Devadahasuttaŋ

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa
Majjhimanikāye
Uparipaṇṇāsapāḷi
1. Devadahavaggo
1. Devadahasuttaŋ
1. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sakkesu viharati devadahaŋ nāma sakyānaŋ nigamo. Tatra kho bhagavā
bhikkhū āmantesi– ‘bhikkhavo’ ti. ‘Bhadante’ ti te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca– ‘santi,
bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇā evaŋvādino evaŋdiṭṭhino– “yaŋ kiñcāyaŋ purisapuggalo paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā
dukkhaŋ vā adukkhama sukhaŋ vā, sabbaŋ taŋ pubbekatahetu. Iti purāṇānaŋ kammānaŋ tapasā byantībhāvā, navānaŋ
kammānaŋ akaraṇā, āyatiŋ anavassavo; āyatiŋ ana- vassavā kammakkhayo; kammakkhayā dukkhakkhayo;
dukkhakkhayā veda nākkhayo; vedanākkhayā sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatī” ti. Evaŋvā dino, bhikkhave,
nigaṇṭhā.
‘Evaŋvādāhaŋ, bhikkhave, nigaṇṭhe upasankamitvā evaŋ vadāmi– “saccaŋ kira tumhe, āvuso nigaṇṭhā, evaŋvādino
evaŋdiṭṭhino– yaŋ kiñcāyaŋ purisapuggalo paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhama sukhaŋ vā, sabbaŋ taŋ
pubbekatahetu. Iti purāṇānaŋ kammānaŋ tapasā byantībhāvā, navānaŋ kammānaŋ akaraṇā, āyatiŋ anavassavo; āyatiŋ
ana vassavā kammakkhayo; kammakkhayā dukkhakkhayo; dukkhakkhayā veda nākkhayo; vedanākkhayā sabbaŋ
dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatī” ti? Te ca me, bhikkhave, nigaṇṭhā evaŋ puṭṭhā “āmā” ti paṭijānanti.
‘Tyāhaŋ (p. 3.002) evaŋ vadāmi– “kiŋ pana tumhe, āvuso nigaṇṭhā, jānātha– ahuvamheva mayaŋ pubbe, na
nāhuvamhā” ti? “No hidaŋ, āvuso”.
‘“Kiŋ pana tumhe, āvuso nigaṇṭhā, jānātha– akaramheva mayaŋ pubbe pāpakammaŋ, na nākaramhā” ti?
“No hidaŋ, āvuso”.
‘“Kiŋ pana tumhe, āvuso nigaṇṭhā, jānātha– evarūpaŋ vā evarūpaŋ vā pāpakammaŋ akaramhā” ti? “No
hidaŋ, āvuso”.
‘“Kiŋ pana tumhe, āvuso nigaṇṭhā, jānātha– ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ, ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjīretabbaŋ,
ettakamhi vā dukkhe nijjiṇṇe sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatī” ti? “No hidaŋ, āvuso”.
‘“Kiŋ pana tumhe, āvuso nigaṇṭhā, jānātha– diṭṭheva dhamme akusalānaŋ dhammānaŋ pahānaŋ, kusalānaŋ
dhammānaŋ upasampadan” ti? “No hidaŋ, āvuso”.
2. ‘Iti kira tumhe, āvuso nigaṇṭhā, na jānātha– ahuvamheva mayaŋ pubbe, na nāhuvamhāti na jānātha–
akaramheva mayaŋ pubbe pāpakammaŋ, na nākaramhāti, na jānātha– evarūpaŋ vā evarūpaŋ vā pāpakammaŋ
akaramhāti, na jānātha– ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ, ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjīretabbaŋ, ettakamhi vā dukkhe
nijjiṇṇe sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatīti, na jānātha– diṭṭheva dhamme akusalānaŋ dhammānaŋ pahānaŋ,
kusalānaŋ dhammānaŋ upasampadaŋ; evaŋ sante āyasmantānaŋ nigaṇṭhānaŋ na kallamassa veyyākaraṇāya– yaŋ
kiñcāyaŋ purisapuggalo paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā, sabbaŋ taŋ pubbekatahetu. Iti
purāṇānaŋ kammānaŋ tapasā byantībhāvā, navānaŋ kammānaŋ akaraṇā, āyatiŋ anavassavo; āyatiŋ anavassavā
kammakkhayo; kammakkhayā dukkhakkhayo; dukkhakkhayā vedanākkhayo; vedanākkhayā sabbaŋ dukkhaŋ
nijjiṇṇaŋ bhavissatī’ ti.
‘Sace pana tumhe, āvuso nigaṇṭhā, jāneyyātha– ahuvamheva mayaŋ pubbe, na nāhuvamhāti, jāneyyātha–
akaramheva mayaŋ pubbe pāpakammaŋ, na nākaramhāti, jāneyyātha– evarūpaŋ vā evarūpaŋ vā pāpakammaŋ
akaramhāti, jāneyyātha– ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ, ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjīretabbaŋ, ettakamhi vā dukkhe
nijjiṇṇe sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatīti, jāneyyātha– diṭṭheva dhamme akusalānaŋ dhammānaŋ pahānaŋ,
kusalānaŋ dhammānaŋ (p. 3.003) upasampadaŋ; evaŋ sante āyasmantānaŋ nigaṇṭhānaŋ kallamassa veyyākaraṇāya–
yaŋ kiñcāyaŋ purisapuggalo paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā, sabbaŋ taŋ pubbekatahetu. Iti
3. ‘Seyyathāpi, āvuso nigaṇṭhā, puriso sallena viddho assa savisena gāḷhūpalepanena; so sallassapi
vedhanahetu dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyeyya. Tassa mittāmaccā ñātisālohitā bhisakkaŋ sallakattaŋ
upaṭṭhāpeyyuŋ. Tassa so bhisakko sallakatto satthena vaṇamukhaŋ parikanteyya; so satthenapi vaṇamukhassa
parikantanahetu dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyeyya. Tassa so bhisakko sallakatto esaniyā sallaŋ eseyya; so
esaniyāpi sallassa esanāhetu dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyeyya Tassa so bhisakko sallakatto sallaŋ abbuheyya;
so sallassapi abbuhanahetu dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyeyya. Tassa so bhisakko sallakatto agadangāraŋ
vaṇamukhe odaheyya; so agadangārassapi vaṇamukhe odahanahetu dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyeyya. So
aparena samayena rūḷhena vaṇena sañchavinā arogo assa sukhī serī sayaŋvasī yena kāmangamo. Tassa evamassa–
ahaŋ kho pubbe sallena viddho ahosiŋ savisena gāḷhūpalepanena. Sohaŋ sallassapi vedhanahetu dukkhā tibbā kaṭukā
vedanā vediyiŋ. Tassa me mittāmaccā ñātisālohitā bhisakkaŋ sallakattaŋ upaṭṭhapesuŋ. Tassa me so bhisakko
sallakatto satthena vaṇamukhaŋ parikanti; sohaŋ satthenapi vaṇamukhassa parikantanahetu dukkhā tibbā kaṭukā
vedanā vediyiŋ. Tassa me so bhisakko sallakatto esaniyā sallaŋ esi; so ahaŋ esaniyāpi sallassa esanāhetu dukkhā
tibbā kaṭukā vedanā vediyiŋ. Tassa me so bhisakko (p. 3.004) sallakatto sallaŋ abbuhi; sohaŋ sallassapi
abbuhanahetu dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyiŋ. Tassa me so bhisakko sallakatto agadangāraŋ vaṇamukhe odahi;
sohaŋ agadangārassapi vaṇamukhe odahanahetu dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyiŋ. Somhi etarahi rūḷhena vaṇena
sañchavinā arogo sukhī serī sayaŋvasī yena kāmangamo’ ti.
‘Evameva kho, āvuso nigaṇṭhā, sace tumhe jāneyyātha– ahuvamheva mayaŋ pubbe, na nāhuvamhāti,
jāneyyātha– akaramheva mayaŋ pubbe pāpakammaŋ, na nākaramhāti, jāneyyātha– evarūpaŋ vā evarūpaŋ vā
pāpakammaŋ akaramhāti, jāneyyātha– ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ, ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjīretabbaŋ, ettakamhi vā
dukkhe nijjiṇṇe sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatīti, jāneyyātha– diṭṭheva dhamme akusalānaŋ dhammānaŋ
pahānaŋ, kusalānaŋ dhammānaŋ upasampadaŋ; evaŋ sante āyasmantānaŋ nigaṇṭhānaŋ kallamassa veyyākaraṇāya–
yaŋ kiñcāyaŋ purisapuggalo paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā, sabbaŋ taŋ pubbekatahetu. Iti
‘Yasmā ca kho tumhe, āvuso nigaṇṭhā, na jānātha– ahuvamheva mayaŋ pubbe, na nāhuvamhāti, na jānātha–
akaramheva mayaŋ pubbe pāpakammaŋ, na nākaramhāti, na jānātha– evarūpaŋ vā evarūpaŋ vā pāpakammaŋ
akaramhāti, na jānātha– ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ, ettakaŋ vā dukkhaŋ nijjīretabbaŋ, ettakamhi vā dukkhe
nijjiṇṇe sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatīti, na jānātha– diṭṭheva dhamme akusalānaŋ dhammānaŋ pahānaŋ,
kusalānaŋ dhammānaŋ upasampadaŋ; tasmā āyasmantānaŋ nigaṇṭhānaŋ na kallamassa veyyākaraṇāya– yaŋ kiñcāyaŋ
purisapuggalo paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā, sabbaŋ taŋ pubbekatahetu. Iti purāṇānaŋ
kammānaŋ tapasā byantībhāvā, navānaŋ kammānaŋ akaraṇā, āyatiŋ anavassavo; āyatiŋ anavassavā kammakkhayo;
kammakkhayā dukkhakkhayo; dukkhakkhayā vedanākkhayo; vedanākkhayā sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatī’ ti.
4. ‘Evaŋ (p. 3.005) vutte, bhikkhave, te nigaṇṭhā maŋ etadavocuŋ– “nigaṇṭho āvuso, nāṭaputto sabbaññū
sabbadassāvī, aparisesaŋ ñāṇadassanaŋ paṭijānāti Carato ca me tiṭṭhato ca suttassa ca jāgarassa ca satataŋ samitaŋ
ñāṇadassanaŋ paccupaṭṭhitan” ti. So evamāha– “atthi kho vo, āvuso nigaṇṭhā, pubbeva pāpakammaŋ kataŋ, taŋ imāya
kaṭukāya dukkarakārikāya nijjīretha, yaŋ panettha etarahi kāyena saŋvutā vācāya saŋvutā manasā saŋvutā taŋ āyatiŋ
pāpakammassa akaraṇaŋ. Iti purāṇānaŋ kammānaŋ tapasā byantībhāvā, navānaŋ kammānaŋ akaraṇā, āyatiŋ
anavassavo; āyatiŋ anavassavā kammakkhayo; kammakkhayā dukkhakkhayo; dukkhakkhayā vedanākkhayo;
vedanākkhayā sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatī” ti. Tañca panamhākaŋ ruccati ceva khamati ca, tena camhā
attamanā’ ti.
5. ‘Evaŋ vutte ahaŋ, bhikkhave, te nigaṇṭhe etadavocaŋ– “pañca kho ime, āvuso nigaṇṭhā, dhammā diṭṭheva
dhamme dvidhāvipākā. Katame pañca? Saddhā, ruci, anussavo, ākāraparivitakko, diṭṭhinijjhānakkhanti– ime kho,
āvuso nigaṇṭhā, pañca dhammā diṭṭheva dhamme dvidhāvipākā. Tatrāyasmantānaŋ nigaṇṭhānaŋ kā atītaŋse satthari
saddhā, kā ruci, ko anussavo, ko ākāraparivitakko, kā diṭṭhinijjhānakkhantī” ti. Evaŋvādī kho ahaŋ, bhikkhave,
nigaṇṭhesu na kañci sahadhammikaŋ vādapaṭihāraŋ samanupassāmi.
‘Puna caparāhaŋ, bhikkhave, te nigaṇṭhe evaŋ vadāmi– “taŋ kiŋ maññatha, āvuso nigaṇṭhā. Yasmiŋ vo
samaye tibbo upakkamo hoti tibbaŋ padhānaŋ, tibbā tasmiŋ samaye opakkamikā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā
vediyetha; yasmiŋ pana vo samaye na tibbo upakkamo hoti na tibbaŋ padhānaŋ, na tibbā tasmiŋ samaye opakkamikā
dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyethā” ti? “Yasmiŋ no, āvuso gotama, samaye tibbo upakkamo hoti tibbaŋ
padhānaŋ, tibbā tasmiŋ samaye opakkamikā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyāma; yasmiŋ pana no samaye na tibbo
upakkamo hoti na tibbaŋ padhānaŋ, na tibbā tasmiŋ samaye opakkamikā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyāmā”’ ti.
6. ‘Iti (p. 3.006) kira, āvuso nigaṇṭhā, yasmiŋ vo samaye tibbo upakkamo hoti tibbaŋ padhānaŋ, tibbā
tasmiŋ samaye opakkamikā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyetha; yasmiŋ pana vo samaye na tibbo upakkamo hoti
na tibbaŋ padhānaŋ, na tibbā tasmiŋ samaye opakkamikā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyetha. Evaŋ sante
āyasmantānaŋ nigaṇṭhānaŋ na kallamassa veyyākaraṇāya– yaŋ kiñcāyaŋ purisapuggalo paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā
dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā, sabbaŋ taŋ pubbekatahetu. Iti purāṇānaŋ kammānaŋ tapasā byantībhāvā, navānaŋ
kammānaŋ akaraṇā, āyatiŋ anavassavo; āyatiŋ anavassavā kammakkhayo; kammakkhayā dukkhakkhayo;
dukkhakkhayā vedanākkhayo vedanākkhayā sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ bhavissatīti. Sace, āvuso nigaṇṭhā, yasmiŋ vo
samaye tibbo upakkamo hoti tibbaŋ padhānaŋ, na tibbā tasmiŋ samaye opakkamikā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā
vediyetha; yasmiŋ pana vo samaye na tibbo upakkamo hoti na tibbaŋ padhānaŋ, tibbā tasmiŋ samaye opakkamikā
dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyetha; evaŋ sante āyasmantānaŋ nigaṇṭhānaŋ kallamassa veyyākaraṇāya– yaŋ
kiñcāyaŋ purisapuggalo paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā, sabbaŋ taŋ pubbekatahetu. Iti
‘“Yasmā ca kho, āvuso nigaṇṭhā, yasmiŋ vo samaye tibbo upakkamo hoti tibbaŋ padhānaŋ, tibbā tasmiŋ
samaye opakkamikā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyetha; yasmiŋ pana vo samaye na tibbo upakkamo hoti na
tibbaŋ padhānaŋ, na tibbā tasmiŋ samaye opakkamikā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyetha; te tumhe sāmaŋyeva
opakkamikā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vedayamānā avijjā aññāṇā sammohā vipaccetha yaŋ kiñcāyaŋ
purisapuggalo paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā, sabbaŋ taŋ pubbekatahetu. Iti purāṇānaŋ
kammānaŋ tapasā byantībhāvā, navānaŋ kammānaŋ akaraṇā, āyatiŋ anavassavo; āyatiŋ anavassavā kammakkhayo;
kammakkhayā dukkhakkhayo; dukkhakkhayā vedanākkhayo (p. 3.007) vedanākkhayā sabbaŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ
bhavissatī” ti. Evaŋvādīpi kho ahaŋ, bhikkhave, nigaṇṭhesu na kañci sahadhammikaŋ vādapaṭihāraŋ samanupassāmi.
7. ‘Puna caparāhaŋ, bhikkhave, te nigaṇṭhe evaŋ vadāmi– “taŋ kiŋ maññathāvuso nigaṇṭhā, yamidaŋ
kammaŋ diṭṭhadhammavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā samparāyavedanīyaŋ hotūti labbhametan” ti?
“No hidaŋ, āvuso”. “Yaŋ panidaŋ kammaŋ samparāyavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā
diṭṭhadhammavedanīyaŋ hotūti labbhametan” ti? “No hidaŋ, āvuso”. “Taŋ kiŋ maññathāvuso nigaṇṭhā, yamidaŋ
kammaŋ sukhavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā dukkhavedanīyaŋ hotūti labbhametan” ti? “No hidaŋ,
āvuso”. “Yaŋ panidaŋ kammaŋ dukkhavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā sukhavedanīyaŋ hotūti
labbhametan” ti? “No hidaŋ, āvuso”. “Taŋ kiŋ maññathāvuso nigaṇṭhā, yamidaŋ kammaŋ paripakkavedanīyaŋ taŋ
upakkamena vā padhānena vā aparipakkavedanīyaŋ hotūti labbhametan” ti? “No hidaŋ, āvuso”. “Yaŋ panidaŋ
kammaŋ aparipakkavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā paripakkavedanīyaŋ hotūti labbhametan” ti? “No
hidaŋ, āvuso”. “Taŋ kiŋ maññathāvuso nigaṇṭhā, yamidaŋ kammaŋ bahuvedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā
appavedanīyaŋ hotūti labbhametan” ti? “No hidaŋ, āvuso”. “Yaŋ panidaŋ kammaŋ appavedanīyaŋ taŋ upakkamena
vā padhānena vā bahuvedanīyaŋ hotūti labbhametan” ti? “No hidaŋ, āvuso”. “Taŋ kiŋ maññathāvuso nigaṇṭhā,
yamidaŋ kammaŋ savedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā avedanīyaŋ hotūti labbhametan” ti? “No hidaŋ,
āvuso”. “Yaŋ panidaŋ kammaŋ avedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā savedanīyaŋ hotūti labbhametan” ti?
“No hidaŋ, āvuso”.
8. ‘Iti kira, āvuso nigaṇṭhā, yamidaŋ kammaŋ diṭṭhadhammavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā
samparāyavedanīyaŋ hotūti alabbhametaŋ, yaŋ panidaŋ kammaŋ samparāyavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena
vā diṭṭhadhammavedanīyaŋ hotūti alabbhametaŋ, yamidaŋ kammaŋ sukhavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena
vā dukkhavedanīyaŋ hotūti alabbhametaŋ, yamidaŋ kammaŋ dukkhavedanīyaŋ (p. 3.008) taŋ upakkamena vā
padhānena vā sukhavedanīyaŋ hotūti alabbhametaŋ, yamidaŋ kammaŋ paripakkavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā
padhānena vā aparipakkavedanīyaŋ hotūti alabbhametaŋ, yamidaŋ kammaŋ aparipakkavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā
padhānena vā paripakkavedanīyaŋ hotūti alabbhametaŋ, yamidaŋ kammaŋ bahuvedanīyaŋ taŋ upakkamena vā
padhānena vā appavedanīyaŋ hotūti alabbhametaŋ, yamidaŋ kammaŋ appavedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena
vā bahuvedanīyaŋ hotūti alabbhametaŋ, yamidaŋ kammaŋ savedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā avedanīyaŋ
hotūti alabbhametaŋ, yamidaŋ kammaŋ avedanīyaŋ taŋ upakkamena vā padhānena vā savedanīyaŋ hotūti
alabbhametaŋ; evaŋ sante āyasmantānaŋ nigaṇṭhānaŋ aphalo upakkamo hoti, aphalaŋ padhānaŋ’.
‘Evaŋvādī, bhikkhave, nigaṇṭhā. Evaŋvādīnaŋ, bhikkhave, nigaṇṭhānaŋ dasa sahadhammikā vādānuvādā
gārayhaŋ ṭhānaŋ āgacchanti.
9. ‘Sace, bhikkhave, sattā pubbekatahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti; addhā, bhikkhave, nigaṇṭhā pubbe
dukkaṭakammakārino yaŋ etarahi evarūpā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyanti. Sace, bhikkhave, sattā
issaranimmānahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti; addhā, bhikkhave, nigaṇṭhā pāpakena issarena nimmitā yaŋ etarahi
evarūpā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyanti. Sace, bhikkhave, sattā sangatibhāvahetu sukhadukkhaŋ
paṭisaŋvedenti; addhā, bhikkhave, nigaṇṭhā pāpasangatikā yaŋ etarahi evarūpā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyanti.
Sace, bhikkhave, sattā abhijātihetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti; addhā, bhikkhave, nigaṇṭhā pāpābhijātikā yaŋ
etarahi evarūpā dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyanti. Sace, bhikkhave, sattā diṭṭhadhammūpakkamahetu
sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti; addhā, bhikkhave, nigaṇṭhā evarūpā diṭṭhadhammūpakkamā yaŋ etarahi evarūpā
dukkhā tibbā kaṭukā vedanā vediyanti.
‘Sace, bhikkhave, sattā pubbekatahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, gārayhā nigaṇṭhā; no ce sattā
pubbekatahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, gārayhā nigaṇṭhā. Sace, bhikkhave, sattā issaranimmānahetu
sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, gārayhā nigaṇṭhā; no ce sattā issaranimmānahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti,
gārayhā nigaṇṭhā. Sace, bhikkhave, sattā sangatibhāvahetu (p. 3.009) sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, gārayhā
nigaṇṭhā; no ce sattā sangatibhāvahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, gārayhā nigaṇṭhā. Sace, bhikkhave, sattā
abhijātihetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, gārayhā nigaṇṭhā; no ce sattā abhijātihetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti,
gārayhā nigaṇṭhā. Sace, bhikkhave, sattā diṭṭhadhammūpakkamahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, gārayhā
nigaṇṭhā; no ce sattā diṭṭhadhammūpakkamahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, gārayhā nigaṇṭhā. Evaŋvādī,
bhikkhave, nigaṇṭhā. Evaŋvādīnaŋ, bhikkhave, nigaṇṭhānaŋ ime dasa sahadhammikā vādānuvādā gārayhaŋ ṭhānaŋ
āgacchanti. Evaŋ kho, bhikkhave, aphalo upakkamo hoti, aphalaŋ padhānaŋ.
10. ‘Kathañca, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti, saphalaŋ padhānaŋ? Idha, bhikkhave, bhikkhu na heva
anaddhabhūtaŋ attānaŋ dukkhena addhabhāveti, dhammikañca sukhaŋ na pariccajati, tasmiñca sukhe anadhimucchito
hoti. So evaŋ pajānāti– “imassa kho me dukkhanidānassa sankhāraŋ padahato sankhārappadhānā virāgo hoti, imassa
pana me dukkhanidānassa ajjhupekkhato upekkhaŋ bhāvayato virāgo hotī” ti. So yassa hi khvāssa dukkhanidānassa
sankhāraŋ padahato sankhārappadhānā virāgo hoti, sankhāraŋ tattha padahati. Yassa panassa dukkhanidānassa
ajjhupekkhato upekkhaŋ bhāvayato virāgo hoti, upekkhaŋ tattha bhāveti. Tassa tassa dukkhanidānassa sankhāraŋ
padahato sankhārappadhānā virāgo hoti– evampissa taŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ hoti. Tassa tassa dukkhanidānassa
ajjhupekkhato upekkhaŋ bhāvayato virāgo hoti– evampissa taŋ dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ hoti.
11. ‘Seyyathāpi, bhikkhave, puriso itthiyā sāratto paṭibaddhacitto tibbacchando tibbāpekkho. So taŋ itthiŋ
passeyya aññena purisena saddhiŋ santiṭṭhantiŋ sallapantiŋ sañjagghantiŋ saŋhasantiŋ. Taŋ kiŋ maññatha, bhikkhave,
api nu tassa purisassa amuŋ itthiŋ disvā aññena purisena saddhiŋ santiṭṭhantiŋ sallapantiŋ sañjagghantiŋ saŋhasantiŋ
uppajjeyyuŋ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Amu hi, bhante, puriso
amussā itthiyā sāratto paṭibaddhacitto tibbacchando tibbāpekkho Tasmā taŋ itthiŋ disvā aññena purisena saddhiŋ
santiṭṭhantiŋ sallapantiŋ sañjagghantiŋ (p. 3.010) saŋhasantiŋ uppajjeyyuŋ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā’ ti.
‘Atha kho, bhikkhave, tassa purisassa evamassa– “ahaŋ kho amussā itthiyā sāratto paṭibaddhacitto tibbacchando
tibbāpekkho. Tassa me amuŋ itthiŋ disvā aññena purisena saddhiŋ santiṭṭhantiŋ sallapantiŋ sañjagghantiŋ saŋhasantiŋ
uppajjanti sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā. Yaŋnūnāhaŋ yo me amussā itthiyā chandarāgo taŋ pajaheyyan” ti.
So yo amussā itthiyā chandarāgo taŋ pajaheyya. So taŋ itthiŋ passeyya aparena samayena aññena purisena saddhiŋ
santiṭṭhantiŋ sallapantiŋ sañjagghantiŋ saŋhasantiŋ. Taŋ kiŋ maññatha, bhikkhave, api nu tassa purisassa amuŋ itthiŋ
disvā aññena purisena saddhiŋ santiṭṭhantiŋ sallapantiŋ sañjagghantiŋ saŋhasantiŋ uppajjeyyuŋ
sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Amu hi, bhante, puriso amussā
itthiyā virāgo. Tasmā taŋ itthiŋ disvā aññena purisena saddhiŋ santiṭṭhantiŋ sallapantiŋ sañjagghantiŋ saŋhasantiŋ na
uppajjeyyuŋ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā’ ti.
‘Evameva kho, bhikkhave, bhikkhu na heva anaddhabhūtaŋ attānaŋ dukkhena addhabhāveti, dhammikañca
sukhaŋ na pariccajati, tasmiñca sukhe anadhimucchito hoti. So evaŋ pajānāti– “imassa kho me dukkhanidānassa
sankhāraŋ padahato sankhārappadhānā virāgo hoti, imassa pana me dukkhanidānassa ajjhupekkhato upekkhaŋ
bhāvayato virāgo hotī” ti. So yassa hi khvāssa dukkhanidānassa sankhāraŋ padahato sankhārappadhānā virāgo hoti,
sankhāraŋ tattha padahati; yassa panassa dukkhanidānassa ajjhupekkhato upekkhaŋ bhāvayato virāgo hoti, upekkhaŋ
tattha bhāveti. Tassa tassa dukkhanidānassa sankhāraŋ padahato sankhārappadhānā virāgo hoti– evampissa taŋ
dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ hoti Tassa tassa dukkhanidānassa ajjhupekkhato upekkhaŋ bhāvayato virāgo hoti– evampissa taŋ
dukkhaŋ nijjiṇṇaŋ hoti. Evampi, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti, saphalaŋ padhānaŋ.
12. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu iti paṭisañcikkhati– “yathāsukhaŋ kho me viharato akusalā dhammā
abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti; dukkhāya pana me attānaŋ padahato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā
dhammā abhivaḍḍhanti. Yaŋnūnāhaŋ dukkhāya attānaŋ padaheyyan” ti. So dukkhāya attānaŋ padahati. Tassa
dukkhāya attānaŋ padahato akusalā (p. 3.011) dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhanti. So na aparena
samayena dukkhāya attānaŋ padahati. Taŋ kissa hetu? Yassa hi so, bhikkhave, bhikkhu atthāya dukkhāya attānaŋ
padaheyya svāssa attho abhinipphanno hoti. Tasmā na aparena samayena dukkhāya attānaŋ padahati. Seyyathāpi,
bhikkhave, usukāro tejanaŋ dvīsu alātesu ātāpeti paritāpeti ujuŋ karoti kammaniyaŋ. Yato kho, bhikkhave,
usukārassa tejanaŋ dvīsu alātesu ātāpitaŋ hoti paritāpitaŋ ujuŋ kataŋ kammaniyaŋ, na so taŋ aparena samayena
usukāro tejanaŋ dvīsu alātesu ātāpeti paritāpeti ujuŋ karoti kammaniyaŋ. Taŋ kissa hetu? Yassa hi so, bhikkhave,
atthāya usukāro tejanaŋ dvīsu alātesu ātāpeyya paritāpeyya ujuŋ kareyya kammaniyaŋ svāssa attho abhinipphanno
hoti. Tasmā na aparena samayena usukāro tejanaŋ dvīsu alātesu ātāpeti paritāpeti ujuŋ karoti kammaniyaŋ. Evameva
kho, bhikkhave, bhikkhu iti paṭisañcikkhati– “yathāsukhaŋ kho me viharato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā
dhammā parihāyanti; dukkhāya pana me attānaŋ padahato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā
abhivaḍḍhanti. Yaŋnūnāhaŋ dukkhāya attānaŋ padaheyyan” ti. So dukkhāya attānaŋ padahati. Tassa dukkhāya
attānaŋ padahato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti. So na aparena samayena dukkhāya
attānaŋ padahati. Taŋ kissa hetu? Yassa hi so, bhikkhave, bhikkhu atthāya dukkhāya attānaŋ padaheyya svāssa attho
abhinipphanno hoti. Tasmā na aparena samayena dukkhāya attānaŋ padahati. Evampi, bhikkhave, saphalo upakkamo
hoti, saphalaŋ padhānaŋ.
13. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, idha tathāgato loke uppajjati arahaŋ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno
sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaŋ buddho bhagavā. So imaŋ lokaŋ sadevakaŋ
samārakaŋ sabrahmakaŋ sassamaṇabrāhmaṇiŋ pajaŋ sadevamanussaŋ sayaŋ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So
dhammaŋ deseti ādikalyāṇaŋ majjhekalyāṇaŋ pariyosānakalyāṇaŋ sātthaŋ sabyañjanaŋ, kevalaparipuṇṇaŋ
parisuddhaŋ (p. 3.012) brahmacariyaŋ pakāseti. Taŋ dhammaŋ suṇāti gahapati vā gahapatiputto vā aññatarasmiŋ vā
kule paccājāto. So taŋ dhammaŋ sutvā tathāgate saddhaŋ paṭilabhati. So tena saddhāpaṭilābhena samannāgato iti
paṭisañcikkhati– “sambādho gharāvāso rajāpatho, abbhokāso pabbajjā. Nayidaŋ sukaraŋ agāraŋ ajjhāvasatā
ekantaparipuṇṇaŋ ekantaparisuddhaŋ sankhalikhitaŋ brahmacariyaŋ carituŋ. Yaŋnūnāhaŋ kesamassuŋ ohāretvā
kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaŋ pabbajeyyan” ti. So aparena samayena appaŋ vā bhogakkhandhaŋ
pahāya mahantaŋ vā bhogakkhandhaŋ pahāya, appaŋ vā ñātiparivaṭṭaŋ pahāya mahantaŋ vā ñātiparivaṭṭaŋ pahāya
kesamassuŋ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaŋ pabbajati.
14. ‘So evaŋ pabbajito samāno bhikkhūnaŋ sikkhāsājīvasamāpanno pāṇātipātaŋ pahāya pāṇātipātā
paṭivirato hoti nihitadaṇḍo nihitasattho, lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharati. Adinnādānaŋ pahāya
adinnādānā paṭivirato hoti dinnādāyī dinnapāṭikankhī, athenena sucibhūtena attanā viharati. Abrahmacariyaŋ pahāya
brahmacārī hoti ārācārī virato methunā gāmadhammā. Musāvādaŋ pahāya musāvādā paṭivirato hoti saccavādī
saccasandho theto paccayiko avisaŋvādako lokassa. Pisuṇaŋ vācaŋ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti; ito sutvā
na amutra akkhātā imesaŋ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaŋ akkhātā amūsaŋ bhedāya– iti bhinnānaŋ vā sandhātā
sahitānaŋ vā anuppadātā samaggārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiŋ vācaŋ bhāsitā hoti. Pharusaŋ
vācaŋ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato hoti; yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayangamā porī
bahujanakantā bahujanamanāpā tathārūpiŋ vācaŋ bhāsitā hoti. Samphappalāpaŋ pahāya samphappalāpā paṭivirato
hoti kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī, nidhānavatiŋ vācaŋ bhāsitā kālena sāpadesaŋ
pariyantavatiŋ atthasaŋhitaŋ. So bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirato hoti. Ekabhattiko hoti rattūparato virato
vikālabhojanā. Naccagītavāditavisūkadassanā paṭivirato hoti. Mālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā
(p. 3.013) paṭivirato hoti. Uccāsayanamahāsayanā paṭivirato hoti. Jātarūparajatapaṭiggahaṇā paṭivirato hoti.
Āmakadhaññapaṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Āmakamaŋsapaṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Itthikumārikapaṭiggahaṇā
paṭivirato hoti. Dāsidāsapaṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Ajeḷakapaṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Kukkuṭasūkarapaṭiggahaṇā
paṭivirato hoti. Hatthigavassavaḷavapaṭiggahaṇā paṭivirato hoti. Khettavatthupaṭiggahaṇā paṭivirato hoti.
Dūteyyapahiṇagamanānuyogā paṭivirato hoti. Kayavikkayā paṭivirato hoti. Tulākūṭakaŋsakūṭamānakūṭā paṭivirato
hoti. Ukkoṭanavañcananikatisāciyogā paṭivirato hoti. Chedanavadhabandhanaviparāmosa-ālopasahasākārā paṭivirato
hoti .
‘So santuṭṭho hoti kāyaparihārikena cīvarena, kucchiparihārikena piṇḍapātena. So yena yeneva pakkamati
samādāyeva pakkamati. Seyyathāpi nāma pakkhī sakuṇo yena yeneva ḍeti sapattabhārova ḍeti, evameva bhikkhu
santuṭṭho hoti kāyaparihārikena cīvarena, kucchiparihārikena piṇḍapātena; so yena yeneva pakkamati samādāyeva
pakkamati. So iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato ajjhattaŋ anavajjasukhaŋ paṭisaŋvedeti.
15. ‘So cakkhunā rūpaŋ disvā na nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaŋ
cakkhundriyaŋ asaŋvutaŋ viharantaŋ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuŋ tassa saŋvarāya
paṭipajjati, rakkhati cakkhundriyaŋ, cakkhundriye saŋvaraŋ āpajjati. Sotena saddaŋ sutvā …pe… ghānena gandhaŋ
ghāyitvā …pe… jivhāya rasaŋ sāyitvā …pe… kāyena phoṭṭhabbaŋ phusitvā …pe… manasā dhammaŋ viññāya na
nimittaggāhī hoti nānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaŋ manindriyaŋ asaŋvutaŋ viharantaŋ abhijjhādomanassā
pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuŋ tassa saŋvarāya paṭipajjati, rakkhati manindriyaŋ, manindriye saŋvaraŋ
āpajjati. So iminā ariyena indriyasaŋvarena samannāgato ajjhattaŋ abyāsekasukhaŋ paṭisaŋvedeti.
‘So (p. 3.014) abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite sampajānakārī hoti, samiñjite
pasārite sampajānakārī hoti, sanghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī
hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī
hoti.
16. ‘So iminā ca ariyena sīlakkhandhena samannāgato, (imāya ca ariyāya santuṭṭhiyā samannāgato,) iminā
ca ariyena indriyasaŋvarena samannāgato, iminā ca ariyena satisampajaññena samannāgato vivittaŋ senāsanaŋ
bhajati araññaŋ rukkhamūlaŋ pabbataŋ kandaraŋ giriguhaŋ susānaŋ vanapatthaŋ abbhokāsaŋ palālapuñjaŋ. So
pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkanto nisīdati pallankaŋ ābhujitvā, ujuŋ kāyaŋ paṇidhāya, parimukhaŋ satiŋ
upaṭṭhapetvā. So abhijjhaŋ loke pahāya vigatābhijjhena cetasā viharati, abhijjhāya cittaŋ parisodheti.
Byāpādapadosaŋ pahāya abyāpannacitto viharati sabbapāṇabhūtahitānukampī, byāpādapadosā cittaŋ parisodheti.
Thinamiddhaŋ pahāya vigatathinamiddho viharati ālokasaññī sato sampajāno, thinamiddhā cittaŋ parisodheti.
Uddhaccakukkuccaŋ pahāya anuddhato viharati ajjhattaŋ vūpasantacitto uddhaccakukkuccā cittaŋ parisodheti.
Vicikicchaŋ pahāya tiṇṇavicikiccho viharati akathankathī kusalesu dhammesu, vicikicchāya cittaŋ parisodheti.
‘So ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe vivicceva kāmehi vivicca
akusalehi dhammehi savitakkaŋ savicāraŋ vivekajaŋ pītisukhaŋ paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Evampi
bhikkhave, saphalo upakkamo hoti, saphalaŋ padhānaŋ.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu vitakkavicārānaŋ vūpasamā ajjhattaŋ sampasādanaŋ cetaso ekodibhāvaŋ
avitakkaŋ avicāraŋ samādhijaŋ pītisukhaŋ dutiyaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Evampi, bhikkhave, saphalo
upakkamo hoti, saphalaŋ padhānaŋ.
‘Puna (p. 3.015) caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno,
sukhañca kāyena paṭisaŋvedeti. Yaŋ taŋ ariyā ācikkhanti– “upekkhako satimā sukhavihārī” ti tatiyaŋ jhānaŋ
upasampajja viharati. Evampi, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti, saphalaŋ padhānaŋ.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā, pubbeva
somanassadomanassānaŋ atthangamā, adukkhamasukhaŋ upekkhāsatipārisuddhiŋ catutthaŋ jhānaŋ upasampajja
viharati. Evampi, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti, saphalaŋ padhānaŋ.
17. ‘So evaŋ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anangaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite
āneñjappatte pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaŋ abhininnāmeti. So anekavihitaŋ pubbenivāsaŋ anussarati, seyyathidaŋ
– ekampi jātiŋ dvepi jātiyo tissopi jātiyo catassopi jātiyo pañcapi jātiyo dasapi jātiyo vīsampi jātiyo tiŋsampi jātiyo
cattālīsampi jātiyo paññāsampi jātiyo jātisatampi jātisahassampi jātisatasahassampi anekepi saŋvaṭṭakappe anekepi
vivaṭṭakappe anekepi saŋvaṭṭavivaṭṭakappe– “amutrāsiŋ evaŋnāmo evaŋgotto evaŋvaṇṇo evamāhāro
evaŋsukhadukkhappaṭisaŋvedī evamāyupariyanto, so tato cuto amutra udapādiŋ; tatrāpāsiŋ evaŋnāmo evaŋgotto
evaŋvaṇṇo evamāhāro evaŋsukhadukkhappaṭisaŋvedī evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno” ti. Iti sākāraŋ sa-
uddesaŋ anekavihitaŋ pubbenivāsaŋ anussarati. Evampi, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti, saphalaŋ padhānaŋ.
āneñjappatte sattānaŋ cutūpapātañāṇāya cittaŋ abhininnāmeti. So dibbena cakkhunā visuddhena
atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe, sugate duggate
yathākammūpage satte pajānāti (p. 3.016) “ime vata bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena
samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaŋ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā, te
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapannā. Ime vā pana bhonto sattā kāyasucaritena
samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaŋ anupavādakā sammādiṭṭhikā
sammādiṭṭhikammasamādānā, te kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapannā” ti. Iti dibbena
cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe,
sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti. Evampi, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti, saphalaŋ padhānaŋ.
āneñjappatte āsavānaŋ khayañāṇāya cittaŋ abhininnāmeti. So “idaŋ dukkhan” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ
dukkhasamudayo” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ dukkhanirodho” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ
dukkhanirodhagāminī paṭipadā” ti yathābhūtaŋ pajānāti; “ime āsavā” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ āsavasamudayo”
ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ āsavanirodho” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ āsavanirodhagāminī paṭipadā” ti
yathābhūtaŋ pajānāti. Tassa evaŋ jānato evaŋ passato kāmāsavāpi cittaŋ vimuccati, bhavāsavāpi cittaŋ vimuccati,
avijjāsavāpi cittaŋ vimuccati. Vimuttasmiŋ vimuttamiti ñāṇaŋ hoti. “Khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ
karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānāti. Evampi kho, bhikkhave, saphalo upakkamo hoti, saphalaŋ padhānaŋ.
Evaŋvādī, bhikkhave, tathāgatā. Evaŋvādīnaŋ, bhikkhave, tathāgatānaŋ dasa sahadhammikā pāsaŋsaṭṭhānā
āgacchanti.
20. ‘Sace bhikkhave, sattā pubbekatahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti; addhā, bhikkhave, tathāgato pubbe
sukatakammakārī yaŋ etarahi evarūpā anāsavā sukhā vedanā vedeti. Sace, bhikkhave, sattā issaranimmānahetu
sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti; addhā, bhikkhave, tathāgato bhaddakena issarena (p. 3.017) nimmito yaŋ etarahi
evarūpā anāsavā sukhā vedanā vedeti. Sace, bhikkhave, sattā sangatibhāvahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti; addhā,
bhikkhave, tathāgato kalyāṇasangatiko yaŋ etarahi evarūpā anāsavā sukhā vedanā vedeti. Sace, bhikkhave, sattā
abhijātihetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti; addhā, bhikkhave, tathāgato kalyāṇābhijātiko yaŋ etarahi evarūpā anāsavā
sukhā vedanā vedeti. Sace, bhikkhave, sattā diṭṭhadhammūpakkamahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti; addhā,
bhikkhave, tathāgato kalyāṇadiṭṭhadhammūpakkamo yaŋ etarahi evarūpā anāsavā sukhā vedanā vedeti.
‘Sace, bhikkhave, sattā pubbekatahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, pāsaŋso tathāgato; no ce sattā
pubbekatahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, pāsaŋso tathāgato. Sace, bhikkhave, sattā issaranimmānahetu
sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, pāsaŋso tathāgato; no ce sattā issaranimmānahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti,
pāsaŋso tathāgato. Sace, bhikkhave, sattā sangatibhāvahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, pāsaŋso tathāgato; no ce
sattā sangatibhāvahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, pāsaŋso tathāgato. Sace, bhikkhave, sattā abhijātihetu
sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, pāsaŋso tathāgato; no ce sattā abhijātihetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, pāsaŋso
tathāgato. Sace, bhikkhave, sattā diṭṭhadhammūpakkamahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, pāsaŋso tathāgato; no ce
sattā diṭṭhadhammūpakkamahetu sukhadukkhaŋ paṭisaŋvedenti, pāsaŋso tathāgato. Evaŋvādī, bhikkhave, tathāgatā.
Evaŋvādīnaŋ, bhikkhave, tathāgatānaŋ ime dasa sahadhammikā pāsaŋsaṭṭhānā āgacchantī’ ti.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaŋ abhinandunti.
Devadahasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.
2. Pañcattayasuttaŋ
21. Evaŋ (p. 3.018) me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme.
Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi– ‘bhikkhavo’ ti. ‘Bhadante’ ti te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā
etadavoca– ‘santi, bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇā aparantakappikā aparantānudiṭṭhino aparantaŋ ārabbha
anekavihitāni adhivuttipadāni abhivadanti. “Saññī attā hoti arogo paraŋ maraṇā” ti– ittheke abhivadanti; “asaññī attā
hoti arogo paraŋ maraṇā” ti– ittheke abhivadanti; “nevasaññīnāsaññī attā hoti arogo paraŋ maraṇā” ti– ittheke
abhivadanti; sato vā pana sattassa ucchedaŋ vināsaŋ vibhavaŋ paññapenti, diṭṭhadhammanibbānaŋ vā paneke
abhivadanti. Iti santaŋ vā attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, sato vā pana sattassa ucchedaŋ vināsaŋ vibhavaŋ
paññapenti, diṭṭhadhammanibbānaŋ vā paneke abhivadanti. Iti imāni pañca hutvā tīṇi honti, tīṇi hutvā pañca honti–
ayamuddeso pañcattayassa.
22. ‘Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiŋ vā te
bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, arūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā
saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiñca arūpiñca vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ
paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, nevarūpiŋ nārūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ
paraŋ maraṇā, ekattasaññiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā,
nānattasaññiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, parittasaññiŋ vā te
bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, appamāṇasaññiŋ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, etaŋ vā panekesaŋ upātivattataŋ
viññāṇakasiṇameke abhivadanti appamāṇaŋ āneñjaŋ (p. 3.019) Tayidaŋ, bhikkhave, tathāgato abhijānāti . Ye kho te
bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā
saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, arūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti
arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiñca arūpiñca vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ
maraṇā, nevarūpiŋ nārūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā,
ekattasaññiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, nānattasaññiŋ vā te
bhonto samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, parittasaññiŋ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, appamāṇasaññiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā
saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, yā vā panetāsaŋ saññānaŋ parisuddhā paramā aggā anuttariyā
akkhāyati yadi rūpasaññānaŋ yadi arūpasaññānaŋ yadi ekattasaññānaŋ yadi nānattasaññānaŋ. “Natthi kiñcī” ti
ākiñcaññāyatanameke abhivadanti appamāṇaŋ āneñjaŋ. “Tayidaŋ sankhataŋ oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ
nirodho atthetan” ti – iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato tadupātivatto.
23. ‘Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiŋ vā te
bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, arūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā
asaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiñca arūpiñca vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ
paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, nevarūpiŋ nārūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti
arogaŋ paraŋ maraṇā. Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā
tesamete paṭikkosanti. Taŋ kissa hetu? Saññā rogo saññā gaṇḍo saññā sallaŋ, etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ yadidaŋ–
“asaññan” ti. Tayidaŋ, bhikkhave, tathāgato abhijānāti ye kho te bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti
arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiŋ vā te bhonto (p. 3.020) samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ
maraṇā, arūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiñca arūpiñca vā
te bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, nevarūpiŋ nārūpiŋ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā. Yo hi koci, bhikkhave, samaṇo vā brāhmaṇo vā
evaŋ vadeyya– “ahamaññatra rūpā, aññatra vedanāya, aññatra saññāya, aññatra sankhārehi, viññāṇassa āgatiŋ vā
gatiŋ vā cutiŋ vā upapattiŋ vā vuddhiŋ vā virūḷhiŋ vā vepullaŋ vā paññapessāmī” ti – netaŋ ṭhānaŋ vijjati. “Tayidaŋ
sankhataŋ oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ nirodho atthetan” ti– iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato
tadupātivatto.
24. ‘Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā,
rūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, arūpiŋ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiñca arūpiñca vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, nevarūpiŋ nārūpiŋ vā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā. Tatra, bhikkhave, ye te
samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā tesamete paṭikkosanti, yepi te bhonto
samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā tesamete paṭikkosanti. Taŋ kissa hetu? Saññā rogo
saññā gaṇḍo saññā sallaŋ, asaññā sammoho, etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ yadidaŋ– “nevasaññānāsaññan” ti. Tayidaŋ,
bhikkhave, tathāgato abhijānāti. Ye kho te bhonto samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ
paraŋ maraṇā, rūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā,
arūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ (p. 3.021) paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, rūpiñca
arūpiñca vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā, nevarūpiŋ
nārūpiŋ vā te bhonto samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā. Ye hi keci,
bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā diṭṭhasutamutaviññātabbasankhāramattena etassa āyatanassa upasampadaŋ
paññapenti, byasanañhetaŋ, bhikkhave, akkhāyati etassa āyatanassa upasampadāya Na hetaŋ, bhikkhave, āyatanaŋ
sankhārasamāpattipattabbamakkhāyati; sankhārāvasesasamāpattipattabbametaŋ, bhikkhave, āyatanamakkhāyati.
“Tayidaŋ sankhataŋ oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ nirodho atthetan” ti– iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī
tathāgato tadupātivatto.
25. ‘Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā sato sattassa ucchedaŋ vināsaŋ vibhavaŋ paññapenti tatra,
bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā saññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā tesamete paṭikkosanti, yepi te
bhonto samaṇabrāhmaṇā asaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā tesamete paṭikkosanti, yepi te bhonto
samaṇabrāhmaṇā nevasaññīnāsaññiŋ attānaŋ paññapenti arogaŋ paraŋ maraṇā tesamete paṭikkosanti. Taŋ kissa hetu?
Sabbepime bhonto samaṇabrāhmaṇā uddhaŋ saraŋ āsattiŋyeva abhivadanti– “iti pecca bhavissāma, iti pecca
bhavissāmā” ti. Seyyathāpi nāma vāṇijassa vāṇijjāya gacchato evaŋ hoti– “ito me idaŋ bhavissati, iminā idaŋ
lacchāmī” ti, evamevime bhonto samaṇabrāhmaṇā vāṇijūpamā maññe paṭibhanti– “iti pecca bhavissāma, iti pecca
bhavissāmā” ti. Tayidaŋ, bhikkhave, tathāgato abhijānāti. Ye kho te bhonto samaṇabrāhmaṇā sato sattassa ucchedaŋ
vināsaŋ vibhavaŋ paññapenti te sakkāyabhayā sakkāyaparijegucchā sakkāyaññeva anuparidhāvanti anuparivattanti.
Seyyathāpi nāma sā gaddulabaddho daḷhe thambhe vā khile vā upanibaddho tameva thambhaŋ vā khilaŋ vā
anuparidhāvati anuparivattati (p. 3.022) evamevime bhonto samaṇabrāhmaṇā sakkāyabhayā sakkāyaparijegucchā
sakkāyaññeva anuparidhāvanti anuparivattanti. “Tayidaŋ sankhataŋ oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ nirodho
atthetan” ti– iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato tadupātivatto.
26. ‘Ye hi keci, bhikkhave, samaṇā vā brāhmaṇā vā aparantakappikā aparantānudiṭṭhino aparantaŋ ārabbha
anekavihitāni adhivuttipadāni abhivadanti, sabbe te imāneva pañcāyatanāni abhivadanti etesaŋ vā aññataraŋ.
27. ‘Santi, bhikkhave, eke samaṇabrāhmaṇā pubbantakappikā pubbantānudiṭṭhino pubbantaŋ ārabbha
anekavihitāni adhivuttipadāni abhivadanti. “Sassato attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke
abhivadanti, “asassato attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “sassato ca asassato
ca attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “nevasassato nāsassato attā ca loko ca,
idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “antavā attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti–
ittheke abhivadanti, “anantavā attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “antavā ca
anantavā ca attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “nevantavā nānantavā attā ca
loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “ekattasaññī attā ca loko ca, idameva saccaŋ
moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “nānattasaññī attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke
abhivadanti, “parittasaññī attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “appamāṇasaññī
attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “ekantasukhī attā ca loko ca, idameva saccaŋ
moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “ekantadukkhī attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke
abhivadanti, “sukhadukkhī attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti, “adukkhamasukhī
attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññan” ti– ittheke abhivadanti.
28. ‘Tatra (p. 3.023) bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā evaŋvādino evaŋdiṭṭhino– “sassato attā ca loko ca,
idameva saccaŋ moghamaññan” ti tesaŋ vata aññatreva saddhāya aññatra ruciyā aññatra anussavā aññatra
ākāraparivitakkā aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā paccattaŋyeva ñāṇaŋ bhavissati parisuddhaŋ pariyodātanti– netaŋ
ṭhānaŋ vijjati. Paccattaŋ kho pana, bhikkhave, ñāṇe asati parisuddhe pariyodāte yadapi te bhonto samaṇabrāhmaṇā
tattha ñāṇabhāgamattameva pariyodapenti tadapi tesaŋ bhavataŋ samaṇabrāhmaṇānaŋ upādānamakkhāyati. “Tayidaŋ
sankhataŋ oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ nirodho atthetan” ti– iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato
tadupātivatto.
29. ‘Tatra, bhikkhave, ye te samaṇabrāhmaṇā evaŋvādino evaŋdiṭṭhino– “asassato attā ca loko ca, idameva
saccaŋ moghamaññan” ti …pe… sassato ca asassato ca attā ca loko ca… nevasassato nāsassato attā ca loko ca…
antavā attā ca loko ca… anantavā attā ca loko ca… antavā ca anantavā ca attā ca loko ca… nevantavā nānantavā attā
ca loko ca… ekattasaññī attā ca loko ca… nānattasaññī attā ca loko ca… parittasaññī attā ca loko ca…
appamāṇasaññī attā ca loko ca… ekantasukhī attā ca loko ca… ekantadukkhī attā ca loko ca… sukhadukkhī attā ca
loko ca… adukkhamasukhī attā ca loko ca, idameva saccaŋ moghamaññanti, tesaŋ vata aññatreva saddhāya aññatra
ruciyā aññatra anussavā aññatra ākāraparivitakkā aññatra diṭṭhinijjhānakkhantiyā paccattaŋyeva ñāṇaŋ bhavissati
parisuddhaŋ pariyodātanti– netaŋ ṭhānaŋ vijjati. Paccattaŋ kho pana, bhikkhave, ñāṇe asati parisuddhe pariyodāte
yadapi te bhonto samaṇabrāhmaṇā tattha ñāṇabhāgamattameva pariyodapenti tadapi tesaŋ bhavataŋ
samaṇabrāhmaṇānaŋ upādānamakkhāyati. “Tayidaŋ sankhataŋ oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ nirodho atthetan”
ti– iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato tadupātivatto.
30. ‘Idha (p. 3.024) bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā pubbantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā,
aparantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, sabbaso kāmasaŋyojanānaŋ anadhiṭṭhānā, pavivekaŋ pītiŋ upasampajja viharati–
“etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ yadidaŋ pavivekaŋ pītiŋ upasampajja viharāmī” ti. Tassa sā pavivekā pīti nirujjhati.
Pavivekāya pītiyā nirodhā uppajjati domanassaŋ, domanassassa nirodhā uppajjati pavivekā pīti. Seyyathāpi,
bhikkhave, yaŋ chāyā jahati taŋ ātapo pharati, yaŋ ātapo jahati taŋ chāyā pharati; evameva kho, bhikkhave,
pavivekāya pītiyā nirodhā uppajjati domanassaŋ, domanassassa nirodhā uppajjati pavivekā pīti. Tayidaŋ, bhikkhave,
tathāgato abhijānāti. Ayaŋ kho bhavaŋ samaṇo vā brāhmaṇo vā pubbantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā
aparantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, sabbaso kāmasaŋyojanānaŋ anadhiṭṭhānā, pavivekaŋ pītiŋ upasampajja viharati–
“etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ yadidaŋ pavivekaŋ pītiŋ upasampajja viharāmī” ti. Tassa sā pavivekā pīti nirujjhati.
Pavivekāya pītiyā nirodhā uppajjati domanassaŋ, domanassassa nirodhā uppajjati pavivekā pīti. “Tayidaŋ sankhataŋ
oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ nirodho atthetan” ti– iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato tadupātivatto.
31. ‘Idha pana, bhikkhave, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā pubbantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā,
aparantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, sabbaso kāmasaŋyojanānaŋ anadhiṭṭhānā, pavivekāya pītiyā samatikkamā
nirāmisaŋ sukhaŋ upasampajja viharati– “etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ yadidaŋ nirāmisaŋ sukhaŋ upasampajja viharāmī”
ti. Tassa taŋ nirāmisaŋ sukhaŋ nirujjhati. Nirāmisassa sukhassa nirodhā uppajjati pavivekā pīti, pavivekāya pītiyā
nirodhā uppajjati nirāmisaŋ sukhaŋ Seyyathāpi, bhikkhave, yaŋ chāyā jahati taŋ ātapo pharati, yaŋ ātapo jahati taŋ
chāyā pharati; evameva kho, bhikkhave, nirāmisassa sukhassa nirodhā uppajjati pavivekā pīti, pavivekāya pītiyā
nirodhā uppajjati nirāmisaŋ sukhaŋ. Tayidaŋ, bhikkhave, tathāgato abhijānāti. Ayaŋ kho bhavaŋ samaṇo vā
brāhmaṇo vā pubbantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, aparantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, sabbaso kāmasaŋyojanānaŋ
anadhiṭṭhānā pavivekāya pītiyā samatikkamā, nirāmisaŋ sukhaŋ upasampajja viharati– “etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ
yadidaŋ nirāmisaŋ sukhaŋ upasampajja viharāmī” ti. Tassa (p. 3.025) taŋ nirāmisaŋ sukhaŋ nirujjhati. Nirāmisassa
sukhassa nirodhā uppajjati pavivekā pīti, pavivekāya pītiyā nirodhā uppajjati nirāmisaŋ sukhaŋ. “Tayidaŋ sankhataŋ
oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ nirodho atthetan” ti – iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato tadupātivatto.
aparantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, sabbaso kāmasaŋyojanānaŋ anadhiṭṭhānā, pavivekāya pītiyā samatikkamā,
nirāmisassa sukhassa samatikkamā, adukkhamasukhaŋ vedanaŋ upasampajja viharati– “etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ
yadidaŋ adukkhamasukhaŋ vedanaŋ upasampajja viharāmī” ti. Tassa sā adukkhamasukhā vedanā nirujjhati.
Adukkhamasukhāya vedanāya nirodhā uppajjati nirāmisaŋ sukhaŋ, nirāmisassa sukhassa nirodhā uppajjati
adukkhamasukhā vedanā. Seyyathāpi, bhikkhave, yaŋ chāyā jahati taŋ ātapo pharati, yaŋ ātapo jahati taŋ chāyā
pharati; evameva kho, bhikkhave, adukkhamasukhāya vedanāya nirodhā uppajjati nirāmisaŋ sukhaŋ, nirāmisassa
sukhassa nirodhā uppajjati adukkhamasukhā vedanā. Tayidaŋ, bhikkhave, tathāgato abhijānāti. Ayaŋ kho bhavaŋ
samaṇo vā brāhmaṇo vā pubbantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā aparantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, sabbaso
kāmasaŋyojanānaŋ anadhiṭṭhānā, pavivekāya pītiyā samatikkamā, nirāmisassa sukhassa samatikkamā,
adukkhamasukhaŋ vedanaŋ upasampajja viharati– “etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ yadidaŋ adukkhamasukhaŋ vedanaŋ
upasampajja viharāmī” ti. Tassa sā adukkhamasukhā vedanā nirujjhati. Adukkhamasukhāya vedanāya nirodhā
uppajjati nirāmisaŋ sukhaŋ, nirāmisassa sukhassa nirodhā uppajjati adukkhamasukhā vedanā. “Tayidaŋ sankhataŋ
oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ nirodho atthetan” ti– iti viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato tadupātivatto.
aparantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, sabbaso kāmasaŋyojanānaŋ anadhiṭṭhānā, pavivekāya pītiyā samatikkamā,
nirāmisassa sukhassa samatikkamā, adukkhamasukhāya vedanāya samatikkamā– “santohamasmi, nibbutohamasmi,
anupādānohamasmī” ti samanupassati. Tayidaŋ, bhikkhave, tathāgato abhijānāti. Ayaŋ kho bhavaŋ samaṇo vā
brāhmaṇo (p. 3.026) vā pubbantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, aparantānudiṭṭhīnañca paṭinissaggā, sabbaso
kāmasaŋyojanānaŋ anadhiṭṭhānā, pavivekāya pītiyā samatikkamā, nirāmisassa sukhassa samatikkamā,
adukkhamasukhāya vedanāya samatikkamā– “santohamasmi, nibbutohamasmi, anupādānohamasmī” ti
samanupassati; addhā ayamāyasmā nibbānasappāyaŋyeva paṭipadaŋ abhivadati. Atha ca panāyaŋ bhavaŋ samaṇo vā
brāhmaṇo vā pubbantānudiṭṭhiŋ vā upādiyamāno upādiyati, aparantānudiṭṭhiŋ vā upādiyamāno upādiyati,
kāmasaŋyojanaŋ vā upādiyamāno upādiyati, pavivekaŋ vā pītiŋ upādiyamāno upādiyati, nirāmisaŋ vā sukhaŋ
upādiyamāno upādiyati, adukkhamasukhaŋ vā vedanaŋ upādiyamāno upādiyati. Yañca kho ayamāyasmā–
“santohamasmi, nibbutohamasmi, anupādānohamasmī” ti samanupassati tadapi imassa bhoto samaṇassa
brāhmaṇassa upādānamakkhāyati. “Tayidaŋ sankhataŋ oḷārikaŋ atthi kho pana sankhārānaŋ nirodho atthetan” ti– iti
viditvā tassa nissaraṇadassāvī tathāgato tadupātivatto.
‘Idaŋ kho pana, bhikkhave, tathāgatena anuttaraŋ santivarapadaŋ abhisambuddhaŋ yadidaŋ– channaŋ
phassāyatanānaŋ samudayañca atthangamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaŋ viditvā
anupādāvimokkho’ ti .
Pañcattayasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.
3. Kintisuttaŋ
34. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā pisinārāyaŋ viharati baliharaṇe vanasaṇḍe. Tatra kho bhagavā
bhikkhū āmantesi– ‘bhikkhavo’ ti. ‘Bhadante’ ti te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca– ‘kinti vo
(p. 3.027) bhikkhave, mayi hoti– “cīvarahetu vā samaṇo gotamo dhammaŋ deseti, piṇḍapātahetu vā samaṇo gotamo
dhammaŋ deseti, senāsanahetu vā samaṇo gotamo dhammaŋ deseti, itibhavābhavahetu vā samaṇo gotamo dhammaŋ
desetī”’ ti? ‘Na kho no, bhante, bhagavati evaŋ hoti– “cīvarahetu vā samaṇo gotamo dhammaŋ deseti, piṇḍapātahetu
vā samaṇo gotamo dhammaŋ deseti, senāsanahetu vā samaṇo gotamo dhammaŋ deseti, itibhavābhavahetu vā samaṇo
gotamo dhammaŋ desetī”’ ti.
‘Na ca kira vo, bhikkhave, mayi evaŋ hoti– “cīvarahetu vā samaṇo gotamo dhammaŋ deseti …pe…
itibhavābhavahetu vā samaṇo gotamo dhammaŋ desetī” ti; atha kinti carahi vo, bhikkhave, mayi hotī’ ti? ‘Evaŋ kho
no, bhante, bhagavati hoti– “anukampako bhagavā hitesī; anukampaŋ upādāya dhammaŋ desetī”’ ti. ‘Evañca kira vo,
bhikkhave, mayi hoti– “anukampako bhagavā hitesī; anukampaŋ upādāya dhammaŋ desetī”’ ti.
35. ‘Tasmātiha, bhikkhave, ye vo mayā dhammā abhiññā desitā, seyyathidaŋ– cattāro satipaṭṭhānā cattāro
sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhangā ariyo aṭṭhangiko maggo, tattha
sabbeheva samaggehi sammodamānehi avivadamānehi sikkhitabbaŋ. Tesañca vo, bhikkhave, samaggānaŋ
sammodamānānaŋ avivadamānānaŋ sikkhataŋ siyaŋsu dve bhikkhū abhidhamme nānāvādā. Tatra ce tumhākaŋ
evamassa– “imesaŋ kho āyasmantānaŋ atthato ceva nānaŋ byañjanato ca nānan” ti, tattha yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ
maññeyyātha so upasankamitvā evamassa vacanīyo– “āyasmantānaŋ kho atthato ceva nānaŋ, byañjanato ca nānaŋ.
Tadamināpetaŋ āyasmanto jānātha– yathā atthato ceva nānaŋ, byañjanato ca nānaŋ. Māyasmanto vivādaŋ āpajjitthā”
ti. Athāparesaŋ ekatopakkhikānaŋ bhikkhūnaŋ yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ maññeyyātha so upasankamitvā evamassa
vacanīyo– “āyasmantānaŋ kho atthato ceva nānaŋ, byañjanato ca nānaŋ. Tadamināpetaŋ āyasmanto jānātha– yathā
atthato (p. 3.028) ceva nānaŋ, byañjanato ca nānaŋ. Māyasmanto vivādaŋ āpajjitthā” ti. Iti duggahitaŋ duggahitato
dhāretabbaŋ, suggahitaŋ suggahitato dhāretabbaŋ. Duggahitaŋ duggahitato dhāretvā suggahitaŋ suggahitato dhāretvā
yo dhammo yo vinayo so bhāsitabbo.
36. ‘Tatra ce tumhākaŋ evamassa– “imesaŋ kho āyasmantānaŋ atthato hi kho nānaŋ, byañjanato sametī” ti,
tattha yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ maññeyyātha so upasankamitvā evamassa vacanīyo– “āyasmantānaŋ kho atthato hi
nānaŋ, byañjanato sameti. Tadamināpetaŋ āyasmanto jānātha– yathā atthato hi kho nānaŋ, byañjanato sameti.
