Ömer Seyfettin

Ö Z Ömer Seyfettin, fikirleriyle, makaleleriyle ve hikâyeleriyle Türk edebiyatının önemli bir ismi olarak adını edebiyat tarihine yazdırmıştır. Eserlerinde milli tarih ve kültüre ait unsurları ağırlıklı olarak kullanmasının yanı sıra Batılılaşmanın sembolik düzeyde tartışmasına da sıkça yer vermiş bir yazardır. Türk toplumunun değişim ve yenileşme sürecinde yaşadığı sıkıntılar ve çözüm önerileriyle adından sıkça söz ettirmiştir. Bu çalışmada Ömer Seyfettin'in "Beşeriyet ve Köpekler" hikâyesinde üç temel düşüncenin vurgusu üzerinde durulacaktır. Doğulu toplumların geri kalmışlığının batılı bir nazarla eleştirisi, medeniyetin doğuşunda köpeğin rolü üzerine düşünceler ve akıl ile kalbin mukayesesi. Ayrıca Doğu-Batı mukayesesinde karşımıza çıkan 'köpek' hem Ömer Seyfettin hem de Peyami Safa'nın "Fatih-Harbiye" romanı üzerinden mukayese edilerek izaha çalışılacaktır. İki metin, metinlerarasılık düzleminde ele alınırken aynı zamanda Batı'yı temsil etme noktasında 'köpek' üzerinden vurgulanan değerler edebiyat sosyolojisi açısından değerlendirilmeye tabi tutulacaktır. A B S T R A C T Ömer Seyfettin, with his thought, articles and stories, as an important name in Turkish literature, has written his name in the history of literature. He is a writer, given place to the discussion of Westernization on the symbolic level in his works as well as used frequently elements of national history and culture. He has his name rather frequently mentioned by troubles that had suffered and solution offers in the process of change and innovation of Turkish society. In this study, will be focussed on the emphasis of three main ideas in Ömer Seyfettin's "Beşeriyet ve Köpek" story. A critique of the backwardness of eastern societies with a western perspective, opinions on the role of the dog in the birth of civilization and the comparison of mind and heart. In addition, the dog that confront to us in the comparison of East and West will be explained by comparison on both Omer Seyfettin and Peyami Safa's "Fatih-Harbiye" novel. While the two texts will be discussed in the intertextuality ground, in the same time the values highlighted by the 'dog' at the point of representing the West will be evaluated in terms of the sociology of literatüre.

Yazar ile okuyucu arasında konumlanmasına rağmen varlık alanını ve hakiki anlamını ancak kendi kendisinde bulan edebî eser, bu itibarla ontolojik anlamda bir özne olarak karşımızda durmaktadır. Bu öznenin varlık alanında görünür olmasından itibaren nesne tabakasında sabit bir formda kalması ile birlikte anlam sferinin yazar ve okuyucu tarafından yeniden üretilen ve devamlı değişen bir yapısının olması bir sanat eseri olarak ayırıcı vasfını oluşturur. Elbette söz konusu 'ayırıcı vasıf', yalnız sözle vücut bulan bir eser için değil diğer bütün sanat eserleri için genel geçer bir tanımlama olabilir. Ancak edebî eserin malzemesi göz önüne alındığında bu durum farklı bir nitelik kazanır. İnsanların her anını kuşatan böylesine bir malzeme, diğer sanat dallarının malzemesine göre en çok işlenmiş ve kullanıldıkça incelmiş bir yapının parçası olarak karşımıza çıkar. Üstelik böyle bir yapı malzemesi her edebî eser içerisinde yeniden şekillendirilir, yeni bir anlam alanı oluşturur. Dolayısıyla edebî bir eseri incelemek isteyen araştırmacının da dilin geçirdiği bu değişim ve dönüşümlerin ortaya koyabilmesini şart koşar.

Ömer Seyfettin’in Bomba hikâyesi, Balkan coğrafyasında yaşanan çatışmalar etrafında Bulgar komitacıların kendi milletlerinden insanlara kadın, erkek, çocuk fark etmeksizin yaptığı zulümleri konu edinir. Hikâye kurgusu itibariyle bir yandan Bulgar komitacılara ait şiddet, vahşet içerikli erkekliği eleştirip ötekileştirir diğer yandan Türk milliyetçiliğine ve erkekliğine dair önemli dikkatler sunar. Bu bağlamda hikâyenin ana karakteri Boris ile eşi Magda’nın beden tasvirlerinin hikâyede stratejik bir mahiyette kullanıldığını belirtmek gerekir. Bunlardan ilki Boris’in sağlıklı, iri ve güçlü beden görüntüsüne yapılan gönderimlerin, milliyetçi erkekliğin beden tasavvuru ile uyumlu özellikler göstermesidir. İkincisi ise ‘vatan’ imgelemiyle eşdeğer görülen kadınlık/annelik hâlinin ‘öteki’nin vahşetinden korunması gerektiğine dair yapılan vurgudur ki anlatıcı bunu Magda’nın şiddete, tacize maruz kalan bedeni üzerinden tasvir ederek okuru rahatsız eder. Buradaki amaç Bulgar komitacıların zulümleri karşısında Türkleri uyarmak ve milliyetçi erkeklik inşasının güçlendirilmesi gerektiğine dikkat çekmektir. Nitekim hikâyede Boris, Magda ve baba İstoyan, Bulgar komitacıların zulmüne maruz kalmanın yanında bunu en şiddetli, okurun hafızasından silinmeyecek bir şekilde yaşarlar. Boris’in ve Magda’nın düşünce ya da eylem düzeyinde değil sadece beden özellikleri üzerinden sınırlandırılarak gösterilen millî görünümleri, içeriğini ve vurgusunu Türk milliyetçiliğinden alacak olan erkeklik imgeleminin okurun zihninde oluşturulmak istenmesiyle ilgilidir. Çalışmada hikâyedeki kadınlık ve erkeklik biçimlerinin kurgulanış şekillerine, temsil ettikleri değerlere ve taşıdıkları işlevlere yakından bakılmaya çalışılacaktır. Ömer Seyfettin’in hikâyede bir yandan yapılan zulmü okurun hafızasından silinmeyecek bir şekilde nasıl anlattığı diğer yandan milliyetçi, ideal erkeklik kimliğini okurun zihninde canlandırmaya ve onu güçlendirmeye çalışma çabası üzerinde durulacaktır. Bu açılardan hikâye, sadece Bulgar komitacıların şiddetini ve vahşetini gösteren özelliklerinin dışında okurlarında oluşturmak istediği uyarıcı nitelikler ve okurun zihninde oluşturmaya çalıştığı ‘ideal’ler etrafında incelenmeye çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Ömer Seyfettin, Bomba, Türk Milliyetçiliği, Erkeklik

