Refik Halid Karay

Türk edebiyatında hikâye alanında önemli isimlerden biri olarak kabul edilen Refik Halit Karay, eserlerini fikir, eleştiri ve mizah unsurlarıyla ören bir sanatkârdır. Refik Halit’in “Gurbet Hikâyeleri” sürgünde yaşadığı yılların bir ürünüdür. Gözleme dayalı bu hikâyelerde yazar, taşralı insanın yaşamını, alışkanlıklarını, gelenek ve göreneklerini birçok yönüyle konu edinmiştir. Hikâyelerde sürgündeki bireyin memleketine ve anadiline duyduğu özleme de yer verilmiştir. Hikâyeler “Bedevilik”, “Gurbet”, “Özlem”, “Taşra”, “Savaş” ve “Kadın” temaları altı başlık altında incelenmiştir. Ayrıca yazarın sanat anlayışını besleyen kaynaklara, yaşadığı maddi, manevi zorluklara ve sürgünde geçirdiği yıllara değinilmiştir. Makale, esere bağlı tematik bir çalışmadır ve yazarın “Gurbet Hikâyeleri” eseriyle sınırlandırılmıştır. Alanla ilgili bundan  sonra yapılacak çalışmalara katkı sağlaması amaçlanmıştır. Hikâyelerde öne çıkan temaların zamanın gerçekleriyle paralellik gösterdiği ortaya konmuştur.

Anahtar Kelimeler: Gurbet Hikâyeleri, Refik Halit Karay, Modern Türk Edebiyatı, Hikâye.

Cumhuriyetten önce Osmanlı döneminde başlayan modernleşme "Geleneksel yaşam tarzından daha karmaşık, teknolojik yönde ileri ve hızla değişen bir hayat tarzına yönelme" (Türkdoğan, 1977, s.278) şeklinde tanımlanır ve Dağtaş'a (2014) göre "Tanzimat Fermanı, bu modernleşme tarihi[nin] bir dönüm noktası ve Batılılaşma düşüncesinin, değişmekte olan ya da

Türkçedeki tartışmalı konulardan biri de ki’li birleşik cümlelerdir. Farsçadan dilimize geçen “ki”
edatı,  süslü  nesirlerde,  özellikle  cümleleri  uzatmak  için  kullanılıyordu.  19.  yüzyıldan  itibaren
konuşma diliyle yazılan sade nesir türüne ait eserlerde, “ki”nin süslü nesir ve şiirde kullanılan
işlevlerinin dışında farklı işlevlerde kullanıldığı görülmektedir; ancak bu işlevlerin bazılarından
gramer  kitaplarında  bahsedilmemektedir.  Bu  çalışmada  ki’li  birleşik  cümleler  hakkında  daha
kapsamlı  bir  çalışmaya  temel  oluşturması  bakımından,  ki’li  birleşik  cümlelerin,  Refik  Halit
Karay’ın  hikâyelerinde  hangi  işlevlerde  kullanılmış  olduğunu  tespit  etmek  amaçlanmaktadır.
Refik Halit Karay ve onun hikâyelerinin seçilme sebebi, döneminin konuşma diline ait Türkçeyi,
nesirde en iyi kullanan yazarlardan biri olduğunun düşünülmesidir.
Çalışmada, Refik Halit Karay’ın Memleket Hikâyeleri ve Gurbet Hikâyeleri adlı eserlerinde geçen
ki’li  birleşik  cümleler  tespit  edilip  incelenmiş;  incelenen  cümleler,  bu  konuda  yapılmış  daha
önceki çalışmalar esas alınarak sınıflandırılmıştır. Eserlerde; özne görevinde 10, zarf görevinde
91, nesne görevinde 64, yüklem görevinde 2 ve sıfat görevinde 32 olmak üzere toplam 199 ki’li
birleşik cümle bulunmuştur.
Bulunan  cümleler,  ki’li  birleşik  cümleler  konusunda  çalışma  yapmış  dil  bilimcilerin  verdiği
cümlelerle hikâyelerde geçen cümleler karşılaştırılmış; adı geçen eserlerde  geçmeyen ait farklı
işlevlerde kullanılmış örnekler aranmıştır. Buna göre, ki’li birleşik cümlelerin en belirgin özelliği
temel cümlenin bir unsurunun açık bir şekilde eksik olması ve yardımcı cümlenin bu eksik olan
unsurun yerini tutması iken, incelenen eserlerde temel cümlenin yüklemi geçişsiz bir fiil olduğu
hâlde,  yardımcı  cümlesi  temel  cümlenin  nesnesi  durumunda  olan  ki’li  birleşik  cümleler  tespit
edilmiştir. Bunun, eserlerde “bak-” fiili ve “öyle gel-” deyimleşmiş birleşik fiiliyle sınırlı olduğu
görülmüştür.

