Graniczna Placówka Kontrolna Terespol
| Historia | |
| Państwo | |
|---|---|
| Sformowanie |
czerwiec 1956 |
| Rozformowanie |
16 maja 1991 |
| Tradycje | |
| Rodowód | |
| Kontynuacja | |
| Organizacja | |
| Dyslokacja | |
| Formacja | |
| Podległość |
SOZ WOP Chełm |
Graniczna Placówka Kontrolna Terespol/Graniczna Placówka Kontrolna Podlasko–Mazurskiej Brygady WOP w Terespolu – zlikwidowany pododdział Wojsk Ochrony Pogranicza wykonujący kontrolę graniczną osób, towarów i środków transportu bezpośrednio w przejściach granicznych na granicy z ZSRR.
Formowanie i zmiany organizacyjne
[edytuj | edytuj kod]Reorganizacja, jaką przechodziły Wojska Ochrony Pogranicza w czerwcu 1956, doprowadziły do likwidacji 23 Brygady Wojsk Ochrony pogranicza i podległych jej pododdziałów[1]. W miejsce zniesionej jednostki utworzono dwie samodzielne: Grupę Manewrową Wojsk Ochrony Pogranicza Tomaszów (Chełm) Lubelski i Samodzielny Oddział Zwiadowczy WOP Chełm do którego została włączona Graniczna Placówka Kontrolna Terespol[1] z połączenia: Granicznej Placówki Kontrolnej Terespol – kolejowa i Granicznej Placówki Kontrolnej Terespol – drogowa.
1 maja 1957, na bazie Grupy Manewrowej i Samodzielnego Oddziału Zwiadowczego WOP zorganizowano 23 Chełmski Oddział WOP[a]. W 1957 GPK Terespol przeformowana została na etat 358/8[b].
W 1959 nadano 23 Oddziałowi nazwę regionalną: 23 Chełmski Oddział WOP[c][1] w skład którego weszła GPK Terespol. W tym samym po raz kolejny przeformowana została na etat 358/13[d], a w 1963 przeszła kolejną reorganizację i przeformowała została na etat 358/15[e].
1 lipca 1965 WOP podporządkowano Ministerstwu Obrony Narodowej, Dowództwo WOP przeformowano na Szefostwo WOP z podległością Głównemu Inspektoratowi Obrony Terytorialnej. Do Ministerstwa Spraw Wewnętrznych odeszła cała kontrola ruchu granicznego oraz ochrona GPK. Tym samym naruszono jednolity system ochrony granicy państwowej[2]. GPK Terespol weszła w podporządkowanie Wydziału Kontroli Ruchu Granicznego Komendy Wojewódzkiej Milicji Obywatelskiej[f], kontrolę graniczną wykonywali funkcjonariusze Milicji Obywatelskiej podlegli MSW[3].
1 października 1971 WOP został podporządkowany pod względem operacyjnym, a od 1 stycznia 1972 pod względem gospodarczym MSW. Do WOP powrócił cały pion kontroli ruchu granicznego wraz z przejściami. Przywrócono jednolity system ochrony granicy państwowej[4]. GPK Terespol podlegała bezpośrednio pod sztab Nadbużańskiej Brygady WOP w Chełmie[1].
30 lipca 1984 z chwilą uruchomienia drogowego przejścia granicznego Kukuryki-Kozłowiczy, w strukturach Nadbużańskiej Brygady Wojsk Ochrony Pogranicza[1][5] została utworzona Graniczna Placówka Kontrolna Kukuryki[6], która bezpośrednio podlegała GPK Terespol. W wyniku tych działań jednostka w Terespolu stała się jedną z największych (nie tylko na wschodniej granicy, ale i w całym kraju) granicznych placówek kontrolnych obsługujących towarowy i osobowy ruch graniczny (GPK kolejowe, osobowe i towarowe)[6]
W 1989 przeformowana została na etat 44/0136[h].
1 października 1989 rozformowana została Nadbużańska Brygada WOP, na jej bazie powstał Nadbużański Batalion WOP[1], a Graniczna Placówka Kontrolna Terespol i Graniczna Placówka Kontrolna Kukuryki zostały włączone w struktury Podlasko-Mazurskiej Brygady WOP w Białymstoku[7][8] jako Graniczna Placówka Kontrolna Terespol–Kukuryki (GPK Terespol–Kukuryki) i tak funkcjonowała do 15 września 1991[9].
Zarządzeniem nr 012 Komendanta Głównego Straży Granicznej z 7 maja 1991 w sprawie rozwiązania jednostek WOP oraz utworzenia jednostek organizacyjnych Straży Granicznej Minister Spraw Wewnętrznych polecił z dniem 16 maja 1991 rozwiązać Graniczną Placówkę Kontrolną Podlasko–Mazurskiej Brygady WOP w Terespolu istniejącą według etatu nr 44/0136 o stanie osobowym na okres „W” 623 żołnierzy i 6 pracowników cywilnych oraz na okres „P” 290 żołnierzy i 8 pracowników cywilnych. Na jej bazie powstała Graniczna Placówka Kontrolna Straży Granicznej w Terespolu w strukturach Nadbużańskiego Oddziału Straży Granicznej w Chełmie[10].
Podległe przejścia graniczne
[edytuj | edytuj kod]- Terespol-Brześć (kolejowe)
- Terespol-Brześć (drogowe)
- Kukuryki-Kozłowiczy (drogowe) – od 30.07.1984[6].
