Okuma Kültürü

Okuma alışkanlığı gelişmiş ülkelere oranla oldukça düşük olan Türkiye'de okuma alışkanlığını artırmada yapılabilecek çalışmalar, öğrencilere, öğretmenlere ve velilere düşen görevler tartışılmaktadır. Okuma kültürü geliştirmede bir model önerisi sunulmaktadır.

The research is a case study of the process of reading culture in Turkish education in relation to the discourse of the Turkish teachers and the books they recommend with the aim of determining the worldview/ideology in relation to it. It is aimed to determine the type of individuals through the applications carried out about the situation and the level, the quality and the scope of Turkish teachers' utilization of children's literature; the books proposed in this context and their discourses and therefore the present understanding of reading culture and worldview/ideology.

After the 2000s in Turkey, the number of studies that associate reading processes, reader competencies/habits and literacy with communication, society and critical culture has increased. On the other hand, there is no research that defines critical reading processes for sociocultural contexts and ideological intentions in literary texts as a literacy tool. The first reason for this is that literary reading processes are not defined as a literacy field such as "information literacy" or "media literacy"; The second is that despite its transformation in the world, this process has still not gone beyond the concept of "reading culture". However, like all critical literacy, "critical literary literacy", which will be tried to be defined for the first time in this study, is a multidimensional concept with aspects such as culture, literature, ideology and language.
/
Türkiye’de 2000’li yıllardan sonra okuma süreçleri, okur yeterlilikleri/alışkanlıkları ve
okuryazarlığı iletişim, toplum ve eleştirel kültürle ilişkilendiren çalışmaların sayısı artmıştır. Buna karşın edebî metinlerdeki sosyokültürel bağlamlara ve ideolojik niyetlere yönelik eleştirel okuma süreçlerini, bir okuryazarlık donanımı olarak tanımlayan araştırmalardan henüz söz edilemez. Bunun ilk nedeni, edebî okuma süreçlerinin “bilgi okuryazarlığı”, “medya okuryazarlığı” gibi bir okuryazarlık alanı olarak tanımlanmamış olması; ikincisi ise dünyadaki dönüşümüne rağmen bu sürecin hâlâ “okuma kültürü” kavramının ötesine geçmemiş olmasıdır. Oysaki tüm eleştirel okuryazarlıklar gibi bu çalışmada ilk kez tanımlanmaya çalışılacak olan “eleştirel edebî okuryazarlık” da kültür, edebiyat, ideoloji ve dil gibi cepheleri olan çok boyutlu bir kavramdır.

Bireyin okuma alışkanlığının farklılaşmasında; ailenin ekonomik durumu, anne-babanın davranışları, çocuğun çevresinin okuma davranışları ve okul-aile işbirliği gibi bazı faktörler etkilidir. Okuma alışkanlığının geliştirilmesi, bu faktörlerin iyileştirilmesine bağlıdır. Bu bağlamda araştırmada, “okuma alışkanlığı göstergelerine göre ilköğretim öğrencilerinin durumları” belirlenmeye çalışılmıştır.

Araştırma, Bozüyük İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü “Okumayı Geliştirme Komisyonu” tarafından ilçe genelinde başlatılan proje kapsamında yapılmıştır. Tarama modeli kullanılan araştırmanın evrenini 51 okul yöneticisi, 180 öğretmen, 2192 öğrenci ile 2192 veli oluşturmaktadır. Okul türü, sınıf düzeyi ve yaşanılan yerleşim yeri göz önünde bulundurularak 22 ilköğretim okulundan 51 yöneticinin tamamı, 100 sınıf öğretmeni, 320 öğrenci ile 320 veli örneklem alınmıştır. Araştırmada yönetici/öğretmen, öğrenci ve velilere 3 farklı anket uygulanmıştır. Anket soruları; “kitap okumaya ilgi”, “kitap okumaya yönlendirme”, “okuma türleri ve çeşitlilik” ile “okuma seviyesi” olmak üzere dört bölüme ayrılmıştır.