Öz: Sanat eserleri, toplumun estetik duyarlılığını artırmakla birlikte tarihin karanlıkta kalan kısımlarını aydınlatmada da önemli katkılar sağlayabilir. Refik Halid Karay'ın roman ve denemeleri bize böyle bir imkân sunmaktadır. Eserlerinde kullandığı işlenmiş İstanbul Türkçesi dolayısıyla Türk edebiyatının en kudretli yazarları arasında sayılan Refik Halid, 1922 yılından sonra başlayan sürgün hayatı boyunca yeni coğrafyalar keşfetmiş ve yeni insanlarla tanışmıştır. Sürgünlüğü dolayısıyla Beyrut'ta kurmaya çalıştığı yeni hayatı ona yeni tecrübeler kazandırmış ve onda vatanî duyguların derinleşerek artmasına yol açmış-tır. Beyrut ve Halep'te geçirdiği uzun seneler yazara bu bölgeleri bütün detaylarıyla görme ve tanıma fırsatı vermiştir. O yıllarda, içinde Antakya'nın da bulunduğu Doğu Akdeniz havzası Fransızların kontro-lünde bulunmaktadır. Halep'e geliş gidişlerinde Antakya'daki Türk gençleriyle gizli olarak sık sık bir araya gelen yazar, onlara bu bölgenin Türk olduğunu ve Türkiye'ye bağlanması gerektiğini söyler. 17 Temmuz 1938 tarihinde af kanunun yürürlüğe girmesiyle Refik Halid, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlı-ğına dönüşünü sağlayan pasaportu alır ve Anafarta vapuruyla Payas'a, vatan topraklarına kavuşur. Refik Halid, Beyrut ve Suriye'de geçirdiği yılların ve vatana olan hasretin verdiği duyarlılıkla kaleme aldığı Çete romanında, Fransızların bölgeden çekilmeleri ve Hatay'nın Anavatan'a katılması için 1920-1921 yıllarında fedakâr vatan evlatlarının Kıran Bey liderliğinde, Amanos dağlarına çekilerek düşman ordu-suna karşı verdikleri mücadeleyi; ardından gelen zaferle Türk ordusunun Hatay'a girişini anlatılır.
Abstract: Although art works can increase the aesthetic sensitivity of society, it can also make important contributions towards illuminating the dark parts of history.

İngiltere ve Amerika'da gelişen yeni eleştiri yöntemi sosyoloji, tarih ya da psikoloji gibi bilimlere yaslanarak yapılan eleştirinin, eserin sanat yönünü bir yana bırakarak edebiyattan uzaklaşmasına bir tepki olarak doğmuştur (Moran, 2003: 207). Bu yöntemin amacı eserin kendisini incelemektir. Metni oluşturan malzemenin düzenlenişi, öğelerin taşıdığı anlam ve işlevleri birbiriyle ilintileri belirtildikçe edebi eserin anlamı ile biçimi arasındaki ilişki ortaya çıkar. Bu şekilde yazarın kurduğu yapıyı kavradıkça eserin anlamı da daha çok anlaşılır.