Dowódcy/komendanci granicznej placówki kontrolnej
[edytuj | edytuj kod]- mjr Wacław Czajkowski[11]
- płk Franciszek Kaczmarek[11]
- ppłk Jerzy Tabulski[11] (16.01.1985–był 31.07.1990)[12]
- por. Zenon Szmydki (15.04.1988–był 31.07.1990)[13].
Uwagi
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Zarządzenie DWW nr 07/WW z 24.04.1957 toku (Prochwicz 2011 ↓, s. 225).
- ↑ Zarządzenie dowódcy WW nr 07/ww z 24.04.1957 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).
- ↑ Zarządzenie MSW nr 203/59/WW z 27.11.1959 (Jackiewicz 1998 ↓, s. 106).
- ↑ Zarządzenie dowódcy WW nr 0203/ww z 27.11.1959 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).
- ↑ Rozkaz organizacyjny dowódcy WOP nr 0148 z 2.09.1963 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).
- ↑ Zarządzenie Prezesa RM z 24.06.1965 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).
- ↑ ... Elementem służby granicznej jest jeden lub więcej uzbrojonych żołnierzy WOP wyznaczonych do ochrony granicy państwowej. Elementami służby granicznej są: patrol graniczny, podsłuch, obserwacja, dozór, posterunek graniczny, zasadzka, patrol pogotowia. Element służby składający się z dwóch lub więcej żołnierzy posiada wyznaczonego rozkazem dowódcę, któremu podlegają pozostali żołnierze (Rozdział V, Obowiązki żołnierza WOP, Obowiązki żołnierzy wchodzących w skład elementów służby granicznej, pkt 76) → Regulamin Służby Granicznej Część I – Zasady Ogólne, t. WOP 1/67, Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej Szefostwo Wojsk Ochrony Pogranicza, 1968, s. 24, 25–26 (pol.).
- ↑ Zarządzenie organizacyjne 0129 z 12.06.1989 (ASGran., sygn. 2825/1 ↓, s. 113).
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d e f Nadbużańska Brygada WOP. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.strazgraniczna.pl. [dostęp 2021-11-18]. (pol.).
- ↑ Żurawlow 2014 ↓, s. 37–38.
- ↑ Jackiewicz 1998 ↓, s. 22–23.
- ↑ Żurawlow 2014 ↓, s. 38.
- ↑ Jackiewicz 1998 ↓, s. 107.
- ↑ a b c Zaremba 2013 ↓, s. 295.
- ↑ Jackiewicz 1998 ↓, s. 121.
- ↑ Podlasko-Mazurska Brygada WOP. [w:] Muzeum Polskich Formacji Granicznych im. Władysława Raginisa [on-line]. muzeumsg.strazgraniczna.pl. [dostęp 2021-11-20]. (pol.).
- ↑ Historia NOSG. [w:] Nadbużański Oddział SG [on-line]. nadbużański.strazgraniczna.pl. [dostęp 2021-12-28]. (pol.).
- ↑ Goryński 2012 ↓, s. 197.
- ↑ a b c Jarmoliński 2013 ↓, s. 167.
- ↑ Jerzy Tabulski. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2019. [dostęp 2020-02-03]. (pol.).
- ↑ Zenon Szmydki. [w:] Biuletyn Informacji Publicznej IPN [on-line]. katalog.bip.ipn.gov.pl, 2019. [dostęp 2021-11-19]. (pol.).
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Zenon Jackiewicz: Wojska Ochrony Pogranicza: (1945–1991): krótki informator historyczny. Kętrzyn: Centrum Szkolenia Straży Granicznej, 1998. ISBN 83-909304-3-9.
- Sławomir Żurawlow, Garnizon Wojska Polskiego w Gliwicach Rys historyczny 1945–2014, Gliwice: Zakład Poligraficzny Waldemar Wiliński, 2014.
- Grzegorz Zaremba. Wschodnia Granica Polski i jej Ochrona przez Wojska Ochrony Pogranicza w latach 1945–1991. „Roczniki Wydziału Nauk Prawnych i Ekonomicznych”. VIII–IX, zeszyt 1, 2012–2013, s. 283–297, 2013. Lublin: Katolicki Uniwersytet Lubelski. [dostęp 2021-12-28]. (pol.).
- Grzegorz Goryński: Trudne początki – nieznane dokumenty dotyczące narodzin Straży Granicznej i ruchu związkowego. W: Biuletyn 1–2/2012. T. Z historii ochrony granic. Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej, 2012, s. 153–204. (pol.).
- Tadeusz Jarmoliński: Kontrola ruchu granicznego w Polsce w latach 1945 – 1990. Warszawa–Koszalin: Centralny Ośrodek Szkolenia Straży Granicznej im. Marszałka Polski Józefa Piłsudskiego ul. Marszałka Józefa Piłsudskiego 92; 75-531 Koszalin, 2013.
- Jerzy Prochwicz: Wojska Ochrony Pogranicza 1945–1965. Piotrków Trybunalski: Naukowe Wydawnictwo Piotrkowskie, 2011. ISBN 978-83-7726-027-2.
- Archiwum Straży Granicznej, Zespół DWOP, sygn. 2825/1. Rejestr główny jednostek Wojsk Ochrony Pogranicza.