Przejdź do zawartości

Kościół św. Jakuba w Toruniu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Kościół św. Jakuba w Toruniu
A/403 z 24 października 1929
A/1667 z 11 sierpnia 2014[1]
kościół parafialny
sanktuarium
Ilustracja
Kościół św. Jakuba
Państwo

 Polska

Województwo

 kujawsko-pomorskie

Miejscowość

Toruń

Wyznanie

katolickie

Kościół

rzymskokatolicki

parafia

św. Jakuba Apostoła w Toruniu

Wezwanie

św. Jakuba i św. Filipa

Położenie na mapie Torunia
Mapa konturowa Torunia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Jakuba w Toruniu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum u góry znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Jakuba w Toruniu”
Położenie na mapie województwa kujawsko-pomorskiego
Mapa konturowa województwa kujawsko-pomorskiego, w centrum znajduje się punkt z opisem „Kościół św. Jakuba w Toruniu”
Ziemia53°00′42,67″N 18°36′45,43″E/53,011853 18,612619
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Kościół Świętych Apostołów Jakuba i Filipa w Toruniu – dawna fara Nowego Miasta Torunia, położona przy wschodnim narożniku Rynku Nowomiejskiego.

Historia

[edytuj | edytuj kod]
Pocztówka z ok. 1914 roku, przedstawiająca pl. św. Katarzyny, po lewej: kościół św. Jakuba
Nawa główna

Budowę kościoła rozpoczęto w 1309 roku, jej projekt powstał na przełomie XIII i XIV wieku[2]. Około 1320 roku ukończono i udostępniono chór, następnie wybudowano korpus[3]. Jeszcze w XIV wieku farą zaczęły zarządzać prawdopodobnie cysterki, potem benedyktynki[4]. W latach 1557–1667 fara należała do gminy ewangelickiej, następnie odzyskały ją benedyktynki, które do XIX wieku zarządzały świątynią[5][6]. Odtąd do dnia obecnego kościół parafialny[7].

W związku z potrzebą dopasowania do istniejącej siatki ulic prezbiterium kościoła nie jest ściśle orientowane, ale skierowane ku północnemu wschodowi[8]. Kamień węgielny pod budowę położył biskup Herman w 1309 roku[9]. W tym samym roku rozpoczęto budowę prezbiterium[10], które nakryto sklepieniem gwiaździstym, natomiast przęsło wschodnie nakryto sklepieniem pseudopoligonalnym. Od zewnątrz prezbiterium otrzymało bogatą dekorację architektoniczną, m.in. szczyt wschodni, wieżyczkę schodową oraz ceramiczną inskrypcję fundacyjną[11]. Do 1340 roku ukształtowano bryłę kościoła[12]. Około 1340 roku kościół oddano do użytku. Świadczy o tym dokument wielkiego mistrza Ludolfa Königa[13].

Po wniesieniu korpusu nawowego dobudowano kaplice boczne, jednocześnie podwyższając dachy naw bocznych i ukrywając pod nimi łuki odporowe, co pozostawiło widoczne do dziś ślady w elewacji kościoła[14]. Charakterystyczny podwójny dach wieży został zbudowany po pożarze w 1455 roku[15]. W 1345 roku prawo patronatu nad kościołem otrzymał klasztor cysterek, z czasem benedyktynek[16]. Od 1557 roku służył nowomiejskim ewangelikom, w 1667 roku został ponownie przejęty przez benedyktynki (do 1833 roku)[6][7]. W 1724 roku w sąsiedztwie tegoż kościoła rozpoczęły swój bieg wypadki nazwane później tumultem toruńskim[17]. Przebudowany budynek dawnego klasztoru znajduje się po południowej stronie kościoła, z którym kiedyś był połączony szerokim gankiem. Świadczy o tym plan kościoły wykonany przez Georga Friedricha Steinera w XVIII wieku[18].

W 2006 roku został otwarty odcinek Polskiej Drogi św. Jakuba z Olsztyna do Gietrzwałdu. Rok później został przedłużony do Torunia. gdzie punkt trasy ulokowano w kościele św. Jakuba[19][20].

25 lipca 2021 roku kościół został podniesiony do rangi sanktuarium[21].

Długość kościoła wynosi 53 m, szerokość naw bocznych 28,8 m. Nawa główna mierzy 20,65 m, nawy boczne 9,7 m, wieża 49 m[22].