I. Dünya Savaşı, Avrupa ülkelerinin ekonomik çıkarları ve anlaşmazlıklarından beslenen bir savaş olup büyük yıkımları da beraberinde getirmiştir. Söz konusu tarihlerde zaten yeterince müşkül durumda bulunan Osmanlı Devleti, müdahil olduğu bu savaş dolayısıyla daha da büyük kayıplar vermiştir. Elbette ki bir savaşta alınan zafer yahut yenilgiler, savaşan ülkenin yalnızca askeri birliklerini değil bütün bir halkını ilgilendirmekte ve etkilemektedir. Toplumun birer ferdi olarak hemen her sanatçı bu tür büyük olaylardan etkilendiği gibi ayrıca toplumun sözcülüğünü üstlenmek adına yola çıkan sanatçılar da bulunmaktadır. Sosyolojik yönü bulunan edebiyat için de durumun böyle olduğunu görürüz. Edebi eserler üzerine yapılan incelemeler, bu metinlerin zaman zaman toplum meselelerini takip etmek veya toplumun ahvalini anlayabilmek açısından imkân tanıdığını kanıtlamıştır. Nitekim Türk toplumunu derinden etkileyen I. Dünya Savaşı'nın yansımalarına da edebi eserler üzerinden ulaşmanın mümkün olduğu söylenebilir. Ömer Seyfettin'in birçoğunu 1917-1918 yılları arasında Yeni Mecmua'da yayımladığı öyküleri bu duruma iyi bir örnek teşkil eder. " Eski Kahramanlar " başlığı altındaki hikâyelerinde eski zaman dilimlerini esas alarak kahraman tipleri resmeden Ömer Seyfettin, milletinin taşıdığı cevherleri hatırlatmak suretiyle topluma ve askerlere moral vermeyi amaçlar. Onun yine aynı tarihlerde " Yeni Kahramanlar " üst başlığı ile yazdığı birkaç hikâye ise Çanakkale Savaşı'nın olumlu havasını ve başarısını yansıtmaya yöneliktir. Bu çalışmanın amacı, Ömer Seyfettin'in " Eski Kahramanlar " ve " Yeni Kahramanlar " üst başlıkları altında yayımlanan hikâyelerinden yola çıkarak " kahraman " tanımlaması içerisine oturtulan hikâye kişilerini ve bu kişilerin vasıflarını incelemektir. Abstract World War I, fed from economic interests and disputes of European countries, brought together great destructions. On those dates Ottoman State was already in a pickle and being involved in this war made the situation worse for him. Of course victory or defeat at war effects not only the troops but also the whole nation. As a member of society almost evey literates were effected by such great catastrophe so that they had to be the spokesmen of the society. We can see the similar state for the literature which has sociological side. Researches on the literary works prove that the writings show us the state of the people of the hard times. World War I deeply impressed the Turkish Nation the reflections of which can be seen on literary works. The stories, written in the daily Yeni Mecmua in the years 1917-1918 by Ömer Seyfettin, are

Ege bölgesinde yirminci yüzyılın başlarında merkezî otoritenin ve yerel güçlerin haksız uygulamalarına karşı çıkmak suretiyle, dağa çıkan kitleye “zeybek” ve onların reislerine “efe” denilmektedir. Efelerin dağa çıkması merkezî ve yerel otoritelerin sosyal, siyasal, kültürel ve ekonomik alanlardaki uygulamalarını beğenmemesinden kaynaklanır. Ege’de dağa çıkan ve buna paralel olarak birer halk kahramanı haline gelen Türklerin maceraları doğal olarak edebiyata da yansımıştır. Bu maceralar anlatılırken efeler genellikle olumlu ve vatansever kişiler olarak tanıtılır.

Ömer Seyfettin 6 Eylül 1904’ten 1909 Ocağında kadar Kuşadası ve İzmir’de kalmış, bu sürenin üç buçuk yıla yakın kısmını Kuşadası’nda geçirmiştir. Yazar Kuşadası ve İzmir’de geçen zamanlarda Batı Anadolu’nun kendine has yerel kahramanları olan Efeler ve efelerin maceralarına dair pek çok hikâye dinlemiştir. Ömer Seyfettin’in Ege Bölgesinde görev yaparken yöreden dinlediği Efe hikâyeleri tabiatıyla onun hikâyelerine malzeme olmuş, yazar duyduğu Efe maceralarından hareketle hikâyeler yazmıştır. Bu bildiride önce Efelik kavramının ne olduğu ele alınmış, ardında Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde efelik kavramı ve efelere bakışı değerlendirilmiş, yazarın bir hikâye teması olarak efelik temasına nasıl baktığı incelenmiştir.

Sonuç Yerine

Koruyup kollayan bir mekân olarak ev, varlığımızı ontolojik bir şekilde anlamlandırırken bizi geçmiş ve şimdi ile birlikte bir arada tutar. Dış evrenle olan irtibatımızı sağlamakla yükümlü olan eve verdiğimiz anlam aynı zamanda dış dünyayı ve zihnimizi gösteren bir ayna olarak düşünülebilir. İçinde bulunduğu özneyi sürekli yeniden biçimlendirme kuvvetine sahip olan bu niteliksel olgu, zaman gibi soyut bir kavramla birlikte insanın iç ben’liğine yapacağı yolculuğun da araçları olarak karşımıza çıkar. Bununla birlikte ev, yalnız kalınan bir mekân olarak iç dünyanın anlam alanını genişletirken pencere ve kapılarıyla dış dünyanın içerisinde toplumsal bir olguyu da başlatabilecek bir araç olarak değerlendirilebilir.

Ömer Seyfettin’in Bahar ve Kelebekler adlı hikâyesi de izah edildiği biçimiyle bir mekân algısını, verili unsurlarla oluşturup zaman ve zihnin görüntüsü için bir yansıma alanı şeklinde kullanan kurgusal bir metin olarak karşımıza çıkmaktadır. Bu kurgusallık içerisinde mekânın da önemli bir işlev sunduğu anlaşılmaktadır. Diğer bir ifadeyle sanatkâr kurgusal bir zihni, yine aynı kurgusallık içerisinde algılanabilmesi adına okuyucuya sunmaktadır. Bir edebî eserin teknik imkânlarının çok boyutlu bir biçimde kullanılabilmesi anlamına gelen bu gayretin metinde başarılı bir şekilde uygulandığını söylemek mümkündür.

Öte yandan zamanın mukayese unsuru olarak kullanıldığı ve mekânların diyalektiği ile somutlaştırıldığı hikâyede verilen melankolik durum, merkezî bir algı biçimi olarak karşımıza çıkmaktadır. Şüphesiz ortaya çıkan melankolinin derinliği ve nasıl bir gelişim gösterdiği ilişkili olduğu diğer unsurlarla birlikte incelenebilir. Ancak böyle bir çalışma bir yönüyle edebiyat sosyolojisinin ve bir yönüyle de edebiyat psikolojisinin inceleme alanına girmektedir. Burada asıl dikkat çeken husus, Ömer Seyfettin’in kaleme aldığı hikâyeleriyle çoklu okuma ve disiplinler arası yorumlara meydan verecek bir Türkçeyi inşa etmiş olması; edebi eserin temel varlık şartı saydığımız dili, kurgu metnine göre zenginleştirdiğidir. Bundan dolayı da Ömer Seyfettin büyük bir sanatkârdır.

Ölümünüm yüzüncü yılında ruhu şad olsun!..

Türk edebiyatında hikâyenin önemli isimlerinden biri olan Ömer Seyfettin’in hikâyelerinde mizahi unsurlar yoğun olup onun hikâyelerinde ahlaki bir değer olarak namus kavramı da geniş bir yer tutmaktadır. Ömer Seyfettin’in hikâyeleri bu anlamda eleştirel bir ton taşımaktadır. Ömer Seyfettin’in “Yüksek Ökçeler” ve “Nakarat” hikâyeleri mizahi unsurlar taşımaları ve bireyler özelinde sosyal eleştiri yapmaları bakımından öğretici olmakla birlikte iki hikâyenin ortak noktaları mizah ve namustur. “Yüksek Ökçeler”i mizahi bir hikâye yapan unsurlar, “Nakarat”ta kara mizah/trajikomedi biçiminde yer almaktadır. İki hikâyenin bu bağlamda karşılaştırılması, Ömer Seyfettin’in mizahi yönünü ve bu mizahi yönün ne amaçla kullanıldığını açıklamaya olanak sağlayacaktır. Bu hikâyelerdeki namus kavramı ve bu kavramın işleniş biçimi; Ömer Seyfettin’in, hikâyelerinde ahlaki eğitimi nasıl öne çıkardığını anlamaya yardımcı olacaktır. Bu çalışmanın amacı, Ömer Seyfettin’in “Yüksek Ökçeler” ve “Nakarat” hikâyelerinden yola çıkarak yazarın toplumu eğitme/eleştirme amacıyla yahut safi olarak işlediği mizahi unsurları ve ahlaki bir değer olarak namus kavramını tespit etmektir. Ömer Seyfettin’in hikâyeciliği böylece, hikâyeciliğini oluşturan bu en mühim noktalar üzerinden aydınlatılmış olacaktır.

