Turkish-Soviet Relations (1917-1991)

Տարածաշրջանային երկու երկրները` Ռուսաստանը և
Թուրքիան, որոնց միջև հարաբերությունները տևական ժամանակ
ուղեկցվել են պատերազմներով, 20-րդ դարի սկզբում հայտնվեցին
ծանր, սակայն որոշակիորեն նմանվող վիճակում։ Երկու
երկրներում էլ փաստացի իշխանության տիրացած ուժերի միջև
հաստատվող հարաբերությունները տրամաբանորեն պետք է
տարբերվեին նախորդ փուլից և պետք է կրեին առավելապես
դրական բնույթ: Թուրքիայում քեմալականներին և
Ռուսաստանում բոլշևիկներին միավորում էր նաև ընդհանուր
«հակաիմպերիալիստական պայքարի» լոզունգը:

Послевоенный период в советско-турецких отношениях характеризуется поиском путей реализации  обеими  сторонами  своих  национальных  интересов. Главную роль в этом процессе, несмотря на плодотворное сотрудничество в довоенный период, сыграло членство Турции в НАТО. Целью данной статьи является рассмотрение причин вступления Турции в альянс и влияние фактора членства Турции в НАТО на советско-турецкие отношения.
The period after the Second World War in the Soviet-Turkish relations is characterized by searching for ways of implementation by both sides of their national interests. In spite of the prewar fruitful cooperation between both countries, the membership of Turkey in NATO played the decisive role in this process. The article is aimed at consideration of the reasons for Turkey’s accession to the Alliance and the impact of the factor of Turkey’s NATO membership on the Soviet-Turkish relations.

Как известно, современная социально-политическая ситуация на евразийском пространстве обладает огромным потенциалом развития и открывает широкие возможности экономического взаимодействия для всех государств региона. Одним из наглядных примеров подобного взаимодействия служит активное экономическое сотрудничество между Турцией и Россией. Однако современная ситуация на Ближнем Востоке, война с радикальным исламизмом, инициировавшим деструктивные процессы в странах региона, создают препятствия развитию нормальных межгосударственных отношений. Неизбежно эти процессы влияют и на развитие турецко-российских отношений. Вовлеченность Турции и России в сирийские события невольно затрагивает исторически сложившиеся геополитические интересы государств в регионе, а также весьма болезненные этнотерриториальные проблемы, до настоящего времени не нашедшие своего разрешения.
В целях укрепления будущего сотрудничества и предотвращения возможных конфликтов между двумя близкими государствами – Россией и Турцией, у которых имеются общие экономические, культурные связи, общая история, общие возможные интересы, - изучение проблемных зон и конкретных достижений в рамках временного партнерства этих стран в кризисные исторические периоды, такие, например, как период Холодной войны, представляется крайне важным и актуальным. В этой связи можно сказать, что исследование турецко-советских отношений в контексте формирования международной военно-политической конфронтации не только позволяет понять мотивацию внешнеполитической стратегии Турции и СССР, но и дает возможность глубоко изучить те внутренние и внешние факторы, которые влияли на характер и динамику турецко-советских отношений в исторически важный период XX века.
Актуальность данной работы заключается в комплексном подходе к изучению формирования и трансформации турецко-советских отношений в контексте международного военно-политического противостояния. Мы старались максимально подробно рассмотреть именно те аспекты отношений двух стран, которые по разным причинам еще не получили в российской историографии достаточного освещения. Например, переговорный процесс 1964-67 гг. и подписание Договора об экономическом и техническом сотрудничестве между СССР и Турцией от 25 Марта 1967 г., в результате которого были сооружены несколько крупных промышленных объектов при технической и экономической поддержке СССР в Турции.

© Bu kitabın yayın hakları Görev Kitap ve Yayıncılık Ticaret Limited Şirketi'nindir. Eserin bütün hakları saklıdır. Yayınevinden yazılı izin alınmadan kısmen veya tamamen alıntı yapılamaz, hiçbir şekilde kopya edilemez, çoğaltılamaz ve yayımlanamaz.

Çalışmamız Lenin’in ölümünden sonra iktidara gelmiş olan Stalin’in 1924 yılından ölümüne kadar olan süreci kavramayı amaçlamaktadır. Sovyet tarihinin en önemli dönemlerinden biri olan Stalin’in dönemi çok geniş olması hasebiyle genel çerçeveler dahilinde iç politikaları ve dış politikaları Türkiye ve Türkistan ekseninde incelenmeye çalışılmıştır.
Anahtar kelimeler: Stalin, Sovyet, Türk, Türkistan, Türk-Rus İlişkileri.