Araştırma, Bozüyük İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü “Okumayı Geliştirme Komisyonu” tarafından ilçe genelinde başlatılan proje kapsamında yapılmıştır. Tarama modeli kullanılan araştırmanın evrenini 51 okul yöneticisi, 180 öğretmen, 2192 öğrenci ile 2192 veli oluşturmaktadır. Okul türü, sınıf düzeyi ve yaşanılan yerleşim yeri göz önünde bulundurularak 22 ilköğretim okulundan 51 yöneticinin tamamı, 100 sınıf öğretmeni, 320 öğrenci ile 320 veli örneklem alınmıştır. Araştırmada yönetici/öğretmen, öğrenci ve velilere 3 farklı anket uygulanmıştır. Anket soruları; “kitap okumaya ilgi”, “kitap okumaya yönlendirme”, “okuma türleri ve çeşitlilik” ile “okuma seviyesi” olmak üzere dört bölüme ayrılmıştır.

Toplumun gelişip kalkınması için önemli bir mihenk taşı durumundaki okuma kültürü, edebi eserlerde bulunması herkesçe arzu edilen bir temadır. Gerek edebi eserlerde bu temaya yönelimi arttırmak gerek okuma kültürü konulu nitelikli eserleri göz önüne çıkararak daha çok okunmalarını sağlamak gerekse toplumda okuma kültürünün yaygınlaşmasına katkı sağlamak için bu temanın çocuk edebiyatında incelenmesi önem arz etmektedir. Okuma kültürü temalı resimli çocuk edebiyatı eserlerinin temanın işlenişi bakımından incelenmesi amacını taşıyan bu çalışmada, 2016-2020 yılları kapsamında ilk baskısını yapan okuma kültürü temalı resimli çeviri çocuk edebiyatı eserlerinden, Prof. Dr. Sedat Sever’in ‘Çocuk ve Gençlik Edebiyatı Yapıtlarını Değerlendirme Ölçeği’ne göre nitelikçe yeterli kabul edilen on sekiz kitap, doküman inceleme ve içerik analizi yöntemleri ile incelenmiştir. Araştırma sonucunda, eserlerin çocuklarda kitap, kütüphane ve okuma eylemine ilişkin olumlu algılar oluşturacak bir içeriğe sahip olduğu ve temaların işleniş biçimlerinin toplumda okuma kültürünün geliştirilmesi konusunda yararlı olduğu saptanmıştır.

Kütüphane kurumu tarih boyunca okuma, kültür, araştırma, eğitim, öğrenme gibi kavramların ayrılmaz bir parçası olmuştur. Toplumların kültürel yapılarına etki etmiş,
sunduğu bilgi kaynakları ile bu yapının gelişmesine katkıda bulunmuştur. Kültür insan ile var olmuş ve yine onunla birlikte gelişen bir kavram olduğu için insanlık ile birlikte evrilmiştir. Bu değişimin yakın takipçisi olan kütüphane kurumu kendini bu gelişimin tam da içerisinde bulmuş, üzerinde bilgi taşıyan ve toplumsal kültürün bir temsilcisi olan her materyali bünyesine alarak korumuş, düzenlemiş ve kullanıcısına ulaştırmıştır. İçinde yaşanılan teknoloji çağının gereği olarak basılı kültürden dijital kültüre de başarıyla geçmiş, kullanıcılarını da beraberinde geçirerek onların okuma kültürlerini bu yeni kültürel yaklaşıma uyarlamıştır.
Basılı kültürden dijital kültüre geçilmesi ile fiziksel olarak kütüphaneye gelme zorunluluğunun ortadan kalkmakta olduğunu gören kütüphaneler okuyucularını kaybetmemek ve kültüre olan katkılarını devam ettirebilmek için fiziksel görünümlerini ve hizmetlerin yenilemişlerdir. Önce şehrin içerisinde dikkati çeken bir bina tasarımı ile başlayıp, sonrasında da o binadan içeriye giren kullanıcının sadakatini kaybetmemek için içeride onu rahat ettirmeye yönelmişlerdir. Z kuşağının gereksinimlerine göre yenilenen mekânlar, kütüphanenin kullanımda sürdürebilirliği de sağlamıştır. Araştırmanın çıkış noktası olan mekânsal özelliklerin kullanıcıların kütüphane kullanma, dolayısı ile okuma kültürlerini etkileyip etkilemediği sorusu ise, yapılan bir alan araştırması ile olumlu yönde etkilediği şeklinde yanıtlanmıştır. Araştırma kapsamındaki (mekânlarda farklı farklı değişiklikler yapan) yedi halk ve çocuk kütüphanesinin tamamında kütüphane kullanımı, üye sayısı ve ödünç verilen materyal sayısının bu değişimin hemen sonrasında anlamlı bir oranda artış gösterdiği ortaya çıkmıştır.