Lâkap kelimesi köken olarak Arapça olmakla beraber kelime anlamı; " Bir kimseye veya bir aile, kendi adından ayrı olarak sonradan takılan o kimsenin veya ailenin bir özelliğinden kaynaklanan ad. " şeklindedir. Lâkaplar, çeşitli kültür grupları içerisinde o kişiyi tarif ya da farklı bir deyişle deşifre eden birer şifredir. Türk kültüründe de aslî isim yanında lâkap verme geleneği oldukça yaygındır. Yalnız şunu unutmamalıyız ki takma ad terimini kullanmak lâkap kelimesi ile eş değerde değildir. Takma ad; aslî adı gizlemeye çalışmanın bir yolu olmakla beraber kişinin kendisinin bulup kullandığı bir isimdir. Lâkaplar ise; kişiye toplum tarafından kültürün de uygun bulduğu şekilde verilen isimlendirmelerdir. Bir kişiye bu yan ad verilirken o kişinin bulunduğu sosyal-kültürel durumu, sosyal-ekonomi durumu, işi, belirgin fiziksel özellikleri, tavır ve davranışları gibi özellikleri oldukça önemli rol oynamaktadır. Lâkap verme geleneğinde kişinin fiziksel özelliğine, davranışlarına veya meşgul olduğu işe göre verilen bu isimler diğerlerine göre oldukça fazladır. Bu adlardan kimisi aşağılayıcı ve küçümseyici iken kimisi de övücü ve yücelticidirler. Verilen lâkaplar değerlendirildiğinde fiziksel, davranışsal ve bir hayvana benzetme özelliğine göre bu lâkapların bahsi geçen ayrıştırmada aşağılayıcı ve küçümseyici kategorisinde olduğu aşikârdır. Refik Halit KARAY'ın Memleket Hikâyeleri adlı öykü kitabının içerisinde yer alan Koca Öküz hikâyesinde bahsi edilen Cavga Rıza karakterinde bu tip de aşağılamaya maruz bırakılan bir duruma rastlamaktayız. Bununla beraber aksi yönde adı geçen Çiçek Emine adlı karakterin lâkabında ise toplumun onda gördüğü bastırılmış tazeliği, güzelliği ve süsü yansıtan bir Çiçek lâkabıyla karşı karşıyayız. Refik Halit KARAY, 1888 yılında İstanbul'da doğmuş, Galatasaray Lisesi ve Hukuk Fakültesi gibi mercilerde eğitim almıştır. Gazetecilik, araştırmacılık vb. uğraşlarının ardından yaşadığı sürgün hayatı ile sanatçı kimliğine bürünmeye başlamıştır. II. Meşrutiyet'in ardından daha çok roman ve öykü ile uğraşan sanatçının eserlerindeki güçlü gözlem tekniği dikkat çekmektedir. Realist bir yapıda eserlerini ele alan, derin gözlem yeteneği ile birlikte eleştirel yönü oldukça kuvvetli olan sanatçı bu yeteneklerini hemen hemen her eserinde ortaya koymaya çalışmıştır. Cavga, Çiçek, Hacı, Ağa gibi lâkapları tercih etmesinin temelinde de onun bu eleştirel ve kuvvetli gözlem kabiliyetinin bulunmasıdır. Sürgün hayatı boyunca çok çeşitli yerlerde bulunması ve o çevrelerde tanıdığı insanlar vesilesiyle edindiği insanı tahlil yeteneği onun bu lâkapları bulmasını kolaylaştırmıştır.