Māyasmanto vivādaŋ āpajjitthā” ti. Athāparesaŋ ekatopakkhikānaŋ bhikkhūnaŋ yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ
maññeyyātha so upasankamitvā evamassa vacanīyo– “āyasmantānaŋ kho atthato hi kho nānaŋ, byañjanato sameti.
Tadamināpetaŋ āyasmanto jānātha– yathā atthato hi kho nānaŋ, byañjanato sameti. Māyasmanto vivādaŋ āpajjitthā”
ti Iti duggahitaŋ duggahitato dhāretabbaŋ, suggahitaŋ suggahitato dhāretabbaŋ. Duggahitaŋ duggahitato dhāretvā
suggahitaŋ suggahitato dhāretvā yo dhammo yo vinayo so bhāsitabbo.
37. ‘Tatra ce tumhākaŋ evamassa– “imesaŋ kho āyasmantānaŋ atthato hi kho sameti, byañjanato nānan” ti,
tattha yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ maññeyyātha so upasankamitvā evamassa vacanīyo– “āyasmantānaŋ kho atthato hi
sameti, byañjanato nānaŋ. Tadamināpetaŋ āyasmanto jānātha– yathā atthato hi kho sameti, byañjanato nānaŋ.
Appamattakaŋ kho panetaŋ yadidaŋ– byañjanaŋ. Māyasmanto appamattake vivādaŋ āpajjitthā” ti. Athāparesaŋ
ekatopakkhikānaŋ bhikkhūnaŋ yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ maññeyyātha so upasankamitvā evamassa vacanīyo–
“āyasmantānaŋ kho atthato hi sameti, byañjanato nānaŋ. Tadamināpetaŋ āyasmanto jānātha– yathā atthato hi kho
sameti, byañjanato nānaŋ. Appamattakaŋ kho panetaŋ yadidaŋ (p. 3.029) byañjanaŋ. Māyasmanto appamattake
vivādaŋ āpajjitthā” ti. Iti suggahitaŋ suggahitato dhāretabbaŋ, duggahitaŋ duggahitato dhāretabbaŋ. Suggahitaŋ
suggahitato dhāretvā duggahitaŋ duggahitato dhāretvā yo dhammo yo vinayo so bhāsitabbo.
38. ‘Tatra ce tumhākaŋ evamassa– “imesaŋ kho āyasmantānaŋ atthato ceva sameti byañjanato ca sametī” ti,
tattha yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ maññeyyātha so upasankamitvā evamassa vacanīyo– “āyasmantānaŋ kho atthato
ceva sameti, byañjanato ca sameti. Tadamināpetaŋ āyasmanto jānātha– yathā atthato ceva sameti byañjanato ca
sameti. Māyasmanto vivādaŋ āpajjitthā” ti. Athāparesaŋ ekatopakkhikānaŋ bhikkhūnaŋ yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ
maññeyyātha so upasankamitvā evamassa vacanīyo– “āyasmantānaŋ kho atthato ceva sameti byañjanato ca sameti.
Tadamināpetaŋ āyasmanto jānātha – yathā atthato ceva sameti byañjanato ca sameti. Māyasmanto vivādaŋ āpajjitthā”
ti. Iti suggahitaŋ suggahitato dhāretabbaŋ. Suggahitaŋ suggahitato dhāretvā yo dhammo yo vinayo so bhāsitabbo.
39. ‘Tesañca vo, bhikkhave, samaggānaŋ sammodamānānaŋ avivadamānānaŋ sikkhataŋ siyā aññatarassa
bhikkhuno āpatti siyā vītikkamo, tatra, bhikkhave, na codanāya taritabbaŋ . Puggalo upaparikkhitabbo– “iti
mayhañca avihesā bhavissati parassa ca puggalassa anupaghāto, paro hi puggalo akkodhano anupanāhī adaḷhadiṭṭhī
suppaṭinissaggī, sakkomi cāhaŋ etaŋ puggalaŋ akusalā vuṭṭhāpetvā kusale patiṭṭhāpetun” ti. Sace, bhikkhave,
evamassa, kallaŋ vacanāya.
‘Sace pana, bhikkhave, evamassa– “mayhaŋ kho avihesā bhavissati parassa ca puggalassa upaghāto, paro hi
puggalo kodhano upanāhī adaḷhadiṭṭhī suppaṭinissaggī, sakkomi cāhaŋ etaŋ puggalaŋ akusalā vuṭṭhāpetvā kusale
patiṭṭhāpetuŋ. Appamattakaŋ kho panetaŋ yadidaŋ – parassa puggalassa upaghāto. Atha kho etadeva bahutaraŋ–
svāhaŋ sakkomi etaŋ puggalaŋ akusalā vuṭṭhāpetvā (p. 3.030) kusale patiṭṭhāpetun” ti Sace, bhikkhave, evamassa,
kallaŋ vacanāya.
‘Sace pana, bhikkhave, evamassa– “mayhaŋ kho vihesā bhavissati parassa ca puggalassa anupaghāto. Paro
hi puggalo akkodhano anupanāhī daḷhadiṭṭhī duppaṭinissaggī, sakkomi cāhaŋ etaŋ puggalaŋ akusalā vuṭṭhāpetvā
kusale patiṭṭhāpetuŋ. Appamattakaŋ kho panetaŋ yadidaŋ mayhaŋ vihesā . Atha kho etadeva bahutaraŋ– svāhaŋ
sakkomi etaŋ puggalaŋ akusalā vuṭṭhāpetvā kusale patiṭṭhāpetun” ti. Sace, bhikkhave, evamassa, kallaŋ vacanāya.
‘Sace pana, bhikkhave, evamassa– “mayhañca kho vihesā bhavissati parassa ca puggalassa upaghāto. Paro
hi puggalo kodhano upanāhī daḷhadiṭṭhī duppaṭinissaggī, sakkomi cāhaŋ etaŋ puggalaŋ akusalā vuṭṭhāpetvā kusale
patiṭṭhāpetuŋ. Appamattakaŋ kho panetaŋ yadidaŋ– mayhañca vihesā bhavissati parassa ca puggalassa upaghāto.
Atha kho etadeva bahutaraŋ– svāhaŋ sakkomi etaŋ puggalaŋ akusalā vuṭṭhāpetvā kusale patiṭṭhāpetun” ti. Sace,
bhikkhave, evamassa, kallaŋ vacanāya.
‘Sace pana, bhikkhave, evamassa– “mayhañca kho vihesā bhavissati parassa ca puggalassa upaghāto. Paro
hi puggalo kodhano upanāhī daḷhadiṭṭhī duppaṭinissaggī, na cāhaŋ sakkomi etaŋ puggalaŋ akusalā vuṭṭhāpetvā kusale
patiṭṭhāpetun” ti. Evarūpe, bhikkhave, puggale upekkhā nātimaññitabbā.
40. ‘Tesañca vo, bhikkhave, samaggānaŋ sammodamānānaŋ avivadamānānaŋ sikkhataŋ aññamaññassa
vacīsaŋhāro uppajjeyya diṭṭhipaḷāso cetaso āghāto appaccayo anabhiraddhi. Tattha ekatopakkhikānaŋ bhikkhūnaŋ
yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ maññeyyātha so upasankamitvā evamassa vacanīyo– “yaŋ no, āvuso, amhākaŋ
samaggānaŋ sammodamānānaŋ avivadamānānaŋ sikkhataŋ aññamaññassa vacīsaŋhāro uppanno diṭṭhipaḷāso cetaso
āghāto appaccayo anabhiraddhi, taŋ jānamāno samaṇo garaheyyā” ti . Sammā byākaramāno, bhikkhave, bhikkhu
evaŋ byākareyya “yaŋ no, āvuso, amhākaŋ (p. 3.031) samaggānaŋ sammodamānānaŋ avivadamānānaŋ sikkhataŋ
aññamaññassa vacīsaŋhāro uppanno diṭṭhipaḷāso cetaso āghāto appaccayo anabhiraddhi, taŋ jānamāno samaṇo
garaheyyāti. Etaŋ panāvuso, dhammaŋ appahāya nibbānaŋ sacchikareyyā” ti. Sammā byākaramāno, bhikkhave,
bhikkhu evaŋ byākareyya– “etaŋ, āvuso, dhammaŋ appahāya na nibbānaŋ sacchikareyyā” ti.
‘Athāparesaŋ ekatopakkhikānaŋ bhikkhūnaŋ yaŋ bhikkhuŋ suvacataraŋ maññeyyātha, so upasankamitvā
evamassa vacanīyo– “yaŋ no, āvuso, amhākaŋ samaggānaŋ sammodamānānaŋ avivadamānānaŋ sikkhataŋ
aññamaññassa vacīsaŋhāro uppanno diṭṭhipaḷāso cetaso āghāto appaccayo anabhiraddhi, taŋ jānamāno samaṇo
garaheyyā” ti. Sammā byākaramāno, bhikkhave, bhikkhu evaŋ byākareyya– “yaŋ no, āvuso, amhākaŋ samaggānaŋ
sammodamānānaŋ avivadamānānaŋ sikkhataŋ aññamaññassa vacīsaŋhāro uppanno diṭṭhipaḷāso cetaso āghāto
appaccayo anabhiraddhi taŋ jānamāno samaṇo garaheyyāti. Etaŋ panāvuso, dhammaŋ appahāya nibbānaŋ
sacchikareyyā” ti. Sammā byākaramāno, bhikkhave, bhikkhu evaŋ byākareyya – “etaŋ kho, āvuso, dhammaŋ
appahāya na nibbānaŋ sacchikareyyā”’ ti.
‘Taŋ ce, bhikkhave, bhikkhuŋ pare evaŋ puccheyyuŋ– “āyasmatā no ete bhikkhū akusalā vuṭṭhāpetvā kusale
patiṭṭhāpitā” ti? Sammā byākaramāno, bhikkhave, bhikkhu evaŋ byākareyya “idhāhaŋ, āvuso, yena bhagavā
tenupasankamiŋ, tassa me bhagavā dhammaŋ desesi, tāhaŋ dhammaŋ sutvā tesaŋ bhikkhūnaŋ abhāsiŋ. Taŋ te
bhikkhū dhammaŋ sutvā akusalā vuṭṭhahiŋsu, kusale patiṭṭhahiŋsū” ti. Evaŋ byākaramāno kho, bhikkhave, bhikkhu
na ceva attānaŋ ukkaŋseti, na paraŋ vambheti, dhammassa cānudhammaŋ byākaroti, na ca koci sahadhammiko
vādānuvādo gārayhaŋ ṭhānaŋ āgacchatī’ ti.
Kintisuttaŋ niṭṭhitaŋ tatiyaŋ.
4. Sāmagāmasuttaŋ
41. Evaŋ (p. 3.032) me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sakkesu viharati sāmagāme. Tena kho pana samayena
nigaṇṭho nāṭaputto pāvāyaŋ adhunākālankato hoti. Tassa kālankiriyāya bhinnā nigaṇṭhā dvedhikajātā bhaṇḍanajātā
kalahajātā vivādāpannā aññamaññaŋ mukhasattīhi vitudantā viharanti– ‘na tvaŋ imaŋ dhammavinayaŋ ājānāsi, ahaŋ
imaŋ dhammavinayaŋ ājānāmi. Kiŋ tvaŋ imaŋ dhammavinayaŋ ājānissasi! Micchāpaṭipanno tvamasi, ahamasmi
sammāpaṭipanno. Sahitaŋ me, asahitaŋ te. Purevacanīyaŋ pacchā avaca pacchāvacanīyaŋ pure avaca. Adhiciṇṇaŋ te
viparāvattaŋ. Āropito te vādo. Niggahitosi, cara vādappamokkhāya; nibbeṭhehi vā sace pahosī’ ti. Vadhoyeva kho
maññe nigaṇṭhesu nāṭaputtiyesu vattati. Yepi nigaṇṭhassa nāṭaputtassa sāvakā gihī odātavasanā tepi nigaṇṭhesu
nāṭaputtiyesu nibbinnarūpā virattarūpā paṭivānarūpā yathā taŋ durakkhāte dhammavinaye duppavedite aniyyānike
anupasamasaŋvattanike asammāsambuddhappavedite bhinnathūpe appaṭisaraṇe.
42. Atha kho cundo samaṇuddeso pāvāyaŋ vassaŋvuṭṭho yena sāmagāmo yenāyasmā ānando
tenupasankami; upasankamitvā āyasmantaŋ ānandaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho cundo
samaṇuddeso āyasmantaŋ ānandaŋ etadavoca– ‘nigaṇṭho, bhante, nāṭaputto pāvāyaŋ adhunākālankato. Tassa
kālankiriyāya bhinnā nigaṇṭhā dvedhikajātā …pe… bhinnathūpe appaṭisaraṇe’ ti. Evaŋ vutte, āyasmā ānando cundaŋ
samaṇuddesaŋ etadavoca– ‘atthi kho idaŋ, āvuso cunda, kathāpābhataŋ bhagavantaŋ dassanāya. Āyāma, āvuso
cunda, yena bhagavā tenupasankamissāma; upasankamitvā etamatthaŋ bhagavato ārocessāmā’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti
kho cundo samaṇuddeso āyasmato ānandassa paccassosi.
Atha (p. 3.033) kho āyasmā ca ānando cundo ca samaṇuddeso yena bhagavā tenupasankamiŋsu;
upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaŋ
etadavoca– ‘ayaŋ, bhante, cundo samaṇuddeso evamāha– “nigaṇṭho bhante, nāṭaputto pāvāyaŋ adhunākālankato.
Tassa kālankiriyāya bhinnā nigaṇṭhā dvedhikajātā …pe… bhinnathūpe appaṭisaraṇe” ti. Tassa mayhaŋ, bhante, evaŋ
hoti– “māheva bhagavato accayena sanghe vivādo uppajji; svāssa vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno
janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānan”’ ti.
43. ‘Taŋ kiŋ maññasi, ānanda, ye vo mayā dhammā abhiññā desitā, seyyathidaŋ– cattāro satipaṭṭhānā
cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta bojjhangā ariyo aṭṭhangiko maggo,
passasi no tvaŋ, ānanda, imesu dhammesu dvepi bhikkhū nānāvāde’ ti? ‘Ye me, bhante, dhammā bhagavatā abhiññā
desitā, seyyathidaŋ– cattāro satipaṭṭhānā cattāro sammappadhānā cattāro iddhipādā pañcindriyāni pañca balāni satta
bojjhangā ariyo aṭṭhangiko maggo, nāhaŋ passāmi imesu dhammesu dvepi bhikkhū nānāvāde. Ye ca kho, bhante,
puggalā bhagavantaŋ patissayamānarūpā viharanti tepi bhagavato accayena sanghe vivādaŋ janeyyuŋ ajjhājīve vā
adhipātimokkhe vā. Svāssa vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya
devamanussānan’ ti. Appamattako so, ānanda, vivādo yadidaŋ– ajjhājīve vā adhipātimokkhe vā. Magge vā hi,
ānanda, paṭipadāya vā sanghe vivādo uppajjamāno uppajjeyya; svāssa vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya
bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya devamanussānaŋ.
44. ‘Chayimāni, ānanda, vivādamūlāni. Katamāni cha? Idhānanda, bhikkhu kodhano hoti upanāhī. Yo so,
ānanda, bhikkhu kodhano hoti upanāhī so sattharipi agāravo viharati appatisso, dhammepi (p. 3.034) agāravo viharati
appatisso, sanghepi agāravo viharati appatisso, sikkhāyapi na paripūrakārī hoti. Yo so, ānanda, bhikkhu satthari
agāravo viharati appatisso, dhamme… sanghe agāravo viharati appatisso, sikkhāya na paripūrakārī hoti, so sanghe
vivādaŋ janeti; yo hoti vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya, bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya
devamanussānaŋ. Evarūpañce tumhe, ānanda, vivādamūlaŋ ajjhattaŋ vā bahiddhā vā samanupasseyyātha, tatra
tumhe, ānanda, tasseva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāyameyyātha. Evarūpañce tumhe, ānanda, vivādamūlaŋ
ajjhattaŋ vā bahiddhā vā na samanupasseyyātha. Tatra tumhe, ānanda, tasseva pāpakassa vivādamūlassa āyatiŋ
anavassavāya paṭipajjeyyātha. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa pahānaŋ hoti, evametassa pāpakassa
vivādamūlassa āyatiŋ anavassavo hoti.
45. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu makkhī hoti paḷāsī …pe… issukī hoti maccharī …pe… saṭho hoti
māyāvī …pe… pāpiccho hoti micchādiṭṭhi …pe… sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānaggāhī duppaṭinissaggī. Yo so,
ānanda, bhikkhu sandiṭṭhiparāmāsī hoti ādhānaggāhī duppaṭinissaggī so sattharipi agāravo viharati appatisso,
dhammepi agāravo viharati appatisso, sanghepi agāravo viharati appatisso, sikkhāyapi na paripūrakārī hoti. Yo so,
ānanda, bhikkhu satthari agāravo viharati appatisso, dhamme… sanghe… sikkhāya na paripūrakārī hoti so sanghe
vivādaŋ janeti; yo hoti vivādo bahujanāhitāya bahujanāsukhāya, bahuno janassa anatthāya ahitāya dukkhāya
devamanussānaŋ. Evarūpañce tumhe, ānanda, vivādamūlaŋ ajjhattaŋ vā bahiddhā vā samanupasseyyātha. Tatra
tumhe, ānanda, tasseva pāpakassa vivādamūlassa pahānāya vāyameyyātha. Evarūpañce tumhe, ānanda, vivādamūlaŋ
ajjhattaŋ vā bahiddhā vā na samanupasseyyātha, tatra tumhe, ānanda, tasseva pāpakassa vivādamūlassa āyatiŋ
anavassavāya paṭipajjeyyātha. Evametassa pāpakassa vivādamūlassa pahānaŋ hoti evametassa pāpakassa
vivādamūlassa āyatiŋ anavassavo hoti. Imāni kho, ānanda, cha vivādamūlāni.
46. ‘Cattārimāni (p. 3.035) ānanda, adhikaraṇāni. Katamāni cattāri? Vivādādhikaraṇaŋ, anuvādādhikaraṇaŋ,
āpattādhikaraṇaŋ, kiccādhikaraṇaŋ– imāni kho, ānanda, cattāri adhikaraṇāni. Satta kho panime, ānanda,
adhikaraṇasamathā– uppannuppannānaŋ adhikaraṇānaŋ samathāya vūpasamāya sammukhāvinayo dātabbo,
sativinayo dātabbo, amūḷhavinayo dātabbo, paṭiññāya kāretabbaŋ, yebhuyyasikā, tassapāpiyasikā, tiṇavatthārako.
47. ‘Kathañcānanda, sammukhāvinayo hoti? Idhānanda, bhikkhū vivadanti dhammoti vā adhammoti vā
vinayoti vā avinayoti vā. Tehānanda, bhikkhūhi sabbeheva samaggehi sannipatitabbaŋ. Sannipatitvā dhammanetti
samanumajjitabbā Dhammanettiŋ samanumajjitvā yathā tattha sameti tathā taŋ adhikaraṇaŋ vūpasametabbaŋ. Evaŋ
kho, ānanda, sammukhāvinayo hoti; evañca panidhekaccānaŋ adhikaraṇānaŋ vūpasamo hoti yadidaŋ–
sammukhāvinayena.
48. ‘Kathañcānanda, yebhuyyasikā hoti? Te ce, ānanda, bhikkhū na sakkonti taŋ adhikaraṇaŋ tasmiŋ āvāse
vūpasametuŋ. Tehānanda, bhikkhūhi yasmiŋ āvāse bahutarā bhikkhū so āvāso gantabbo. Tattha sabbeheva
samaggehi sannipatitabbaŋ. Sannipatitvā dhammanetti samanumajjitabbā. Dhammanettiŋ samanumajjitvā yathā
tattha sameti tathā taŋ adhikaraṇaŋ vūpasametabbaŋ. Evaŋ kho, ānanda, yebhuyyasikā hoti, evañca panidhekaccānaŋ
adhikaraṇānaŋ vūpasamo hoti yadidaŋ– yebhuyyasikāya.
49. ‘Kathañcānanda, sativinayo hoti? Idhānanda, bhikkhū bhikkhuŋ evarūpāya garukāya āpattiyā codenti
pārājikena vā pārājikasāmantena vā– “saratāyasmā evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā pārājikasāmantaŋ
vā” ti? So evamāha– “na kho ahaŋ, āvuso, sarāmi evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā pārājikasāmantaŋ
vā” ti. Tassa kho, ānanda, bhikkhuno sativinayo dātabbo. Evaŋ kho, ānanda, sativinayo hoti, evañca
panidhekaccānaŋ adhikaraṇānaŋ vūpasamo hoti yadidaŋ– sativinayena.
50. ‘Kathañcānanda (p. 3.036) amūḷhavinayo hoti? Idhānanda, bhikkhū bhikkhuŋ evarūpāya garukāya
āpattiyā codenti pārājikena vā pārājikasāmantena vā– “saratāyasmā evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā
pārājikasāmantaŋ vā” ti? (so evamāha– “na kho ahaŋ, āvuso, sarāmi evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā
pārājikasāmantaŋ vā” ti. Tamenaŋ so nibbeṭhentaŋ ativeṭheti– “inghāyasmā sādhukameva jānāhi yadi sarasi evarūpiŋ
garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā pārājikasāmantaŋ vā” ti.) So evamāha– “ahaŋ kho, āvuso, ummādaŋ pāpuṇiŋ
cetaso vipariyāsaŋ. Tena me ummattakena bahuŋ assāmaṇakaŋ ajjhāciṇṇaŋ bhāsitaparikkantaŋ . Nāhaŋ taŋ sarāmi.
Mūḷhena me etaŋ katan” ti. Tassa kho, ānanda, bhikkhuno amūḷhavinayo dātabbo. Evaŋ kho, ānanda amūḷhavinayo
hoti, evañca panidhekaccānaŋ adhikaraṇānaŋ vūpasamo hoti yadidaŋ– amūḷhavinayena.
51. ‘Kathañcānanda, paṭiññātakaraṇaŋ hoti? Idhānanda, bhikkhu codito vā acodito vā āpattiŋ sarati, vivarati
uttānīkaroti . Tena, ānanda, bhikkhunā vuḍḍhataraŋ bhikkhuŋ upasankamitvā ekaŋsaŋ cīvaraŋ katvā pāde vanditvā
ukkuṭikaŋ nisīditvā añjaliŋ paggahetvā evamassa vacanīyo– “ahaŋ, bhante, itthannāmaŋ āpattiŋ āpanno, taŋ
paṭidesemī” ti. So evamāha– “passasī” ti? “Āma passāmī” ti. “Āyatiŋ saŋvareyyāsī” ti. (“saŋvarissāmī” ti.) Evaŋ kho,
ānanda, paṭiññātakaraṇaŋ hoti, evañca panidhekaccānaŋ adhikaraṇānaŋ vūpasamo hoti yadidaŋ– paṭiññātakaraṇena.
52. ‘Kathañcānanda tassapāpiyasikā hoti? Idhānanda, bhikkhu bhikkhuŋ evarūpāya garukāya āpattiyā
codeti pārājikena vā pārājikasāmantena vā– “saratāyasmā evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā
pārājikasāmantaŋ vā” ti? So evamāha– “na kho ahaŋ, āvuso, sarāmi evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā
pārājikasāmantaŋ (p. 3.037) vā” ti. Tamenaŋ so nibbeṭhentaŋ ativeṭheti– “inghāyasmā sādhukameva jānāhi yadi
sarasi evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā pārājikasāmantaŋ vā” ti. So evamāha– “na kho ahaŋ, āvuso,
sarāmi evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā pārājikasāmantaŋ vā; sarāmi ca kho ahaŋ, āvuso, evarūpiŋ
appamattikaŋ āpattiŋ āpajjitā” ti. Tamenaŋ so nibbeṭhentaŋ ativeṭheti– “inghāyasmā sādhukameva jānāhi yadi sarasi
evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā pārājikasāmantaŋ vā” ti? So evamāha– “imañhi nāmāhaŋ, āvuso,
appamattikaŋ āpattiŋ āpajjitvā apuṭṭho paṭijānissāmi. Kiŋ panāhaŋ evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitvā pārājikaŋ vā
pārājikasāmantaŋ vā puṭṭho napaṭijānissāmī” ti? So evamāha– “imañhi nāma tvaŋ, āvuso appamattikaŋ āpattiŋ
āpajjitvā apuṭṭho napaṭijānissasi, kiŋ pana tvaŋ evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitvā pārājikaŋ vā pārājikasāmantaŋ vā
puṭṭho paṭijānissasi? Inghāyasmā sādhukameva jānāhi yadi sarasi evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā
pārājikasāmantaŋ vā” ti. So evamāha– “sarāmi kho ahaŋ, āvuso, evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā pārājikaŋ vā
pārājikasāmantaŋ vā. Davā me etaŋ vuttaŋ, ravā me etaŋ vuttaŋ– nāhaŋ taŋ sarāmi evarūpiŋ garukaŋ āpattiŋ āpajjitā
pārājikaŋ vā pārājikasāmantaŋ vā” ti. Evaŋ kho, ānanda, tassapāpiyasikā hoti, evañca panidhekaccānaŋ
adhikaraṇānaŋ vūpasamo hoti yadidaŋ– tassapāpiyasikāya.
53. ‘Kathañcānanda tiṇavatthārako hoti? Idhānanda, bhikkhūnaŋ bhaṇḍanajātānaŋ kalahajātānaŋ
vivādāpannānaŋ viharataŋ bahuŋ assāmaṇakaŋ ajjhāciṇṇaŋ hoti bhāsitaparikkantaŋ. Tehānanda, bhikkhūhi sabbeheva
samaggehi sannipatitabbaŋ. Sannipatitvā ekatopakkhikānaŋ bhikkhūnaŋ byattena bhikkhunā uṭṭhāyāsanā ekaŋsaŋ
cīvaraŋ katvā añjaliŋ paṇāmetvā sangho ñāpetabbo–
“Suṇātu me, bhante, sangho. Idaŋ amhākaŋ bhaṇḍanajātānaŋ kalahajātānaŋ vivādāpannānaŋ viharataŋ
bahuŋ assāmaṇakaŋ ajjhāciṇṇaŋ bhāsitaparikkantaŋ (p. 3.038) Yadi sanghassa pattakallaŋ, ahaŋ yā ceva imesaŋ
āyasmantānaŋ āpatti yā ca attano āpatti, imesañceva āyasmantānaŋ atthāya attano ca atthāya, sanghamajjhe
tiṇavatthārakena deseyyaŋ, ṭhapetvā thullavajjaŋ ṭhapetvā gihipaṭisaŋyuttan”’ ti.
‘Athāparesaŋ ekatopakkhikānaŋ bhikkhūnaŋ byattena bhikkhunā uṭṭhāyāsanā ekaŋsaŋ cīvaraŋ katvā añjaliŋ
paṇāmetvā sangho ñāpetabbo –
“Suṇātu me, bhante, sangho. Idaŋ amhākaŋ bhaṇḍanajātānaŋ kalahajātānaŋ vivādāpannānaŋ viharataŋ
bahuŋ assāmaṇakaŋ ajjhāciṇṇaŋ bhāsitaparikkantaŋ. Yadi sanghassa pattakallaŋ, ahaŋ yā ceva imesaŋ āyasmantānaŋ
āpatti yā ca attano āpatti, imesañceva āyasmantānaŋ atthāya attano ca atthāya, sanghamajjhe tiṇavatthārakena
deseyyaŋ, ṭhapetvā thullavajjaŋ ṭhapetvā gihipaṭisaŋyuttan”’ ti.
‘Evaŋ kho, ānanda, tiṇavatthārako hoti, evañca panidhekaccānaŋ adhikaraṇānaŋ vūpasamo hoti yadidaŋ–
tiṇavatthārakena.
54. ‘Chayime ānanda, dhammā sāraṇīyā piyakaraṇā garukaraṇā sangahāya avivādāya sāmaggiyā
ekībhāvāya saŋvattanti. Katame cha? Idhānanda, bhikkhuno mettaŋ kāyakammaŋ paccupaṭṭhitaŋ hoti sabrahmacārīsu
āvi ceva raho ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo sangahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya
saŋvattati.
‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhuno mettaŋ vacīkammaŋ paccupaṭṭhitaŋ hoti sabrahmacārīsu āvi ceva raho
ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo sangahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saŋvattati.
‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhuno mettaŋ manokammaŋ paccupaṭṭhitaŋ hoti sabrahmacārīsu āvi ceva raho
ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo sangahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saŋvattati.
‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu– ye te lābhā dhammikā dhammaladdhā antamaso
pattapariyāpannamattampi tathārūpehi lābhehi– apaṭivibhattabhogī hoti, sīlavantehi sabrahmacārīhi sādhāraṇabhogī.
Ayampi dhammo (p. 3.039) sāraṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo sangahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saŋvattati.
‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu– yāni tāni sīlāni akhaṇḍāni acchiddāni asabalāni akammāsāni bhujissāni
viññuppasatthāni aparāmaṭṭhāni samādhisaŋvattanikāni tathārūpesu sīlesu– sīlasāmaññagato viharati sabrahmacārīhi
āvi ceva raho ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo piyakaraṇo garukaraṇo sangahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya
saŋvattati.
‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu– yāyaŋ diṭṭhi ariyā niyyānikā niyyāti takkarassa sammā dukkhakkhayā
tathārūpāya diṭṭhiyā– diṭṭhisāmaññagato viharati sabrahmacārīhi āvi ceva raho ca. Ayampi dhammo sāraṇīyo
piyakaraṇo garukaraṇo sangahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saŋvattati. Ime kho, ānanda, cha sāraṇīyā
dhammā piyakaraṇā garukaraṇā sangahāya avivādāya sāmaggiyā ekībhāvāya saŋvattanti.
‘Ime ce tumhe, ānanda, cha sāraṇīye dhamme samādāya vatteyyātha, passatha no tumhe, ānanda, taŋ
vacanapathaŋ aṇuŋ vā thūlaŋ vā yaŋ tumhe nādhivāseyyāthā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Tasmātihānanda ime cha
sāraṇīye dhamme samādāya vattatha. Taŋ vo bhavissati dīgharattaŋ hitāya sukhāyā’ ti.
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā ānando bhagavato bhāsitaŋ abhinandīti.
Sāmagāmasuttaŋ niṭṭhitaŋ catutthaŋ.
5. Sunakkhattasuttaŋ
55. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā vesāliyaŋ viharati mahāvane kūṭāgārasālāyaŋ. Tena kho pana
samayena sambahulehi bhikkhūhi (p. 3.040) bhagavato santike aññā byākatā hoti– ‘“khīṇā jāti, vusitaŋ
brahmacariyaŋ, kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānāmā’ ti. Assosi kho sunakkhatto licchaviputto–
‘sambahulehi kira bhikkhūhi bhagavato santike aññā byākatā hoti– “khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ
karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānāmā’ ti. Atha kho sunakkhatto licchaviputto yena bhagavā tenupasankami;
upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho sunakkhatto licchaviputto
bhagavantaŋ etadavoca– ‘sutaŋ metaŋ, bhante– “sambahulehi kira bhikkhūhi bhagavato santike aññā byākatā– khīṇā
jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānāmā’ ti. ‘Ye te, bhante, bhikkhū bhagavato
santike aññaŋ byākaŋsu– “khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānāmā’ ti,
kacci te, bhante, bhikkhū sammadeva aññaŋ byākaŋsu udāhu santetthekacce bhikkhū adhimānena aññaŋ byākaŋsūti?
56. ‘Ye te, sunakkhatta, bhikkhū mama santike aññaŋ byākaŋsu– “khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ
karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānāmā’ ti ‘Santetthekacce bhikkhū sammadeva aññaŋ byākaŋsu, santi
panidhekacce bhikkhū adhimānenapi aññaŋ byākaŋsu. Tatra, sunakkhatta, ye te bhikkhū sammadeva aññaŋ byākaŋsu
tesaŋ taŋ tatheva hoti; ye pana te bhikkhū adhimānena aññaŋ byākaŋsu tatra, sunakkhatta, tathāgatassa evaŋ hoti–
“dhammaŋ nesaŋ desessan” ti . Evañcettha, sunakkhatta, tathāgatassa hoti– “dhammaŋ nesaŋ desessan” ti. Atha ca
panidhekacce moghapurisā pañhaŋ abhisankharitvā abhisankharitvā tathāgataŋ upasankamitvā pucchanti. Tatra,
sunakkhatta, yampi tathāgatassa evaŋ hoti– “dhammaŋ nesaŋ desessan” ti tassapi hoti aññathattan’ ti. ‘Etassa
bhagavā kālo, etassa sugata kālo, yaŋ bhagavā dhammaŋ deseyya. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’ ti. ‘Tena hi,
sunakkhatta suṇāhi, sādhukaŋ manasi karohi bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho sunakkhatto licchaviputto
bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca–
57. ‘Pañca (p. 3.041) kho ime, sunakkhatta, kāmaguṇā. Katame pañca? Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā
manāpā piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā, sotaviññeyyā saddā …pe… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā
rasā… kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā– ime kho, sunakkhatta, pañca
kāmaguṇā.
58. ‘Ṭhānaŋ kho panetaŋ, sunakkhatta, vijjati yaŋ idhekacco purisapuggalo lokāmisādhimutto assa.
Lokāmisādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca
anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaŋ bhajati, tena ca vittiŋ āpajjati; āneñjapaṭisaŋyuttāya ca pana kathāya
kacchamānāya na sussūsati, na sotaŋ odahati, na aññā cittaŋ upaṭṭhāpeti, na ca taŋ purisaŋ bhajati, na ca tena vittiŋ
āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, puriso sakamhā gāmā vā nigamā vā ciravippavuttho assa. So aññataraŋ purisaŋ
passeyya tamhā gāmā vā nigamā vā acirapakkantaŋ. So taŋ purisaŋ tassa gāmassa vā nigamassa vā khematañca
subhikkhatañca appābādhatañca puccheyya; tassa so puriso tassa gāmassa vā nigamassa vā khematañca
subhikkhatañca appābādhatañca saŋseyya. Taŋ kiŋ maññasi, sunakkhatta, api nu so puriso tassa purisassa
sussūseyya, sotaŋ odaheyya, aññā cittaŋ upaṭṭhāpeyya, tañca purisaŋ bhajeyya, tena ca vittiŋ āpajjeyyā’ ti? ‘Evaŋ,
bhante’. ‘Evameva kho, sunakkhatta, ṭhānametaŋ vijjati yaŋ idhekacco purisapuggalo lokāmisādhimutto assa.
Lokāmisādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca
anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaŋ bhajati, tena ca vittiŋ āpajjati; āneñjapaṭisaŋyuttāya ca pana kathāya
āpajjati. So evamassa veditabbo– “āneñjasaŋyojanena hi kho visaŋyutto
lokāmisādhimutto purisapuggalo”’ ti.
59. ‘Ṭhānaŋ (p. 3.042) kho panetaŋ, sunakkhatta, vijjati yaŋ idhekacco purisapuggalo āneñjādhimutto assa.
Āneñjādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca
anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaŋ bhajati, tena ca vittiŋ āpajjati; lokāmisapaṭisaŋyuttāya ca pana kathāya
āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, paṇḍupalāso bandhanā pavutto abhabbo haritattāya; evameva kho, sunakkhatta,
āneñjādhimuttassa purisapuggalassa ye lokāmisasaŋyojane se pavutte. So evamassa veditabbo–
“lokāmisasaŋyojanena hi kho visaŋyutto āneñjādhimutto purisapuggalo”’ ti.
60. ‘Ṭhānaŋ kho panetaŋ, sunakkhatta, vijjati yaŋ idhekacco purisapuggalo ākiñcaññāyatanādhimutto assa.
Ākiñcaññāyatanādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca
anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaŋ bhajati, tena ca vittiŋ āpajjati āneñjapaṭisaŋyuttāya ca pana kathāya
kacchamānāya na sussūsati, na sotaŋ odahati, na aññā cittaŋ upaṭṭhāpeti na ca taŋ purisaŋ bhajati, na ca tena vittiŋ
āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, puthusilā dvedhābhinnā appaṭisandhikā hoti; evameva kho, sunakkhatta,
ākiñcaññāyatanādhimuttassa purisapuggalassa ye āneñjasaŋyojane se bhinne. So evamassa veditabbo–
“āneñjasaŋyojanena hi kho visaŋyutto ākiñcaññāyatanādhimutto purisapuggalo”’ ti.
61. ‘Ṭhānaŋ kho panetaŋ, sunakkhatta, vijjati yaŋ idhekacco purisapuggalo
nevasaññānāsaññāyatanādhimutto assa. Nevasaññānāsaññāyatanādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa
tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaŋ bhajati, tena ca vittiŋ
āpajjati; ākiñcaññāyatanapaṭisaŋyuttāya ca pana kathāya kacchamānāya na sussūsati, na sotaŋ odahati, na aññā cittaŋ
upaṭṭhāpeti, na ca taŋ purisaŋ bhajati, na ca tena vittiŋ āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, puriso manuññabhojanaŋ
bhuttāvī chaḍḍeyya . Taŋ kiŋ maññasi, sunakkhatta, api (p. 3.043) nu tassa purisassa tasmiŋ bhatte puna
bhottukamyatā assā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Aduñhi, bhante, bhattaŋ paṭikūlasammatan’ ti.
‘Evameva kho, sunakkhatta, nevasaññānāsaññāyatanādhimuttassa purisapuggalassa ye ākiñcaññāyatanasaŋyojane se
vante. So evamassa veditabbo– “ākiñcaññāyatanasaŋyojanena hi kho visaŋyutto nevasaññānāsaññāyatanādhimutto
purisapuggalo” ti.
62. ‘Ṭhānaŋ kho panetaŋ, sunakkhatta, vijjati yaŋ idhekacco purisapuggalo sammā nibbānādhimutto assa.
Sammā nibbānādhimuttassa kho, sunakkhatta, purisapuggalassa tappatirūpī ceva kathā saṇṭhāti, tadanudhammañca
anuvitakketi, anuvicāreti, tañca purisaŋ bhajati, tena ca vittiŋ āpajjati; nevasaññānāsaññāyatanapaṭisaŋyuttāya ca
pana kathāya kacchamānāya na sussūsati, na sotaŋ odahati, na aññā cittaŋ upaṭṭhāpeti, na ca taŋ purisaŋ bhajati, na ca
tena vittiŋ āpajjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, tālo matthakacchinno abhabbo puna viruḷhiyā; evameva kho,
sunakkhatta, sammā nibbānādhimuttassa purisapuggalassa ye nevasaññānāsaññāyatanasaŋyojane se ucchinnamūle
tālāvatthukate anabhāvankate āyatiŋ anuppādadhamme. So evamassa veditabbo–
“nevasaññānāsaññāyatanasaŋyojanena hi kho visaŋyutto sammā nibbānādhimutto purisapuggalo”’ ti.
63. ‘Ṭhānaŋ kho panetaŋ, sunakkhatta, vijjati yaŋ idhekaccassa bhikkhuno evamassa– “taṇhā kho sallaŋ
samaṇena vuttaŋ, avijjāvisadoso, chandarāgabyāpādena ruppati. Taŋ me taṇhāsallaŋ pahīnaŋ, apanīto avijjāvisadoso,
sammā nibbānādhimuttohamasmī” ti. Evaŋmāni assa atathaŋ samānaŋ . So yāni sammā nibbānādhimuttassa
asappāyāni tāni anuyuñjeyya; asappāyaŋ cakkhunā rūpadassanaŋ anuyuñjeyya, asappāyaŋ sotena saddaŋ
anuyuñjeyya, asappāyaŋ ghānena gandhaŋ anuyuñjeyya, asappāyaŋ jivhāya rasaŋ anuyuñjeyya, asappāyaŋ kāyena
phoṭṭhabbaŋ anuyuñjeyya (p. 3.044) asappāyaŋ manasā dhammaŋ anuyuñjeyya. Tassa asappāyaŋ cakkhunā
rūpadassanaŋ anuyuttassa, asappāyaŋ sotena saddaŋ anuyuttassa, asappāyaŋ ghānena gandhaŋ anuyuttassa,
asappāyaŋ jivhāya rasaŋ anuyuttassa, asappāyaŋ kāyena phoṭṭhabbaŋ anuyuttassa, asappāyaŋ manasā dhammaŋ
anuyuttassa rāgo cittaŋ anuddhaŋseyya. So rāgānuddhaŋsitena cittena maraṇaŋ vā nigaccheyya maraṇamattaŋ vā
dukkhaŋ.
‘Seyyathāpi, sunakkhatta, puriso sallena viddho assa savisena gāḷhūpalepanena. Tassa mittāmaccā
ñātisālohitā bhisakkaŋ sallakattaŋ upaṭṭhāpeyyuŋ. Tassa so bhisakko sallakatto satthena vaṇamukhaŋ parikanteyya.
Satthena vaṇamukhaŋ parikantitvā esaniyā sallaŋ eseyya. Esaniyā sallaŋ esitvā sallaŋ abbuheyya, apaneyya
visadosaŋ sa-upādisesaŋ. Sa-upādisesoti jānamāno so evaŋ vadeyya– “ambho purisa, ubbhataŋ kho te sallaŋ, apanīto
visadoso sa-upādiseso . Analañca te antarāyāya. Sappāyāni ceva bhojanāni bhuñjeyyāsi, mā te asappāyāni bhojanāni
bhuñjato vaṇo assāvī assa. Kālena kālañca vaṇaŋ dhoveyyāsi, kālena kālaŋ vaṇamukhaŋ ālimpeyyāsi, mā te na
kālena kālaŋ vaṇaŋ dhovato na kālena kālaŋ vaṇamukhaŋ ālimpato pubbalohitaŋ vaṇamukhaŋ pariyonandhi. Mā ca
vātātape cārittaŋ anuyuñji, mā te vātātape cārittaŋ anuyuttassa rajosūkaŋ vaṇamukhaŋ anuddhaŋsesi. Vaṇānurakkhī
ca, ambho purisa, vihareyyāsi vaṇasāropī” ti . Tassa evamassa– “ubbhataŋ kho me sallaŋ, apanīto visadoso
anupādiseso. Analañca me antarāyāyā” ti. So asappāyāni ceva bhojanāni bhuñjeyya. Tassa asappāyāni bhojanāni
bhuñjato vaṇo assāvī assa. Na ca kālena kālaŋ vaṇaŋ dhoveyya, na ca kālena kālaŋ vaṇamukhaŋ ālimpeyya. Tassa na
kālena kālaŋ vaṇaŋ dhovato, na kālena kālaŋ vaṇamukhaŋ ālimpato pubbalohitaŋ vaṇamukhaŋ pariyonandheyya.
Vātātape ca cārittaŋ anuyuñjeyya. Tassa vātātape cārittaŋ anuyuttassa rajosūkaŋ vaṇamukhaŋ (p. 3.045)
anuddhaŋseyya. Na ca vaṇānurakkhī vihareyya na vaṇasāropī. Tassa imissā ca asappāyakiriyāya, asuci visadoso
apanīto sa-upādiseso tadubhayena vaṇo puthuttaŋ gaccheyya. So puthuttaŋ gatena vaṇena maraṇaŋ vā nigaccheyya
maraṇamattaŋ vā dukkhaŋ.
‘Evameva kho, sunakkhatta, ṭhānametaŋ vijjati yaŋ idhekaccassa bhikkhuno evamassa– “taṇhā kho sallaŋ
samaṇena vuttaŋ, avijjāvisadoso chandarāgabyāpādena ruppati. Taŋ me taṇhāsallaŋ pahīnaŋ, apanīto avijjāvisadoso,
sammā nibbānādhimuttohamasmī” ti. Evaŋmāni assa atathaŋ samānaŋ. So yāni sammā nibbānādhimuttassa
asappāyāni tāni anuyuñjeyya, asappāyaŋ cakkhunā rūpadassanaŋ anuyuñjeyya, asappāyaŋ sotena saddaŋ
anuyuñjeyya, asappāyaŋ ghānena gandhaŋ anuyuñjeyya, asappāyaŋ jivhāya rasaŋ anuyuñjeyya, asappāyaŋ kāyena
phoṭṭhabbaŋ anuyuñjeyya, asappāyaŋ manasā dhammaŋ anuyuñjeyya. Tassa asappāyaŋ cakkhunā rūpadassanaŋ
anuyuttassa, asappāyaŋ sotena saddaŋ anuyuttassa, asappāyaŋ ghānena gandhaŋ anuyuttassa, asappāyaŋ jivhāya
rasaŋ anuyuttassa, asappāyaŋ kāyena phoṭṭhabbaŋ anuyuttassa, asappāyaŋ manasā dhammaŋ anuyuttassa rāgo cittaŋ
anuddhaŋseyya. So rāgānuddhaŋsitena cittena maraṇaŋ vā nigaccheyya maraṇamattaŋ vā dukkhaŋ. Maraṇañhetaŋ,
sunakkhatta, ariyassa vinaye yo sikkhaŋ paccakkhāya hīnāyāvattati; maraṇamattañhetaŋ, sunakkhatta, dukkhaŋ yaŋ
aññataraŋ sankiliṭṭhaŋ āpattiŋ āpajjati.
64. ‘Ṭhānaŋ kho panetaŋ, sunakkhatta, vijjati yaŋ idhekaccassa bhikkhuno evamassa– “taṇhā kho sallaŋ
samaṇena vuttaŋ, avijjāvisadoso chandarāgabyāpādena ruppati. Taŋ me taṇhāsallaŋ pahīnaŋ, apanīto avijjāvisadoso,
sammā nibbānādhimuttohamasmī” ti. Sammā nibbānādhimuttasseva sato so yāni sammā nibbānādhimuttassa
asappāyāni tāni nānuyuñjeyya, asappāyaŋ cakkhunā rūpadassanaŋ nānuyuñjeyya, asappāyaŋ sotena saddaŋ
nānuyuñjeyya, asappāyaŋ ghānena gandhaŋ nānuyuñjeyya, asappāyaŋ jivhāya rasaŋ nānuyuñjeyya, asappāyaŋ
kāyena phoṭṭhabbaŋ nānuyuñjeyya, asappāyaŋ manasā dhammaŋ nānuyuñjeyya. Tassa asappāyaŋ cakkhunā
rūpadassanaŋ nānuyuttassa, asappāyaŋ sotena saddaŋ nānuyuttassa, asappāyaŋ ghānena gandhaŋ nānuyuttassa,
asappāyaŋ jivhāya rasaŋ nānuyuttassa, asappāyaŋ (p. 3.046) kāyena phoṭṭhabbaŋ nānuyuttassa, asappāyaŋ manasā
dhammaŋ nānuyuttassa rāgo cittaŋ nānuddhaŋseyya. So na rāgānuddhaŋsitena cittena neva maraṇaŋ vā nigaccheyya
na maraṇamattaŋ vā dukkhaŋ.
‘Seyyathāpi, sunakkhatta, puriso sallena viddho assa savisena gāḷhūpalepanena. Tassa mittāmaccā
ñātisālohitā bhisakkaŋ sallakattaŋ upaṭṭhāpeyyuŋ. Tassa so bhisakko sallakatto satthena vaṇamukhaŋ parikanteyya.
Satthena vaṇamukhaŋ parikantitvā esaniyā sallaŋ eseyya. Esaniyā sallaŋ esitvā sallaŋ abbuheyya, apaneyya
visadosaŋ anupādisesaŋ. Anupādisesoti jānamāno so evaŋ vadeyya– “ambho purisa, ubbhataŋ kho te sallaŋ, apanīto
visadoso anupādiseso. Analañca te antarāyāya. Sappāyāni ceva bhojanāni bhuñjeyyāsi, mā te asappāyāni bhojanāni
bhuñjato vaṇo assāvī assa. Kālena kālañca vaṇaŋ dhoveyyāsi, kālena kālaŋ vaṇamukhaŋ ālimpeyyāsi. Mā te na
kālena kālaŋ vaṇaŋ dhovato na kālena kālaŋ vaṇamukhaŋ ālimpato pubbalohitaŋ vaṇamukhaŋ pariyonandhi. Mā ca
vātātape cārittaŋ anuyuñji, mā te vātātape cārittaŋ anuyuttassa rajosūkaŋ vaṇamukhaŋ anuddhaŋsesi Vaṇānurakkhī
ca, ambho purisa, vihareyyāsi vaṇasāropī” ti. Tassa evamassa– “ubbhataŋ kho me sallaŋ, apanīto visadoso
anupādiseso. Analañca me antarāyāyā” ti. So sappāyāni ceva bhojanāni bhuñjeyya. Tassa sappāyāni bhojanāni
bhuñjato vaṇo na assāvī assa. Kālena kālañca vaṇaŋ dhoveyya, kālena kālaŋ vaṇamukhaŋ ālimpeyya. Tassa kālena
kālaŋ vaṇaŋ dhovato kālena kālaŋ vaṇamukhaŋ ālimpato na pubbalohitaŋ vaṇamukhaŋ pariyonandheyya. Na ca
vātātape cārittaŋ anuyuñjeyya. Tassa vātātape cārittaŋ ananuyuttassa rajosūkaŋ vaṇamukhaŋ nānuddhaŋseyya.
Vaṇānurakkhī ca vihareyya vaṇasāropī. Tassa imissā ca sappāyakiriyāya asu ca visadoso apanīto anupādiseso
tadubhayena vaṇo viruheyya. So ruḷhena vaṇena sañchavinā neva maraṇaŋ vā nigaccheyya na maraṇamattaŋ vā
dukkhaŋ.
‘Evameva (p. 3.047) kho, sunakkhatta, ṭhānametaŋ vijjati yaŋ idhekaccassa bhikkhuno evamassa– “taṇhā
kho sallaŋ samaṇena vuttaŋ, avijjāvisadoso chandarāgabyāpādena ruppati. Taŋ me taṇhāsallaŋ pahīnaŋ, apanīto
avijjāvisadoso, sammā nibbānādhimuttohamasmī” ti. Sammā nibbānādhimuttasseva sato so yāni sammā
nibbānādhimuttassa asappāyāni tāni nānuyuñjeyya, asappāyaŋ cakkhunā rūpadassanaŋ nānuyuñjeyya, asappāyaŋ
sotena saddaŋ nānuyuñjeyya, asappāyaŋ ghānena gandhaŋ nānuyuñjeyya, asappāyaŋ jivhāya rasaŋ nānuyuñjeyya,
asappāyaŋ kāyena phoṭṭhabbaŋ nānuyuñjeyya, asappāyaŋ manasā dhammaŋ nānuyuñjeyya. Tassa asappāyaŋ
cakkhunā rūpadassanaŋ nānuyuttassa, asappāyaŋ sotena saddaŋ nānuyuttassa, asappāyaŋ ghānena gandhaŋ
nānuyuttassa, asappāyaŋ jivhāya rasaŋ nānuyuttassa, asappāyaŋ kāyena phoṭṭhabbaŋ nānuyuttassa, asappāyaŋ
manasā dhammaŋ nānuyuttassa, rāgo cittaŋ nānuddhaŋseyya. So na rāgānuddhaŋsitena cittena neva maraṇaŋ vā
nigaccheyya na maraṇamattaŋ vā dukkhaŋ.
65. ‘Upamā kho me ayaŋ, sunakkhatta, katā atthassa viññāpanāya. Ayaŋyevettha attho– vaṇoti kho,
sunakkhatta, channetaŋ ajjhattikānaŋ āyatanānaŋ adhivacanaŋ; visadosoti kho, sunakkhatta, avijjāyetaŋ adhivacanaŋ;
sallanti kho, sunakkhatta, taṇhāyetaŋ adhivacanaŋ; esanīti kho, sunakkhatta, satiyāyetaŋ adhivacanaŋ; satthanti kho,
sunakkhatta, ariyāyetaŋ paññāya adhivacanaŋ; bhisakko sallakattoti kho, sunakkhatta, tathāgatassetaŋ adhivacanaŋ
arahato sammāsambuddhassa.
‘So vata, sunakkhatta, bhikkhu chasu phassāyatanesu saŋvutakārī “upadhi dukkhassa mūlan” ti– iti viditvā
nirupadhi upadhisankhaye vimutto upadhismiŋ vā kāyaŋ upasaŋharissati cittaŋ vā uppādessatīti– netaŋ ṭhānaŋ vijjati.
Seyyathāpi, sunakkhatta, āpānīyakaŋso vaṇṇasampanno gandhasampanno rasasampanno; so ca kho visena saŋsaṭṭho.
Atha puriso āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikūlo. Taŋ kiŋ maññasi, sunakkhatta, api nu
so puriso amuŋ āpānīyakaŋsaŋ piveyya yaŋ jaññā– “imāhaŋ pivitvā maraṇaŋ vā nigacchāmi maraṇamattaŋ vā
dukkhan”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Evameva kho, sunakkhatta, so vata bhikkhu chasu phassāyatanesu saŋvutakārī
“upadhi dukkhassa mūlan” ti– iti viditvā nirupadhi upadhisankhaye vimutto (p. 3.048) upadhismiŋ vā kāyaŋ
upasaŋharissati cittaŋ vā uppādessatīti– netaŋ ṭhānaŋ vijjati. Seyyathāpi, sunakkhatta, āsīviso ghoraviso. Atha puriso
āgaccheyya jīvitukāmo amaritukāmo sukhakāmo dukkhapaṭikūlo. Taŋ kiŋ maññasi, sunakkhatta, api nu so puriso
amussa āsīvisassa ghoravisassa hatthaŋ vā anguṭṭhaŋ vā dajjā yaŋ jaññā– “imināhaŋ daṭṭho maraṇaŋ vā nigacchāmi
maraṇamattaŋ vā dukkhan”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Evameva kho, sunakkhatta, so vata bhikkhu chasu
phassāyatanesu saŋvutakārī “upadhi dukkhassa mūlan” ti– iti viditvā nirupadhi upadhisankhaye vimutto upadhismiŋ
vā kāyaŋ upasaŋharissati cittaŋ vā uppādessatīti– netaŋ ṭhānaŋ vijjatī’ ti.
Idamavoca bhagavā. Attamano sunakkhatto licchaviputto bhagavato bhāsitaŋ abhinandīti.
Sunakkhattasuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.
6. Āneñjasappāyasuttaŋ
66. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā kurūsu viharati kammāsadhammaŋ nāma kurūnaŋ nigamo.
etadavoca– ‘aniccā, bhikkhave, kāmā tucchā musā mosadhammā. Māyākatame taŋ, bhikkhave, bālalāpanaŋ. Ye ca
diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā–
ubhayametaŋ māradheyyaŋ, mārassesa visayo, mārassesa nivāpo, mārassesa gocaro. Etthete pāpakā akusalā mānasā
abhijjhāpi byāpādāpi sārambhāpi saŋvattanti. Teva ariyasāvakassa idhamanusikkhato antarāyāya sambhavanti. Tatra,
bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– “ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca
diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā– ubhayametaŋ māradheyyaŋ, mārassesa visayo,
mārassesa nivāpo, mārassesa gocaro. Etthete (p. 3.049) pāpakā akusalā mānasā abhijjhāpi byāpādāpi sārambhāpi
saŋvattanti, teva ariyasāvakassa idhamanusikkhato antarāyāya sambhavanti. Yaŋnūnāhaŋ vipulena mahaggatena
cetasā vihareyyaŋ abhibhuyya lokaŋ adhiṭṭhāya manasā. Vipulena hi me mahaggatena cetasā viharato abhibhuyya
lokaŋ adhiṭṭhāya manasā ye pāpakā akusalā mānasā abhijjhāpi byāpādāpi sārambhāpi te na bhavissanti. Tesaŋ pahānā
aparittañca me cittaŋ bhavissati appamāṇaŋ subhāvitan” ti. Tassa evaŋpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaŋ
pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā āneñjaŋ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraŋ maraṇā.
Ṭhānametaŋ vijjati yaŋ taŋsaŋvattanikaŋ viññāṇaŋ assa āneñjūpagaŋ. Ayaŋ, bhikkhave, paṭhamā āneñjasappāyā
paṭipadā akkhāyati’.
67. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– “ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca
samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā yā ca samparāyikā kāmasaññā; yaŋ kiñci rūpaŋ (sabbaŋ rūpaŋ)
cattāri ca mahābhūtāni, catunnañca mahābhūtānaŋ upādāyarūpan” ti. Tassa evaŋpaṭipannassa tabbahulavihārino
āyatane cittaŋ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā āneñjaŋ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraŋ
maraṇā. Ṭhānametaŋ vijjati yaŋ taŋsaŋvattanikaŋ viññāṇaŋ assa āneñjūpagaŋ. Ayaŋ, bhikkhave, dutiyā
āneñjasappāyā paṭipadā akkhāyati.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– “ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca
samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā; ye ca diṭṭhadhammikā rūpā, ye
ca samparāyikā rūpā; yā ca diṭṭhadhammikā rūpasaññā, yā ca samparāyikā rūpasaññā– ubhayametaŋ aniccaŋ.
Yadaniccaŋ taŋ nālaŋ abhinandituŋ, nālaŋ abhivadituŋ, nālaŋ ajjhositun” ti. Tassa evaŋpaṭipannassa
tabbahulavihārino āyatane cittaŋ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā āneñjaŋ samāpajjati paññāya vā adhimuccati
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā. Ṭhānametaŋ vijjati yaŋ taŋsaŋvattanikaŋ viññāṇaŋ assa āneñjūpagaŋ. Ayaŋ, bhikkhave,
tatiyā āneñjasappāyā paṭipadā akkhāyati.
68. ‘Puna (p. 3.050) caparaŋ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– “ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye
ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā; ye ca diṭṭhadhammikā rūpā,
ye ca samparāyikā rūpā; yā ca diṭṭhadhammikā rūpasaññā, yā ca samparāyikā rūpasaññā; yā ca āneñjasaññā– sabbā
saññā. Yatthetā aparisesā nirujjhanti etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ– yadidaŋ ākiñcaññāyatanan” ti. Tassa evaŋpaṭipannassa
tabbahulavihārino āyatane cittaŋ pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā ākiñcaññāyatanaŋ samāpajjati paññāya vā
adhimuccati kāyassa bhedā paraŋ maraṇā. Ṭhānametaŋ vijjati yaŋ taŋsaŋvattanikaŋ viññāṇaŋ assa
ākiñcaññāyatanūpagaŋ. Ayaŋ, bhikkhave, paṭhamā ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā akkhāyati.
69. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, ariyasāvako araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā iti
paṭisañcikkhati– “suññamidaŋ attena vā attaniyena vā” ti. Tassa evaŋpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaŋ
pasīdati. Sampasāde sati etarahi vā ākiñcaññāyatanaŋ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraŋ
maraṇā. Ṭhānametaŋ vijjati yaŋ taŋsaŋvattanikaŋ viññāṇaŋ assa ākiñcaññāyatanūpagaŋ. Ayaŋ, bhikkhave, dutiyā
ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā akkhāyati.
70. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– “nāhaŋ kvacani kassaci kiñcanatasmiŋ, na ca
mama kvacani kismiñci kiñcanaŋ natthī” ti. Tassa evaŋpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaŋ pasīdati.
Sampasāde sati etarahi vā ākiñcaññāyatanaŋ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraŋ maraṇā.
Ṭhānametaŋ vijjati yaŋ taŋsaŋvattanikaŋ viññāṇaŋ assa ākiñcaññāyatanūpagaŋ. Ayaŋ, bhikkhave, tatiyā
ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā akkhāyati.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, ariyasāvako iti paṭisañcikkhati – “ye ca diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca
samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā; ye ca diṭṭhadhammikā rūpā, ye
ca samparāyikā rūpā; yā ca diṭṭhadhammikā rūpasaññā, yā ca samparāyikā rūpasaññā (p. 3.051) yā ca āneñjasaññā,
yā ca ākiñcaññāyatanasaññā– sabbā saññā. Yatthetā aparisesā nirujjhanti etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ– yadidaŋ
nevasaññānāsaññāyatanan” ti. Tassa evaŋpaṭipannassa tabbahulavihārino āyatane cittaŋ pasīdati. Sampasāde sati
etarahi vā nevasaññānāsaññāyatanaŋ samāpajjati paññāya vā adhimuccati kāyassa bhedā paraŋ maraṇā. Ṭhānametaŋ
vijjati yaŋ taŋsaŋvattanikaŋ viññāṇaŋ assa nevasaññānāsaññāyatanūpagaŋ. Ayaŋ, bhikkhave,
nevasaññānāsaññāyatanasappāyā paṭipadā akkhāyatī’ ti.
71. Evaŋ vutte, āyasmā ānando bhagavantaŋ etadavoca– ‘idha, bhante, bhikkhu evaŋ paṭipanno hoti– “no
cassa, no ca me siyā; na bhavissati, na me bhavissati; yadatthi yaŋ, bhūtaŋ– taŋ pajahāmī” ti. Evaŋ upekkhaŋ
paṭilabhati. Parinibbāyeyya nu kho so, bhante, bhikkhu na vā parinibbāyeyyā’ ti? ‘Apetthekacco, ānanda, bhikkhu
parinibbāyeyya, apetthekacco bhikkhu na parinibbāyeyyā’ ti. ‘Ko nu kho, bhante, hetu ko paccayo yenapetthekacco
bhikkhu parinibbāyeyya, apetthekacco bhikkhu na parinibbāyeyyā’ ti? ‘Idhānanda, bhikkhu evaŋ paṭipanno hoti– “no
cassa, no ca me siyā; na bhavissati, na me bhavissati; yadatthi, yaŋ bhūtaŋ– taŋ pajahāmī” ti. Evaŋ upekkhaŋ
paṭilabhati. So taŋ upekkhaŋ abhinandati, abhivadati, ajjhosāya tiṭṭhati. Tassa taŋ upekkhaŋ abhinandato abhivadato
ajjhosāya tiṭṭhato tannissitaŋ hoti viññāṇaŋ tadupādānaŋ. Sa-upādāno, ānanda, bhikkhu na parinibbāyatī’ ti. ‘Kahaŋ
pana so, bhante, bhikkhu upādiyamāno upādiyatī’ ti? ‘Nevasaññānāsaññāyatanaŋ, ānandā’ ti. ‘Upādānaseṭṭhaŋ kira
so, bhante, bhikkhu upādiyamāno upādiyatī’ ti? ‘Upādānaseṭṭhañhi so, ānanda, bhikkhu upādiyamāno upādiyati.
Upādānaseṭṭhañhetaŋ, ānanda, yadidaŋ– nevasaññānāsaññāyatanaŋ’.
72. ‘Idhānanda, bhikkhu evaŋ paṭipanno hoti– “no cassa, no ca me siyā; na bhavissati, na me bhavissati;
yadatthi, yaŋ bhūtaŋ– taŋ pajahāmī” ti. Evaŋ upekkhaŋ paṭilabhati. So taŋ upekkhaŋ nābhinandati, nābhivadati, na
ajjhosāya tiṭṭhati. Tassa taŋ upekkhaŋ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya (p. 3.052) tiṭṭhato na tannissitaŋ hoti
viññāṇaŋ na tadupādānaŋ. Anupādāno, ānanda, bhikkhu parinibbāyatī’ ti.
73. ‘Acchariyaŋ, bhante, abbhutaŋ, bhante! Nissāya nissāya kira no, bhante, bhagavatā oghassa nittharaṇā
akkhātā. Katamo pana, bhante, ariyo vimokkho’ ti? ‘Idhānanda, bhikkhu ariyasāvako iti paṭisañcikkhati– “ye ca
diṭṭhadhammikā kāmā, ye ca samparāyikā kāmā; yā ca diṭṭhadhammikā kāmasaññā, yā ca samparāyikā kāmasaññā;
ye ca diṭṭhadhammikā rūpā, ye ca samparāyikā rūpā; yā ca diṭṭhadhammikā rūpasaññā, yā ca samparāyikā rūpasaññā;
yā ca āneñjasaññā, yā ca ākiñcaññāyatanasaññā yā ca nevasaññānāsaññāyatanasaññā– esa sakkāyo yāvatā sakkāyo.