The history of Turkey–Soviet Russia relations is one of the most
controversial topics in Turkish historiography. The controversy was
largely a product of the Cold War interpretations when the USSR
and Turkey were in hostile camps. This article shows the
Bolsheviks’ reappraisal and readjustment of their policy towards
Turkey during the transition of Turkey from a war of independence
to the foundation of a New Turkey in conditions of peace. In doing
so, the paper focuses specifically on Ambassador Surits’ detailed
reports on Turkey in 1923, including his policy recommendations.
In this way the article attempts to contribute to our conception of
the essence of Soviet–Turkey relations by taking into account
Ambassador Surits’ reports as the primary sources.

Bu çalışma, İkinci Dünya Savaşı’nın sonuna doğru, Sovyet Rusya’nın Dışişleri Bakanı Molotov’un, Türkiye’nin Sovyet Büyükelçisi Selim Sarper’i makamında davet ederek kendisine savaş sırasında meydana gelen köklü değişikler nedeniyle Sovyet hükümetinin Aralık 1925 Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşması’nın süresini uzatmayacağını ve feshini bildirdiği notaya odaklanmaktadır. Bu odaklanmayla birlikte çalışma, Mart Sovyet Notası ile başlayan ve Haziran Sovyet Notası ile devam eden dönemde, Türkiye’nin dış ilişkilerine yönelik politika değişimlerinin kamuoyuna sunumunun tespitini amaçlamaktadır. Bu amaç kapsamında, Milli Kütüphane Süreli Yayınlar Şubesi’nde, belge tarama metoduyla dönemin ulusal basınında yer alan haberlerin ve özellikle de başyazarların değerlendirmeleri üzerinden elde edilen bilgilerle sürecin işleyişi aktarılmaktadır. Sonuçta anlaşılmaktadır ki, Mart Sovyet Notası ile başlayan döneme ilişkin herhangi bir değerlendirme yapmayan Türk basını, Türkiye’nin nisan başında Sovyet notasına cevap vermesinden hemen sonra, Türk-Sovyet dostluğunu ortaya koymak suretiyle, antlaşmanın tadil edilmesine yönelik olumlu bir bakış açısı sergilemeye başlamıştır. Ancak, Haziran Sovyet Notası ve Londra radyosunun, Sovyetlerin Türkiye’ye yönelik toprak talebini açıkça ortaya sermesinden sonra ise Türk basınında var olan iyimser havanın bu kez kaybolduğu görülmektedir. Nitekim ilgili süreçte başyazarlar, Sovyetlere karşı eleştirel yazılar kaleme almışlardır. İlaveten mezkûr dönemde, Moskova radyosunun, Türkiye’deki gazeteleri faşistlikle suçlamasının ardından, bu kez yazarlar arasında bir de faşistlik tartışmasının başladığı tespit edilmiştir. Çalışma, Türk-Sovyet ilişkisine ait özel bir devre dair ulusal basının, nasıl hareket ettiğini anlatmasıyla alan yazında benzerlerinden ayrılan bir özgünlüğü barındırmaktadır.

The present article traces back the development of the communist movement in Anatolia and its importance for the Soviet-Turkish relations. Some key moments and personages in these processes are concerned as their role for Moscow and Ankara is presented through the prism of the specifics of the eventful period of 1919-1921. As the article does not pretend to exhaust all aspects, it however aims to display supporting points with regard to the topic.

In its congress in August 1914, Armenian nationalist party Tashnaksutyun decided to remain neutral in case of a war between Russia and Ottoman Empire. However, when war broke out Russian Armenians started to organize volunteer battalions in the Russian army. When Bolsheviks came to power after the October Revolution in 1917, they met a powerful opposition in the periphery of the Russian Empire, including the Caucasus. Bolsheviks had come to power with demands of immediate peace and accordingly they started peace negotiations with Germany, Austria and the Ottomans. Armenian nationalists in Anatolia however, did not want the Russian army to retreat because Armenians were numerically insufficient to hold the region against the Ottoman army. This situation made them oppose the Bolsheviks. Armenian nationalists did not act realistically, they hoped to establish a Great Armenia with the help of USA, UK, and France. In the end Armenian forces were defeated by the army of Turkish nationalists and Armenians again faced danger of being annihilated. Soviet power and Red Army saved little Armenia from annihilation.
Key Words: 1917 October Revolution, Armenian nationalism, East Anatolia, West Armenia, Armenia