ÖZET Türk hikâyeciliğinin dil, anlatım, kurgu ve içerik yönlerinden gelişip yetkinleşmesinde önemli pay sahibi yazarlardan biri olan Refik Halit Karay; roman türünde sayıca daha fazla eser verse bile öncelikle " hikâyeci " kimliğiyle bilinir. Anadolu'yu özellikle sürgünlük yıllarında yakından tanıma olanağı bulan yazar, gözleme dayalı bir gerçekçilikle bu coğrafyayı ve insanlarını anlattığı hikâyelerini " Memleket Hikâyeleri; " Orta Doğu coğrafyasına açıldığı hikâyelerini " Gurbet Hikâyeleri " adlı kitaplarında toplamıştır. Kendisi varlıklı bir İstanbul ailesinin çocuğu olarak yetişmesine, bambaşka bir sosyal tabakaya mensup olmasına karşın edebiyatta Anadolu'nun tarafsız ve gerçekçi bir yaklaşımla yeterince yer bulmamasını büyük bir eksiklik olarak görmüş, bundan duyduğu rahatsızlığı çeşitli defalar dile getirmiş, ilk örneklerinden başlayarak hikâyelerinde bilinçli bir biçimde böyle bir yol izlemiştir. İzlediği çizgide, kaynağını ve gücünü konuşulan Türkçeden alan bir edebiyat dilinin oluşmasına da büyük katkılar sunmuştur. Gerçeklikle bağdaştırarak kurguladığı olay ve kişileri yer yer ince alaya varan bir eleştirel bakışla veren Karay'ın; hiçbir zaman kolaycılığa düşmeme, sıradan övgü ya da yergi düzeyinde kalmama, üzerinde durduğu meseleleri günlük politikanın tartışma sınırlarına indirgememe çabası dikkati çeker. Bu özen içinde, kadın-erkek ilişkilerinin çeşitli yönlerini de hikâyelerine konu edinir. Anlattığı dönem ve kültür coğrafyasının toplumsal koşulları içinde kadınla erkeğin birbirlerine göre konum, algı ve davranış farkları ekseninde ortaya konulan bu ilişkiler; nitelik ve mahiyetlerini açığa çıkaracak tipik yanlarıyla okura sunulur. Çoğunlukla bunların kapalı toplum yapısında ortaya çıkabilecek biçimleri, cinselliğin/ cinsel kimliğin öne çıktığı olay ve durumlar üzerinden işlenir. Bu yazıda, genel olarak ve alt başlıklar hâlinde, kadın-erkek ilişkilerinin Refik Halit Karay'ın hikâyelerine yansıyan yanları ele alınmaya çalışılmış; yazıldığı dönemin sosyo-kültürel yapısına ilişkin bir ölçüde fikir

Özet Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatının öncü yazarlarından olan Refik Halit Karay'ın eserlerinde sürgün ve sürgün edebiyatı önemli bir yer tutar. Hayatının büyük bir bölümünü sürgünlerde geçiren yazar, sürgün dönemi tecrübelerini hikâye ve romanlarında kendi gözlemlerinden hareketle kurgu dünyasına taşır. Sürgün yıllarının ikinci dönemini oluşturan Beyrut, Şam ve Halep günlerindeki gözlemlerini yansıtan Sürgün romanında Orta Doğu coğrafyası insanları ile birlikte gerçekçi bir şekilde sunulur. Sürgün romanı başkişi Hilmi Efendi'nin sürgün olarak gönderildiği Beyrut'taki hayatı ve ardından Şam ve Halep'te yaşadıkları çerçevesinde ilerler. Romanda, Beyrut'un çok kültürlü yapısıyla bir deniz şehri oluşu üzerinde durulur. Şam, Arap ırkının hâkimiyeti altında bir şehir olarak tasvir edilir. Halep ise Türklere daha yakın bir kültürel doku barındıran yapısıyla aktarılır. Romanın başkişisi Hilmi Efendi ve arkadaşı İrfan Bey aracılığıyla okurun dikkatine sunulan bu şehirlerdeki hayat, iklim özellikleri, mimari, insan tipolojisi, gelenekler ve alışkanlıklar gibi kültürü oluşturan etmenler ışığında betimlenirken bir Orta Doğu profili ortaya konur.

ÖZET: Bu bildiride birbirinden farklı iki dönemde yazılan Refik Halid Karay'ın " Yılda Bir " hikâyesi ile Yusuf Atılgan'ın Anayurt Oteli romanı " topluma yabancılaşma " bağlamında mukayeseli olarak incelenecektir. Farklı dönemlerde yazılmalarına rağmen iki anlatı metnine bakıldığında özellikle merkezî kişilerin benzerlik taşıdıkları görülmektedir. Bu benzerlikler büyük oranda merkezî kişilerin topluma yabancılaşmaları ile ortaya çıkar. Bu benzerliklerle beraber iki eserde olayların ele alınış biçimi, üslup ve gündelik hayat ayrıntıları bağlamında farklılıklar bulunmaktadır. Farklılıklar bu iki eserin yazıldığı dönemlerin ayrılığı ve yazarların edebiyat anlayışlarından kaynaklanmaktadır. Bildiride iki yazarın yabancılaşma olgusunu ele alış biçimleri mukayeseli olarak incelenecek, olayları ele alış biçimlerindeki benzerlikler ve farklılıklar yaşadıkları dönemin sosyolojisine bağlı olarak değerlendirilecektir.
ABSTRACT: In this paper the story of Refik Halid Karay's " Yılda Bir " and the novel of Yusuf Atılgan's Anayurt Oteli which written in two different periods from each other will be examined comparatively in the context of " alienation from society ". It is seen that although both of them written in different periods when we look at the two narrative text the central individuals are similar. These similarities are mostly reveals with the alienation of the central individuals in the society they live in. With these similarities in these two literary works there are context differences in the handling style of events, method and details of daily life. The differences are due to the fact those they written in the different periods and the author's understanding of literature are unsimilar. In this paper the handling of the two authors of the alienation will be examined comparatively, and it will be assessed depending on similarities and differences in the handling of events the sociology of the periods in which they live.