Etaŋ amataŋ yadidaŋ anupādā cittassa vimokkho. Iti, kho, ānanda, desitā mayā āneñjasappāyā paṭipadā, desitā
ākiñcaññāyatanasappāyā paṭipadā, desitā nevasaññānāsaññāyatanasappāyā paṭipadā, desitā nissāya nissāya oghassa
nittharaṇā, desito ariyo vimokkho. Yaŋ kho, ānanda, satthārā karaṇīyaŋ sāvakānaŋ hitesinā anukampakena
anukampaŋ upādāya, kataŋ vo taŋ mayā. Etāni, ānanda, rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni. Jhāyathānanda, mā
pamādattha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaŋ vo amhākaŋ anusāsanī”’ ti.
Āneñjasappāyasuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.
7. Gaṇakamoggallānasuttaŋ
74. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati pubbārāme migāramātupāsāde. Atha kho
gaṇakamoggallāno brāhmaṇo yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā bhagavatā saddhiŋ sammodi.
Sammodanīyaŋ kathaŋ (p. 3.053) sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho gaṇakamoggallāno
brāhmaṇo bhagavantaŋ etadavoca–
‘Seyyathāpi, bho gotama, imassa migāramātupāsādassa dissati anupubbasikkhā anupubbakiriyā
anupubbapaṭipadā yadidaŋ– yāva pacchimasopānakaḷevarā: imesampi hi, bho gotama, brāhmaṇānaŋ dissati
anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā yadidaŋ– ajjhene: imesampi hi, bho gotama, issāsānaŋ dissati
anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā yadidaŋ– issatthe . Amhākampi hi, bho gotama, gaṇakānaŋ
gaṇanājīvānaŋ dissati anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā yadidaŋ– sankhāne. Mayañhi, bho gotama,
antevāsiŋ labhitvā paṭhamaŋ evaŋ gaṇāpema– “ekaŋ ekakaŋ, dve dukā, tīṇi tikā, cattāri catukkā, pañca pañcakā, cha
chakkā, satta sattakā, aṭṭha aṭṭhakā, nava navakā, dasa dasakā” ti; satampi mayaŋ, bho gotama, gaṇāpema, bhiyyopi
gaṇāpema. Sakkā nu kho, bho gotama, imasmimpi dhammavinaye evameva anupubbasikkhā anupubbakiriyā
anupubbapaṭipadā paññapetun’ ti?
75. ‘Sakkā brāhmaṇa, imasmimpi dhammavinaye anupubbasikkhā anupubbakiriyā anupubbapaṭipadā
paññapetuŋ. Seyyathāpi, brāhmaṇa, dakkho assadammako bhaddaŋ assājānīyaŋ labhitvā paṭhameneva mukhādhāne
kāraṇaŋ kāreti, atha uttariŋ kāraṇaŋ kāreti; evameva kho, brāhmaṇa, tathāgato purisadammaŋ labhitvā paṭhamaŋ evaŋ
vineti– “ehi tvaŋ, bhikkhu, sīlavā hohi, pātimokkhasaŋvarasaŋvuto viharāhi ācāragocarasampanno aṇumattesu
vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhassu sikkhāpadesū”’ ti.
‘Yato kho, brāhmaṇa, bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaŋvarasaŋvuto viharati ācāragocarasampanno
aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu, tamenaŋ tathāgato uttariŋ vineti– “ehi tvaŋ,
bhikkhu, indriyesu guttadvāro hohi, cakkhunā rūpaŋ disvā mā nimittaggāhī hohi mānubyañjanaggāhī.
Yatvādhikaraṇamenaŋ cakkhundriyaŋ asaŋvutaŋ viharantaŋ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā
anvāssaveyyuŋ tassa saŋvarāya paṭipajjāhi; rakkhāhi cakkhundriyaŋ, cakkhundriye saŋvaraŋ (p. 3.054) āpajjāhi.
Sotena saddaŋ sutvā …pe… ghānena gandhaŋ ghāyitvā …pe… jivhāya rasaŋ sāyitvā …pe… kāyena phoṭṭhabbaŋ
phusitvā …pe… manasā dhammaŋ viññāya mā nimittaggāhī hohi mānubyañjanaggāhī. Yatvādhikaraṇamenaŋ
manindriyaŋ asaŋvutaŋ viharantaŋ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuŋ tassa saŋvarāya
paṭipajjāhi; rakkhāhi manindriyaŋ, manindriye saŋvaraŋ āpajjāhī”’ ti.
‘Yato kho, brāhmaṇa, bhikkhu indriyesu guttadvāro hoti, tamenaŋ tathāgato uttariŋ vineti– “ehi tvaŋ,
bhikkhu, bhojane mattaññū hohi. Paṭisankhā yoniso āhāraŋ āhāreyyāsi– neva davāya na madāya na maṇḍanāya na
vibhūsanāya, yāvadeva imassa kāyassa ṭhitiyā yāpanāya vihiŋsūparatiyā brahmacariyānuggahāya– iti purāṇañca
vedanaŋ paṭihankhāmi, navañca vedanaŋ na uppādessāmi, yātrā ca me bhavissati anavajjatā ca phāsuvihāro cā”’ ti.
‘Yato kho, brāhmaṇa bhikkhu bhojane mattaññū hoti, tamenaŋ tathāgato uttariŋ vineti– “ehi tvaŋ, bhikkhu,
jāgariyaŋ anuyutto viharāhi, divasaŋ cankamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaŋ parisodhehi, rattiyā
paṭhamaŋ yāmaŋ cankamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaŋ parisodhehi, rattiyā majjhimaŋ yāmaŋ
dakkhiṇena passena sīhaseyyaŋ kappeyyāsi pāde pādaŋ accādhāya sato sampajāno uṭṭhānasaññaŋ manasikaritvā,
rattiyā pacchimaŋ yāmaŋ paccuṭṭhāya cankamena nisajjāya āvaraṇīyehi dhammehi cittaŋ parisodhehī”’ ti.
‘Yato kho, brāhmaṇa, bhikkhu jāgariyaŋ anuyutto hoti, tamenaŋ tathāgato uttariŋ vineti– “ehi tvaŋ,
bhikkhu, satisampajaññena samannāgato hohi, abhikkante paṭikkante sampajānakārī ālokite vilokite sampajānakārī,
samiñjite pasārite sampajānakārī, sanghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī
uccārapassāvakamme sampajānakārī, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve sampajānakārī”’ ti.
‘Yato kho, brāhmaṇa, bhikkhu satisampajaññena samannāgato hoti, tamenaŋ tathāgato uttariŋ vineti– “ehi
tvaŋ, bhikkhu, vivittaŋ senāsanaŋ bhajāhi (p. 3.055) araññaŋ rukkhamūlaŋ pabbataŋ kandaraŋ giriguhaŋ susānaŋ
vanapatthaŋ abbhokāsaŋ palālapuñjan” ti. So vivittaŋ senāsanaŋ bhajati araññaŋ rukkhamūlaŋ pabbataŋ kandaraŋ
giriguhaŋ susānaŋ vanappatthaŋ abbhokāsaŋ palālapuñjaŋ. So pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkanto nisīdati pallankaŋ
ābhujitvā, ujuŋ kāyaŋ paṇidhāya, parimukhaŋ satiŋ upaṭṭhapetvā. So abhijjhaŋ loke pahāya vigatābhijjhena cetasā
viharati, abhijjhāya cittaŋ parisodheti; byāpādapadosaŋ pahāya abyāpannacitto viharati sabbapāṇabhūtahitānukampī,
byāpādapadosā cittaŋ parisodheti; thinamiddhaŋ pahāya vigatathinamiddho viharati ālokasaññī sato sampajāno,
thinamiddhā cittaŋ parisodheti; uddhaccakukkuccaŋ pahāya anuddhato viharati ajjhattaŋ vūpasantacitto,
uddhaccakukkuccā cittaŋ parisodheti; vicikicchaŋ pahāya tiṇṇavicikiccho viharati akathankathī kusalesu dhammesu,
vicikicchāya cittaŋ parisodheti.
76. ‘So ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe vivicceva kāmehi vivicca
akusalehi dhammehi savitakkaŋ savicāraŋ vivekajaŋ pītisukhaŋ paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati.
Vitakkavicārānaŋ vūpasamā ajjhattaŋ sampasādanaŋ …pe… dutiyaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Pītiyā ca virāgā…
tatiyaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Sukhassa ca pahānā… catutthaŋ jhānaŋ upasampajja viharati.
‘Ye kho te, brāhmaṇa, bhikkhū sekkhā apattamānasā anuttaraŋ yogakkhemaŋ patthayamānā viharanti tesu
me ayaŋ evarūpī anusāsanī hoti. Ye pana te bhikkhū arahanto khīṇāsavā vusitavanto katakaraṇīyā ohitabhārā
anuppattasadatthā parikkhīṇabhavasaŋyojanā sammadaññā vimuttā tesaŋ ime dhammā diṭṭhadhammasukhavihārāya
ceva saŋvattanti, satisampajaññāya cā’ ti.
Evaŋ vutte, gaṇakamoggallāno brāhmaṇo bhagavantaŋ etadavoca– ‘kiŋ nu kho bhoto gotamassa sāvakā
bhotā gotamena evaŋ ovadīyamānā evaŋ anusāsīyamānā sabbe accantaŋ niṭṭhaŋ nibbānaŋ ārādhentntti udāhu ekacce
nārādhentī’ ti? ‘Appekacce kho, brāhmaṇa, mama sāvakā mayā (p. 3.056) evaŋ ovadīyamānā evaŋ anusāsīyamānā
accantaŋ niṭṭhaŋ nibbānaŋ ārādhenti, ekacce nārādhentī’ ti.
‘Ko nu kho, bho gotama, hetu ko paccayo yaŋ tiṭṭhateva nibbānaŋ, tiṭṭhati nibbānagāmī maggo, tiṭṭhati
bhavaŋ gotamo samādapetā; atha ca pana bhoto gotamassa sāvakā bhotā gotamena evaŋ ovadīyamānā evaŋ
anusāsīyamānā appekacce accantaŋ niṭṭhaŋ nibbānaŋ ārādhenti, ekacce nārādhentī’ ti?
77. ‘Tena hi, brāhmaṇa, taŋyevettha paṭipucchissāmi. Yathā te khameyya tathā naŋ byākareyyāsi. Taŋ kiŋ
maññasi brāhmaṇa, kusalo tvaŋ rājagahagāmissa maggassā’ ti? ‘Evaŋ, bho, kusalo ahaŋ rājagahagāmissa maggassā’
ti. ‘Taŋ kiŋ maññasi, brāhmaṇa, idha puriso āgaccheyya rājagahaŋ gantukāmo. So taŋ upasankamitvā evaŋ vadeyya–
“icchāmahaŋ, bhante, rājagahaŋ gantuŋ; tassa me rājagahassa maggaŋ upadisā” ti. Tamenaŋ tvaŋ evaŋ vadeyyāsi–
“ehambho purisa, ayaŋ maggo rājagahaŋ gacchati. Tena muhuttaŋ gaccha, tena muhuttaŋ gantvā dakkhissasi amukaŋ
nāma gāmaŋ, tena muhuttaŋ gaccha, tena muhuttaŋ gantvā dakkhissasi amukaŋ nāma nigamaŋ; tena muhuttaŋ
gaccha, tena muhuttaŋ gantvā dakkhissasi rājagahassa ārāmarāmaṇeyyakaŋ vanarāmaṇeyyakaŋ bhūmirāmaṇeyyakaŋ
pokkharaṇīrāmaṇeyyakan” ti. So tayā evaŋ ovadīyamāno evaŋ anusāsīyamāno ummaggaŋ gahetvā pacchāmukho
gaccheyya. Atha dutiyo puriso āgaccheyya rājagahaŋ gantukāmo. So taŋ upasankamitvā evaŋ vadeyya–
“icchāmahaŋ, bhante, rājagahaŋ gantuŋ; tassa me rājagahassa maggaŋ upadisā” ti. Tamenaŋ tvaŋ evaŋ vadeyyāsi–
“ehambho purisa, ayaŋ maggo rājagahaŋ gacchati. Tena muhuttaŋ gaccha, tena muhuttaŋ gantvā dakkhissasi amukaŋ
nāma gāmaŋ; tena muhuttaŋ gaccha, tena muhuttaŋ gantvā dakkhissasi amukaŋ nāma nigamaŋ; tena muhuttaŋ
gaccha, tena muhuttaŋ gantvā dakkhissasi rājagahassa ārāmarāmaṇeyyakaŋ vanarāmaṇeyyakaŋ bhūmirāmaṇeyyakaŋ
pokkharaṇīrāmaṇeyyakan” ti. So tayā evaŋ ovadīyamāno evaŋ anusāsīyamāno sotthinā rājagahaŋ gaccheyya. Ko nu
kho, brāhmaṇa, hetu ko paccayo yaŋ tiṭṭhateva rājagahaŋ (p. 3.057) tiṭṭhati rājagahagāmī maggo, tiṭṭhasi tvaŋ
samādapetā; atha ca pana tayā evaŋ ovadīyamāno evaŋ anusāsīyamāno eko puriso ummaggaŋ gahetvā pacchāmukho
gaccheyya, eko sotthinā rājagahaŋ gaccheyyā’ ti? ‘Ettha kyāhaŋ, bho gotama, karomi? Maggakkhāyīhaŋ, bho
gotamā’ ti.
‘Evameva kho, brāhmaṇa, tiṭṭhateva nibbānaŋ, tiṭṭhati nibbānagāmī maggo, tiṭṭhāmahaŋ samādapetā; atha
ca pana mama sāvakā mayā evaŋ ovadīyamānā evaŋ anusāsīyamānā appekacce accantaŋ niṭṭhaŋ nibbānaŋ ārādhenti,
ekacce nārādhenti. Ettha kyāhaŋ, brāhmaṇa, karomi? Maggakkhāyīhaŋ, brāhmaṇa, tathāgato’ ti.
78. Evaŋ vutte, gaṇakamoggallāno brāhmaṇo bhagavantaŋ etadavoca– ‘yeme, bho gotama, puggalā
assaddhā jīvikatthā na saddhā agārasmā anagāriyaŋ pabbajitā saṭhā māyāvino ketabino uddhatā unnaḷā capalā
mukharā vikiṇṇavācā indriyesu aguttadvārā bhojane amattaññuno jāgariyaŋ ananuyuttā sāmaññe anapekkhavanto
sikkhāya na tibbagāravā bāhulikā sāthalikā okkamane pubbangamā paviveke nikkhittadhurā kusītā hīnavīriyā
muṭṭhassatino asampajānā asamāhitā vibbhantacittā duppaññā eḷamūgā, na tehi bhavaŋ gotamo saddhiŋ saŋvasati’.
‘Ye pana te kulaputtā saddhā agārasmā anagāriyaŋ pabbajitā asaṭhā amāyāvino aketabino anuddhatā
anunnaḷā acapalā amukharā avikiṇṇavācā indriyesu guttadvārā bhojane mattaññuno jāgariyaŋ anuyuttā sāmaññe
apekkhavanto sikkhāya tibbagāravā nabāhulikā nasāthalikā okkamane nikkhittadhurā paviveke pubbangamā
āraddhavīriyā pahitattā upaṭṭhitassatino sampajānā samāhitā ekaggacittā paññavanto aneḷamūgā, tehi bhavaŋ gotamo
saddhiŋ saŋvasati.
‘Seyyathāpi bho gotama, ye keci mūlagandhā, kālānusāri tesaŋ aggamakkhāyati; ye keci sāragandhā,
lohitacandanaŋ tesaŋ aggamakkhāyati; ye keci pupphagandhā, vassikaŋ tesaŋ aggamakkhāyati; evameva bhoto
gotamassa ovādo paramajjadhammesu.
‘Abhikkantaŋ (p. 3.058) bho gotama, abhikkantaŋ, bho gotama! Seyyathāpi, bho gotama, nikkujjitaŋ vā
ukkujjeyya, paṭicchannaŋ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaŋ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaŋ dhāreyya–
“cakkhumanto rūpāni dakkhantī” ti; evamevaŋ bhotā gotamena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaŋ
bhavantaŋ gotamaŋ saraṇaŋ gacchāmi dhammañca bhikkhusanghañca. Upāsakaŋ maŋ bhavaŋ gotamo dhāretu
ajjatagge pāṇupetaŋ saraṇaŋ gatan’ ti.
Gaṇakamoggallānasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.
8. Gopakamoggallānasuttaŋ
79. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ āyasmā ānando rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe
aciraparinibbute bhagavati. Tena kho pana samayena rājā māgadho ajātasattu vedehiputto rājagahaŋ paṭisankhārāpeti
rañño pajjotassa āsankamāno. Atha kho āyasmā ānando pubbaṇhasamayaŋ nivāsetvā pattacīvaramādāya rājagahaŋ
piṇḍāya pāvisi. Atha kho āyasmato ānandassa etadahosi– ‘atippago kho tāva rājagahe piṇḍāya carituŋ. Yaŋnūnāhaŋ
yena gopakamoggallānassa brāhmaṇassa kammanto, yena gopakamoggallāno brāhmaṇo tenupasankameyyan’ ti.
Atha kho āyasmā ānando yena gopakamoggallānassa brāhmaṇassa kammanto, yena gopakamoggallāno
brāhmaṇo tenupasankami. Addasā kho gopakamoggallāno brāhmaṇo āyasmantaŋ ānandaŋ dūratova āgacchantaŋ.
Disvāna āyasmantaŋ ānandaŋ etadavoca– ‘etu kho bhavaŋ ānando. Svāgataŋ bhoto ānandassa. Cirassaŋ kho bhavaŋ
ānando imaŋ pariyāyamakāsi yadidaŋ idhāgamanāya. Nisīdatu bhavaŋ ānando, idamāsanaŋ paññattan’ ti. Nisīdi kho
āyasmā ānando paññatte āsane. Gopakamoggallānopi kho brāhmaṇo aññataraŋ nīcaŋ āsanaŋ gahetvā ekamantaŋ
nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho gopakamoggallāno brāhmaṇo āyasmantaŋ ānandaŋ etadavoca – ‘atthi nu kho, bho
ānanda, ekabhikkhupi tehi (p. 3.059) dhammehi sabbenasabbaŋ sabbathāsabbaŋ samannāgato yehi dhammehi
samannāgato so bhavaŋ gotamo ahosi arahaŋ sammāsambuddho’ ti? ‘Natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi tehi
dhammehi sabbenasabbaŋ sabbathāsabbaŋ samannāgato yehi dhammehi samannāgato so bhagavā ahosi arahaŋ
sammāsambuddho. So hi, brāhmaṇa, bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā,
anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū, maggavidū, maggakovido; maggānugā ca pana etarahi sāvakā viharanti
pacchā samannāgatā’ ti. Ayañca hidaŋ āyasmato ānandassa gopakamoggallānena brāhmaṇena saddhiŋ antarākathā
vippakatā ahosi.
Atha kho vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto rājagahe kammante anusaññāyamāno yena
gopakamoggallānassa brāhmaṇassa kammanto, yenāyasmā ānando tenupasankami; upasankamitvā āyasmatā
ānandena saddhiŋ sammodi. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho
vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto āyasmantaŋ ānandaŋ etadavoca– ‘kāyanuttha, bho ānanda, etarahi kathāya
sannisinnā, kā ca pana vo antarākathā vippakatā’ ti? ‘Idha maŋ, brāhmaṇa, gopakamoggallāno brāhmaṇo evamāha–
“atthi nu kho, bho ānanda, ekabhikkhupi tehi dhammehi sabbenasabbaŋ sabbathāsabbaŋ samannāgato yehi
dhammehi samannāgato so bhavaŋ gotamo ahosi arahaŋ sammāsambuddho” ti. Evaŋ vutte ahaŋ, brāhmaṇa,
gopakamoggallānaŋ brāhmaṇaŋ etadavocaŋ– “natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi tehi dhammehi sabbenasabbaŋ
sabbathāsabbaŋ samannāgato yehi dhammehi samannāgato so bhagavā ahosi arahaŋ sammāsambuddho. So hi,
brāhmaṇa, bhagavā anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā, anakkhātassa maggassa
akkhātā, maggaññū, maggavidū, maggakovido; maggānugā ca pana etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatā” ti.
Ayaŋ kho no, brāhmaṇa, gopakamoggallānena brāhmaṇena saddhiŋ antarākathā vippakatā. Atha tvaŋ anuppatto’ ti.
80. ‘Atthi nu kho, bho ānanda, ekabhikkhupi tena bhotā gotamena ṭhapito– “ayaŋ vo mamaccayena
paṭisaraṇaŋ bhavissatī” ti, yaŋ tumhe etarahi (p. 3.060) paṭipādeyyāthā’ ti? ‘Natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi tena
bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena ṭhapito– “ayaŋ vo mamaccayena paṭisaraṇaŋ bhavissatī” ti,
yaŋ mayaŋ etarahi paṭipādeyyāmā’ ti. ‘Atthi pana, bho ānanda, ekabhikkhupi sanghena sammato, sambahulehi
therehi bhikkhūhi ṭhapito– “ayaŋ no bhagavato accayena paṭisaraṇaŋ bhavissatī” ti, yaŋ tumhe etarahi
paṭipādeyyāthā’ ti? ‘Natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi sanghena sammato, sambahulehi therehi bhikkhūhi
ṭhapito– “ayaŋ no bhagavato accayena paṭisaraṇaŋ bhavissatī” ti, yaŋ mayaŋ etarahi paṭipādeyyāmā’ ti. ‘Evaŋ
appaṭisaraṇe ca pana, bho ānanda, ko hetu sāmaggiyā’ ti? ‘Na kho mayaŋ, brāhmaṇa, appaṭisaraṇā; sappaṭisaraṇā
mayaŋ, brāhmaṇa; dhammappaṭisaraṇā’ ti.
‘“Atthi nu kho, bho ānanda, ekabhikkhupi tena bhotā gotamena ṭhapito– ayaŋ vo mamaccayena paṭisaraṇaŋ
bhavissatīti, yaŋ tumhe etarahi paṭipādeyyāthā” ti– iti puṭṭho samāno “natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi tena
bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena ṭhapito– ayaŋ vo mamaccayena paṭisaraṇaŋ bhavissatīti, yaŋ
mayaŋ etarahi paṭipādeyyāmā” ti vadesi; “atthi pana, bho ānanda, ekabhikkhupi sanghena sammato, sambahulehi
therehi bhikkhūhi ṭhapito– ayaŋ no bhagavato accayena paṭisaraṇaŋ bhavissatīti, yaŋ tumhe etarahi paṭipādeyyāthā”
ti– iti puṭṭho samāno “natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi sanghena sammato, sambahulehi therehi bhikkhūhi
ṭhapito– ayaŋ no bhagavato accayena paṭisaraṇaŋ bhavissatīti, yaŋ mayaŋ etarahi paṭipādeyyāmā” ti– vadesi; “evaŋ
appaṭisaraṇe ca pana, bho ānanda, ko hetu sāmaggiyā” ti iti puṭṭho samāno “na kho mayaŋ, brāhmaṇa appaṭisaraṇā;
sappaṭisaraṇā mayaŋ, brāhmaṇa; dhammappaṭisaraṇā” ti vadesi. Imassa pana, bho ānanda, bhāsitassa kathaŋ attho
daṭṭhabbo’ ti?
81. ‘Atthi kho, brāhmaṇa, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena bhikkhūnaŋ
sikkhāpadaŋ paññattaŋ, pātimokkhaŋ uddiṭṭhaŋ. Te mayaŋ tadahuposathe yāvatikā ekaŋ gāmakhettaŋ upanissāya
viharāma te sabbe (p. 3.061) ekajjhaŋ sannipatāma; sannipatitvā yassa taŋ pavattati taŋ ajjhesāma. Tasmiŋ ce
bhaññamāne hoti bhikkhussa āpatti hoti vītikkamo taŋ mayaŋ yathādhammaŋ yathānusiṭṭhaŋ kāremāti.
‘Na kira no bhavanto kārenti; dhammo no kāreti’. ‘Atthi nu kho, bho ānanda, ekabhikkhupi yaŋ tumhe
etarahi sakkarotha garuŋ karotha mānetha pūjetha; sakkatvā garuŋ katvā upanissāya viharathā’ ti? ‘Natthi kho,
brāhmaṇa, ekabhikkhupi yaŋ mayaŋ etarahi sakkaroma garuŋ karoma mānema pūjema; sakkatvā garuŋ katvā
upanissāya viharāmā’ ti.
‘“Atthi nu kho, bho ānanda, ekabhikkhupi tena bhotā gotamena ṭhapito– ayaŋ vo mamaccayena paṭisaraṇaŋ
bhavissatīti yaŋ tumhe etarahi paṭipādeyyāthā” ti– iti puṭṭho samāno “natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi tena
bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena ṭhapito– ayaŋ vo mamaccayena paṭisaraṇaŋ bhavissatīti yaŋ
mayaŋ etarahi paṭipādeyyāmā” ti vadesi; “atthi pana, bho ānanda, ekabhikkhupi sanghena sammato, sambahulehi
therehi bhikkhūhi ṭhapito – ayaŋ no bhagavato accayena paṭisaraṇaŋ bhavissatīti yaŋ tumhe etarahi paṭipādeyyāthā”
ti iti puṭṭho samāno “natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi sanghena sammato, sambahulehi therehi bhikkhūhi
ṭhapito– ayaŋ no bhagavato accayena paṭisaraṇaŋ bhavissatīti yaŋ mayaŋ etarahi paṭipādeyyāmā” ti vadesi; “atthi nu
kho, bho ānanda, ekabhikkhupi yaŋ tumhe etarahi sakkarotha garuŋ karotha mānetha pūjetha; sakkatvā garuŋ katvā
upanissāya viharathā” ti– iti puṭṭho samāno “natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi yaŋ mayaŋ etarahi sakkaroma
garuŋ karoma mānema pūjema; sakkatvā garuŋ katvā upanissāya viharāmā” ti vadesi. Imassa pana, bho ānanda,
bhāsitassa kathaŋ attho daṭṭhabbo’ ti?
82. ‘Atthi kho, brāhmaṇa, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dasa pasādanīyā
dhammā akkhātā. Yasmiŋ no ime dhammā saŋvijjanti taŋ mayaŋ etarahi sakkaroma garuŋ karoma mānema pūjema;
sakkatvā garuŋ katvā upanissāya viharāma. Katame dasa?
‘Idha (p. 3.062) brāhmaṇa, bhikkhu sīlavā hoti, pātimokkhasaŋvarasaŋvuto viharati ācāragocarasampanno,
aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu.
‘Bahussuto hoti sutadharo sutasannicayo. Ye te dhammā ādikalyāṇā, majjhekalyāṇā, pariyosānakalyāṇā,
sātthaŋ, sabyañjanaŋ, kevalaparipuṇṇaŋ parisuddhaŋ brahmacariyaŋ abhivadantntti tathārūpāssa dhammā bahussutā
honti dhātā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā suppaṭividdhā.
‘Santuṭṭho hoti ( ) cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārehi.
‘Catunnaŋ jhānānaŋ ābhicetasikānaŋ diṭṭhadhammasukhavihārānaŋ nikāmalābhī hoti akicchalābhī
akasiralābhī.
‘Anekavihitaŋ iddhividhaŋ paccanubhoti– ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hoti; āvibhāvaŋ
tirobhāvaŋ; tirokuṭṭaŋ tiropākāraŋ tiropabbataŋ asajjamāno gacchati, seyyathāpi ākāse; pathaviyāpi ummujjanimujjaŋ
karoti, seyyathāpi udake; udakepi abhijjamāne gacchati, seyyathāpi pathaviyaŋ; ākāsepi pallankena kamati,
seyyathāpi pakkhī sakuṇo; imepi candimasūriye evaŋmahiddhike evaŋmahānubhāve pāṇinā parimasati parimajjati,
yāva brahmalokāpi kāyena vasaŋ vatteti.
‘Dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya ubho sadde suṇāti– dibbe ca mānuse ca, ye dūre
santike ca.
‘Parasattānaŋ parapuggalānaŋ cetasā ceto paricca pajānāti. Sarāgaŋ vā cittaŋ “sarāgaŋ cittan” ti pajānāti,
vītarāgaŋ vā cittaŋ “vītarāgaŋ cittan” ti pajānāti, sadosaŋ vā cittaŋ “sadosaŋ cittan” ti pajānāti, vītadosaŋ vā cittaŋ
“vītadosaŋ cittan” ti pajānāti, samohaŋ vā cittaŋ “samohaŋ cittan” ti pajānāti, vītamohaŋ vā cittaŋ “vītamohaŋ cittan”
ti pajānāti, sankhittaŋ vā cittaŋ “sankhittaŋ cittan” ti pajānāti, vikkhittaŋ vā cittaŋ “vikkhittaŋ cittan” ti pajānāti
mahaggataŋ vā cittaŋ “mahaggataŋ (p. 3.063) cittan” ti pajānāti, amahaggataŋ vā cittaŋ “amahaggataŋ cittan” ti
pajānāti, sa-uttaraŋ vā cittaŋ “sa-uttaraŋ cittan” ti pajānāti, anuttaraŋ vā cittaŋ “anuttaraŋ cittan” ti pajānāti, samāhitaŋ
vā cittaŋ “samāhitaŋ cittan” ti pajānāti, asamāhitaŋ vā cittaŋ “asamāhitaŋ cittan” ti pajānāti, vimuttaŋ vā cittaŋ
“vimuttaŋ cittan” ti pajānāti, avimuttaŋ vā cittaŋ “avimuttaŋ cittan” ti pajānāti.
‘Anekavihitaŋ pubbenivāsaŋ anussarati, seyyathidaŋ– ekampi jātiŋ dvepi jātiyo tissopi jātiyo catassopi
jātiyo pañcapi jātiyo dasapi jātiyo vīsampi jātiyo tiŋsampi jātiyo cattārīsampi jātiyo paññāsampi jātiyo jātisatampi
jātisahassampi jātisatasahassampi anekepi saŋvaṭṭakappe anekepi vivaṭṭakappe anekepi saŋvaṭṭavivaṭṭakappe–
“amutrāsiŋ evaŋnāmo evaŋgotto evaŋvaṇṇo evamāhāro evaŋsukhadukkhappaṭisaŋvedī evamāyupariyanto, so tato
cuto amutra udapādiŋ; tatrāpāsiŋ evaŋnāmo evaŋgotto evaŋvaṇṇo evamāhāro evaŋsukhadukkhappaṭisaŋvedī
evamāyupariyanto, so tato cuto idhūpapanno” ti. Iti sākāraŋ sa-uddesaŋ anekavihitaŋ pubbenivāsaŋ anussarati.
‘Dibbena cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte
suvaṇṇe dubbaṇṇe, sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti.
‘Āsavānaŋ khayā anāsavaŋ cetovimuttiŋ paññāvimuttiŋ diṭṭheva dhamme sayaŋ abhiññā sacchikatvā
upasampajja viharati.
‘Ime kho, brāhmaṇa, tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena dasa pasādanīyā dhammā
akkhātā. Yasmiŋ no ime dhammā saŋvijjanti taŋ mayaŋ etarahi sakkaroma garuŋ karoma mānema pūjema; sakkatvā
garuŋ katvā upanissāya viharāmā’ ti.
83. Evaŋ vutte vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto upanandaŋ senāpatiŋ āmantesi– ‘taŋ kiŋ maññati
bhavaŋ senāpati yadime bhonto sakkātabbaŋ sakkaronti, garuŋ kātabbaŋ garuŋ karonti, mānetabbaŋ mānenti (p.
3.064) pūjetabbaŋ pūjenti’? ‘Tagghime bhonto sakkātabbaŋ sakkaronti, garuŋ kātabbaŋ garuŋ karonti, mānetabbaŋ
mānenti, pūjetabbaŋ pūjenti. Imañca hi te bhonto na sakkareyyuŋ na garuŋ kareyyuŋ na māneyyuŋ na pūjeyyuŋ; atha
kiñcarahi te bhonto sakkareyyuŋ garuŋ kareyyuŋ māneyyuŋ pūjeyyuŋ, sakkatvā garuŋ katvā mānetvā pūjetvā
upanissāya vihareyyun’ ti? Atha kho vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto āyasmantaŋ ānandaŋ etadavoca–
‘kahaŋ pana bhavaŋ ānando etarahi viharatī’ ti? ‘Veḷuvane khohaŋ, brāhmaṇa, etarahi viharāmī’ ti. ‘Kacci pana, bho
ānanda, veḷuvanaŋ ramaṇīyañceva appasaddañca appanigghosañca vijanavātaŋ manussarāhasseyyakaŋ
paṭisallānasāruppan’ ti? ‘Taggha, brāhmaṇa, veḷuvanaŋ ramaṇīyañceva appasaddañca appanigghosañca vijanavātaŋ
manussarāhasseyyakaŋ paṭisallānasāruppaŋ, yathā taŋ tumhādisehi rakkhakehi gopakehī’ ti. ‘Taggha, bho ānanda,
veḷuvanaŋ ramaṇīyañceva appasaddañca appanigghosañca vijanavātaŋ manussarāhasseyyakaŋ paṭisallānasāruppaŋ,
yathā taŋ bhavantehi jhāyīhi jhānasīlīhi. Jhāyino ceva bhavanto jhānasīlino ca’.
‘Ekamidāhaŋ bho ānanda, samayaŋ so bhavaŋ gotamo vesāliyaŋ viharati mahāvane kūṭāgārasālāyaŋ. Atha
khvāhaŋ, bho ānanda, yena mahāvanaŋ kūṭāgārasālā yena so bhavaŋ gotamo tenupasankamiŋ. Tatra ca pana so
bhavaŋ gotamo anekapariyāyena jhānakathaŋ kathesi. Jhāyī ceva so bhavaŋ gotamo ahosi jhānasīlī ca. Sabbañca
pana so bhavaŋ gotamo jhānaŋ vaṇṇesī’ ti.
84. ‘Na ca kho, brāhmaṇa, so bhagavā sabbaŋ jhānaŋ vaṇṇesi, napi so bhagavā sabbaŋ jhānaŋ na vaṇṇesīti.
Kathaŋ rūpañca brāhmaṇa, so bhagavā jhānaŋ na vaṇṇesi? Idha, brāhmaṇa, ekacco kāmarāgapariyuṭṭhitena cetasā
viharati kāmarāgaparetena, uppannassa ca kāmarāgassa nissaraṇaŋ yathābhūtaŋ nappajānāti; so kāmarāgaŋyeva
antaraŋ karitvā jhāyati pajjhāyati nijjhāyati apajjhāyati. Byāpādapariyuṭṭhitena cetasā viharati byāpādaparetena,
uppannassa ca byāpādassa nissaraṇaŋ yathābhūtaŋ nappajānāti; so byāpādaŋyeva antaraŋ karitvā jhāyati pajjhāyati
nijjhāyati apajjhāyati. Thinamiddhapariyuṭṭhitena (p. 3.065) cetasā viharati thinamiddhaparetena, uppannassa ca
thinamiddhassa nissaraṇaŋ yathābhūtaŋ nappajānāti; so thinamiddhaŋyeva antaraŋ karitvā jhāyati pajjhāyati
nijjhāyati apajjhāyati. Uddhaccakukkuccapariyuṭṭhitena cetasā viharati uddhaccakukkuccaparetena, uppannassa ca
uddhaccakukkuccassa nissaraṇaŋ yathābhūtaŋ nappajānāti; so uddhaccakukkuccaŋyeva antaraŋ karitvā jhāyati
pajjhāyati nijjhāyati apajjhāyati. Vicikicchāpariyuṭṭhitena cetasā viharati vicikicchāparetena, uppannāya ca
vicikicchāya nissaraṇaŋ yathābhūtaŋ nappajānāti; so vicikicchaŋyeva antaraŋ karitvā jhāyati pajjhāyati nijjhāyati
apajjhāyati. Evarūpaŋ kho, brāhmaṇa, so bhagavā jhānaŋ na vaṇṇesi.
‘Kathaŋ rūpañca, brāhmaṇa, so bhagavā jhānaŋ vaṇṇesi? Idha, brāhmaṇa, bhikkhu vivicceva kāmehi
vivicca akusalehi dhammehi savitakkaŋ savicāraŋ vivekajaŋ pītisukhaŋ paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati.
Vitakkavicārānaŋ vūpasamā ajjhattaŋ sampasādanaŋ cetaso ekodibhāvaŋ avitakkaŋ avicāraŋ samādhijaŋ pītisukhaŋ
dutiyaŋ jhānaŋ …pe… tatiyaŋ jhānaŋ… catutthaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Evarūpaŋ kho, brāhmaṇa, so bhagavā
jhānaŋ vaṇṇesī’ ti.
‘Gārayhaŋ kira, bho ānanda, so bhavaŋ gotamo jhānaŋ garahi, pāsaŋsaŋ pasaŋsi. Handa, ca dāni mayaŋ, bho
ānanda, gacchāma; bahukiccā mayaŋ bahukaraṇīyā’ ti. ‘Yassadāni tvaŋ, brāhmaṇa, kālaŋ maññasī’ ti. Atha kho
vassakāro brāhmaṇo magadhamahāmatto āyasmato ānandassa bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā
pakkāmi.
Atha kho gopakamoggallāno brāhmaṇo acirapakkante vassakāre brāhmaṇe magadhamahāmatte āyasmantaŋ
ānandaŋ etadavoca– ‘yaŋ no mayaŋ bhavantaŋ ānandaŋ apucchimhā taŋ no bhavaŋ ānando na byākāsī’ ti. ‘Nanu te,
brāhmaṇa, avocumhā– “natthi kho, brāhmaṇa, ekabhikkhupi tehi dhammehi sabbenasabbaŋ sabbathāsabbaŋ
samannāgato yehi dhammehi samannāgato so bhagavā ahosi arahaŋ sammāsambuddho. So hi, brāhmaṇa, bhagavā
anuppannassa maggassa uppādetā, asañjātassa maggassa sañjanetā, anakkhātassa maggassa akkhātā, maggaññū,
maggavidū, maggakovido (p. 3.066) Maggānugā ca pana etarahi sāvakā viharanti pacchā samannāgatā”’ ti.
Gopakamoggallānasuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.
9. Mahāpuṇṇamasuttaŋ
85. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati pubbārāme migāramātupāsāde. Tena kho
pana samayena bhagavā tadahuposathe pannarase puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā bhikkhusanghaparivuto abbhokāse
nisinno hoti. Atha kho aññataro bhikkhu uṭṭhāyāsanā ekaŋsaŋ cīvaraŋ katvā yena bhagavā tenañjaliŋ paṇāmetvā
bhagavantaŋ etadavoca–
‘Puccheyyāhaŋ, bhante, bhagavantaŋ kiñcideva desaŋ, sace me bhagavā okāsaŋ karoti pañhassa
veyyākaraṇāyā’ ti. ‘Tena hi tvaŋ, bhikkhu, sake āsane nisīditvā puccha yadākankhasī’ ti.
86. Atha kho so bhikkhu sake āsane nisīditvā bhagavantaŋ etadavoca– ‘ime nu kho, bhante,
pañcupādānakkhandhā, seyyathidaŋ rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho,
sankhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandho’ ti? ‘Ime kho, bhikkhu, pañcupādānakkhandhā, seyyathidaŋ–
rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, sankhārupādānakkhandho,
viññāṇupādānakkhandho’ ti.
‘Sādhu, bhante’ ti kho so bhikkhu bhagavato bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā bhagavantaŋ uttariŋ pañhaŋ
pucchi– ‘ime pana, bhante, pañcupādānakkhandhā kiŋmūlakā’ ti? ‘Ime kho, bhikkhu, pañcupādānakkhandhā
chandamūlakā’ ti. ‘Taŋyeva nu kho, bhante, upādānaŋ te pañcupādānakkhandhā, udāhu aññatra
pañcahupādānakkhandhehi upādānan’ ti? ‘Na kho, bhikkhu, taŋyeva upādānaŋ te pañcupādānakkhandhā, nāpi
aññatra pañcahupādānakkhandhehi upādānaŋ. Yo kho, bhikkhu, pañcasu upādānakkhandhesu chandarāgo taŋ tattha
upādānan’ ti.
‘Siyā pana, bhante, pañcasu upādānakkhandhesu chandarāgavemattatā’ ti? ‘Siyā bhikkhū’ ti bhagavā avoca
‘idha, bhikkhu, ekaccassa evaŋ hoti– “evaŋrūpo (p. 3.067) siyaŋ anāgatamaddhānaŋ evaŋvedano siyaŋ
anāgatamaddhānaŋ, evaŋsañño siyaŋ anāgatamaddhānaŋ, evaŋsankhāro siyaŋ anāgatamaddhānaŋ, evaŋviññāṇo siyaŋ
anāgatamaddhānan” ti. Evaŋ kho, bhikkhu, siyā pañcasu upādānakkhandhesu chandarāgavemattatā’ ti.
‘Kittāvatā pana, bhante, khandhānaŋ khandhādhivacanaŋ hotī’ ti? ‘Yaŋ kiñci, bhikkhu, rūpaŋ–
atītānāgatapaccuppannaŋ ajjhattaŋ vā bahiddhā vā, oḷārikaŋ vā sukhumaŋ vā, hīnaŋ vā paṇītaŋ vā, yaŋ dūre santike
vā– ayaŋ rūpakkhandho. Yā kāci vedanā– atītānāgatapaccuppannā ajjhattaŋ vā bahiddhā vā, oḷārikā vā sukhumā vā,
hīnā vā paṇītā vā, yā dūre santike vā– ayaŋ vedanākkhandho. Yā kāci saññā– atītānāgatapaccuppannā …pe… yā
dūre santike vā– ayaŋ saññākkhandho. Ye keci sankhārā– atītānāgatapaccuppannā ajjhattaŋ vā bahiddhā vā, oḷārikā
vā sukhumā vā, hīnā vā paṇītā vā, ye dūre santike vā– ayaŋ sankhārakkhandho. Yaŋ kiñci viññāṇaŋ–
atītānāgatapaccuppannaŋ ajjhattaŋ vā bahiddhā vā, oḷārikaŋ vā sukhumaŋ vā, hīnaŋ vā paṇītaŋ vā, yaŋ dūre santike
vā– ayaŋ viññāṇakkhandho. Ettāvatā kho, bhikkhu, khandhānaŋ khandhādhivacanaŋ hotī’ ti.
‘Ko nu kho, bhante, hetu ko paccayo rūpakkhandhassa paññāpanāya? Ko hetu ko paccayo
vedanākkhandhassa paññāpanāya? Ko hetu ko paccayo saññākkhandhassa paññāpanāya? Ko hetu ko paccayo
sankhārakkhandhassa paññāpanāya? Ko hetu ko paccayo viññāṇakkhandhassa paññāpanāyā’ ti?
‘Cattāro kho, bhikkhu, mahābhūtā hetu, cattāro mahābhūtā paccayo rūpakkhandhassa paññāpanāya. Phasso
hetu, phasso paccayo vedanākkhandhassa paññāpanāya. Phasso hetu, phasso paccayo saññākkhandhassa
paññāpanāya. Phasso hetu, phasso paccayo sankhārakkhandhassa paññāpanāya. Nāmarūpaŋ kho, bhikkhu, hetu,
nāmarūpaŋ paccayo viññāṇakkhandhassa paññāpanāyā’ ti.
87. ‘Kathaŋ pana, bhante, sakkāyadiṭṭhi hotī’ ti? ‘Idha, bhikkhu, assutavā puthujjano ariyānaŋ adassāvī
ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto (p. 3.068) sappurisānaŋ adassāvī sappurisadhammassa akovido
sappurisadhamme avinīto rūpaŋ attato samanupassati rūpavantaŋ vā attānaŋ attani vā rūpaŋ rūpasmiŋ vā attānaŋ;
vedanaŋ attato samanupassati vedanāvantaŋ vā attānaŋ attani vā vedanaŋ vedanāya vā attānaŋ; saññaŋ attato
samanupassati saññāvantaŋ vā attānaŋ attani vā saññaŋ saññāya vā attānaŋ; sankhāre attato samanupassati
sankhāravantaŋ vā attānaŋ attani vā sankhāre sankhāresu vā attānaŋ; viññāṇaŋ attato samanupassati viññāṇavantaŋ vā
attānaŋ attani vā viññāṇaŋ viññāṇasmiŋ vā attānaŋ. Evaŋ kho bhikkhu, sakkāyadiṭṭhi hotī’ ti.
‘Kathaŋ pana, bhante, sakkāyadiṭṭhi na hotī’ ti? ‘Idha, bhikkhu, sutavā ariyasāvako ariyānaŋ dassāvī
ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvinīto sappurisānaŋ dassāvī sappurisadhammassa kovido sappurisadhamme
suvinīto na rūpaŋ attato samanupassati na rūpavantaŋ vā attānaŋ na attani vā rūpaŋ na rūpasmiŋ vā attānaŋ; na
vedanaŋ attato samanupassati na vedanāvantaŋ vā attānaŋ na attani vā vedanaŋ na vedanāya vā attānaŋ; na saññaŋ
attato samanupassati na saññāvantaŋ vā attānaŋ na attani vā saññaŋ na saññāya vā attānaŋ; na sankhāre attato
samanupassati na sankhāravantaŋ vā attānaŋ na attani vā sankhāre na sankhāresu vā attānaŋ; na viññāṇaŋ attato
samanupassati na viññāṇavantaŋ vā attānaŋ na attani vā viññāṇaŋ na viññāṇasmiŋ vā attānaŋ. Evaŋ kho, bhikkhu,
sakkāyadiṭṭhi na hotī’ ti.
88. ‘Ko nu kho, bhante, rūpe assādo, ko ādīnavo, kiŋ nissaraṇaŋ? Ko vedanāya assādo, ko ādīnavo, kiŋ
nissaraṇaŋ? Ko saññāya assādo, ko ādīnavo, kiŋ nissaraṇaŋ? Ko sankhāresu assādo, ko ādīnavo, kiŋ nissaraṇaŋ? Ko
viññāṇe assādo, ko ādīnavo, kiŋ nissaraṇan’ ti? ‘Yaŋ kho, bhikkhu, rūpaŋ paṭicca uppajjati sukhaŋ somanassaŋ, ayaŋ
rūpe assādo. Yaŋ rūpaŋ aniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, ayaŋ rūpe ādīnavo. Yo rūpe chandarāgavinayo
chandarāgappahānaŋ, idaŋ rūpe nissaraṇaŋ. Yaŋ kho, bhikkhu, vedanaŋ paṭicca… saññaŋ (p. 3.069) paṭicca…
sankhāre paṭicca… viññāṇaŋ paṭicca uppajjati sukhaŋ somanassaŋ, ayaŋ viññāṇe assādo. Yaŋ viññāṇaŋ aniccaŋ
dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, ayaŋ viññāṇe ādīnavo. Yo viññāṇe chandarāgavinayo chandarāgappahānaŋ, idaŋ
viññāṇe nissaraṇan’ ti.
89. ‘Kathaŋ pana, bhante, jānato kathaŋ passato imasmiñca saviññāṇake kāye bahiddhā ca sabbanimittesu
ahankāramamankāramānānusayā na hontī’ ti? ‘Yaŋ kiñci, bhikkhu, rūpaŋ– atītānāgatapaccuppannaŋ ajjhattaŋ vā
bahiddhā vā oḷārikaŋ vā sukhumaŋ vā hīnaŋ vā paṇītaŋ vā yaŋ dūre santike vā – sabbaŋ rūpaŋ “netaŋ mama,
nesohamasmi, na meso attā” ti– evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya passati. Yā kāci vedanā… yā kāci saññā…
ye keci sankhārā… yaŋ kiñci viññāṇaŋ– atītānāgatapaccuppannaŋ ajjhattaŋ vā bahiddhā vā oḷārikaŋ vā sukhumaŋ vā
hīnaŋ vā paṇītaŋ vā yaŋ dūre santike vā– sabbaŋ viññāṇaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti– evametaŋ
yathābhūtaŋ sammappaññāya passati. Evaŋ kho, bhikkhu, jānato evaŋ passato imasmiñca saviññāṇake kāye bahiddhā
ca sabbanimittesu ahankāramamankāramānānusayā na hontī’ ti.
90. Atha kho aññatarassa bhikkhuno evaŋ cetaso parivitakko udapādi– ‘iti kira, bho, rūpaŋ anattā, vedanā
anattā, saññā anattā, sankhārā anattā, viññāṇaŋ anattā; anattakatāni kammāni kamattānaŋ phusissantī’ ti? Atha kho
bhagavā tassa bhikkhuno cetasā cetoparivitakkamaññāya bhikkhū āmantesi– ‘ṭhānaŋ kho panetaŋ, bhikkhave, vijjati
yaŋ idhekacco moghapuriso avidvā avijjāgato taṇhādhipateyyena cetasā satthu sāsanaŋ atidhāvitabbaŋ maññeyya–
“iti kira, bho, rūpaŋ anattā, vedanā anattā, saññā anattā, sankhārā anattā, viññāṇaŋ anattā; anattakatāni kammāni
kamattānaŋ phusissantī” ti. Paṭivinītā kho me tumhe, bhikkhave tatra tatra dhammesu’.
‘Taŋ kiŋ maññatha, bhikkhave, rūpaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ
dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ
samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ (p. 3.070) bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññatha,
bhikkhave, vedanā… saññā… sankhārā… viññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ
samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Tasmātiha, bhikkhave, yaŋ kiñci
rūpaŋ atītānāgatapaccuppannaŋ ajjhattaŋ vā bahiddhā vā oḷārikaŋ vā sukhumaŋ vā hīnaŋ vā paṇītaŋ vā yaŋ dūre
santike vā sabbaŋ rūpaŋ– “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya
daṭṭhabbaŋ. Yā kāci vedanā… yā kāci saññā… ye keci sankhārā… yaŋ kiñci viññāṇaŋ atītānāgatapaccuppannaŋ
ajjhattaŋ vā bahiddhā vā oḷārikaŋ vā sukhumaŋ vā hīnaŋ vā paṇītaŋ vā yaŋ dūre santike vā sabbaŋ viññāṇaŋ – “netaŋ
mama, nesohamasmi, na meso attā” ti evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya daṭṭhabbaŋ. Evaŋ passaŋ, bhikkhave,
sutavā ariyasāvako rūpasmimpi nibbindati, vedanāyapi nibbindati, saññāyapi nibbindati, sankhāresupi nibbindati,
viññāṇasmimpi nibbindati; nibbindaŋ virajjati virāgā vimuccati. Vimuttasmiŋ vimuttamiti ñāṇaŋ hoti. “Khīṇā jāti,
vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānātī’ ti.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaŋ abhinandunti. Imasmiñca pana
veyyākaraṇasmiŋ bhaññamāne saṭṭhimattānaŋ bhikkhūnaŋ anupādāya āsavehi cittāni vimucciŋsūti.
Mahāpuṇṇamasuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.
10. Cūḷapuṇṇamasuttaŋ
91. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati pubbārāme migāramātupāsāde. Tena kho
pana samayena bhagavā tadahuposathe pannarase puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā bhikkhusanghaparivuto abbhokāse
nisinno hoti. Atha kho bhagavā tuṇhībhūtaŋ tuṇhībhūtaŋ bhikkhusanghaŋ anuviloketvā bhikkhū āmantesi – ‘jāneyya
nu kho, bhikkhave, asappuriso asappurisaŋ– “asappuriso ayaŋ bhavan”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Sādhu, bhikkhave;
aṭṭhānametaŋ, bhikkhave, anavakāso (p. 3.071) yaŋ asappuriso asappurisaŋ jāneyya– “asappuriso ayaŋ bhavan” ti.
Jāneyya pana, bhikkhave, asappuriso sappurisaŋ– “sappuriso ayaŋ bhavan”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Sādhu,
bhikkhave; etampi kho, bhikkhave, aṭṭhānaŋ anavakāso yaŋ asappuriso sappurisaŋ jāneyya– “sappuriso ayaŋ bhavan”
ti. Asappuriso, bhikkhave, assaddhammasamannāgato hoti, asappurisabhatti hoti, asappurisacintī hoti,
asappurisamantī hoti, asappurisavāco hoti, asappurisakammanto hoti, asappurisadiṭṭhi hoti; asappurisadānaŋ deti’.
‘Kathañca, bhikkhave, asappuriso assaddhammasamannāgato hoti? Idha, bhikkhave, asappuriso assaddho
hoti, ahiriko hoti, anottappī hoti, appassuto hoti kusīto hoti, muṭṭhassati hoti, duppañño hoti. Evaŋ kho, bhikkhave,
asappuriso assaddhammasamannāgato hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, asappuriso asappurisabhatti hoti? Idha, bhikkhave, asappurisassa ye te
samaṇabrāhmaṇā assaddhā ahirikā anottappino appassutā kusītā muṭṭhassatino duppaññā tyāssa mittā honti te sahāyā.
Evaŋ kho, bhikkhave, asappuriso asappurisabhatti hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, asappuriso asappurisacintī hoti? Idha, bhikkhave, asappuriso attabyābādhāyapi
ceteti, parabyābādhāyapi ceteti, ubhayabyābādhāyapi ceteti. Evaŋ kho, bhikkhave, asappuriso asappurisacintī hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, asappuriso asappurisamantī hoti? Idha, bhikkhave, asappuriso attabyābādhāyapi
manteti, parabyābādhāyapi manteti, ubhayabyābādhāyapi manteti. Evaŋ kho, bhikkhave, asappuriso asappurisamantī
hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, asappuriso asappurisavāco hoti? Idha, bhikkhave, asappuriso musāvādī hoti,
pisuṇavāco hoti, pharusavāco hoti (p. 3.072) samphappalāpī hoti. Evaŋ kho, bhikkhave, asappuriso asappurisavāco
hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, asappuriso asappurisakammanto hoti? Idha bhikkhave, asappuriso pāṇātipātī hoti,
adinnādāyī hoti, kāmesumicchācārī hoti. Evaŋ kho, bhikkhave, asappuriso asappurisakammanto hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, asappuriso asappurisadiṭṭhi hoti? Idha, bhikkhave, asappuriso evaŋdiṭṭhi hoti–
“natthi dinnaŋ, natthi yiṭṭhaŋ, natthi hutaŋ, natthi sukatadukkaṭānaŋ kammānaŋ phalaŋ vipāko, natthi ayaŋ loko,
natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā
sammāpaṭipannā, ye imañca lokaŋ parañca lokaŋ sayaŋ abhiññā sacchikatvā pavedentī” ti. Evaŋ kho, bhikkhave,
asappuriso asappurisadiṭṭhi hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, asappuriso asappurisadānaŋ deti? Idha, bhikkhave, asappuriso asakkaccaŋ dānaŋ
deti, asahatthā dānaŋ deti, acittīkatvā dānaŋ deti, apaviṭṭhaŋ dānaŋ deti anāgamanadiṭṭhiko dānaŋ deti. Evaŋ kho,
bhikkhave, asappuriso asappurisadānaŋ deti.
‘So, bhikkhave, asappuriso evaŋ assaddhammasamannāgato, evaŋ asappurisabhatti, evaŋ asappurisacintī,
evaŋ asappurisamantī, evaŋ asappurisavāco, evaŋ asappurisakammanto, evaŋ asappurisadiṭṭhi; evaŋ asappurisadānaŋ
datvā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā yā asappurisānaŋ gati tattha upapajjati. Kā ca, bhikkhave, asappurisānaŋ gati?
Nirayo vā tiracchānayoni vā.
92. ‘Jāneyya nu kho, bhikkhave, sappuriso sappurisaŋ– “sappuriso ayaŋ bhavan”’ ti? ‘Evaŋ bhante’.
‘Sādhu, bhikkhave; ṭhānametaŋ, bhikkhave, vijjati yaŋ sappuriso sappurisaŋ jāneyya– “sappuriso ayaŋ bhavan” ti.
Jāneyya pana, bhikkhave, sappuriso asappurisaŋ– “asappuriso ayaŋ bhavan”’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Sādhu, bhikkhave;
etampi kho, bhikkhave, ṭhānaŋ vijjati yaŋ sappuriso asappurisaŋ jāneyya– “asappuriso ayaŋ bhavan” ti. Sappuriso,
bhikkhave, saddhammasamannāgato hoti, sappurisabhatti hoti, sappurisacintī (p. 3.073) hoti, sappurisamantī hoti,
sappurisavāco hoti, sappurisakammanto hoti, sappurisadiṭṭhi hoti; sappurisadānaŋ deti’.
‘Kathañca, bhikkhave, sappuriso saddhammasamannāgato hoti? Idha, bhikkhave, sappuriso saddho hoti,
hirimā hoti, ottappī hoti, bahussuto hoti, āraddhavīriyo hoti, upaṭṭhitassati hoti, paññavā hoti. Evaŋ kho, bhikkhave,
sappuriso saddhammasamannāgato hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, sappuriso sappurisabhatti hoti? Idha, bhikkhave, sappurisassa ye te samaṇabrāhmaṇā
saddhā hirimanto ottappino bahussutā āraddhavīriyā upaṭṭhitassatino paññavanto tyāssa mittā honti, te sahāyā. Evaŋ
kho, bhikkhave, sappuriso sappurisabhatti hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, sappuriso sappurisacintī hoti? Idha, bhikkhave, sappuriso nevattabyābādhāya ceteti,
na parabyābādhāya ceteti, na ubhayabyābādhāya ceteti. Evaŋ kho, bhikkhave, sappuriso sappurisacintī hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, sappuriso sappurisamantī hoti? Idha, bhikkhave, sappuriso nevattabyābādhāya
manteti, na parabyābādhāya manteti, na ubhayabyābādhāya manteti. Evaŋ kho, bhikkhave, sappuriso sappurisamantī
hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, sappuriso sappurisavāco hoti? Idha, bhikkhave, sappuriso musāvādā paṭivirato hoti,
pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti, pharusāya vācāya paṭivirato hoti, samphappalāpā paṭivirato hoti. Evaŋ kho,
bhikkhave, sappuriso sappurisavāco hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, sappuriso sappurisakammanto hoti? Idha, bhikkhave, sappuriso pāṇātipātā paṭivirato
hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesumicchācārā paṭivirato hoti. Evaŋ kho, bhikkhave, sappuriso
sappurisakammanto hoti.
‘Kathañca (p. 3.074) bhikkhave, sappuriso sappurisadiṭṭhi hoti? Idha, bhikkhave, sappuriso evaŋdiṭṭhi hoti–
“atthi dinnaŋ, atthi yiṭṭhaŋ, atthi hutaŋ, atthi sukatadukkaṭānaŋ kammānaŋ phalaŋ vipāko, atthi ayaŋ loko atthi paro
loko, atthi mātā, atthi pitā, atthi sattā opapātikā, atthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca
lokaŋ parañca lokaŋ sayaŋ abhiññā sacchikatvā pavedentī” ti. Evaŋ kho, bhikkhave, sappuriso sappurisadiṭṭhi hoti.
‘Kathañca, bhikkhave, sappuriso sappurisadānaŋ deti? Idha, bhikkhave, sappuriso sakkaccaŋ dānaŋ deti,
sahatthā dānaŋ deti, cittīkatvā dānaŋ deti, anapaviṭṭhaŋ dānaŋ deti, āgamanadiṭṭhiko dānaŋ deti. Evaŋ kho, bhikkhave,
sappuriso sappurisadānaŋ deti.
‘So, bhikkhave, sappuriso evaŋ saddhammasamannāgato, evaŋ sappurisabhatti, evaŋ sappurisacintī, evaŋ
sappurisamantī, evaŋ sappurisavāco, evaŋ sappurisakammanto, evaŋ sappurisadiṭṭhi; evaŋ sappurisadānaŋ datvā
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā yā sappurisānaŋ gati tattha upapajjati. Kā ca, bhikkhave, sappurisānaŋ gati?
Devamahattatā vā manussamahattatā vā’ ti.
Cūḷapuṇṇamasuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.
Devadahavaggo niṭṭhito paṭhamo.
Tassuddānaŋ–
Devadahaŋ pañcattayaŋ, kinti-sāma-sunakkhattaŋ.
Sappāya-gaṇa-gopaka-mahāpuṇṇacūḷapuṇṇañcāti.
2. Anupadavaggo
1. Anupadasuttaŋ
93. Evaŋ (p. 3.075) me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme.
etadavoca–
‘Paṇḍito, bhikkhave, sāriputto; mahāpañño, bhikkhave, sāriputto; puthupañño, bhikkhave, sāriputto;
hāsapañño, bhikkhave, sāriputto; javanapañño, bhikkhave, sāriputto; tikkhapañño, bhikkhave, sāriputto;
nibbedhikapañño, bhikkhave, sāriputto; sāriputto, bhikkhave, aḍḍhamāsaŋ anupadadhammavipassanaŋ vipassati.
Tatridaŋ, bhikkhave, sāriputtassa anupadadhammavipassanāya hoti.
94. ‘Idha, bhikkhave, sāriputto vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaŋ savicāraŋ
vivekajaŋ pītisukhaŋ paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Ye ca paṭhame jhāne dhammā vitakko ca vicāro ca pīti
ca sukhañca cittekaggatā ca, phasso vedanā saññā cetanā cittaŋ chando adhimokkho vīriyaŋ sati upekkhā
manasikāro– tyāssa dhammā anupadavavatthitā honti. Tyāssa dhammā viditā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā
abbhatthaŋ gacchanti. So evaŋ pajānāti– “evaŋ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī” ti. So tesu
dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaŋyutto vimariyādīkatena cetasā viharati. So “atthi
uttari nissaraṇan” ti pajānāti. Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, sāriputto vitakkavicārānaŋ vūpasamā ajjhattaŋ sampasādanaŋ cetaso
ekodibhāvaŋ avitakkaŋ avicāraŋ samādhijaŋ pītisukhaŋ dutiyaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Ye ca dutiye jhāne
dhammā– ajjhattaŋ sampasādo ca pīti ca sukhañca cittekaggatā ca, phasso vedanā saññā cetanā (p. 3.076) cittaŋ
chando adhimokkho vīriyaŋ sati upekkhā manasikāro– tyāssa dhammā anupadavavatthitā honti. Tyāssa dhammā
viditā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti. So evaŋ pajānāti – “evaŋ kirame dhammā ahutvā
sambhonti, hutvā paṭiventī” ti. So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaŋyutto
vimariyādīkatena cetasā viharati. So “atthi uttari nissaraṇan” ti pajānāti. Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, sāriputto pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno, sukhañca
kāyena paṭisaŋvedeti. Yaŋ taŋ ariyā ācikkhanti– “upekkhako satimā sukhavihārī” ti tatiyaŋ jhānaŋ upasampajja
viharati. Ye ca tatiye jhāne dhammā– sukhañca sati ca sampajaññañc cittekaggatā ca, phasso vedanā saññā cetanā
cittaŋ chando adhimokkho vīriyaŋ sati upekkhā manasikāro– tyāssa dhammā anupadavavatthitā honti, tyāssa
dhammā viditā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti. So evaŋ pajānāti– “evaŋ kirame dhammā
ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī” ti. So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto
visaŋyutto vimariyādīkatena cetasā viharati. So “atthi uttari nissaraṇan” ti pajānāti. Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, sāriputto sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva
somanassadomanassānaŋ atthangamā adukkhamasukhaŋ upekkhāsatipārisuddhiŋ catutthaŋ jhānaŋ upasampajja
viharati. Ye ca catutthe jhāne dhammā– upekkhā adukkhamasukhā vedanā passaddhattā cetaso anābhogo
satipārisuddhi cittekaggatā ca, phasso vedanā saññā cetanā cittaŋ chando adhimokkho vīriyaŋ sati upekkhā
manasikāro– tyāssa dhammā anupadavavatthitā honti. Tyāssa dhammā viditā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā
abbhatthaŋ gacchanti. So evaŋ pajānāti– “evaŋ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī” ti. So tesu
dhammesu anupāyo anapāyā-e anissito appaṭibaddho vippamutto visaŋyutto vimariyādīkatena cetasā viharati. So
“atthi uttari nissaraṇan” ti pajānāti. Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti.