Inskrypcje na murach kościoła

[edytuj | edytuj kod]

Na zewnątrz prezbiterium umieszczony został majuskułowy fryz inskrypcyjny w języku łacińskim, biegnący od południowej wieżyczki schodowej aż do zakrystii. Napis mówi o tym, że chór kościoła ma być poświęcony czci dwóch świętych, Jakuba i Filipa[23].

[BENE]DIC DOMIN[NE DOMVM ISTAM E]T OMNES HABITANTES IN ILLA SIT IN EA SANITAS EST CONSECRA[NDVS] CHORVS [HIC] ET PERFICIENDVS AD LAVDEM SANCTI IACOBI PARITERQVE PHILIPPI IN QVO LAVDANDVS DEVS EST ET GLORIFICANDVS AD QVEM SVBSIDIVM SI QVIS PORREXIT ILLVM NON VIVAT TRISTE SET TV BENEFAC SIBI CRISTE HVNC BARATRI PENA NON LEDAT SED AD AMENA TV VENIE VENA DVCAS [E]T VIRGO SERENA [E]T BONITAS CRISTI TRAHAT ILLVM DE NECE TRIST[I] AMEN

Wnętrze

[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze kościoła kryje zespół zabytków, z którego część została tu przeniesiona w XIX w. po zburzeniu przez Prusaków kościoła dominikanów[24]. Z czasów gotyckich pochodzą m.in: XIV-wieczny krucyfiks tzw. mistyczny, pochodzący z nieistniejącego kościoła św. Mikołaja[25], XIV-wieczne malowidła ścienne pod wieżą i w prezbiterium[26], figura Marii z Dzieciątkiem z końca XIV w. w nawie głównej[27], symultaniczny gotycki obraz pasyjny z ok. 1480-1490, przedstawiający 22 sceny z męczeńskiej drogi Chrystusa, ukazane na tle rozbudowanego pejzażu[28]. Szczególnym kultem wśród flisaków cieszył się tzw. czarny krucyfiks, przypuszczalnie pochodzący z 1 poł. XV wieku[29]. Czczona była też figura Matki Boskiej Różańcowej z ok. 1500[30]. W Muzeum Diecezjalnym w Pelplinie znajdują się m.in. drewniana figura Chrystusa w Ogrójcu z I poł. XV wieku[31][32], obraz Madonny z Dzieciątkiem z około 1440 roku[33], gotyckie cyborium[34] i dwa krzyże relikwiarzowe[35].

Z epoki protestanckiej zachowały się: jeden z najstarszych w Polsce, bogato rzeźbiony prospekt organowy z 1611 roku[36], obraz Sąd Ostateczny z 1603 roku (dzieło warsztatu Antona Möllera z Gdańska)[37] i chrzcielnica[38]. Większość ołtarzy (w tym kilka przeniesionych z rozebranego kościoła dominikanów św. Mikołaja) pochodzi z XVIII wieku[39]. Z tego samego wieku pochodzą też: ozdobny łuk tęczowy u wejścia do prezbiterium (1733 rok)[40], ambona (1770 rok)[41] i szereg obrazów w kaplicach bocznych (m.in. Ukrzyżowanie Bartłomieja Strobla z 1634 roku[42], przeniesione z dawnego klasztoru sióstr przy kościele Św. Ducha nad Wisłą)[43]. W latach 2003–2005 przeprowadzono remont ołtarza głównego z 1732–1733 roku, z obrazem Św. Jakuba Starszego[44][45]. Neogotyckie witraże we wschodnich oknach prezbiterium wykonała firma Franz Binsfeld z Trewiru (1913-1914)[46].

Według niepotwierdzonej źródłowo tradycji w latach około 1342-1345 powstać miały organy, jedne z pierwszych na Pomorzu. Przypuszczano, że mogły znajdować się na emporze w prezbiterium. Ich twórcą był franciszkanin Paweł Wenchen, późniejszy budowniczy organów w bazylice Świętego Piotra w Rzymie[47].

Podczas wojny północnej w 1703 roku wojska szwedzkie zrabowały 2 największe dzwony. Jeden z nich znajduje się w katedrze w Uppsali[48].