Modern Türkiye tarihi içinde kısa da olsa bir dönem sosyalist bir ülke ile yakın dostluk ilişkileri kurulmuş olması burjuva tarih yazınında ve siyasi değerlendirmelerde genellikle geçici bir "mantık evliliği" olarak nitelendirildi. Sol Kemalizm ise 1920'lerin başında henüz doğmuş iki siyasi iktidar arasındaki sınıfsal karşıtlığı görmek istememiş ve bir "aşk evliliğinden" yahut ortak bir ideolojik zemine basan anti-emperyalist ittifaktan söz etmiştir. Bu ülkede anti-komünizm egemen ideolojinin tüm varyantlarının kuvvetle üst belirleyeni olmuş, böyle bir ülkenin geçmişinde komünist liderler selamlanmış, anti-kapitalist söylevler verilmiş, kalpaklara yıldız konup gezilmiştir. Bu olgular şaşırtıcı olduğu oranda şu ya da bu tarafa çekiştirilmeye, farklı siyasi niyetlerle yapılmış tarih okumalarının malzemesi haline getirilmeye elverişlidirler.

The article examines the importance of the North Caucasian diaspora as a factor in the Soviet-Turkish relations within the period 1919-1921. It presents part of the activities of the diaspora members, who occupied high-ranked positions in the Grand National Assembly of Turkey, Ankara Government or were serious factors in the Turkish War of Independence. Therefore, their value both for Turkey and for Soviet Russia made them a part of the political games for supremacy in the Soviet-Turkish cooperation, which experienced moments of setback and mutual mistrust. The utilisation of the North Caucasian diaspora sentiments and aspirations towards the original motherland was well used to exert political pressure and to open possibilities for realisation of the political aims of Ankara or Moscow. The current article considers two main directions of activities of the diaspora, which had an impact on the Soviet-Turkish relations: 1. Diplomatic activities, supporting the independence of the newly established Mountainous Republic in North Caucasus; 2. Activities, related to participation in the communist movement in Anatolia. To what extent these activities were a selfinitiative or a well-prepared political plan is to be discussed as well.

Историческое знание и преподавание истории в контексте эволюции национального самосознания. Материалы Международной научной конференции / Отв. ред. Алиева С.И.-М.: НИИ ИЭП, 2021.-463 с. В сборнике статей представлены материалы, подготовленные участниками Международной научной конференции «Историческое знание и преподавание истории в контексте эволюции национального самосознания», проведенной в период 25-30 апреля 2021 г. в г. Москве. Для научных работников, специалистов в области истории, педагогики, экономики, социологии, философии, права, студентов высших учебных заведений, всех, кто интересуется проблемами эволюции национального сознания.

Sovyetler Birliği Başbakanı Aleksey Nikolayeviç Kosıgin’in Türkiye ziyareti Soğuk Savaş döneminde iki ülke arasındaki ilişkileri canlandırması bakımından önem taşımaktadır. 20-27 Aralık 1966 tarihleri arasında gerçekleşen Başbakan Kosıgin ve beraberindeki Sovyet heyetinin ziyareti, Türk basınında geniş yer bulmuştur. Görüşmelerin konusunu iki ülke arasındaki ilişkiler ve uluslararası gündemle bağlantılı sorunlar oluşturmuştur. Özellikle bir Sovyet müttefiki olarak Çekoslavakya’nın Kıbrıs Cumhurbaşkanı Rum lider Makarios’a silah satması ve Kıbrıs sorununun çözümü konuları görüşmelerde öne çıkan başlıklar arasındadır.

Bazı uluslararası nitelikli konularda görüş ayrılığına rağmen Soğuk Savaş koşullarında Sovyet Başbakanı’nın ziyareti ikili ilişkilerin canlandırılmasında rol oynamıştır. Kosıgin’in ziyareti Türk basınında ilgiyle izlenmiştir. Bu çalışmada, Türk basınında dönemin önde gelen yüksek tirajlı gazeteleri arasında yer alan Cumhuriyet, Ulus, Tercüman, Akşam, Dünya, Yeni Tanin ve Vatan gazeteleri içerik analizi yöntemiyle incelenerek ziyaretin basındaki yansımaları değerlendirilmeye çalışılmıştır.