‘Puna (p. 3.077) caparaŋ, bhikkhave, sāriputto sabbaso rūpasaññānaŋ samatikkamā paṭighasaññānaŋ
atthangamā nānattasaññānaŋ amanasikārā “ananto ākāso” ti ākāsānañcāyatanaŋ upasampajja viharati. Ye ca
ākāsānañcāyatane dhammā– ākāsānañcāyatanasaññā ca cittekaggatā ca phasso vedanā saññā cetanā cittaŋ chando
adhimokkho vīriyaŋ sati upekkhā manasikāro– tyāssa dhammā anupadavavatthitā honti. Tyāssa dhammā viditā
uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti. So evaŋ pajānāti – “evaŋ kirame dhammā ahutvā
sambhonti, hutvā paṭiventī” ti. So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaŋyutto
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, sāriputto sabbaso ākāsānañcāyatanaŋ samatikkamma “anantaŋ viññāṇan” ti
viññāṇañcāyatanaŋ upasampajja viharati. Ye ca viññāṇañcāyatane dhammā– viññāṇañcāyatanasaññā ca cittekaggatā
ca, phasso vedanā saññā cetanā cittaŋ chando adhimokkho vīriyaŋ sati upekkhā manasikāro– tyāssa dhammā
anupadavavatthitā honti. Tyāssa dhammā viditā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti. So evaŋ
pajānāti– “evaŋ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī” ti. So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito
appaṭibaddho vippamutto visaŋyutto vimariyādīkatena cetasā viharati. So “atthi uttari nissaraṇan” ti pajānāti.
Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, sāriputto sabbaso viññāṇañcāyatanaŋ samatikkamma “natthi kiñcī” ti
ākiñcaññāyatanaŋ upasampajja viharati. Ye ca ākiñcaññāyatane dhammā– ākiñcaññāyatanasaññā ca cittekaggatā ca,
phasso vedanā saññā cetanā cittaŋ chando adhimokkho vīriyaŋ sati upekkhā manasikāro – tyāssa dhammā
anupadavavatthitā honti. Tyāssa dhammā viditā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti. So evaŋ
pajānāti– “evaŋ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī” ti. So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito
appaṭibaddho vippamutto (p. 3.078) visaŋyutto vimariyādīkatena cetasā viharati. So “atthi uttari nissaraṇan” ti
pajānāti. Tabbahulīkārā atthitvevassa hoti.
95. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, sāriputto sabbaso ākiñcaññāyatanaŋ samatikkamma
nevasaññānāsaññāyatanaŋ upasampajja viharati. So tāya samāpattiyā sato vuṭṭhahati. So tāya samāpattiyā sato
vuṭṭhahitvā ye dhammā atītā niruddhā vipariṇatā te dhamme samanupassati “evaŋ kirame dhammā ahutvā sambhonti,
hutvā paṭiventī” ti. So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito appaṭibaddho vippamutto visaŋyutto
96. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, sāriputto sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaŋ samatikkamma
saññāvedayitanirodhaŋ upasampajja viharati. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. So tāya samāpattiyā sato
vuṭṭhahati. So tāya samāpattiyā sato vuṭṭhahitvā ye dhammā atītā niruddhā vipariṇatā te dhamme samanupassati–
“evaŋ kirame dhammā ahutvā sambhonti, hutvā paṭiventī” ti. So tesu dhammesu anupāyo anapāyo anissito
appaṭibaddho vippamutto visaŋyutto vimariyādīkatena cetasā viharati. So “natthi uttari nissaraṇan” ti pajānāti.
Tabbahulīkārā natthitvevassa hoti.
97. ‘Yaŋ kho taŋ, bhikkhave, sammā vadamāno vadeyya– “vasippatto pāramippatto ariyasmiŋ sīlasmiŋ,
vasippatto pāramippatto ariyasmiŋ samādhismiŋ, vasippatto pāramippatto ariyāya paññāya vasippatto pāramippatto
ariyāya vimuttiyā” ti, sāriputtameva taŋ sammā vadamāno vadeyya– “vasippatto pāramippatto ariyasmiŋ sīlasmiŋ,
vasippatto pāramippatto ariyasmiŋ samādhismiŋ, vasippatto pāramippatto ariyāya paññāya, vasippatto pāramippatto
ariyāya vimuttiyā” ti. Yaŋ kho taŋ, bhikkhave (p. 3.079) sammā vadamāno vadeyya– “bhagavato putto oraso
mukhato jāto dhammajo dhammanimmito dhammadāyādo no āmisadāyādo” ti, sāriputtameva taŋ sammā vadamāno
vadeyya– “bhagavato putto oraso mukhato jāto dhammajo dhammanimmito dhammadāyādo no āmisadāyādo” ti.
Sāriputto, bhikkhave, tathāgatena anuttaraŋ dhammacakkaŋ pavattitaŋ sammadeva anuppavattetī’ ti.
Anupadasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.
2. Chabbisodhanasuttaŋ
98. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra kho
bhagavā bhikkhū āmantesi– ‘bhikkhavo’ ti. ‘Bhadante’ ti te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
‘Idha, bhikkhave, bhikkhu aññaŋ byākaroti– “khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ
itthattāyāti pajānāmī” ti. Tassa, bhikkhave, bhikkhuno bhāsitaŋ neva abhinanditabbaŋ nappaṭikkositabbaŋ.
Anabhinanditvā appaṭikkositvā pañho pucchitabbo– “cattārome, āvuso, vohārā tena bhagavatā jānatā passatā arahatā
sammāsambuddhena sammadakkhātā. Katame cattāro? Diṭṭhe diṭṭhavāditā, sute sutavāditā, mute mutavāditā, viññāte
viññātavāditā ime kho, āvuso, cattāro vohārā tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena
sammadakkhātā. Kathaŋ jānato panāyasmato, kathaŋ passato imesu catūsu vohāresu anupādāya āsavehi cittaŋ
vimuttan” ti? Khīṇāsavassa, bhikkhave, bhikkhuno vusitavato katakaraṇīyassa ohitabhārassa anuppattasadatthassa
parikkhīṇabhavasaŋyojanassa sammadaññāvimuttassa ayamanudhammo hoti veyyākaraṇāya– “diṭṭhe kho ahaŋ
āvuso, anupāyo anapāyo anissito (p. 3.080) appaṭibaddho vippamutto visaŋyutto vimariyādīkatena cetasā viharāmi.
Sute kho ahaŋ, āvuso …pe… mute kho ahaŋ, āvuso… viññāte kho ahaŋ, āvuso, anupāyo anapāyo anissito
appaṭibaddho vippamutto visaŋyutto vimariyādīkatena cetasā viharāmi. Evaŋ kho me, āvuso, jānato evaŋ passato
imesu catūsu vohāresu anupādāya āsavehi cittaŋ vimuttan” ti. Tassa, bhikkhave, bhikkhuno “sādhū” ti bhāsitaŋ
abhinanditabbaŋ anumoditabbaŋ. “Sādhū” ti bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uttariŋ pañho pucchitabbo.
99. ‘“Pañcime, āvuso, upādānakkhandhā tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena
sammadakkhātā. Katame pañca? Seyyathidaŋ– rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho,
saññupādānakkhandho, sankhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandho – ime kho, āvuso,
pañcupādānakkhandhā tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena sammadakkhātā. Kathaŋ jānato
panāyasmato, kathaŋ passato imesu pañcasu upādānakkhandhesu anupādāya āsavehi cittaŋ vimuttan” ti?
Khīṇāsavassa, bhikkhave, bhikkhuno vusitavato katakaraṇīyassa ohitabhārassa anuppattasadatthassa
parikkhīṇabhavasaŋyojanassa sammadaññāvimuttassa ayamanudhammo hoti veyyākaraṇāya– “rūpaŋ kho ahaŋ,
āvuso, abalaŋ virāgunaŋ anassāsikanti viditvā ye rūpe upāyūpādānā cetaso adhiṭṭhānābhinivesānusayā tesaŋ khayā
virāgā nirodhā cāgā paṭinissaggā vimuttaŋ me cittanti pajānāmi. Vedanaŋ kho ahaŋ, āvuso …pe… saññaŋ kho ahaŋ,
āvuso… sankhāre kho ahaŋ, āvuso… viññāṇaŋ kho ahaŋ, āvuso, abalaŋ virāgunaŋ anassāsikanti viditvā ye viññāṇe
upāyūpādānā cetaso adhiṭṭhānābhinivesānusayā tesaŋ khayā virāgā nirodhā cāgā paṭinissaggā vimuttaŋ me cittanti
pajānāmi. Evaŋ kho me, āvuso, jānato evaŋ passato imesu pañcasu upādānakkhandhesu anupādāya āsavehi cittaŋ
vimuttan” ti. Tassa, bhikkhave, bhikkhuno “sādhū” ti bhāsitaŋ abhinanditabbaŋ, anumoditabbaŋ. “Sādhū” ti bhāsitaŋ
abhinanditvā anumoditvā uttariŋ pañho pucchitabbo.
100. ‘“Chayimā (p. 3.081) āvuso, dhātuyo tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena
sammadakkhātā. Katamā cha? Pathavīdhātu, āpodhātu, tejodhātu, vāyodhātu, ākāsadhātu, viññāṇadhātu– imā kho,
āvuso, cha dhātuyo tena bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena sammadakkhātā. Kathaŋ jānato
panāyasmato, kathaŋ passato imāsu chasu dhātūsu anupādāya āsavehi cittaŋ vimuttan” ti? Khīṇāsavassa, bhikkhave,
bhikkhuno vusitavato katakaraṇīyassa ohitabhārassa anuppattasadatthassa parikkhīṇabhavasaŋyojanassa
sammadaññāvimuttassa ayamanudhammo hoti veyyākaraṇāya– “pathavīdhātuŋ kho ahaŋ, āvuso, na attato
upagacchiŋ, na ca pathavīdhātunissitaŋ attānaŋ. Ye ca pathavīdhātunissitā upāyūpādānā cetaso
adhiṭṭhānābhinivesānusayā tesaŋ khayā virāgā nirodhā cāgā paṭinissaggā vimuttaŋ me cittanti pajānāmi. Āpodhātuŋ
kho ahaŋ, āvuso …pe… tejodhātuŋ kho ahaŋ, āvuso… vāyodhātuŋ kho ahaŋ, āvuso… ākāsadhātuŋ kho ahaŋ,
āvuso… viññāṇadhātuŋ kho ahaŋ, āvuso, na attato upagacchiŋ, na ca viññāṇadhātunissitaŋ attānaŋ. Ye ca
viññāṇadhātunissitā upāyūpādānā cetaso adhiṭṭhānābhinivesānusayā tesaŋ khayā virāgā nirodhā cāgā paṭinissaggā
vimuttaŋ me cittanti pajānāmi. Evaŋ kho me, āvuso, jānato, evaŋ passato imāsu chasu dhātūsu anupādāya āsavehi
cittaŋ vimuttan” ti. Tassa, bhikkhave, bhikkhuno “sādhū” ti bhāsitaŋ abhinanditabbaŋ, anumoditabbaŋ. “Sādhū” ti
bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uttariŋ pañho pucchitabbo.
101. ‘“Cha kho panimāni, āvuso, ajjhattikabāhirāni āyatanāni tena bhagavatā jānatā passatā arahatā
sammāsambuddhena sammadakkhātāni. Katamāni cha? Cakkhu ceva rūpā ca, sotañca saddā ca, ghānañca gandhā ca,
jivhā ca rasā ca, kāyo ca phoṭṭhabbā ca, mano ca dhammā ca– imāni kho, āvuso, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni tena
bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena sammadakkhātāni. Kathaŋ jānato panāyasmato, kathaŋ passato
imesu chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu (p. 3.082) anupādāya āsavehi cittaŋ vimuttan” ti? Khīṇāsavassa, bhikkhave,
bhikkhuno vusitavato katakaraṇīyassa ohitabhārassa anuppattasadatthassa parikkhīṇabhavasaŋyojanassa
sammadaññāvimuttassa ayamanudhammo hoti veyyākaraṇāya “cakkhusmiŋ, āvuso, rūpe cakkhuviññāṇe
cakkhuviññāṇaviññātabbesu dhammesu yo chando yo rāgo yā nandī yā taṇhā ye ca upāyūpādānā cetaso
adhiṭṭhānābhinivesānusayā tesaŋ khayā virāgā nirodhā cāgā paṭinissaggā vimuttaŋ me cittanti pajānāmi. Sotasmiŋ,
āvuso, sadde sotaviññāṇe …pe… ghānasmiŋ, āvuso, gandhe ghānaviññāṇe… jivhāya, āvuso, rase jivhāviññāṇe…
kāyasmiŋ, āvuso, phoṭṭhabbe kāyaviññāṇe… manasmiŋ, āvuso, dhamme manoviññāṇe manoviññāṇaviññātabbesu
dhammesu yo chando yo rāgo yā nandī yā taṇhā ye ca upāyūpādānā cetaso adhiṭṭhānābhinivesānusayā tesaŋ khayā
virāgā nirodhā cāgā paṭinissaggā vimuttaŋ me cittanti pajānāmi. Evaŋ kho me, āvuso, jānato evaŋ passato imesu
chasu ajjhattikabāhiresu āyatanesu anupādāya āsavehi cittaŋ vimuttan” ti. Tassa, bhikkhave, bhikkhuno “sādhū” ti
bhāsitaŋ abhinanditabbaŋ anumoditabbaŋ. “Sādhū” ti bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uttariŋ pañho pucchitabbo.
102. ‘“Kathaŋ jānato panāyasmato, kathaŋ passato imasmiñca saviññāṇake kāye bahiddhā ca
sabbanimittesu ahankāramamankāramānānusayā samūhatā” ti? Khīṇāsavassa bhikkhave, bhikkhuno vusitavato
katakaraṇīyassa ohitabhārassa anuppattasadatthassa parikkhīṇabhavasaŋyojanassa sammadaññāvimuttass
ayamanudhammo hoti veyyākaraṇāya– “pubbe kho ahaŋ, āvuso, agāriyabhūto samāno aviddasu ahosiŋ. Tassa me
tathāgato vā tathāgatasāvako vā dhammaŋ desesi. Tāhaŋ dhammaŋ sutvā tathāgate saddhaŋ paṭilabhiŋ. So tena
saddhāpaṭilābhena samannāgato iti paṭisañcikkhiŋ– sambādho gharāvāso rajāpatho, abbhokāso pabbajjā. Nayidaŋ
sukaraŋ agāraŋ ajjhāvasatā ekantaparipuṇṇaŋ ekantaparisuddhaŋ sankhalikhitaŋ brahmacariyaŋ carituŋ. Yaŋnūnāhaŋ
kesamassuŋ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā (p. 3.083) anagāriyaŋ pabbajeyyan”’ ti.
‘So kho ahaŋ, āvuso, aparena samayena appaŋ vā bhogakkhandhaŋ pahāya mahantaŋ vā bhogakkhandhaŋ
pahāya, appaŋ vā ñātiparivaṭṭaŋ pahāya mahantaŋ vā ñātiparivaṭṭaŋ pahāya kesamassuŋ ohāretvā kāsāyāni vatthāni
acchādetvā agārasmā anagāriyaŋ pabbajiŋ. So evaŋ pabbajito samāno bhikkhūnaŋ sikkhāsājīvasamāpanno
pāṇātipātaŋ pahāya pāṇātipātā paṭivirato ahosiŋ nihitadaṇḍo nihitasattho, lajjī dayāpanno
sabbapāṇabhūtahitānukampī vihāsiŋ. Adinnādānaŋ pahāya adinnādānā paṭivirato ahosiŋ dinnādāyī dinnapāṭikankhī,
athenena sucibhūtena attanā vihāsiŋ. Abrahmacariyaŋ pahāya brahmacārī ahosiŋ ārācārī virato methunā
gāmadhammā. Musāvādaŋ pahāya musāvādā paṭivirato ahosiŋ saccavādī saccasandho theto paccayiko avisaŋvādako
lokassa. Pisuṇaŋ vācaŋ pahāya pisuṇāya vācāya paṭivirato ahosiŋ, ito sutvā na amutra akkhātā imesaŋ bhedāya,
amutra vā sutvā na imesaŋ akkhātā amūsaŋ bhedāya; iti bhinnānaŋ vā sandhātā sahitānaŋ vā anuppadātā
samaggārāmo samaggarato samagganandī samaggakaraṇiŋ vācaŋ bhāsitā ahosiŋ. Pharusaŋ vācaŋ pahāya pharusāya
vācāya paṭivirato ahosiŋ; yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayangamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā
tathārūpiŋ vācaŋ bhāsitā ahosiŋ. Samphappalāpaŋ pahāya samphappalāpā paṭivirato ahosiŋ; kālavādī bhūtavādī
atthavādī dhammavādī vinayavādī nidhānavatiŋ vācaŋ bhāsitā ahosiŋ kālena sāpadesaŋ pariyantavatiŋ atthasaŋhitaŋ.
‘So bījagāmabhūtagāmasamārambhā paṭivirato ahosiŋ, ekabhattiko ahosiŋ rattūparato virato vikālabhojanā.
Naccagītavāditavisūkadassanā paṭivirato ahosiŋ. Mālāgandhavilepanadhāraṇamaṇḍanavibhūsanaṭṭhānā paṭivirato
ahosiŋ. Uccāsayanamahāsayanā paṭivirato ahosiŋ. Jātarūparajatapaṭiggahaṇā paṭivirato ahosiŋ,
āmakadhaññapaṭiggahaṇā paṭivirato ahosiŋ, āmakamaŋsapaṭiggahaṇā paṭivirato ahosiŋ; itthikumārikapaṭiggahaṇā
paṭivirato ahosiŋ, dāsidāsapaṭiggahaṇā paṭivirato ahosiŋ, ajeḷakapaṭiggahaṇā paṭivirato ahosiŋ,
kukkuṭasūkarapaṭiggahaṇā paṭivirato ahosiŋ (p. 3.084) hatthigavassavaḷavapaṭiggahaṇā paṭivirato ahosiŋ,
khettavatthupaṭiggahaṇā paṭivirato ahosiŋ. Dūteyyapahiṇagamanānuyogā paṭivirato ahosiŋ, kayavikkayā paṭivirato
ahosiŋ, tulākūṭakaŋsakūṭamānakūṭā paṭivirato ahosiŋ, ukkoṭanavañcananikatisāciyogā paṭivirato ahosiŋ,
chedanavadhabandhanaviparāmosa-ālopasahasākārā paṭivirato ahosiŋ.
‘So santuṭṭho ahosiŋ kāyaparihārikena cīvarena, kucchiparihārikena piṇḍapātena. So yena yeneva pakkamiŋ
samādāyeva pakkamiŋ. Seyyathāpi nāma pakkhī sakuṇo yena yeneva ḍeti sapattabhārova ḍeti; evameva kho ahaŋ,
āvuso; santuṭṭho ahosiŋ kāyaparihārikena cīvarena, kucchiparihārikena piṇḍapātena. So yena yeneva pakkamiŋ
samādāyeva pakkamiŋ. So iminā ariyena sīlakkhandhena samannāgato ajjhattaŋ anavajjasukhaŋ paṭisaŋvedesiŋ.
103. ‘So cakkhunā rūpaŋ disvā na nimittaggāhī ahosiŋ nānubyañjanaggāhī; yatvādhikaraṇamenaŋ
cakkhundriyaŋ asaŋvutaŋ viharantaŋ abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuŋ, tassa saŋvarāya
paṭipajjiŋ rakkhiŋ cakkhundriyaŋ, cakkhundriye saŋvaraŋ āpajjiŋ. Sotena saddaŋ sutvā …pe… ghānena gandhaŋ
ghāyitvā …pe… jivhāya rasaŋ sāyitvā …pe… kāyena phoṭṭhabbaŋ phusitvā …pe… manasā dhammaŋ viññāya na
nimittaggāhī ahosiŋ nānubyañjanaggāhī; yatvādhikaraṇamenaŋ manindriyaŋ asaŋvutaŋ viharantaŋ
abhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssaveyyuŋ, tassa saŋvarāya paṭipajjiŋ; rakkhiŋ manindriyaŋ,
manindriye saŋvaraŋ āpajjiŋ. So iminā ariyena indriyasaŋvarena samannāgato ajjhattaŋ abyāsekasukhaŋ
paṭisaŋvedesiŋ.
‘So abhikkante paṭikkante sampajānakārī ahosiŋ, ālokite vilokite sampajānakārī ahosiŋ, samiñjite pasārite
sampajānakārī ahosiŋ, sanghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī ahosiŋ, asite pīte khāyite sāyite sampajānakārī
ahosiŋ, uccārapassāvakamme sampajānakārī ahosiŋ, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite tuṇhībhāve
sampajānakārī ahosiŋ.
‘So (p. 3.085) iminā ca ariyena sīlakkhandhena samannāgato, (imāya ca ariyāya santuṭṭhiyā samannāgato,)
iminā ca ariyena indriyasaŋvarena samannāgato, iminā ca ariyena satisampajaññena samannāgato vivittaŋ senāsanaŋ
bhajiŋ araññaŋ rukkhamūlaŋ pabbataŋ kandaraŋ giriguhaŋ susānaŋ vanapatthaŋ abbhokāsaŋ palālapuñjaŋ. So
pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkanto nisīdiŋ pallankaŋ ābhujitvā ujuŋ kāyaŋ paṇidhāya parimukhaŋ satiŋ upaṭṭhapetvā.
‘So abhijjhaŋ loke pahāya vigatābhijjhena cetasā vihāsiŋ, abhijjhāya cittaŋ parisodhesiŋ. Byāpādapadosaŋ
pahāya abyāpannacitto vihāsiŋ sabbapāṇabhūtahitānukampī, byāpādapadosā cittaŋ parisodhesiŋ. Thinamiddhaŋ
pahāya vigatathinamiddho vihāsiŋ ālokasaññī sato sampajāno, thinamiddhā cittaŋ parisodhesiŋ. Uddhaccakukkuccaŋ
pahāya anuddhato vihāsiŋ ajjhattaŋ, vūpasantacitto, uddhaccakukkuccā cittaŋ parisodhesiŋ. Vicikicchaŋ pahāya
tiṇṇavicikiccho vihāsiŋ akathankathī kusalesu dhammesu, vicikicchāya cittaŋ parisodhesiŋ.
104. ‘So ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe vivicceva kāmehi vivicca
akusalehi dhammehi savitakkaŋ savicāraŋ vivekajaŋ pītisukhaŋ paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja vihāsiŋ.
Vitakkavicārānaŋ vūpasamā ajjhattaŋ sampasādanaŋ cetaso ekodibhāvaŋ avitakkaŋ avicāraŋ samādhijaŋ pītisukhaŋ
dutiyaŋ jhānaŋ …pe… tatiyaŋ jhānaŋ… catutthaŋ jhānaŋ upasampajja vihāsiŋ.
‘So evaŋ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anangaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite
āneñjappatte āsavānaŋ khayañāṇāya cittaŋ abhininnāmesiŋ. So idaŋ dukkhanti yathābhūtaŋ abbhaññāsiŋ, ayaŋ
dukkhasamudayoti yathābhūtaŋ abbhaññāsiŋ, ayaŋ dukkhanirodhoti yathābhūtaŋ abbhaññāsiŋ, ayaŋ
dukkhanirodhagāminī paṭipadāti yathābhūtaŋ abbhaññāsiŋ; ime āsavāti yathābhūtaŋ abbhaññāsiŋ, ayaŋ
āsavasamudayoti yathābhūtaŋ abbhaññāsiŋ, ayaŋ āsavanirodhoti yathābhūtaŋ abbhaññāsiŋ, ayaŋ āsavanirodhagāminī
paṭipadāti yathābhūtaŋ abbhaññāsiŋ. Tassa me evaŋ jānato evaŋ (p. 3.086) passato kāmāsavāpi cittaŋ vimuccittha,
bhavāsavāpi cittaŋ vimuccittha, avijjāsavāpi cittaŋ vimuccittha: vimuttasmiŋ vimuttamiti ñāṇaŋ ahosi. Khīṇā jāti,
vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyāti abbhaññāsiŋ. Evaŋ kho me, āvuso, jānato evaŋ passato
imasmiñca saviññāṇake kāye bahiddhā ca sabbanimittesu ahankāramamankāramānānusayā samūhatā’ ti ‘Tassa,
bhikkhave, bhikkhuno “sādhū” ti bhāsitaŋ abhinanditabbaŋ anumoditabbaŋ. “Sādhū” ti bhāsitaŋ abhinanditvā
anumoditvā evamassa vacanīyo– “lābhā no, āvuso, suladdhaŋ no, āvuso, ye mayaŋ āyasmantaŋ tādisaŋ
sabrahmacāriŋ samanupassāmā”’ ti .
Chabbisodhanasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.
3. Sappurisasuttaŋ
105. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tatra
kho bhagavā bhikkhū āmantesi– ‘bhikkhavo’ ti. ‘Bhadante’ ti te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā
etadavoca– ‘sappurisadhammañca vo, bhikkhave, desessāmi asappurisadhammañca. Taŋ suṇātha, sādhukaŋ manasi
karotha; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
‘Katamo ca, bhikkhave, asappurisadhammo? Idha, bhikkhave, asappuriso uccākulā pabbajito hoti. So iti
paṭisañcikkhati – “ahaŋ khomhi uccākulā pabbajito, ime panaññe bhikkhū na uccākulā pabbajitā” ti. So tāya
uccākulīnatāya attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayaŋ, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave,
iti paṭisañcikkhati– “na kho uccākulīnatāya lobhadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, dosadhammā vā parikkhayaŋ
gacchanti (p. 3.087) mohadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti. No cepi uccākulā pabbajito hoti; so ca hoti
dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī so tattha pujjo, so tattha pāsaŋso” ti. So
paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tāya uccākulīnatāya nevattānukkaŋseti na paraŋ vambheti. Ayaŋ, bhikkhave,
sappurisadhammo.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso mahākulā pabbajito hoti …pe… mahābhogakulā pabbajito hoti …
pe… uḷārabhogakulā pabbajito hoti. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi uḷārabhogakulā pabbajito, ime panaññe
bhikkhū na uḷārabhogakulā pabbajitā” ti. So tāya uḷārabhogatāya attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayampi,
bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho uḷārabhogatāya
lobhadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, dosadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, mohadhammā vā parikkhayaŋ
gacchanti. No cepi uḷārabhogakulā pabbajito hoti; so ca hoti dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno
anudhammacārī, so tattha pujjo, so tattha pāsaŋso” ti. So paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tāya uḷārabhogatāya
nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, sappurisadhammo.
106. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso ñāto hoti yasassī. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi ñāto
yasassī, ime panaññe bhikkhū appaññātā appesakkhā” ti. So tena ñattena attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayampi,
bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho ñattena lobhadhammā vā
parikkhayaŋ gacchanti, dosadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, mohadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti. No cepi
ñāto hoti yasassī; so ca hoti dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so tattha pujjo so
tattha pāsaŋso” ti. So paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tena ñattena nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi,
bhikkhave, sappurisadhammo.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso lābhī hoti
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaŋ. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi (p. 3.088) lābhī
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaŋ, ime panaññe bhikkhū na lābhino
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānan” ti. So tena lābhena attānukkaŋseti, paraŋ vambheti.
Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho lābhena
gacchanti. No cepi lābhī hoti cīvarapiṇḍapātasenāsanagilānappaccayabhesajjaparikkhārānaŋ; so ca hoti
dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so tattha pujjo, so tattha pāsaŋso” ti. So
paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tena lābhena nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave,
sappurisadhammo.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso bahussuto hoti. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi bahussuto, ime
panaññe bhikkhū na bahussutā” ti. So tena bāhusaccena attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave,
asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave iti paṭisañcikkhati– “na kho bāhusaccena lobhadhammā vā
parikkhayaŋ gacchanti dosadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, mohadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti. No cepi
bahussuto hoti; so ca hoti dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so tattha pujjo, so tattha
pāsaŋso” ti. So paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tena bāhusaccena nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi,
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso vinayadharo hoti. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi
vinayadharo, ime panaññe bhikkhū na vinayadharā” ti. So tena vinayadharattena attānukkaŋseti, paraŋ vambheti.
Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho vinayadharattena
gacchanti. No cepi vinayadharo hoti; so ca hoti dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so
tattha pujjo, so tattha pāsaŋso” ti. So paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tena vinayadharattena nevattānukkaŋseti, na
paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, sappurisadhammo.
‘Puna (p. 3.089) caparaŋ, bhikkhave, asappuriso dhammakathiko hoti. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ
khomhi dhammakathiko, ime panaññe bhikkhū na dhammakathikā” ti. So tena dhammakathikattena attānukkaŋseti,
paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho
dhammakathikattena lobhadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, dosadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti,
mohadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti. No cepi dhammakathiko hoti; so ca hoti dhammānudhammappaṭipanno
sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so tattha pujjo, so tattha pāsaŋso” ti. So paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tena
dhammakathikattena nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, sappurisadhammo.
107. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso āraññiko hoti. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi āraññiko
ime panaññe bhikkhū na āraññikā” ti. So tena āraññikattena attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave,
asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho āraññikattena lobhadhammā vā
parikkhayaŋ gacchanti, dosadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, mohadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti. No cepi
āraññiko hoti; so ca hoti dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so tattha pujjo, so tattha
pāsaŋso” ti. So paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tena āraññikattena nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi,
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso paŋsukūliko hoti. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi paŋsukūliko,
ime panaññe bhikkhū na paŋsukūlikā” ti. So tena paŋsukūlikattena attānukkaŋseti, paraŋ vambheti Ayampi,
bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho paŋsukūlikattena
gacchanti. No cepi paŋsukūliko hoti; so ca hoti dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so
tattha pujjo, so tattha pāsaŋso” ti. So paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tena paŋsukūlikattena nevattānukkaŋseti, na
paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, sappurisadhammo.
‘Puna (p. 3.090) caparaŋ, bhikkhave, asappuriso piṇḍapātiko hoti. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi
piṇḍapātiko, ime panaññe bhikkhū na piṇḍapātikā” ti. So tena piṇḍapātikattena attānukkaŋseti, paraŋ vambheti.
Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho piṇḍapātikattena
gacchanti. No cepi piṇḍapātiko hoti; so ca hoti dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so
tattha pujjo, so tattha pāsaŋso” ti. So paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tena piṇḍapātikattena nevattānukkaŋseti, na paraŋ
vambheti. Ayampi, bhikkhave, sappurisadhammo.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso rukkhamūliko hoti. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi
rukkhamūliko, ime panaññe bhikkhū na rukkhamūlikā” ti. So tena rukkhamūlikattena attānukkaŋseti, paraŋ
vambheti. Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho
rukkhamūlikattena lobhadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, dosadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, mohadhammā
vā parikkhayaŋ gacchanti. No cepi rukkhamūliko hoti; so ca hoti dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno
anudhammacārī, so tattha pujjo, so tattha pāsaŋso” ti. So paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā tena rukkhamūlikattena
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso sosāniko hoti …pe… abbhokāsiko hoti… nesajjiko hoti…
yathāsanthatiko hoti… ekāsaniko hoti. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi ekāsaniko, ime panaññe bhikkhū na
ekāsanikā” ti. So tena ekāsanikattena attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo.
Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “na kho ekāsanikattena lobhadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti,
dosadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti, mohadhammā vā parikkhayaŋ gacchanti. No cepi ekāsaniko hoti; so ca hoti
dhammānudhammappaṭipanno sāmīcippaṭipanno anudhammacārī, so tattha pujjo, so tattha pāsaŋso” ti. So
paṭipadaŋyeva antaraŋ karitvā (p. 3.091) tena ekāsanikattena nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi,
108. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi savitakkaŋ
savicāraŋ vivekajaŋ pītisukhaŋ paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi
paṭhamajjhānasamāpattiyā lābhī, ime panaññe bhikkhū paṭhamajjhānasamāpattiyā na lābhino” ti. So tāya
paṭhamajjhānasamāpattiyā attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca
kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati “paṭhamajjhānasamāpattiyāpi kho atammayatā vuttā bhagavatā. Yena yena hi
maññanti tato taŋ hoti aññathā” ti. So atammayataññeva antaraŋ karitvā tāya paṭhamajjhānasamāpattiyā
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso vitakkavicārānaŋ vūpasamā ajjhattaŋ sampasādanaŋ cetaso
ekodibhāvaŋ avitakkaŋ avicāraŋ samādhijaŋ pītisukhaŋ dutiyaŋ jhānaŋ …pe… tatiyaŋ jhānaŋ… catutthaŋ jhānaŋ
upasampajja viharati. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi catutthajjhānasamāpattiyā lābhī, ime panaññe bhikkhū
catutthajjhānasamāpattiyā na lābhino” ti. So tāya catutthajjhānasamāpattiyā attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayampi,
bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho bhikkhave, iti paṭisañcikkhati– “catutthajjhānasamāpattiyāpi kho
atammayatā vuttā bhagavatā. Yena yena hi maññanti tato taŋ hoti aññathā” ti. So atammayataññeva antaraŋ karitvā
tāya catutthajjhānasamāpattiyā nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, sappurisadhammo.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso sabbaso rūpasaññānaŋ samatikkamā paṭighasaññānaŋ atthangamā
nānattasaññānaŋ amanasikārā “ananto ākāso” ti ākāsānañcāyatanaŋ upasampajja viharati. So iti paṭisañcikkhati–
“ahaŋ khomhi ākāsānañcāyatanasamāpattiyā lābhī, ime panaññe bhikkhū ākāsānañcāyatanasamāpattiyā na lābhino”
ti. So tāya ākāsānañcāyatanasamāpattiyā attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo.
Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati (p. 3.092) “ākāsānañcāyatanasamāpattiyāpi kho atammayatā vuttā
bhagavatā. Yena yena hi maññanti tato taŋ hoti aññathā” ti. So atammayataññeva antaraŋ karitvā tāya
ākāsānañcāyatanasamāpattiyā nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, sappurisadhammo.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso sabbaso ākāsānañcāyatanaŋ samatikkamma “anantaŋ viññāṇan” ti
viññāṇañcāyatanaŋ upasampajja viharati. So iti paṭisañcikkhati – “ahaŋ khomhi viññāṇañcāyatanasamāpattiyā lābhī,
ime panaññe bhikkhū viññāṇañcāyatanasamāpattiyā na lābhino” ti. So tāya viññāṇañcāyatanasamāpattiyā
attānukkaŋseti, paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti
paṭisañcikkhati– “viññāṇañcāyatanasamāpattiyāpi kho atammayatā vuttā bhagavatā. Yena yena hi maññanti tato taŋ
hoti aññathā” ti. So atammayataññeva antaraŋ karitvā tāya viññāṇañcāyatanasamāpattiyā nevattānukkaŋseti, na paraŋ
vambheti. Ayampi, bhikkhave, sappurisadhammo.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso sabbaso viññāṇañcāyatanaŋ samatikkamma “natthi kiñcī” ti
ākiñcaññāyatanaŋ upasampajja viharati. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi ākiñcaññāyatanasamāpattiyā lābhī, ime
panaññe bhikkhū ākiñcaññāyatanasamāpattiyā na lābhino” ti. So tāya ākiñcaññāyatanasamāpattiyā attānukkaŋseti,
paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave, iti paṭisañcikkhati–
“ākiñcaññāyatanasamāpattiyāpi kho atammayatā vuttā bhagavatā. Yena yena hi maññanti tato taŋ hoti aññathā” ti. So
atammayataññeva antaraŋ karitvā tāya ākiñcaññāyatanasamāpattiyā nevattānukkaŋseti, na paraŋ vambheti. Ayampi,
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, asappuriso sabbaso ākiñcaññāyatanaŋ samatikkamma nevasaññānāsaññāyatanaŋ
upasampajja viharati. So iti paṭisañcikkhati– “ahaŋ khomhi nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā lābhī, ime panaññe
bhikkhū nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā na lābhino” ti. So tāya nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā
attānukkaŋseti (p. 3.093) paraŋ vambheti. Ayampi, bhikkhave, asappurisadhammo. Sappuriso ca kho, bhikkhave iti
paṭisañcikkhati– “nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyāpi kho atammayatā vuttā bhagavatā. Yena yena hi maññanti
tato taŋ hoti aññathā” ti. So atammayataññeva antaraŋ karitvā tāya nevasaññānāsaññāyatanasamāpattiyā
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, sappuriso sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaŋ samatikkamma
saññāvedayitanirodhaŋ upasampajja viharati. Paññāya cassa disvā āsavā parikkhīṇā honti. Ayaŋ, bhikkhave, bhikkhu
na kiñci maññati, na kuhiñci maññati, na kenaci maññatī’ ti.
Sappurisasuttaŋ niṭṭhitaŋ tatiyaŋ.
4. Sevitabbāsevitabbasuttaŋ
etadavoca– ‘sevitabbāsevitabbaŋ vo, bhikkhave, dhammapariyāyaŋ desessāmi. Taŋ suṇātha, sādhukaŋ manasi
karotha; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
‘Kāyasamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ
kāyasamācāraŋ. Vacīsamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca
aññamaññaŋ vacīsamācāraŋ. Manosamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi;
tañca aññamaññaŋ manosamācāraŋ. Cittuppādaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi – sevitabbampi,
asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ cittuppādaŋ. Saññāpaṭilābhaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi
(p. 3.094) asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ saññāpaṭilābhaŋ. Diṭṭhipaṭilābhaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi–
sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ diṭṭhipaṭilābhaŋ. Attabhāvapaṭilābhaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena
vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ attabhāvapaṭilābhan’ ti.
Evaŋ vutte āyasmā sāriputto bhagavantaŋ etadavoca– ‘imassa kho ahaŋ, bhante, bhagavatā sankhittena
bhāsitassa, vitthārena atthaŋ avibhattassa, evaŋ vitthārena atthaŋ ājānāmi.
110. ‘“Kāyasamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca
aññamaññaŋ kāyasamācāran” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, bhante,
kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, evarūpo kāyasamācāro na
sevitabbo; yathārūpañca kho, bhante, kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā
abhivaḍḍhanti, evarūpo kāyasamācāro sevitabbo.
111. ‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā
parihāyanti? Idha, bhante, ekacco pāṇātipātī hoti luddo lohitapāṇi hatappahate niviṭṭho adayāpanno pāṇabhūtesu;
adinnādāyī kho pana hoti, yaŋ taŋ parassa paravittūpakaraṇaŋ gāmagataŋ vā araññagataŋ vā taŋ adinnaŋ
theyyasankhātaŋ ādātā hoti; kāmesumicchācārī kho pana hoti, yā tā māturakkhitā piturakkhitā mātāpiturakkhitā
bhāturakkhitā bhaginirakkhitā ñātirakkhitā gottarakkhitā dhammarakkhitā sassāmikā saparidaṇḍā antamaso
mālāguḷaparikkhittāpi tathārūpāsu cārittaŋ āpajjitā hoti– evarūpaŋ, bhante, kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā
abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti.
‘Kathaŋrūpaŋ bhante, kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti?
Idha, bhante, ekacco pāṇātipātaŋ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti nihitadaṇḍo nihitasattho, lajjī dayāpanno
sabbapāṇabhūtahitānukampī viharati; adinnādānaŋ pahāya adinnādānā paṭivirato hoti, yaŋ taŋ parassa
paravittūpakaraṇaŋ (p. 3.095) gāmagataŋ vā araññagataŋ vā taŋ nādinnaŋ theyyasankhātaŋ ādātā hoti;
kāmesumicchācāraŋ pahāya kāmesumicchācārā paṭivirato hoti, yā tā māturakkhitā piturakkhitā mātāpiturakkhitā
bhāturakkhitā bhaginirakkhitā ñātirakkhitā gottarakkhitā dhammarakkhitā sassāmikā saparidaṇḍā antamaso
mālāguḷaparikkhittāpi tathārūpāsu na cārittaŋ āpajjitā hoti– evarūpaŋ, bhante, kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā
parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti. “Kāyasamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi,
asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ kāyasamācāran” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ bhagavatā idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
‘“Vacīsamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ
vacīsamācāran” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ Yathārūpaŋ, bhante, vacīsamācāraŋ
sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti, evarūpo vacīsamācāro na sevitabbo;
yathārūpañca kho, bhante, vacīsamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti
evarūpo vacīsamācāro sevitabbo.
112. ‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, vacīsamācāraŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā
parihāyanti? Idha, bhante, ekacco musāvādī hoti, sabhāgato vā parisāgato vā ñātimajjhagato vā pūgamajjhagato vā
rājakulamajjhagato vā abhinīto sakkhipuṭṭho– “ehambho purisa, yaŋ jānāsi taŋ vadehī” ti so ajānaŋ vā āha– “jānāmī”
ti, jānaŋ vā āha– “na jānāmī” ti; apassaŋ vā āha– “passāmī” ti, passaŋ vā āha– “na passāmī” ti– iti attahetu vā
parahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā sampajānamusā bhāsitā hoti; pisuṇavāco kho pana hoti, ito sutvā amutra akkhātā
imesaŋ bhedāya, amutra vā sutvā imesaŋ akkhātā amūsaŋ bhedāya– iti samaggānaŋ vā bhettā, bhinnānaŋ vā
anuppadātā, vaggārāmo, vaggarato, vagganandī, vaggakaraṇiŋ vācaŋ bhāsitā (p. 3.096) hoti; pharusavāco kho pana
hoti, yā sā vācā kaṇḍakā kakkasā pharusā parakaṭukā parābhisajjanī kodhasāmantā asamādhisaŋvattanikā, tathārūpiŋ
vācaŋ bhāsitā hoti; samphappalāpī kho pana hoti akālavādī abhūtavādī anatthavādī adhammavādī avinayavādī,
anidhānavatiŋ vācaŋ bhāsitā hoti akālena anapadesaŋ apariyantavatiŋ anatthasaŋhitaŋ– evarūpaŋ, bhante,
vacīsamācāraŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti.
‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, vacīsamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhanti?
Idha, bhante, ekacco musāvādaŋ pahāya musāvādā paṭivirato hoti sabhāgato vā parisāgato vā ñātimajjhagato vā
pūgamajjhagato vā rājakulamajjhagato vā abhinīto sakkhipuṭṭho– “ehambho purisa, yaŋ jānāsi taŋ vadehī” ti so
ajānaŋ vā āha– “na jānāmī” ti, jānaŋ vā āha– “jānāmī” ti, apassaŋ vā āha– “na passāmī” ti, passaŋ vā āha– “passāmī”
ti iti attahetu vā parahetu vā āmisakiñcikkhahetu vā na sampajānamusā bhāsitā hoti; pisuṇaŋ vācaŋ pahāya pisuṇāya
vācāya paṭivirato hoti, ito sutvā na amutra akkhātā imesaŋ bhedāya, amutra vā sutvā na imesaŋ akkhātā amūsaŋ
bhedāya– iti bhinnānaŋ vā sandhātā sahitānaŋ vā anuppadātā samaggārāmo samaggarato samagganandī
samaggakaraṇiŋ vācaŋ bhāsitā hoti; pharusaŋ vācaŋ pahāya pharusāya vācāya paṭivirato hoti, yā sā vācā nelā
kaṇṇasukhā pemanīyā hadayangamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā tathārūpiŋ vācaŋ bhāsitā hoti;
samphappalāpaŋ pahāya samphappalāpā paṭivirato hoti kālavādī bhūtavādī atthavādī dhammavādī vinayavādī,
nidhānavatiŋ vācaŋ bhāsitā hoti kālena sāpadesaŋ pariyantavatiŋ atthasaŋhitaŋ– evarūpaŋ, bhante, vacīsamācāraŋ
sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti. “Vacīsamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena
vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ vacīsamācāran” ti iti yaŋ taŋ vuttaŋ bhagavatā idametaŋ
paṭicca vuttaŋ.
‘“Manosamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ
manosamācāran” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, bhante, manosamācāraŋ
sevato akusalā (p. 3.097) dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpo manosamācāro na sevitabbo;
yathārūpañca kho, bhante, manosamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti
evarūpo manosamācāro sevitabbo.
113. ‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, manosamācāraŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā
parihāyanti? Idha, bhante, ekacco abhijjhālu hoti, yaŋ taŋ parassa paravittūpakaraṇaŋ taŋ abhijjhātā hoti– “aho vata
yaŋ parassa taŋ mamassā” ti; byāpannacitto kho pana hoti paduṭṭhamanasankappo “ime sattā haññantu vā vajjhantu
vā ucchijjantu vā vinassantu vā mā vā ahesun” ti– evarūpaŋ, bhante, manosamācāraŋ sevato akusalā dhammā
abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti.
‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, manosamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti?
Idha, bhante, ekacco anabhijjhālu hoti, yaŋ taŋ parassa paravittūpakaraṇaŋ taŋ nābhijjhātā hoti– “aho vata yaŋ
parassa taŋ mamassā” ti; abyāpannacitto kho pana hoti appaduṭṭhamanasankappo “ime sattā averā abyābajjhā anīghā
sukhī attānaŋ pariharantū” ti– evarūpaŋ, bhante, manosamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā
dhammā abhivaḍḍhanti. “Manosamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca
aññamaññaŋ manosamācāran” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ bhagavatā idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
114. ‘“Cittuppādaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ
cittuppādan” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, bhante, cittuppādaŋ sevato
akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpo cittuppādo na sevitabbo; yathārūpañca kho,
bhante, cittuppādaŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti evarūpo cittuppādo
sevitabbo.
‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, cittuppādaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti?
Idha, bhante, ekacco abhijjhālu hoti, abhijjhāsahagatena (p. 3.098) cetasā viharati; byāpādavā hoti,
byāpādasahagatena cetasā viharati; vihesavā hoti, vihesāsahagatena cetasā viharati– evarūpaŋ, bhante, cittuppādaŋ
sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti.
‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, cittuppādaŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti kusalā dhammā abhivaḍḍhanti?
Idha, bhante, ekacco anabhijjhālu hoti, anabhijjhāsahagatena cetasā viharati; abyāpādavā hoti, abyāpādasahagatena
cetasā viharati; avihesavā hoti, avihesāsahagatena cetasā viharati– evarūpaŋ, bhante, cittuppādaŋ sevato akusalā
dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti. “Cittuppādaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi–
sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ cittuppādan” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ bhagavatā idametaŋ paṭicca
vuttaŋ.
115. ‘“Saññāpaṭilābhaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca
aññamaññaŋ saññāpaṭilābhan” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, bhante,
saññāpaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpo saññāpaṭilābho na
sevitabbo; yathārūpañca kho, bhante, saññāpaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā
abhivaḍḍhanti evarūpo saññāpaṭilābho sevitabbo.
‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, saññāpaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti?
Idha, bhante, ekacco abhijjhālu hoti, abhijjhāsahagatāya saññāya viharati; byāpādavā hoti, byāpādasahagatāya
saññāya viharati; vihesavā hoti, vihesāsahagatāya saññāya viharati– evarūpaŋ, bhante, saññāpaṭilābhaŋ sevato
akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti.
‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, saññāpaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti?
Idha, bhante, ekacco anabhijjhālu hoti, anabhijjhāsahagatāya saññāya viharati; abyāpādavā hoti, abyāpādasahagatāya
saññāya viharati; avihesavā hoti, avihesāsahagatāya saññāya viharati– evarūpaŋ, bhante, saññāpaṭilābhaŋ sevato (p.
3.099) akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti. “Saññāpaṭilābhaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena
vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ saññāpaṭilābhan” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ bhagavatā idametaŋ
paṭicca vuttaŋ.
116. ‘“Diṭṭhipaṭilābhaŋpāhaŋ bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca
aññamaññaŋ diṭṭhipaṭilābhan” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, bhante,
diṭṭhipaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpo diṭṭhipaṭilābho na
sevitabbo; yathārūpañca kho, bhante, diṭṭhipaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā
abhivaḍḍhanti– evarūpo diṭṭhipaṭilābho sevitabbo.
‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, diṭṭhipaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti?
Idha, bhante, ekacco evaŋdiṭṭhiko hoti– “natthi dinnaŋ, natthi yiṭṭhaŋ, natthi hutaŋ natthi sukatadukkaṭānaŋ
kammānaŋ phalaŋ vipāko, natthi ayaŋ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi
loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaŋ parañca lokaŋ sayaŋ abhiññā sacchikatvā
pavedentī” ti– evarūpaŋ, bhante, diṭṭhipaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti.
‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, diṭṭhipaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā
abhivaḍḍhanti? Idha, bhante, ekacco evaŋdiṭṭhiko hoti– “atthi dinnaŋ, atthi yiṭṭhaŋ, atthi hutaŋ, atthi
sukatadukkaṭānaŋ kammānaŋ phalaŋ vipāko, atthi ayaŋ loko, atthi paro loko, atthi mātā, atthi pitā, atthi sattā
opapātikā, atthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaŋ parañca lokaŋ sayaŋ abhiññā
sacchikatvā pavedentī” ti – evarūpaŋ, bhante, diṭṭhipaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā
abhivaḍḍhanti. “Diṭṭhipaṭilābhaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca
aññamaññaŋ diṭṭhipaṭilābhan” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ bhagavatā idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
117. ‘“Attabhāvapaṭilābhaŋpāhaŋ (p. 3.100) bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi;
tañca aññamaññaŋ attabhāvapaṭilābhan” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ,
bhante, attabhāvapaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti– evarūpo
attabhāvapaṭilābho na sevitabbo; yathārūpañca kho, bhante, attabhāvapaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti,
kusalā dhammā abhivaḍḍhanti– evarūpo attabhāvapaṭilābho sevitabbo.
‘Kathaŋrūpaŋ, bhante, attabhāvapaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā
parihāyanti? Sabyābajjhaŋ, bhante, attabhāvapaṭilābhaŋ abhinibbattayato apariniṭṭhitabhāvāya akusalā dhammā
abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti; abyābajjhaŋ, bhante, attabhāvapaṭilābhaŋ abhinibbattayato
pariniṭṭhitabhāvāya akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti. “Attabhāvapaṭilābhaŋpāhaŋ,
bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ attabhāvapaṭilābhan” ti– iti yaŋ taŋ
vuttaŋ bhagavatā idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
‘Imassa kho ahaŋ, bhante, bhagavatā sankhittena bhāsitassa, vitthārena atthaŋ avibhattassa, evaŋ vitthārena
atthaŋ ājānāmī’ ti.
118. ‘Sādhu sādhu, sāriputta! Sādhu kho tvaŋ, sāriputta, imassa mayā sankhittena bhāsitassa, vitthārena
atthaŋ avibhattassa, evaŋ vitthārena atthaŋ ājānāsi.
‘“Kāyasamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi sevitabbampi, asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ
kāyasamācāran” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ mayā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, sāriputta, kāyasamācāraŋ
sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpo kāyasamācāro na sevitabbo;
yathārūpañca kho, sāriputta, kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti–
evarūpo kāyasamācāro sevitabbo.
‘Kathaŋrūpaŋ sāriputta, kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā
parihāyanti? Idha, sāriputta, ekacco pāṇātipātī hoti (p. 3.101) luddo lohitapāṇi hatappahate niviṭṭho adayāpanno
pāṇabhūtesu; adinnādāyī kho pana hoti, yaŋ taŋ parassa paravittūpakaraṇaŋ gāmagataŋ vā araññagataŋ vā taŋ
adinnaŋ theyyasankhātaŋ ādātā hoti; kāmesumicchācārī kho pana hoti, yā tā māturakkhitā piturakkhitā
mātāpiturakkhitā bhāturakkhitā bhaginirakkhitā ñātirakkhitā gottarakkhitā dhammarakkhitā sassāmikā saparidaṇḍā
antamaso mālāguḷaparikkhittāpi tathārūpāsu cārittaŋ āpajjitā hoti– evarūpaŋ, sāriputta, kāyasamācāraŋ sevato akusalā
dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti.
‘Kathaŋrūpaŋ, sāriputta, kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā
abhivaḍḍhanti? Idha, sāriputta, ekacco pāṇātipātaŋ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti nihitadaṇḍo nihitasattho, lajjī
dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharati; adinnādānaŋ pahāya adinnādānā paṭivirato hoti, yaŋ taŋ parassa
paravittūpakaraṇaŋ gāmagataŋ vā araññagataŋ vā taŋ nādinnaŋ theyyasankhātaŋ ādātā hoti; kāmesumicchācāraŋ
pahāya kāmesumicchācārā paṭivirato hoti, yā tā māturakkhitā piturakkhitā mātāpiturakkhitā bhāturakkhitā
bhaginirakkhitā ñātirakkhitā gottarakkhitā dhammarakkhitā sassāmikā saparidaṇḍā antamaso mālāguḷaparikkhittāpi
tathārūpāsu na cārittaŋ āpajjitā hoti– evarūpaŋ, sāriputta, kāyasamācāraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā
dhammā abhivaḍḍhanti. “Kāyasamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca
aññamaññaŋ kāyasamācāran” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ mayā idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
‘Vacīsamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi …pe… manosamācāraŋpāhaŋ, bhikkhave,
duvidhena vadāmi …pe… cittuppādaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi …pe… saññāpaṭilābhaŋpāhaŋ,
bhikkhave, duvidhena vadāmi …pe… diṭṭhipaṭilābhaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi …pe….
‘“Attabhāvapaṭilābhaŋpāhaŋ, bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; tañca
aññamaññaŋ attabhāvapaṭilābhan” ti – iti kho panetaŋ vuttaŋ mayā. Kiñcetaŋ (p. 3.102) paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ,
sāriputta, attabhāvapaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpo
attabhāvapaṭilābho na sevitabbo; yathārūpañca kho, sāriputta, attabhāvapaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā
parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti– evarūpo attabhāvapaṭilābho sevitabbo.
‘Kathaŋrūpaŋ, sāriputta, attabhāvapaṭilābhaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā
parihāyanti? Sabyābajjhaŋ, sāriputta, attabhāvapaṭilābhaŋ abhinibbattayato apariniṭṭhitabhāvāya akusalā dhammā
abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti; abyābajjhaŋ, sāriputta, attabhāvapaṭilābhaŋ abhinibbattayato
pariniṭṭhitabhāvāya akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti. “Attabhāvapaṭilābhaŋpāhaŋ,
bhikkhave, duvidhena vadāmi– sevitabbampi asevitabbampi; tañca aññamaññaŋ attabhāvapaṭilābhan” ti – iti yaŋ taŋ
vuttaŋ mayā idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Imassa kho, sāriputta, mayā sankhittena bhāsitassa evaŋ vitthārena attho
daṭṭhabbo.
119. ‘Cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi;
sotaviññeyyaŋ saddaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi asevitabbampi; ghānaviññeyyaŋ
gandhaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi; jivhāviññeyyaŋ rasaŋpāhaŋ, sāriputta,
duvidhena vadāmi – sevitabbampi, asevitabbampi; kāyaviññeyyaŋ phoṭṭhabbaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi–
sevitabbampi, asevitabbampi; manoviññeyyaŋ dhammaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi,
asevitabbampī’ ti.
Evaŋ vutte, āyasmā sāriputto bhagavantaŋ etadavoca– ‘imassa kho ahaŋ, bhante, bhagavatā sankhittena
bhāsitassa, vitthārena atthaŋ avibhattassa, evaŋ vitthārena atthaŋ ājānāmi. “Cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋpāhaŋ, sāriputta,
duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ?
Yathārūpaŋ, bhante, cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti
evarūpaŋ cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋ na sevitabbaŋ; yathārūpañca kho, bhante, cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋ sevato akusalā
dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti evarūpaŋ cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋ sevitabbaŋ.
“Cakkhuviññeyyaŋ (p. 3.103) rūpaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti yaŋ taŋ
vuttaŋ bhagavatā idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
‘Sotaviññeyyaŋ saddaŋpāhaŋ, sāriputta …pe… evarūpo sotaviññeyyo saddo na sevitabbo… evarūpo
sotaviññeyyo saddo sevitabbo… evarūpo ghānaviññeyyo gandho na sevitabbo… evarūpo ghānaviññeyyo gandho
sevitabbo… evarūpo jivhāviññeyyo raso na sevitabbo… evarūpo jivhāviññeyyo raso sevitabbo… kāyaviññeyyaŋ
phoṭṭhabbaŋpāhaŋ, sāriputta evarūpo kāyaviññeyyo phoṭṭhabbo na sevitabbo… evarūpo kāyaviññeyyo phoṭṭhabbo
sevitabbo.
‘“Manoviññeyyaŋ dhammaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti kho
panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, bhante, manoviññeyyaŋ dhammaŋ sevato akusalā
dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpo manoviññeyyo dhammo na sevitabbo; yathārūpañca
kho, bhante, manoviññeyyaŋ dhammaŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti evarūpo
manoviññeyyo dhammo sevitabbo. “Manoviññeyyaŋ dhammaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi,
asevitabbampī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ bhagavatā idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Imassa kho ahaŋ, bhante, bhagavatā
sankhittena bhāsitassa, vitthārena atthaŋ avibhattassa, evaŋ vitthārena atthaŋ ājānāmī’ ti.
atthaŋ avibhattassa, evaŋ vitthārena atthaŋ ājānāsi. “Cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi–
sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ mayā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, sāriputta,
cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpaŋ
cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋ na sevitabbaŋ; yathārūpañca kho, sāriputta, cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋ sevato akusalā dhammā
parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti evarūpaŋ cakkhuviññeyyaŋ rūpaŋ sevitabbaŋ. “Cakkhuviññeyyaŋ
rūpaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ mayā idametaŋ paṭicca
vuttaŋ.
‘Sotaviññeyyaŋ (p. 3.104) saddaŋpāhaŋ, sāriputta …pe… evarūpo sotaviññeyyo saddo na sevitabbo…
evarūpo sotaviññeyyo saddo sevitabbo… evarūpo ghānaviññeyyo gandho na sevitabbo… evarūpo ghānaviññeyyo
gandho sevitabbo… evarūpo jivhāviññeyyo raso na sevitabbo… evarūpo jivhāviññeyyo raso sevitabbo… evarūpo
kāyaviññeyyo phoṭṭhabbo na sevitabbo… evarūpo kāyaviññeyyo phoṭṭhabbo sevitabbo.
‘Manoviññeyyaŋ dhammaŋpāhaŋ, sāriputta …pe… evarūpo manoviññeyyo dhammo na sevitabbo…
evarūpo manoviññeyyo dhammo sevitabbo. “Manoviññeyyaŋ dhammaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi –
sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ mayā idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Imassa kho, sāriputta, mayā
sankhittena bhāsitassa evaŋ vitthārena attho daṭṭhabbo.
121. ‘Cīvaraŋpāhaŋ sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampi …pe… piṇḍapātaŋpāhaŋ,
sāriputta… senāsanaŋpāhaŋ, sāriputta… gāmaŋpāhaŋ, sāriputta… nigamaŋpāhaŋ, sāriputta… nagaraŋpāhaŋ,
sāriputta… janapadaŋpāhaŋ, sāriputta… puggalaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī’
ti.
Evaŋ vutte, āyasmā sāriputto bhagavantaŋ etadavoca– ‘imassa kho ahaŋ, bhante, bhagavatā sankhittena
bhāsitassa, vitthārena atthaŋ avibhattassa, evaŋ vitthārena atthaŋ ājānāmi. “Cīvaraŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena
vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ,
bhante, cīvaraŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpaŋ cīvaraŋ na sevitabbaŋ;
yathārūpañca kho, bhante, cīvaraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti evarūpaŋ
cīvaraŋ sevitabbaŋ. “Cīvaraŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ
bhagavatā idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
‘Piṇḍapātaŋpāhaŋ, sāriputta …pe… evarūpo piṇḍapāto na sevitabbo… evarūpo piṇḍapāto sevitabbo…
senāsanaŋpāhaŋ, sāriputta …pe… evarūpaŋ senāsanaŋ na sevitabbaŋ… evarūpaŋ senāsanaŋ sevitabbaŋ…
gāmaŋpāhaŋ, sāriputta (p. 3.105) …pe… evarūpo gāmo na sevitabbo… evarūpo gāmo sevitabbo… evarūpo nigamo
na sevitabbo… evarūpo nigamo sevitabbo… evarūpaŋ nagaraŋ na sevitabbaŋ… evarūpaŋ nagaraŋ sevitabbaŋ…
evarūpo janapado na sevitabbo… evarūpo janapado sevitabbo.
‘“Puggalaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ
bhagavatā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, bhante, puggalaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā
dhammā parihāyanti evarūpo puggalo na sevitabbo; yathārūpañca kho, bhante, puggalaŋ sevato akusalā dhammā
parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti evarūpo puggalo sevitabbo. “Puggalaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena
vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ bhagavatā idametaŋ paṭicca vuttanti. Imassa kho ahaŋ,
bhante, bhagavatā sankhittena bhāsitassa, vitthārena atthaŋ avibhattassa evaŋ vitthārena atthaŋ ājānāmī’ ti.
atthaŋ avibhattassa evaŋ vitthārena atthaŋ ājānāsi. “Cīvaraŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi
asevitabbampī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ mayā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, sāriputta, cīvaraŋ sevato
akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā dhammā parihāyanti evarūpaŋ cīvaraŋ na sevitabbaŋ; yathārūpañca kho,
sāriputta, cīvaraŋ sevato akusalā dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti evarūpaŋ cīvaraŋ sevitabbaŋ.
“Cīvaraŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ mayā idametaŋ
paṭicca vuttaŋ. (yathā paṭhamaŋ tathā vitthāretabbaŋ) evarūpo piṇḍapāto… evarūpaŋ senāsanaŋ… evarūpo gāmo…
evarūpo nigamo… evarūpaŋ nagaraŋ… evarūpo janapado.
‘“Puggalaŋpāhaŋ, sāriputta, duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ
mayā. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Yathārūpaŋ, sāriputta, puggalaŋ sevato akusalā dhammā abhivaḍḍhanti, kusalā
dhammā parihāyanti evarūpo puggalo na sevitabbo; yathārūpañca kho, sāriputta, puggalaŋ sevato (p. 3.106) akusalā
dhammā parihāyanti, kusalā dhammā abhivaḍḍhanti evarūpo puggalo sevitabbo. “Puggalaŋpāhaŋ, sāriputta,
duvidhena vadāmi– sevitabbampi, asevitabbampī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ mayā idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Imassa kho,
sāriputta, mayā sankhittena bhāsitassa evaŋ vitthārena attho daṭṭhabbo.
123. ‘Sabbepi ce, sāriputta, khattiyā imassa mayā sankhittena bhāsitassa evaŋ vitthārena atthaŋ ājāneyyuŋ,
sabbesānampissa khattiyānaŋ dīgharattaŋ hitāya sukhāya. Sabbepi ce sāriputta, brāhmaṇā …pe… sabbepi ce,
sāriputta, vessā… sabbepi ce, sāriputta, suddā imassa mayā sankhittena bhāsitassa evaŋ vitthārena atthaŋ ājāneyyuŋ,
sabbesānampissa suddānaŋ dīgharattaŋ hitāya sukhāya. Sadevakopi ce, sāriputta, loko samārako sabrahmako
sassamaṇabrāhmaṇī pajā sadevamanussā imassa mayā sankhittena bhāsitassa evaŋ vitthārena atthaŋ ājāneyya,
sadevakassapissa lokassa samārakassa sabrahmakassa sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya sadevamanussāya dīgharattaŋ
hitāya sukhāyā’ ti.
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā sāriputto bhagavato bhāsitaŋ abhinandīti.
Sevitabbāsevitabbasuttaŋ niṭṭhitaŋ catutthaŋ.
5. Bahudhātukasuttaŋ
etadavoca–
‘Yāni kānici, bhikkhave, bhayāni uppajjanti sabbāni tāni bālato uppajjanti, no paṇḍitato; ye keci upaddavā
uppajjanti sabbe te bālato uppajjanti, no paṇḍitato; ye keci upasaggā uppajjanti sabbe te bālato uppajjanti, no
paṇḍitato. Seyyathāpi, bhikkhave (p. 3.107) naḷāgārā vā tiṇāgārā vā aggi mutto kūṭāgārānipi dahati ullittāvalittāni
nivātāni phusitaggaḷāni pihitavātapānāni; evameva kho, bhikkhave, yāni kānici bhayāni uppajjanti sabbāni tāni bālato
uppajjanti, no paṇḍitato; ye keci upaddavā uppajjanti sabbe te bālato uppajjanti, no paṇḍitato; ye keci upasaggā
uppajjanti sabbe te bālato uppajjanti, no paṇḍitato. Iti kho, bhikkhave, sappaṭibhayo bālo, appaṭibhayo paṇḍito; sa-
upaddavo bālo, anupaddavo paṇḍito; sa-upasaggo bālo, anupasaggo paṇḍito. Natthi, bhikkhave, paṇḍitato bhayaŋ,
natthi paṇḍitato upaddavo, natthi paṇḍitato upasaggo. Tasmātiha, bhikkhave, “paṇḍitā bhavissāma vīmaŋsakā” ti–
evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabban’ ti.