İnsanlığın, ekranlarla karakterize edilen dijital kitle kültürüyle etkileşimi sürecinde, kitabın sayısal adaptasyonu ve dijital ekonomide rekabeti, artan bir öneme sahiptir. Kültür endüstrisi eleştirisinde pasif, edilgen, hatta aldatılmaya açık tüketiciler olarak tanımlanan bireylerin yeni medya teknolojilerinin sunduğu olanaklarla şekillenen iktisadi habitatta, XX. yüzyıla oranla daha etkin ve uyanık bireylere dönüştüğü öne sürülebilir. Oysa günümüz tecrübesi, yeni medya teknolojileri sayesinde bireylere hissettirilen ortak ihtiyaçların az çok modifiye edilebilen ama özü itibarıyla belli standartlardaki ürünlerle karşılanmasının sofistike yöntemlerinin geliştirilmiş olmasıdır. Bu yöntemler, hem yayıncıların hem de okurların geleneksel medyanın fiziksel dünyası ile yeni medyanın dijital enformasyon dünyası arasında kafa karışıklığı yaşamasına yol açmaktadır. Kafa karışıklığını tetikleyen etkenler ne olursa olsun kitlesel ve medyatik bir tüketim nesnesi olarak kitabın, popülaritenin ve niceliğin yanı sıra teknolojinin de egemen olduğu bir dijital ekonomi ürününe dönüşmesi, okuma kültürünü doğrudan etkilemektedir. Okuma kültürünün yeni iletişim uygulamaları dolayımında aldığı güncel formlar ise modern insanın hafızası üzerinde yapısal etkiler doğurmaktadır. Çalışmamızda, söz konusu etkileri doğuran süreçler eleştirel biçimde çözümlenerek okuma eyleminin ekranlar çağındaki dönüşümünün modern insanın okuma kültürü üzerindeki etkileri tartışılacaktır.

Çocukluk icat edilmiş, sınırları bulanık bir olgudur. Kimdir çocuk? Yetişkin kime denir? Yetişkini, sırf dünyaya biraz daha önce gelmiş olmaktan kaynaklanan hayat tecrübeleri dışında çocuğa “üstün kılan” vasıfları nelerdir?

Çocukların kendilerini özgürce gerçekleştirebilecekleri eğitim ortamlarının hazırlanmasında anneye, babaya ve çocuğun çevresindeki tüm insanlara düşen önemli sorumluluklar var. Çocuğun öğrenme, bilme, çevresini keşfetme isteğinin duyarlı bir şekilde karşılanması esaslı bir mesele olarak karşımızda duruyor.

Peki, çocukların kitaplarla sağlıklı ilişki kurmasını sağlamanın etkili yolları nelerdir?

Okuma eyleminin bir yaşam biçimi halini alması ile oluşan okuma kültürünün kazanım süreci, belli tetikleyici unsurlara bağlıdır. Önce aile, sonra okul ortamında okuma alışkanlığı edinmeye başlayan çocuğun, kitaplar ile tanışacağı üçüncü mekân çocuk kütüphanesidir. Öncelikli varoluş amacı çocuklara okuma alışkanlığı ve kültürü kazandırmak olan çocuk kütüphanesi, cazip ve renkli mekânı, çocuksu duyarlılık ile seçilmiş çocuğa göre koleksiyonu ve çocuk dilinden anlayan personeli ile çocukların sağlığını ve mutluluğunu destekleyen etkinlikler düzenler. Kitap okuma saatleri, yaratıcı dramalar ve sanatsal faaliyetler, çocuğun toplumda kendine güvenen ve yeterli bir birey olmasını sağlarken, bir okuma kültürü ortamında büyümesine de olanak verir. Nitelikli bir çocuk kütüphanesine üye olarak büyüyen bir çocuğun yetişkinliğinde de okuma kültürüne sahip olacağı düşünülmektedir. Çocuklara okuma kültürü kazandırmada dikkate değer bir rolü olan çocuk kütüphanelerinin önemini ortaya koymayı amaçlayan bu çalışmada betimleme yöntemi kullanılmıştır.

