Kościół Świętego Ducha w Elblągu
54°09′27″N 19°23′41″E/54,157500 19,394722 nr rej. 184/N z dnia 27.12.1961(zespół szpitala Świętego Ducha)[1] | |||||||||||
 Zespół szpitalny pw. Świętego Ducha | |||||||||||
| Państwo | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||
| Kościół | |||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||
| |||||||||||
| |||||||||||
Położenie na mapie Elbląga  | |||||||||||
Położenie na mapie Polski  | |||||||||||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||||||||||
| 54°09′27″N 19°23′41″E/54,157500 19,394722
| |||||||||||
Kościół pw. Świętego Ducha w Elblągu (niem. Heiligegeist-Krankenhauskirche)[2] – część zespołu szpitalnego pw. św. Ducha, który powstał na mocy przywileju lokacyjnego wystawionego przez legata papieskiego, Wilhelma z Modeny 15 lutego 1242 r. Kompleks szpitalny (kilkakrotnie przebudowywany), usytuowany jest w płd. części Starego Miasta w Elblągu.
W dawnym zespole Szpitala Świętego Ducha, jednym z najstarszych i najcenniejszych obiektów zachowanych w Elblągu mieści się obecnie Zespół Biblioteki Elbląskiej. Składa się on z budynku dawnego kościoła św. Ducha (obecnie sala główna) i budynków dawnego szpitala[3] (połączone ze sobą budynki Wielkiego Domu i Wielkiej Izby na zachód od budynku dawnego kościoła)[4].
Historia
[edytuj | edytuj kod]Szpital św. Ducha powstał z inicjatywy legata papieskiego Wilhelma z Modeny w roku 1242 jako pierwszy w Prusach. Władze państwa krzyżackiego obdarzyły go hojnymi nadaniami ziemi, dzięki czemu w krótkim czasie szpital stał się największą tego typu placówką w całych Prusach. Pierwotnie jego celem było oferowanie darmowej strawy dla chorych, biedoty i dla osób w podróży, z czasem przekształcił się w lecznicę, a ostatecznie w przytułek dla starych i zniedołężniałych. W latach 1291–1454 pełnił także funkcję głównego szpitala całego państwa krzyżackiego[5].
Początkowo były to zabudowania drewniane. Po pożarze, który strawił niemal całkowicie kościół i szpital, do odbudowy użyto cegieł. Kompleks ten pierwotnie służył jako przytułek dla bezdomnych i chorych. Zręby istniejących współcześnie murów pochodzą z XIV wieku[5].
Była to budowla salowa, podpiwniczona, z gotyckimi, krzyżowymi sklepieniami piwnic (zachowanymi do dziś). Od południowej strony zespół szpitalny otoczony był murem, który częściowo zachował się do dziś. W latach 1312–1467 był to naczelny szpital zakonu krzyżackiego, a wielki komtur pełnił jednocześnie funkcję wielkiego szpitalnika zakonu krzyżackiego. W następnych stuleciach był wielokrotnie przebudowywany i zmieniano również cel jego użyteczności.
Po zniszczeniu elbląskiego zamku król Kazimierz IV Jagiellończyk przekazał szpital na własność miastu Elbląg[5].
Od lat 60. XVI w., po przejęciu przez ewangelików, także i narodowości polskiej, nazywany był "kościołem polskim"[4].
W XVII w. zespół został rozbudowany o niezachowane do dnia dzisiejszego piętrowe, szachulcowe budynki mieszkalne, dom szafarza, małą dzwonnicę i remizę strażacką[4].
W latach 1717–1772 były krzyżacki szpital pełnił funkcję kościoła garnizonowego wojsk polskich. W latach 1783–1808 służył jako kościół garnizonowy dla stacjonującego w mieście pruskiego batalionu piechoty[4]. Od marca 1807 do lutego 1808 mieściły się tam piekarnia i magazyn mąki, utworzone przez Francuzów przebywających w Elblągu w czasie trwania wojny francusko-pruskiej. Od 1856 włączony do ewangelickiej parafii kościoła Najświętszej Marii Panny[4].
W 1910 do szpitala nadal należały tereny w mieście i poza nim o łącznej powierzchni 1692 hektary (16 920 000 m2), posiadał również aktywa o łącznej wartości 571 125 ówczesnych marek. W latach 1927–1928 jego pensjonariuszami było 28 starców obojga płci[5].
W trakcie walk o miasto w 1945 zabudowania zespołu szpitalnego i kościoła uległy całkowitemu zniszczeniu. Odbudowa zrujnowanego zabytku trwała kilka lat, a 28 maja 1979 r. uroczyście otwarto tam bibliotekę.
Obecnie w odbudowanym budynku mieści się Wojewódzka Biblioteka Publiczna im. Cypriana Kamila Norwida. Biblioteka posiada unikalne zbiory (większość z czasów od XVI do XVIII wieku). Księgozbiór liczy około pół miliona egzemplarzy. Ponad 50 000 woluminów stanowią zbiory o wysokiej wartości naukowej. Biblioteka jest w pełni skomputeryzowana.
Dawny Szpital stanowi przykład zespołu o dużych walorach architektonicznych i historycznych podlegających ochronie konserwatorskiej[4].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo warmińsko-mazurskie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 30 września 2024 [dostęp 2010-05-06].
- ↑ Zbigniew Zajchowski: Elblag wczoraj, Elbląg dziś. Elbląg: Uran, 2015.
- ↑ Piotr Skurzyński, "Warmia, Mazury, Suwalszczyzna", Wyd. Sport i Turystyka - Muza SA, Warszawa 2004 s. 37 ISBN 83-7200-631-8
- ↑ a b c d e f Urząd Miasta Elbląg: Karta informacyjna przedsięwzięcia. [dostęp 2010-10-25]. (pol.).
- ↑ a b c d Christa Mühleisen, Heilig-Geist-Hospital [online], Westpreußen - Archiv, 12 grudnia 2003 [dostęp 2017-11-18] (niem.).