Evaŋ vutte, āyasmā ānando bhagavantaŋ etadavoca– ‘kittāvatā nu kho, bhante, paṇḍito bhikkhu
“vīmaŋsako” ti alaŋ vacanāyā’ ti? ‘Yato kho, ānanda, bhikkhu dhātukusalo ca hoti, āyatanakusalo ca hoti,
paṭiccasamuppādakusalo ca hoti, ṭhānāṭhānakusalo ca hoti– ettāvatā kho, ānanda, paṇḍito bhikkhu “vīmaŋsako” ti
alaŋ vacanāyā’ ti.
125. ‘Kittāvatā pana, bhante, “dhātukusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti? ‘Aṭṭhārasa kho imā, ānanda,
dhātuyo– cakkhudhātu, rūpadhātu, cakkhuviññāṇadhātu; sotadhātu, saddadhātu, sotaviññāṇadhātu; ghānadhātu,
gandhadhātu, ghānaviññāṇadhātu; jivhādhātu, rasadhātu, jivhāviññāṇadhātu; kāyadhātu, phoṭṭhabbadhātu,
kāyaviññāṇadhātu; manodhātu, dhammadhātu, manoviññāṇadhātu. Imā kho, ānanda, aṭṭhārasa dhātuyo yato jānāti
passati– ettāvatāpi kho, ānanda, “dhātukusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti.
‘Siyā pana, bhante, aññopi pariyāyo, yathā “dhātukusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti? ‘Siyā, ānanda.
Chayimā, ānanda, dhātuyo– pathavīdhātu, āpodhātu, tejodhātu, vāyodhātu, ākāsadhātu, viññāṇadhātu. Imā kho,
ānanda, cha dhātuyo yato jānāti (p. 3.108) passati– ettāvatāpi kho, ānanda, “dhātukusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’
ti.
Chayimā, ānanda, dhātuyo– sukhadhātu dukkhadhātu, somanassadhātu, domanassadhātu, upekkhādhātu, avijjādhātu.
Imā kho, ānanda, cha dhātuyo yato jānāti passati– ettāvatāpi kho, ānanda, “dhātukusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti.
Chayimā, ānanda, dhātuyo– kāmadhātu, nekkhammadhātu, byāpādadhātu, abyāpādadhātu, vihiŋsādhātu
avihiŋsādhātu. Imā kho, ānanda, cha dhātuyo yato jānāti passati– ettāvatāpi kho, ānanda, “dhātukusalo bhikkhū” ti
alaŋ vacanāyā’ ti.
‘Siyā pana, bhante, aññopi pariyāyo, yathā “dhātukusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti? ‘Siyā, ānanda. Tisso
imā, ānanda, dhātuyo– kāmadhātu, rūpadhātu, arūpadhātu. Imā kho, ānanda, tisso dhātuyo yato jānāti passati–
ettāvatāpi kho, ānanda, “dhātukusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti.
‘Siyā pana, bhante, aññopi pariyāyo, yathā “dhātukusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti? ‘Siyā, ānanda. Dve
imā, ānanda, dhātuyo– sankhatādhātu, asankhatādhātu. Imā kho, ānanda, dve dhātuyo yato jānāti passati– ettāvatāpi
kho, ānanda, “dhātukusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti.
126. ‘Kittāvatā pana, bhante, “āyatanakusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti? ‘Cha kho panimāni, ānanda,
ajjhattikabāhirāni āyatanāni– cakkhuceva rūpā ca sotañca saddā ca ghānañca gandhā ca jivhā ca rasā ca kāyo ca
phoṭṭhabbā ca mano ca dhammā ca. Imāni kho, ānanda, cha ajjhattikabāhirāni āyatanāni yato jānāti passati– ettāvatā
kho, ānanda, “āyatanakusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti.
‘Kittāvatā (p. 3.109) pana, bhante, “paṭiccasamuppādakusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti? ‘Idhānanda,
bhikkhu evaŋ pajānāti– “imasmiŋ sati idaŋ hoti, imassuppādā idaŋ uppajjati, imasmiŋ asati idaŋ na hoti, imassa
nirodhā idaŋ nirujjhati, yadidaŋ– avijjāpaccayā sankhārā, sankhārapaccayā viññāṇaŋ, viññāṇapaccayā nāmarūpaŋ,
nāmarūpapaccayā saḷāyatanaŋ, saḷāyatanapaccayā phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā,
taṇhāpaccayā upādānaŋ, upādānapaccayā bhavo bhavapaccayā jāti, jātipaccayā jarāmaraṇaŋ
sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā sambhavanti. Evametassa kevalassa dukkhakkhandhassa samudayo hoti.
Avijjāyatveva asesavirāganirodhā sankhāranirodho, sankhāranirodhā viññāṇanirodho, viññāṇanirodhā
nāmarūpanirodho, nāmarūpanirodhā saḷāyatananirodho, saḷāyatananirodhā phassanirodho, phassanirodhā
vedanānirodho, vedanānirodhā taṇhānirodho, taṇhānirodhā upādānanirodho, upādānanirodhā bhavanirodho,
bhavanirodhā jātinirodho, jātinirodhā jarāmaraṇaŋ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā nirujjhanti. Evametassa
kevalassa dukkhakkhandhassa nirodho hoti”. Ettāvatā kho, ānanda, “paṭiccasamuppādakusalo bhikkhū” ti alaŋ
vacanāyā’ ti.
127. ‘Kittāvatā pana, bhante, “ṭhānāṭhānakusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti? ‘Idhānanda, bhikkhu
“aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ diṭṭhisampanno puggalo kañci sankhāraŋ niccato upagaccheyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti
pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puthujjano kañci sankhāraŋ niccato upagaccheyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti
pajānāti; “aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ diṭṭhisampanno puggalo kañci sankhāraŋ sukhato upagaccheyya, netaŋ ṭhānaŋ
vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puthujjano kañci sankhāraŋ sukhato upagaccheyya, ṭhānametaŋ
vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ diṭṭhisampanno puggalo kañci dhammaŋ attato upagaccheyya,
netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti, “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puthujjano kañci dhammaŋ attato upagaccheyya,
ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti.
128. ‘“Aṭṭhānametaŋ (p. 3.110) anavakāso yaŋ diṭṭhisampanno puggalo mātaraŋ jīvitā voropeyya, netaŋ
ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puthujjano mātaraŋ jīvitā voropeyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti
pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ diṭṭhisampanno puggalo pitaraŋ jīvitā voropeyya …pe… arahantaŋ jīvitā
voropeyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti; “aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ diṭṭhisampanno puggalo duṭṭhacitto
tathāgatassa lohitaŋ uppādeyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puthujjano duṭṭhacitto
tathāgatassa lohitaŋ uppādeyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ diṭṭhisampanno
puggalo sanghaŋ bhindeyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puthujjano sanghaŋ
bhindeyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ diṭṭhisampanno puggalo aññaŋ satthāraŋ
uddiseyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puthujjano aññaŋ satthāraŋ uddiseyya,
ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti.
129. ‘“Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ ekissā lokadhātuyā dve arahanto sammāsambuddhā apubbaŋ acarimaŋ
uppajjeyyuŋ, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ ekissā lokadhātuyā eko arahaŋ
sammāsambuddho uppajjeyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ ekissā lokadhātuyā dve
rājāno cakkavattino apubbaŋ acarimaŋ uppajjeyyuŋ, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ
ekissā lokadhātuyā eko rājā cakkavattī uppajjeyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti.
130. ‘“Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ itthī arahaŋ assa sammāsambuddho netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti;
“ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puriso arahaŋ assa sammāsambuddho, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ
anavakāso yaŋ itthī rājā assa cakkavattī, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puriso rājā
assa cakkavattī, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ itthī sakkattaŋ kareyya mārattaŋ
kareyya… brahmattaŋ kareyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ puriso sakkattaŋ (p.
3.111) kareyya… mārattaŋ kareyya… brahmattaŋ kareyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti.
131. ‘“Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ kāyaduccaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya, netaŋ ṭhānaŋ
vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ kāyaduccaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya,
ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ vacīduccaritassa …pe… yaŋ manoduccaritassa iṭṭho
kanto manāpo vipāko nibbatteyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ vacīduccaritassa …
pe… yaŋ manoduccaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya, ṭhānametaŋ vijjatīti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ
anavakāso yaŋ kāyasucaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko nibbatteyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti;
“ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ kāyasucaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti.
“Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ vacīsucaritassa …pe… yaŋ manosucaritassa aniṭṭho akanto amanāpo vipāko
nibbatteyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ vacīsucaritassa …pe… yaŋ
manosucaritassa iṭṭho kanto manāpo vipāko nibbatteyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti.
‘“Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ kāyaduccaritasamangī taŋnidānā tappaccayā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjeyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ
kāyaduccaritasamangī taŋnidānā tappaccayā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ
upapajjeyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ vacīduccaritasamangī …pe… yaŋ
manoduccaritasamangī taŋnidānā tappaccayā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjeyya, netaŋ
ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ vacīduccaritasamangī …pe… yaŋ manoduccaritasamangī
taŋnidānā tappaccayā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjeyya, ṭhānametaŋ
vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ kāyasucaritasamangī taŋnidānā tappaccayā kāyassa bhedā paraŋ
maraṇā apāyaŋ duggatiŋ (p. 3.112) vinipātaŋ nirayaŋ upapajjeyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho
etaŋ vijjati yaŋ kāyasucaritasamangī taŋnidānā tappaccayā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ
upapajjeyya, ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti. “Aṭṭhānametaŋ anavakāso yaŋ vacīsucaritasamangī …pe… yaŋ
manosucaritasamangī taŋnidānā tappaccayā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ
upapajjeyya, netaŋ ṭhānaŋ vijjatī” ti pajānāti; “ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ vacīsucaritasamangī …pe… yaŋ
manosucaritasamangī taŋnidānā tappaccayā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjeyya,
ṭhānametaŋ vijjatī” ti pajānāti. Ettāvatā kho, ānanda, “ṭhānāṭhānakusalo bhikkhū” ti alaŋ vacanāyā’ ti.
132. Evaŋ vutte āyasmā ānando bhagavantaŋ etadavoca – ‘acchariyaŋ, bhante, abbhutaŋ, bhante! Konāmo
ayaŋ, bhante, dhammapariyāyo’ ti? ‘Tasmātiha tvaŋ, ānanda, imaŋ dhammapariyāyaŋ “bahudhātuko” tipi naŋ
dhārehi, “catuparivaṭṭo” tipi naŋ dhārehi, “dhammādāso” tipi naŋ dhārehi, “amatadundubhī” tipi naŋ dhārehi,
“anuttaro sangāmavijayo” tipi naŋ dhārehī’ ti.
Bahudhātukasuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.
6. Isigilisuttaŋ
133. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā rājagahe viharati isigilismiŋ pabbate. Tatra kho bhagavā
bhikkhū āmantesi– ‘bhikkhavo’ ti. ‘Bhadante’ ti te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
‘Passatha no tumhe, bhikkhave, etaŋ vebhāraŋ pabbatan’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Etassapi kho, bhikkhave,
vebhārassa pabbatassa aññāva samaññā ahosi aññā paññatti’.
‘Passatha (p. 3.113) no tumhe, bhikkhave, etaŋ paṇḍavaŋ pabbatan’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Etassapi kho,
bhikkhave, paṇḍavassa pabbatassa aññāva samaññā ahosi aññā paññatti’.
‘Passatha no tumhe, bhikkhave, etaŋ vepullaŋ pabbatan’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Etassapi kho, bhikkhave,
vepullassa pabbatassa aññāva samaññā ahosi aññā paññatti’.
‘Passatha no tumhe, bhikkhave, etaŋ gijjhakūṭaŋ pabbatan’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Etassapi kho, bhikkhave,
gijjhakūṭassa pabbatassa aññāva samaññā ahosi aññā paññatti’.
‘Passatha no tumhe, bhikkhave, imaŋ isigiliŋ pabbatan’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Imassa kho pana, bhikkhave,
isigilissa pabbatassa esāva samaññā ahosi esā paññatti’.
‘Bhūtapubbaŋ, bhikkhave, pañca paccekabuddhasatāni imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsino ahesuŋ.
Te imaŋ pabbataŋ pavisantā dissanti paviṭṭhā na dissanti. Tamenaŋ manussā disvā evamāhaŋsu– “ayaŋ pabbato ime
isī gilatī” ti; “isigili isigili” tveva samaññā udapādi. Ācikkhissāmi, bhikkhave, paccekabuddhānaŋ nāmāni;
kittayissāmi, bhikkhave, paccekabuddhānaŋ nāmāni; desessāmi, bhikkhave paccekabuddhānaŋ nāmāni Taŋ suṇātha,
sādhukaŋ manasi karotha; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā
etadavoca–
134. ‘Ariṭṭho nāma, bhikkhave, paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī ahosi; upariṭṭho
nāma, bhikkhave, paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī ahosi; tagarasikhī nāma, bhikkhave,
paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī ahosi; yasassī nāma, bhikkhave, paccekasambuddho
imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī ahosi; sudassano nāma, bhikkhave, paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ
pabbate ciranivāsī ahosi; piyadassī nāma, bhikkhave, paccekasambuddho (p. 3.114) imasmiŋ isigilismiŋ pabbate
ciranivāsī ahosi; gandhāro nāma, bhikkhave, paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī ahosi;
piṇḍolo nāma, bhikkhave, paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī ahosi; upāsabho nāma,
bhikkhave, paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī ahosi; nīto nāma, bhikkhave,
paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī ahosi; tatho nāma, bhikkhave, paccekasambuddho
imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī ahosi, sutavā nāma, bhikkhave, paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ
pabbate ciranivāsī ahosi; bhāvitatto nāma, bhikkhave, paccekasambuddho imasmiŋ isigilismiŋ pabbate ciranivāsī
ahosi.
135. ‘Ye sattasārā anīghā nirāsā,
Paccekamevajjhagamaŋsu bodhiŋ .
Tesaŋ visallāna naruttamānaŋ,
Nāmāni me kittayato suṇātha.
‘Ariṭṭho upariṭṭho tagarasikhī yasassī,
Sudassano piyadassī ca susambuddho .
Gandhāro piṇḍolo upāsabho ca,
Nīto tatho sutavā bhāvitatto.
‘Sumbho subho matulo aṭṭhamo ca,
Athassumegho anīgho sudāṭho.
Paccekabuddhā bhavanettikhīṇā,
Hingū ca hingo ca mahānubhāvā.
‘Dve jālino munino aṭṭhako ca,
Atha kosallo buddho atho subāhu.
Upanemiso nemiso santacitto,
Sacco tatho virajo paṇḍito ca.
‘Kāḷūpakāḷā (p. 3.115) vijito jito ca,
Ango ca pango ca guttijito ca.
Passi jahi upadhidukkhamūlaŋ,
Aparājito mārabalaŋ ajesi.
‘Satthā pavattā sarabhango lomahaŋso,
Uccangamāyo asito anāsavo.
Manomayo mānacchido ca bandhumā,
Tadādhimutto vimalo ca ketumā.
‘Ketumbharāgo ca mātango ariyo,
Athaccuto accutagāmabyāmako.
Sumangalo dabbilo supatiṭṭhito,
Asayho khemābhirato ca sorato.
‘Durannayo sangho athopi ujjayo,
Aparo muni sayho anomanikkamo.
Ānando nando upanando dvādasa,
Bhāradvājo antimadehadhārī .
‘Bodhi mahānāmo athopi uttaro,
Kesī sikhī sundaro dvārabhājo.
Tissūpatissā bhavabandhanacchidā,
Upasikhi taṇhacchido ca sikhari .
‘Buddho ahu mangalo vītarāgo,
Usabhacchidā jāliniŋ dukkhamūlaŋ.
Santaŋ padaŋ ajjhagamopanīto,
Uposatho sundaro saccanāmo.
‘Jeto jayanto padumo uppalo ca,
Padumuttaro rakkhito pabbato ca.
Mānatthaddho sobhito vītarāgo,
Kaṇho ca buddho suvimuttacitto.
‘Ete (p. 3.116) ca aññe ca mahānubhāvā,
Paccekabuddhā bhavanettikhīṇā.
Te sabbasangātigate mahesī,
Parinibbute vandatha appameyye’ ti.
Isigilisuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.
7. Mahācattārīsakasuttaŋ
etadavoca– ‘ariyaŋ vo, bhikkhave, sammāsamādhiŋ desessāmi sa-upanisaŋ saparikkhāraŋ. Taŋ suṇātha, sādhukaŋ
manasi karotha; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
‘Katamo ca, bhikkhave, ariyo sammāsamādhi sa-upaniso saparikkhāro? Seyyathidaŋ– sammādiṭṭhi,
sammāsankappo, sammāvācā, sammākammanto, sammā-ājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati; yā kho, bhikkhave, imehi
sattahangehi cittassa ekaggatā parikkhatā– ayaŋ vuccati, bhikkhave, ariyo sammāsamādhi sa-upaniso itipi,
saparikkhāro itipi. Tatra, bhikkhave, sammādiṭṭhi pubbangamā hoti. Kathañca, bhikkhave, sammādiṭṭhi pubbangamā
hoti? Micchādiṭṭhiŋ “micchādiṭṭhī” ti pajānāti, sammādiṭṭhiŋ “sammādiṭṭhī” ti pajānāti– sāssa hoti sammādiṭṭhi.
‘Katamā ca, bhikkhave, micchādiṭṭhi? “Natthi dinnaŋ, natthi yiṭṭhaŋ, natthi hutaŋ, natthi sukatadukkaṭānaŋ
kammānaŋ phalaŋ vipāko, natthi ayaŋ loko, natthi paro loko, natthi mātā, natthi pitā, natthi sattā opapātikā, natthi
loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaŋ parañca lokaŋ sayaŋ abhiññā sacchikatvā
pavedentī” ti– ayaŋ, bhikkhave, micchādiṭṭhi.
‘Katamā (p. 3.117) ca, bhikkhave, sammādiṭṭhi? Sammādiṭṭhiŋpahaŋ, bhikkhave, dvāyaŋ vadāmi– atthi,
bhikkhave, sammādiṭṭhi sāsavā puññabhāgiyā upadhivepakkā; atthi, bhikkhave, sammādiṭṭhi ariyā anāsavā lokuttarā
maggangā. Katamā ca, bhikkhave, sammādiṭṭhi sāsavā puññabhāgiyā upadhivepakkā “Atthi dinnaŋ, atthi yiṭṭhaŋ,
atthi hutaŋ, atthi sukatadukkaṭānaŋ kammānaŋ phalaŋ vipāko, atthi ayaŋ loko, atthi paro loko, atthi mātā, atthi pitā,
atthi sattā opapātikā, atthi loke samaṇabrāhmaṇā sammaggatā sammāpaṭipannā ye imañca lokaŋ parañca lokaŋ sayaŋ
abhiññā sacchikatvā pavedentī” ti – ayaŋ, bhikkhave, sammādiṭṭhi sāsavā puññabhāgiyā upadhivepakkā.
‘Katamā ca, bhikkhave, sammādiṭṭhi ariyā anāsavā lokuttarā maggangā? Yā kho, bhikkhave, ariyacittassa
anāsavacittassa ariyamaggasamangino ariyamaggaŋ bhāvayato paññā paññindriyaŋ paññābalaŋ
dhammavicayasambojjhango sammādiṭṭhi maggangaŋ – ayaŋ vuccati, bhikkhave, sammādiṭṭhi ariyā anāsavā
lokuttarā maggangā. So micchādiṭṭhiyā pahānāya vāyamati, sammādiṭṭhiyā, upasampadāya, svāssa hoti
sammāvāyāmo. So sato micchādiṭṭhiŋ pajahati, sato sammādiṭṭhiŋ upasampajja viharati, sāssa hoti sammāsati.
Itiyime tayo dhammā sammādiṭṭhiŋ anuparidhāvanti anuparivattanti, seyyathidaŋ– sammādiṭṭhi, sammāvāyāmo,
sammāsati.
137. ‘Tatra, bhikkhave, sammādiṭṭhi pubbangamā hoti. Kathañca, bhikkhave, sammādiṭṭhi pubbangamā
hoti? Micchāsankappaŋ “micchāsankappo” ti pajānāti, sammāsankappaŋ “sammāsankappo” ti pajānāti, sāssa hoti
sammādiṭṭhi
‘Katamo ca, bhikkhave, micchāsankappo? Kāmasankappo, byāpādasankappo, vihiŋsāsankappo– ayaŋ,
bhikkhave, micchāsankappo.
‘Katamo ca, bhikkhave, sammāsankappo? Sammāsankappaŋpahaŋ, bhikkhave, dvāyaŋ vadāmi– atthi,
bhikkhave, sammāsankappo sāsavo puññabhāgiyo upadhivepakko; atthi, bhikkhave, sammāsankappo ariyo anāsavo
lokuttaro maggango. Katamo ca, bhikkhave, sammāsankappo sāsavo puññabhāgiyo (p. 3.118) upadhivepakko?
Nekkhammasankappo, abyāpādasankappo, avihiŋsāsankappo– “ayaŋ, bhikkhave, sammāsankappo sāsavo
puññabhāgiyo upadhivepakko”’.
‘Katamo ca, bhikkhave, sammāsankappo ariyo anāsavo lokuttaro maggango? Yo kho, bhikkhave,
ariyacittassa anāsavacittassa ariyamaggasamangino ariyamaggaŋ bhāvayato takko vitakko sankappo appanā
byappanā cetaso abhiniropanā vacīsankhāro– ayaŋ, bhikkhave, sammāsankappo ariyo anāsavo lokuttaro maggango.
So micchāsankappassa pahānāya vāyamati, sammāsankappassa upasampadāya, svāssa hoti sammāvāyāmo. So sato
micchāsankappaŋ pajahati, sato sammāsankappaŋ upasampajja viharati; sāssa hoti sammāsati. Itiyime tayo dhammā
sammāsankappaŋ anuparidhāvanti anuparivattanti, seyyathidaŋ– sammādiṭṭhi, sammāvāyāmo, sammāsati.
hoti? Micchāvācaŋ “micchāvācā” ti pajānāti, sammāvācaŋ “sammāvācā” ti pajānāti; sāssa hoti sammādiṭṭhi. Katamā
ca, bhikkhave, micchāvācā? Musāvādo, pisuṇā vācā, pharusā vācā, samphappalāpo– ayaŋ, bhikkhave, micchāvācā.
Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā? Sammāvācaŋpahaŋ, bhikkhave, dvāyaŋ vadāmi– atthi, bhikkhave, sammāvācā
sāsavā puññabhāgiyā upadhivepakkā; atthi, bhikkhave sammāvācā ariyā anāsavā lokuttarā maggangā. Katamā ca,
bhikkhave, sammāvācā sāsavā puññabhāgiyā upadhivepakkā? Musāvādā veramaṇī, pisuṇāya vācāya veramaṇī,
pharusāya vācāya veramaṇī, samphappalāpā veramaṇī– ayaŋ, bhikkhave, sammāvācā sāsavā puññabhāgiyā
upadhivepakkā. Katamā ca, bhikkhave, sammāvācā ariyā anāsavā lokuttarā maggangā? Yā kho, bhikkhave,
ariyacittassa anāsavacittassa ariyamaggasamangino ariyamaggaŋ bhāvayato catūhi vacīduccaritehi ārati virati
paṭivirati veramaṇī – ayaŋ, bhikkhave, sammāvācā ariyā anāsavā lokuttarā maggangā. So micchāvācāya pahānāya
vāyamati, sammāvācāya upasampadāya; svāssa hoti sammāvāyāmo. So sato micchāvācaŋ pajahati, sato sammāvācaŋ
upasampajja viharati; sāssa hoti (p. 3.119) sammāsati. Itiyime tayo dhammā sammāvācaŋ anuparidhāvanti
anuparivattanti, seyyathidaŋ– sammādiṭṭhi, sammāvāyāmo, sammāsati.
hoti? Micchākammantaŋ “micchākammanto” ti pajānāti, sammākammantaŋ “sammākammanto” ti pajānāti sāssa hoti
sammādiṭṭhi. Katamo ca, bhikkhave, micchākammanto? Pāṇātipāto, adinnādānaŋ, kāmesumicchācāro– ayaŋ,
bhikkhave, micchākammanto. Katamo ca, bhikkhave, sammākammanto? Sammākammantaŋpahaŋ, bhikkhave
dvāyaŋ vadāmi– atthi, bhikkhave, sammākammanto sāsavo puññabhāgiyo upadhivepakko; atthi, bhikkhave,
sammākammanto ariyo anāsavo lokuttaro maggango. Katamo ca, bhikkhave, sammākammanto sāsavo puññabhāgiyo
upadhivepakko? Pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, kāmesumicchācārā veramaṇī– ayaŋ, bhikkhave,
sammākammanto sāsavo puññabhāgiyo upadhivepakko. Katamo ca, bhikkhave, sammākammanto ariyo anāsavo
lokuttaro maggango? Yā kho, bhikkhave, ariyacittassa anāsavacittassa ariyamaggasamangino ariyamaggaŋ
bhāvayato tīhi kāyaduccaritehi ārati virati paṭivirati veramaṇī– ayaŋ, bhikkhave, sammākammanto ariyo anāsavo
lokuttaro maggango. So micchākammantassa pahānāya vāyamati, sammākammantassa upasampadāya; svāssa hoti
sammāvāyāmo. So sato micchākammantaŋ pajahati, sato sammākammantaŋ upasampajja viharati; sāssa hoti
sammāsati. Itiyime tayo dhammā sammākammantaŋ anuparidhāvanti anuparivattanti, seyyathidaŋ– sammādiṭṭhi,
sammāvāyāmo, sammāsati.
hoti? Micchā-ājīvaŋ “micchā-ājīvo” ti pajānāti, sammā-ājīvaŋ “sammā-ājīvo” ti pajānāti; sāssa hoti sammādiṭṭhi.
Katamo ca, bhikkhave, micchā-ājīvo? Kuhanā, lapanā, nemittikatā, nippesikatā, lābhena lābhaŋ nijigīsanatā – ayaŋ,
bhikkhave, micchā-ājīvo. Katamo ca, bhikkhave, sammā-ājīvo? Sammā-ājīvaŋpahaŋ, bhikkhave (p. 3.120) dvāyaŋ
vadāmi– atthi, bhikkhave, sammā-ājīvo sāsavo puññabhāgiyo upadhivepakko; atthi, bhikkhave, sammā-ājīvo ariyo
anāsavo lokuttaro maggango. Katamo ca, bhikkhave, sammā-ājīvo sāsavo puññabhāgiyo upadhivepakko? Idha,
bhikkhave, ariyasāvako micchā-ājīvaŋ pahāya sammā-ājīvena jīvikaŋ kappeti– ayaŋ, bhikkhave, sammā-ājīvo sāsavo
puññabhāgiyo upadhivepakko. Katamo ca, bhikkhave, sammā-ājīvo ariyo anāsavo lokuttaro maggango? Yā kho,
bhikkhave, ariyacittassa anāsavacittassa ariyamaggasamangino ariyamaggaŋ bhāvayato micchā-ājīvā ārati virati
paṭivirati veramaṇī– ayaŋ, bhikkhave, sammā-ājīvo ariyo anāsavo lokuttaro maggango. So micchā-ājīvassa pahānāya
vāyamati, sammā-ājīvassa upasampadāya svāssa hoti sammāvāyāmo. So sato micchā-ājīvaŋ pajahati, sato sammā-
ājīvaŋ upasampajja viharati; sāssa hoti sammāsati. Itiyime tayo dhammā sammā-ājīvaŋ anuparidhāvanti
anuparivattanti, seyyathidaŋ– sammādiṭṭhi, sammāvāyāmo, sammāsati.
hoti? Sammādiṭṭhiss bhikkhave, sammāsankappo pahoti, sammāsankappassa sammāvācā pahoti, sammāvācassa
sammākammanto pahoti, sammākammantassa sammā-ājīvo pahoti, sammā-ājīvassa sammāvāyāmo pahoti,
sammāvāyāmassa sammāsati pahoti, sammāsatissa sammāsamādhi pahoti, sammāsamādhissa sammāñāṇaŋ pahoti,
sammāñāṇassa sammāvimutti pahoti. Iti kho, bhikkhave, aṭṭhangasamannāgato sekkho, dasangasamannāgato arahā
hoti. (tatrapi sammāñāṇena aneke pāpakā akusalā dhammā vigatā bhāvanāpāripūriŋ gacchanti).
hoti? Sammādiṭṭhissa, bhikkhave, micchādiṭṭhi nijjiṇṇā hoti. Ye ca micchādiṭṭhipaccayā aneke pāpakā akusalā
dhammā sambhavanti te (p. 3.121) cassa nijjiṇṇā honti. Sammādiṭṭhipaccayā aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriŋ
gacchanti. Sammāsankappassa, bhikkhave, micchāsankappo nijjiṇṇo hoti …pe… sammāvācassa, bhikkhave,
micchāvācā nijjiṇṇā hoti… sammākammantassa, bhikkhave, micchākammanto nijjiṇṇo hoti… sammā-ājīvassa,
bhikkhave, micchā-ājīvo nijjiṇṇo hoti… sammāvāyāmassa bhikkhave micchāvāyāmo nijjiṇṇo hoti… sammāsatissa,
bhikkhave, micchāsati nijjiṇṇā hoti… sammāsamādhissa, bhikkhave, micchāsamādhi nijjiṇṇo hoti… sammāñāṇassa,
bhikkhave, micchāñāṇaŋ nijjiṇṇaŋ hoti… sammāvimuttassa, bhikkhave, micchāvimutti nijjiṇṇā hoti. Ye ca
micchāvimuttipaccayā aneke pāpakā akusalā dhammā sambhavanti te cassa nijjiṇṇā honti. Sammāvimuttipaccayā ca
aneke kusalā dhammā bhāvanāpāripūriŋ gacchanti.
‘Iti kho, bhikkhave, vīsati kusalapakkhā, vīsati akusalapakkhā– mahācattārīsako dhammapariyāyo pavattito
appaṭivattiyo samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiŋ.
143. ‘Yo hi koci, bhikkhave, samaṇo vā brāhmaṇo vā imaŋ mahācattārīsakaŋ dhammapariyāyaŋ
garahitabbaŋ paṭikkositabbaŋ maññeyya tassa diṭṭheva dhamme dasasahadhammikā vādānuvādā gārayhaŋ ṭhānaŋ
āgacchanti– sammādiṭṭhiŋ ce bhavaŋ garahati, ye ca micchādiṭṭhī samaṇabrāhmaṇā te bhoto pujjā, te bhoto pāsaŋsā;
sammāsankappaŋ ce bhavaŋ garahati ye ca micchāsankappā samaṇabrāhmaṇā te bhoto pujjā, te bhoto pāsaŋsā;
sammāvācaŋ ce bhavaŋ garahati …pe… sammākammantaŋ ce bhavaŋ garahati… sammā-ājīvaŋ ce bhavaŋ
garahati… sammāvāyāmaŋ ce bhavaŋ garahati… sammāsatiŋ ce bhavaŋ garahati… sammāsamādhiŋ ce bhavaŋ
garahati… sammāñāṇaŋ ce bhavaŋ garahati sammāvimuttiŋ ce bhavaŋ garahati, ye ca micchāvimuttī
samaṇabrāhmaṇā te bhoto pujjā, te bhoto pāsaŋsā. Yo koci, bhikkhave, samaṇo vā brāhmaṇo vā imaŋ
mahācattārīsakaŋ dhammapariyāyaŋ garahitabbaŋ paṭikkositabbaŋ maññeyya tassa diṭṭheva dhamme ime
dasasahadhammikā vādānuvādā gārayhaŋ ṭhānaŋ āgacchanti. Yepi te, bhikkhave, ahesuŋ okkalā vassabhaññā
ahetuvādā akiriyavādā natthikavādā tepi mahācattārīsakaŋ dhammapariyāyaŋ na garahitabbaŋ (p. 3.122)
napaṭikkositabbaŋ amaññiŋsu . Taŋ kissa hetu? Nindābyārosa-upārambhabhayā’ ti.
Mahācattārīsakasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.
8. Ānāpānassatisuttaŋ
144. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati pubbārāme migāramātupāsāde
sambahulehi abhiññātehi abhiññātehi therehi sāvakehi saddhiŋ– āyasmatā ca sāriputtena āyasmatā ca
mahāmoggallānena āyasmatā ca mahākassapena āyasmatā ca mahākaccāyanena āyasmatā ca mahākoṭṭhikena
āyasmatā ca mahākappinena āyasmatā ca mahācundena āyasmatā ca anuruddhena āyasmatā ca revatena āyasmatā ca
ānandena, aññehi ca abhiññātehi abhiññātehi therehi sāvakehi saddhiŋ.
Tena kho pana samayena therā bhikkhū nave bhikkhū ovadanti anusāsanti. Appekacce therā bhikkhū dasapi
bhikkhū ovadanti anusāsanti, appekacce therā bhikkhū vīsampi bhikkhū ovadanti anusāsanti, appekacce therā
bhikkhū tiŋsampi bhikkhū ovadanti anusāsanti, appekacce therā bhikkhū cattārīsampi bhikkhū ovadanti anusāsanti.
Te ca navā bhikkhū therehi bhikkhūhi ovadiyamānā anusāsiyamānā uḷāraŋ pubbenāparaŋ visesaŋ jānanti .
145. Tena kho pana samayena bhagavā tadahuposathe pannarase pavāraṇāya puṇṇāya puṇṇamāya rattiyā
bhikkhusanghaparivuto abbhokāse nisinno hoti. Atha kho bhagavā tuṇhībhūtaŋ tuṇhībhūtaŋ bhikkhusanghaŋ
anuviloketvā bhikkhū āmantesi– ‘āraddhosmi, bhikkhave, imāya paṭipadāya; āraddhacittosmi, bhikkhave, imāya
paṭipadāya. Tasmātiha, bhikkhave, bhiyyosomattāya vīriyaŋ ārabhatha appattassa pattiyā, anadhigatassa adhigamāya
(p. 3.123) asacchikatassa sacchikiriyāya. Idhevāhaŋ sāvatthiyaŋ komudiŋ cātumāsiniŋ āgamessāmī’ ti. Assosuŋ kho
jānapadā bhikkhū– ‘bhagavā kira tattheva sāvatthiyaŋ komudiŋ cātumāsiniŋ āgamessatī’ ti. Te jānapadā bhikkhū
sāvatthiŋ osaranti bhagavantaŋ dassanāya. Te ca kho therā bhikkhū bhiyyosomattāya nave bhikkhū ovadanti
anusāsanti. Appekacce therā bhikkhū dasapi bhikkhū ovadanti anusāsanti, appekacce therā bhikkhū vīsampi bhikkhū
ovadanti anusāsanti appekacce therā bhikkhū tiŋsampi bhikkhū ovadanti anusāsanti, appekacce therā bhikkhū
cattārīsampi bhikkhū ovadanti anusāsanti. Te ca navā bhikkhū therehi bhikkhūhi ovadiyamānā anusāsiyamānā uḷāraŋ
pubbenāparaŋ visesaŋ jānanti.
146. Tena kho pana samayena bhagavā tadahuposathe pannarase komudiyā cātumāsiniyā puṇṇāya
puṇṇamāya rattiyā bhikkhusanghaparivuto abbhokāse nisinno hoti. Atha kho bhagavā tuṇhībhūtaŋ tuṇhībhūtaŋ
bhikkhusanghaŋ anuviloketvā bhikkhū āmantesi – ‘apalāpāyaŋ, bhikkhave, parisā; nippalāpāyaŋ, bhikkhave, parisā;
suddhā sāre patiṭṭhitā. Tathārūpo ayaŋ, bhikkhave, bhikkhusangho; tathārūpā ayaŋ, bhikkhave, parisā yathārūpā
parisā āhuneyyā pāhuneyyā dakkhiṇeyyā añjalikaraṇīyā anuttaraŋ puññakkhettaŋ lokassa. Tathārūpo ayaŋ,
bhikkhave, bhikkhusangho; tathārūpā ayaŋ, bhikkhave, parisā yathārūpāya parisāya appaŋ dinnaŋ bahu hoti, bahu
dinnaŋ bahutaraŋ. Tathārūpo ayaŋ, bhikkhave, bhikkhusangho; tathārūpā ayaŋ, bhikkhave, parisā yathārūpā parisā
dullabhā dassanāya lokassa. Tathārūpo ayaŋ, bhikkhave, bhikkhusangho; tathārūpā ayaŋ, bhikkhave, parisā
yathārūpaŋ parisaŋ alaŋ yojanagaṇanāni dassanāya gantuŋ puṭosenāpi’ .
147. ‘Santi, bhikkhave, bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe arahanto khīṇāsavā vusitavanto katakaraṇīyā
ohitabhārā anuppattasadatthā parikkhīṇabhavasaŋyojanā sammadaññāvimuttā – evarūpāpi, bhikkhave, santi bhikkhū
imasmiŋ bhikkhusanghe (p. 3.124) Santi, bhikkhave, bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe pañcannaŋ orambhāgiyānaŋ
saŋyojanānaŋ parikkhayā opapātikā tattha parinibbāyino anāvattidhammā tasmā lokā– evarūpāpi, bhikkhave, santi
bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe. Santi, bhikkhave, bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe tiṇṇaŋ saŋyojanānaŋ
parikkhayā rāgadosamohānaŋ tanuttā sakadāgāmino sakideva imaŋ lokaŋ āgantvā dukkhassantaŋ karissanti–
evarūpāpi, bhikkhave, santi bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe Santi, bhikkhave, bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe
tiṇṇaŋ saŋyojanānaŋ parikkhayā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā– evarūpāpi, bhikkhave, santi
bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe.
‘Santi, bhikkhave, bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe catunnaŋ satipaṭṭhānānaŋ bhāvanānuyogamanuyuttā
viharanti evarūpāpi, bhikkhave, santi bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe. Santi, bhikkhave, bhikkhū imasmiŋ
bhikkhusanghe catunnaŋ sammappadhānānaŋ bhāvanānuyogamanuyuttā viharanti …pe… catunnaŋ iddhipādānaŋ…
pañcannaŋ indriyānaŋ… pañcannaŋ balānaŋ… sattannaŋ bojjhangānaŋ… ariyassa aṭṭhangikassa maggassa
bhāvanānuyogamanuyuttā viharanti– evarūpāpi, bhikkhave, santi bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe. Santi,
bhikkhave, bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe mettābhāvanānuyogamanuyuttā viharanti…
karuṇābhāvanānuyogamanuyuttā viharanti… muditābhāvanānuyogamanuyuttā viharanti…
upekkhābhāvanānuyogamanuyuttā viharanti… asubhabhāvanānuyogamanuyuttā viharanti…
aniccasaññābhāvanānuyogamanuyuttā viharanti– evarūpāpi, bhikkhave, santi bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe.
Santi, bhikkhave, bhikkhū imasmiŋ bhikkhusanghe ānāpānassatibhāvanānuyogamanuyuttā viharanti. Ānāpānassati,
bhikkhave, bhāvitā bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaŋsā. Ānāpānassati, bhikkhave, bhāvitā bahulīkatā cattāro
satipaṭṭhāne paripūreti. Cattāro satipaṭṭhānā bhāvitā bahulīkatā satta bojjhange paripūrenti. Satta bojjhangā bhāvitā
bahulīkatā vijjāvimuttiŋ paripūrenti.
148. ‘Kathaŋ bhāvitā ca, bhikkhave, ānāpānassati kathaŋ bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaŋsā? Idha,
bhikkhave, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallankaŋ ābhujitvā ujuŋ (p. 3.125)
kāyaŋ paṇidhāya parimukhaŋ satiŋ upaṭṭhapetvā. So satova assasati satova passasati.
‘Dīghaŋ vā assasanto “dīghaŋ assasāmī” ti pajānāti, dīghaŋ vā passasanto “dīghaŋ passasāmī” ti pajānāti;
rassaŋ vā assasanto “rassaŋ assasāmī” ti pajānāti, rassaŋ vā passasanto “rassaŋ passasāmī” ti pajānāti;
“sabbakāyapaṭisaŋvedī assasissāmī” ti sikkhati, “sabbakāyapaṭisaŋvedī passasissāmī” ti sikkhati; “passambhayaŋ
kāyasankhāraŋ assasissāmī” ti sikkhati, “passambhayaŋ kāyasankhāraŋ passasissāmī” ti sikkhati.
‘“Pītipaṭisaŋvedī assasissāmī” ti sikkhati, “pītipaṭisaŋvedī passasissāmī” ti sikkhati; “sukhapaṭisaŋvedī
assasissāmī” ti sikkhati, “sukhapaṭisaŋvedī passasissāmī” ti sikkhati; “cittasankhārapaṭisaŋvedī assasissāmī” ti
sikkhati, “cittasankhārapaṭisaŋvedī passasissāmī” ti sikkhati; “passambhayaŋ cittasankhāraŋ assasissāmī” ti sikkhati,
“passambhayaŋ cittasankhāraŋ passasissāmī” ti sikkhati.
‘“Cittapaṭisaŋvedī assasissāmī” ti sikkhati, “cittapaṭisaŋvedī passasissāmī” ti sikkhati; “abhippamodayaŋ
cittaŋ assasissāmī” ti sikkhati, “abhippamodayaŋ cittaŋ passasissāmī” ti sikkhati “samādahaŋ cittaŋ assasissāmī” ti
sikkhati, “samādahaŋ cittaŋ passasissāmī” ti sikkhati; “vimocayaŋ cittaŋ assasissāmī” ti sikkhati, “vimocayaŋ cittaŋ
passasissāmī” ti sikkhati.
‘“Aniccānupassī assasissāmī” ti sikkhati, “aniccānupassī passasissāmī” ti sikkhati; “virāgānupassī
assasissāmī” ti sikkhati, “virāgānupassī passasissāmī” ti sikkhati; “nirodhānupassī assasissāmī” ti sikkhati,
“nirodhānupassī passasissāmī” ti sikkhati; “paṭinissaggānupassī assasissāmī” ti sikkhati, “paṭinissaggānupassī
passasissāmī” ti sikkhati. Evaŋ bhāvitā kho, bhikkhave, ānāpānassati evaŋ bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaŋsā.
149. ‘Kathaŋ (p. 3.126) bhāvitā ca, bhikkhave, ānāpānassati kathaŋ bahulīkatā cattāro satipaṭṭhāne
paripūreti? Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhu dīghaŋ vā assasanto “dīghaŋ assasāmī” ti pajānāti, dīghaŋ vā
passasanto “dīghaŋ passasāmī” ti pajānāti; rassaŋ vā assasanto “rassaŋ assasāmī” ti pajānāti, rassaŋ vā passasanto
“rassaŋ passasāmī” ti pajānāti; “sabbakāyapaṭisaŋvedī assasissāmī” ti sikkhati, “sabbakāyapaṭisaŋvedī passasissāmī”
ti sikkhati; “passambhayaŋ kāyasankhāraŋ assasissāmī” ti sikkhati, “passambhayaŋ kāyasankhāraŋ passasissāmī” ti
sikkhati; kāye kāyānupassī, bhikkhave, tasmiŋ samaye bhikkhu viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke
abhijjhādomanassaŋ. Kāyesu kāyaññatarāhaŋ, bhikkhave, evaŋ vadāmi yadidaŋ– assāsapassāsā. Tasmātiha,
bhikkhave, kāye kāyānupassī tasmiŋ samaye bhikkhu viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke
abhijjhādomanassaŋ.
‘Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhu “pītipaṭisaŋvedī assasissāmī” ti sikkhati, “pītipaṭisaŋvedī
passasissāmī” ti sikkhati; “sukhapaṭisaŋvedī assasissāmī” ti sikkhati, “sukhapaṭisaŋvedī passasissāmī” ti sikkhati;
“cittasankhārapaṭisaŋvedī assasissāmī” ti sikkhati, “cittasankhārapaṭisaŋvedī passasissāmī” ti sikkhati;
“passambhayaŋ cittasankhāraŋ assasissāmī” ti sikkhati, “passambhayaŋ cittasankhāraŋ passasissāmī” ti sikkhati;
vedanāsu vedanānupassī, bhikkhave, tasmiŋ samaye bhikkhu viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke
abhijjhādomanassaŋ. Vedanāsu vedanāññatarāhaŋ, bhikkhave, evaŋ vadāmi yadidaŋ– assāsapassāsānaŋ sādhukaŋ
manasikāraŋ. Tasmātiha, bhikkhave, vedanāsu vedanānupassī tasmiŋ samaye bhikkhu viharati ātāpī sampajāno
satimā vineyya loke abhijjhādomanassaŋ.
‘Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhu “cittapaṭisaŋvedī assasissāmī” ti sikkhati, “cittapaṭisaŋvedī
passasissāmī” ti sikkhati; “abhippamodayaŋ cittaŋ assasissāmī” ti sikkhati, “abhippamodayaŋ cittaŋ passasissāmī” ti
sikkhati; “samādahaŋ cittaŋ assasissāmī” ti sikkhati, “samādahaŋ cittaŋ passasissāmī” ti sikkhati; “vimocayaŋ cittaŋ
assasissāmī” ti sikkhati, “vimocayaŋ (p. 3.127) cittaŋ passasissāmī” ti sikkhati; citte cittānupassī, bhikkhave, tasmiŋ
samaye bhikkhu viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaŋ. Nāhaŋ, bhikkhave,
muṭṭhassatissa asampajānassa ānāpānassatiŋ vadāmi. Tasmātiha, bhikkhave, citte cittānupassī tasmiŋ samaye
bhikkhu viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaŋ.
‘Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhu “aniccānupassī assasissāmī” ti sikkhati, “aniccānupassī passasissāmī”
ti sikkhati; “virāgānupassī assasissāmī” ti sikkhati, “virāgānupassī passasissāmī” ti sikkhati; “nirodhānupassī
assasissāmī” ti sikkhati, “nirodhānupassī passasissāmī” ti sikkhati; “paṭinissaggānupassī assasissāmī” ti sikkhati,
“paṭinissaggānupassī passasissāmī” ti sikkhati; dhammesu dhammānupassī, bhikkhave, tasmiŋ samaye bhikkhu
viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaŋ. So yaŋ taŋ abhijjhādomanassānaŋ pahānaŋ taŋ
paññāya disvā sādhukaŋ ajjhupekkhitā hoti. Tasmātiha, bhikkhave, dhammesu dhammānupassī tasmiŋ samaye
bhikkhu viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaŋ.
‘Evaŋ bhāvitā kho, bhikkhave, ānāpānassati evaŋ bahulīkatā cattāro satipaṭṭhāne paripūreti.
150. ‘Kathaŋ bhāvitā ca, bhikkhave, cattāro satipaṭṭhānā kathaŋ bahulīkatā satta bojjhange paripūrenti?
Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke
abhijjhādomanassaŋ, upaṭṭhitāssa tasmiŋ samaye sati hoti asammuṭṭhā . Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno
upaṭṭhitā sati hoti asammuṭṭhā, satisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti. Satisambojjhangaŋ tasmiŋ
samaye bhikkhu bhāveti, satisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘So tathāsato viharanto taŋ dhammaŋ paññāya pavicinati pavicayati parivīmaŋsaŋ āpajjati. Yasmiŋ samaye,
bhikkhave, bhikkhu tathāsato viharanto (p. 3.128) taŋ dhammaŋ paññāya pavicinati pavicayati parivīmaŋsaŋ āpajjati,
dhammavicayasambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti, dhammavicayasambojjhangaŋ tasmiŋ samaye
bhikkhu bhāveti, dhammavicayasambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘Tassa taŋ dhammaŋ paññāya pavicinato pavicayato parivīmaŋsaŋ āpajjato āraddhaŋ hoti vīriyaŋ asallīnaŋ.
Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno taŋ dhammaŋ paññāya pavicinato pavicayato parivīmaŋsaŋ āpajjato āraddhaŋ
hoti vīriyaŋ asallīnaŋ, vīriyasambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti, vīriyasambojjhangaŋ tasmiŋ
samaye bhikkhu bhāveti, vīriyasambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘Āraddhavīriyassa uppajjati pīti nirāmisā. Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno āraddhavīriyassa
uppajjati pīti nirāmisā, pītisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti, pītisambojjhangaŋ tasmiŋ samaye
bhikkhu bhāveti, pītisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘Pītimanassa kāyopi passambhati, cittampi passambhati. Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno
pītimanassa kāyopi passambhati, cittampi passambhati, passaddhisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho
hoti, passaddhisambojjhangaŋ tasmiŋ samaye bhikkhu bhāveti, passaddhisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno
bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘Passaddhakāyassa sukhino cittaŋ samādhiyati. Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno passaddhakāyassa
sukhino cittaŋ samādhiyati, samādhisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti, samādhisambojjhangaŋ
tasmiŋ samaye bhikkhu bhāveti, samādhisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘So tathāsamāhitaŋ cittaŋ sādhukaŋ ajjhupekkhitā hoti. Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhu tathāsamāhitaŋ
cittaŋ sādhukaŋ ajjhupekkhitā hoti, upekkhāsambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti,
upekkhāsambojjhangaŋ tasmiŋ samaye bhikkhu bhāveti, upekkhāsambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno
151. ‘Yasmiŋ (p. 3.129) samaye, bhikkhave, bhikkhu vedanāsu …pe… citte… dhammesu dhammānupassī
viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaŋ, upaṭṭhitāssa tasmiŋ samaye sati hoti asammuṭṭhā.
Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno upaṭṭhitā sati hoti asammuṭṭhā, satisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno
āraddho hoti, satisambojjhangaŋ tasmiŋ samaye bhikkhu bhāveti, satisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno
‘So tathāsato viharanto taŋ dhammaŋ paññāya pavicinati pavicayati parivīmaŋsaŋ āpajjati. Yasmiŋ samaye,
bhikkhave, bhikkhu tathāsato viharanto taŋ dhammaŋ paññāya pavicinati pavicayati parivīmaŋsaŋ āpajjati,
dhammavicayasambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti, dhammavicayasambojjhangaŋ tasmiŋ samaye
bhikkhu bhāveti, dhammavicayasambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘Tassa taŋ dhammaŋ paññāya pavicinato pavicayato parivīmaŋsaŋ āpajjato āraddhaŋ hoti vīriyaŋ asallīnaŋ.
Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno taŋ dhammaŋ paññāya pavicinato pavicayato parivīmaŋsaŋ āpajjato āraddhaŋ
hoti vīriyaŋ asallīnaŋ, vīriyasambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti, vīriyasambojjhangaŋ tasmiŋ
samaye bhikkhu bhāveti, vīriyasambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘Āraddhavīriyassa uppajjati pīti nirāmisā. Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno āraddhavīriyassa
uppajjati pīti nirāmisā, pītisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti, pītisambojjhangaŋ tasmiŋ samaye
bhikkhu bhāveti, pītisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘Pītimanassa kāyopi passambhati, cittampi passambhati. Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno
pītimanassa kāyopi passambhati, cittampi passambhati, passaddhisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho
hoti, passaddhisambojjhangaŋ tasmiŋ samaye bhikkhu bhāveti, passaddhisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno
‘Passaddhakāyassa (p. 3.130) sukhino cittaŋ samādhiyati. Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhuno
passaddhakāyassa sukhino cittaŋ samādhiyati, samādhisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti,
samādhisambojjhangaŋ tasmiŋ samaye bhikkhu bhāveti, samādhisambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno
‘So tathāsamāhitaŋ cittaŋ sādhukaŋ ajjhupekkhitā hoti. Yasmiŋ samaye, bhikkhave, bhikkhu tathāsamāhitaŋ
cittaŋ sādhukaŋ ajjhupekkhitā hoti, upekkhāsambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno āraddho hoti,
upekkhāsambojjhangaŋ tasmiŋ samaye bhikkhu bhāveti, upekkhāsambojjhango tasmiŋ samaye bhikkhuno
bhāvanāpāripūriŋ gacchati. Evaŋ bhāvitā kho, bhikkhave, cattāro satipaṭṭhānā evaŋ bahulīkatā satta sambojjhange
paripūrenti.
152. ‘Kathaŋ bhāvitā ca, bhikkhave, satta bojjhangā kathaŋ bahulīkatā vijjāvimuttiŋ paripūrenti Idha,
bhikkhave, bhikkhu satisambojjhangaŋ bhāveti vivekanissitaŋ virāganissitaŋ nirodhanissitaŋ vossaggapariṇāmiŋ.
Dhammavicayasambojjhangaŋ bhāveti …pe… vīriyasambojjhangaŋ bhāveti… pītisambojjhangaŋ bhāveti…
passaddhisambojjhangaŋ bhāveti… samādhisambojjhangaŋ bhāveti… upekkhāsambojjhangaŋ bhāveti vivekanissitaŋ
virāganissitaŋ nirodhanissitaŋ vossaggapariṇāmiŋ. Evaŋ bhāvitā kho, bhikkhave, satta bojjhangā evaŋ bahulīkatā
vijjāvimuttiŋ paripūrentī’ ti.
Ānāpānassatisuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.

9. Kāyagatāsatisuttaŋ
153. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha
kho sambahulānaŋ bhikkhūnaŋ pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkantānaŋ upaṭṭhānasālāyaŋ sannisinnānaŋ
sannipatitānaŋ ayamantarākathā (p. 3.131) udapādi– ‘acchariyaŋ, āvuso, abbhutaŋ, āvuso! Yāvañcidaŋ tena
bhagavatā jānatā passatā arahatā sammāsambuddhena kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā mahapphalā vuttā
mahānisaŋsā’ ti. Ayañca hidaŋ tesaŋ bhikkhūnaŋ antarākathā vippakatā hoti, atha kho bhagavā sāyanhasamayaŋ
paṭisallānā vuṭṭhito yena upaṭṭhānasālā tenupasankami; upasankamitvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho bhagavā
bhikkhū āmantesi– ‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi kathāya sannisinnā, kā ca pana vo antarākathā vippakatā’ ti?
‘Idha bhante, amhākaŋ pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkantānaŋ upaṭṭhānasālāyaŋ sannisinnānaŋ sannipatitānaŋ
ayamantarākathā udapādi– “acchariyaŋ, āvuso, abbhutaŋ, āvuso! Yāvañcidaŋ tena bhagavatā jānatā passatā arahatā
sammāsambuddhena kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā mahapphalā vuttā mahānisaŋsā” ti. Ayaŋ kho no, bhante,
antarākathā vippakatā, atha bhagavā anuppatto’ ti.
154. ‘Kathaŋ bhāvitā ca, bhikkhave, kāyagatāsati kathaŋ bahulīkatā mahapphalā hoti mahānisaŋsā? Idha,
bhikkhave, bhikkhu araññagato vā rukkhamūlagato vā suññāgāragato vā nisīdati pallankaŋ ābhujitvā ujuŋ kāyaŋ
paṇidhāya parimukhaŋ satiŋ upaṭṭhapetvā. So satova assasati satova passasati; dīghaŋ vā assasanto “dīghaŋ assasāmī”
ti pajānāti, dīghaŋ vā passasanto “dīghaŋ passasāmī” ti pajānāti; rassaŋ vā assasanto “rassaŋ assasāmī” ti pajānāti,
rassaŋ vā passasanto “rassaŋ passasāmī” ti pajānāti; “sabbakāyapaṭisaŋvedī assasissāmī” ti sikkhati,
“sabbakāyapaṭisaŋvedī passasissāmī” ti sikkhati; “passambhayaŋ kāyasankhāraŋ assasissāmī” ti sikkhati,
“passambhayaŋ kāyasankhāraŋ passasissāmī” ti sikkhati. Tassa evaŋ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ye
gehasitā sarasankappā te pahīyanti Tesaŋ pahānā ajjhattameva cittaŋ santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati.
Evaŋ, bhikkhave, bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna (p. 3.132) caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu gacchanto vā “gacchāmī” ti pajānāti, ṭhito vā “ṭhitomhī” ti
pajānāti, nisinno vā “nisinnomhī” ti pajānāti, sayāno vā “sayānomhī” ti pajānāti. Yathā yathā vā panassa kāyo
paṇihito hoti, tathā tathā naŋ pajānāti. Tassa evaŋ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ye gehasitā
sarasankappā te pahīyanti. Tesaŋ pahānā ajjhattameva cittaŋ santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Evampi,
bhikkhave, bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu abhikkante paṭikkante sampajānakārī hoti, ālokite vilokite
sampajānakārī hoti, samiñjite pasārite sampajānakārī hoti, sanghāṭipattacīvaradhāraṇe sampajānakārī hoti, asite pīte
khāyite sāyite sampajānakārī hoti, uccārapassāvakamme sampajānakārī hoti, gate ṭhite nisinne sutte jāgarite bhāsite
tuṇhībhāve sampajānakārī hoti. Tassa evaŋ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ye gehasitā sarasankappā te
pahīyanti. Tesaŋ pahānā ajjhattameva cittaŋ santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Evampi, bhikkhave,
bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaŋ uddhaŋ pādatalā adho kesamatthakā tacapariyantaŋ
pūraŋ nānappakārassa asucino paccavekkhati– “atthi imasmiŋ kāye kesā lomā nakhā dantā taco maŋsaŋ nhāru aṭṭhi
aṭṭhimiñjaŋ vakkaŋ hadayaŋ yakanaŋ kilomakaŋ pihakaŋ papphāsaŋ antaŋ antaguṇaŋ udariyaŋ karīsaŋ pittaŋ semhaŋ
pubbo lohitaŋ sedo medo assu vasā kheḷo singhāṇikā lasikā muttan” ti.
‘Seyyathāpi, bhikkhave, ubhatomukhā putoḷi pūrā nānāvihitassa dhaññassa, seyyathidaŋ– sālīnaŋ vīhīnaŋ
muggānaŋ māsānaŋ tilānaŋ taṇḍulānaŋ, tamenaŋ cakkhumā puriso muñcitvā paccavekkheyya– “ime sālī ime vīhī ime
muggā ime māsā ime tilā ime taṇḍulā” ti; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaŋ uddhaŋ pādatalā adho
kesamatthakā tacapariyantaŋ pūraŋ (p. 3.133) nānappakārassa asucino paccavekkhati– “atthi imasmiŋ kāye kesā
lomā nakhā dantā taco maŋsaŋ nhāru aṭṭhi aṭṭhimiñjaŋ vakkaŋ hadayaŋ yakanaŋ kilomakaŋ pihakaŋ papphāsaŋ antaŋ
antaguṇaŋ udariyaŋ karīsaŋ pittaŋ semhaŋ pubbo lohitaŋ sedo medo assu vasā kheḷo singhāṇikā lasikā muttan” ti.
Tassa evaŋ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ye gehasitā sarasankappā te pahīyanti. Tesaŋ pahānā
ajjhattameva cittaŋ santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Evampi, bhikkhave, bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaŋ yathāṭhitaŋ yathāpaṇihitaŋ dhātuso paccavekkhati–
“atthi imasmiŋ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū” ti.
‘Seyyathāpi, bhikkhave, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviŋ vadhitvā catumahāpathe bilaso
vibhajitvā nisinno assa; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaŋ yathāṭhitaŋ yathāpaṇihitaŋ dhātuso
paccavekkhati– “atthi imasmiŋ kāye pathavīdhātu āpodhātu tejodhātu vāyodhātū” ti. Tassa evaŋ appamattassa
ātāpino pahitattassa viharato ye gehasitā sarasankappā te pahīyanti. Tesaŋ pahānā ajjhattameva cittaŋ santiṭṭhati
sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Evampi, bhikkhave, bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraŋ sivathikāya chaḍḍitaŋ ekāhamataŋ vā
dvīhamataŋ vā tīhamataŋ vā uddhumātakaŋ vinīlakaŋ vipubbakajātaŋ. So imameva kāyaŋ upasaŋharati– “ayampi kho
kāyo evaŋdhammo evaŋbhāvī evaŋ-anatīto” ti . Tassa evaŋ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ye gehasitā
sarasankappā te pahīyanti. Tesaŋ pahānā ajjhattameva cittaŋ santiṭṭhati sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Evampi,
bhikkhave, bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna (p. 3.134) caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraŋ sivathikāya chaḍḍitaŋ kākehi vā
khajjamānaŋ kulalehi vā khajjamānaŋ gijjhehi vā khajjamānaŋ kankehi vā khajjamānaŋ sunakhehi vā khajjamānaŋ
byagghehi vā khajjamānaŋ dīpīhi vā khajjamānaŋ singālehi vā khajjamānaŋ vividhehi vā pāṇakajātehi khajjamānaŋ.
So imameva kāyaŋ upasaŋharati– “ayampi kho kāyo evaŋdhammo evaŋbhāvī evaŋ-anatīto” ti. Tassa evaŋ
appamattassa …pe… evampi, bhikkhave, bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraŋ sivathikāya chaḍḍitaŋ aṭṭhikasankhalikaŋ
samaŋsalohitaŋ nhārusambandhaŋ …pe… aṭṭhikasankhalikaŋ nimmaŋsalohitamakkhitaŋ nhārusambandhaŋ …pe…
aṭṭhikasankhalikaŋ apagatamaŋsalohitaŋ nhārusambandhaŋ …pe… aṭṭhikāni apagatasambandhāni
disāvidisāvikkhittāni aññena hatthaṭṭhikaŋ aññena pādaṭṭhikaŋ aññena gopphakaṭṭhikaŋ aññena janghaṭṭhikaŋ aññena
ūruṭṭhikaŋ aññena kaṭiṭṭhikaŋ
aññena phāsukaṭṭhikaŋ aññena piṭṭhiṭṭhikaŋ aññena khandhaṭṭhikaŋ aññena gīvaṭṭhikaŋ aññena
hanukaṭṭhikaŋ aññena dantaṭṭhikaŋ aññena sīsakaṭāhaŋ . So imameva kāyaŋ upasaŋharati– “ayampi kho kāyo
evaŋdhammo evaŋbhāvī evaŋ-anatīto” ti. Tassa evaŋ appamattassa …pe… evampi, bhikkhave, bhikkhu
kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu seyyathāpi passeyya sarīraŋ sivathikāya chaḍḍitaŋ– aṭṭhikāni setāni
sankhavaṇṇapaṭibhāgāni …pe… aṭṭhikāni puñjakitāni terovassikāni …pe… aṭṭhikāni pūtīni cuṇṇakajātāni. So
imameva kāyaŋ upasaŋharati– “ayampi kho kāyo evaŋdhammo evaŋbhāvī evaŋ-anatīto” ti. Tassa evaŋ appamattassa
…pe… evampi, bhikkhave, bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
155. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi …pe… paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati.