Ben babamın kütüphanesinde okuyarak yetiştim. Birçok roman okudum. Babam da okumaya çok meraklı idi…" K. Tuğcu
Popüler edebiyat yüksek edebiyata geçişte bir lokomotif vazifesi görmektedir.
Okuyucuyu kitapla tanıştıran, kolay okunduğu için daha çok
talep oluşturan, eğlendiren, keyifli vakit geçirten, duygusal sürükleyiciliği,
kendini okutma cazibesi olan, kendini satabilen popüler edebiyat ürünleri,
fertlere okuma alışkanlığı kazandırarak toplumda okuma kültürünün oluşmasına
hizmet eder. Kemalettin Tuğcu da bir dönem bu ülkenin çocuklarına
konularının basit ve anlaşılır oluşuyla, sahip olduğu duygusal sürükleyicilikle,
işlediği eğitim değerleriyle, ucuz ve kolay ulaşılabilirliğiyle kendini
okutmuş, onların okuma alışkanlığı kazanmalarında etkili olmuştur.

Mimari, sanat pazarı, moda tasarımı, film ve video, dijital oyunlar, gösteri sanatları, yazılım ve bilgisayar hizmetleri gibi alanlarda üretilen ekonomik işletmecilik faaliyetleri, uzunca bir zamandır “yaratıcı endüstriler” gibi kulağa hoş gelen bir retorikle meşru ve cazip gösterilmeye çalışılıyor. 

Adına ne dersek diyelim, söz konusu endüstrilerde sermaye sahipleri tarafından asıl murat edilenin toplumun refahını yükseltecek estetik bir deneyim ve fırsatlar dünyası kurmak olduğunu kabul edersek, tartışmayı sürdürmeye gerek kalmaz. Ancak meseleye biraz olsun dikkatle yaklaştığımızda, söz konusu endüstrilerin mevcut ya da yeni fikirleri veya nesneleri yahut yaşam pratiklerini gündeme getirirken “yüksek talep görecek kârlı ürünler” pazarlamanın ötesinde bir hedefinin bulunmadığını anlarız.

Etkili iletişim kurma ve eşduyum (empati) becerisi kazanamayan bireylerden oluşan bir toplumda, bireylerin sorun çözme becerisinden yoksun olmalarından kaynaklanan şiddet ve saldırganlık olayları kaçınılmazdır. Bununla birlikte şiddet ve saldırganlık, önemli bir sorun olarak yaşamın birçok alanında her geçen gün artmaktadır. Türkçe dersinin temel işlevleri kişileri eğitme, sosyalleştirme, onlara etkili iletişim kurma becerisi edindirme ve çevresindekilere karşı duyarlık kazandırmadır. Bu bağlamda öğrencilere okuma kültürü edindirmek amacı, Türkçe eğitiminin en temel amaçları arasında yer alır. Bu nedenle bu çalışmada Türkçe öğretmeni adaylarının okuma durumları ile eşduyum becerileri araştırılmış ve bunların arasında ilişki olup olmadığı incelenmiştir. Bu araştırma, Türkçe öğretmeni adaylarının okuma durumları ile eşduyumsal becerileri arasındaki ilişkinin incelendiği nicel bir çalışmadır. Araştırmanın katılımcıları, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Türkçe Eğitimi bölümünde 2012-2013 yılı Bahar döneminde 1 ve 3. sınıfta okuyan 123 Türkçe öğretmeni adayıdır. Verilerin toplanmasında Üstün Dökmen (1988) tarafından geliştirilen Empatik Beceri Ölçeği ile alanyazın taranarak oluşturulan ve öğretmen adaylarının okuma durumlarını belirlemeye yönelik sorulardan oluşan sormaca kullanılmıştır. Verilerin çözümlenmesinde SPSS 17 paket programından yararlanılmıştır. Araştırmada Türkçe öğretmeni adaylarının önemli bir bölümü en son bir ay ya da daha uzun süre önce bir kitap bitirdiğini, kütüphaneden nadiren yararlandığını ve okumaya günde yarım saatten az zaman ayırdığını belirtmiştir. Hiç kitap okumadığını ve kitap okumaktan zevk almadığını belirten Türkçe öğretmeni adayları bulunmaktadır. Bununla birlikte yeni çıkan kitapları takip etmediğini belirten katılımcıların sayısının çokluğu da dikkat çekicidir. Katılımcılara uygulanan sormacada yer alan maddelere verilen yanıtlar ile eşduyumsal beceri düzeyleri arasında ise genel olarak belirgin bir ilişki bulunmadığı sonucuna ulaşılmıştır.