Yazarın ölümünün yüzüncü yılı olması dolayısıyla anma ve yeniden düşünme faaliyetleri
kapsamında dönemeç bir zaman dilimine karşılık gelen 2020 yılı, Ömer Seyfettin çalışmaları
açısından oldukça verimli geçti. Hayatın normallerini altüst eden salgına rağmen yazarı anma
ve anlamaya yönelik faaliyetler sekteye uğramadı. Kültür kurumları ve araştırmacıların
özverileri ile Ömer Seyfettin odaklı pek çok kitapve dergi özel sayısı hazırlandı, sempozyum ve
toplantı düzenlendi. Mehmet Işık’ın yazarı olduğu Ölümünün Yüzüncü Yılında Ömer Seyfettin
Hikâyelerini Yeniden Okumak adlı araştırma kitabı, 2020 yılında yayımlanan ilgili literatür
çalışmalarından biridir. Ömer Seyfettin hikâyelerinde ‘milliyetçi özne/ideoloji’, ‘milliyetçilik ve
ötekileştirme’ tartışmasına odaklanan çalışma, alan araştırmalarında -her çalışma gibi- bir
boşluğu doldurma iddiası taşır. Çalışmanın eleştirel bir gözle tanıtılıp değerlendirilmesi; hem
ilgili yayın hem bu yayın özelinde 2020’deki Ömer Seyfettin çalışmaları hem de yazara ilişkin
ilerleyen yıllarda yapılacak incelemeler hakkında düşünme ve gözden geçirme imkânı sunar.
Bu yazıda öncelikle 2020’de tamamlanan Ömer Seyfettin çalışmaları zikredilecek, nicelik olarak
artış gösteren bu araştırmalardaki özgünlük ve yöntem sorunları üzerinde durulacaktır. Daha
sonra literatürdeki sorunlar merkezinde Işık’ın kitabı değerlendirilecektir. Bu bağlamda ilk
olarak kitabın künye ve özeti sunulacak ardından eser metot, içerik, kompozisyon
bakımlarından incelenecektir. Eserin özgün değerini saptama amacını güden bu incelemeyle
Ömer Seyfettin araştırmaları bibliyografyasına 2020’de eklenen bazı araştırmalarda
gözlemlenen ‘yeniden okuma’konusuna da dikkat çekilecektir.

Şubat ayının bir gece yarısı, orman içindeki bir evde genç hamile kadın tedirgin bir halde eşinin dönmesini beklerken kocasının yerine ziyaretine davetsiz misafirler gelir. Eşini bir daha görebilmesi için bu genç kadın misafirlerinin her isteğini yerine getirmek zorundadır. Ömer Seyfettin'in "Bomba" (1911) adlı kısa hikâyesinde yer alan bu bekleyişin ve yapılan fedakârlıkların neticesini okur ancak hikâyeyi baştan sona okuyup bitirdiğinde öğrenebilir. Böylelikle anlatım teknikleri aracılığıyla hikâye boyunca aşamalı bir şekilde arttırılan gerilim ve beklenmeyen son bu hikâyeyi didaktik kaygısı olmayan herhangi bir gerilim hikâyesi olarak okunmasına olanak verir. Ancak hikâyenin mekânı, kahramanlarının özellikleri, anlatıcının tutumu ve neşredildiği dönenin tarihi şartları dikkate alındığında "Bomba" hikâyesinin aynı zamanda alegorik bir okumaya da açık olduğunun farkına varırız.

Ömer Seyfettin, Millî Edebiyat Döneminin en çalışkan kişiliğidir. Yazar,
millî olanın peşindedir. Askerlik mesleğinin vermiş olduğu bütün mizaçları kendi içinde bir kendilik bilincine dönüştüren yazar, kalemini
savaşın, ezilmişliğin ve yitirilmişliğin içinde yeniden sivriltmesini bilmiş sanatçılarımızdandır.

Varlığını milletin geleneksel değerleriyle yazın ikliminin üst basamaklarına farklı renk ve seste imgelere dönüştüren yazar, yazını dil, din ve geleneklerin inşasında bir araç olarak kullanır. Ömer Seyfettin’in sanat evreninde dil, din ve gelenek her zaman “öznedir” ve bu öznenin “nesnesi” her zaman yazındır.

U radu se govori o državnim platama i primanjima iz Bejtu-l-mala u razdoblju prve četvrtine I stoljeća po Hidžri (622-644), tačnije državnim primanjima iz Bejtu-l-mala u medinskom razdoblju poslanstva (622-632), razdoblju hilafeta h. Ebu Bekra (632-644), te periodu hilafeta h. Omera (634-644). U glavnom dijelu su obrađena sljedeća pitanja: udio ashaba u ratnom plijenu, Vjerovjesnikove nekretnine i prihodi od njih, prihodi Poslanikovih žena u vjerovjesničko doba, plate državnih službenika u poslaničkom razdoblju, plata Ebu Bekra kao halife, grantovi iz Bejtu-l-mala u doba Ebu Bekrove vladavine, plate državnih službenika u Ebu Bekrovom razdoblju, plata Omera kao halife, plate državnih službenima u doba Omerove vladavine, godišnja primanja muškaraca iz Bejtu-l-mala u Omerovom razdoblju, godišnja primanja žena iz Bejtu-l-mala tokom Omerovog perioda. Članak iznosi visine državnih plata i primanja u rano islamsko doba, na osnovu relevantnih izvora i literature (hadiske zbirke, sire, historije, studije itd.).

Türk edebiyatında kısa hikâye dendiğinde ilk akla gelen yazarlardan birisi olan Ömer Seyfettin aynı zamanda Yeni Lisan Hareketinin de öncülerinden birisidir. Dilin sadeleşmesi ve milli kimliğin kazanılması konularında yazdıkları önemli eserleri vardır. Maupassant tarzı hikâye yani olay ağırlıklı hikâyeleri Türk Edebiyatına yerleştirmesiyle Türk Edebiyatına önemli katkılarda bulunmuştur. Başarılı kısa hikâyelerinden birisi olan “ Pireler ” hikâyesini şahıs kadrosu, bakış açısı, içerik vb. unsurlarıyla hikâye tahlili çalışması yapacağız.