Atatürk dönemi Türk dış politikasının önemli stratejik karakteristiklerinden biri, diğer ülkelerle herhangi bir askeri müttefiklik kurulması fikrinden uzak durulmasıdır. Bu bağlamda, 2. Dünya Savaşı'nın başlangıcına kadar geçen süre zarfında genç Türkiye Cumhuriyeti, SSCB de dahil olmak üzere pek çok ülke ile dostluk ve tarafsızlık antlaşmaları imzalamıştır. Fakat tüm bu olumlu gelişmelere rağmen 1934 yılından itibaren Türk-Sovyet ilişkilerinde önce duraklama, ilerleyen zamanlarda da belirgin bir gerileme gözlenmektedir. Mevzubahis durumun en mühim sebeplerinden biri Montrö (Boğazlar) Sözleşmesi'nin imzalanması, diğeri ise  2. Dünya Savaşı esnasında Ankara’nın izlediği tarafsızlık politikasıdır. Söz konusu çalışmada 1936-1946 dönemi itibariyle Türk-Sovyet ilişkilerinde yaşanan transformasyon süreci incelenmektir. 
В годы правления Ататюрка одной из важных характерных черт внешнеполитической стратегии новой Турецкой республики являлось воздержание от военного сотрудничества с другими странами. В этой связи Турция подписала договоры о дружбе и нейтралитете со многими государствами, в том числе с СССР до Второй мировой войны. Однако, с 1934 г. в советско-турецких отношениях началась стагнация, а затем наблюдалось поступательное ослабление партнерства. В качестве из главных причин данной ситуации можно назвать подписание Конвенции Монтре и политику нейтралитета, которую вела Анкара в ходе Второй мировой войны. В статье рассматривается трансформация турецко-советских отношений в период 1936-1946 гг.