Galeria

[edytuj | edytuj kod]

Wnętrze kościoła

[edytuj | edytuj kod]
  • Widok na nawę północną
    Widok na nawę północną
  • Widok na nawę południową oraz gotyckie polichromie z XIV wieku
    Widok na nawę południową oraz gotyckie polichromie z XIV wieku
  • Gotyckie polichromie. Scena z legendy o św. Marii Magdalenie - odjazd księcia marsylskiego do Rzymu, ok. 1480-90 r.
    Gotyckie polichromie. Scena z legendy o św. Marii Magdalenie - odjazd księcia marsylskiego do Rzymu, ok. 1480-90 r.
  • Malowidła gotyckie na filarze podwieżowym - Madonna Apokaliptyczna ze św. Dorotą i św. Sebastianem, pocz. XVI w.
    Malowidła gotyckie na filarze podwieżowym - Madonna Apokaliptyczna ze św. Dorotą i św. Sebastianem, pocz. XVI w.
  • Bartłomiej Strobel, Ukrzyżowanie 1634 r.
    Bartłomiej Strobel, Ukrzyżowanie 1634 r.
  • Obraz Zesłanie Ducha Św., początek XVI w.
    Obraz Zesłanie Ducha Św., początek XVI w.
  • Późnogotycki obraz pasyjny z ok. 1480-90
    Późnogotycki obraz pasyjny z ok. 1480-90
  • Gotycki krucyfiks mistyczny, IV ćw. XIV w.
    Gotycki krucyfiks mistyczny, IV ćw. XIV w.
  • Rzeźba Marii z Dzieciątkiem, ok. 1500 r.
    Rzeźba Marii z Dzieciątkiem, ok. 1500 r.
  • Gotycki tzw. Czarny Krucyfiks, XV w.
    Gotycki tzw. Czarny Krucyfiks, XV w.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Zabytki nieruchome wpisane do rejestru zabytków. torun.wkz.gov.pl. s. 2. [dostęp 2024-09-13].
  2. ↑ Krantz-Domasłowska 2002 ↓, s. 202, 207.
  3. ↑ Krantz-Domasłowska 2002 ↓, s. 202, 204.
  4. ↑ Domasłowski 2001a ↓, s. 10–11.
  5. ↑ Domasłowski 2001a ↓, s. 14, 18, 21–22.
  6. ↑ a b Niedzielska 1992 ↓, s. 12.
  7. ↑ a b Domasłowski 2001a ↓, s. 21–22.
  8. ↑ Krantz-Domasłowska 2001 ↓, s. 25.
  9. ↑ Krantz-Domasłowska 2002 ↓, s. 199.
  10. ↑ Wierzbicka 2013 ↓, s. 8.
  11. ↑ Krantz-Domasłowska 2001 ↓, s. 28–29.
  12. ↑ Krantz-Domasłowska 2001 ↓, s. 55.
  13. ↑ Krantz-Domasłowska 2002 ↓, s. 202.
  14. ↑ Krantz-Domasłowska 2001 ↓, s. 36.
  15. ↑ Krantz-Domasłowska 2001 ↓, s. 44, 52.
  16. ↑ Domasłowski 2001a ↓, s. 14, 18.
  17. ↑ Salmonowicz 1983 ↓, s. 171.
  18. ↑ Krantz-Domasłowska 2001 ↓, s. 67.
  19. ↑ Droga św. Jakuba w Polsce. caminogalicja.pl. [dostęp 2024-09-16].
  20. ↑ Szlak Jakubowy. parafiaswietegojakuba-torun.pl. [dostęp 2024-09-16].
  21. ↑ Beata Krzemińska: Święto Jakubowe (zdjęcia). kujawsko-pomorskie.pl, 2021-07-21. [dostęp 2024-02-25].
  22. ↑ Kościół św. Jakuba. turystyka.torun.pl. [dostęp 2024-09-16].
  23. ↑ Krantz-Domasłowska 2001 ↓, s. 51.
  24. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 105.
  25. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 79–80.
  26. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 70–71.
  27. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 79.
  28. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 73, 75–76.
  29. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 82–83.
  30. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 83.
  31. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 84.
  32. ↑ Majoch 2010 ↓, s. 240.
  33. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 77–78.
  34. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 86.
  35. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 87–88.
  36. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 93–94.
  37. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 97–98.
  38. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 96.
  39. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 105–124.
  40. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 109–110.
  41. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 125.
  42. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 100.