Öz: Ömer Seyfettin, II. Meşrutiyet sonrası Türk edebiyatında öncü ve yol açıcı bir yazar olmuştur. Onun "Yeni Lisan" makalesiyle başlattığı mücadele Türk edebiyatının sadece dilini değil, aynı zamanda konularını ve temlerini de değiştirmiş ve millileştirmiştir. Ömer Seyfettin'in farklı türlerde verdiği eserler bir bütünlük içerisinde okunduğunda bu yazıların fikir ve ideoloji olarak benzer konular etrafında kaleme alındığı görülür. Yazar, makalelerinde ele aldığı konuları çok sayıdaki hikâyesine de yaymış ve işlemiştir. Sıklıkla ele aldığı konular, vatan, millet, milliyet, Türk birliği, milletleşme sürecinde yapılması gerekenler, işlemez hale gelen kurumların eleştirisi, sosyal bünyede meydana gelen çatlaklar, alafranga tipler, kişisel zaaflar, Balkanlar, tarihî şahsiyetler, tarih bilinci, II. Meşrutiyet'in eleştirisi, harp zengini ve batıl inançlar şeklinde sıralanabilir. Bütün bu konular hikâyelerde işlenirken ironi, mizah ve alegori gibi üslup özelliklerinden ve anlatma tekniklerinden faydalanılmıştır. Ömer Seyfettin, hikâyelerinde bu teknikleri kullanırken sanat yapmak kaygısından ziyade söylemek istediği şeylerin alıcıda daha fazla etki yaratmasını hedeflemiştir. Dolayısıyla onun hikâyelerin ana temi "uyandırma"dır. Ömer Seyfettin'in bütün hikâyelerini uykuda olduğunu düşündüğü Türk milletini uyandırmak için yazdığı söylenebilir. Bu çalışma, Ömer Seyfettin'in "Pireler" adlı hikâyesini "uyandırma" temi etrafında alegorik okuma denemesidir. Bu bağlamda "Pireler" hikâyesi alegorik okuma yöntemiyle değerlendirilmiş ve metnin anlam katmanları ortaya çıkarılmıştır. Abstract: Ömer Seyfettin has been a pioneering and leading writer in Turkish literature afterthe Second Constitutional Monarchy. The struggle he started with the article "Yeni Lisan (A New Language)" changed and nationalized not only the language of Turkish literature, but also its subjects and themes. When the works of Ömer Seyfettin in different genres are read in integrity, it is seen that these articles are written around similar subjects in terms of ideas and ideology. The author has also spread and processed the topics that he deals with in his articles in his many stories. Frequently adresse dissues, homeland, nation, nationality, Turkish unity, what to do in the process of nationalization, criticism of the institutions that have become in operable, cracks in the social body, European style types, personal weaknesses, the Balkans, historical figures, historical awareness, criticism of the Second Constitutionalism, war profiteers and superstitions. While handling all these topics in the stories, stylistic features such as irony, humor and all egory and narrative techniques were used. Ömer Seyfettin, while using these techniques in his stories, aimed to make the things he aimed toproduce more impact on there aderratherth ant he * Dr. Öğr. Üyesi, Niğde Ömer Halisdemir Üniversitesi, Niğde/TÜRKİYE.

Öz Ömer Seyfettin, modern Türk öyküsünün kurucu isimlerindendir. Balkan coğrafyasındaki siyasi gelişmeleri yakından izlemiş, askerlik izlenimlerini özellikle Balkan Savaşlarının siyasi ve sosyal sebep ve sonuçlarını öykülerinde işlemiştir. İstanbul merkez olmak üzere Osmanlı coğrafyası ile Balkan coğrafyasındaki siyasi ve sosyal gelişmelerin izleri bütün öykülerinde görülmektedir. Bu devrin ortaya çıkardığı insan tiplerini de öne çıkan özellikleriyle eserlerinde işlemiştir. Olumlu insan tipleri yanında olumsuz tipleri de bu devrin sosyal ve siyasi durumlarını yansıtıcı özellikte seçilmiştir. Yazar, bu tipleri bilinçli olarak seçmiştir. Öykülerinin konularını genellikle gerçek hayattan alan yazar, millî bilinci uyanık tutmayı amaç edinmiştir. II. Meşrutiyet döneminde toplumun aksayan yönlerini öykü kişilerinin bazen doğrudan bazen dolaylı olarak eleştirmesini sağlamıştır. Gerek Batı (Fransız) gerekse Doğu (Arap-Fars) etkisinde yaşam süren tipleri çok dikkat çekici anlatım yöntemleriyle öykülerinde yansıtmıştır. Konularını anılarından, tarihî olaylardan, efsanelerden ve devrin günlük hayat tarzından seçmiştir. Gerek lakaplar gerek unvanlar gerek kişi adları gerekse eserlerinde kullanılan yer adları tarihsellik açısından son derece önemlidir. Kişi ve yer adları, dilbilimsel antropoloji açısından önemlidir. Adlar, ait olduğu kültürün bir tür aynası sayılabilir. Bu açıdan edebî eserlerde kullanılan adlar da yazıldığı dönemin birçok özelliğine ışık tutmaktadır. Türk edebiyatının önemli öykü yazarı Ömer Seyfettin'in ölümünün 100. yıldönümünde anılması, tanıtılması ve gelecek kuşaklara aktarılması amacıyla 2020 yılı "Ömer Seyfettin Yılı" ilan edilmiştir. Bu düşünceyle Ömer Seyfettin'in eserlerini ad bilimsel olarak ele alan bu çalışmada, Ömer Seyfettin'in öykülerindeki kişi ve yer adları ele alınacak, yazarın öykülerinde iletmek istediği mesajlar bu açıdan daha somut hâle getirilecektir. Anahtar kelimeler: Ömer Seyfettin, edebi eserler, ad bilimi, kişi adları, yer adları Person and place names in Ömer Seyfettin's works Ömer Seyfettin is one of the founders of the modern Turkish story. He closely followed the political developments in the Balkan geography, and wrote about his military impressions, especially the political and social causes and consequences of the Balkan Wars in his stories. The traces of political and social developments in the Ottoman geography and Balkan geography, with Istanbul being the center, can be seen in all of his stories. He has also worked on the types of people that emerged from this period with their prominent features in his works. In addition to the positive types of people, their negative types were chosen to reflect the social and political situations of this period. The author has chosen these types deliberately. The author, who often takes the subjects of his stories from real life, aims to keep national consciousness awake. II. During the Constitutional Monarchy, it enabled the story people to criticize the shortcomings of the society, sometimes directly and sometimes indirectly. He reflected the types that lived under the influence of both the West 1

Tarihe ve edebiyat tarihine geçmiş bazı isimler
zamanın eskitmesine direnirler ve gün geçtikçe daha
fazla tanınır ve bilinir olurlar. Ömer Seyfettin böyle
isimlerden birisidir. O, her ne kadar hikâye yazarı
olarak bilinip tanınsa da aslında çok yönlü aydın bir
kişidir. Kısacık ömrüne sayısız eser sığdıran yazar, bu
eserleriyle adeta ölümsüzleşmiştir. Vefatının üzerinden
yüz yıl geçmesine rağmen adı ve eserleri tazeliğini
korumaktadır.

Türk edebiyatının en tanınmış yazarlarından Ömer Seyfettin, hikâyeciliği müstakil olarak kendisine meslek edinmiş ve modern Türk hikâyeciliğinin gelişimine büyük katkılar sağlamış önemli bir sanatçıdır. Kaleme aldığı hikâyeleri aracılığıyla Türk halkında milli bir bilinç uyandırmayı temel gaye edinen Ömer Seyfettin, zengin hayal gücünü sosyal meselelerle birleştirme hususunda büyük başarı göstermiştir. Askerlik hayatının bir kısmında Balkan coğrafyasında görev alarak Selanik, Pirlepe, Manastır, Yakorit gibi bölgelerde bulunan Ömer Seyfettin, Balkan Harbi esnasında Selanik’te Yunan ordusuna esir düşmüş, yaklaşık bir yıl süren esaret
hayatı süresince, bu coğrafya insanının gündelik hayatını yakından gözlemleyerek, ilerideki hikâyeciliği üzerinde büyük bir etkiyi haiz, maddi-manevi pek çok tecrübe kazanmıştır. Nitekim Ömer Seyfettin’in hikâye külliyatı incelendiğinde, bu gözlemlerini Balkan coğrafyasını mekân olarak seçtiği pek çok hikâyesine gerçekçi biçimde aktardığı görülür. Bu çalışmanın amacı, Balkan coğrafyasının mekân teşkil ettiği hikâyelerin
analiz edilerek, Ömer Seyfettin’in bu bölgedeki gözlemlerinin
yansıma alanlarını tespit etmektir. Çalışmada Ömer Seyfettin’in Balkan coğrafyasının mekân teşkil ettiği hikâyelerine yansıyan gündelik hayat unsurları ile Balkanlarda yaşayan Türklerin ve azınlıkların yaşayış biçimleri incelenmiş, dönemin değişen koşulları paralelinde meydana gelen olaylara Ömer Seyfettin’in bakışı ve aldığı tavır değerlendirilmiştir.
Böylelikle Ömer Seyfettin’in bölgedeki gelişmelere karşı genel kanaati ortaya konmuştur.