Rusya'da Kasım 1917'deki sosyalist devrimin ardından Petersburg ve Moskova gibi büyük şehirlerde iktidarı ele geçiren Bolşevikler'in öncülüğündeki Sovyet hükümetinin gündeminde birinci sırayı savaşa son verilmesi alıyordu. Nitekim devrimin ertesi günü yayımlanan kararname savaşan tarafları hemen barış görüşmelerini başlatmaya çağırıyordu. Bolşeviklerin savunduğu ilhaksız tazminatsız barış ilkesi Osmanlı Mebusan Meclisi'nde ve Osmanlı basınında övgüyle karşılanmıştı. 1 Osmanlı devleti Rusya ile savaş halinde olduğu ve Rus ordusu Erzincan'a kadar Doğu Anadolu'nun büyük kısmını yani Ermenilerin hak iddia ettikleri toprakları işgal etmiş olduğu için Ermeni sorunu Türk-Sovyet ilişkilerinde daima gündemin başında gelmiştir. Aralık 1917'de Erzincan'da Rus ve Osmanlı ordusu temsilcileri arasında ateşkes antlaşması imzalandı. Bu arada Brest Litovsk'ta (şimdi Belarus'a ait olan Brest şehrinde) Almanya, Sovyet Rusya, Osmanlı devleti ve diğer taraflar arasında başlayan barış görüşmelerinde Sovyet delegasyonu Almanya'da bir sosyalist devrim beklentisi içinde olduğu için mümkün olduğunca vakit kazanmaya ve görüşmeleri uzatmaya çalışıyordu. Şubat 1917 devriminin ardından Rus ordusunda başlamış olan cepheden toplu terk ve firarlar bu sırada iyice hızlanmıştı. Ocak 1918'de görüşmelerin ikinci turunda Sovyet heyetine başkanlık eden dışişleri bakanı Lev Trotskiy "ne savaş ne barış" şeklinde savunması zor bir konum almıştı. Lenin ise daha gerçekçi davranarak Sovyet Rusya'nın zaman kazanması için Almanya'ya ödün vermeye hazırdı. Nitekim zaman Lenin'i haklı çıkardı, görüşmeler uzayınca Sovyet Rusya Almanya ile daha büyük ödünler veren bir antlaşma imzalamak zorunda kaldı. Sovyet Rusya Almanya'ya verdiği ödünleri daha sonra geri kazandıysa da Osmanlı devletine verilen Kars, Ardahan ve ayrıca Iğdır Osmanlı'da kaldı. 13 Ocak 1918'de Sovyet Rusya hükümeti başkanı V. Ulyanov (Lenin) ve milliyet işleri halk komiseri (bakanı) İ. Cugaşvili (Stalin)'in imzalarıyla Pravda gazetesinde yayımlanan Türkiye Ermenistanı Hakkında Kararname'de işçi ve köylü hükümetinin "Rusya'nın işgal ettiği Türkiye Ermenistanı'ndaki Ermenilerin bağımsızlık dahil kendi kaderini tayin hakkını" desteklediği ilan ediliyordu. Bolşevik hükümeti bu hakkın kullanılabilmesi için Türkiye Ermenistanı'ndan askerlerin geri çekilmesini, asayişin temini için bir Ermeni milisi ve demokratik esaslara uygun olarak seçilmiş Ermeni temsilcilerinden oluşan bir hükümet kurulmasını, özgür bir referandum yapılması için de savaş sırasında "Türkiye"nin derinliklerine sürülmüş ve çeşitli ülkelere kaçmış mülteci ve göçmenlerin evlerine dönmesine izin verilmesini şart koşmaktaydı. Aynı kararnamede 1 Selami Kılıç, Türk-Sovyet İlişkilerinin Doğuşu, (İstanbul: Ülke Kitapları, tarihsiz), sf. 36-37. Kafkas işleri geçici olağanüstü komiseri Stepan Şahumyan'a Ermenilere yardım etme talimatı da verilmişti. 2 Brest Litovsk'ta barış görüşmeleri sürerken Güney Kafkasya parlamentosu (Seym) içindeki Gürcü, Azeri ve Ermeni fraksiyonlarından oluşan bir delegasyon da Osmanlı delegasyonu ile barış görüşmeleri için Trabzon'a gitmeye hazırlanıyordu. Brest Litovsk Antlaşması'nın imzalanmasından bir gün önce, 2 Mart 1918'de Sovyet heyeti sekreteri ve dışişleri bakan yardımcısı Lev M. Karahan Seym'e gönderdiği telgrafta ertesi gün antlaşmanın imzalanacağını ve en zor kısmının da Kars, Ardahan ve Batum'un referanduma tabi olmak üzere Rusya'dan ayrılmasının kabülü olduğunu bildirdi. 3 Kafkasya delagasyonu baştan itibaren muğlak ve çelişkili bir pozisyonda idi. Bir yandan Bolşevik hükümetini tanımasa da kendini Rusya'nın bir parçası sayıyor ve Brest Litovsk'a temsilci göndermiyor, bir yandan da Brest Litovsk'da alınan Kafkasya ile ilgili kararı tanımadığını ilan ediyordu. Trabzon konferansı sırasında Osmanlı heyeti bağımsız devlet misiniz diye sorduğu zaman ne bağımsızız, ne de Rusya'ya bağımlıyız diyebiliyordu.

MART 2020 TEORİ AYLIK DERGİ • MART 2020 • 13.00 TL • AYLIK DERGİ 362 CHP, kurulurken sosyalist ilkeleri programına geçirmeye çalıştık. Herkesin sâyi ve kabiliyeti nisbetinde müstefit olması prensibini koydurduk. Emek ve kabiliyete göre gelir, sosyalizmin en ilkel prensibidir. Ama Hasan Saka gibi liberaller karşımıza çıktı. Atatürk, görüşleri uzlaştırmaya gitti. Prensip programda aynen kaldı, fakat sulandırıldı. Sosyal emniyet ise programda yoktur. Sonradan koyacaktık. (...) Atatürk'ün cihanda sulh, yurtta sulh prensibi, mânasını bilmeden kullanılıyor. Aslında bu prensip, sosyalist bir görüşü ifade eder. Cihanda sulh, barışın ortak savunulmasını, kolektif barışı temsil eder. Kolektif barış fikrini, Litvinof ile birlikte ortaya attık. (...) Cumhuriyetin ilk yıllarında sınıflar, tam teşekkül etmemişti. İptidal halde zenginler vardı. Sınıf şuuru pek gelişmemişti. Burjuva yaratma sevdası, bir takım aptallıkların sonucudur. Ve Atatürk'ün yurtta sulh prensibi muarızdır.