So imameva kāyaŋ vivekajena pītisukhena abhisandeti (p. 3.135) parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci
sabbāvato kāyassa vivekajena pītisukhena apphuṭaŋ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, dakkho nhāpako vā nhāpakantevāsī
vā kaŋsathāle nhānīyacuṇṇāni ākiritvā udakena paripphosakaŋ paripphosakaŋ sanneyya, sāyaŋ nhānīyapiṇḍi
snehānugatā snehaparetā santarabāhirā phuṭā snehena na ca pagghariṇī; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva
kāyaŋ vivekajena pītisukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati; nāssa kiñci sabbāvato kāyassa
vivekajena pītisukhena apphuṭaŋ hoti. Tassa evaŋ appamattassa …pe… evampi, bhikkhave, bhikkhu kāyagatāsatiŋ
bhāveti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu vitakkavicārānaŋ vūpasamā …pe… dutiyaŋ jhānaŋ upasampajja
viharati. So imameva kāyaŋ samādhijena pītisukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati; nāssa kiñci
sabbāvato kāyassa samādhijena pītisukhena apphuṭaŋ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, udakarahado gambhīro
ubbhidodako . Tassa nevassa puratthimāya disāya udakassa āyamukhaŋ na pacchimāya disāya udakassa āyamukhaŋ
na uttarāya disāya udakassa āyamukhaŋ na dakkhiṇāya disāya udakassa āyamukhaŋ; devo ca na kālena kālaŋ sammā
dhāraŋ anuppaveccheyya; atha kho tamhāva udakarahadā sītā vāridhārā ubbhijjitvā tameva udakarahadaŋ sītena
vārinā abhisandeyya parisandeyya paripūreyya paripphareyya, nāssa kiñci sabbāvato udakarahadassa sītena vārinā
apphuṭaŋ assa; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaŋ samādhijena pītisukhena abhisandeti parisandeti
paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa samādhijena pītisukhena apphuṭaŋ hoti. Tassa evaŋ
appamattassa …pe… evampi, bhikkhave, bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu pītiyā ca virāgā …pe… tatiyaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. So
imameva kāyaŋ nippītikena sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa
nippītikena sukhena apphuṭaŋ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave, uppaliniyaŋ vā paduminiyaŋ vā puṇḍarīkiniyaŋ vā
appekaccāni uppalāni vā padumāni vā puṇḍarīkāni vā (p. 3.136) udake jātāni udake saŋvaḍḍhāni udakānuggatāni
antonimuggaposīni tāni yāva caggā yāva ca mūlā sītena vārinā abhisannāni parisannāni paripūrāni paripphuṭāni,
nāssa kiñci sabbāvataŋ uppalānaŋ vā padumānaŋ vā puṇḍarīkānaŋ vā sītena vārinā apphuṭaŋ assa; evameva kho,
bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaŋ nippītikena sukhena abhisandeti parisandeti paripūreti parippharati, nāssa kiñci
sabbāvato kāyassa nippītikena sukhena apphuṭaŋ hoti. Tassa evaŋ appamattassa …pe… evampi, bhikkhave, bhikkhu
kāyagatāsatiŋ bhāveti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu sukhassa ca pahānā …pe… catutthaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. So
imameva kāyaŋ parisuddhena cetasā pariyodātena pharitvā nisinno hoti; nāssa kiñci sabbāvato kāyassa parisuddhena
cetasā pariyodātena apphuṭaŋ hoti. Seyyathāpi, bhikkhave puriso odātena vatthena sasīsaŋ pārupitvā nisinno assa,
nāssa kiñci sabbāvato kāyassa odātena vatthena apphuṭaŋ assa; evameva kho, bhikkhave, bhikkhu imameva kāyaŋ
parisuddhena cetasā pariyodātena pharitvā nisinno hoti, nāssa kiñci sabbāvato kāyassa parisuddhena cetasā
pariyodātena apphuṭaŋ hoti. Tassa evaŋ appamattassa ātāpino pahitattassa viharato ye gehasitā sarasankappā te
pahīyanti. Tesaŋ pahānā ajjhattameva cittaŋ santiṭṭhati, sannisīdati ekodi hoti samādhiyati. Evampi, bhikkhave,
bhikkhu kāyagatāsatiŋ bhāveti.
156. ‘Yassa kassaci, bhikkhave, kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā, antogadhāvāssa kusalā dhammā ye keci
vijjābhāgiyā. Seyyathāpi, bhikkhave, yassa kassaci mahāsamuddo cetasā phuṭo, antogadhāvāssa kunnadiyo yā kāci
samuddangamā; evameva kho, bhikkhave, yassa kassaci kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā, antogadhāvāssa kusalā
dhammā ye keci vijjābhāgiyā.
‘Yassa kassaci, bhikkhave, kāyagatāsati abhāvitā abahulīkatā, labhati tassa māro otāraŋ, labhati tassa māro
ārammaṇaŋ . Seyyathāpi (p. 3.137) bhikkhave, puriso garukaŋ silāguḷaŋ allamattikāpuñje pakkhipeyya. Taŋ kiŋ
maññatha, bhikkhave, api nu taŋ garukaŋ silāguḷaŋ allamattikāpuñje labhetha otāran’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Evameva
kho bhikkhave, yassa kassaci kāyagatāsati abhāvitā abahulīkatā, labhati tassa māro otāraŋ, labhati tassa māro
ārammaṇaŋ. Seyyathāpi, bhikkhave, sukkhaŋ kaṭṭhaŋ koḷāpaŋ; atha puriso āgaccheyya uttarāraṇiŋ ādāya– “aggiŋ
abhinibbattessāmi, tejo pātukarissāmī” ti. Taŋ kiŋ maññatha, bhikkhave, api nu so puriso amuŋ sukkhaŋ kaṭṭhaŋ
koḷāpaŋ uttarāraṇiŋ ādāya abhimanthento aggiŋ abhinibbatteyya, tejo pātukareyyā’ ti? ‘Evaŋ bhante’. ‘Evameva kho,
bhikkhave, yassa kassaci kāyagatāsati abhāvitā abahulīkatā, labhati tassa māro otāraŋ, labhati tassa māro ārammaṇaŋ.
Seyyathāpi, bhikkhave, udakamaṇiko ritto tuccho ādhāre ṭhapito; atha puriso āgaccheyya udakabhāraŋ ādāya. Taŋ
kiŋ maññatha, bhikkhave, api nu so puriso labhetha udakassa nikkhepanan’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Evameva kho,
bhikkhave, yassa kassaci kāyagatāsati abhāvitā abahulīkatā, labhati tassa māro otāraŋ, labhati tassa māro
ārammaṇaŋ’.
157. ‘Yassa kassaci, bhikkhave, kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā, na tassa labhati māro otāraŋ, na tassa
labhati māro ārammaṇaŋ. Seyyathāpi, bhikkhave, puriso lahukaŋ suttaguḷaŋ sabbasāramaye aggaḷaphalake
pakkhipeyya. Taŋ kiŋ maññatha, bhikkhave, api nu so puriso taŋ lahukaŋ suttaguḷaŋ sabbasāramaye aggaḷaphalake
labhetha otāran’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Evameva kho, bhikkhave, yassa kassaci kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā, na
tassa labhati māro otāraŋ, na tassa labhati māro ārammaṇaŋ. Seyyathāpi, bhikkhave, allaŋ kaṭṭhaŋ sasnehaŋ; atha
puriso āgaccheyya uttarāraṇiŋ ādāya– “aggiŋ abhinibbattessāmi, tejo pātukarissāmī” ti. Taŋ kiŋ maññatha,
bhikkhave, api nu so puriso amuŋ allaŋ kaṭṭhaŋ sasnehaŋ uttarāraṇiŋ ādāya abhimanthento aggiŋ abhinibbatteyya,
tejo pātukareyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Evameva kho, bhikkhave (p. 3.138) yassa kassaci kāyagatāsati bhāvitā
bahulīkatā, na tassa labhati māro otāraŋ, na tassa labhati māro ārammaṇaŋ. Seyyathāpi, bhikkhave, udakamaṇiko
pūro udakassa samatittiko kākapeyyo ādhāre ṭhapito; atha puriso āgaccheyya udakabhāraŋ ādāya. Taŋ kiŋ maññatha,
bhikkhave, api nu so puriso labhetha udakassa nikkhepanan’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Evameva kho, bhikkhave, yassa
kassaci kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā, na tassa labhati māro otāraŋ, na tassa labhati māro ārammaṇaŋ’.
158. ‘Yassa kassaci, bhikkhave, kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā, so yassa yassa abhiññāsacchikaraṇīyassa
dhammassa cittaŋ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya, ta tatre sakkhibhabbataŋ pāpuṇāti sati sati-āyatane.
Seyyathāpi, bhikkhave, udakamaṇiko pūro udakassa samatittiko kākapeyyo ādhāre ṭhapito. Tamenaŋ balavā puriso
yato yato āviñcheyya, āgaccheyya udakan’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Evameva kho, bhikkhave, yassa kassaci kāyagatāsati
bhāvitā bahulīkatā so, yassa yassa abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaŋ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya,
tatra tatreva sakkhibhabbataŋ pāpuṇāti sati sati-āyatane. Seyyathāpi, bhikkhave, same bhūmibhāge caturassā
pokkharaṇī assa āḷibandhā pūrā udakassa samatittikā kākapeyyā. Tamenaŋ balavā puriso yato yato āḷiŋ muñceyya
āgaccheyya udakan’ ti? ‘Evaŋ bhante’. ‘Evameva kho, bhikkhave, yassa kassaci kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā, so
yassa yassa abhiññāsacchikaraṇīyassa dhammassa cittaŋ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya, tatra tatreva
sakkhibhabbataŋ pāpuṇāti sati sati-āyatane. Seyyathāpi, bhikkhave, subhūmiyaŋ catumahāpathe ājaññaratho yutto
assa ṭhito odhastapatodo; tamenaŋ dakkho yoggācariyo assadammasārathi abhiruhitvā vāmena hatthena rasmiyo
gahetvā dakkhiṇena hatthena patodaŋ gahetvā yenicchakaŋ yadicchakaŋ sāreyyāpi (p. 3.139) paccāsāreyyāpi;
evameva kho, bhikkhave, yassa kassaci kāyagatāsati bhāvitā bahulīkatā, so yassa yassa abhiññāsacchikaraṇīyassa
dhammassa cittaŋ abhininnāmeti abhiññāsacchikiriyāya tatra tatreva sakkhibhabbataŋ pāpuṇāti sati sati-āyatane’.
159. ‘Kāyagatāya, bhikkhave, satiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya
paricitāya susamāraddhāya dasānisaŋsā pāṭikankhā. Aratiratisaho hoti, na ca taŋ arati sahati, uppannaŋ aratiŋ
abhibhuyya viharati.
‘Bhayabheravasaho hoti, na ca taŋ bhayabheravaŋ sahati, uppannaŋ bhayabheravaŋ abhibhuyya viharati.
‘Khamo hoti sītassa uṇhassa jighacchāya pipāsāya ḍaŋsamakasavātātapasarīsapasamphassānaŋ duruttānaŋ
durāgatānaŋ vacanapathānaŋ, uppannānaŋ sārīrikānaŋ vedanānaŋ dukkhānaŋ tibbānaŋ kharānaŋ kaṭukānaŋ asātānaŋ
amanāpānaŋ pāṇaharānaŋ adhivāsakajātiko hoti.
‘Catunnaŋ jhānānaŋ ābhicetasikānaŋ diṭṭhadhammasukhavihārānaŋ nikāmalābhī hoti akicchalābhī
akasiralābhī.
‘So anekavihitaŋ iddhividhaŋ paccānubhoti. Ekopi hutvā bahudhā hoti, bahudhāpi hutvā eko hoti,
āvibhāvaŋ …pe… yāva brahmalokāpi kāyena vasaŋ vatteti.
‘Dibbāya sotadhātuyā visuddhāya atikkantamānusikāya ubho sadde suṇāti dibbe ca mānuse ca, ye dūre
santike ca …pe….
‘Parasattānaŋ parapuggalānaŋ cetasā ceto paricca pajānāti. Sarāgaŋ vā cittaŋ “sarāgaŋ cittan” ti pajānāti,
vītarāgaŋ vā cittaŋ …pe… sadosaŋ vā cittaŋ… vītadosaŋ vā cittaŋ… samohaŋ vā cittaŋ… vītamohaŋ vā cittaŋ…
sankhittaŋ vā cittaŋ… vikkhittaŋ vā cittaŋ… mahaggataŋ vā cittaŋ… amahaggataŋ vā cittaŋ… sa-uttaraŋ vā cittaŋ…
anuttaraŋ vā cittaŋ… samāhitaŋ vā cittaŋ… asamāhitaŋ vā cittaŋ… vimuttaŋ vā cittaŋ… avimuttaŋ vā cittaŋ
“avimuttaŋ cittan” ti pajānāti.
‘So anekavihitaŋ pubbenivāsaŋ anussarati, seyyathidaŋ– ekampi jātiŋ dvepi jātiyo …pe… iti sākāraŋ sa-
uddesaŋ anekavihitaŋ pubbenivāsaŋ anussarati.
‘Dibbena (p. 3.140) cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne
paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe, sugate duggate yathākammūpage satte pajānāti.
‘Āsavānaŋ khayā anāsavaŋ cetovimuttiŋ paññāvimuttiŋ diṭṭheva dhamme sayaŋ abhiññā sacchikatvā
upasampajja viharati.
‘Kāyagatāya, bhikkhave, satiyā āsevitāya bhāvitāya bahulīkatāya yānīkatāya vatthukatāya anuṭṭhitāya
paricitāya susamāraddhāya ime dasānisaŋsā pāṭikankhā’ ti.
Kāyagatāsatisuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.
10. Sankhārupapattisuttaŋ
etadavoca– ‘sankhārupapattiŋ vo, bhikkhave, desessāmi, taŋ suṇātha, sādhukaŋ manasi karotha; bhāsissāmī’ ti.
‘Evaŋ, bhante’ ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
161. ‘Idha, bhikkhave, bhikkhu saddhāya samannāgato hoti, sīlena samannāgato hoti, sutena samannāgato
hoti, cāgena samannāgato hoti, paññāya samannāgato hoti. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ
maraṇā khattiyamahāsālānaŋ sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti
Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā (p. 3.141) tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ, bhikkhave,
maggo ayaŋ paṭipadā tatrupapattiyā saŋvattati.
162. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu saddhāya samannāgato hoti, sīlena samannāgato hoti, sutena
samannāgato hoti, cāgena samannāgato hoti, paññāya samannāgato hoti. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa
bhedā paraŋ maraṇā brāhmaṇamahāsālānaŋ …pe… gahapatimahāsālānaŋ sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So taŋ cittaŋ
dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā
tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ, bhikkhave, maggo ayaŋ paṭipadā tatrupapattiyā saŋvattati.
samannāgato hoti, cāgena samannāgato hoti, paññāya samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– “cātumahārājikā devā
dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulā” ti. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
cātumahārājikānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjeyyan” ti So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti.
Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ, bhikkhave, maggo ayaŋ
paṭipadā tatrupapattiyā saŋvattati.
samannāgato hoti, cāgena samannāgato hoti, paññāya samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– tāvatiŋsā devā …pe…
yāmā devā… tusitā devā… nimmānaratī devā… paranimmitavasavattī devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulāti.
Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā paranimmitavasavattīnaŋ devānaŋ sahabyataŋ
upapajjeyyan” ti So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ (p.
3.142) bhāvitā evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ, bhikkhave, maggo ayaŋ paṭipadā tatrupapattiyā
saŋvattati.
samannāgato hoti, cāgena samannāgato hoti, paññāya samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– “sahasso brahmā
dīghāyuko vaṇṇavā sukhabahulo” ti. Sahasso, bhikkhave, brahmā sahassilokadhātuŋ pharitvā adhimuccitvā viharati.
Yepi tattha sattā upapannā tepi pharitvā adhimuccitvā viharati. Seyyathāpi, bhikkhave, cakkhumā puriso ekaŋ
āmaṇḍaŋ hatthe karitvā paccavekkheyya; evameva kho, bhikkhave, sahasso brahmā sahassilokadhātuŋ pharitvā
adhimuccitvā viharati. Yepi tattha sattā upapannā tepi pharitvā adhimuccitvā viharati. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sahassassa brahmuno sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ
adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti.
Ayaŋ, bhikkhave, maggo ayaŋ paṭipadā tatrupapattiyā saŋvattati.
166. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu saddhāya samannāgato hoti, sīlena samannāgato hoti, sutena…
cāgena… paññāya samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– dvisahasso brahmā …pe… tisahasso brahmā… catusahasso
brahmā… pañcasahasso brahmā dīghāyuko vaṇṇavā sukhabahuloti. Pañcasahasso, bhikkhave, brahmā
pañcasahassilokadhātuŋ pharitvā adhimuccitvā viharati. Yepi tattha sattā upapannā tepi pharitvā adhimuccitvā
viharati. Seyyathāpi, bhikkhave, cakkhumā puriso pañca āmaṇḍāni hatthe karitvā paccavekkheyya; evameva kho,
bhikkhave, pañcasahasso brahmā pañcasahassilokadhātuŋ pharitvā adhimuccitvā viharati. Yepi tattha sattā upapannā
tepi pharitvā adhimuccitvā viharati. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā pañcasahassassa
brahmuno sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa (p. 3.143)
te sankhārā ca vihārā ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ, bhikkhave, maggo ayaŋ
paṭipadā tatrupapattiyā saŋvattati.
167. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu saddhāya samannāgato hoti, sīlena samannāgato hoti, sutena…
cāgena… paññāya samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– “dasasahasso brahmā dīghāyuko vaṇṇavā sukhabahulo” ti.
Dasasahasso, bhikkhave, brahmā dasasahassilokadhātuŋ pharitvā adhimuccitvā viharati. Yepi tattha sattā upapannā
tepi pharitvā adhimuccitvā viharati. Seyyathāpi, bhikkhave, maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaŋso suparikammakato
paṇḍukambale nikkhitto bhāsate ca tapate ca virocati ca; evameva kho, bhikkhave, dasasahasso brahmā
dasasahassilokadhātuŋ pharitvā adhimuccitvā viharati. Yepi tattha sattā upapannā tepi pharitvā adhimuccitvā
viharati. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā dasasahassassa brahmuno sahabyataŋ
upapajjeyyan” ti. So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ
bhāvitā evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ, bhikkhave, maggo ayaŋ paṭipadā tatrupapattiyā saŋvattati.
168. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu saddhāya samannāgato hoti, sīlena… sutena… cāgena… paññāya
samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– “satasahasso brahmā dīghāyuko vaṇṇavā sukhabahulo” ti. Satasahasso,
bhikkhave, brahmā satasahassilokadhātuŋ pharitvā adhimuccitvā viharati. Yepi tattha sattā upapannā tepi pharitvā
adhimuccitvā viharati. Seyyathāpi, bhikkhave, nikkhaŋ jambonadaŋ dakkhakammāraputta-
ukkāmukhasukusalasampahaṭṭhaŋ
Paṇḍukambale nikkhittaŋ bhāsate ca tapate ca virocati ca; evameva kho, bhikkhave, satasahasso brahmā
satasahassilokadhātuŋ pharitvā adhimuccitvā viharati. Yepi tattha sattā upapannā tepi pharitvā adhimuccitvā viharati.
Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā satasahassassa brahmuno sahabyataŋ upapajjeyyan” ti
(p. 3.144) So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ bhāvitā
evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ, bhikkhave, maggo ayaŋ paṭipadā tatrupapattiyā saŋvattati.
samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– ābhā devā …pe… parittābhā devā… appamāṇābhā devā… ābhassarā devā
dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulāti. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā ābhassarānaŋ
devānaŋ sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā
ca vihārā ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ, bhikkhave, maggo ayaŋ paṭipadā
tatrupapattiyā saŋvattati.
170. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bhikkhu saddhāya samannāgato hoti, sīlena sutena… cāgena… paññāya
samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– parittasubhā devā …pe… appamāṇasubhā devā… subhakiṇhā devā dīghāyukā
vaṇṇavanto sukhabahulāti. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā subhakiṇhānaŋ devānaŋ
sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā
ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ, bhikkhave, maggo ayaŋ paṭipadā tatrupapattiyā
saŋvattati.
samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– vehapphalā devā …pe… avihā devā… atappā devā… sudassā devā… sudassī
devā… akaniṭṭhā devā dīghāyukā vaṇṇavanto sukhabahulāti. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ
maraṇā akaniṭṭhānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ
bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā (p. 3.145) ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ,
bhikkhave, maggo ayaŋ paṭipadā tatrupapattiyā saŋvattati.
samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– “ākāsānañcāyatanūpagā devā dīghāyukā ciraṭṭhitikā sukhabahulā” ti Tassa evaŋ
hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā ākāsānañcāyatanūpagānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So
taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā
samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– “viññāṇañcāyatanūpagā devā dīghāyukā ciraṭṭhitikā sukhabahulā” ti. Tassa evaŋ
hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā viññāṇañcāyatanūpagānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So
taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā
samannāgato hoti. Tassa sutaŋ hoti– ākiñcaññāyatanūpagā devā …pe… nevasaññānāsaññāyatanūpagā devā
dīghāyukā ciraṭṭhitikā sukhabahulāti. Tassa evaŋ hoti– “aho vatāhaŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
nevasaññānāsaññāyatanūpagānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjeyyan” ti. So taŋ cittaŋ dahati, taŋ cittaŋ adhiṭṭhāti, taŋ
cittaŋ bhāveti. Tassa te sankhārā ca vihārā ca evaŋ bhāvitā evaŋ bahulīkatā tatrupapattiyā saŋvattanti. Ayaŋ,
bhikkhave, maggo ayaŋ paṭipadā tatrupapattiyā saŋvattati.
samannāgato hoti. Tassa evaŋ hoti (p. 3.146) “aho vatāhaŋ āsavānaŋ khayā anāsavaŋ cetovimuttiŋ paññāvimuttiŋ
diṭṭheva dhamme sayaŋ abhiññā sacchikatvā upasampajja vihareyyan” ti. So āsavānaŋ khayā anāsavaŋ cetovimuttiŋ
paññāvimuttiŋ diṭṭheva dhamme sayaŋ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Ayaŋ, bhikkhave, bhikkhu na
katthaci upapajjatī’ ti .
Sankhārupapattisuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.
Anupadavaggo niṭṭhito dutiyo.
Tassuddānaŋ–
Anupāda-sodhana-porisadhammo, sevitabba-bahudhātu-vibhatti.
Buddhassa kittināma-cattārīsena, ānāpāno kāyagato upapatti .
3. Suññatavaggo
1. Cūḷasuññatasuttaŋ
176. Evaŋ (p. 3.147) me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati pubbārāme migāramātupāsāde.
Atha kho āyasmā ānando sāyanhasamayaŋ paṭisallānā vuṭṭhito yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā
bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā ānando bhagavantaŋ etadavoca–
‘ekamidaŋ, bhante, samayaŋ bhagavā sakkesu viharati nagarakaŋ nāma sakyānaŋ nigamo. Tattha me, bhante,
bhagavato sammukhā sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ– “suññatāvihārenāhaŋ, ānanda, etarahi bahulaŋ viharāmī” ti.
Kacci metaŋ, bhante, sussutaŋ suggahitaŋ sumanasikataŋ sūpadhāritan’ ti? ‘Taggha te etaŋ, ānanda, sussutaŋ
suggahitaŋ sumanasikataŋ sūpadhāritaŋ. Pubbepāhaŋ, ānanda, etarahipi suññatāvihārena bahulaŋ viharāmi.
Seyyathāpi, ānanda, ayaŋ migāramātupāsādo suñño hatthigavassavaḷavena, suñño jātarūparajatena, suñño
itthipurisasannipātena atthi cevidaŋ asuññataŋ yadidaŋ– bhikkhusanghaŋ paṭicca ekattaŋ; evameva kho, ānanda,
bhikkhu amanasikaritvā gāmasaññaŋ, amanasikaritvā manussasaññaŋ, araññasaññaŋ paṭicca manasi karoti ekattaŋ
Tassa araññasaññāya cittaŋ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaŋ pajānāti– “ye assu darathā
gāmasaññaŋ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā manussasaññaŋ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaŋ darathamattā
yadidaŋ– araññasaññaŋ paṭicca ekattan” ti. So “suññamidaŋ saññāgataŋ gāmasaññāyā” ti pajānāti, “suññamidaŋ
saññāgataŋ manussasaññāyā” ti pajānāti, “atthi cevidaŋ asuññataŋ yadidaŋ– araññasaññaŋ paṭicca ekattan” ti. Iti
yañhi kho tattha na hoti tena taŋ suññaŋ samanupassati, yaŋ pana tattha avasiṭṭhaŋ hoti taŋ “santamidaŋ atthī”’ ti
pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
177. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā manussasaññaŋ, amanasikaritvā araññasaññaŋ,
pathavīsaññaŋ paṭicca manasi karoti ekattaŋ. Tassa pathavīsaññāya (p. 3.148) cittaŋ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati
adhimuccati. Seyyathāpi, ānanda, āsabhacammaŋ sankusatena suvihataŋ vigatavalikaŋ; evameva kho, ānanda,
bhikkhu yaŋ imissā pathaviyā ukkūlavikkūlaŋ nadīviduggaŋ khāṇukaṇṭakaṭṭhānaŋ pabbatavisamaŋ taŋ sabbaŋ
amanasikaritvā pathavīsaññaŋ paṭicca manasi karoti ekattaŋ. Tassa pathavīsaññāya cittaŋ pakkhandati pasīdati
santiṭṭhati adhimuccati. So evaŋ pajānāti– “ye assu darathā manussasaññaŋ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā
araññasaññaŋ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaŋ darathamattā yadidaŋ– pathavīsaññaŋ paṭicca ekattan” ti. So
“suññamidaŋ saññāgataŋ manussasaññāyā” ti pajānāti, “suññamidaŋ saññāgataŋ araññasaññāyā” ti pajānāti, “atthi
cevidaŋ asuññataŋ yadidaŋ– pathavīsaññaŋ paṭicca ekattan” ti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taŋ suññaŋ
samanupassati, yaŋ pana tattha avasiṭṭhaŋ hoti taŋ “santamidaŋ atthī” ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā
avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
178. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā araññasaññaŋ, amanasikaritvā pathavīsaññaŋ,
ākāsānañcāyatanasaññaŋ paṭicca manasi karoti ekattaŋ. Tassa ākāsānañcāyatanasaññāya cittaŋ pakkhandati pasīdati
santiṭṭhati adhimuccati. So evaŋ pajānāti– “ye assu darathā araññasaññaŋ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā
pathavīsaññaŋ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaŋ darathamattā yadidaŋ– ākāsānañcāyatanasaññaŋ paṭicca ekattan”
ti. So “suññamidaŋ saññāgataŋ araññasaññāyā” ti pajānāti, “suññamidaŋ saññāgataŋ pathavīsaññāyā” ti pajānāti,
“atthi cevidaŋ asuññataŋ yadidaŋ– ākāsānañcāyatanasaññaŋ paṭicca ekattan” ti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taŋ
suññaŋ samanupassati, yaŋ pana tattha avasiṭṭhaŋ hoti taŋ “santamidaŋ atthī” ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda
yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
179. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā pathavīsaññaŋ, amanasikaritvā
ākāsānañcāyatanasaññaŋ, viññāṇañcāyatanasaññaŋ paṭicca manasi karoti ekattaŋ. Tassa viññāṇañcāyatanasaññāya
cittaŋ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaŋ pajānāti– “ye assu darathā pathavīsaññaŋ (p. 3.149)
paṭicca tedha na santi, ye assu darathā ākāsānañcāyatanasaññaŋ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaŋ darathamattā
yadidaŋ– viññāṇañcāyatanasaññaŋ paṭicca ekattan” ti. So “suññamidaŋ saññāgataŋ pathavīsaññāyā” ti pajānāti,
“suññamidaŋ saññāgataŋ ākāsānañcāyatanasaññāyā” ti pajānāti, “atthi cevidaŋ asuññataŋ yadidaŋ–
viññāṇañcāyatanasaññaŋ paṭicca ekattan” ti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taŋ suññaŋ samanupassati, yaŋ pana
tattha avasiṭṭhaŋ hoti taŋ “santamidaŋ atthī” ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā
suññatāvakkanti bhavati.
180. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā ākāsānañcāyatanasaññaŋ, amanasikaritvā
viññāṇañcāyatanasaññaŋ, ākiñcaññāyatanasaññaŋ paṭicca manasi karoti ekattaŋ. Tassa ākiñcaññāyatanasaññāya
cittaŋ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaŋ pajānāti– “ye assu darathā ākāsānañcāyatanasaññaŋ
paṭicca tedha na santi, ye assu darathā viññāṇañcāyatanasaññaŋ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaŋ darathamattā
yadidaŋ– ākiñcaññāyatanasaññaŋ paṭicca ekattan” ti. So “suññamidaŋ saññāgataŋ ākāsānañcāyatanasaññāyā” ti
pajānāti, “suññamidaŋ saññāgataŋ viññāṇañcāyatanasaññāyā” ti pajānāti, “atthi cevidaŋ asuññataŋ yadidaŋ–
ākiñcaññāyatanasaññaŋ paṭicca ekattan” ti. Iti yañhi kho tattha na hoti tena taŋ suññaŋ samanupassati, yaŋ pana tattha
avasiṭṭhaŋ hoti taŋ “santamidaŋ atthī” ti pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā
suññatāvakkanti bhavati.
181. ‘Puna caparaŋ, ānanda bhikkhu amanasikaritvā viññāṇañcāyatanasaññaŋ, amanasikaritvā
ākiñcaññāyatanasaññaŋ, nevasaññānāsaññāyatanasaññaŋ paṭicca manasi karoti ekattaŋ. Tassa
nevasaññānāsaññāyatanasaññāya cittaŋ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaŋ pajānāti– “ye assu
darathā viññāṇañcāyatanasaññaŋ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā ākiñcaññāyatanasaññaŋ paṭicca tedha na
santi, atthi cevāyaŋ darathamattā yadidaŋ– nevasaññānāsaññāyatanasaññaŋ paṭicca ekattan” ti. So “suññamidaŋ
saññāgataŋ viññāṇañcāyatanasaññāyā” ti pajānāti, “suññamidaŋ saññāgataŋ ākiñcaññāyatanasaññāyā” ti pajānāti,
“atthi cevidaŋ asuññataŋ (p. 3.150) yadidaŋ– nevasaññānāsaññāyatanasaññaŋ paṭicca ekattan” ti Iti yañhi kho tattha
na hoti tena taŋ suññaŋ samanupassati, yaŋ pana tattha avasiṭṭhaŋ hoti taŋ “santamidaŋ atthī” ti pajānāti. Evampissa
esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
182. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā ākiñcaññāyatanasaññaŋ, amanasikaritvā
nevasaññānāsaññāyatanasaññaŋ, animittaŋ cetosamādhiŋ paṭicca manasi karoti ekattaŋ. Tassa animitte
cetosamādhimhi cittaŋ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaŋ pajānāti– “ye assu darathā
ākiñcaññāyatanasaññaŋ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā nevasaññānāsaññāyatanasaññaŋ paṭicca tedha na santi,
atthi cevāyaŋ darathamattā yadidaŋ– imameva kāyaŋ paṭicca saḷāyatanikaŋ jīvitapaccayā” ti So “suññamidaŋ
saññāgataŋ ākiñcaññāyatanasaññāyā” ti pajānāti, “suññamidaŋ saññāgataŋ nevasaññānāsaññāyatanasaññāyā” ti
pajānāti, “atthi cevidaŋ asuññataŋ yadidaŋ– imameva kāyaŋ paṭicca saḷāyatanikaŋ jīvitapaccayā” ti. Iti yañhi kho
tattha na hoti tena taŋ suññaŋ samanupassati, yaŋ pana tattha avasiṭṭhaŋ hoti taŋ “santamidaŋ atthī” ti pajānāti.
Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā suññatāvakkanti bhavati.
183. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhu amanasikaritvā ākiñcaññāyatanasaññaŋ, amanasikaritvā
nevasaññānāsaññāyatanasaññaŋ, animittaŋ cetosamādhiŋ paṭicca manasi karoti ekattaŋ. Tassa animitte
cetosamādhimhi cittaŋ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati adhimuccati. So evaŋ pajānāti– “ayampi kho animitto
cetosamādhi abhisankhato abhisañcetayito”. “Yaŋ kho pana kiñci abhisankhataŋ abhisañcetayitaŋ tadaniccaŋ
nirodhadhamman” ti pajānāti. Tassa evaŋ jānato evaŋ passato kāmāsavāpi cittaŋ vimuccati, bhavāsavāpi cittaŋ
vimuccati, avijjāsavāpi cittaŋ vimuccati. Vimuttasmiŋ vimuttamiti ñāṇaŋ hoti. “Khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ,
kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānāti. So evaŋ pajānāti– “ye assu darathā kāmāsavaŋ paṭicca tedha na santi,
ye assu darathā bhavāsavaŋ paṭicca tedha na santi, ye assu darathā avijjāsavaŋ paṭicca tedha na santi, atthi cevāyaŋ
darathamattā yadidaŋ– imameva kāyaŋ paṭicca saḷāyatanikaŋ (p. 3.151) jīvitapaccayā” ti. So “suññamidaŋ
saññāgataŋ kāmāsavenā” ti pajānāti, “suññamidaŋ saññāgataŋ bhavāsavenā” ti pajānāti, “suññamidaŋ saññāgataŋ
avijjāsavenā” ti pajānāti, “atthi cevidaŋ asuññataŋ yadidaŋ– imameva kāyaŋ paṭicca saḷāyatanikaŋ jīvitapaccayā” ti.
Iti yañhi kho tattha na hoti tena taŋ suññaŋ samanupassati, yaŋ pana tattha avasiṭṭhaŋ hoti taŋ “santamidaŋ atthī” ti
pajānāti. Evampissa esā, ānanda, yathābhuccā avipallatthā parisuddhā paramānuttarā suññatāvakkanti bhavati.
184. ‘Yepi hi keci, ānanda, atītamaddhānaŋ samaṇā vā brāhmaṇā vā parisuddhaŋ paramānuttaraŋ suññataŋ
upasampajja vihariŋsu, sabbe te imaŋyeva parisuddhaŋ paramānuttaraŋ suññataŋ upasampajja vihariŋsu. Yepi hi
keci, ānanda, anāgatamaddhānaŋ samaṇā vā brāhmaṇā vā parisuddhaŋ paramānuttaraŋ suññataŋ upasampajja
viharissanti, sabbe te imaŋyeva parisuddhaŋ paramānuttaraŋ suññataŋ upasampajja viharissanti. Yepi hi keci, ānanda,
etarahi samaṇā vā brāhmaṇā vā parisuddhaŋ paramānuttaraŋ suññataŋ upasampajja viharanti, sabbe te imaŋyeva
parisuddhaŋ paramānuttaraŋ suññataŋ upasampajja viharanti. Tasmātiha, ānanda, “parisuddhaŋ paramānuttaraŋ
suññataŋ upasampajja viharissāmā” ti – evañhi vo, ānanda, sikkhitabban’ ti.
Cūḷasuññatasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.
2. Mahāsuññatasuttaŋ
185. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sakkesu viharati kapilavatthusmiŋ nigrodhārāme. Atha kho
bhagavā pubbaṇhasamayaŋ nivāsetvā pattacīvaramādāya kapilavatthuŋ piṇḍāya pāvisi. Kapilavatthusmiŋ piṇḍāya
caritvā pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkanto yena kāḷakhemakassa sakkassa vihāro tenupasankami divāvihārāya. Tena
kho pana samayena kāḷakhemakassa (p. 3.152) sakkassa vihāre sambahulāni senāsanāni paññattāni honti. Addasā
kho bhagavā kāḷakhemakassa sakkassa vihāre sambahulāni senāsanāni paññattāni. Disvāna bhagavato etadahosi–
‘sambahulāni kho kāḷakhemakassa sakkassa vihāre senāsanāni paññattāni. Sambahulā nu kho idha bhikkhū viharantī’
ti.
186. Tena kho pana samayena āyasmā ānando sambahulehi bhikkhūhi saddhiŋ ghaṭāya sakkassa vihāre
cīvarakammaŋ karoti. Atha kho bhagavā sāyanhasamayaŋ paṭisallānā vuṭṭhito yena ghaṭāya sakkassa vihāro
tenupasankami; upasankamitvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho bhagavā āyasmantaŋ ānandaŋ āmantesi–
‘sambahulāni kho, ānanda, kāḷakhemakassa sakkassa vihāre senāsanāni paññattāni. Sambahulā nu kho ettha bhikkhū
viharantī’ ti? ‘Sambahulāni, bhante, kāḷakhemakassa sakkassa vihāre senāsanāni paññattāni. Sambahulā bhikkhū
ettha viharanti. Cīvarakārasamayo no, bhante, vattatī’ ti.
‘Na kho, ānanda, bhikkhu sobhati sangaṇikārāmo sangaṇikarato sangaṇikārāmataŋ anuyutto gaṇārāmo
gaṇarato gaṇasammudito. So vatānanda, bhikkhu sangaṇikārāmo sangaṇikarato sangaṇikārāmataŋ anuyutto
gaṇārāmo gaṇarato gaṇasammudito yaŋ taŋ nekkhammasukhaŋ pavivekasukhaŋ upasamasukhaŋ sambodhisukhaŋ
tassa sukhassa nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhīti– netaŋ ṭhānaŋ vijjati. Yo ca kho so, ānanda,
bhikkhu eko gaṇasmā vūpakaṭṭho viharati tassetaŋ bhikkhuno pāṭikankhaŋ yaŋ taŋ nekkhammasukhaŋ
pavivekasukhaŋ upasamasukhaŋ sambodhisukhaŋ tassa sukhassa nikāmalābhī bhavissati akicchalābhī akasiralābhīti–
ṭhānametaŋ vijjati.
‘So vatānanda, bhikkhu sangaṇikārāmo sangaṇikarato sangaṇikārāmataŋ anuyutto gaṇārāmo gaṇarato
gaṇasammudito sāmāyikaŋ vā kantaŋ cetovimuttiŋ upasampajja viharissati asāmāyikaŋ vā akuppanti– netaŋ ṭhānaŋ
vijjati. Yo ca kho so, ānanda, bhikkhu eko gaṇasmā vūpakaṭṭho (p. 3.153) viharati tassetaŋ bhikkhuno pāṭikankhaŋ
sāmāyikaŋ vā kantaŋ cetovimuttiŋ upasampajja viharissati asāmāyikaŋ vā akuppanti– ṭhānametaŋ vijjati.
‘Nāhaŋ, ānanda, ekaŋ rūpampi samanupassāmi yattha rattassa yathābhiratassa rūpassa
vipariṇāmaññathābhāvā na uppajjeyyuŋ sokaparidevadukkhadomanassūpāyāsā.
187. ‘Ayaŋ kho panānanda, vihāro tathāgatena abhisambuddho yadidaŋ– sabbanimittānaŋ amanasikārā
ajjhattaŋ suññataŋ upasampajja viharituŋ . Tatra ce, ānanda, tathāgataŋ iminā vihārena viharantaŋ bhavanti
upasankamitāro bhikkhū bhikkhuniyo upāsakā upāsikāyo rājāno rājamahāmattā titthiyā titthiyasāvakā. Tatrānanda,
tathāgato vivekaninneneva cittena vivekapoṇena vivekapabbhārena vūpakaṭṭhena nekkhammābhiratena
byantībhūtena sabbaso āsavaṭṭhānīyehi dhammehi aññadatthu uyyojanikapaṭisaŋyuttaŋyeva kathaŋ kattā hoti.
Tasmātihānanda, bhikkhu cepi ākankheyya– “ajjhattaŋ suññataŋ upasampajja vihareyyan” ti, tenānanda, bhikkhunā
ajjhattameva cittaŋ saṇṭhapetabbaŋ sannisādetabbaŋ ekodi kātabbaŋ samādahātabbaŋ.
188. ‘Kathañcānanda, bhikkhu ajjhattameva cittaŋ saṇṭhapeti sannisādeti ekodiŋ karoti samādahati?
Idhānanda, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi …pe… paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati …
pe… dutiyaŋ jhānaŋ… tatiyaŋ jhānaŋ… catutthaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Evaŋ kho, ānanda, bhikkhu
ajjhattameva cittaŋ saṇṭhapeti sannisādeti ekodiŋ karoti samādahati. So ajjhattaŋ suññataŋ manasi karoti. Tassa
ajjhattaŋ suññataŋ manasikaroto suññatāya cittaŋ na pakkhandati nappasīdati na santiṭṭhati na vimuccati Evaŋ
santametaŋ, ānanda, bhikkhu evaŋ pajānāti– “ajjhattaŋ suññataŋ kho me manasikaroto ajjhattaŋ suññatāya cittaŋ na
pakkhandati nappasīdati na santiṭṭhati na vimuccatī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti. So bahiddhā suññataŋ manasi
karoti …pe… so ajjhattabahiddhā suññataŋ manasi karoti (p. 3.154) …pe… so āneñjaŋ manasi karoti. Tassa āneñjaŋ
manasikaroto āneñjāya cittaŋ na pakkhandati nappasīdati na santiṭṭhati na vimuccati. Evaŋ santametaŋ, ānanda,
bhikkhu evaŋ pajānāti– “āneñjaŋ kho me manasikaroto āneñjāya cittaŋ na pakkhandati nappasīdati na santiṭṭhati na
vimuccatī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti.
‘Tenānanda, bhikkhunā tasmiŋyeva purimasmiŋ samādhinimitte ajjhattameva cittaŋ saṇṭhapetabbaŋ
sannisādetabbaŋ ekodi kātabbaŋ samādahātabbaŋ. So ajjhattaŋ suññataŋ manasi karoti. Tassa ajjhattaŋ suññataŋ
manasikaroto ajjhattaŋ suññatāya cittaŋ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Evaŋ santametaŋ, ānanda,
bhikkhu evaŋ pajānāti– “ajjhattaŋ suññataŋ kho me manasikaroto ajjhattaŋ suññatāya cittaŋ pakkhandati pasīdati
santiṭṭhati vimuccatī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti. So bahiddhā suññataŋ manasi karoti …pe… so ajjhattabahiddhā
suññataŋ manasi karoti …pe… so āneñjaŋ manasi karoti. Tassa āneñjaŋ manasikaroto āneñjāya cittaŋ pakkhandati
pasīdati santiṭṭhati vimuccati. Evaŋ santametaŋ, ānanda, bhikkhu evaŋ pajānāti– “āneñjaŋ kho me manasikaroto
āneñjāya cittaŋ pakkhandati pasīdati santiṭṭhati vimuccatī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti.
189. ‘Tassa ce, ānanda, bhikkhuno iminā vihārena viharato cankamāya cittaŋ namati, so cankamati– “evaŋ
maŋ cankamantaŋ nābhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssavissantī” ti Itiha tattha sampajāno hoti. Tassa
ce, ānanda, bhikkhuno iminā vihārena viharato ṭhānāya cittaŋ namati, so tiṭṭhati– “evaŋ maŋ ṭhitaŋ
nābhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā anvāssavissantī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti. Tassa ce, ānanda,
bhikkhuno iminā vihārena viharato nisajjāya cittaŋ namati, so nisīdati– “evaŋ maŋ nisinnaŋ nābhijjhādomanassā
pāpakā akusalā dhammā anvāssavissantī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti. Tassa ce, ānanda, bhikkhuno iminā vihārena
viharato sayanāya cittaŋ namati so sayati– “evaŋ maŋ sayantaŋ nābhijjhādomanassā pāpakā akusalā dhammā
anvāssavissantī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti.
‘Tassa (p. 3.155) ce, ānanda, bhikkhuno iminā vihārena viharato kathāya cittaŋ namati, so– “yāyaŋ kathā
hīnā gammā pothujjanikā anariyā anatthasaŋhitā na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya
na sambodhāya na nibbānāya saŋvattati, seyyathidaŋ– rājakathā corakathā mahāmattakathā senākathā bhayakathā
yuddhakathā annakathā pānakathā vatthakathā sayanakathā mālākathā gandhakathā ñātikathā yānakathā gāmakathā
nigamakathā nagarakathā janapadakathā itthikathā surākathā visikhākathā kumbhaṭṭhānakathā pubbapetakathā
nānattakathā lokakkhāyikā samuddakkhāyikā itibhavābhavakathā iti vā iti– evarūpiŋ kathaŋ na kathessāmī” ti. Itiha
tattha sampajāno hoti. Yā ca kho ayaŋ, ānanda, kathā abhisallekhikā cetovinīvaraṇasappāyā ekantanibbidāya
virāgāya nirodhāya upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saŋvattati, seyyathidaŋ– appicchakathā
santuṭṭhikathā pavivekakathā asaŋsaggakathā vīriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā
vimuttiñāṇadassanakathā iti– “evarūpiŋ kathaŋ kathessāmī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti.
‘Tassa ce, ānanda, bhikkhuno iminā vihārena viharato vitakkāya cittaŋ namati, so– “ye te vitakkā hīnā
gammā pothujjanikā anariyā anatthasaŋhitā na nibbidāya na virāgāya na nirodhāya na upasamāya na abhiññāya na
sambodhāya na nibbānāya saŋvattanti, seyyathidaŋ– kāmavitakko byāpādavitakko vihiŋsāvitakko iti evarūpe vitakke
na vitakkessāmī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti. Ye ca kho ime, ānanda, vitakkā ariyā niyyānikā niyyanti takkarassa
sammādukkhakkhayāya, seyyathidaŋ– nekkhammavitakko abyāpādavitakko avihiŋsāvitakko iti– “evarūpe vitakke
vitakkessāmī” ti. Itiha tattha sampajāno hoti.
190. ‘Pañca kho ime, ānanda, kāmaguṇā. Katame pañca? Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā
piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā, sotaviññeyyā (p. 3.156) saddā… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā rasā…
kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā– ime kho, ānanda, pañca kāmaguṇā
yattha bhikkhunā abhikkhaṇaŋ sakaŋ cittaŋ paccavekkhitabbaŋ– “atthi nu kho me imesu pañcasu kāmaguṇesu
aññatarasmiŋ vā aññatarasmiŋ vā āyatane uppajjati cetaso samudācāro” ti? Sace, ānanda, bhikkhu paccavekkhamāno
evaŋ pajānāti– “atthi kho me imesu pañcasu kāmaguṇesu aññatarasmiŋ vā aññatarasmiŋ vā āyatane uppajjati cetaso
samudācāro” ti, evaŋ santametaŋ, ānanda, bhikkhu evaŋ pajānāti– “yo kho imesu pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo
so me nappahīno” ti. Itiha tattha sampajāno hoti. Sace panānanda, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ pajānāti– “natthi
kho me imesu pañcasu kāmaguṇesu aññatarasmiŋ vā aññatarasmiŋ vā āyatane uppajjati cetaso samudācāro” ti, evaŋ
santametaŋ, ānanda, bhikkhu evaŋ pajānāti– “yo kho imesu pañcasu kāmaguṇesu chandarāgo so me pahīno” ti. Itiha
tattha sampajāno hoti.
191. ‘Pañca kho ime, ānanda, upādānakkhandhā yattha bhikkhunā udayabbayānupassinā vihātabbaŋ– “iti
rūpaŋ iti rūpassa samudayo iti rūpassa atthangamo, iti vedanā… iti saññā… iti sankhārā… iti viññāṇaŋ iti viññāṇassa
samudayo iti viññāṇassa atthangamo” ti. Tassa imesu pañcasu upādānakkhandhesu udayabbayānupassino viharato yo
pañcasu upādānakkhandhesu asmimāno so pahīyati. Evaŋ santametaŋ, ānanda, bhikkhu evaŋ pajānāti– “yo kho
imesu pañcasu upādānakkhandhesu asmimāno so me pahīno” ti. Itiha tattha sampajāno hoti. Ime kho te, ānanda,
dhammā ekantakusalā kusalāyātikā ariyā lokuttarā anavakkantā pāpimatā. Taŋ kiŋ maññasi, ānanda, kaŋ atthavasaŋ
sampassamāno arahati sāvako satthāraŋ anubandhituŋ api paṇujjamāno’ ti? ‘Bhagavaŋmūlakā no, bhante, dhammā
bhagavaŋnettikā bhagavaŋpaṭisaraṇā (p. 3.157) Sādhu vata, bhante, bhagavantaŋyeva paṭibhātu etassa bhāsitassa
attho. Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’ ti.
192. ‘Na kho, ānanda, arahati sāvako satthāraŋ anubandhituŋ, yadidaŋ suttaŋ geyyaŋ veyyākaraṇaŋ tassa
hetu . Taŋ kissa hetu? Dīgharattassa hi te, ānanda, dhammā sutā dhātā vacasā paricitā manasānupekkhitā diṭṭhiyā
suppaṭividdhā. Yā ca kho ayaŋ, ānanda, kathā abhisallekhikā cetovinīvaraṇasappāyā ekantanibbidāya virāgāya
nirodhāya upasamā abhiññāya sambodhāya nibbānāya saŋvattati, seyyathidaŋ– appicchakathā santuṭṭhikathā
pavivekakathā asaŋsaggakathā vīriyārambhakathā sīlakathā samādhikathā paññākathā vimuttikathā
vimuttiñāṇadassanakathā– evarūpiyā kho, ānanda, kathāya hetu arahati sāvako satthāraŋ anubandhituŋ api
paṇujjamāno.
‘Evaŋ sante kho, ānanda, ācariyūpaddavo hoti, evaŋ sante antevāsūpaddavo hoti, evaŋ sante
brahmacārūpaddavo hoti.
193. ‘Kathañcānanda, ācariyūpaddavo hoti? Idhānanda, ekacco satthā vivittaŋ senāsanaŋ bhajati araññaŋ
rukkhamūlaŋ pabbataŋ kandaraŋ giriguhaŋ susānaŋ vanapatthaŋ abbhokāsaŋ palālapuñjaŋ. Tassa tathāvūpakaṭṭhassa
viharato anvāvattanti brāhmaṇagahapatikā negamā ceva jānapadā ca. So anvāvattantesu brāhmaṇagahapatikesu
negamesu ceva jānapadesu ca mucchaŋ nikāmayati, gedhaŋ āpajjati, āvattati bāhullāya. Ayaŋ vuccatānanda,
upaddavo ācariyo. Ācariyūpaddavena avadhiŋsu naŋ pāpakā akusalā dhammā sankilesikā ponobbhavikā sadarā
dukkhavipākā āyatiŋ jātijarāmaraṇiyā. Evaŋ kho, ānanda, ācariyūpaddavo hoti.
194. ‘Kathañcānanda, antevāsūpaddavo hoti? Tasseva kho panānanda, satthu sāvako tassa satthu
vivekamanubrūhayamāno vivittaŋ senāsanaŋ bhajati (p. 3.158) araññaŋ rukkhamūlaŋ pabbataŋ kandaraŋ giriguhaŋ
susānaŋ vanapatthaŋ abbhokāsaŋ palālapuñjaŋ. Tassa tathāvūpakaṭṭhassa viharato anvāvattanti brāhmaṇagahapatikā
negamā ceva jānapadā ca. So anvāvattantesu brāhmaṇagahapatikesu negamesu ceva jānapadesu ca mucchaŋ
nikāmayati, gedhaŋ āpajjati, āvattati bāhullāya. Ayaŋ vuccatānanda, upaddavo antevāsī. Antevāsūpaddavena
avadhiŋsu naŋ pāpakā akusalā dhammā sankilesikā ponobbhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiŋ jātijarāmaraṇiyā. Evaŋ
kho, ānanda, antevāsūpaddavo hoti.
195. ‘Kathañcānanda, brahmacārūpaddavo hoti? Idhānanda, tathāgato loke uppajjati arahaŋ
sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaŋ
buddho bhagavā. So vivittaŋ senāsanaŋ bhajati araññaŋ rukkhamūlaŋ pabbataŋ kandaraŋ giriguhaŋ susānaŋ
vanapatthaŋ abbhokāsaŋ palālapuñjaŋ. Tassa tathāvūpakaṭṭhassa viharato anvāvattanti brāhmaṇagahapatikā negamā
ceva jānapadā ca. So anvāvattantesu brāhmaṇagahapatikesu negamesu ceva jānapadesu ca na mucchaŋ nikāmayati,
na gedhaŋ āpajjati, na āvattati bāhullāya. Tasseva kho panānanda, satthu sāvako tassa satthu
vivekamanubrūhayamāno vivittaŋ senāsanaŋ bhajati araññaŋ rukkhamūlaŋ pabbataŋ kandaraŋ giriguhaŋ susānaŋ
vanapatthaŋ abbhokāsaŋ palālapuñjaŋ. Tassa tathāvūpakaṭṭhassa viharato anvāvattanti brāhmaṇagahapatikā negamā
ceva jānapadā ca. So anvāvattantesu brāhmaṇagahapatikesu negamesu ceva jānapadesu ca mucchaŋ nikāmayati,
gedhaŋ āpajjati, āvattati bāhullāya. Ayaŋ vuccatānanda, upaddavo brahmacārī. Brahmacārūpaddavena avadhiŋsu naŋ
pāpakā akusalā dhammā sankilesikā ponobbhavikā sadarā dukkhavipākā āyatiŋ jātijarāmaraṇiyā. Evaŋ kho, ānanda,
brahmacārūpaddavo hoti.
‘Tatrānanda, yo cevāyaŋ ācariyūpaddavo, yo ca antevāsūpaddavo ayaŋ tehi brahmacārūpaddavo
dukkhavipākataro ceva kaṭukavipākataro ca, api ca vinipātāya saŋvattati.
196. ‘Tasmātiha maŋ, ānanda, mittavatāya samudācaratha, mā sapattavatāya. Taŋ vo bhavissati dīgharattaŋ
hitāya sukhāya.
‘Kathañcānanda (p. 3.159) satthāraŋ sāvakā sapattavatāya samudācaranti, no mittavatāya? Idhānanda, satthā
sāvakānaŋ dhammaŋ deseti anukampako hitesī anukampaŋ upādāya– “idaŋ vo hitāya, idaŋ vo sukhāyā” ti. Tassa
sāvakā na sussūsanti, na sotaŋ odahanti, na aññā cittaŋ upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthusāsanā vattanti. Evaŋ kho,
ānanda, satthāraŋ sāvakā sapattavatāya samudācaranti, no mittavatāya.
‘Kathañcānanda, satthāraŋ sāvakā mittavatāya samudācaranti, no sapattavatāya? Idhānanda, satthā
sāvakānaŋ dhammaŋ deseti anukampako hitesī anukampaŋ upādāya– “idaŋ vo hitāya, idaŋ vo sukhāyā” ti. Tassa
sāvakā sussūsanti, sotaŋ odahanti, aññā cittaŋ upaṭṭhapenti, na ca vokkama satthusāsanā vattanti. Evaŋ kho, ānanda,
satthāraŋ sāvakā mittavatāya samudācaranti, no sapattavatāya.
‘Tasmātiha maŋ, ānanda, mittavatāya samudācaratha, mā sapattavatāya. Taŋ vo bhavissati dīgharattaŋ
hitāya sukhāya. Na vo ahaŋ, ānanda, tathā parakkamissāmi yathā kumbhakāro āmake āmakamatte. Niggayha
niggayhāhaŋ, ānanda, vakkhāmi; pavayha pavayha, ānanda, vakkhāmi . Yo sāro so ṭhassatī’ ti.
Mahāsuññatasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.
3. Acchariya-abbhutasuttaŋ
kho sambahulānaŋ bhikkhūnaŋ pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkantānaŋ upaṭṭhānasālāyaŋ sannisinnānaŋ
sannipatitānaŋ ayamantarākathā udapādi– ‘acchariyaŋ, āvuso, abbhutaŋ, āvuso, tathāgatassa mahiddhikatā
mahānubhāvatā, yatra hi nāma tathāgato (p. 3.160) atīte buddhe parinibbute chinnapapañce chinnavaṭume
pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jānissati – “evaŋjaccā te bhagavanto ahesuŋ” itipi, “evaŋnāmā te bhagavanto
ahesuŋ” itipi, “evaŋgottā te bhagavanto ahesuŋ” itipi, “evaŋsīlā te bhagavanto ahesuŋ” itipi, “evaŋdhammā te
bhagavanto ahesuŋ” itipi, “evaŋpaññā te bhagavanto ahesuŋ” itipi, “evaŋvihārī te bhagavanto ahesuŋ” itipi,
“evaŋvimuttā te bhagavanto ahesuŋ” itipī’ ti! Evaŋ vutte, āyasmā ānando te bhikkhū etadavoca– ‘acchariyā ceva,
āvuso, tathāgatā acchariyadhammasamannāgatā ca; abbhutā ceva, āvuso, tathāgatā abbhutadhammasamannāgatā cā’
ti. Ayañca hidaŋ tesaŋ bhikkhūnaŋ antarākathā vippakatā hoti.
198. Atha kho bhagavā sāyanhasamayaŋ paṭisallānā vuṭṭhito yenupaṭṭhānasālā tenupasankami;
upasankamitvā paññatte āsane nisīdi Nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi– ‘kāya nuttha, bhikkhave, etarahi
kathāya sannisinnā, kā ca pana vo antarākathā vippakatā’ ti? ‘Idha, bhante, amhākaŋ pacchābhattaŋ
piṇḍapātapaṭikkantānaŋ upaṭṭhānasālāyaŋ sannisinnānaŋ sannipatitānaŋ ayamantarākathā udapādi– “acchariyaŋ,
āvuso, abbhutaŋ, āvuso, tathāgatassa mahiddhikatā mahānubhāvatā, yatra hi nāma tathāgato atīte buddhe parinibbute
chinnapapañce chinnavaṭume pariyādinnavaṭṭe sabbadukkhavītivatte jānissati– evaŋjaccā te bhagavanto ahesuŋ itipi,
evaŋnāmā… evaŋgottā… evaŋsīlā… evaŋdhammā.. evaŋpaññā… evaŋvihārī… evaŋvimuttā te bhagavanto ahesuŋ
itipī” ti! Evaŋ vutte, bhante, āyasmā ānando amhe etadavoca– “acchariyā ceva, āvuso, tathāgatā
acchariyadhammasamannāgatā ca, abbhutā ceva, āvuso, tathāgatā abbhutadhammasamannāgatā cā” ti. Ayaŋ kho no,
bhante, antarākathā vippakatā; atha bhagavā anuppatto’ ti.
199. Atha kho bhagavā āyasmantaŋ ānandaŋ āmantesi – ‘tasmātiha taŋ, ānanda, bhiyyosomattāya
paṭibhantu tathāgatassa acchariyā abbhutadhammā’ ti .
‘Sammukhā (p. 3.161) metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ – “sato sampajāno, ānanda,
bodhisatto tusitaŋ kāyaŋ upapajjī” ti. Yampi, bhante, sato sampajāno bodhisatto tusitaŋ kāyaŋ upapajji idaŋpāhaŋ
bhante, bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ – “sato sampajāno, ānanda, bodhisatto
tusite kāye aṭṭhāsī” ti. Yampi, bhante, sato sampajāno bodhisatto tusite kāye aṭṭhāsi idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato
acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
200. ‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ– “yāvatāyukaŋ, ānanda,
bodhisatto tusite kāye aṭṭhāsī” ti. Yampi, bhante, yāvatāyukaŋ bodhisatto tusite kāye aṭṭhāsi idaŋpāhaŋ, bhante,
bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ – “sato sampajāno, ānanda, bodhisatto
tusitā, kāyā cavitvā mātukucchiŋ okkamī” ti. Yampi, bhante sato sampajāno bodhisatto tusitā kāyā cavitvā
mātukucchiŋ okkami idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
201. ‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ– “yadā, ānanda, bodhisatto tusitā
kāyā cavitvā mātukucchiŋ okkamati, atha sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya
sadevamanussāya appamāṇo uḷāro obhāso loke pātubhavati atikkammeva devānaŋ devānubhāvaŋ. Yāpi tā
lokantarikā aghā asaŋvutā andhakārā andhakāratimisā, yatthapime candimasūriyā evaŋmahiddhikā
evaŋmahānubhāvā ābhāya nānubhonti tatthapi appamāṇo uḷāro obhāso loke pātubhavati atikkammeva devānaŋ
devānubhāvaŋ. Yepi tattha sattā upapannā tepi tenobhāsena aññamaññaŋ sañjānanti– aññepi kira, bho, santi sattā
idhūpapannāti. Ayañca dasasahassī lokadhātu sankampati sampakampati sampavedhati (p. 3.162) appamāṇo ca uḷāro
obhāso loke pātubhavati atikkammeva devānaŋ devānubhāvan” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante,
202. ‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ– “yadā, ānanda, bodhisatto
mātukucchiŋ okkanto hoti, cattāro devaputtā catuddisaŋ ārakkhāya upagacchanti– mā naŋ bodhisattaŋ vā
bodhisattamātaraŋ vā manusso vā amanusso vā koci vā viheṭhesī” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante,
mātukucchiŋ okkanto hoti, pakatiyā sīlavatī bodhisattamātā hoti viratā pāṇātipātā viratā adinnādānā viratā
kāmesumicchācārā viratā musāvādā viratā surāmerayamajjapamādaṭṭhānā” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ,
bhante, bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ– “yadā ānanda, bodhisatto
mātukucchiŋ okkanto hoti, na bodhisattamātu purisesu mānasaŋ uppajjati kāmaguṇūpasaŋhitaŋ, anatikkamanīyā ca
bodhisattamātā hoti kenaci purisena rattacittenā” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ
abbhutadhammaŋ dhāremi.
‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ – “yadā, ānanda, bodhisatto
mātukucchiŋ okkanto hoti, lābhinī bodhisattamātā hoti pañcannaŋ kāmaguṇānaŋ. Sā pañcahi kāmaguṇehi samappitā
samangībhūtā paricāretī” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ
dhāremi.
mātukucchiŋ okkanto hoti, na bodhisattamātu kocideva ābādho uppajjati; sukhinī bodhisattamātā hoti akilantakāyā;
bodhisattañca bodhisattamātā tirokucchigataŋ (p. 3.163) passati sabbangapaccangaŋ ahīnindriyaŋ. Seyyathāpi,
ānanda, maṇi veḷuriyo subho jātimā aṭṭhaŋso suparikammakato. Tatrāssa suttaŋ āvutaŋ nīlaŋ vā pītaŋ vā lohitaŋ vā
odātaŋ vā paṇḍusuttaŋ vā. Tamenaŋ cakkhumā puriso hatthe karitvā paccavekkheyya– ayaŋ kho maṇi veḷuriyo subho
jātimā aṭṭhaŋso suparikammakato, tatridaŋ suttaŋ āvutaŋ nīlaŋ vā pītaŋ vā lohitaŋ vā odātaŋ vā paṇḍusuttaŋ vāti.
Evameva kho, ānanda, yadā bodhisatto mātukucchiŋ okkanto hoti na bodhisattamātu kocideva ābādho uppajjati;
sukhinī bodhisattamātā hoti akilantakāyā; bodhisattañca bodhisattamātā tirokucchigataŋ passati sabbangapaccangaŋ
ahīnindriyan” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
205. ‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ– “sattāhajāte, ānanda, bodhisatte
bodhisattamātā kālaŋ karoti, tusitaŋ kāyaŋ upapajjatī” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato
acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ – “yathā kho panānanda, aññā itthikā
nava vā dasa vā māse gabbhaŋ kucchinā pariharitvā vijāyanti, na hevaŋ bodhisattaŋ bodhisattamātā vijāyati. Daseva
māsāni bodhisattaŋ bodhisattamātā kucchinā pariharitvā vijāyatī” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante,
‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ – “yathā kho panānanda, aññā itthikā
nisinnā vā nipannā vā vijāyanti, na hevaŋ bodhisattaŋ bodhisattamātā vijāyati. Ṭhitāva bodhisattaŋ bodhisattamātā
vijāyatī” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
‘Sammukhā metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ – “yadā ānanda, bodhisatto
mātukucchimhā nikkhamati, devā naŋ paṭhamaŋ paṭiggaṇhanti pacchā manussā” ti. Yampi, bhante …pe…
idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
206. ‘Sammukhā (p. 3.164) metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ– “yadā, ānanda,
bodhisatto mātukucchimhā nikkhamati, appattova bodhisatto pathaviŋ hoti, cattāro naŋ devaputtā paṭiggahetvā mātu
purato ṭhapenti– attamanā, devi, hohi; mahesakkho te putto uppanno” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante,
mātukucchimhā nikkhamati, visadova nikkhamati amakkhito udena amakkhito semhena amakkhito ruhirena
amakkhito kenaci asucinā suddho visado . Seyyathāpi, ānanda, maṇiratanaŋ kāsike vatthe nikkhittaŋ neva
maṇiratanaŋ kāsikaŋ vatthaŋ makkheti nāpi kāsikaŋ vatthaŋ maṇiratanaŋ makkheti. Taŋ kissa hetu? Ubhinnaŋ
suddhattā. Evameva kho, ānanda, yadā bodhisatto mātukucchimhā nikkhamati, visadova nikkhamati amakkhito
udena amakkhito semhena amakkhito ruhirena amakkhito kenaci asucinā suddho visado” ti. Yampi, bhante …pe…
idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremi.
mātukucchimhā nikkhamati, dve udakassa dhārā antalikkhā pātubhavanti– ekā sītassa, ekā uṇhassa; yena
bodhisattassa udakakiccaŋ karonti mātu cā” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ
abbhutadhammaŋ dhāremi.