Modern Türk hikâyesinin öncü isimlerinden Ömer Seyfettin (1884-1920), hikâyeci, romancı, tiyatro yazarı, şair, fikir ve siyaset adamı, öğretmen, dilci, nazariyatçı, eleştirmen gibi yönleriyle Türk edebiyatının unutulmaz isimlerinden birisidir. Asker bir aileden gelen ve kendisi de askeri görevler yapan Ömer Seyfettin, Balkan Savaşlarında bizzat asker olarak cephede bulunmuş, esir düşmüş ve savaşın zorluğunu ve acımasızlığını bizzat yaşamıştır. Türk edebiyatı sahasında 1911 yılında kaleme aldığı “Yeni Lisan” makalesiyle Millî Edebiyatın öncü isimlerinden olan Ömer Seyfettin, şiirle başladığı yazarlık hayatında farklı türlerde eser vermiş olsa da hikâyeciliği ile öne çıkmış ve tanınmıştır. 1915 yılında Çanakkale Savaşı’nda cepheye davet edilen edebi heyet içinde yer alan yazar, bunun manasına uygun “Eski Kahramanlar” başlığı altında hikâyeler kaleme almış ve Türk hikâyesinin unutulmaz örneklerini vermiştir. Özellikle tarihi konulara atıfta bulunarak hikâyelerini kurgulayan yazar hem tarihi hem de kendisinin yarattığı kahramanlar vasıtasıyla vatanın önemi, millet olma bilinci, mefkûre sahibi olma gibi her dönem için bir millette var olması gereken değerleri ölümsüzleştirir.Yazar, yine “Yeni Kahramanlar” başlığı altında vatan sevgisi, şehit olma arzusu, millet bilinci, fedakârlık, diğerkâmlık gibi değerlerin merkezde olduğu hikâyeler kaleme alır. Bu hikâyelerinde de yaşarken tarihe karışan ve ebedileşen kimi çocuk, kimi yoksul ama vatan sevgisini her şeyin üstünde tutan kahramanları Türk okuyucuna sunar. Kısaca Ömer Seyfettin, sade dili, akıcı üslubu ve olay ağırlıklı hikâyeleri ve hikâyelerinde çocuk, kadın, genç, ihtiyar gibi her sınıf ve yaştan seçtiği tiplerle ölümsüz kahramanlar bırakmış isimdir. Bu makalede Ömer Seyfettin’in hikâyelerinden hareketle tarihi ve tarihe mal olmuş kahramanları üzerinde durulacaktır.

El libro consta de dos partes bastante diferenciadas. Los cuatro primeros capítulos se ocupan de la creación de mundos y espacios en las obras narrativas y cómo los lugares reales (o no) se convierten en material narrativo. Asimismo se trata la cuestión de cómo se trasladan dichos espacios y lugares a otras lenguas y culturas. La segunda parte (capítulos cinco a siete) ejemplifican lo anterior mediante un somero análisis de un cuento de Ömer Seyfettin y, sobre todo, de Paz, de Ahmet Hamdi Tanpınar, obra en la que la ciudad de Estambul se convierte en un espacio no solo narrativo sino también simbólico.

ÖZ: Edebiyat toplumun aynasıdır ve bu doğrultuda yazar, kaleme aldığı eserleri ile içinde yaşadığı toplumun her türlü problemini, aksaklıklarını, meselelerini yansıtır. Bir başka deyişle yazar, toplumdan etkilenir ve kurguladığı eserleri ile toplumu yeniden şekillendirmeyi amaç edinir. Pek çok yazar, toplumu şekillendirme amacı doğrultusunda, topluma vermeyi amaçladığı mesajı daha çarpıcı kılabilmek adına tipler yaratır. Yaratılan bu tipler, insana ait belli başlı özellikleri bünyelerinde barındırır ve toplumun belli katmanlarını, belli sınıflarını temsil etme görevini üstlenirler. Bu doğrultuda geçmişten günümüze kadar dünya edebiyatında yaratılmış olan pek çok tip, insana ait belli başlı özellikleri ifade edebilme noktasında anahtar sözcükler haline gelmişlerdir. Örneğin, Moliere'in Harpagon'u yüzyıllardan beridir "cimri tipi" denilince akla gelen ilk isimdir. Madam Bovary "aldatan kadın" tipinin en ünlü kahramanıdır. Gonçarov'un Oblomov'u miskin insan tipinin ilk akla gelen örneğidir. Ömer Seyfettin'in Efruz Bey'i ile Aziz Nesin'in Zübük'ü de Türk edebiyatının en ünlü dejenere tiplerindendir. Yazılış tarihleri arasında kırk yıllık bir fark olmakla birlikte Efruz Bey ve Zübük eserleri arasında pek çok benzerlik de mevcuttur. Bu çalışmada iki eser arasındaki benzer yönler tespit edilerek, karşılaştırmalı biçimde incelenmiştir. ABSTRACT: Literature is the mirror of the society and in this direction, through his/her works the writer reflects all kinds of problems, faults and issues of the society in which he/she lives. In other words, the writer is influenced by the society and aims to reform the society through his/her works. These created characters contain certain human characteristics and they undertake the task of representing certain layers and classes of the society. In this direction, many characters that exist in the world literature from the past to present, have become key words in terms of expressing certain human characteristics. For instance, for many centuries Moliere's Harpagon is the first that comes to mind as the "stingy type". Madam Bovary is the most famous fort he "cheating woman" type. Gonçarov's Oblomov is the first example of a sluggish character type that comes to mind. Ömer Seyfettin's Efruz Bey and Aziz Nesin's Zübük are among the most famous degenerate character types of Turkish literature. Although there is a forty year difference between the writing dates, there are many similarities between Efruz Bey and Zübük. In this study, similar aspects between two works were determined and examined comparatively.

İnsanoğlunun çevresini kavramasında en önemli faktörlerden biri renklerdir. Renklerin insan kavrayışına fiziksel etkilerinin yanı sıra psikolojik etkileri de söz konusudur. Bu sebeple insanoğlu dünyayı kavradığı renklere tarih boyunca farklı farklı anlamlar da yüklemiş, diğer bir deyişle renkleri semboller hâline getirerek soyut kavramları da soyutlaştırmaya gayret etmiştir. Farklı milletler tarih boyunca kendi dünya algılarının, coğrafyalarının, ideallerinin bir sonucu olarak aynı renklere farklı anlamlar da yüklemişlerdir. Toplumun bir yansıması olarak edebiyat da renklerin ihtiva ettiği sembolik anlamlardan sıklıkla faydalanır. Tarih boyunca sanatçılar renklerin sembolik anlamlarını kullanmak suretiyle soyut kavramları somutlaştırma metodunu çokça kullanmışlardır. Başlangıcından günümüze kadar Türk edebiyatında renklere sembolik birtakım anlamlar yüklenmiş olduğu görülür. Orhun Yazıtlarından başlayarak, yüzyıllar boyunca Türk edebiyatında kullanılan renkler dikkatli biçimde incelendiğinde, Türk toplumunun tarih boyunca renklere yükledikleri anlamların sosyolojik arka planı açık bir biçimde görülür. Ömer Seyfettin, otuz altı yıllık kısacık ömründe kaleme aldığı hikâyeleri ile Türk hikâyeciliğinin önemli köşe taşlarından birini teşkil eder. 1911’de Genç Kalemler’de yayımlanan Yeni Lisan makalesi, Tanzimat döneminde başlayan dilde sadeleşme hareketinin ilk gerçek yol haritası niteliğindedir. Bu makalenin dışında yazdığı onlarca makale ile bir yandan Türk edebiyatının genel problemlerini dile getiren Ömer Seyfettin, öte yandan Türkçülük düşüncesi ışığında millî kimlik oluşumuna da önemli katkılar sağlamış bir aydındır. Nesir türünde büyük başarılara imza atmasına karşılık, Ömer Seyfettin edebiyat dünyasına şiir ile dâhil olmuştur. Şiirlerinde hikâye türünde gösterdiği başarıdan uzak olan ve bu türde herhangi bir iddia taşımayan sanatçı, hayatının sonuna kadar şiir yazmaya ve yayımlamaya da devam etmiştir. Onun şiir külliyatı dikkatli biçimde gözden geçirildiğinde, şiirlerinde kullandığı renklerin pek çok kez sembolik anlamlar ihtiva ettiği görülür. Bu çalışmada Ömer Seyfettin’in şiirlerinde kullandığı renkler merkeze alınarak, onun renklere yüklediği anlamlar ortaya konulmuştur.
Anahtar Kelimeler: Ömer Seyfettin, Şiir, Renk, Millî Edebiyat