ÖZET 1920'lerde İngiltere, Fransa ve İtalya gibi ortak düşman olan Batı Avrupa devletlerine karşı ittifak yapan Türkiye Cumhuriyeti ve Sovyet Rusya arasında siyasi, askeri, ekonomik ve kültürel ilişkiler kurulmuştur. Sovyet teşkilatı VOKS'un büyük rol oynadığı Türk-Sovyet kültürel ilişkileri, II. Dünya Savaşı'nın başlarına kadar yoğun bir şekilde devam etmiştir. Sinema, tiyatro, müzik, resim gibi alanlarda sanatçı değişimleri, konser ve sergi gibi etkinlikler gerçekleştirilmiştir. Türk tiyatrocu ve oyuncu Muhsin Ertuğrul, bu dönemde Sovyetleri ziyaret ederek oradaki sanatı yerinde gözlemlemiş, filmler çekmiş ve Stanislavski, Meyerhold ve Eisenstein gibi önemli Sovyet sanatçılarıyla birlikte çalışmıştır. Türkiye'ye döndüğü zaman Gogol'un Evlilik ve Müfettiş, Tolstoy'un Anna Karenina, Dostoyevski'nin Budala, Karamazov Kardeşler ve Suç ve Ceza adlı Rus klasiklerini sahnelemiştir. Ertuğrul'un bu faaliyetleri, zaman zaman komünizmi Türkiye'de sanat faaliyetleriyle aşılamakta olduğu iddialarını ortaya çıkarmış olsa da, o bu iddiaları reddetmiştir. Sovyet sanatını en üst seviye olarak belirten ve Sovyet sanatından etkilenen Ertuğrul, Türk sineması ve tiyatrosunun gelişmesinde, Sovyetlerde geçirdiği yıllardaki tecrübelerinden faydalanarak kilit rol oynamıştır. ABSTRACT Political, military, economic and cultural relations were well established between Turkey and Soviet Russia, which allied against Western European countries like Britain, France, and Italy in the 1920s. Turkish-Soviet cultural relations carried out by the Soviet organization VOKS continued intensively until the beginning of World War II. Moreover, artist exchanges, concerts, and exhibitions in areas such cinema, theater, music and painting frequently took place. Turkish playwright and art was of the highest level of quality. Moreover, it was through him and his experiences that Soviet art ultimately a key role in shaping the evolution of Turkish cinema and theater.

The article aims at presenting information from unpublished and unexplored until now Bulgarian archival documents about the Soviet-Turkish relations. It follows their development in the period 1921-1923, based on the reports of the Bulgarian diplomats residing in Istanbul-Todor K. Pavlov, Todor Markov and Ivan Altanov. Among the topics concerned were the status of the Soviet-Turkish relations; the Soviet military and financial support for the Ankara Government; the Soviet-Turkish rivalry for the influence over Muslim peoples in the Middle East and Asia; international conferences; internal politics and developments within the Grand National Assembly; important Turkish personages that influenced directly or indirectly the Soviet-Turkish relations, etc. The presented documents reveal not only some important nuances of already known facts and events, but open new unexplored topics in the historiography, related to the Soviet-Turkish relations during the period under consideration.

Rus Bolşevik Devrimi, I. Dünya Savaşı'nın kaderini belirleyen etkenlerden biri olmuştur. Sovyetler Birliği'nin oluşmasına yol açan bu devrim, Rus İmparatorluğu'nun izlediği iç ve dış politikayı radikal anlamda değiştirmiş, bölge jeopolitiği açısından yeni bir dönemi başlatmıştır. Aynı dönemde Osmanlı İmparatorluğu otoritesinden ayrı olarak emperyalist güçlere karşı ulusal kurtuluş mücadelesini başlatan Ankara Hükümeti ise "Misak-ı Milli" programı çerçevesinde hareket etmişti. Bu bağlamda ortak düşman olarak algılanan İtilaf devletlerine karşı verilen varoluş mücadelesi Türk-Rus işbirliğini gündeme getirmişti. Bu çalışmadaki amaç 1917-1925 yılları arasında SSCB-Türkiye ilişkilerinin başlangıç dönemini ve her iki ülke açısından yarattığı etkileri Türk diplomatların perspektifinden değerlendirmektir. Çalışmada, 1917-1925 yılları arasında Türk-Rus ilişkilerinin seyri ve Türk diplomatların Bolşevizm'e bakışı, diplomatların hatıratları ve araştırma eserler ile realizm ve jeopolitik determinist teorilerin ışığında içerik analizi metoduyla değerlendirilecektir.