Violence and aggression as a critical problem are increasing day by day in many parts of the life. The basic functions of the Turkish language lesson are educating, socializing the people; getting them to acquire ability for establishing impressive communication and getting them sensitive to those around. In this context, the purpose of getting students to gain the reading culture is one of the major purposes of education of the Turkish language. For this reason, in this study, it has been researched the circumstances of the preservice teachers of Turkish language and their ability for empathy and has been analyzed whether there is a relation between them, or not. This research is a quantitative study that the relation between the circumstances of the preservice teachers of Turkish language and their empathic skill has been examined. The participants of the research are 123 preservice teachers who study in 1st and 3rd grade at Gazi University, Gazi Faculty of Education, the Department of the Turkish Language in the 2012-2013 Spring term. During the data collection, Empathic Skill Scale developed by Üstün Dökmen (1988) and the questionnaire constituted by scanning the literature and composed of the questions on determining the reading habits of the preservice teachers has been used. For the analysis of the data, the packaged software SPSS 17 has been utilized.

Koca, F., & Asutay, H. (2022). Çocukların okuma kültürü ediniminde dijital resimli çocuk kitapları üzerine bir alanyazın değerlendirmesi. M. Seyhan-Yücel, H. Köksal, M. T. Öncü, L. Coşan & H. Asutay (Ed.). Germanistik im digitalen Wandel (s. 100-112) içinde. Trakya Üniversitesi Yayınları.

Okuma kültürünün toplumda bir yaşam biçimi halini
alması olan okuma kültürünün geliştirilmesine hizmet
edecek olan kurumların başında kütüphaneler gelmektedir. Kütüphaneler, mekân, bütçe, personel ve derme
unsurlarının imkânlarını ortaya koyarak toplumun okuma kültürü sürecini desteklemekle görevlidir. Bu unsurlar arasında derme, kütüphane kullanıcılarına okuma
kültürü kazandırılması bakımından oldukça önemlidir.
Kütüphanelerde kullanıcı ihtiyaçları göz önünde bulundurularak materyal seçme, sağlama, değerlendirme,
koruma ve ayıklama süreçlerinin bir bütünü olan derme
yönetiminin okuma kültürünü geliştirmedeki rolü ve
öneminin konu edildiği bu çalışmada betimleme yöntemi kullanılmıştır.

Bu çalışmanın amacı okuma kültürü oluşturmada öğretmen yeterliliğini belirlemek amacıyla bir ölçek geliştirmek ve ölçeğin geçerlik-güvenirliğini ortaya koymaktır. Çalışma grubunu 195 Açımlayıcı Faktör Analizi, 258 Doğrulayıcı Faktör Analizi olmak üzere toplam 453 sınıf öğretmeni oluşturmaktadır. Ölçeğin yapı geçerliğinin test edilmesinde uygulanan AFA sonucunda 4 faktör ve 17

Okuma kültürü ve kütüphane kullanma alışkanlığının temellerinin okul öncesinde atılması gerektiği bilinen bir gerçektir.
Bu döneme yönelik resimli çocuk kitaplarında okuma kültürü
ve kütüphane alışkanlığına yönlendirici unsurların bulunması,
bu konuda bir bilinç oluşturmak için değerlendirilmesi gereken
bir fırsattır. Bu çalışmada, Ezgi Berk tarafından yazılan ve Ece
Zeber tarafından resimlenen Kitap Tamircisi Toprak adlı eserin
hem yazınsal nitelik ve çocuğa görelik unsuru açısından hem
de çocuklara okuma kültürü ve kütüphane alışkanlığı kazandırma konusunda bir araç olarak değerlendirilebilirliği açısından
incelenmesi amaçlanmıştır. Söz konusu kitap, edebî metin
çözümleme metodolojisi, çocuk edebiyatının temel unsurları
ve kütüphane bilimine göre incelemeye tabi tutulmuştur. Çok
yönlü bulguların elde edildiği çalışmada, içerik analizi yöntemi
kullanılmıştır.

Talha Dereci: Okuma eylemi, okuruna dünyayı tanıma imkânı verirken dünyaya yabancılaşmayı da beraberinde getiriyor, ki bu da imkân olarak tanımlanabilir. Böylesi bir tezatlık hâlinde; keşif mi yoksa yabancılaşma mı daha kıymetlidir? Ve bunlardan hangisi okuma eyleminin özüne daha yakındır?