1914-1918 yılları, ülkemizin ve dünyamızın tarihi açısından önemli bir zaman dilimidir. Bu zaman dilimi içerisinde ülkemiz ve dünyamız, bir dünya savaşına beşiklik etmiştir: ‘’I.Dünya Savaşı.’’ Bu savaş, çeşitli cephelere sahne olmuştur ve bu cephelerden birisi vardır ki, bu cephe hem ülkemiz açısından hem de dünya açısından çok önemli bir cephedir:
‘’Çanakkale.’’ I.Dünya Savaşı’nın seyrini değiştirmesi ve savaşın zaferle sonuçlanması bakımından önemli bir cephe olması bakımından oldukça önemli bir rol oynayan cephedir. Çanakkale Cephesi’nin önemli bir rol oynamasında etkili olan nedir? Vatanın bölünmez bütünlüğüne inanan, onu kutsal bir ocak olarak gören, bayrağına sahip çıkan, iman dolu
sîneye sahip Türk ordusu ve o ordunun başında olan, savaşmayı değil ölmeyi emreden, askerî dehası ve yüksek karakteriyle başında bulunduğu ordusuna ve milletine zafer kazandıran, dünyaya adını duyuran eşsiz komutan, Ulu Önder Gazi Mustafa Kemal, Çanakkale Cephesi’nin
önemli bir rol üstlenmesinde etkilidir.
I.Dünya Savaşı’nın seyrini değiştiren bir cephe olan Çanakkale Cephesi, cephe gerisinde kendisini nasıl hissettirmiştir? Soruyu şöyle sormak da mümkündür: Cephe gerisindekiler, Çanakkale Cephesi’ndeki savaşlar ve savaştan sonra olanlar karşısında nasıl hissetmişlerdir?
Cevaplar şöyle olacaktır: Elbette ki cephe gerisindekiler, savaşmakta olan Türk ordusundan yana ümitlidir, Türk ordusu bayrağını indirmeyecek, ezanlarını susturmayacak ve alnı ak, başı dik bir şekilde cepheden geri dönecektir. Vatan uğrunda ya gazi olacaktır, ya şehit olacaktır.
Bir soru daha sorulmalıdır: Cephe gerisinde olup, hissettiklerini kâğıda dökenler Çanakkale Cephesi karşısında nasıl hissetmişlerdir?

Bu çalışmada, Ömer Seyfettin tarafından Balkan Harbi sonrasında kaleme alınan ve Tarhan takma adıyla 1912 yılında yayımlanan makalesi eski yazı nüshasından Latin harflerine aktarılmıştır. Eserde, mütefekkir tarafından diğer eserlerinde de sıkça ele alınacak olan mefkûre kavramı işlenmiştir.

Ömer Seyfettin’in birçok araştırmaya konu olan “Primo Türk Çocuğu” adlı hikâyesinin kahramanı Primo, Türk bir babayla İtalyan bir annenin çocuğu olarak dünyaya gelmiş ve ailesiyle birlikte Selânik’te yaşamaktadır. Primo’nun Avrupa’da tahsil gören babası mühendis ve masondur. İtalyan kültürüyle yetiştirilen ve Fransız mektebinde eğitim gören Primo hiç Türkçe bilmemektedir. Primo’nun babası Kenan Bey, 1911 yılında İtalyanların nedensiz bir şekilde Trablus’u işgal etmesiyle birlikte masonluğun vaat ettiği “insaniyet/hümanizm” fikrine olan inancı sarsılır ve millî bir uyanış yaşar. Primo ise okulda tanıştığı, bir paşa oğlu olan, Orhan’dan öğrendikleriyle Türklük bilincine erişir. Trablusgarp’ın İtalyanlar tarafından işgali ve Selânik’in tek kurşun atılmadan Yunanlılara teslimi sonrası duyduğu üzüntü ve şehirde gördüğü manzaralar Primo’ya edebiyat öğretmeninden öğrendiği ve Emin Bülent Serdaroğlu’na ait “Kin” şiirinin, “Türk’üm ve düşmanım size kalsam da bir kişi” dizesini söyletecektir. Ömer Seyfettin üzerine yapılan araştırma ve tezlerde Primo’nun bu dizeyi niçin söylediğine ilişkin herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Bu çalışmada Primo ile “Kin” şiiri arasında nasıl bir ilişki olduğu ele alınmıştır.

Türk edebiyatı ve Türk tababetinin modernleşme sürecindeki inkişafının önemli kesişmeler yaşadığı görülür. Tanzimat sonrasında her iki alanda da oluşan eski edebiyat-yeni edebiyat, eski tababet-yeni tababet şeklindeki dikotomik ayrıştırmalar bunun kuvvetli tezahürleridir. Bu yönüyle bu yazı temelde, edebiyatımızın modernleşmesinin bir boyutunun da onun tıp disipliniyle arasındaki bu karşılaştırmalı ilişki üzerinden okunabileceği iddiasını taşır. Eski edebiyat-yeni edebiyat, eski tababet-yeni tababet ayrıştırmalarının gerçeklere dayalı olma, bilimsellik düşüncesi, rasyonalite, hakikat arayışı, tabiilik etrafında şekillenmesi, tıp ve edebiyat arasındaki ilişkiyi birlikte anlamaya imkân sağlar. Kocakarı masalları ve kocakarı ilaçları bu disiplinlerin karşılaştırılmasına katkı sağlayacak iki kritik adlandırmadır. Bu çalışmada, tıp ve edebiyat arasındaki ilişkisellik, yeni edebiyatla bilhassa roman türüyle karşıtlaştırılan kocakarı masalları ve modern tıpla karşıtlaştırılan kocakarı ilaçları üzerinden kurulur ve Namık Kemal, Ahmet Mithat Efendi, Ömer Seyfettin’in bu husustaki düşünceleri analiz edilir. Ayrıca kocakarı masallarının yeni edebiyat içerisinde roman türü, kocakarı ilaçlarının ise yeni tababet içinde modern tıpla karşıtlaştırılmasının, onları eski edebiyat ve eski tababeti temsil eden ve benzer olumsuzlamalara maruz bırakan iki metafor hâline getirdiği ön plana çıkarılır. Yazının bir diğer tartışma alanı ise, Tanzimat sonrası bilimselci düşüncenin eski ve yeni şeklinde kurduğu dikotomik ayrımların bilhassa salgın hastalıklar gibi acziyet ve aciliyet zamanlarında okur ve hastalar nezdinde geçerliliğini sürdüremediğidir. Çalışmada ayrıca, tıp ve edebiyat arasında kurulan bir diğer bağ, her iki disiplinin sağaltıcı etkisi üzerinedir. Edebî tecrübe, eski edebiyat-yeni edebiyat şeklinde belli bir ayrıma tabi tutulmadan bir bütün olarak okurlarını dünyayı başka türlü görmeye davet ederek, onları iyileştirir. Edebî tecrübenin sunmuş olduğu bu katharsis boyut, okur ve hastalarına ferahlık buldururacağı bir tebdîl-i mekân tecrübesi yaşatır.