Статья посвящена истории разработки, принятия и осуществления Доктрины Трумэна и Плана Маршала в контексте советско-турецких отношений. Авторы рассматривают эти две ключевые инициативы во внешней политике США на начальном этапе «холодной войны» с целью анализа влияния геополитического противостояния двух сверхдержав на состояние отношений между Анкарой и Москвой. Программы экономической помощи явились важнейшими рычагами влияния США на выстраивание послевоенной системы международных отношений, оказав решающее влияние на послевоенный внешнеполитический курс Турции, в особенности в отношении СССР, и во многом предопределив её дальнейшую стратегию в период «холодной войны». В данной работе рассматриваются причины сближения позиций США и Турции по вопросам отношений с СССР, анализируется процесс выработки и принятия плана помощи Турции, а также последствий его реализации. Статья раскрывает истоки американо-турецкого взаимодействия, основанного на разделении общей позиции по противодействию Москве, и может быть использована в качестве материала для изучения проблем российско-турецких отношений в историческом контексте.
The article is devoted to the history of elaboration, adoption and implementation of the Truman Doctrine and the Marshall Plan in the context of the Soviet-Turkish Relations. The authors observe these two key US external policy’s initiatives of the beginning of the Cold War for the analysis of the influence of geopolitical confrontation between the superpowers on the state of relations between Moscow and Ankara. The economic aid programs were significant leverages of the US influence on shaping the postwar system of international relations, which impacted decisively on the Turkish postwar foreign policy, especially toward the USSR, and predetermined to a large extent its further policy in the Cold War. The current article considers the reasons for rapprochement between the US and Turkey stands on the relations with the USSR, analyses the process of elaboration and adoption of aid plans for Turkey and the outcomes of their implementation. The article explores the origins of the US-Turkey cooperation based on sharing the common stance on confronting Moscow and can be used as a source of information on the Russian-Turkish relations problem in historical context.

Bolsheviks and Kemalists had good reasons for collaborating and collaborated, nevertheless they did not dismiss the geopolitical aims of the former Tsarist and Ottoman empire. Consequently their alliance was quite complex and frequently nervous.

Osmanlı Devleti ile Çarlık Rusya arasında XV. yüzyılın ikinci yarısında başlayan ilişkiler XX. yüzyılın başına kadar devam etmiştir. Her iki ülke de birbirlerine karşı birçok kez savaşmıştır. İki ülke arasında yaşanan en son savaş Birinci Dünya Savaşı olmuştur. Her iki devlet de savaşa büyük umutlarla girmiş olmasına rağmen savaş istedikleri gibi sonuçlanmamış ve savaşın sonucunda iki ülkede de rejim değişiklikleri yaşanmıştır. Türkiye bağımsızlık mücadelesi verirken, Sovyet Rusya ise devrim sonrasında yaşanan iç gelişmelerle mücadele etmiştir. Türkiye ile Sovyetler Birliği arasındaki ilişkiler Birinci Dünya Savaşı’nın sona ermesi sonrasında yaşanan gelişmeler neticesinde ortak düşmana karşı mücadele temelinde başlamış ve kısa sürede pozitif yönde ivmelenerek yakın dostluk çehresine bürünmüştür. Sovyetler Birliği, Milli Mücadele dönemi içerisinde Ankara Hükümeti’nin en yakın destekçisi olmuştur. Sağlanan bu yakın dostluk ilişkileri her iki ülke temsilcilerinin karşılıklı ziyaretleri ve yapılan antlaşmalarla daha da sağlamlaştırılmıştır. Sovyetler Birliği Dışişleri Halk Komiseri Litvinov’un Türkiye’ye gerçekleştirmiş olduğu ziyaret iki ülke arasındaki ilişkilerin güçlendirilmesinde önemli bir rol oynamıştır. Gerçekleştirilen bu ziyaretin aynı zamanda Cumhuriyet Bayramı kutlamalarına denk gelmesi de ayrı bir öneme sahiptir. Komşu iki ülke arasındaki yakın ve dostane ilişkiler sebebiyle her iki ülkenin basını bu kısa süreli ziyareti yakından takip etmişler, sayfalarında ayrıntılı haberlere yer vermişlerdir. Ziyaret esnasında 1925 yılında imzalanmış olan Dostluk ve Tarafsızlık Antlaşmasının süresinin uzatılması elbette ki ziyarete başka bir boyut kazandırmıştır. Çalışmamızda Sovyetler Birliği Dış Politikası adı altında yayınlanmış olan belge seçkisinden Sovyetler Birliği’ne ait belgeler incelenmiş, ayrıca Türk arşivlerinde de konu hakkındaki belgeler kullanılmıştır. Bunun yanı sıra Sovyetler Birliği ve Türkiye’nin dönem içerisinde önemli ulusal gazeteleri de taranmıştır. Ayrıca daha önce konu hakkında yapılan çalışmalarda Türk basını üzerinden dolaylı olarak incelenmiş olan İngiliz The Times Gazetesi de doğrudan incelenerek ziyaretin ne şekilde takip edildiği görülmeye çalışılmıştır. Bu vesile ile hem Sovyet tarafının hem de Türkiye’nin geziyi ne şekilde değerlendirdiği incelenmeye çalışılmıştır. Ayrıca dönem içerisinde Türk-Sovyet İlişkileri üzerine yayınlanmış telif eserler de çalışmamız içerisinde kullanılmıştır.
Anahtar Kelimeler: Türkiye, Sovyetler Birliği, Litvinov, Türk-Sovyet, Basın