207. ‘Sammukhā (p. 3.165) metaŋ, bhante, bhagavato sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ– “sampatijāto, ānanda,
bodhisatto samehi pādehi pathaviyaŋ patiṭṭhahitvā uttarābhimukho sattapadavītihārena gacchati, setamhi chatte
anudhāriyamāne, sabbā ca disā viloketi, āsabhiñca vācaŋ bhāsati– aggohamasmi lokassa, jeṭṭhohamasmi lokassa,
seṭṭhohamasmi lokassa. Ayamantimā jāti natthi dāni punabbhavo” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante,
mātukucchimhā nikkhamati, atha sadevake loke samārake sabrahmake sassamaṇabrāhmaṇiyā pajāya
sadevamanussāya appamāṇo uḷāro obhāso loke pātubhavati atikkammeva devānaŋ devānubhāvaŋ. Yāpi tā
lokantarikā aghā asaŋvutā andhakārā andhakāratimisā yatthapime candimasūriyā evaŋmahiddhikā evaŋmahānubhāvā
ābhāya nānubhonti tatthapi appamāṇo uḷāro obhāso loke pātubhavati atikkammeva devānaŋ devānubhāvaŋ. Yepi
tattha sattā upapannā tepi tenobhāsena aññamaññaŋ sañjānanti– aññepi kira, bho, santi sattā idhūpapannāti. Ayañca
dasasahassī lokadhātu sankampati sampakampati sampavedhati, appamāṇo ca uḷāro obhāso loke pātubhavati
atikkammeva devānaŋ devānubhāvan” ti. Yampi, bhante …pe… idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ
abbhutadhammaŋ dhāremī’ ti.
208. ‘Tasmātiha tvaŋ, ānanda, idampi tathāgatassa acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhārehi. Idhānanda,
tathāgatassa viditā vedanā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti; viditā saññā uppajjanti, viditā
upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti; viditā vitakkā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti.
Idampi kho, tvaŋ, ānanda, tathāgatassa acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhārehī’ ti. ‘Yampi, bhante, bhagavato viditā
vedanā uppajjanti, viditā upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti; viditā saññā… viditā vitakkā uppajjanti, viditā
upaṭṭhahanti, viditā abbhatthaŋ gacchanti. Idaŋpāhaŋ, bhante, bhagavato acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhāremī’ ti.
Idamavoca āyasmā ānando. Samanuñño satthā ahosi; attamanā ca te bhikkhū āyasmato ānandassa bhāsitaŋ
abhinandunti.
Acchariya-abbhutasuttaŋ niṭṭhitaŋ tatiyaŋ.
4. Bākulasuttaŋ
209. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ āyasmā bākulo rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Atha kho
acelakassapo āyasmato (p. 3.166) bākulassa purāṇagihisahāyo yenāyasmā bākulo tenupasankami; upasankamitvā
āyasmatā bākulena saddhiŋ sammodi. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ
nisinno kho acelakassapo āyasmantaŋ bākulaŋ etadavoca–
‘Kīvaciraŋ pabbajitosi, āvuso bākulā’ ti? ‘Asīti me, āvuso, vassāni pabbajitassā’ ti. ‘Imehi pana te, āvuso
bākula, asītiyā vassehi katikkhattuŋ methuno dhammo paṭisevito’ ti? ‘Na kho maŋ, āvuso kassapa, evaŋ
pucchitabbaŋ– “imehi pana te, āvuso bākula, asītiyā vassehi katikkhattuŋ methuno dhammo paṭisevito” ti. Evañca
kho maŋ, āvuso kassapa, pucchitabbaŋ– “imehi pana te, āvuso bākula, asītiyā vassehi katikkhattuŋ kāmasaññā
uppannapubbā”’ ti? ( )
210. ‘Asīti me, āvuso vassāni pabbajitassa nābhijānāmi kāmasaññaŋ uppannapubbaŋ. Yaŋpāyasmā bākulo
asītiyā vassehi nābhijānāti kāmasaññaŋ uppannapubbaŋ idampi mayaŋ āyasmato bākulassa acchariyaŋ
abbhutadhammaŋ dhārema.
‘Asīti me, āvuso, vassāni pabbajitassa nābhijānāmi byāpādasaññaŋ …pe… vihiŋsāsaññaŋ uppannapubbaŋ.
Yaŋpāyasmā bākulo asītiyā vassehi nābhijānāti vihiŋsāsaññaŋ uppannapubbaŋ, idampi mayaŋ āyasmato bākulassa
acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhārema.
‘Asīti me, āvuso, vassāni pabbajitassa nābhijānāmi kāmavitakkaŋ uppannapubbaŋ. Yaŋpāyasmā bākulo
asītiyā vassehi nābhijānāti kāmavitakkaŋ uppannapubbaŋ, idampi mayaŋ āyasmato bākulassa acchariyaŋ
abbhutadhammaŋ dhārema.
‘Asīti me, āvuso, vassāni pabbajitassa nābhijānāmi byāpādavitakkaŋ …pe… vihiŋsāvitakkaŋ
uppannapubbaŋ. Yaŋpāyasmā bākulo asītiyā vassehi (p. 3.167) nābhijānāti vihiŋsāvitakkaŋ uppannapubbaŋ, idampi
mayaŋ āyasmato bākulassa acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhārema.
211. ‘Asīti me, āvuso, vassāni pabbajitassa nābhijānāmi gahapaticīvaraŋ sāditā. Yaŋpāyasmā bākulo asītiyā
vassehi nābhijānāti gahapaticīvaraŋ sāditā, idampi mayaŋ āyasmato bākulassa acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhārema.
‘Asīti me, āvuso, vassāni pabbajitassa nābhijānāmi satthena cīvaraŋ chinditā. Yaŋpāyasmā bākulo asītiyā
vassehi nābhijānāti satthena cīvaraŋ chinditā …pe… dhārema.
‘Asīti me, āvuso, vassāni pabbajitassa nābhijānāmi sūciyā cīvaraŋ sibbitā …pe… nābhijānāmi rajanena
cīvaraŋ rajitā… nābhijānāmi kathine cīvaraŋ sibbitā… nābhijānāmi sabrahmacārīnaŋ cīvarakamme vicāritā …
nābhijānāmi nimantanaŋ sāditā… nābhijānāmi evarūpaŋ cittaŋ uppannapubbaŋ “aho vata maŋ koci nimanteyyā” ti…
nābhijānāmi antaraghare nisīditā… nābhijānāmi antaraghare bhuñjitā… nābhijānāmi mātugāmassa anubyañjanaso
nimittaŋ gahetā… nābhijānāmi mātugāmassa dhammaŋ desitā antamaso catuppadampi gāthaŋ… nābhijānāmi
bhikkhunupassayaŋ upasankamitā… nābhijānāmi bhikkhuniyā dhammaŋ desitā… nābhijānāmi sikkhamānāya
dhammaŋ desitā… nābhijānāmi sāmaṇeriyā dhammaŋ desitā… nābhijānāmi pabbājetā… nābhijānāmi
upasampādetā… nābhijānāmi nissayaŋ dātā… nābhijānāmi sāmaṇeraŋ upaṭṭhāpetā… nābhijānāmi jantāghare
nhāyitā… nābhijānāmi cuṇṇena nhāyitā… nābhijānāmi sabrahmacārīgattaparikamme vicāritā … nābhijānāmi
ābādhaŋ uppannapubbaŋ, antamaso gaddūhanamattampi… nābhijānāmi bhesajjaŋ upaharitā, antamaso
haritakikhaṇḍampi… nābhijānāmi apassenakaŋ apassayitā… nābhijānāmi seyyaŋ kappetā. Yaŋpāyasmā …pe…
dhārema.
‘Asīti me, āvuso, vassāni pabbajitassa nābhijānāmi gāmantasenāsane vassaŋ upagantā Yaŋpāyasmā bākulo
asītiyā vassehi (p. 3.168) nābhijānāti gāmantasenāsane vassaŋ upagantā, idampi mayaŋ āyasmato bākulassa
‘Sattāhameva kho ahaŋ, āvuso, saraṇo raṭṭhapiṇḍaŋ bhuñjiŋ; atha aṭṭhamiyaŋ aññā udapādi. Yaŋpāyasmā
bākulo sattāhameva saraṇo raṭṭhapiṇḍaŋ bhuñji; atha aṭṭhamiyaŋ aññā udapādi idampi mayaŋ āyasmato bākulassa
212. ‘Labheyyāhaŋ, āvuso bākula, imasmiŋ dhammavinaye pabbajjaŋ, labheyyaŋ upasampadan’ ti. Alattha
kho acelakassapo imasmiŋ dhammavinaye pabbajjaŋ, alattha upasampadaŋ. Acirūpasampanno panāyasmā kassapo
eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto viharanto nacirasseva– yassatthāya kulaputtā sammadeva agārasmā
anagāriyaŋ pabbajanti tadanuttaraŋ– brahmacariyapariyosānaŋ diṭṭheva dhamme sayaŋ abhiññā sacchikatvā
upasampajja vihāsi. “Khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti abbhaññāsi. Aññataro
kho panāyasmā kassapo arahataŋ ahosi.
Atha kho āyasmā bākulo aparena samayena avāpuraṇaŋ ādāya vihārena vihāraŋ upasankamitvā evamāha–
‘abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto. Ajja me parinibbānaŋ bhavissatī’ ti. ‘Yaŋpāyasmā bākulo
avāpuraṇaŋ ādāya vihārena vihāraŋ upasankamitvā evamāha– “abhikkamathāyasmanto, abhikkamathāyasmanto; ajja
me parinibbānaŋ bhavissatī” ti, idampi mayaŋ āyasmato bākulassa acchariyaŋ abbhutadhammaŋ dhārema’.
Āyasmā bākulo majjhe bhikkhusanghassa nisinnakova parinibbāyi. ‘Yaŋpāyasmā bākulo majjhe
bhikkhusanghassa nisinnakova parinibbāyi, idampi mayaŋ āyasmato bākulassa acchariyaŋ abbhutadhammaŋ
dhāremā’ ti.
Bākulasuttaŋ niṭṭhitaŋ catutthaŋ.
5. Dantabhūmisuttaŋ
213. Evaŋ (p. 3.169) me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Tena
kho pana samayena aciravato samaṇuddeso araññakuṭikāyaŋ viharati. Atha kho jayaseno rājakumāro janghāvihāraŋ
anucankamamāno anuvicaramāno yena aciravato samaṇuddeso tenupasankami; upasankamitvā aciravatena
samaṇuddesena saddhiŋ sammodi. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno
kho jayaseno rājakumāro aciravataŋ samaṇuddesaŋ etadavoca–
‘Sutaŋ metaŋ, bho aggivessana– “idha bhikkhu appamatto ātāpī pahitatto viharanto phuseyya cittassa
ekaggatan” ti. “Evametaŋ, rājakumāra, evametaŋ, rājakumāra. Idha bhikkhu appamatto ātāpī pahitatto viharanto
phuseyya cittassa ekaggatan” ti. “Sādhu me bhavaŋ aggivessano yathāsutaŋ yathāpariyattaŋ dhammaŋ desetū” ti. “Na
kho te ahaŋ, rājakumāra, sakkomi yathāsutaŋ yathāpariyattaŋ dhammaŋ desetuŋ. Ahañca hi te, rājakumāra,
yathāsutaŋ yathāpariyattaŋ dhammaŋ deseyyaŋ, tvañca me bhāsitassa atthaŋ na ājāneyyāsi; so mamassa kilamatho, sā
mamassa vihesā” ti. “Desetu me bhavaŋ aggivessano yathāsutaŋ yathāpariyattaŋ dhammaŋ. Appevanāmāhaŋ bhoto
aggivessanassa bhāsitassa atthaŋ ājāneyyan” ti. “Deseyyaŋ kho te ahaŋ, rājakumāra, yathāsutaŋ yathāpariyattaŋ
dhammaŋ. Sace me tvaŋ bhāsitassa atthaŋ ājāneyyāsi, iccetaŋ kusalaŋ; no ce me tvaŋ bhāsitassa atthaŋ ājāneyyāsi,
yathāsake tiṭṭheyyāsi, na maŋ tattha uttariŋ paṭipuccheyyāsī” ti. “Desetu me bhavaŋ aggivessano yathāsutaŋ
yathāpariyattaŋ dhammaŋ. Sace ahaŋ bhoto aggivessanassa bhāsitassa atthaŋ ājānissāmi, iccetaŋ kusalaŋ; no ce ahaŋ
bhoto aggivessanassa bhāsitassa atthaŋ ājānissāmi, yathāsake tiṭṭhissāmi, nāhaŋ tattha bhavantaŋ aggivessanaŋ
uttariŋ paṭipucchissāmī”’ ti.
214. Atha (p. 3.170) kho aciravato samaṇuddeso jayasenassa rājakumārassa yathāsutaŋ yathāpariyattaŋ
dhammaŋ desesi. Evaŋ vutte, jayaseno rājakumāro aciravataŋ samaṇuddesaŋ etadavoca ‘aṭṭhānametaŋ, bho
aggivessana, anavakāso yaŋ bhikkhu appamatto ātāpī pahitatto viharanto phuseyya cittassa ekaggatan’ ti. Atha kho
jayaseno rājakumāro aciravatassa samaṇuddesassa aṭṭhānatañca anavakāsatañca pavedetvā uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
Atha kho aciravato samaṇuddeso acirapakkante jayasene rājakumāre yena bhagavā tenupasankami;
upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho aciravato samaṇuddeso yāvatako
ahosi jayasenena rājakumārena saddhiŋ kathāsallāpo taŋ sabbaŋ bhagavato ārocesi.
Evaŋ vutte, bhagavā aciravataŋ samaṇuddesaŋ etadavoca– ‘taŋ kutettha, aggivessana, labbhā. Yaŋ taŋ
nekkhammena ñātabbaŋ nekkhammena daṭṭhabbaŋ nekkhammena pattabbaŋ nekkhammena sacchikātabbaŋ taŋ vata
jayaseno rājakumāro kāmamajjhe vasanto kāme paribhuñjanto kāmavitakkehi khajjamāno kāmapariḷāhena
pariḍayhamāno kāmapariyesanāya ussuko ñassati vā dakkhati vā sacchi vā karissatī’ ti– netaŋ ṭhānaŋ vijjati.
215. ‘Seyyathāpissu, aggivessana, dve hatthidammā vā assadammā vā godammā vā sudantā suvinītā, dve
hatthidammā vā assadammā vā godammā vā adantā avinītā. Taŋ kiŋ maññasi, aggivessana, ye te dve hatthidammā vā
assadammā vā godammā vā sudantā suvinītā, api nu te dantāva dantakāraṇaŋ gaccheyyuŋ, dantāva dantabhūmiŋ
sampāpuṇeyyun’ ti? ‘Evaŋ, bhante’. ‘Ye pana te dve hatthidammā vā assadammā vā godammā vā adantā avinītā, api
nu te adantāva dantakāraṇaŋ gaccheyyuŋ, adantāva dantabhūmiŋ sampāpuṇeyyuŋ, seyyathāpi te dve hatthidammā vā
assadammā vā godammā vā sudantā suvinītā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Evameva kho, aggivessana, yaŋ taŋ
nekkhammena ñātabbaŋ nekkhammena daṭṭhabbaŋ nekkhammena pattabbaŋ nekkhammena sacchikātabbaŋ taŋ vata
jayaseno rājakumāro kāmamajjhe vasanto kāme (p. 3.171) paribhuñjanto kāmavitakkehi khajjamāno kāmapariḷāhena
pariḍayhamāno kāmapariyesanāya ussuko ñassati vā dakkhati vā sacchi vā karissatī’ ti– netaŋ ṭhānaŋ vijjati.
216. ‘Seyyathāpi aggivessana, gāmassa vā nigamassa vā avidūre mahāpabbato. Tamenaŋ dve sahāyakā
tamhā gāmā vā nigamā vā nikkhamitvā hatthavilanghakena yena so pabbato tenupasankameyyuŋ; upasankamitvā
eko sahāyako heṭṭhā pabbatapāde tiṭṭheyya, eko sahāyako uparipabbataŋ āroheyya. Tamenaŋ heṭṭhā pabbatapāde
ṭhito sahāyako uparipabbate ṭhitaŋ sahāyakaŋ evaŋ vedayya– “yaŋ, samma, kiŋ tvaŋ passasi uparipabbate ṭhito” ti?
So evaŋ vadeyya– “passāmi kho ahaŋ, samma, uparipabbate ṭhito ārāmarāmaṇeyyakaŋ vanarāmaṇeyyakaŋ
bhūmirāmaṇeyyakaŋ pokkharaṇīrāmaṇeyyakan”’ ti.
‘So evaŋ vadeyya– “aṭṭhānaŋ kho etaŋ, samma anavakāso yaŋ tvaŋ uparipabbate ṭhito passeyyāsi
ārāmarāmaṇeyyakaŋ vanarāmaṇeyyakaŋ bhūmirāmaṇeyyakaŋ pokkharaṇīrāmaṇeyyakan” ti. Tamenaŋ uparipabbate
ṭhito sahāyako heṭṭhimapabbatapādaŋ orohitvā taŋ sahāyakaŋ bāhāyaŋ gahetvā uparipabbataŋ āropetvā muhuttaŋ
assāsetvā evaŋ vadeyya– “yaŋ, samma, kiŋ tvaŋ passasi uparipabbate ṭhito” ti? So evaŋ vadeyya– “passāmi kho ahaŋ,
samma, uparipabbate ṭhito ārāmarāmaṇeyyakaŋ vanarāmaṇeyyakaŋ bhūmirāmaṇeyyakaŋ
pokkharaṇīrāmaṇeyyakan”’ ti
‘So evaŋ vadeyya– “idāneva kho te, samma, bhāsitaŋ– mayaŋ evaŋ ājānāma– aṭṭhānaŋ kho etaŋ samma,
anavakāso yaŋ tvaŋ uparipabbate ṭhito passeyyāsi ārāmarāmaṇeyyakaŋ vanarāmaṇeyyakaŋ bhūmirāmaṇeyyakaŋ
pokkharaṇīrāmaṇeyyakan” ti. Idāneva ca pana te bhāsitaŋ mayaŋ evaŋ ājānāma– “passāmi kho ahaŋ, samma,
uparipabbate ṭhito ārāmarāmaṇeyyakaŋ vanarāmaṇeyyakaŋ bhūmirāmaṇeyyakaŋ pokkharaṇīrāmaṇeyyakan” ti. So
evaŋ vadeyya– “tathā hi panāhaŋ, samma, iminā mahatā pabbatena āvuto daṭṭheyyaŋ nāddasan”’ ti.
‘Ato (p. 3.172) mahantatarena, aggivessana, avijjākhandhena jayaseno rājakumāro āvuto nivuto ophuṭo
pariyonaddho. So vata yaŋ taŋ nekkhammena ñātabbaŋ nekkhammena daṭṭhabbaŋ nekkhammena pattabbaŋ
nekkhammena sacchikātabbaŋ taŋ vata jayaseno rājakumāro kāmamajjhe vasanto kāme paribhuñjanto kāmavitakkehi
khajjamāno kāmapariḷāhena pariḍayhamāno kāmapariyesanāya ussuko ñassati vā dakkhati vā sacchi vā karissatīti–
netaŋ ṭhānaŋ vijjati Sace kho taŋ, aggivessana, jayasenassa rājakumārassa imā dve upamā paṭibhāyeyyuŋ,
anacchariyaŋ te jayaseno rājakumāro pasīdeyya, pasanno ca te pasannākāraŋ kareyyā’ ti. ‘Kuto pana maŋ, bhante,
jayasenassa rājakumārassa imā dve upamā paṭibhāyissanti anacchariyā pubbe assutapubbā, seyyathāpi bhagavantan’
ti?
217. ‘Seyyathāpi aggivessana, rājā khattiyo muddhāvasitto nāgavanikaŋ āmanteti– “ehi tvaŋ, samma
nāgavanika, rañño nāgaŋ abhiruhitvā nāgavanaŋ pavisitvā āraññakaŋ nāgaŋ atipassitvā rañño nāgassa gīvāyaŋ
upanibandhāhī” ti. “Evaŋ, devā” ti kho, aggivessana, nāgavaniko rañño khattiyassa muddhāvasittassa paṭissutvā
rañño nāgaŋ abhiruhitvā nāgavanaŋ pavisitvā āraññakaŋ nāgaŋ atipassitvā rañño nāgassa gīvāyaŋ upanibandhati.
Tamenaŋ rañño nāgo abbhokāsaŋ nīharati. Ettāvatā kho, aggivessana, āraññako nāgo abbhokāsaŋ gato hoti.
Etthagedhā hi, aggivessana, āraññakā nāgā yadidaŋ– nāgavanaŋ. Tamenaŋ nāgavaniko rañño khattiyassa
muddhāvasittassa ārocesi– “abbhokāsagato kho, deva, āraññako nāgo” ti. Atha kho aggivessana, tamenaŋ rājā
khattiyo muddhāvasitto hatthidamakaŋ āmantesi– “ehi tvaŋ, samma hatthidamaka, āraññakaŋ nāgaŋ damayāhi
āraññakānañceva sīlānaŋ abhinimmadanāya āraññakānañceva sarasankappānaŋ abhinimmadanāya āraññakānañceva
darathakilamathapariḷāhānaŋ abhinimmadanāya gāmante abhiramāpanāya manussakantesu sīlesu samādapanāyā”’ ti .
‘“Evaŋ (p. 3.173) devā” ti kho, aggivessana, hatthidamako rañño khattiyassa muddhāvasittassa paṭissutvā
mahantaŋ thambhaŋ pathaviyaŋ nikhaṇitvā āraññakassa nāgassa gīvāyaŋ upanibandhati āraññakānañceva sīlānaŋ
abhinimmadanāya āraññakānañceva sarasankappānaŋ abhinimmadanāya āraññakānañceva
darathakilamathapariḷāhānaŋ abhinimmadanāya gāmante abhiramāpanāya manussakantesu sīlesu samādapanāya.
Tamenaŋ hatthidamako yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā pemanīyā hadayangamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā
tathārūpāhi vācāhi samudācarati. Yato kho, aggivessana, āraññako nāgo hatthidamakassa yā sā vācā nelā kaṇṇasukhā
pemanīyā hadayangamā porī bahujanakantā bahujanamanāpā tathārūpāhi vācāhi samudācariyamāno sussūsati, sotaŋ
odahati, aññā cittaŋ upaṭṭhāpeti; tamenaŋ hatthidamako uttari tiṇaghāsodakaŋ anuppavecchati.
‘Yato kho, aggivessana, āraññako nāgo hatthidamakassa tiṇaghāsodakaŋ paṭiggaṇhāti, tatra
hatthidamakassa evaŋ hoti– “jīvissati kho dāni āraññako nāgo” ti. Tamenaŋ hatthidamako uttari kāraṇaŋ kāreti–
“ādiya, bho, nikkhipa, bho” ti. Yato kho, aggivessana, āraññako nāgo hatthidamakassa ādānanikkhepe vacanakaro
hoti ovādappaṭikaro, tamenaŋ hatthidamako uttari kāraṇaŋ kāreti– “abhikkama, bho, paṭikkama, bho” ti. Yato kho,
aggivessana, āraññako nāgo hatthidamakassa abhikkamapaṭikkamavacanakaro hoti ovādappaṭikaro, tamenaŋ
hatthidamako uttari kāraṇaŋ kāreti– “uṭṭhaha, bho, nisīda, bho” ti. Yato kho, aggivessana, āraññako nāgo
hatthidamakassa uṭṭhānanisajjāya vacanakaro hoti ovādappaṭikaro, tamenaŋ hatthidamako uttari āneñjaŋ nāma
kāraṇaŋ kāreti, mahantassa phalakaŋ soṇḍāya upanibandhati, tomarahattho ca puriso uparigīvāya nisinno hoti,
samantato ca tomarahatthā purisā parivāretvā ṭhitā honti, hatthidamako ca dīghatomarayaṭṭhiŋ gahetvā purato ṭhito
hoti. So āneñjaŋ kāraṇaŋ kāriyamāno neva purime pāde copeti na pacchime pāde copeti, na purimakāyaŋ copeti na
pacchimakāyaŋ copeti, na sīsaŋ copeti, na kaṇṇe copeti, na dante copeti (p. 3.174) na nanguṭṭhaŋ copeti, na soṇḍaŋ
copeti. So hoti āraññako nāgo khamo sattippahārānaŋ asippahārānaŋ usuppahārānaŋ sarapattappahārānaŋ
bheripaṇavavaŋsasankhaḍiṇḍimaninnādasaddānaŋ sabbavankadosanihitaninnītakasāvo rājāraho rājabhoggo rañño
anganteva sankhaŋ gacchati.
218. ‘Evameva kho, aggivessana, idha tathāgato loke uppajjati arahaŋ sammāsambuddho
vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaŋ buddho bhagavā. So
imaŋ lokaŋ sadevakaŋ samārakaŋ sabrahmakaŋ sassamaṇabrāhmaṇiŋ pajaŋ sadevamanussaŋ sayaŋ abhiññā
sacchikatvā pavedeti. So dhammaŋ deseti ādikalyāṇaŋ majjhekalyāṇaŋ pariyosānakalyāṇaŋ sātthaŋ sabyañjanaŋ,
kevalaparipuṇṇaŋ parisuddhaŋ brahmacariyaŋ pakāseti. Taŋ dhammaŋ suṇāti gahapati vā gahapatiputto vā
aññatarasmiŋ vā kule paccājāto. So taŋ dhammaŋ sutvā tathāgate saddhaŋ paṭilabhati. So tena saddhāpaṭilābhena
samannāgato iti paṭisañcikkhati– “sambādho gharāvāso rajāpatho, abbhokāso pabbajjā. Nayidaŋ sukaraŋ agāraŋ
ajjhāvasatā ekantaparipuṇṇaŋ ekantaparisuddhaŋ sankhalikhitaŋ brahmacariyaŋ carituŋ. Yaŋnūnāhaŋ kesamassuŋ
ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā agārasmā anagāriyaŋ pabbajeyyan” ti.
‘So aparena samayena appaŋ vā bhogakkhandhaŋ pahāya mahantaŋ vā bhogakkhandhaŋ pahāya appaŋ vā
ñātiparivaṭṭaŋ pahāya mahantaŋ vā ñātiparivaṭṭaŋ pahāya kesamassuŋ ohāretvā kāsāyāni vatthāni acchādetvā
agārasmā anagāriyaŋ pabbajati. Ettāvatā kho, aggivessana, ariyasāvako abbhokāsagato hoti. Etthagedhā hi,
aggivessana, devamanussā yadidaŋ– pañca kāmaguṇā. Tamenaŋ tathāgato uttariŋ vineti– “ehi tvaŋ, bhikkhu, sīlavā
hohi, pātimokkhasaŋvarasaŋvuto viharāhi ācāragocarasampanno, aṇumattesu vajjesu bhayadassāvī, samādāya
sikkhassu sikkhāpadesū”’ ti.
‘Yato kho, aggivessana, ariyasāvako sīlavā hoti, pātimokkhasaŋvarasaŋvuto viharati ācāragocarasampanno
aṇumattesu vajjesu (p. 3.175) bhayadassāvī, samādāya sikkhati sikkhāpadesu, tamenaŋ tathāgato uttariŋ vineti– “ehi
tvaŋ, bhikkhu, indriyesu guttadvāro hohi, cakkhunā rūpaŋ disvā mā nimittaggāhī …pe… (yathā
gaṇakamoggallānasuttante, evaŋ vitthāretabbāni.)
219. ‘So ime pañca nīvaraṇe pahāya cetaso upakkilese paññāya dubbalīkaraṇe kāye kāyānupassī viharati
ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaŋ. Vedanāsu …pe… citte …pe… dhammesu
dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaŋ. Seyyathāpi, aggivessana,
hatthidamako mahantaŋ thambhaŋ pathaviyaŋ nikhaṇitvā āraññakassa nāgassa gīvāyaŋ upanibandhati
āraññakānañceva sīlānaŋ abhinimmadanāya āraññakānañceva sarasankappānaŋ abhinimmadanāya āraññakānañceva
darathakilamathapariḷāhānaŋ abhinimmadanāya gāmante abhiramāpanāya manussakantesu sīlesu samādapanāya;
evameva kho, aggivessana, ariyasāvakassa ime cattāro satipaṭṭhānā cetaso upanibandhanā honti gehasitānañceva
sīlānaŋ abhinimmadanāya gehasitānañceva sarasankappānaŋ abhinimmadanāya gehasitānañceva
darathakilamathapariḷāhānaŋ abhinimmadanāya ñāyassa adhigamāya nibbānassa sacchikiriyāya.
220. ‘Tamenaŋ tathāgato uttariŋ vineti– “ehi tvaŋ, bhikkhu, kāye kāyānupassī viharāhi mā ca
kāmūpasaŋhitaŋ vitakkaŋ vitakkesi. Vedanāsu… citte… dhammesu dhammānupassī viharāhi, mā ca kāmūpasaŋhitaŋ
vitakkaŋ vitakkesī”’ ti.
‘So vitakkavicārānaŋ vūpasamā ajjhattaŋ sampasādanaŋ cetaso ekodibhāvaŋ avitakkaŋ avicāraŋ samādhijaŋ
pītisukhaŋ dutiyaŋ jhānaŋ …pe… tatiyaŋ jhānaŋ… catutthaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. So evaŋ samāhite citte
parisuddhe pariyodāte anangaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite āneñjappatte
pubbenivāsānussatiñāṇāya cittaŋ abhininnāmeti. So anekavihitaŋ pubbenivāsaŋ anussarati, seyyathidaŋ– ekampi jātiŋ
dvepi jātiyo …pe… iti sākāraŋ sa-uddesaŋ anekavihitaŋ pubbenivāsaŋ anussarati.
221. ‘So (p. 3.176) evaŋ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anangaṇe vigatūpakkilese mudubhūte
kammaniye ṭhite āneñjappatte sattānaŋ cutūpapātañāṇāya cittaŋ abhininnāmeti. So dibbena cakkhunā visuddhena
atikkantamānusakena satte passati cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe, sugate duggate …pe…
yathākammūpage satte pajānāti.
‘So evaŋ samāhite citte parisuddhe pariyodāte anangaṇe vigatūpakkilese mudubhūte kammaniye ṭhite
āneñjappatte āsavānaŋ khayañāṇāya cittaŋ abhininnāmeti. So “idaŋ dukkhan” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ
dukkhasamudayo” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ dukkhanirodho” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ
dukkhanirodhagāminī paṭipadā” ti yathābhūtaŋ pajānāti; “ime āsavā” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ āsavasamudayo”
ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ āsavanirodho” ti yathābhūtaŋ pajānāti, “ayaŋ āsavanirodhagāminī paṭipadā” ti
yathābhūtaŋ pajānāti. Tassa evaŋ jānato evaŋ passato kāmāsavāpi cittaŋ vimuccati, bhavāsavāpi cittaŋ vimuccati,
avijjāsavāpi cittaŋ vimuccati. Vimuttasmiŋ vimuttamiti ñāṇaŋ hoti. “Khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ
karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānāti.
‘So hoti bhikkhu khamo sītassa uṇhassa jighacchāya pipāsāya ḍaŋsamakasavātātapasarīsapasamphassānaŋ
duruttānaŋ durāgatānaŋ vacanapathānaŋ, uppannānaŋ sārīrikānaŋ vedanānaŋ dukkhānaŋ tibbānaŋ kharānaŋ
kaṭukānaŋ asātānaŋ amanāpānaŋ pāṇaharānaŋ adhivāsakajātiko hoti sabbarāgadosamohanihitaninnītakasāvo
āhuneyyo pāhuneyyo dakkhiṇeyyo añjalikaraṇīyo anuttaraŋ puññakkhettaŋ lokassa.
222. ‘Mahallako cepi, aggivessana, rañño nāgo adanto avinīto kālankaroti, “adantamaraṇaŋ mahallako
rañño nāgo kālankato”tveva sankhaŋ gacchati; majjhimo cepi, aggivessana, rañño nāgo. Daharo cepi, aggivessana,
rañño nāgo adanto avinīto kālankaroti (p. 3.177) “adantamaraṇaŋ daharo rañño nāgo kālankato”tveva sankhaŋ
gacchati; evameva kho, aggivessana, thero cepi bhikkhu akhīṇāsavo kālankaroti, “adantamaraṇaŋ thero bhikkhu
kālankato”tveva sankhaŋ gacchati; majjhimo cepi, aggivessana, bhikkhu. Navo cepi, aggivessana, bhikkhu
akhīṇāsavo kālankaroti, “adantamaraṇaŋ navo bhikkhu kālankato”tveva sankhaŋ gacchati.
‘Mahallako cepi, aggivessana, rañño nāgo sudanto suvinīto kālankaroti, “dantamaraṇaŋ mahallako rañño
nāgo kālankato”tveva sankhaŋ gacchati; majjhimo cepi, aggivessana, rañño nāgo… daharo cepi, aggivessana, rañño
nāgo sudanto suvinīto kālankaroti, “dantamaraṇaŋ daharo rañño nāgo kālankato”tveva sankhaŋ gacchati; evameva
kho, aggivessana, thero cepi bhikkhu khīṇāsavo kālankaroti, “dantamaraṇaŋ thero bhikkhu kālankato”tveva sankhaŋ
gacchati; majjhimo cepi, aggivessana, bhikkhu. Navo cepi, aggivessana, bhikkhu khīṇāsavo kālankaroti,
“dantamaraṇaŋ navo bhikkhu kālankato”tveva sankhaŋ gacchatī’ ti.
Idamavoca bhagavā. Attamano aciravato samaṇuddeso bhagavato bhāsitaŋ abhinandīti.
Dantabhūmisuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.
6. Bhūmijasuttaŋ
223. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Atha kho āyasmā
bhūmijo pubbaṇhasamayaŋ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena jayasenassa rājakumārassa nivesanaŋ tenupasankami;
upasankamitvā paññatte āsane nisīdi. Atha kho jayaseno rājakumāro yenāyasmā bhūmijo tenupasankami;
upasankamitvā āyasmatā bhūmijena saddhiŋ sammodi. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ
nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho jayaseno rājakumāro āyasmantaŋ bhūmijaŋ etadavoca– ‘santi, bho bhūmija, eke
samaṇabrāhmaṇā (p. 3.178) evaŋvādino evaŋdiṭṭhino– “āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa
adhigamāya; anāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; āsañca anāsañcepi karitvā
brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā
phalassa adhigamāyā” ti. Idha bhoto bhūmijassa satthā kiŋvādī kimakkhāyī’ ti? ‘Na kho metaŋ, rājakumāra,
bhagavato sammukhā sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ. Ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ bhagavā evaŋ byākareyya–
“āsañcepi karitvā ayoniso brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya anāsañcepi karitvā ayoniso
brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; āsañca anāsañcepi karitvā ayoniso brahmacariyaŋ caranti,
abhabbā phalassa adhigamāya; nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā ayoniso brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa
adhigamāya. Āsañcepi karitvā yoniso brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya anāsañcepi karitvā yoniso
brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya; āsañca anāsañcepi karitvā yoniso brahmacariyaŋ caranti,
bhabbā phalassa adhigamāya; nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā yoniso brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa
adhigamāyā” ti. Na kho me taŋ, rājakumāra, bhagavato sammukhā sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ. Ṭhānañca kho
etaŋ vijjati yaŋ bhagavā evaŋ byākareyyā’ ti. ‘Sace kho bhoto bhūmijassa satthā evaŋvādī evamakkhāyī, addhā bhoto
bhūmijassa satthā sabbesaŋyeva puthusamaṇabrāhmaṇānaŋ muddhānaŋ maññe āhacca tiṭṭhatī’ ti Atha kho jayaseno
rājakumāro āyasmantaŋ bhūmijaŋ sakeneva thālipākena parivisi.
224. Atha kho āyasmā bhūmijo pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkanto yena bhagavā tenupasankami;
upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā bhūmijo bhagavantaŋ
etadavoca– ‘idhāhaŋ, bhante, pubbaṇhasamayaŋ nivāsetvā pattacīvaramādāya yena jayasenassa rājakumārassa
nivesanaŋ tenupasankamiŋ; upasankamitvā paññatte (p. 3.179) āsane nisīdiŋ. Atha kho, bhante, jayaseno rājakumāro
yenāhaŋ tenupasankami; upasankamitvā mayā saddhiŋ sammodi. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā
ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho, bhante, jayaseno rājakumāro maŋ etadavoca– “santi, bho bhūmija, eke
samaṇabrāhmaṇā evaŋvādino evaŋdiṭṭhino– āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya;
anāsañcepi karitvā …pe… āsañca anāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; nevāsaŋ
nānāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāyā” ti. “Idha bhoto bhūmijassa satthā kiŋvādī
kimakkhāyī” ti? Evaŋ vutte ahaŋ, bhante, jayasenaŋ rājakumāraŋ etadavocaŋ– “na kho me taŋ, rājakumāra,
bhagavato sammukhā sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ. Ṭhānañca kho etaŋ vijjati yaŋ bhagavā evaŋ byākareyya–
āsañcepi karitvā ayoniso brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā ayoniso
brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; āsañca anāsañcepi karitvā ayoniso brahmacariyaŋ caranti,
abhabbā phalassa adhigamāya; nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā ayoniso brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa
adhigamāya. Āsañcepi karitvā yoniso brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā …
pe… āsañca anāsañcepi karitvā …pe… nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā yoniso brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa
adhigamāyāti. Na kho me taŋ, rājakumāra, bhagavato sammukhā sutaŋ, sammukhā paṭiggahitaŋ. Ṭhānañca kho etaŋ
vijjati yaŋ bhagavā evaŋ byākareyyā” ti. “Sace bhoto bhūmijassa satthā evaŋvādī evamakkhāyī, addhā bhoto
bhūmijassa satthā sabbesaŋyeva puthusamaṇabrāhmaṇānaŋ muddhānaŋ maññe āhacca tiṭṭhatī” ti. “Kaccāhaŋ, bhante,
evaŋ puṭṭho evaŋ byākaramāno vuttavādī ceva bhagavato homi, na ca bhagavantaŋ abhūtena abbhācikkhāmi,
dhammassa cānudhammaŋ byākaromi, na ca koci sahadhammiko vādānuvādo gārayhaŋ ṭhānaŋ āgacchatī”’ ti?
‘Taggha tvaŋ, bhūmija, evaŋ puṭṭho evaŋ byākaramāno vuttavādī ceva me hosi, na ca maŋ abhūtena
abbhācikkhasi, dhammassa cānudhammaŋ byākarosi, na ca koci sahadhammiko vādānuvādo gārayhaŋ ṭhānaŋ
āgacchati. Ye hi keci, bhūmija, samaṇā vā brāhmaṇā vā micchādiṭṭhino micchāsankappā micchāvācā (p. 3.180)
micchākammantā micchā-ājīvā micchāvāyāmā micchāsatī micchāsamādhino te āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ
caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya;
āsañca anāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā
brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Ayoni hesā, bhūmija, phalassa adhigamāya.
225. ‘Seyyathāpi, bhūmija, puriso telatthiko telagavesī telapariyesanaŋ caramāno vālikaŋ doṇiyā ākiritvā
udakena paripphosakaŋ paripphosakaŋ pīḷeyya. Āsañcepi karitvā vālikaŋ doṇiyā ākiritvā udakena paripphosakaŋ
paripphosakaŋ pīḷeyya, abhabbo telassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā vālikaŋ doṇiyā ākiritvā udakena
paripphosakaŋ paripphosakaŋ pīḷeyya, abhabbo telassa adhigamāya; āsañca anāsañcepi karitvā vālikaŋ doṇiyā
ākiritvā udakena paripphosakaŋ paripphosakaŋ pīḷeyya, abhabbo telassa adhigamāya; nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā
vālikaŋ doṇiyā ākiritvā udakena paripphosakaŋ paripphosakaŋ pīḷeyya, abhabbo telassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu?
Ayoni hesā, bhūmija, telassa adhigamāya. Evameva kho, bhūmija, ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā micchādiṭṭhino
micchāsankappā micchāvācā micchākammantā micchā-ājīvā micchāvāyāmā micchāsatī micchāsamādhino te
āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti,
abhabbā phalassa adhigamāya; āsañca anāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya;
nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Ayoni hesā,
bhūmija, phalassa adhigamāya.
‘Seyyathāpi bhūmija, puriso khīratthiko khīragavesī khīrapariyesanaŋ caramāno gāviŋ taruṇavacchaŋ
visāṇato āviñcheyya . Āsañcepi karitvā gāviŋ taruṇavacchaŋ visāṇato āviñcheyya, abhabbo khīrassa adhigamāya;
anāsañcepi karitvā …pe… āsañca anāsañcepi karitvā …pe… nevāsaŋ (p. 3.181) nānāsañcepi karitvā gāviŋ
taruṇavacchaŋ visāṇato āviñcheyya, abhabbo khīrassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Ayoni hesā, bhūmija, khīrassa
adhigamāya. Evameva kho, bhūmija, ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā micchādiṭṭhino …pe… micchāsamādhino te
āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā …pe… āsañca anāsañcepi
karitvā …pe… nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu?
Ayoni hesā, bhūmija, phalassa adhigamāya.
226. ‘Seyyathāpi, bhūmija, puriso navanītatthiko navanītagavesī navanītapariyesanaŋ caramāno udakaŋ
kalase āsiñcitvā matthena āviñcheyya. Āsañcepi karitvā udakaŋ kalase āsiñcitvā matthena āviñcheyya, abhabbo
navanītassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā …pe… āsañca anāsañcepi karitvā …pe… nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā
udakaŋ kalase āsiñcitvā matthena āviñcheyya, abhabbo navanītassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Ayoni hesā,
bhūmija, navanītassa adhigamāya. Evameva kho, bhūmija, ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā micchādiṭṭhino …pe…
micchāsamādhino te āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā …
pe… āsañca anāsañcepi karitvā …pe… nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa
adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Ayoni hesā, bhūmija, phalassa adhigamāya.
‘Seyyathāpi, bhūmija, puriso aggitthiko aggigavesī aggipariyesanaŋ caramāno allaŋ kaṭṭhaŋ sasnehaŋ
uttarāraṇiŋ ādāya abhimantheyya . Āsañcepi karitvā allaŋ kaṭṭhaŋ sasnehaŋ uttarāraṇiŋ ādāya abhimantheyya,
abhabbo aggissa adhigamāya; anāsañcepi karitvā …pe… āsañca anāsañcepi karitvā …pe… nevāsaŋ nānāsañcepi
karitvā allaŋ kaṭṭhaŋ sasnehaŋ uttarāraṇiŋ ādāya abhimantheyya, abhabbo aggissa adhigamāya. Taŋ kissa hetu?
Ayoni hesā, bhūmija, aggissa adhigamāya. Evameva kho, bhūmija, ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā (p. 3.182)
micchādiṭṭhino …pe… micchāsamādhino te āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, abhabbā phalassa adhigamāya;
anāsañcepi karitvā …pe…āsañca anāsañcepi karitvā …pe… nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti,
abhabbā phalassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Ayoni hesā, bhūmija, phalassa adhigamāya. Ye hi keci, bhūmija,
samaṇā vā brāhmaṇā vā sammādiṭṭhino sammāsankappā sammāvācā sammākammantā sammā-ājīvā sammāvāyāmā
sammāsatī sammāsamādhino te āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya; anāsañcepi
karitvā brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya; āsañca anāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti,
bhabbā phalassa adhigamāya; nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya. Taŋ
kissa hetu? Yoni hesā, bhūmija, phalassa adhigamāya.
227. ‘Seyyathāpi, bhūmija, puriso telatthiko telagavesī telapariyesanaŋ caramāno tilapiṭṭhaŋ doṇiyā ākiritvā
udakena paripphosakaŋ paripphosakaŋ pīḷeyya. Āsañcepi karitvā tilapiṭṭhaŋ doṇiyā ākiritvā udakena paripphosakaŋ
paripphosakaŋ pīḷeyya, bhabbo telassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā …pe… āsañca anāsañcepi karitvā …pe…
nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā tilapiṭṭhaŋ doṇiyā ākiritvā udakena paripphosakaŋ paripphosakaŋ pīḷeyya, bhabbo
telassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Yoni hesā, bhūmija, telassa adhigamāya. Evameva kho, bhūmija, ye hi keci
samaṇā vā brāhmaṇā vā sammādiṭṭhino …pe… sammāsamādhino te āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, bhabbā
phalassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā …pe… āsañca anāsañcepi karitvā …pe… nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā
brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Yoni hesā, bhūmija, phalassa adhigamāya.
‘Seyyathāpi, bhūmija, puriso khīratthiko khīragavesī khīrapariyesanaŋ caramāno gāviŋ taruṇavacchaŋ
thanato āviñcheyya. Āsañcepi karitvā gāviŋ taruṇavacchaŋ thanato āviñcheyya, bhabbo khīrassa adhigamāya;
anāsañcepi karitvā …pe… āsañca anāsañcepi karitvā …pe… nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā gāviŋ taruṇavacchaŋ
thanato āviñcheyya, bhabbo khīrassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Yoni hesā, bhūmija, khīrassa adhigamāya.
Evameva (p. 3.183) kho, bhūmija, ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā sammādiṭṭhino …pe… sammāsamādhino te
āsañcepi karitvā …pe… anāsañcepi karitvā …pe… āsañca anāsañcepi karitvā …pe… nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā
brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Yoni hesā, bhūmija, phalassa adhigamāya.
228. ‘Seyyathāpi, bhūmija, puriso navanītatthiko navanītagavesī navanītapariyesanaŋ caramāno dadhiŋ
kalase āsiñcitvā matthena āviñcheyya. Āsañcepi karitvā dadhiŋ kalase āsiñcitvā matthena āviñcheyya, bhabbo
navanītassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā… āsañca anāsañcepi karitvā… nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā dadhiŋ
kalase āsiñcitvā matthena āviñcheyya, bhabbo navanītassa adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Yoni hesā, bhūmija,
navanītassa adhigamāya. Evameva kho, bhūmija, ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā sammādiṭṭhino …pe…
sammāsamādhino te āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya; anāsañcepi karitvā…
āsañca anāsañcepi karitvā nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya. Taŋ
kissa hetu? Yoni hesā, bhūmija, phalassa adhigamāya.
‘Seyyathāpi, bhūmija, puriso aggitthiko aggigavesī aggipariyesanaŋ caramāno sukkhaŋ kaṭṭhaŋ koḷāpaŋ
uttarāraṇiŋ ādāya abhimantheyya; ( ) āsañcepi karitvā… anāsañcepi karitvā.. āsañca anāsañcepi karitvā… nevāsaŋ
nānāsañcepi karitvā sukkha kaṭṭhaŋ koḷāpaŋ uttarāraṇiŋ ādāya abhimantheyya, bhabbo aggissa adhigamāya. Taŋ
kissa hetu? Yoni hesā, bhūmija, aggissa adhigamāya. Evameva kho, bhūmija, ye hi keci samaṇā vā brāhmaṇā vā
sammādiṭṭhino …pe… sammāsamādhino te āsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya;
anāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa adhigamāya; āsañca anāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ
caranti, bhabbā phalassa adhigamāya; nevāsaŋ nānāsañcepi karitvā brahmacariyaŋ caranti, bhabbā phalassa
adhigamāya. Taŋ kissa hetu? Yoni hesā, bhūmija, phalassa adhigamāya.
‘Sace (p. 3.184) kho taŋ, bhūmija, jayasenassa rājakumārassa imā catasso upamā paṭibhāyeyyuŋ
anacchariyaŋ te jayaseno rājakumāro pasīdeyya, pasanno ca te pasannākāraŋ kareyyā’ ti. ‘Kuto pana maŋ, bhante,
jayasenassa rājakumārassa imā catasso upamā paṭibhāyissanti anacchariyā pubbe assutapubbā, seyyathāpi
bhagavantan’ ti?
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā bhūmijo bhagavato bhāsitaŋ abhinandīti.
Bhūmijasuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.
7. Anuruddhasuttaŋ
kho pañcakango thapati aññataraŋ purisaŋ āmantesi– ‘ehi tvaŋ, ambho purisa, yenāyasmā anuruddho tenupasankama;
upasankamitvā mama vacanena āyasmato anuruddhassa pāde sirasā vandāhi – “pañcakango, bhante, thapati
āyasmato anuruddhassa pāde sirasā vandatī” ti; evañca vadehi – “adhivāsetu kira, bhante, āyasmā anuruddho
pañcakangassa thapatissa svātanāya attacatuttho bhattaŋ; yena ca kira, bhante, āyasmā anuruddho pagevataraŋ
āgaccheyya; pañcakango, bhante, thapati bahukicco bahukaraṇīyo rājakaraṇīyenā”’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho so puriso
pañcakangassa thapatissa paṭissutvā yenāyasmā anuruddho tenupasankami; upasankamitvā āyasmantaŋ anuruddhaŋ
abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho so puriso āyasmantaŋ anuruddhaŋ etadavoca– ‘pañcakango,
bhante, thapati āyasmato anuruddhassa pāde sirasā vandati, evañca vadeti– “adhivāsetu kira, bhante, āyasmā
anuruddho pañcakangassa thapatissa svātanāya attacatuttho bhattaŋ; yena ca kira, bhante, āyasmā anuruddho
pagevataraŋ āgaccheyya; pañcakango, bhante, thapati bahukicco bahukaraṇīyo rājakaraṇīyenā”’ ti. Adhivāsesi kho
āyasmā anuruddho tuṇhībhāvena.
230. Atha (p. 3.185) kho āyasmā anuruddho tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaŋ nivāsetvā
pattacīvaramādāya yena pañcakangassa thapatissa nivesanaŋ tenupasankami; upasankamitvā paññatte āsane nisīdi.
Atha kho pañcakango thapati āyasmantaŋ anuruddhaŋ paṇītena khādanīyena bhojanīyena sahatthā santappesi
sampavāresi. Atha kho pañcakango thapati āyasmantaŋ anuruddhaŋ bhuttāviŋ onītapattapāṇiŋ aññataraŋ nīcaŋ āsanaŋ
gahetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho pañcakango thapati āyasmantaŋ anuruddhaŋ etadavoca–
‘Idha maŋ, bhante, therā bhikkhū upasankamitvā evamāhaŋsu– “appamāṇaŋ, gahapati, cetovimuttiŋ
bhāvehī” ti . Ekacce therā evamāhaŋsu– “mahaggataŋ, gahapati, cetovimuttiŋ bhāvehī” ti. Yā cāyaŋ, bhante,
appamāṇā cetovimutti yā ca mahaggatā cetovimutti– ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā ca, udāhu ekatthā
byañjanameva nānan’ ti? ‘Tena hi, gahapati, taŋ yevettha paṭibhātu. Apaṇṇakante ito bhavissatī’ ti. ‘Mayhaŋ kho,
bhante, evaŋ hoti– “yā cāyaŋ appamāṇā cetovimutti yā ca mahaggatā cetovimutti ime dhammā ekatthā byañjanameva
nānan”’ ti. ‘Yā cāyaŋ, gahapati, appamāṇā cetovimutti yā ca mahaggatā cetovimutti ime dhammā nānatthā ceva
nānābyañjanā ca Tadamināpetaŋ, gahapati, pariyāyena veditabbaŋ yathā ime dhammā nānatthā ceva nānābyañjanā
ca’.
‘Katamā ca, gahapati, appamāṇā cetovimutti? Idha, gahapati, bhikkhu mettāsahagatena cetasā ekaŋ disaŋ
pharitvā viharati, tathā dutiyaŋ tathā tatiyaŋ tathā catutthaŋ; iti uddhamadho tiriyaŋ sabbadhi sabbattatāya
sabbāvantaŋ lokaŋ mettāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyābajjhena pharitvā
viharati. Karuṇāsahagatena cetasā… muditāsahagatena cetasā… upekkhāsahagatena cetasā ekaŋ disaŋ pharitvā
viharati, tathā dutiyaŋ tathā tatiyaŋ tathā catutthaŋ; iti uddhamadho tiriyaŋ sabbadhi sabbattatāya sabbāvantaŋ lokaŋ
upekkhāsahagatena cetasā vipulena mahaggatena appamāṇena averena abyābajjhena pharitvā viharati. Ayaŋ vuccati,
gahapati, appamāṇā cetovimutti.
231. ‘Katamā (p. 3.186) ca, gahapati, mahaggatā cetovimutti? Idha, gahapati, bhikkhu yāvatā ekaŋ
rukkhamūlaŋ mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayaŋ vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha
pana, gahapati, bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā rukkhamūlāni mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi
vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati, bhikkhu yāvatā ekaŋ gāmakkhettaŋ mahaggatanti
pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati bhikkhu
yāvatā dve vā tīṇi vā gāmakkhettāni mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi vuccati, gahapati,
mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati, bhikkhu yāvatā ekaŋ mahārajjaŋ mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā
viharati. Ayampi vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha pana, gahapati, bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā
mahārajjāni mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Idha
pana, gahapati, bhikkhu yāvatā samuddapariyantaŋ pathaviŋ mahaggatanti pharitvā adhimuccitvā viharati. Ayampi
vuccati, gahapati, mahaggatā cetovimutti. Iminā kho etaŋ, gahapati, pariyāyena veditabbaŋ yathā ime dhammā
nānatthā ceva nānābyañjanā ca.
232. ‘Catasso kho imā gahapati, bhavūpapattiyo. Katamā catasso? Idha, gahapati, ekacco “parittābhā” ti
pharitvā adhimuccitvā viharati. So kāyassa bhedā paraŋ maraṇā parittābhānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjati. Idha
pana, gahapati, ekacco “appamāṇābhā” ti pharitvā adhimuccitvā viharati. So kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
appamāṇābhānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjati. Idha pana, gahapati, ekacco “sankiliṭṭhābhā” ti pharitvā
adhimuccitvā viharati. So kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sankiliṭṭhābhānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjati. Idha pana,
gahapati, ekacco “parisuddhābhā” ti pharitvā adhimuccitvā viharati. So kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
parisuddhābhānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjati. Imā kho, gahapati, catasso bhavūpapattiyo.
‘Hoti kho so, gahapati, samayo, yā tā devatā ekajjhaŋ sannipatanti, tāsaŋ ekajjhaŋ sannipatitānaŋ
vaṇṇanānattañhi kho paññāyati no ca ābhānānattaŋ (p. 3.187) Seyyathāpi, gahapati, puriso sambahulāni
telappadīpāni ekaŋ gharaŋ paveseyya. Tesaŋ ekaŋ gharaŋ pavesitānaŋ accinānattañhi kho paññāyetha, no ca
ābhānānattaŋ; evameva kho, gahapati, hoti kho so samayo, yā tā devatā ekajjhaŋ sannipatanti tāsaŋ ekajjhaŋ
sannipatitānaŋ vaṇṇanānattañhi kho paññāyati, no ca ābhānānattaŋ.
‘Hoti kho so, gahapati, samayo, yā tā devatā tato vipakkamanti, tāsaŋ tato vipakkamantīnaŋ
vaṇṇanānattañceva paññāyati ābhānānattañca. Seyyathāpi, gahapati, puriso tāni sambahulāni telappadīpāni tamhā
gharā nīhareyya. Tesaŋ tato nīhatānaŋ accinānattañceva paññāyetha ābhānānattañca; evameva kho, gahapati, hoti kho
so samayo, yā tā devatā tato vipakkamanti, tāsaŋ tato vipakkamantīnaŋ vaṇṇanānattañceva paññāyati ābhānānattañca.
‘Na kho, gahapati, tāsaŋ devatānaŋ evaŋ hoti– “idaŋ amhākaŋ niccanti vā dhuvanti vā sassatan” ti vā, api ca
yattha yattheva tā devatā abhinivisanti tattha tattheva tā devatā abhiramanti. Seyyathāpi, gahapati, makkhikānaŋ
kājena vā piṭakena vā harīyamānānaŋ na evaŋ hoti– “idaŋ amhākaŋ niccanti vā dhuvanti vā sassatan” ti vā, api ca
yattha yattheva tā makkhikā abhinivisanti tattha tattheva tā makkhikā abhiramanti; evameva kho, gahapati, tāsaŋ
devatānaŋ na evaŋ hoti– “idaŋ amhākaŋ niccanti vā dhuvanti vā sassatan” ti vā, api ca yattha yattheva tā devatā
abhinivisanti tattha tattheva tā devatā abhiramantī’ ti.
233. Evaŋ vutte, āyasmā sabhiyo kaccāno āyasmantaŋ anuruddhaŋ etadavoca– ‘sādhu, bhante anuruddha!
Atthi ca me ettha uttariŋ paṭipucchitabbaŋ. Yā tā, bhante, devatā ābhā sabbā tā parittābhā udāhu santettha ekaccā
devatā appamāṇābhā’ ti? ‘Tadangena kho, āvuso kaccāna, santettha ekaccā devatā parittābhā, santi panettha ekaccā
devatā appamāṇābhā’ ti. ‘Ko nu kho, bhante anuruddha, hetu ko paccayo yena tāsaŋ devatānaŋ ekaŋ devanikāyaŋ
upapannānaŋ (p. 3.188) santettha ekaccā devatā parittābhā, santi panettha ekaccā devatā appamāṇābhā’ ti?
‘Tena hāvuso kaccāna, taŋyevettha paṭipucchissāmi. Yathā te khameyya tathā naŋ byākareyyāsi. Taŋ kiŋ
maññasi, āvuso kaccāna yvāyaŋ bhikkhu yāvatā ekaŋ rukkhamūlaŋ “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā viharati,
yocāyaŋ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā rukkhamūlāni “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā viharati– imāsaŋ
ubhinnaŋ cittabhāvanānaŋ katamā cittabhāvanā mahaggatatarā’ ti? ‘Yvāyaŋ, bhante, bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā
rukkhamūlāni “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā viharati– ayaŋ imāsaŋ ubhinnaŋ cittabhāvanānaŋ
mahaggatatarā’ ti.
‘Taŋ kiŋ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaŋ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā rukkhamūlāni “mahaggatan” ti
pharitvā adhimuccitvā viharati, yocāyaŋ bhikkhu yāvatā ekaŋ gāmakkhettaŋ “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā
viharati– imāsaŋ ubhinnaŋ cittabhāvanānaŋ katamā cittabhāvanā mahaggatatarā’ ti? ‘Yvāyaŋ, bhante, bhikkhu yāvatā
ekaŋ gāmakkhettaŋ “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā viharati – ayaŋ imāsaŋ ubhinnaŋ cittabhāvanānaŋ
‘Taŋ kiŋ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaŋ bhikkhu yāvatā ekaŋ gāmakkhettaŋ “mahaggatan” ti pharitvā
adhimuccitvā viharati, yocāyaŋ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā gāmakkhettāni “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā
dve vā tīṇi vā gāmakkhettāni “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā viharati ayaŋ imāsaŋ ubhinnaŋ cittabhāvanānaŋ
‘Taŋ kiŋ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaŋ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā gāmakkhettāni “mahaggatan” ti
pharitvā adhimuccitvā viharati, yocāyaŋ bhikkhu yāvatā ekaŋ mahārajjaŋ “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā
viharati– imāsaŋ ubhinnaŋ cittabhāvanānaŋ katamā cittabhāvanā (p. 3.189) mahaggatatarā’ ti? ‘Yvāyaŋ, bhante,
bhikkhu yāvatā ekaŋ mahārajjaŋ “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā viharati– ayaŋ imāsaŋ ubhinnaŋ
cittabhāvanānaŋ mahaggatatarā’ ti.
‘Taŋ kiŋ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaŋ bhikkhu yāvatā ekaŋ mahārajjaŋ “mahaggatan” ti pharitvā
adhimuccitvā viharati, yocāyaŋ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā mahārajjāni “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā
dve vā tīṇi vā mahārajjāni “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā viharati– ayaŋ imāsaŋ ubhinnaŋ cittabhāvanānaŋ
‘Taŋ kiŋ maññasi, āvuso kaccāna, yvāyaŋ bhikkhu yāvatā dve vā tīṇi vā mahārajjāni “mahaggatan” ti
pharitvā adhimuccitvā viharati, yocāyaŋ bhikkhu yāvatā samuddapariyantaŋ pathaviŋ “mahaggatan” ti pharitvā
adhimuccitvā viharati– imāsaŋ ubhinnaŋ cittabhāvanānaŋ katamā cittabhāvanā mahaggatatarā’ ti? ‘Yvāyaŋ, bhante,
bhikkhu yāvatā samuddapariyantaŋ pathaviŋ “mahaggatan” ti pharitvā adhimuccitvā viharati– ayaŋ imāsaŋ ubhinnaŋ
cittabhāvanānaŋ mahaggatatarā’ ti? ‘Ayaŋ kho, āvuso kaccāna, hetu ayaŋ paccayo, yena tāsaŋ devatānaŋ ekaŋ
devanikāyaŋ upapannānaŋ santettha ekaccā devatā parittābhā, santi panettha ekaccā devatā appamāṇābhā’ ti.
234. ‘Sādhu, bhante anuruddha! Atthi ca me ettha uttariŋ paṭipucchitabbaŋ. Yāvatā, bhante, devatā ābhā
sabbā tā sankiliṭṭhābhā udāhu santettha ekaccā devatā parisuddhābhā’ ti? ‘Tadangena kho, āvuso kaccāna, santettha
ekaccā devatā sankiliṭṭhābhā, santi panettha ekaccā devatā parisuddhābhā’ ti. ‘Ko nu kho, bhante, anuruddha, hetu ko
paccayo, yena tāsaŋ devatānaŋ ekaŋ devanikāyaŋ upapannānaŋ santettha ekaccā devatā sankiliṭṭhābhā, santi panettha
ekaccā devatā parisuddhābhā’ ti?
‘Tena (p. 3.190) hāvuso kaccāna, upamaŋ te karissāmi. Upamāyapidhekacce viññū purisā bhāsitassa atthaŋ
ājānanti. Seyyathāpi, āvuso kaccāna, telappadīpassa jhāyato telampi aparisuddhaŋ vaṭṭipi aparisuddhā. So telassapi
aparisuddhattā vaṭṭiyāpi aparisuddhattā andhandhaŋ viya jhāyati; evameva kho, āvuso kaccāna, idhekacco bhikkhu
“sankiliṭṭhābhā” ti pharitvā adhimuccitvā viharati, tassa kāyaduṭṭhullampi na suppaṭippassaddhaŋ hoti,
thinamiddhampi na susamūhataŋ hoti uddhaccakukkuccampi na suppaṭivinītaŋ hoti. So kāyaduṭṭhullassapi na
suppaṭippassaddhattā thinamiddhassapi na susamūhatattā uddhaccakukkuccassapi na suppaṭivinītattā andhandhaŋ
viya jhāyati. So kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sankiliṭṭhābhānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjati. Seyyathāpi, āvuso
kaccāna, telappadīpassa jhāyato telampi parisuddhaŋ vaṭṭipi parisuddhā. So telassapi parisuddhattā vaṭṭiyāpi
parisuddhattā na andhandhaŋ viya jhāyati; evameva kho, āvuso kaccāna, idhekacco bhikkhu “parisuddhābhā” ti
pharitvā adhimuccitvā viharati. Tassa kāyaduṭṭhullampi suppaṭippassaddhaŋ hoti, thinamiddhampi susamūhataŋ hoti,
uddhaccakukkuccampi suppaṭivinītaŋ hoti. So kāyaduṭṭhullassapi suppaṭippassaddhattā thinamiddhassapi
susamūhatattā uddhaccakukkuccassapi suppaṭivinītattā na andhandhaŋ viya jhāyati. So kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
parisuddhābhānaŋ devānaŋ sahabyataŋ upapajjati. Ayaŋ kho, āvuso kaccāna, hetu ayaŋ paccayo yena tāsaŋ
devatānaŋ ekaŋ devanikāyaŋ upapannānaŋ santettha ekaccā devatā sankiliṭṭhābhā, santi panettha ekaccā devatā
parisuddhābhā’ ti.
