karola Wojtyły oraz Kino „Muza”.
W mieście działa też Myślenickie Centrum Kultury[15] i związany z nim Zespół Pieśni i Tańca „Ziemia Myślenicka”[16], który zdobywa liczne laury i nagrody w kraju i za granicą.
Oświata
[edytuj | edytuj kod]- Szkoła Podstawowa nr 1 im. Juliusza Słowackiego w Myślenicach
- Szkoła Podstawowa nr 2 im. Bohaterów Westerplatte w Myślenicach
- Szkoła Podstawowa nr 3 im. Jana Pawła II w Myślenicach
- Szkoła Podstawowa nr 4 im. św. Jadwigi Królowej w Myślenicach
- Szkoła Podstawowa nr 5 (Zespołu Szkół)
- Szkoła Podstawowa nr 6 w Myślenicach (Chełm)
- Szkoła Podstawowa Specjalna nr 1 w Myślenicach
- I Liceum Ogólnokształcące im. Tadeusza Kościuszki w Myślenicach
- Zespół Szkół Małopolska Szkoła Gościnności im. Tytusa Chałubińskiego w Myślenicach
- Zespół Szkół im. Mikołaja Reja w Myślenicach
- Zespół Szkół im. Andrzeja Średniawskiego w Myślenicach
- Zespół Szkół Prywatnych Teresy i Andrzeja Osińskich w Myślenicach
- Niepubliczne Liceum Ogólnokształcące „Liceo” w Myślenicach
Wspólnoty wyznaniowe
[edytuj | edytuj kod]Większość mieszkańców Myślenic stanowią katolicy. Na terenie Myślenic działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
- Kościół rzymskokatolicki:
- Kościół Ewangelicznych Chrześcijan
- Świadkowie Jehowy:
- zbór Myślenice (Sala Królestwa ul. 3 Maja 31)[17]
Sport
[edytuj | edytuj kod]- KS Dalin Myślenice – wielosekcyjny klub sportowy, obecnie głównie piłkarski
- Stowarzyszenie Miłośników Siatkówki Dalin Myślenice
- Sokół Myślenice – wielosekcyjny klub sportowy ze świetlicą socjoterapeutyczną
- LKS Orzeł Myślenice – piłkarski klub sportowy, założony w 1948 roku, przez jakiś czas wielosekcyjny. Obecnie piłkarze grają w V lidzie, czyli Klasie Okręgowej Kraków III. Siedziba klubu mieści się przy ul. Kazimierza Wielkiego[18], zaś stadion przy ul. Andrzeja Marka. Stadion ma pojemność 2000 miejsc, z czego 800 siedzących[19].
- LKS Górki Myślenice – piłkarski klub sportowy, założony w 2005 roku, obecnie występuje w A-klasie gr. Myślenice. Siedziba klubu mieści się przy ulicy 3-go Maja, zaś boisko sportowe przy ul. Solidarności. Stadion o pojemności 100 miejsc siedzących został oddany do użytku w sierpniu 2016 roku[20].
- Myślenicki Klub Pétanque – klub pétanque
- UKS Zarabie – tenis stołowy
- UKS Shiro Sagi Dojo – Klub Karate, Iaido, Kenjutsu i Samoobrony MDS – założony w 1995 roku
- UKS Fight Club Myślenice – Myślenicka Szkoła Sportów Walki i Samoobrony
- MLKSz Myślenice – klub szachowy
- PKS Albert Myślenice – amatorski klub koszykówki grający w KNBA
- Baza treningowa Wisły Kraków[21].
- SJK Hucul – stajnia
- SUMKS Jedynka Myślenice – Klub Piłki Ręcznej
Ludzie związani z Myślenicami
[edytuj | edytuj kod]Burmistrzowie Myślenic
[edytuj | edytuj kod]- Walenty Wątorski[22]
- 1873–1878 – Andrzej Marek[23]
- 1878–1882 – Jan Schally[24]
- Mikołaj Klakurka[24]
...
- 1934–1939 – Jan Dunin-Brzeziński
...
