Mizah Kuramları

ÖZET
Mizah, “gülmece, eğlendirme, güldürme, ince alay, şaka yapmak” anlamlarına gelmektedir. Mizahın en önemli aracı ise fıkradır. Mizah ve fıkra toplumun kültürel kimliği ve düşünce yapısının oluşturulmasında ve aktarılmasında önemli birer yapı taşıdır. Bu yüzden mizahın neden yapıldığını doğru bir şekilde yorumlayabilmek için pek çok mizah teorisi ortaya çıkmıştır. Bu teoriler sayesinde mizahın nasıl oluştuğu, mizah yoluyla verilmek istenen mesajın ne olduğu daha anlaşılır hale gelmiştir.
Sözlü anlatı geleneği içerisinde fıkralar sadece güldürme maksadıyla anlatılmamaktadırlar. Bundan dolayı fıkraların hangi amaçla icra edildiklerini anlayabilmek için mizah teorilerinden yararlanmak gerekmektedir. Bu bakış açısından yola çıkarak çalışmamızda, Mersin ilinden derlenen 15 adet fıkra metni modern mizah teorilerinden uyumsuzluk kuramı, üstünlük kuramı ve rahatlama kuramı bakımından incelenip değerlendirilmiştir. Öncelikle mizah ve fıkra arasındaki ilişki açıklanmış, devamında modern mizah teorileri hakkında bilgi verilmiş, fıkralar bu teorilere göre incelenerek değerlendirilmiştir.
Çalışmamızda fıkraları mizah teorilerine göre incelendiği zaman “güldürme” amacı dışında kültürün aktarımı, toplumsal ve bireysel eleştiri, tepki, alay, protesto, rahatlama gibi pek çok kapalı işlevi yerine getirdiği de tespit edilmiştir. Sonuç olarak, mizah denildiğinde akla ilk gelen türlerden biri olan fıkraların sadece tek boyutlu değerlendirilmemesi gerektiği açıkça ortaya konmaya çalışılmıştır. 
Anahtar Kelimeler: Mizah teorileri, üstünlük kuramı, uyumsuzluk kuramı, rahatlama kuramı, Mersin fıkraları

AN ANALYSIS ON MERSİN ANECTODES ACCORDING TO HUMOR THEORIES
ABSTRACT
Humor means like “humour, entertaining, laughing, irony, make joke”. Anectode is the most important tool of humor. Humor and anectode are an important milestone to create and transfer cultural identitiy and mentality of community. Thus, it has appeared many humor theories to interpret correctly why humor is done. Thanks to these theories, how the humor create and the message via humor are understood better.
Anectodes have not been telling for only purpose of laughing in oral narrative tradition Therefore, it is required to comprehend the humor theories for realizing the aim of anectode telling. Starting from this point of view, in our study, the 15 anectodes which compiled in Mersin have been analyzed and evaluated on account of the superiority theory, the incongruity theory and the relaxation theory in humor theories. First of all, the relationship between humor and anectode were explained, after that it were given information about modern humor theories and these anectodes were examined and considered according to these theories.
In conclusion, anectodes that one of the first thing come to mind when humor is called have been appeared clearly that should not be considered only one dimension. In our study, when we examined the anectodes according to humor theories, it is found that there are many latent functions “transferring culture, social and personal criticism, reaction, ridicule, protest, relaxation”  in addition to “laughing”.
Key Words: Humor theories, the superiority theory, the incongruity theory, the relaxation theory, Mersin anectodes

Abstract:Human is a private entity who tries to make sense its existence and the nature, the world, universe thanks to mind power and who builts on value and belief system and who founds civilization and produces cultures. This private entity has been in search of a reality to today this day exist. In thesearch of truth has created the world of meanings different two called as of humor and philosophy. It is said to mean that the philosophy of the world this meaning to get accurate information about them to see things existing and look at the form of critically to happening in society and in the world, in the universe. The concept of humor can be defined as a discipline trying to demonstrate the seeking of reality as an action comedy inside of cultural structure. In this context philosophy and humor, use the belief and values system and mindset of the period existing in seeking the truth of man as a tool. In this process, It enables the people to look from a different paradigm to truth of people by exceeding the limit meaning of civilization and culture. Thus it allows the people to get one step closer to reality by arousing from their deep dogmatic sleep. Keywords: Human, Cultura, Philosophy, Humor, Reality.