Refik Halid Karay who has been mostly known with his stories and novels, was also a columnist. An important part of his columns , gathered later in various books has an ironic-humourus structure. The author composed a collection of columns about the Second World War in his book, entitled “Tanrıya Şikâyet” which was consisted of his columns written in different papers. In his column, he presents paradoxal aspects of life within the concept of human, war and god with ironic style.

Öz Görünürdeki benzerlik ve farklılıklarımız bir yana, toplumu temsil eden pek çok farklı kesimle ortak bir özü paylaşırız; insan oluşu. Toplumu oluşturan tüm fert ve grupları ortak insanlık paydasında bir araya getirebilmek, biz ve öteki arasındaki kalın duvarları yıkma potansiyeli taşır. Ancak toplumsal yaşama baktığımızda doğal bir kategori olarak insanlığın bazı insan ya da gruplara yakıştırılmadığı ve onların kategorik açıdan insanlıktan men edilmiş olduklarını görürüz. Gayri insanileştirme adı verilen bu olgu, bunu gerçekleştiren failin hedef aldığı kişi ya da gruplara karşı sosyal mesafenin artmasına sebebiyet verir. Sonuçta kendisini daha fazla insan addeden kişi, insan addetmediği ötekine üstünlük taslar, onu yok sayar ve ona karşı her türlü insanlık dışı muameleyi reva görmeye başlar. Refik Halit Karay'ın (1888-1965) "Yatık Emine" (1918) isimli hikâyesi insanlığın bir türlü kondurulamadığı bir hayat kadını özelinde gayri insanileştirme olgusuna ve bunun trajik sonuçlarına kurgusal düzeyde çarpıcı bir biçimde ışık tutar. Buradan hareketle, mevcut makalede Emine'nin hem devletin temsilcileri hem de sürgün edildiği kasabanın halkı tarafından (kadınlar ve erkekler) hangi gerekçe ve unsurlarla insan dışı görüldüğü gözler önüne serilmektedir. Ayrıca Emine'nin kişiliği, farklı durumlardaki tepkileri ya da tepkisizliği ve hayatta kalma mücadelesi ele alınarak onun kendisini bir insan olarak nerede konumlandırıldığı da sorgulanmaktadır. Abstract: Aside from our ostensible similarities and differences, we share a common essence with all groups in society-our humanness. Uniting all the different peoples under the umbrella of our common humanity has the potential to demolish the thick walls between us and the other. However, a quick look at society, shows that humanity is not ascribed to certain people or groups, and those people are categorically omitted from humanness. This phenomenon is termed dehumanization, and it deepens the social distance between the dehumanizer and those who are dehumanized. Consequently, a person who attributes greater humanness to oneself, claims superiority over the dehumanized others, can totally ignore them, and justify all kinds of inhumane treatment against them. Revolving around the story of a prostitute, "Yatık Emine" (1918) by Refik Halit Karay (1888-1965) sheds light upon the practice of dehumanization and its tragic consequences in a fictional ground. Relatedly, the current article examines how and for what reasons Emine has been dehumanized by both governmental representatives and the villagers (women and men). Additionally, how Emine positions herself as a human being is also considered with regards to her personality, her reactions / unresponsiveness in certain situations, and her struggle for survival.