The author examines the demonstrations carried out by university students in Istanbul on December 4, 1945 and the raid on the printing operations of the pro-Soviet Ta n newspaper, known as the Tan Raid, in light of U.S. State Department documents, namely the related fi les in National Archives Records Administration. The infl uence of the Tan Raid on Turkey’s international relations is discussed in the context of Turkish-American and Turkish-Soviet relations. The Raid is regarded as a signifi cant incident since it coincides with the post WW2 period when Turkey’s relations with the Soviet Union had already deteriorated due to Moscow’s demands to revise the Montreux Convention by 19th of March 1945. Furthermore, Turkish-American diplomatic contacts in the aftermath of the Raid show Washington’s perspective on policy towards Soviet Union, as U.S. offi  cials advised a moderate line to their Turkish counterparts. On the other hand, preparations for the Raid seem highly controversial since Turkish government offi  cials did not strongly condemn the event and the police did not intervene against the protestors despite of their violent actions towardsTa n and some left leaning bookstores. The slogans during the demonstration show its anti-Soviet character, which Ankara denied in order to de-crease tensions with the Soviets by arguing that it was Ta n’s owner, the Sertel couple to whom the anger was directed, not the Soviet Union. The intelligence obtained by diplomats at the U.S. Embassy in Anka-ra, the meetings they conducted with Turkish politicians, their conclusions regarding the process leading up to the raid, and their opinions on Turkish-Soviet relations provide the background for the analysis.

Bu makale, 1919-1921 doneminde Sovyet-Turk iliskilerinde bir faktor olarak Kuzey Kafkas diasporasinin onemini incelemektedir. Turkiye Buyuk Millet Meclisi'nde, Ankara Hukumeti'nde ust duzey gorevlerde bulunan veya Turk Kurtulus Savasi'nda onemli bir rol oynayan diaspora uyelerinin faaliyetlerinin bir bolumunu sunmaktadir. Dolayisiyla hem Turkiye hem de Sovyet Rusya icin degerleri, onlari aksilikler ve karsilikli guvensizlik yasanmakta olan Sovyet-Turk isbirliginde siyasi ustunluk oyunlarinin bir parcasi haline getirdi. Kuzey Kafkasya diasporasinin orijinal anavatana yonelik duygu ve istekleri, siyasi baski uygulamak ve Ankara ya da Moskova'nin siyasi amaclarinin gerceklestirilmesi icin olanaklar yaratmak icin iyi bir sekilde kullanildi. Bu makale, diasporanin Sovyet-Turkiye iliskileri uzerinde etkisini iki ana faaliyet yonunden ele almaktadir: 1. Kuzey Kafkasya'da yeni kurulan Daglik Cumhuriyet'in bagimsizligini destekleyen diplomatik faaliyetler; 2. Anadolu&...