Bu çalışma; baskın ideolojik söylemle bağlantılı olarak kurgulanan haber metinlerinin mizahi öğeler kullanılarak nasıl toplumsal eleştiri aracı halini aldığını anlamayı amaçlamaktadır. Siyaset ve toplumsal gerçekliğin kesişen sınırlarında, mizah ve haber kavramları arasındaki çapraşık ilişki Resmigaste.com örneği üzerinden ele alınmıştır. Parodi haberler, hegemonik söylemde yarattıkları yapı bozumuyla toplumsal hayattaki tutarsızlıkları görünür hale getirmektedir.
Araştırmada haber ve mizah ilişkisine dair bütünlüklü bir analiz sunulması hedeflenmiştir. Bu nedenle çalışmada nitel araştırma stratejilerinden faydalanılmıştır. Resmi Gaste'nin kuruluş süreci, web sitesinin teknik yapılanması ve haberlerinin içeriği çalışma kapsamında detaylı olarak incelenmiştir. Buna ek olarak haber ve mizah ilişkisine yönelik editörler ve takipçilerle derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir.
Çalışmada, Resmigaste.com'un içeriklerine uygulanan içerik analizine ek olarak sitenin kurucu editörleri ve okuyucularıyla yapılan derinlemesine görüşmelerde elde edilen sonuçlardan yola çıkarak, parodi haberin güçlü bir toplumsal eleştiri mekanizması olduğu tartışılmaktadır.

Nasreddin Hoca fıkralarına metin bağlamı çerçevesinde bakıldığında, bunların bir fıkra tipi oluşturduğu ve diğer sözlü kaynaklardan beslene gelmiş anlatılardaki kahramanlarda olduğu gibi, Nasreddin Hoca'nın tarihi kişiliğini yansıtmaktan öte Türk halkının kolektif bilincini ve kolektif karakterini yansıtmakta olduğu görülür. Nasreddin Hoca fıkralarında sonuç olarak ortaya çıkan sadece refleks olarak değil, bilişsel olarak da gülme aslında Türk halkının kendisiyle barışık olduğunu, çoğu komplekslerinden arındığını, kendi eksikliklerinin farkına varıp buna gülebildiğini göstermektedir. Psikoloji disiplini içinde değerlendirildiğinde kişinin eksikliklerini fark etmesi, buna gülebilmesi ve bununla ilgili çözüm üretmeye çalışması sağlıklı bir zihnin sonucudur.

ÖZ
Hayatın hemen her alanında ortaya çıkan mizah, Klâsik Türk edebiyatı döneminde üretilen eserlerde de oldukça yaygındır. Şairler bazen baştan sona mizahî bir eser kaleme alırken bazen de eserlerinin içinde çeşitli manzumelerde mizaha yer vermişlerdir. Şairlerin mizahî beyitlerini sağlam bir zemine oturtarak inceleyebilmek için ise gülme kuramlarını dikkate almak gerekmektedir. Genel olarak üstünlük, uyumsuzluk ve rahatlama kuramları olarak isimlendirilen gülme kuramları birbirlerinden ayrıymış gibi görünseler de asıl amaçları mizahın nasıl oluştuğunu açığa çıkarabilmektir. Bu kuramlar ışığında Klâsik Türk şairlerinin şiirlerinde yer alan mizah ve bu mizahın oluşum süreci görülebilmektedir. Şairler nükteli söyleyişleriyle mizah yaratırken edebî sanatları bir araç olarak kullanmışlardır. Söylemek istediklerini edebî sanatlar yoluyla daha vurgulu ve anlaşılır bir hâle getirmeyi başaran şairler mizah hususunda da bu sanatların gücünden faydalanmışlardır. Bu bağlamda şairler mizahî beyitlerinde nükteli sözlerle bazen alımlayıcıyı gülümsetmiş bazen de hicve yakın bir üslûpla eleştirilerini ortaya koymuşlardır. Klâsik Türk şiirinde 15. yüzyılın önemli şairlerinden biri olarak kabul edilen Necâtî Bey de Dîvânı'nda edebî sanatları başarıyla kullanmış, zengin hayal dünyası ve edebî üslûbu ile beyitlerini söylemiştir. Şiir diline hâkim olan şair, çeşitli söz oyunları, atasözleri ve deyimler ile edebî sanatlardan da yararlanarak şiirlerinde bulunan anlamı derinleştirmiştir. Necâtî Bey'in Dîvânı'nda pek çok mizahî şiir ve beyit bulunmaktadır. Şair, edebî sanatları kullanarak bu beyitlerin mizahî gücünü artırmış ve bazen beytinde bahsettiği muhatabını hicvetmiştir. Bu çalışmada mizah, gülme kuramları, belâgat ve mizahı yaratmada bir araç olarak kullanılan edebî sanatlarla ilgili bilgi verildikten sonra bu kuramların ve edebî sanatların mizah, latîfe, hiciv, nükte ile olan ilişkisi araştırılacaktır. Bu bağlamda Necâtî Bey Dîvânı'nda edebî sanatların mizah yaratma işlevi tespit edilecektir.
Anahtar Kelimeler: Necâtî Bey, edebî sanat, hiciv, mizah, gülme kuramları.

