Refik Halid Karay

Öz: Gruppe µÕnin LacanÕõn metafor idrakine karşõ šne sŸrdŸkleri argŸman ÒsinekdokiÓ sistemine dayanmaktadõr. Yani metaforu kurgulayan kelimelerin aynõ kelime alanõna sahip olmasõ (in presentia) ve farklõ alanlara ait olmalarõ (in absentia) arasõnda yapõlacak bir seçim belirleyici olmaktadõr. Bu tavõr JakobsonÕun kombinasyon-seleksiyon ayrõmõ ile de šrtŸşmektedir. Bu kavramsal ayrõmõn Refik Halit KarayÕõn ÒSarõ BalÓ isimli hik‰yesine tatbikinin de gšstereceği Ÿzere metaforun A, B ve C kategorileri bir gerekliliktir. ** Anahtar Kelimeler: Roman Ossipowitsch Jakobson, kombinasyon-seleksiyon, Refik Halit Karay, Afazi.

ÖZET Türk hikâyeciliğinin dil, anlatım, kurgu ve içerik yönlerinden gelişip yetkinleşmesinde önemli pay sahibi yazarlardan biri olan Refik Halit Karay; roman türünde sayıca daha fazla eser verse bile öncelikle " hikâyeci " kimliğiyle bilinir. Anadolu'yu özellikle sürgünlük yıllarında yakından tanıma olanağı bulan yazar, gözleme dayalı bir gerçekçilikle bu coğrafyayı ve insanlarını anlattığı hikâyelerini " Memleket Hikâyeleri; " Orta Doğu coğrafyasına açıldığı hikâyelerini " Gurbet Hikâyeleri " adlı kitaplarında toplamıştır. Kendisi varlıklı bir İstanbul ailesinin çocuğu olarak yetişmesine, bambaşka bir sosyal tabakaya mensup olmasına karşın edebiyatta Anadolu'nun tarafsız ve gerçekçi bir yaklaşımla yeterince yer bulmamasını büyük bir eksiklik olarak görmüş, bundan duyduğu rahatsızlığı çeşitli defalar dile getirmiş, ilk örneklerinden başlayarak hikâyelerinde bilinçli bir biçimde böyle bir yol izlemiştir. İzlediği çizgide, kaynağını ve gücünü konuşulan Türkçeden alan bir edebiyat dilinin oluşmasına da büyük katkılar sunmuştur. Gerçeklikle bağdaştırarak kurguladığı olay ve kişileri yer yer ince alaya varan bir eleştirel bakışla veren Karay'ın; hiçbir zaman kolaycılığa düşmeme, sıradan övgü ya da yergi düzeyinde kalmama, üzerinde durduğu meseleleri günlük politikanın tartışma sınırlarına indirgememe çabası dikkati çeker. Bu özen içinde, kadın-erkek ilişkilerinin çeşitli yönlerini de hikâyelerine konu edinir. Anlattığı dönem ve kültür coğrafyasının toplumsal koşulları içinde kadınla erkeğin birbirlerine göre konum, algı ve davranış farkları ekseninde ortaya konulan bu ilişkiler; nitelik ve mahiyetlerini açığa çıkaracak tipik yanlarıyla okura sunulur. Çoğunlukla bunların kapalı toplum yapısında ortaya çıkabilecek biçimleri, cinselliğin/ cinsel kimliğin öne çıktığı olay ve durumlar üzerinden işlenir. Bu yazıda, genel olarak ve alt başlıklar hâlinde, kadın-erkek ilişkilerinin Refik Halit Karay'ın hikâyelerine yansıyan yanları ele alınmaya çalışılmış; yazıldığı dönemin sosyo-kültürel yapısına ilişkin bir ölçüde fikir

Özet Cumhuriyet Dönemi Türk edebiyatının öncü yazarlarından olan Refik Halit Karay'ın eserlerinde sürgün ve sürgün edebiyatı önemli bir yer tutar. Hayatının büyük bir bölümünü sürgünlerde geçiren yazar, sürgün dönemi tecrübelerini hikâye ve romanlarında kendi gözlemlerinden hareketle kurgu dünyasına taşır. Sürgün yıllarının ikinci dönemini oluşturan Beyrut, Şam ve Halep günlerindeki gözlemlerini yansıtan Sürgün romanında Orta Doğu coğrafyası insanları ile birlikte gerçekçi bir şekilde sunulur. Sürgün romanı başkişi Hilmi Efendi'nin sürgün olarak gönderildiği Beyrut'taki hayatı ve ardından Şam ve Halep'te yaşadıkları çerçevesinde ilerler. Romanda, Beyrut'un çok kültürlü yapısıyla bir deniz şehri oluşu üzerinde durulur. Şam, Arap ırkının hâkimiyeti altında bir şehir olarak tasvir edilir. Halep ise Türklere daha yakın bir kültürel doku barındıran yapısıyla aktarılır. Romanın başkişisi Hilmi Efendi ve arkadaşı İrfan Bey aracılığıyla okurun dikkatine sunulan bu şehirlerdeki hayat, iklim özellikleri, mimari, insan tipolojisi, gelenekler ve alışkanlıklar gibi kültürü oluşturan etmenler ışığında betimlenirken bir Orta Doğu profili ortaya konur.

Öz: Sanat eserleri, toplumun estetik duyarlılığını artırmakla birlikte tarihin karanlıkta kalan kısımlarını aydınlatmada da önemli katkılar sağlayabilir. Refik Halid Karay'ın roman ve denemeleri bize böyle bir imkân sunmaktadır. Eserlerinde kullandığı işlenmiş İstanbul Türkçesi dolayısıyla Türk edebiyatının en kudretli yazarları arasında sayılan Refik Halid, 1922 yılından sonra başlayan sürgün hayatı boyunca yeni coğrafyalar keşfetmiş ve yeni insanlarla tanışmıştır. Sürgünlüğü dolayısıyla Beyrut'ta kurmaya çalıştığı yeni hayatı ona yeni tecrübeler kazandırmış ve onda vatanî duyguların derinleşerek artmasına yol açmış-tır. Beyrut ve Halep'te geçirdiği uzun seneler yazara bu bölgeleri bütün detaylarıyla görme ve tanıma fırsatı vermiştir. O yıllarda, içinde Antakya'nın da bulunduğu Doğu Akdeniz havzası Fransızların kontro-lünde bulunmaktadır. Halep'e geliş gidişlerinde Antakya'daki Türk gençleriyle gizli olarak sık sık bir araya gelen yazar, onlara bu bölgenin Türk olduğunu ve Türkiye'ye bağlanması gerektiğini söyler. 17 Temmuz 1938 tarihinde af kanunun yürürlüğe girmesiyle Refik Halid, Türkiye Cumhuriyeti vatandaşlı-ğına dönüşünü sağlayan pasaportu alır ve Anafarta vapuruyla Payas'a, vatan topraklarına kavuşur. Refik Halid, Beyrut ve Suriye'de geçirdiği yılların ve vatana olan hasretin verdiği duyarlılıkla kaleme aldığı Çete romanında, Fransızların bölgeden çekilmeleri ve Hatay'nın Anavatan'a katılması için 1920-1921 yıllarında fedakâr vatan evlatlarının Kıran Bey liderliğinde, Amanos dağlarına çekilerek düşman ordu-suna karşı verdikleri mücadeleyi; ardından gelen zaferle Türk ordusunun Hatay'a girişini anlatılır.
Abstract: Although art works can increase the aesthetic sensitivity of society, it can also make important contributions towards illuminating the dark parts of history.