Ömer Seyfettin; Ahmet Mithat Efendi, Samipaşazade Sezai ve Halit Ziya ile birlikte Türk hikâyesinin gelenekselden moderne yönelişini temsil eden, kurucu isimleri arasında yer alır. Bu yönelişi temsili, sadece kurgusal niteliklerde değil hikâyelerinin konu yelpazesinde de kendisini göstermektedir. İçerik itibarıyla tarihsel olandan güncele ve evrensele uzanan konular, yazarın hem edebî hem de toplumsal kaygılarını gözler önüne serer. Ömer Seyfettin‟in hikâye yazarlığı bu açıdan salt sanata dair kaygılarla şekillenmez. Üyesi olduğu toplum ve çağ, yaşadığı coğrafyanın meseleleri edebî dünyasının içeriğine sızar. Ömer Seyfettin, Türk okurun karşısına sadece olumlu örneklerle çıkmaz. Bu ideal tablonun karşısında, Tosun Bey (Ferman), Muhsin Çelebi (Pembe İncili Kaftan) gibi ideal kahramanlara tezat teşkil eden olumsuz temsiller vardır. Bu karşıtlığın en çarpıcı örneklerinden biri ise Efruz Bey‟dir. İsminin yaptığı çağrışımdan ötürü Bihruz‟la (Araba Sevdası) aynı bağlamda değerlendirilebilecek bu kahraman, mizahın da yardımıyla döneme ve zihniyetlere getirilen eleştirinin ana hedefi olur. “Hürriyete Layık Bir Kahraman”, “Açık Hava Mektebi”, “Tam Bir Görüş”, “Bilgi Bucağında”, “İnat”, “Sivrisinek”, “Asilzadeler” gibi hikâyelerin kahramanı Efruz‟la birlikte yazar, farklı çevrelerin, insanların, fikirlerin eleştirisini yapma, zaman zaman da bunları yerme imkânı bulur.
Çalışmada bu bağlamda değerlendirilecek olan hikâye ise Efruz Bey‟in doğumunu simgeleyen “Hürriyete Layık Bir Kahraman”dır. Asıl adı Ahmet olan kahraman, metinde ismini kendi iradesi ve sözlüklerin yardımıyla Efruz olarak değiştirir. Sembolik bir doğuşu simgeleyen bu seçimle Ömer Seyfettin, Efruz‟u kendinden önce, yine mizahi eleştirinin hedefi sayılan diğer kahramanlar zincirine bağlar. Kendinden öncekilerden ayrılan tarafı ise sadece kültürel ve gündelik hayattaki alafranga yaklaşımıyla değil siyasi eleştiri yapmaya da imkân veren çerçevede çizilmesidir. Ömer Seyfettin, sadece kahramanını değil onun bir ayna vazifesiyle yansıttığı diğer çevreleri de eleştirir. Efruz Bey hikâyeleri bu anlamda satirin boyutlarını genişleten, kahramanla sınırlı kalmayan bir mizahı işaret eden kurgulardır. Bu anlamda kendinden sonra gelecek benzerlerine de örnek teşkil etmektedir.
Anahtar Sözcükler: Türk hikâyesi, Ömer Seyfettin, Efruz Bey, mizah, satir, Hürriyete Layık Bir Kahraman.

Sponsored by IBU Cite as/ Atıf: Hasdedeoğlu, M. O. (2020). Ömer Seyfettin hikâyelerinde taassup ve batıl inanç, Turkish Studies-Language, 15(1), 149-171. https://dx. Abstract: Positivism and materialism are the most effective thought systems that enable the West to redevelop the mind in the light of science by dissolving the scholastic thought that led to the darkness of the Middle Ages. Especially positivism and positive sciences have come into prominence as the most influential factor in the change of mentality of Turkish intellectuals since the end of the 19th century. The rapid social change process that began with the Tanzimat period also caused serious social conflicts from this period onwards. In this period, when people who have closed their mindsets to innovations and modern ideas, and began to attribute sacredness to some traditional habits, the situation have brought along some social conflicts and problems. Some interest groups which were aware of the religious sensitivities of the Turkish society, have continued to gain material and moral profit for centuries by using this weakness of the society. Accordingly, the most important obstacles for the society to gain religious consciousness were these interest groups. Since the late nineteenth century, when positive ideas began to play an important role in their mentality, Turkish intellectuals, who considered religious pressures and superstitions to be the greatest obstacle to social progress, have made a serious effort to raise public awareness. For this reason, bigotry and superstitions caused social failures that constitute a serious material fort he literary works of the period. Ömer Seyfettin is an influential writer who in his stories mocked the devastation caused by bigotry and superstition. In this study, by trying to analyse the stories of Ömer Seyfettin who often criticized sarcastically by centering on bigotry and superstition, the author's thoughts on the subject were tried to be put forward. Structured Abstract: Positivism and materialism, which began to develop in the West with the Age of Enlightenment, began to influence Ottoman poets and writers from the beginning of the 19th century. After the Tanzimat, the Turkish intellectuals who turned their attention to the West, had the opportunity to get closely acquainted with new literary genres as well as new ideas. The positivist perception of the new world which is based on the mind, the individual and the freedom, is also among the subjects that are discussed by the Turkish intellectuals. The basic ideas that Şinasi has placed in the center of Münacaat and pointing out that God must be comprehended with reason, will be followed by his successors on different grounds, and in

Genç yaşta vefat etmesine rağmen Türk edebiyatının en üretken yazarlarından biri olan Ömer Seyfettin (1884-1920), özellikle hikâye türünde yazdığı eserleriyle Türk edebiyatı tarihinde müstesna bir yere sahip olmuştur. Hikâyelerinde tercih ettiği sade dil anlayışı da Türkçenin tarihî sürecini doğrudan etkilemiştir. Ömer Seyfettin, yaşadığı dönemde edebî kişiliğinin yanı sıra fikir adamlığıyla da ön plana çıkmıştır. Bir fikir adamı olarak Türk dünyasıyla ilgili meseleleri sıklıkla dile getirmiştir. Türk dünyasıyla ilgili yazılarında en çok yer verdiği Türk topluluklarından biri ise Azerbaycan Türkleridir. Azerbaycan Türklerinin dili, edebiyatı, kültürü ve siyasi hareketleri, Ömer Seyfettin'in her zaman yakından takip ettiği hususlar olmuştur. Bu ilgi, zaman içinde karşılıklı hâle gelmiştir. Millî Edebiyat akımının Azerbaycan'da yakından takip edilmesi, bu akımın en önemli temsilcilerinden olan Ömer Seyfettin'in de Azerbaycan muhitinde tanınmasını sağlamıştır. Buna bağlı olarak Azerbaycan'da Ömer Seyfettin ve eserlerini konu edinen birçok araştırma yayımlanmıştır. Bu çalışmada, öncelikle Türk dünyasının ve bu çerçevede Azerbaycan'ın Ömer Seyfettin'in yazılarında ne şekilde yer aldığı değerlendirilmiştir. Ardından Azerbaycan'da Ömer Seyfettin'le ilgili yapılan çalışmalar "Sovyetler Birliği dönemi" ve "Sovyetler Birliği sonrası" olmak üzere iki grupta ele alınmıştır. Daha sonra bu çalışmalardan biri olan ve Türkiye'deki Ömer Seyfettin araştırmalarında yeterince istifade edilmediğini düşündüğümüz Aydın Abıyev'in "Ömer Seyfeddin'in Heyatı ve Yaradıcılığı" (Ömer Seyfettin'in Hayatı ve Edebî Kişiliği) adlı eseri geniş bir şekilde tahlil edilmiştir. Azerbaycan'ın Sovyetler Birliği'ne bağlı olduğu dönemde hazırlanan bu eserde, Sovyetler Birliği'nin yazarlara ve araştırmacılara zorunlu kıldığı 'Sosyalist realizm' anlayışının hâkim olduğu görülmüştür. Buna rağmen Aydın Abıyev'in, kimi zaman Sosyalist realizmin sınırlarını esneterek Ömer Seyfettin'in eserleri ve sanatkârlığı hakkında önemli tespitlerde bulunduğunu söylemek mümkündür. Yazarın konuyla ilgili Türkiye Türkçesi ve Rusçayla yazılmış birçok kaynaktan istifade etmesi, fikirlerini sık sık metinlerden örneklerle somutlaştırması, başarılı sayılabilecek tasnifler yapması ve mümkün olduğunca objektif değerlendirmelerde bulunması, bu eserin Türkiye'deki araştırmalarda daha çok göz önünde tutulmasını gerektirmektedir. Bu düşünce doğrultusunda Aydın Abıyev'in eseri bölüm bölüm özetlenmiş ve her bölümle ilgili değerlendirmeler yapılmıştır.