  43. ↑ Adoracja Ukrzyżowanego, B. Strobel. toruntour.pl. [dostęp 2024-09-16].
  44. ↑ Historia. parafiaswietegojakuba-torun.pl. [dostęp 2024-09-16].
  45. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 107–108.
  46. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 136–137.
  47. ↑ Domasłowski 2001b ↓, s. 90.
  48. ↑ Brzezińska 2010 ↓, s. 386.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Agnieszka Brzezińska: Tradycje muzyczne kościoła pw. św. Jakuba w Toruniu (do 1939 roku). W: Katarzyna Kluczwajd (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojakubowskiego w Toruniu. Materiały z IV Sesji Naukowej Toruńskiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki, z cyklu Dzieje i skarby kościołów toruńskich, zrealizowanej przy współpracy Biblioteki Uniwersyteckiej UMK w Toruniu, 26–28 października 2009 roku. Toruń: Dom Organizatora, 2010. ISBN 978-83-7285-542-8.
  • Jerzy Domasłowski: Historia. W: Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski: Kościół świętego Jakuba w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2001. ISBN 83-87639-41-9.
  • Jerzy Domasłowski: Wyposażenie wnętrza. W: Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski: Kościół świętego Jakuba w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2001. ISBN 83-87639-41-9.
  • Liliana Krantz-Domasłowska: Architektura. W: Liliana Krantz-Domasłowska, Jerzy Domasłowski: Kościół świętego Jakuba w Toruniu. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 2001. ISBN 83-87639-41-9.
  • Liliana Krantz-Domasłowska: Dwa miasta – dwa kościoły. W: Katarzyna Kluczwajd, Michał Woźniak (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojańskiego w Toruniu. Materiały z konferencji przygotowanej przez Toruński Oddział Stowarzyszenia Historyków Sztuki w X rocznicę ustanowienia diecezji toruńskiej pod patronatem Biskupa Toruńskiego oraz Prezydenta Miasta Torunia [22-23 marca 2002]. Toruń: 2002. ISBN 83-7285-116-6.
  • Sławomir Majoch: Tak zwany Ogrójec przy kościele pw. św. Jakuba w Toruniu. Problematyka badawcza. W: Katarzyna Kluczwajd (red.): Dzieje i skarby Kościoła Świętojakubowskiego w Toruniu. Materiały z IV Sesji Naukowej Toruńskiego Oddziału Stowarzyszenia Historyków Sztuki, z cyklu Dzieje i skarby kościołów toruńskich, zrealizowanej przy współpracy Biblioteki Uniwersyteckiej UMK w Toruniu, 26–28 października 2009 roku. Toruń: Dom Organizatora, 2010. ISBN 978-83-7285-542-8.
  • Magdalena Niedzielska: Toruńskie cmentarze. Toruń: Towarzystwo Naukowe w Toruniu, 1992. ISBN 83-85196-66-8.
  • Stanisław Salmonowicz. O toruńskim tumulcie z roku 1724. „Odrodzenie i Reformacja w Polsce”. 28, 1983. 
  • Monika Wierzbicka. Geneza i pierwsza faza budowy kościoła św. Jakuba w Toruniu w pierwszej połowie XIV wieku. „Rocznik Toruński”. 40, 2013. 

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Klasztory benedyktyńskie w Polsce
  • Miejsca działalności benedyktynów i benedyktynek w Polsce współcześnie i w przeszłości
Opactwa i klasztory
funkcjonujące współcześnie
męskie
żeńskie
Opactwa i klasztory
niefunkcjonujące współcześnie
męskie
żeńskie

Architektura sakralna gotyku ceglanego
Niemcy
Brema
Greifswald
Güstrow
Hamburg
Lubeka
Lüneburg
Rostock
Stralsund
Wismar
inne miasta
Polska
Chełmno
Chełmża
Elbląg
Gdańsk
Słupsk
Stargard
Szczecin
Toruń
Trzebiatów
inne miasta
Dania
Aarhus
Ribe
inne miasta
Szwecja
Ystad
inne miasta
Estonia
Łotwa
Litwa
Białoruś
Rosja
Zabytkowe budowle sakralne w Toruniu
Kościoły
Gotyckie
Barokowe
Neoromańskie
Neogotyckie
Neobarokowe
Pruski mur
Modernistyczne
Inne
Drewniane
Zobacz też
Klasztory

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kościół_św._Jakuba_w_Toruniu&oldid=74777165”