Science-fiction is not a conventionally developed genre in Turkish
Literature, but it has reached an acceptable level, though far from reaching an
aesthetic level, thanks to quest for new narration and style forms, propagation
of techno-culture and postmodern perspectives through the 80s. Like science
fiction, utopia and dystopia are among the genres not fully developed in
Turkish literature and being non-canonical genres, they continue to be
extraordinary style trials in mainstream literature, and positioned on the
periphery of the center. This study examines stories called “Büyük Kukuriko”
(“The Big Ciciricu”), first published as a serial in 1948, by Cevat Şakir
Kabaağaçlı and “Hülya Bu Ya...” (“Imagine This…”), 1921, by Refik Halid
Karay , and shows, in contrary to common held in literature researches that
dates science fiction genre in Turkish Literature only to 1950s, these two stories
are among the earliest examples. In these stories science fiction is used to make
an ironic and humorous critic as seen in pre-modern world literatures.
Idealistic, disciplinary and developmentalist policies under the nation-state
project promulgated in Early Republican Period were reacted against and
harshly criticized by some Turkish authors both during the application period
and afterwards. While statist, populist and often standardizing applications envisaged for the construction of “ideal citizen” by the official ideology are
satirized with a utopian Ankara setting in “Hülya Bu Ya...” (“Imagine This…”),
“Büyük Kukuriko” (“The Big Ciciricu”) exposes the corruption of idealistic
values of the Republic that emerged in every sense even before 1950s in a
dystopian fiction. Finally, these two authors’ approach to Republic is explained
with the concept of being “exile.”

Bu makale, eşyaların kolektif hafıza inşasındaki rolünü göz önünde bulundurarak Refik Halid’in anlatılarında gündelik hayat ve eşyanın konumunu muhalefet, kimlik, kolektif değişim, geçmişle ilişkiyi sürdüren hafıza mekânları ve statü göstergeleri gibi başlıklar üzerinden değerlendirmeyi hedefliyor.

Jakob Brücker (1696- 1770), “Historia critica philosophiae a mundi incunabulis ad nostram usque aetatem deducta” (Leipzig 1742-1744) adlı kitabında felsefenin başlangıcını “beşik”e (daha doğrusu ilk insanın kundaklanmasına) kadar götürür. Kitabın I. cildinin ilk sayfasında bir resim vardır; bir ayı tek pençesi ile bir şey yer gibi tasvir olunmaktadır. Buna ilişkin ifade ise “ipsa alimenta sibi”dir yani “O, kendi(si) kendisinin yemeğidir.” Bu ifade Horaz kökenli sanılmasına rağmen aslen Properz III, 24, 4’tendir. Sextus Propertius’un mısrası şu şekildedir: “Ipse alimenta sibi maxima praebet amor” yani felsefe başka bir gıdaya ihtiyacı olmaksızın (yani evvelki bilim ve sanatlara muhtaç bulunmaksızın) inkişaf edebilme kabiliyetine; kendi kendine yetebilme tavrına sahiptir. Yani felsefe kendi kendinden huruç etmektedir.
En işlevsel metafor teorilerinden olan Kittay’ın “İçeriği İkiye Katlama Teorisi” semiotiğin imkânlarından faydalanmak sureti ile metaforu izah bakımından diğer teorilerden ayrılır. Dolayısı ile bir tarafta Richards, Black, İpsen, Jolles, Trier, Porzig, Coseriu ve Weinrich gibi metafor teorisyenleri dururken diğer tarafta da Peirce, Morris, Cassirer ve Eco gibi semiotikçiler vardır. Kittay tam olarak bu iki tarafı birleştirmeye muvaffak olmuştur, denebilir. “Metafor ve Semiyotik” isimli çalışmamızda evvela teoriyi tanımladık. Daha sonra “semiotik”, metafor bağlantısı koparılmadan izah edilmiştir. Bu minvalde “göstergebilim” yanlış adlandırması, sembol- simge farkı ve semiotik imlasının (y’siz) doğruluğu da ihmal edilmemiştir. Akabinde Kittay için temel olan etkileşim ve alan teorileri ele alındı.
Metafor ve semiotik bağlantısı idrak edilmekle sadece ayı ve elindeki şey değil; ağaçlar, orman, ormandaki diğer hayvanlar ve birbirleri ile olan rabıtaları, beslenme şekilleri ve dahi sindirim sistemi vb. hakkında da malumat edinilebilecektir.