Toplumların tarihinde savaşlar, göçler ve doğal âfetler sonucunda sosyal krizler yaşanabilir. Bu krizler sonucunda toplumların varlıklarını sürdürebil- meleri, toplumu bir arada tutacak kültürel değerlere bağlıdır. Bu değerler, gücünü tarihten ve yaşanmışlıktan aldığı için topluma yol gösteren kültürel kodlardır. Kültürel kodlar ise, toplumu krizler sonucunda geldiği uçurumun eşiğinden kurtararak yeniden doğuşunu sağlayacak kök hücrelerdir. Sosyal kriz dönemlerinde topluma yol gösterecek önder ve aydınlara ihtiyaç vardır. Ömer Seyfettin, Türk milletinin böyle bir uçurumun eşiğine geldiğini görüp toplumun ihtiyacı olan bu kültürel kodları hikâyelerinde işleyerek millî uya- nış ve direnişe büyük katkıda bulunmuş edip ve aydınlarımızdan biridir. Ya- zıda, onun bu temel kültürel değerleri eserlerinde neden ve nasıl ele aldığı irdelenmeye çalışılmıştır.

HECE DERGİSİ ÖZEL SAYISI, 265. SAYI, Ocak-2019" içinde http://hece.com.tr/kategori/HECE_Dergisi_Ozel_Sayilari/Hikayenin_Turkcesi_OMER_ SEYFETTIN.html HEGEMONİK ERKEK(LİK) VE MİLLİYETÇİLİK İLİŞKİSİ BAKIMINDAN ÖMER SEYFETTİN Bülent SAYAK 1 Giriş: İktidar, Kimlik, Söylem Modernlik sorgulamaları felsefenin öncülüğünde geniş bir eleştiri zeminine olanak tanır. 'Kanıksanmış gerçekler' yerlerini ontolojik endişeye bırakırken yerleşik tanım(lık)lar da bu yolda tartışmaya açılır. Modernliği kurum ve yapısal özellikleriyle anlamlandırmada Michel

Ömer Seyfettin, gerek hikâyelerinin dil ve anlatım özellikleri gerekse hikâye tekniği bakımından Türk hikâyeciliğinin modernleşmesinde göz ardı edilemeyecek bir sanatçı olarak edebiyat tarihimizde yer edinmiştir. Aynı zamanda o, hikâyelerinde ele aldığı konular ve bu konulara yaklaşım biçimiyle de milliyetçi bilincin uyanışına, yön bulmasına ve muhafazasına önemli katkılarda bulunmuştur. Kanaatimizce yazıldığı dönemden günümüze kadar etkisini koruyarak ve arttırarak devam eden bu katkıda önemli bir pay Ömer Seyfettin hikâyelerinin dilidir. Genel olarak bakıldığında konuşma dilinin yazı dili kılınmasına yönelik dilde sadeleşme çabaların bir ürünü olarak ortaya çıkan bu dil; bir arayış, işçilik ve inşa olarak hikâye sahasındaki yetkinliğine Ömer Seyfettin’de ulaşmıştır. Ömer Seyfettin’in Genç Kalemler’den başlayarak kaleme aldığı düzyazılarında bu dil anlayışının gereklerini ve özelliklerini izah ettiğini görüyoruz. Düşüncesinin temel yönelimi, yazı dili konuşma dili ayrımının doğurduğu ikiliği gidererek dili ve milleti birliğe getirme olan Ömer Seyfettin, mevcut yazı dilini (edebiyat dili) ayrışma, sözlü dili (konuşma dili) birleşme kaynağı görmektedir. Onun temel tezi Türkçenin başka dillerden kelimeleri bünyelerinde bulundurabileceği ve fakat başka dillerin ses özellikleri (fonoloji), kelime yapma biçimleri (morfoloji), söz öbeği oluşturma yapılarını (sentaks) bünyesinden atması gerektiğidir. Bu açıdan bakıldığında yaşayan İstanbul Türkçesi (konuşma dili) bu imkân ve sınırlara sahip yegâne başvuru merciidir. Edebiyat tarihimizde dilde sadeleşme hareketi olarak da değerlendirilen Ömer Seyfettin ve arkadaşlarının (Genç Kalemler) öne sürdüğü Yeni Lisan düşüncesi; milliyetçi düşünce ve hareketlerin etkisiyle parçalanan bir imparatorlukta ulus devlete geçme sancılarının belirdiği, pratik yaşamı şekillendiren modernliğin bir zihniyet olarak duyuş ve düşünüşteki etkisini artırdığı bir tarihsel dönemde varlık kazanır. Buna bağlı olarak değişen dünyanın değişime zorladığı yavaşlık, temaşa ve tezyine dayalı premodern dünyanın dilini (yazı dili) geride bırakarak hızı, eylemi, sadelik ve işlevi merkeze alan modern dünyanın ritmine ayak uyduran dili (konuşma dili) öne çıkarmak, Ömer Seyfettin’in dile müdahalesinin bir başka gereğidir.

Özet: Türkçeleşme, öz Türkçe, dilde sadeleşme denilince hemen hemen herkesin aklına hâlâ Ömer Seyfettin gelmektedir. Ömer Seyfettin, Türk dili ile ilgili yazdıklarıyla büyük dönüşümleri başlatan öncü ve yenilikçi bir kişidir. Kâşgarlı Mahmut, Ali Şir Nevai, Karamanoğlu Mehmet Bey çizgisini devam ettiren önemli bir bilgindir. Eski ve Türkçe olmayan yaygın ifadeleri kullananları ‘Enderuncu’ olarak niteleyen yazar, Türkçeleşmiş ve Türkçe içerisinde yaygınlık kazanmış sözcüklere değil Türkçeleşmemiş yabancı sözcüklere karşı çıkmış, dilde ve edebiyatta millî benliğe dönüşü başlatan kişi olmuştur. Hülya Argunşah, Ömer Seyfettin’in bütün eserlerinin asıl biçimlerine kavuşturulması için çok emek vererek metinlerin aslına ulaşmış, yazıların genel olarak süreli yayınlarda yayımlanması, birden fazla takma isim, imza ve rumuz kullanılması gibi birçok zorlukla karşı karşıya kalmasına rağmen yazarın makale ve fıkralarını bir araya getirmiş, külliyatın üçüncü cildi olarak yayınlamıştır. Bu yazıda Argunşah’ın hazırladığı Makaleler-Ömer Seyfettin (2020) adlı titiz çalışmadan da yararlanarak yazıları tek tek gözden geçirildi, zaman dizinsel olarak bu yazılar sıralandı, yazılarda anlatılanlar açıklandı. Yazarın dille ilgili yazılarındaki düşüncelerini esas alarak yazarın tespit ve uyarılarının ne kadar dikkate alındığı, yazarın düşüncelerinin bugünkü Türkçe veya Türkçenin gelişimi üzerindeki etkileri, o yıllardan bugünlere Türkçede nelerin değişip nelerin değişmediği ve Türk dilinin bugünkü durumu ortaya konulmaya çalışılacaktır.
Anahtar Kelimeler: Ömer Seyfettin, Türkçe, Sade Dil, Türkçeleştirme, Dil Etkileşimi