- 1990 – Tadeusz Kozłowiecki[25]
- 1990–1992 – Janusz Moszumański[25]
- 1992–1998 – Stanisław Nowacki[25]
- 1998–2002 – Władysław Kurowski[25]
- 2002–2003 – Stanisław Kot[25]
- 2003–2018 – Maciej Ostrowski[25]
- od 2018 – Jarosław Szlachetka[26]
Współpraca międzynarodowa
[edytuj | edytuj kod]Miasta partnerskie[27]:
Bełchatów, Polska (2003)
Csopak, Węgry (11.2005)
Lüdenscheid, Niemcy (1.09.1989)
Tinqueux, Francja (12.2005)
Nowa Wieś Spiska, Słowacja (2015)
Zobacz też
[edytuj | edytuj kod]- Zamek w Myślenicach
- Dom Grecki w Myślenicach
- Osiedle Tysiąclecia w Myślenicach
- Cmentarz żydowski w Myślenicach
- Cmentarz choleryczny w Myślenicach
- Cmentarz wojenny nr 372 – Myślenice
- Lądowisko Myślenice
- Dom Wycieczkowy PTTK „Na Zarabiu” w Myślenicach
- Zarabie (dzielnica turystyczna)
- Dalin Myślenice (klub sportowy)
- HellHaven (zespół muzyczny)
- Krajowy Związek Hodowców Szynszyli
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b Powierzchnia i ludność w przekroju terytorialnym w 2024 roku [online], Główny Urząd Statystyczny, 22 lipca 2024 [dostęp 2024-10-23] (pol.).
- ↑ a b Historia Myślenic. Urząd Miasta i Gminy Myślenice. [dostęp 2014-02-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-12-17)].
- ↑ Robert Krzysztofik, Lokacje miejskie na obszarze Polski. Dokumentacja geograficzno-historyczna, Katowice 2007, s. 52–53.
- ↑ Województwo krakowskie w drugiej połowie XVI wieku ; Cz. 1, Mapy, plany, Warszawa 2008, k. 1.
- ↑ Władysław Pałucki, Studia nad uposażeniem urzędników ziemskich w Koronie do schyłku XVI wieku, Warszawa 1962, s. 121.
- ↑ PWN ↓.
- ↑ Rafał Unrug (red.): Karpaty fliszowe między Olzą a Dunajcem. Przewodnik geologiczny. Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1979, s. 45, 142-143, mapa (zał.). ISBN 83-220-0043-X.
- ↑ Historia. myslenicki.pl. [dostęp 2017-11-27]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-01-14)].
- ↑ Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939–1945, Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa / Sport i Turystyka, 1988, s. 368, ISBN 83-217-2709-3.
- ↑ Szczęście z datą wczorajszą-Sztaudynger o Myślenicach. [dostęp 2014-08-25].
- ↑ Sebastian Wójcik-Jackowski. Tereska jest czeska. „Gazeta Myślenicka”. 31/2012, 2012-08-23. ISSN 1232-0080.
- ↑ Paweł Pencakowski, Obraz Matki Boskiej Myślenickiej jako pierwowzór obrazu Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Studia i materiały Wydziału Konserwacji i Restauracji Dzieł Sztuki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Kraków 1995. Tom V., 1995.
- ↑ Myślenickie Zabytki (Stan w dniu 8 II 2013 r.). Punkt Informacji Turystycznej Myślenice. [dostęp 2013-02-08].
- ↑ Strona internetowa MOKIS.
- ↑ Myślenickie Towarzystwo Kultury.
- ↑ Strona Zespołu. [dostęp 2014-10-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-29)].
- ↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2018-10-20].
- ↑ Informacja na stronie klubu. orzelmyslenice.futbolowo.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2014-05-16)].
- ↑ Informacja w portalu 90minut.pl.
- ↑ o klubie.
- ↑ Baza treningowa w Myślenicach [online], Wisła Kraków [dostęp 2014-01-31] [zarchiwizowane z adresu 2014-01-17].
- ↑ Myślenickie ślady Zollów, „Gazeta Myślenicka”, 33/2011, 25 sierpnia 2011 [dostęp 2017-11-27].
- ↑ Katarzyna Hołuj: Pamięć o burmistrzu który był też druhem. Dziennik Polski, 2016-05-12. [dostęp 2017-10-24].
- ↑ a b 6 grobów, o których warto wiedzieć. Dziennik Polski, 2011-10-31. [dostęp 2017-11-27].
- ↑ a b c d e f Gazeta Myślenicka. [dostęp 2017-11-27].
- ↑ Gmina Myślenice. pkw.gov.pl. [dostęp 2018-10-22].
- ↑ Miasta partnerskie – Oficjalna strona Miasta i Gminy Myślenice [online], myslenice.pl [dostęp 2024-06-19].
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Myślenice, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2015-06-16].
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Oficjalna strona internetowa Myślenic
- Wycieczka wirtualna po Myślenicach (panoramy sferyczne)
- Myślenice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. VI: Malczyce – Netreba, Warszawa 1885, s. 828.
- Myślenice, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XV, cz. 2: Januszpol – Wola Justowska, Warszawa 1902, s. 364.
- Archiwalne widoki i publikacje o miejscowości w bibliotece Polona
| Części miasta wg TERYT | |
|---|---|
| Osiedla |
| Miasto | |
|---|---|
| Wsie | |
| Integralne części wsi |
|