R u m e l i D E D i l v e E d e b i y a t A r a ş t ı r m a l a r ı D e r g i s i 2 0 1 9. Ö 5 (A ğ u s t o s) / 1 8 7 Refik Halit Karay ile sürgün kadın kahramanlarının ortak özellikleri / N. Dağ (187-197. s.) Refik Halit Karay ile sürgün kadın kahramanlarının ortak özellikleri 1 Necla DAĞ 2 APA: Dağ, N. (2019). Refik Halit Karay ile sürgün kadın kahramanlarının ortak özellikleri. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (Ö5), 187-197. DOI: 10.29000/rumelide.606115. Öz Sürgünlük kavramı siyasi, sosyal, ekonomik sebeplerden kaynaklı cezalandırılma, belli bir süre veya daimi olarak yerinden edilme, başka bir yere gönderilme durumlarını ifade eder. Çoğunlukla göç olgusuyla birlikte ele alınan bu kavram, irade dışında gerçekleşmesi yönüyle göç ile bazı farklılıkları içermektedir. Bu çalışmada sürgün kavramı hayatının iki döneminde sürgün cezasına çarptırılan Türk edebiyatının önemli isimlerinden Refik Halit Karay'ın yaşamı ve eserleri üzerinden değerlendirilecektir. Sürgüne gönderildiği beş yıl boyunca Anadolu'da ve Anadolu dışındaki hayatında gözlem yeteneğini kullanarak sürükleyici roman kurguları oluşturan yazarın ulaşım imkânlarının sınırlı olduğu dönemlerde yaptığı yolculukların eserlerine yansımaları üzerinde durulacaktır. Refik Halit, bu sürgün yolculukları sırasında insanları gözlemleyerek eserleri için kahramanlar biriktirir. Kendi yaşamında bazı olayları kurguya dâhil ederek olayları gerçekçi bir zemine oturtmaya çalışır. Türk edebiyatında genellikle siyasi, sosyal veya başka nedenlerden dolayı sürgün edilen erkek kahramanların hayatını ele alan eserler mevcuttur. Refik Halit; Yezidin Kızı, Çete ve Nilgün romanlarında diğer eserlerin aksine sürgün erkekleri değil; kadın kahramanları ele alarak farklı bir yaklaşım sergiler. Farklı kültürlerin temsilcileri olan roman kahramanları Zeli, Nina ve Nilgün çeşitli nedenlerle sürgüne mahkûm olmuşlardır. Yazar, sürgünün kadın psikolojisinde açtığı yaraları bu kahramanların kişilikleri üzerinden derinlemesine irdeler. Genellikle herkesin dikkatini çekecek güzellikte ve güçlü yapıda, çok iyi silah kullanan, birkaç yabancı dil bilen, iyi eğitim almış bu kadınların hemen hepsinin uzun yolculuklara çıktıkları ve çeşitli maceralar yaşadıkları görülür. Belli bir amaç ile yola çıkan bu kadınların casus rolü üstlenmeleri, tımarhanede kalmış olmaları ya da ruhsal hastalıklarla ile ilgili tedavi görmüş olmaları diğer ortak özellikleridir. Bu çalışmada yazarın Yezidin Kızı, Çete ve Nilgün romanlarındaki kadın kahramanların yaşadıkları sürgün hayatı ve bu kadınların ortak özellikleri üzerinde durulacaktır. Abstract The concept of deportation refers to the situation of being punished for political, social, economic reasons, being displaced for a certain period of time or permanently, being sent to another place.

Bu yazıda, Refik Halid Karay'ın 1921'de Peyam-Sabah gazetesine yazdığı "Yeni Usul Hikâye" başlıklı yazısındaki hikâye denemesi latin harflerine aktarılmış, bu denemenin de Ahmed Cevdet'in bir makalesine cevap niteliğinde yazıldığı tespit edilmiştir.