Mizahın üretiminde grafik sanatlardan yararlanılması karikatürde seri anlatının ortaya çıkmasını sağlamıştır. Seri anlatıda basit ya da karmaşık çizgi öğeleri kullanılmakta ve bu öğelere sözsel ifadeler eklenmektedir. Karikatürde seri anlatı, çok sayıda ve farklı karakterin abartılı tiplemelerine dayanmaktadır. Karikatürde seri anlatının başarısı karakter tiplemelerin sürekliliğine ve anlatılarının günlük yaşam ile özdeşlikler kurabilmesine bağlıdır. Seri anlatı karakterleri zaman içinde çok
belirgin ve neredeyse değiştirilemeyecek özellikler kazanmaktadırlar. Bu tarz bir karakter biçimlenmesinde karikatürist kadar, karikatürü yayımlayan iletişim ortamı ile o iletişim ortamını takip eden/izleyen/tüketenlerin de payı bulunmaktadır.
Popüler kültürün hedef kitlesini genç ve çocuk tüketicilere doğru geliştirdiği günümüzde, karakterin sürdürülebilirliği hedef
kitledeki tüketici ölçeğinin genişlemesine ve derinleşmesine bağlıdır. Bu çerçevede çalışmada, karikatürist Andaç Gürsoy tarafından çizilip kurgulanan ve son yıllarda geniş kitlelerce beğeniyle takip edilen Tuğçe karakteri analiz edilmiştir. Bir çocuk karakter üzerinden kurgulanan mizahi anlatı, çocuk, ergen, genç ve olgun okuyucu kitlesine ortak bir paydadan seslenebilme becerisi ve öykü yapısının günlük yaşamla ilişkilendirilebilmesi nedeniyle son dönemin önemli bir seri anlatısı
olarak okunabilecektir.

In dictionaries inscription is defined as “writing engraved on some objects in order to continve the reminiscence of a person or an event”, and text is defined as “a printed or hand-written piece”. The inscriptions and Uygur texts which are found mainly in Orhun and Yenisey areas and other parts of Asia, and Turkish cultural areas are considered as important written sources of the Turkish cultural. In the mentioned inscriptions and texts it is possible to reveal the Turkish cultural memory and hidden values. Gülin Öğüt Eker defines humor as an event which consists of the phases perception, understanding and evaluation and identifies the material used in humor as amusing but its theory and philosophy as serious. Humor also consists of paradoxes with its function, practices and results. Starting from the ancient times to teh present, is is known how many societies use humor. On the other hand, how did the Turks use humor? After the tenth century AC (After 10 AC) there are written sources of how the Turks use humor, but before the IX century there are no studies on the relations of Turkish people with humor, in their lives. Therefore the time pose before the IX century is chosen as the period of the study and the traces of humor before the IX will be investigated. The factors related to humor will be chosen from the Köktürk monuments and the Uygur texts the factors related to humor from these sources are used to construct a whole in relation the cıntext of the theories of humor. As a result of the research before the IX century vocabulary that bears humorous factors were found in poetry, story, gravestones, communication through letters, practices and rituels casts and many areas, places and narrative styles with the functions of entertainment, relievement, and satire.