Kimi öyküler vardır, gerilimden beslenir; düğüm üstüne düğüm ve şok edici son!.. İnsandaki “merak” duygusuna oynar böyle yazarlar; gerilim ve merak üzerine kurarlar öykülerini. Meselâ Ömer Seyfettin!.. “Kütük” öyküsünü hatırlayın. Bir savaş meydanında iki ordu. Osmanlı, bir kaleyi kuşatmış sabırla bekliyor, düşman kalesinin burcundaki bayrak, “can çekişen bir kartal ıstırabıyla kıvran[makta]…” Zeki komutan Arslan Bey, kaleyi “bir kurşun atmadan” almayı kafasına koymuş!.. Peki ama nasıl? İşte düğüm: Arslan Bey bu yalçın kaleyi bir kurşun dahi atmadan nasıl alacak?.. Yazar, bu düğümle okuyucunun merak duygusunu kamçılar durur öykü boyunca. Dolayısıyla öykü, tüm gücünü bu “düğüm”den alır, entrik öğe diyoruz buna.

Refik Halid Karay, II. Meşrutiyet döneminin Ömer Seyfettin’le birlikte öne çıkan öykü yazarlarından biridir. O, Anadolu’daki sürgün yıllarında yazdığı öyküleri Memleket Hikâyeleri adıyla bir kitapta toplar. Realist bakış açısıyla yazdığı öykülerinde yazar, Anadolu insanının sürdüregeldiği yaşama biçimini, dramını, açmazlarını yer yer alaycı bir dille ele alır. Onun Memleket Hikâyeleri kitabında yer alan “Boz Eşek” öyküsü de bu çerçevede yazılmış bir kalem ürünüdür. “Boz Eşek”te yazar, yabancı bir yolcunun köye yakın bir yerden geçerken hastalanması, köye getirilmesi, ölmesi, ölürken kemerindeki sekiz altınla boz eşeği Mekke’ye vakfetmesi; kısa süre içinde köylülerin gözünde eşeğe değer yüklenmesi ve vasiyetin yerine getirilmesi çabası dikkatlere sunulur. Öykü, beklenmedik bir sonla biterek okuyucuyu şaşırtır.

Memâlik-i Şâhâne topraklarının kaybıyla birlikte, o coğrafyadan da koptuk! Sadece bedence mi, hayır kültürce de!.. Yahya Kemal’in “Kocamustâpaşa” şiirinde dediği gibi; “Ne yazık! Doğmuyoruz şimdi o topraklarda!”…
Osmanlı edebiyatının coğrafyası, Namık Kemal’in “Vâveyla” şiirinde; “Git vatan! Kâ’be’de siyaha bürün/ Bir kolun Ravza-i Nevi’ye uzat!/ Birini Kerbelâ’da Meşhed’e at!...” mısralarında görüldüğü gibi oldukça genişti. En son, her hâlde, Yahya Kemal’in şiir ve yazılarında okuduk o coğrafyayı, bir de Âkif’te… Ama sonra, I. Dünya Savaşı neticesinde, Türk edebiyatı da koptu o coğrafyadan…

Öz: Gruppe µÕnin LacanÕõn metafor idrakine karşõ šne sŸrdŸkleri argŸman ÒsinekdokiÓ sistemine dayanmaktadõr. Yani metaforu kurgulayan kelimelerin aynõ kelime alanõna sahip olmasõ (in presentia) ve farklõ alanlara ait olmalarõ (in absentia) arasõnda yapõlacak bir seçim belirleyici olmaktadõr. Bu tavõr JakobsonÕun kombinasyon-seleksiyon ayrõmõ ile de šrtŸşmektedir. Bu kavramsal ayrõmõn Refik Halit KarayÕõn ÒSarõ BalÓ isimli hik‰yesine tatbikinin de gšstereceği Ÿzere metaforun A, B ve C kategorileri bir gerekliliktir. ** Anahtar Kelimeler: Roman Ossipowitsch Jakobson, kombinasyon-seleksiyon, Refik Halit Karay, Afazi.

Bu makalede, Refik Halid Karay'ın "Yatık Emine" adlı hikâyesi, diğer hikâyelerindeki bazı göstergeler de dikkate alınarak, merkezî figürü üzerinden çözümlenmiş ve metnin önerisi, iyilik-kötülük, ahlâk-ahlâksızlık, güç-zayıflık, haz-ceza gibi dikotomilerle belirginleştirilmiştir.
Makale, "Kurgan" dergisinin Eylül-Ekim 2013 tarihli 15. sayısında yayımlanmıştır.