Öz Mizahi atasözlerinde, varlığı oldukça dikkat çeken saldırgan mizah tarzının, atasözlerindeki işlevinin ne olduğunu ve atasözlerinde hangi ilişkiler sonucu yaratıldığını anlamak için bu çalışmada atasözleri ve mizah arasındaki ilişki incelenmiştir. Çalışmaya dâhil edilen atasözleri Ömer Asım Aksoy'un Deyimler ve Atasözleri 1 adlı eserinden örneklem yoluyla seçilmiş ve çalışmanın amacı doğrultusunda incelenmiştir. İnceleme aşamasında, saldırgan mizahın yaratılmasına sebep olan eksikliklerle mizahi unsurlar arasındaki ilişkiye değinilmiş ve mizahi unsurlar mizah kuramları bağlamında değerlendirilmiştir. Elde edilen veriler, eksikliklere ve mizah kuramlarına göre ayrı ayrı sınıflandırılmıştır. Sınıflandırma sonucuna göre atasözlerindeki saldırgan mizahın işlevi ve hangi ilişkiler sonucu yaratıldığı tartışılmıştır. Tartışma sonucuna göre atasözlerinde var olan saldırgan mizahın, atasözlerinin taşıdığı mesaja dikkat çekmek, mesajın; anlaşılmasına, hatırlanmasına ve aktarılmasına yardımcı olmak gibi bir işlevi olduğu ayrıca saldırgan mizahın genellikle bir hayvan veya üreme ve boşaltım organlarıyla yapılan ilişkilendirmeler başta olmak üzere; küçük düşürmeye dönük bir anlayışla yaratıldığı tespit edilmiştir. Anahtar sözcükler: Atasözleri, saldırgan mizah tarzı, mizah, mizah kuramları, rahatlama kuramı, üstünlük kuramı. Abstract In this study, the relation between proverbs and humour was examined to understand what the function of the aggressive humour style, which takes attention in humorous proverbs, is in proverbs and how they are created as a result of certain relations. The proverbs included in the study were selected from the book " Proverbs and Maxims 1 " written by Ömer Asım Aksoy with random sampling method, and were examined for the purpose of the study. In the examination stage, the relation between humorous elements and the missing points that caused the creation of aggressive humour were determined, and the humorous elements were assessed in the context of humour theories. The data were classified according  Muğla S. K. Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Halkbilim Doktora, [email protected]

Ortaoyunu; etrafı seyircilerle çevrili yuvarlak/oval bir alanda belirli bir oyun iskeleti doğrultusunda oynanan, musiki, raks ve taklitle yoğrulmuş geleneksel Türk tiyatrosu dalıdır. Temsillerdeki güldürü, genel olarak söz ve hareket komiğine dayanmakta, oyuncuların söz söyleme kabiliyeti ve taklit gücü güldürünün dozunu belirlemektedir. Ortaoyunu gösterilerinde gülme eylemini doğuran insanî duyguları daha net ortaya koyabilmek için, Batılı “gülme teorileri”ne müracaat etmek faydalı olacaktır. Bunlardan biri, uyumsuzluk (uyuşmazlık) teorisidir. Bu teori, “olması beklenen ile olan arasındaki tutarsızlığa” vurgu yapmakta ve kişide oluşan “şaşkınlık/beklenmezlik hissinin” gülmenin kaynağı olduğunu iddia etmektedir. Bu yazıda, varlığından haberdar olunan ortaoyunu metinleri detaylı olarak incelenmiş ve uyumsuzluk teorisine örnek teşkil eden bölümler, örnekler eşliğinde ortaya konulmuştur.

Anahtar Kelimeler: Ortaoyunu, seyirci, uyumsuzluk teorisi, inceleme.