235. Evaŋ vutte, āyasmā sabhiyo kaccāno āyasmantaŋ anuruddhaŋ etadavoca– ‘sādhu, bhante anuruddha!
Na, bhante, āyasmā anuruddho evamāha– “evaŋ me sutan” ti vā “evaŋ arahati bhavitun” ti vā; atha ca pana, bhante,
āyasmā anuruddho “evampi tā devatā itipi tā devatā”tveva bhāsati. Tassa mayhaŋ, bhante, evaŋ hoti– “addhā
āyasmatā anuruddhena tāhi devatāhi saddhiŋ sannivutthapubbañceva sallapitapubbañca sākacchā ca
samāpajjitapubbā”’ ti. ‘Addhā kho ayaŋ, āvuso kaccāna, āsajja upanīya vācā bhāsitā, api ca te ahaŋ byākarissāmi–
“dīgharattaŋ kho me, āvuso (p. 3.191) kaccāna, tāhi devatāhi saddhiŋ sannivutthapubbañceva sallapitapubbañca
sākacchā ca samāpajjitapubbā”’ ti.
Evaŋ vutte, āyasmā sabhiyo kaccāno pañcakangaŋ thapatiŋ etadavoca– ‘lābhā te, gahapati, suladdhaŋ te,
gahapati, yaŋ tvañceva taŋ kankhādhammaŋ pahāsi, mayañcimaŋ dhammapariyāyaŋ alatthamhā savanāyā’ ti.
Anuruddhasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.

8. Upakkilesasuttaŋ
236. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā kosambiyaŋ viharati ghositārāme. Tena kho pana samayena
kosambiyaŋ bhikkhū bhaṇḍanajātā kalahajātā vivādāpannā aññamaññaŋ mukhasattīhi vitudantā viharanti. Atha kho
aññataro bhikkhu yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ aṭṭhāsi.
Ekamantaŋ ṭhito kho so bhikkhu bhagavantaŋ etadavoca– ‘idha, bhante, kosambiyaŋ bhikkhū bhaṇḍanajātā
kalahajātā vivādāpannā aññamaññaŋ mukhasattīhi vitudantā viharanti. Sādhu, bhante, bhagavā yena te bhikkhū
tenupasankamatu anukampaŋ upādāyā’ ti. Adhivāsesi bhagavā tuṇhībhāvena. Atha kho bhagavā yena te bhikkhū
tenupasankami; upasankamitvā te bhikkhū etadavoca– ‘alaŋ, bhikkhave, mā bhaṇḍanaŋ, mā kalahaŋ, mā viggahaŋ,
mā vivādan’ ti.
Evaŋ vutte, aññataro bhikkhu bhagavantaŋ etadavoca– ‘āgametu, bhante! Bhagavā dhammassāmī;
appossukko, bhante, bhagavā diṭṭhadhammasukhavihāraŋ anuyutto viharatu; mayametena bhaṇḍanena kalahena
viggahena vivādena paññāyissāmā’ ti. Dutiyampi kho bhagavā te bhikkhū etadavoca– ‘alaŋ, bhikkhave, mā
bhaṇḍanaŋ, mā kalahaŋ, mā viggahaŋ, mā vivādan’ ti. Dutiyampi kho so bhikkhu bhagavantaŋ etadavoca– ‘āgametu,
bhante! Bhagavā dhammassāmī; appossukko, bhante, bhagavā diṭṭhadhammasukhavihāraŋ anuyutto viharatu;
mayametena bhaṇḍanena kalahena viggahena vivādena paññāyissāmā’ ti. Tatiyampi (p. 3.192) kho bhagavā te
bhikkhū etadavoca– ‘alaŋ, bhikkhave, mā bhaṇḍanaŋ, mā kalahaŋ, mā viggahaŋ, mā vivādan’ ti. Tatiyampi kho so
bhikkhu bhagavantaŋ etadavoca– ‘āgametu, bhante, bhagavā dhammassāmī; appossukko, bhante, bhagavā
diṭṭhadhammasukhavihāraŋ anuyutto viharatu; mayametena bhaṇḍanena kalahena viggahena vivādena
paññāyissāmā’ ti.
Atha kho bhagavā pubbaṇhasamayaŋ nivāsetvā pattacīvaramādāya kosambiŋ piṇḍāya pāvisi. Kosambiyaŋ
piṇḍāya caritvā pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkanto senāsanaŋ saŋsāmetvā pattacīvaramādāya ṭhitakova imā gāthā
abhāsi–
237. ‘Puthusaddo samajano, na bālo koci maññatha.
Sanghasmiŋ bhijjamānasmiŋ, nāññaŋ bhiyyo amaññaruŋ.
‘Parimuṭṭhā paṇḍitābhāsā, vācāgocarabhāṇino;
Yāvicchanti mukhāyāmaŋ, yena nītā na taŋ vidū.
‘Akkocchi maŋ avadhi maŋ, ajini maŋ ahāsi me;
Ye ca taŋ upanayhanti, veraŋ tesaŋ na sammati.
‘Akkocchi maŋ avadhi maŋ, ajini maŋ ahāsi me;
Ye ca taŋ nupanayhanti, veraŋ tesūpasammati.
‘Na hi verena verāni, sammantīdha kudācanaŋ;
Averena ca sammanti, esa dhammo sanantano.
‘Pare ca na vijānanti, mayamettha yamāmase;
Ye ca tattha vijānanti, tato sammanti medhagā.
‘Aṭṭhicchinnā pāṇaharā, gavassadhanahārino;
Raṭṭhaŋ vilumpamānānaŋ, tesampi hoti sangati.
Kasmā tumhākaŋ no siyā.
‘Sace labhetha nipakaŋ sahāyaŋ,
Saddhiŋ caraŋ sādhuvihāri dhīraŋ.
Abhibhuyya sabbāni parissayāni,
Careyya tenattamano satīmā.
‘No (p. 3.193) ce labhetha nipakaŋ sahāyaŋ,
Saddhiŋ caraŋ sādhuvihāri dhīraŋ.
Rājāva raṭṭhaŋ vijitaŋ pahāya,
Eko care mātangaraññeva nāgo.
‘Ekassa caritaŋ seyyo, natthi bāle sahāyatā;
Eko care na ca pāpāni kayirā,
Appossukko mātangaraññeva nāgo’ ti.
238. Atha kho bhagavā ṭhitakova imā gāthā bhāsitvā yena bālakaloṇakāragāmo tenupasankami. Tena kho
pana samayena āyasmā bhagu bālakaloṇakāragāme viharati. Addasā kho āyasmā bhagu bhagavantaŋ dūratova
āgacchantaŋ. Disvāna āsanaŋ paññapesi udakañca pādānaŋ dhovanaŋ . Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nisajja pāde
pakkhālesi. Āyasmāpi kho bhagu bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinnaŋ kho āyasmantaŋ
bhaguŋ bhagavā etadavoca– ‘kacci, bhikkhu, khamanīyaŋ, kacci yāpanīyaŋ, kacci piṇḍakena na kilamasī’ ti?
‘Khamanīyaŋ bhagavā, yāpanīyaŋ bhagavā, na cāhaŋ, bhante, piṇḍakena kilamāmī’ ti. Atha kho bhagavā āyasmantaŋ
bhaguŋ dhammiyā kathāya sandassetvā samādapetvā samuttejetvā sampahaŋsetvā uṭṭhāyāsanā yena pācīnavaŋsadāyo
tenupasankami.
Tena kho pana samayena āyasmā ca anuruddho āyasmā ca nandiyo āyasmā ca kimilo pācīnavaŋsadāye
viharanti. Addasā kho dāyapālo bhagavantaŋ dūratova āgacchantaŋ. Disvāna bhagavantaŋ etadavoca– ‘mā,
mahāsamaṇa, etaŋ dāyaŋ pāvisi. Santettha tayo kulaputtā attakāmarūpā viharanti. Mā tesaŋ aphāsumakāsī’ ti. Assosi
kho āyasmā anuruddho dāyapālassa bhagavatā saddhiŋ mantayamānassa. Sutvāna dāyapālaŋ etadavoca– ‘mā, āvuso
dāyapāla, bhagavantaŋ vāresi. Satthā no bhagavā anuppatto’ ti.
239. Atha (p. 3.194) kho āyasmā anuruddho yenāyasmā ca nandiyo yenāyasmā ca kimilo tenupasankami;
upasankamitvā āyasmantañca nandiyaŋ āyasmantañca kimilaŋ etadavoca– ‘abhikkamathāyasmanto,
abhikkamathāyasmanto, satthā no bhagavā anuppatto’ ti. Atha kho āyasmā ca anuruddho āyasmā ca nandiyo āyasmā
ca kimilo bhagavantaŋ paccuggantvā eko bhagavato pattacīvaraŋ paṭiggahesi, eko āsanaŋ paññapesi, eko pādodakaŋ
upaṭṭhapesi. Nisīdi bhagavā paññatte āsane. Nisajja pāde pakkhālesi. Tepi kho āyasmanto bhagavantaŋ abhivādetvā
ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ nisinnaŋ kho āyasmantaŋ anuruddhaŋ bhagavā etadavoca– ‘kacci vo, anuruddhā,
khamanīyaŋ, kacci yāpanīyaŋ, kacci piṇḍakena na kilamathā’ ti? ‘Khamanīyaŋ bhagavā, yāpanīyaŋ bhagavā, na ca
mayaŋ, bhante, piṇḍakena kilamāmā’ ti. ‘Kacci pana vo, anuruddhā, samaggā sammodamānā avivadamānā
khīrodakībhūtā aññamaññaŋ piyacakkhūhi sampassantā viharathā’ ti? ‘Taggha mayaŋ, bhante, samaggā
sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaŋ piyacakkhūhi sampassantā viharāmā’ ti. ‘Yathā kathaŋ
pana tumhe, anuruddhā, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaŋ piyacakkhūhi
sampassantā viharathā’ ti? ‘Idha mayhaŋ, bhante, evaŋ hoti– “lābhā vata me, suladdhaŋ vata me yohaŋ evarūpehi
sabrahmacārīhi saddhiŋ viharāmī” ti. Tassa mayhaŋ, bhante, imesu āyasmantesu mettaŋ kāyakammaŋ paccupaṭṭhitaŋ
āvi ceva raho ca, mettaŋ vacīkammaŋ paccupaṭṭhitaŋ āvi ceva raho ca, mettaŋ manokammaŋ paccupaṭṭhitaŋ āvi ceva
raho ca. Tassa, mayhaŋ, bhante, evaŋ hoti– “yaŋnūnāhaŋ sakaŋ cittaŋ nikkhipitvā imesaŋyeva āyasmantānaŋ cittassa
vasena vatteyyan” ti. So kho ahaŋ, bhante, sakaŋ cittaŋ nikkhipitvā imesaŋyeva āyasmantānaŋ cittassa vasena
vattāmi. Nānā hi kho no, bhante, kāyā, ekañca pana maññe cittan’ ti.
Āyasmāpi kho nandiyo …pe… āyasmāpi kho kimilo bhagavantaŋ etadavoca– ‘mayhampi kho, bhante, evaŋ
hoti– “lābhā vata me, suladdhaŋ vata me yohaŋ evarūpehi sabrahmacārīhi saddhiŋ viharāmī” ti. Tassa mayhaŋ,
bhante, imesu āyasmantesu mettaŋ kāyakammaŋ paccupaṭṭhitaŋ āvi ceva raho ca, mettaŋ vacīkammaŋ paccupaṭṭhitaŋ
āvi ceva raho ca, mettaŋ manokammaŋ paccupaṭṭhitaŋ (p. 3.195) āvi ceva raho ca. Tassa mayhaŋ, bhante, evaŋ hoti–
“yaŋnūnāhaŋ sakaŋ cittaŋ nikkhipitvā imesaŋyeva āyasmantānaŋ cittassa vasena vatteyyan” ti. So kho ahaŋ, bhante,
sakaŋ cittaŋ nikkhipitvā imesaŋyeva āyasmantānaŋ cittassa vasena vattāmi. Nānā hi kho no, bhante, kāyā, ekañca
pana maññe cittanti. Evaŋ kho mayaŋ, bhante, samaggā sammodamānā avivadamānā khīrodakībhūtā aññamaññaŋ
piyacakkhūhi sampassantā viharāmā’ ti.
240. ‘Sādhu, sādhu, anuruddhā! Kacci pana vo, anuruddhā, appamattā ātāpino pahitattā viharathā’ ti?
‘Taggha mayaŋ, bhante, appamattā ātāpino pahitattā viharāmā’ ti. ‘Yathā kathaŋ pana tumhe, anuruddhā, appamattā
ātāpino pahitattā viharathā’ ti? ‘Idha, bhante, amhākaŋ yo paṭhamaŋ gāmato piṇḍāya paṭikkamati, so āsanāni
paññapeti, pānīyaŋ paribhojanīyaŋ upaṭṭhāpeti, avakkārapātiŋ upaṭṭhāpeti. Yo pacchā gāmato piṇḍāya paṭikkamati–
sace hoti bhuttāvaseso, sace ākankhati, bhuñjati; no ce ākankhati, appaharite vā chaḍḍeti apāṇake vā udake opilāpeti–
so āsanāni paṭisāmeti, pānīyaŋ paribhojanīyaŋ paṭisāmeti, avakkārapātiŋ dhovitvā paṭisāmeti, bhattaggaŋ sammajjati.
Yo passati pānīyaghaṭaŋ vā paribhojanīyaghaṭaŋ vā vaccaghaṭaŋ vā rittaŋ tucchaŋ so upaṭṭhāpeti. Sacassa hoti
avisayhaŋ, hatthavikārena dutiyaŋ āmantetvā hatthavilanghakena upaṭṭhāpema, na tveva mayaŋ, bhante, tappaccayā
vācaŋ bhindāma. Pañcāhikaŋ kho pana mayaŋ, bhante, sabbarattiŋ dhammiyā kathāya sannisīdāma. Evaŋ kho mayaŋ,
bhante, appamattā ātāpino pahitattā viharāmā’ ti.
241. ‘Sādhu, sādhu, anuruddhā! Atthi pana vo, anuruddhā, evaŋ appamattānaŋ ātāpīnaŋ pahitattānaŋ
viharataŋ uttarimanussadhammā alamariyañāṇadassanaviseso adhigato phāsuvihāro’ ti? ‘Idha mayaŋ, bhante,
appamattā ātāpino pahitattā viharantā obhāsañceva sañjānāma dassanañca rūpānaŋ. So kho pana no obhāso
nacirasseva antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ; tañca nimittaŋ nappaṭivijjhāmā’ ti.
‘Taŋ (p. 3.196) kho pana vo, anuruddhā, nimittaŋ paṭivijjhitabbaŋ. Ahampi sudaŋ, anuruddhā, pubbeva
sambodhā anabhisambuddho bodhisattova samāno obhāsañceva sañjānāmi dassanañca rūpānaŋ. So kho pana me
obhāso nacirasseva antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “ko nu kho hetu ko
paccayo yena me obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānan” ti? Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “vicikicchā
kho me udapādi, vicikicchādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca
rūpānaŋ. Sohaŋ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissatī”’ ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā, appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañceva sañjānāmi dassanañca rūpānaŋ.
So kho pana me obhāso nacirasseva antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “ko nu
kho hetu ko paccayo yena me obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānan” ti? Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi–
“amanasikāro kho me udapādi, amanasikārādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso
antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati na amanasikāro”’
ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā …pe… tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “thinamiddhaŋ kho me udapādi,
thinamiddhādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ
tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati na amanasikāro na thinamiddhan”’ ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā …pe… tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “chambhitattaŋ kho me udapādi,
chambhitattādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ.
Seyyathāpi, anuruddhā, puriso addhānamaggappaṭipanno, tassa ubhatopasse vaṭṭakā uppateyyuŋ, tassa tatonidānaŋ
chambhitattaŋ uppajjeyya; evameva kho me, anuruddhā, chambhitattaŋ udapādi, chambhitattādhikaraṇañca pana me
samādhi cavi. Samādhimhi (p. 3.197) cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ tathā karissāmi yathā me
puna na vicikicchā uppajjissati na amanasikāro na thinamiddhaŋ na chambhitattan”’ ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā …pe… tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “uppilaŋ kho me udapādi,
uppilādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ Seyyathāpi,
anuruddhā, puriso ekaŋ nidhimukhaŋ gavesanto sakideva pañcanidhimukhāni adhigaccheyya, tassa tatonidānaŋ
uppilaŋ uppajjeyya; evameva kho me, anuruddhā, uppilaŋ udapādi, uppilādhikaraṇañca pana me samādhi cavi.
Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā
uppajjissati, na amanasikāro, na thinamiddhaŋ, na chambhitattaŋ, na uppilan”’ ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā …pe… tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “duṭṭhullaŋ kho me udapādi,
duṭṭhullādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ
tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na amanasikāro, na thinamiddhaŋ, na chambhitattaŋ, na
uppilaŋ, na duṭṭhullan”’ ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā …pe… tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “accāraddhavīriyaŋ kho me
udapādi, accāraddhavīriyādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca
rūpānaŋ. Seyyathāpi, anuruddhā, puriso ubhohi hatthehi vaṭṭakaŋ gāḷhaŋ gaṇheyya, so tattheva patameyya; evameva
kho me, anuruddhā, accāraddhavīriyaŋ udapādi, accāraddhavīriyādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi
cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na
amanasikāro, na thinamiddhaŋ, na chambhitattaŋ, na uppilaŋ, na duṭṭhullaŋ, na accāraddhavīriyan”’ ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā …pe… tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “atilīnavīriyaŋ kho me udapādi
atilīnavīriyādhikaraṇañca pana me (p. 3.198) samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca
rūpānaŋ. Seyyathāpi, anuruddhā, puriso vaṭṭakaŋ sithilaŋ gaṇheyya, so tassa hatthato uppateyya; evameva kho me,
anuruddhā, atilīnavīriyaŋ udapādi, atilīnavīriyādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso
antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na amanasikāro,
na thinamiddhaŋ, na chambhitattaŋ, na uppilaŋ, na duṭṭhullaŋ, na accāraddhavīriyaŋ, na atilīnavīriyan”’ ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā …pe… tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “abhijappā kho me udapādi,
abhijappādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ
uppilaŋ, na duṭṭhullaŋ, na accāraddhavīriyaŋ, na atilīnavīriyaŋ, na abhijappā”’ ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā …pe… tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “nānattasaññā kho me udapādi,
nānattasaññādhikaraṇañca pana me samādhi cavi. Samādhimhi cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ
uppilaŋ, na duṭṭhullaŋ, na accāraddhavīriyaŋ, na atilīnavīriyaŋ, na abhijappā, na nānattasaññā”’ ti.
‘So kho ahaŋ, anuruddhā, appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañceva sañjānāmi dassanañca rūpānaŋ.
So kho pana me obhāso nacirasseva antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Tassa mayhaŋ anuruddhā etadahosi– “ko nu
kho hetu ko paccayo yena me obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānan” ti. Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi–
“atinijjhāyitattaŋ kho me rūpānaŋ udapādi, atinijjhāyitattādhikaraṇañca pana me rūpānaŋ samādhi cavi. Samādhimhi
cute obhāso antaradhāyati dassanañca rūpānaŋ. Sohaŋ tathā karissāmi yathā me puna na vicikicchā uppajjissati, na
amanasikāro, na thinamiddhaŋ, na chambhitattaŋ, na uppilaŋ, na duṭṭhullaŋ, na accāraddhavīriyaŋ, na atilīnavīriyaŋ,
na abhijappā, na nānattasaññā, na atinijjhāyitattaŋ rūpānan”’ ti.
242. ‘So (p. 3.199) kho ahaŋ, anuruddhā, “vicikicchā cittassa upakkileso” ti iti viditvā vicikicchaŋ cittassa
upakkilesaŋ pajahiŋ, “amanasikāro cittassa upakkileso” ti– iti viditvā amanasikāraŋ cittassa upakkilesaŋ pajahiŋ,
“thinamiddhaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā thinamiddhaŋ cittassa upakkilesaŋ pajahiŋ, “chambhitattaŋ cittassa
upakkileso” ti– iti viditvā chambhitattaŋ cittassa upakkilesaŋ pajahiŋ, “uppilaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā
uppilaŋ cittassa upakkilesaŋ pajahiŋ, “duṭṭhullaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā duṭṭhullaŋ cittassa upakkilesaŋ
pajahiŋ, “accāraddhavīriyaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā accāraddhavīriyaŋ cittassa upakkilesaŋ pajahiŋ,
“atilīnavīriyaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā atilīnavīriyaŋ cittassa upakkilesaŋ pajahiŋ, “abhijappā cittassa
upakkileso” ti– iti viditvā abhijappaŋ cittassa upakkilesaŋ pajahiŋ, “nānattasaññā cittassa upakkileso” ti– iti viditvā
nānattasaññaŋ cittassa upakkilesaŋ pajahiŋ, “atinijjhāyitattaŋ rūpānaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā
atinijjhāyitattaŋ rūpānaŋ cittassa upakkilesaŋ pajahiŋ.
243. ‘So kho ahaŋ, anuruddhā, appamatto ātāpī pahitatto viharanto obhāsañhi kho sañjānāmi, na ca rūpāni
passāmi; rūpāni hi kho passāmi, na ca obhāsaŋ sañjānāmi– “kevalampi rattiŋ, kevalampi divaŋ, kevalampi
rattindivaŋ” . Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “ko nu kho hetu ko paccayo yvāhaŋ obhāsañhi kho sañjānāmi na
ca rūpāni passāmi; rūpāni hi kho passāmi na ca obhāsaŋ sañjānāmi– kevalampi rattiŋ, kevalampi divaŋ, kevalampi
rattindivan” ti. Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi – “yasmiñhi kho ahaŋ samaye rūpanimittaŋ amanasikaritvā
obhāsanimittaŋ manasi karomi, obhāsañhi kho tasmiŋ samaye sañjānāmi, na ca rūpāni passāmi. Yasmiŋ panāhaŋ
samaye obhāsanimittaŋ amanasikaritvā rūpanimittaŋ manasi karomi, rūpāni hi kho tasmiŋ samaye passāmi na ca
obhāsaŋ sañjānāmi– kevalampi rattiŋ, kevalampi divaŋ, kevalampi rattindivan”’ ti.
‘So (p. 3.200) kho ahaŋ, anuruddhā, appamatto ātāpī pahitatto viharanto parittañceva obhāsaŋ sañjānāmi,
parittāni ca rūpāni passāmi; appamāṇañceva obhāsaŋ sañjānāmi, appamāṇāni ca rūpāni passāmi– kevalampi rattiŋ,
kevalampi divaŋ, kevalampi rattindivaŋ. Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “ko nu kho hetu ko paccayo yvāhaŋ
parittañceva obhāsaŋ sañjānāmi, parittāni ca rūpāni passāmi appamāṇañceva obhāsaŋ sañjānāmi, appamāṇāni ca
rūpāni passāmi– kevalampi rattiŋ, kevalampi divaŋ, kevalampi rattindivan” ti. Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi–
“yasmiŋ kho me samaye paritto samādhi hoti, parittaŋ me tasmiŋ samaye cakkhu hoti. Sohaŋ parittena cakkhunā
parittañceva obhāsaŋ sañjānāmi, parittāni ca rūpāni passāmi. Yasmiŋ pana me samaye appamāṇo samādhi hoti,
appamāṇaŋ me tasmiŋ samaye cakkhu hoti. Sohaŋ appamāṇena cakkhunā appamāṇañceva obhāsaŋ sañjānāmi,
appamāṇāni ca rūpāni passāmi– kevalampi rattiŋ, kevalampi divaŋ, kevalampi rattindivan”’ ti.
244. Yato kho me anuruddhā, “vicikicchā cittassa upakkileso” ti– iti viditvā vicikicchā cittassa upakkileso
pahīno ahosi, “amanasikāro cittassa upakkileso” ti– iti viditvā amanasikāro cittassa upakkileso pahīno ahosi,
“thinamiddhaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā thinamiddhaŋ cittassa upakkileso pahīno ahosi, “chambhitattaŋ
cittassa upakkileso” ti– iti viditvā chambhitattaŋ cittassa upakkileso pahīno ahosi, “uppilaŋ cittassa upakkileso” ti– iti
viditvā uppilaŋ cittassa upakkileso pahīno ahosi, “duṭṭhullaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā duṭṭhullaŋ cittassa
upakkileso pahīno ahosi, “accāraddhavīriyaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā accāraddhavīriyaŋ cittassa upakkileso
pahīno ahosi, “atilīnavīriyaŋ cittassa upakkileso” ti– iti viditvā atilīnavīriyaŋ cittassa upakkileso pahīno ahosi,
“abhijappā cittassa upakkileso” ti– iti viditvā abhijappā cittassa upakkileso pahīno ahosi, “nānattasaññā cittassa
upakkileso” ti – iti viditvā nānattasaññā cittassa upakkileso pahīno ahosi, “atinijjhāyitattaŋ rūpānaŋ cittassa
upakkileso” ti– iti viditvā (p. 3.201) atinijjhāyitattaŋ rūpānaŋ cittassa upakkileso pahīno ahosi.
245. ‘Tassa mayhaŋ, anuruddhā, etadahosi– “ye kho me cittassa upakkilesā te me pahīnā. Handa, dānāhaŋ
tividhena samādhiŋ bhāvemī” ti . So kho ahaŋ, anuruddhā, savitakkampi savicāraŋ samādhiŋ bhāvesiŋ, avitakkampi
vicāramattaŋ samādhiŋ bhāvesiŋ, avitakkampi avicāraŋ samādhiŋ bhāvesiŋ, sappītikampi samādhiŋ bhāvesiŋ,
nippītikampi samādhiŋ bhāvesiŋ, sātasahagatampi samādhiŋ bhāvesiŋ, upekkhāsahagatampi samādhiŋ bhāvesiŋ.
Yato kho me, anuruddhā, savitakkopi savicāro samādhi bhāvito ahosi, avitakkopi vicāramatto samādhi bhāvito ahosi,
avitakkopi avicāro samādhi bhāvito ahosi, sappītikopi samādhi bhāvito ahosi, nippītikopi samādhi bhāvito ahosi,
sātasahagatopi samādhi bhāvito ahosi, upekkhāsahagatopi samādhi bhāvito ahosi. Ñāṇañca pana me dassanaŋ
udapādi, akuppā me cetovimutti. Ayamantimā jāti, natthi dāni punabbhavo’ ti.
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā anuruddho bhagavato bhāsitaŋ abhinandīti.
Upakkilesasuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.
9. Bālapaṇḍitasuttaŋ
etadavoca–
‘Tīṇimāni, bhikkhave, bālassa bālalakkhaṇāni bālanimittāni bālāpadānāni. Katamāni tīṇi? Idha, bhikkhave,
bālo duccintitacintī ca hoti dubbhāsitabhāsī ca dukkaṭakammakārī ca. No cetaŋ, bhikkhave, bālo (p. 3.202)
duccintitacintī ca abhavissa dubbhāsitabhāsī ca dukkaṭakammakārī ca kena naŋ paṇḍitā jāneyyuŋ– “bālo ayaŋ bhavaŋ
asappuriso” ti? Yasmā ca kho, bhikkhave, bālo duccintitacintī ca hoti dubbhāsitabhāsī ca dukkaṭakammakārī ca
tasmā naŋ paṇḍitā jānanti– “bālo ayaŋ bhavaŋ asappuriso” ti. Sa kho so, bhikkhave, bālo tividhaŋ diṭṭheva dhamme
dukkhaŋ domanassaŋ paṭisaŋvedeti. Sace, bhikkhave, bālo sabhāyaŋ vā nisinno hoti, rathikāya vā nisinno hoti,
singhāṭake vā nisinno hoti; tatra ce jano tajjaŋ tassāruppaŋ kathaŋ manteti. Sace, bhikkhave, bālo pāṇātipātī hoti,
adinnādāyī hoti, kāmesumicchācārī hoti, musāvādī hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhāyī hoti, tatra, bhikkhave, bālassa
evaŋ hoti “yaŋ kho jano tajjaŋ tassāruppaŋ kathaŋ manteti, saŋvijjanteva te dhammā mayi, ahañca tesu dhammesu
sandissāmī” ti. Idaŋ, bhikkhave, bālo paṭhamaŋ diṭṭheva dhamme dukkhaŋ domanassaŋ paṭisaŋvedeti.
247. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bālo passati rājāno coraŋ āgucāriŋ gahetvā vividhā kammakāraṇā kārente–
kasāhipi tāḷente vettehipi tāḷente addhadaṇḍakehipi tāḷente hatthampi chindante pādampi chindante hatthapādampi
chindante kaṇṇampi chindante nāsampi chindante kaṇṇanāsampi chindante bilangathālikampi karonte
sankhamuṇḍikampi karonte rāhumukhampi karonte jotimālikampi karonte hatthapajjotikampi karonte
erakavattikampi karonte cīrakavāsikampi karonte eṇeyyakampi karonte baḷisamaŋsikampi karonte kahāpaṇikampi
karonte khārāpatacchikampi karonte palighaparivattikampi karonte palālapīṭhakampi karonte tattenapi telena
osiñcante sunakhehipi khādāpente jīvantampi sūle uttāsente asināpi sīsaŋ chindante. Tatra, bhikkhave, bālassa evaŋ
hoti– “yathārūpānaŋ kho pāpakānaŋ kammānaŋ hetu rājāno coraŋ āgucāriŋ gahetvā vividhā kammakāraṇā kārenti–
kasāhipi tāḷenti …pe… asināpi sīsaŋ chindanti; saŋvijjanteva te dhammā mayi, ahañca tesu dhammesu sandissāmi.
Maŋ cepi rājāno jāneyyuŋ, mampi rājāno gahetvā (p. 3.203) vividhā kammakāraṇā kāreyyuŋ– kasāhipi tāḷeyyuŋ …
pe… jīvantampi sūle uttāseyyuŋ, asināpi sīsaŋ chindeyyun” ti. Idampi, bhikkhave, bālo dutiyaŋ diṭṭheva dhamme
dukkhaŋ domanassaŋ paṭisaŋvedeti.
248. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, bālaŋ pīṭhasamārūḷhaŋ vā mañcasamārūḷhaŋ vā chamāyaŋ vā semānaŋ,
yānissa pubbe pāpakāni kammāni katāni kāyena duccaritāni vācāya duccaritāni manasā duccaritāni tānissa tamhi
samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Seyyathāpi, bhikkhave, mahataŋ pabbatakūṭānaŋ chāyā
sāyanhasamayaŋ pathaviyā olambanti ajjholambanti abhippalambanti; evameva kho, bhikkhave, bālaŋ
pīṭhasamārūḷhaŋ vā mañcasamārūḷhaŋ vā chamāyaŋ vā semānaŋ, yānissa pubbe pāpakāni kammāni katāni kāyena
duccaritāni vācāya duccaritāni manasā duccaritāni tānissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti.
Tatra, bhikkhave, bālassa evaŋ hoti– “akataŋ vata me kalyāṇaŋ, akataŋ kusalaŋ, akataŋ bhīruttāṇaŋ; kataŋ pāpaŋ,
kataŋ luddaŋ, kataŋ kibbisaŋ. Yāvatā, bho, akatakalyāṇānaŋ akatakusalānaŋ akatabhīruttāṇānaŋ katapāpānaŋ
kataluddānaŋ katakibbisānaŋ gati taŋ gatiŋ pecca gacchāmī” ti. So socati kilamati paridevati urattāḷiŋ kandati
sammohaŋ āpajjati. Idampi, bhikkhave, bālo tatiyaŋ diṭṭheva dhamme dukkhaŋ domanassaŋ paṭisaŋvedeti.
‘Sa kho so, bhikkhave, bālo kāyena duccaritaŋ caritvā vācāya duccaritaŋ caritvā manasā duccaritaŋ caritvā
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati. Yaŋ kho taŋ, bhikkhave, sammā
vadamāno vadeyya– “ekantaŋ aniṭṭhaŋ ekantaŋ akantaŋ ekantaŋ amanāpan” ti, nirayameva taŋ sammā vadamāno
vadeyya– “ekantaŋ aniṭṭhaŋ ekantaŋ akantaŋ ekantaŋ amanāpan” ti. Yāvañcidaŋ, bhikkhave, upamāpi na sukarā yāva
dukkhā nirayā’ ti.
249. Evaŋ vutte, aññataro bhikkhu bhagavantaŋ etadavoca – ‘sakkā pana, bhante, upamaŋ kātun’ ti? ‘Sakkā
bhikkhū’ ti bhagavā avoca. Seyyathāpi, bhikkhu, coraŋ āgucāriŋ gahetvā rañño dasseyyuŋ– “ayaŋ kho, deva, coro
āgucārī, imassa yaŋ icchasi taŋ daṇḍaŋ paṇehī” ti. Tamenaŋ rājā evaŋ vadeyya– “gacchatha, bho, imaŋ purisaŋ
pubbaṇhasamayaŋ sattisatena hanathā” ti (p. 3.204) Tamenaŋ pubbaṇhasamayaŋ sattisatena haneyyuŋ. Atha rājā
majjhanhikasamayaŋ evaŋ vadeyya– “ambho, kathaŋ so puriso” ti? ‘“Tatheva, deva, jīvatī” ti. Tamenaŋ rājā evaŋ
vadeyya– “gacchatha, bho, taŋ purisaŋ majjhanhikasamayaŋ sattisatena hanathā” ti. Tamenaŋ majjhanhikasamayaŋ
sattisatena haneyyuŋ. Atha rājā sāyanhasamayaŋ evaŋ vadeyya– “ambho, kathaŋ so puriso” ti? “Tatheva, deva,
jīvatī” ti. Tamenaŋ rājā evaŋ vadeyya– “gacchatha, bho, taŋ purisaŋ sāyanhasamayaŋ sattisatena hanathā” ti.
Tamenaŋ sāyanhasamayaŋ sattisatena haneyyuŋ. Taŋ kiŋ maññatha bhikkhave, api nu so puriso tīhi sattisatehi
haññamāno tatonidānaŋ dukkhaŋ domanassaŋ paṭisaŋvediyethā’ ti? ‘Ekissāpi, bhante, sattiyā haññamāno so puriso
tatonidānaŋ dukkhaŋ domanassaŋ paṭisaŋvediyetha, ko pana vādo tīhi sattisatehī’ ti?
250. Atha kho bhagavā parittaŋ pāṇimattaŋ pāsāṇaŋ gahetvā bhikkhū āmantesi– ‘taŋ kiŋ maññatha,
bhikkhave, katamo nu kho mahantataro– yo cāyaŋ mayā paritto pāṇimatto pāsāṇo gahito, yo ca himavā pabbatarājā’
ti? ‘Appamattako ayaŋ, bhante, bhagavatā paritto pāṇimatto pāsāṇo gahito, himavantaŋ pabbatarājānaŋ upanidhāya
sankhampi na upeti, kalabhāgampi na upeti, upanidhampi na upeti’. ‘Evameva kho, bhikkhave, yaŋ so puriso tīhi
sattisatehi haññamāno tatonidānaŋ dukkhaŋ domanassaŋ paṭisaŋvedeti taŋ nirayakassa dukkhassa upanidhāya
sankhampi na upeti, kalabhāgampi na upeti, upanidhampi na upeti’.
‘Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā pañcavidhabandhanaŋ nāma kammakāraṇaŋ karonti– tattaŋ ayokhilaŋ
hatthe gamenti, tattaŋ ayokhilaŋ dutiye hatthe gamenti, tattaŋ ayokhilaŋ pāde gamenti, tattaŋ ayokhilaŋ dutiye pāde
gamenti, tattaŋ ayokhilaŋ majjhe urasmiŋ gamenti. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva
kālaŋ karoti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti . Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā saŋvesetvā kuṭhārīhi tacchanti.
So tattha dukkhā tibbā …pe… byantīhoti. Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā uddhaŋpādaŋ adhosiraŋ gahetvā vāsīhi
tacchanti. So (p. 3.205) tattha dukkhā tibbā …pe… byantīhoti. Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā rathe yojetvā
ādittāya pathaviyā sampajjalitāya sajotibhūtāya sārentipi paccāsārentipi So tattha dukkhā tibbā …pe… byantīhoti.
Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā mahantaŋ angārapabbataŋ ādittaŋ sampajjalitaŋ sajotibhūtaŋ āropentipi oropentipi.
So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālaŋ karoti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti.
Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā uddhaŋpādaŋ adhosiraŋ gahetvā tattāya lohakumbhiyā pakkhipanti ādittāya
sampajjalitāya sajotibhūtāya. So tattha pheṇuddehakaŋ paccati. So tattha pheṇuddehakaŋ paccamāno sakimpi uddhaŋ
gacchati, sakimpi adho gacchati, sakimpi tiriyaŋ gacchati. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca
tāva kālankaroti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti. Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā mahāniraye pakkhipanti. So
kho pana, bhikkhave, mahānirayo–
‘Catukkaṇṇo catudvāro, vibhatto bhāgaso mito;
Ayopākārapariyanto, ayasā paṭikujjito.
‘Tassa ayomayā bhūmi, jalitā tejasā yutā;
Samantā yojanasataŋ, pharitvā tiṭṭhati sabbadā’.
‘Anekapariyāyenapi kho ahaŋ, bhikkhave, nirayakathaŋ katheyyaŋ; yāvañcidaŋ, bhikkhave, na sukarā
akkhānena pāpuṇituŋ yāva dukkhā nirayā.
251. ‘Santi, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā tiṇabhakkhā. Te allānipi tiṇāni sukkhānipi tiṇāni dantullehakaŋ
khādanti. Katame ca, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā tiṇabhakkhā? Hatthī assā goṇā gadrabhā ajā migā, ye vā
panaññepi keci tiracchānagatā pāṇā tiṇabhakkhā. Sa kho so, bhikkhave, bālo idha pubbe rasādo idha pāpāni kammāni
karitvā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā tesaŋ sattānaŋ sahabyataŋ upapajjati ye te sattā tiṇabhakkhā.
‘Santi, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā gūthabhakkhā. Te dūratova gūthagandhaŋ ghāyitvā dhāvanti– “ettha
bhuñjissāma, ettha bhuñjissāmā” ti. Seyyathāpi (p. 3.206) nāma brāhmaṇā āhutigandhena dhāvanti– “ettha
bhuñjissāma, ettha bhuñjissāmā” ti; evameva kho, bhikkhave, santi tiracchānagatā pāṇā gūthabhakkhā, te dūratova
gūthagandhaŋ ghāyitvā dhāvanti– “ettha bhuñjissāma, ettha bhuñjissāmā” ti. Katame ca, bhikkhave, tiracchānagatā
pāṇā gūthabhakkhā? Kukkuṭā sūkarā soṇā singālā, ye vā panaññepi keci tiracchānagatā pāṇā gūthabhakkhā. Sa kho
so, bhikkhave, bālo idha pubbe rasādo idha pāpāni kammāni karitvā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā tesaŋ sattānaŋ
sahabyataŋ upapajjati ye te sattā gūthabhakkhā.
‘Santi, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā andhakāre jāyanti andhakāre jīyanti andhakāre mīyanti . Katame ca,
bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā andhakāre jāyanti andhakāre jīyanti andhakāre mīyanti? Kīṭā puḷavā gaṇḍuppādā, ye
vā panaññepi keci tiracchānagatā pāṇā andhakāre jāyanti andhakāre jīyanti andhakāre mīyanti. Sa kho so, bhikkhave,
bālo idha pubbe rasādo, idha pāpāni kammāni karitvā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā tesaŋ sattānaŋ sahabyataŋ
upapajjati ye te sattā andhakāre jāyanti andhakāre jīyanti andhakāre mīyanti.
‘Santi, bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā udakasmiŋ jāyanti udakasmiŋ jīyanti udakasmiŋ mīyanti. Katame ca,
bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā udakasmiŋ jāyanti udakasmiŋ jīyanti udakasmiŋ mīyanti? Macchā kacchapā
susumārā, ye vā panaññepi keci tiracchānagatā pāṇā udakasmiŋ jāyanti udakasmiŋ jīyanti udakasmiŋ mīyanti. Sa kho
so, bhikkhave, bālo idha pubbe rasādo idha pāpāni kammāni karitvā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā tesaŋ sattānaŋ
sahabyataŋ upapajjati ye te sattā udakasmiŋ jāyanti udakasmiŋ jīyanti udakasmiŋ mīyanti.
‘Santi bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā asucismiŋ jāyanti asucismiŋ jīyanti asucismiŋ mīyanti. Katame ca,
bhikkhave, tiracchānagatā pāṇā asucismiŋ jāyanti asucismiŋ jīyanti asucismiŋ mīyanti? Ye te, bhikkhave, sattā
pūtimacche vā jāyanti pūtimacche vā jīyanti pūtimacche vā mīyanti pūtikuṇape vā …pe… pūtikummāse vā…
candanikāya vā… oligalle (p. 3.207) vā jāyanti, (ye vā panaññepi keci tiracchānagatā pāṇā asucismiŋ jāyanti
asucismiŋ jīyanti asucismiŋ mīyanti.) Sa kho so, bhikkhave, bālo idha pubbe rasādo idha pāpāni kammāni karitvā
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā tesaŋ sattānaŋ sahabyataŋ upapajjati ye te sattā asucismiŋ jāyanti asucismiŋ jīyanti
asucismiŋ mīyanti.
‘Anekapariyāyenapi kho ahaŋ, bhikkhave, tiracchānayonikathaŋ katheyyaŋ; yāvañcidaŋ, bhikkhave, na
sukaraŋ akkhānena pāpuṇituŋ yāva dukkhā tiracchānayoni.
252. ‘Seyyathāpi, bhikkhave, puriso ekacchiggalaŋ yugaŋ mahāsamudde pakkhipeyya. Tamenaŋ
puratthimo vāto pacchimena saŋhareyya, pacchimo vāto puratthimena saŋhareyya, uttaro vāto dakkhiṇena
saŋhareyya, dakkhiṇo vāto uttarena saŋhareyya. Tatrāssa kāṇo kacchapo, so vassasatassa vassasatassa accayena sakiŋ
ummujjeyya. Taŋ kiŋ maññatha, bhikkhave, api nu so kāṇo kacchapo amusmiŋ ekacchiggale yuge gīvaŋ paveseyyā’
ti? (‘no hetaŋ, bhante’.) ‘Yadi pana, bhante, kadāci karahaci dīghassa addhuno accayenā’ ti. ‘Khippataraŋ kho so,
bhikkhave, kāṇo kacchapo amusmiŋ ekacchiggale yuge gīvaŋ paveseyya, ato dullabhatarāhaŋ, bhikkhave,
manussattaŋ vadāmi sakiŋ vinipātagatena bālena. Taŋ kissa hetu? Na hettha, bhikkhave, atthi dhammacariyā
samacariyā kusalakiriyā puññakiriyā. Aññamaññakhādikā ettha, bhikkhave, vattati dubbalakhādikā’.
‘Sa kho so, bhikkhave, bālo sace kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena manussattaŋ āgacchati, yāni
tāni nīcakulāni– caṇḍālakulaŋ vā nesādakulaŋ vā venakulaŋ vā rathakārakulaŋ vā pukkusakulaŋ vā. Tathārūpe kule
paccājāyati dalidde appannapānabhojane kasiravuttike, yattha kasirena ghāsacchādo labbhati. So ca hoti dubbaṇṇo
duddasiko (p. 3.208) okoṭimako bavhābādho kāṇo vā kuṇī vā khujjo vā pakkhahato vā na lābhī annassa pānassa
vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa. So kāyena duccaritaŋ carati vācāya duccaritaŋ
carati manasā duccaritaŋ carati. So kāyena duccaritaŋ caritvā vācāya duccaritaŋ caritvā manasā duccaritaŋ caritvā
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati.
‘Seyyathāpi, bhikkhave, akkhadhutto paṭhameneva kaliggahena puttampi jīyetha, dārampi jīyetha, sabbaŋ
sāpateyyampi jīyetha, uttaripi adhibandhaŋ nigaccheyya. Appamattako so, bhikkhave, kaliggaho yaŋ so akkhadhutto
paṭhameneva kaliggahena puttampi jīyetha, dārampi jīyetha, sabbaŋ sāpateyyampi jīyetha, uttaripi adhibandhaŋ
nigaccheyya. Atha kho ayameva tato mahantataro kaliggaho yaŋ so bālo kāyena duccaritaŋ caritvā vācāya duccaritaŋ
caritvā manasā duccaritaŋ caritvā kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati. Ayaŋ,
bhikkhave, kevalā paripūrā bālabhūmī’ ti.
253. ‘Tīṇimāni, bhikkhave, paṇḍitassa paṇḍitalakkhaṇāni paṇḍitanimittāni paṇḍitāpadānāni. Katamāni tīṇi?
Idha, bhikkhave, paṇḍito sucintitacintī ca hoti subhāsitabhāsī ca sukatakammakārī ca. No cetaŋ, bhikkhave, paṇḍito
sucintitacintī ca abhavissa subhāsitabhāsī ca sukatakammakārī ca, kena naŋ paṇḍitā jāneyyuŋ– “paṇḍito ayaŋ bhavaŋ
sappuriso” ti? Yasmā ca kho, bhikkhave, paṇḍito sucintitacintī ca hoti subhāsitabhāsī ca sukatakammakārī ca tasmā
naŋ paṇḍitā jānanti– “paṇḍito ayaŋ bhavaŋ sappuriso” ti. Sa kho so, bhikkhave, paṇḍito tividhaŋ diṭṭheva dhamme
sukhaŋ somanassaŋ paṭisaŋvedeti. Sace, bhikkhave, paṇḍito sabhāyaŋ vā nisinno hoti, rathikāya vā nisinno hoti,
singhāṭake vā nisinno hoti; tatra ce jano tajjaŋ tassāruppaŋ kathaŋ manteti (p. 3.209) Sace, bhikkhave, paṇḍito
pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesumicchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti,
surāmerayamajjappamādaṭṭhānā paṭivirato hoti; tatra, bhikkhave, paṇḍitassa evaŋ hoti– “yaŋ kho jano tajjaŋ
tassāruppaŋ kathaŋ manteti; saŋvijjanteva te dhammā mayi, ahañca tesu dhammesu sandissāmī” ti. Idaŋ, bhikkhave,
paṇḍito paṭhamaŋ diṭṭheva dhamme sukhaŋ somanassaŋ paṭisaŋvedeti.
254. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, paṇḍito passati rājāno coraŋ āgucāriŋ gahetvā vividhā kammakāraṇā
kārente– kasāhipi tāḷente vettehipi tāḷente addhadaṇḍakehipi tāḷente hatthampi chindante pādampi chindante
hatthapādampi chindante kaṇṇampi chindante nāsampi chindante kaṇṇanāsampi chindante bilangathālikampi karonte
sankhamuṇḍikampi karonte rāhumukhampi karonte jotimālikampi karonte hatthapajjotikampi karonte
erakavattikampi karonte cīrakavāsikampi karonte eṇeyyakampi karonte balisamaŋsikampi karonte kahāpaṇikampi
karonte khārāpatacchikampi karonte palighaparivattikampi karonte palālapīṭhakampi karonte tattenapi telena
osiñcante sunakhehipi khādāpente jīvantampi sūle uttāsente asināpi sīsaŋ chindante. Tatra, bhikkhave, paṇḍitassa
evaŋ hoti – “yathārūpānaŋ kho pāpakānaŋ kammānaŋ hetu rājāno coraŋ āgucāriŋ gahetvā vividhā kammakāraṇā
kārenti kasāhipi tāḷenti, vettehipi tāḷenti, addhadaṇḍakehipi tāḷenti, hatthampi chindanti pādampi chindanti,
hatthapādampi chindanti, kaṇṇampi chindanti, nāsampi chindanti, kaṇṇanāsampi chindanti, bilangathālikampi
karonti, sankhamuṇḍikampi karonti, rāhumukhampi karonti, jotimālikampi karonti, hatthapajjotikampi karonti,
erakavattikampi karonti, cīrakavāsikampi karonti, eṇeyyakampi karonti, balisamaŋsikampi karonti, kahāpaṇikampi
karonti, khārāpatacchikampi karonti, palighaparivattikampi karonti, palālapīṭhakampi karonti, tattenapi telena
osiñcanti, sunakhehipi khādāpenti, jīvantampi sūle uttāsenti, asināpi sīsaŋ chindanti, na te dhammā mayi saŋvijjanti,
ahañca na tesu dhammesu sandissāmī” ti. Idampi, bhikkhave, paṇḍito dutiyaŋ diṭṭheva dhamme sukhaŋ somanassaŋ
paṭisaŋvedeti.
255. ‘Puna (p. 3.210) caparaŋ, bhikkhave, paṇḍitaŋ pīṭhasamārūḷhaŋ vā mañcasamārūḷhaŋ vā chamāyaŋ vā
semānaŋ, yānissa pubbe kalyāṇāni kammāni katāni kāyena sucaritāni vācāya sucaritāni manasā sucaritāni tānissa
tamhi samaye olambanti …pe… seyyathāpi, bhikkhave, mahataŋ pabbatakūṭānaŋ chāyā sāyanhasamayaŋ pathaviyā
olambanti ajjholambanti abhippalambanti; evameva kho, bhikkhave, paṇḍitaŋ pīṭhasamārūḷhaŋ vā mañcasamārūḷhaŋ
vā chamāyaŋ vā semānaŋ yānissa pubbe kalyāṇāni kammāni katāni kāyena sucaritāni vācāya sucaritāni manasā
sucaritāni tānissa tamhi samaye olambanti ajjholambanti abhippalambanti. Tatra, bhikkhave, paṇḍitassa evaŋ hoti
“akataŋ vata me pāpaŋ, akataŋ luddaŋ, akataŋ kibbisaŋ; kataŋ kalyāṇaŋ, kataŋ kusalaŋ, kataŋ bhīruttāṇaŋ. Yāvatā,
bho, akatapāpānaŋ akataluddānaŋ akatakibbisānaŋ katakalyāṇānaŋ katakusalānaŋ katabhīruttāṇānaŋ gati taŋ gatiŋ
pecca gacchāmī” ti. So na socati, na kilamati, na paridevati, na urattāḷiŋ kandati, na sammohaŋ āpajjati. Idampi,
bhikkhave, paṇḍito tatiyaŋ diṭṭheva dhamme sukhaŋ somanassaŋ paṭisaŋvedeti.
‘Sa kho so, bhikkhave, paṇḍito kāyena sucaritaŋ caritvā vācāya sucaritaŋ caritvā manasā sucaritaŋ caritvā
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. Yaŋ kho taŋ, bhikkhave, sammā vadamāno vadeyya–
“ekantaŋ iṭṭhaŋ ekantaŋ kantaŋ ekantaŋ manāpan” ti, saggameva taŋ sammā vadamāno vadeyya– “ekantaŋ iṭṭhaŋ
ekantaŋ kantaŋ ekantaŋ manāpan” ti. Yāvañcidaŋ, bhikkhave, upamāpi na sukarā yāva sukhā saggā’ ti.
256. Evaŋ vutte, aññataro bhikkhu bhagavantaŋ etadavoca – ‘sakkā pana, bhante, upamaŋ kātun’ ti? ‘Sakkā
bhikkhū’ ti bhagavā avoca. ‘Seyyathāpi, bhikkhave, rājā cakkavattī sattahi ratanehi samannāgato catūhi ca iddhīhi
tatonidānaŋ sukhaŋ somanassaŋ paṭisaŋvedeti. Katamehi sattahi? Idha, bhikkhave, rañño khattiyassa
muddhāvasittassa tadahuposathe pannarase sīsaŋnhātassa uposathikassa uparipāsādavaragatassa dibbaŋ cakkaratanaŋ
pātubhavati sahassāraŋ sanemikaŋ sanābhikaŋ sabbākāraparipūraŋ. Taŋ disvāna rañño khattiyassa muddhāvasittassa
evaŋ hoti – “sutaŋ kho pana metaŋ (p. 3.211) yassa rañño khattiyassa muddhāvasittassa tadahuposathe pannarase
sīsaŋnhātassa uposathikassa uparipāsādavaragatassa dibbaŋ cakkaratanaŋ pātubhavati sahassāraŋ sanemikaŋ
sanābhikaŋ sabbākāraparipūraŋ, so hoti rājā cakkavattīti. Assaŋ nu kho ahaŋ rājā cakkavattī”’ ti?
‘Atha kho, bhikkhave, rājā khattiyo muddhāvasitto vāmena hatthena bhinkāraŋ gahetvā dakkhiṇena
hatthena cakkaratanaŋ abbhukkirati– “pavattatu bhavaŋ cakkaratanaŋ, abhivijinātu bhavaŋ cakkaratanan” ti. Atha
kho taŋ, bhikkhave, cakkaratanaŋ puratthimaŋ disaŋ pavattati. Anvadeva rājā cakkavattī saddhiŋ caturanginiyā
senāya. Yasmiŋ kho pana, bhikkhave, padese cakkaratanaŋ patiṭṭhāti tattha rājā cakkavattī vāsaŋ upeti saddhiŋ
caturanginiyā senāya. Ye kho pana, bhikkhave puratthimāya disāya paṭirājāno te rājānaŋ cakkavattiŋ upasankamitvā
evamāhaŋsu– “ehi kho, mahārāja! Svāgataŋ te, mahārāja ! Sakaŋ te, mahārāja! Anusāsa, mahārājā” ti Rājā cakkavattī
evamāha– “pāṇo na hantabbo, adinnaŋ nādātabbaŋ, kāmesumicchā na caritabbā, musā na bhāsitabbā, majjaŋ na
pātabbaŋ, yathābhuttañca bhuñjathā” ti. Ye kho pana, bhikkhave, puratthimāya disāya paṭirājāno te rañño
cakkavattissa anuyantā bhavanti .
257. ‘Atha kho taŋ, bhikkhave, cakkaratanaŋ puratthimaŋ samuddaŋ ajjhogāhetvā paccuttaritvā dakkhiṇaŋ
disaŋ pavattati …pe… dakkhiṇaŋ samuddaŋ ajjhogāhetvā paccuttaritvā pacchimaŋ disaŋ pavattati… pacchimaŋ
samuddaŋ ajjhogāhetvā paccuttaritvā uttaraŋ disaŋ pavattati anvadeva rājā cakkavattī saddhiŋ caturanginiyā senāya.
Yasmiŋ kho pana, bhikkhave, padese cakkaratanaŋ patiṭṭhāti tattha rājā cakkavattī vāsaŋ upeti saddhiŋ caturanginiyā
senāya.
‘Ye kho pana, bhikkhave, uttarāya disāya paṭirājāno te rājānaŋ cakkavattiŋ upasankamitvā evamāhaŋsu–
“ehi kho, mahārāja! Svāgataŋ te, mahārāja! Sakaŋ te, mahārāja! Anusāsa, mahārājā” ti. Rājā cakkavattī evamāha–
“pāṇo na hantabbo, adinnaŋ nādātabbaŋ, kāmesumicchā na (p. 3.212) caritabbā, musā na bhāsitabbā, majjaŋ na
pātabbaŋ; yathābhuttañca bhuñjathā” ti. Ye kho pana, bhikkhave, uttarāya disāya paṭirājāno te rañño cakkavattissa
anuyantā bhavanti.
‘Atha kho taŋ, bhikkhave, cakkaratanaŋ samuddapariyantaŋ pathaviŋ abhivijinitvā tameva rājadhāniŋ
paccāgantvā rañño cakkavattissa antepuradvāre akkhāhataŋ maññe tiṭṭhati rañño cakkavattissa antepuradvāraŋ
upasobhayamānaŋ. Rañño, bhikkhave, cakkavattissa evarūpaŋ cakkaratanaŋ pātubhavati.
258. ‘Puna caparaŋ, bhikkhave, rañño cakkavattissa hatthiratanaŋ pātubhavati– sabbaseto sattappatiṭṭho
iddhimā vehāsangamo uposatho nāma nāgarājā. Taŋ disvāna rañño cakkavattissa cittaŋ pasīdati– “bhaddakaŋ vata,
bho, hatthiyānaŋ, sace damathaŋ upeyyā” ti. Atha kho taŋ, bhikkhave, hatthiratanaŋ seyyathāpi nāma bhaddo
hatthājānīyo dīgharattaŋ suparidanto evameva damathaŋ upeti. Bhūtapubbaŋ, bhikkhave, rājā cakkavattī tameva
hatthiratanaŋ vīmaŋsamāno pubbaṇhasamayaŋ abhiruhitvā samuddapariyantaŋ pathaviŋ anusaŋyāyitvā tameva
rājadhāniŋ paccāgantvā pātarāsamakāsi. Rañño, bhikkhave, cakkavattissa evarūpaŋ hatthiratanaŋ pātubhavati.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, rañño cakkavattissa assaratanaŋ pātubhavati– sabbaseto kāḷasīso muñjakeso
iddhimā vehāsangamo valāhako nāma assarājā. Taŋ disvāna rañño cakkavattissa cittaŋ pasīdati– “bhaddakaŋ vata,
bho, assayānaŋ, sace damathaŋ upeyyā” ti. Atha kho taŋ, bhikkhave, assaratanaŋ seyyathāpi nāma bhaddo assājānīyo
dīgharattaŋ suparidanto evameva damathaŋ upeti. Bhūtapubbaŋ, bhikkhave, rājā cakkavattī tameva assaratanaŋ
vīmaŋsamāno pubbaṇhasamayaŋ abhiruhitvā samuddapariyantaŋ pathaviŋ anusaŋyāyitvā tameva rājadhāniŋ
paccāgantvā pātarāsamakāsi. Rañño, bhikkhave, cakkavattissa evarūpaŋ assaratanaŋ pātubhavati.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, rañño cakkavattissa maṇiratanaŋ pātubhavati. So hoti maṇi veḷuriyo subho
jātimā aṭṭhaŋso suparikammakato Tassa kho pana, bhikkhave, maṇiratanassa ābhā samantā yojanaŋ phuṭā hoti.
Bhūtapubbaŋ, bhikkhave, rājā cakkavattī tameva maṇiratanaŋ vīmaŋsamāno caturanginiŋ (p. 3.213) senaŋ
sannayhitvā maṇiŋ dhajaggaŋ āropetvā rattandhakāratimisāya pāyāsi. Ye kho pana, bhikkhave, samantā gāmā ahesuŋ
te tenobhāsena kammante payojesuŋ “divā” ti maññamānā. Rañño, bhikkhave, cakkavattissa evarūpaŋ maṇiratanaŋ
pātubhavati.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, rañño cakkavattissa itthiratanaŋ pātubhavati. Sā abhirūpā dassanīyā pāsādikā
paramāya vaṇṇapokkharatāya samannāgatā nātidīghā nātirassā nātikisā nātithūlā nātikāḷikā nāccodātā, atikkantā
mānusaŋ vaṇṇaŋ, appattā dibbaŋ vaṇṇaŋ. Tassa kho pana, bhikkhave, itthiratanassa evarūpo kāyasamphasso hoti
seyyathāpi nāma tūlapicuno vā kappāsapicuno vā. Tassa kho pana, bhikkhave, itthiratanassa sīte uṇhāni gattāni honti,
uṇhe sītāni gattāni honti. Tassa kho pana, bhikkhave, itthiratanassa kāyato candanagandho vāyati, mukhato
uppalagandho vāyati. Taŋ kho pana, bhikkhave, itthiratanaŋ rañño cakkavattissa pubbuṭṭhāyinī hoti pacchānipātinī
kinkārapaṭissāvinī manāpacārinī piyavādinī. Taŋ kho pana, bhikkhave, itthiratanaŋ rājānaŋ cakkavattiŋ manasāpi no
aticarati, kuto pana kāyena? Rañño, bhikkhave, cakkavattissa evarūpaŋ itthiratanaŋ pātubhavati.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, rañño cakkavattissa gahapatiratanaŋ pātubhavati. Tassa kammavipākajaŋ
dibbacakkhu pātubhavati, yena nidhiŋ passati sassāmikampi assāmikampi. So rājānaŋ cakkavattiŋ upasankamitvā
evamāha– “appossukko tvaŋ, deva, hohi. Ahaŋ te dhanena dhanakaraṇīyaŋ karissāmī” ti. Bhūtapubbaŋ, bhikkhave,
rājā cakkavattī tameva gahapatiratanaŋ vīmaŋsamāno nāvaŋ abhiruhitvā majjhe gangāya nadiyā sotaŋ ogāhitvā
gahapatiratanaŋ etadavoca– “attho me, gahapati, hiraññasuvaṇṇenā” ti. “Tena hi, mahārāja, ekaŋ tīraŋ nāvā upetū” ti.
“Idheva me, gahapati, attho hiraññasuvaṇṇenā” ti. Atha kho taŋ, bhikkhave, gahapatiratanaŋ ubhohi hatthehi udake
omasitvā pūraŋ hiraññasuvaṇṇassa kumbhiŋ uddharitvā rājānaŋ cakkavattiŋ etadavoca– “alamettāvatā, mahārāja!
Katamettāvatā, mahārāja! Pūjitamettāvatā, mahārājā” ti. Rājā cakkavattī evamāha– “alamettāvatā, gahapati!
Katamettāvatā, gahapati! Pūjitamettāvatā, gahapatī” ti (p. 3.214) Rañño, bhikkhave, cakkavattissa evarūpaŋ
gahapatiratanaŋ pātubhavati.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, rañño cakkavattissa pariṇāyakaratanaŋ pātubhavati– paṇḍito byatto medhāvī
paṭibalo rājānaŋ cakkavattiŋ upayāpetabbaŋ upayāpetuŋ apayāpetabbaŋ apayāpetuŋ ṭhapetabbaŋ ṭhapetuŋ. So rājānaŋ
cakkavattiŋ upasankamitvā evamāha– “appossukko tvaŋ deva, hohi. Ahamanusāsissāmī” ti. Rañño, bhikkhave,
cakkavattissa evarūpaŋ pariṇāyakaratanaŋ pātubhavati. Rājā, bhikkhave, cakkavattī imehi sattahi ratanehi
samannāgato hoti.
259. ‘Katamāhi catūhi iddhīhi? Idha, bhikkhave, rājā cakkavattī abhirūpo hoti dassanīyo pāsādiko paramāya
vaṇṇapokkharatāya samannāgato ativiya aññehi manussehi. Rājā, bhikkhave, cakkavattī imāya paṭhamāya iddhiyā
samannāgato hoti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, rājā cakkavattī dīghāyuko hoti ciraṭṭhitiko ativiya aññehi manussehi. Rājā,
bhikkhave, cakkavattī imāya dutiyāya iddhiyā samannāgato hoti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, rājā cakkavattī appābādho hoti appātanko samavepākiniyā gahaṇiyā
samannāgato nātisītāya nāccuṇhāya ativiya aññehi manussehi. Rājā, bhikkhave, cakkavattī imāya tatiyāya iddhiyā
samannāgato hoti.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, rājā cakkavattī brāhmaṇagahapatikānaŋ piyo hoti manāpo. Seyyathāpi,
bhikkhave, pitā puttānaŋ piyo hoti manāpo, evameva kho, bhikkhave, rājā cakkavattī brāhmaṇagahapatikānaŋ piyo
hoti manāpo. Raññopi, bhikkhave, cakkavattissa brāhmaṇagahapatikā piyā honti manāpā. Seyyathāpi, bhikkhave,
pitu puttā piyā honti manāpā, evameva kho, bhikkhave, raññopi cakkavattissa brāhmaṇagahapatikā piyā honti
manāpā.
‘Bhūtapubbaŋ (p. 3.215) bhikkhave, rājā cakkavattī caturanginiyā senāya uyyānabhūmiŋ niyyāsi. Atha kho,
bhikkhave, brāhmaṇagahapatikā rājānaŋ cakkavattiŋ upasankamitvā evamāhaŋsu– “ataramāno, deva, yāhi yathā taŋ
mayaŋ cirataraŋ passeyyāmā” ti. Rājāpi, bhikkhave, cakkavattī sārathiŋ āmantesi– “ataramāno sārathi, pesehi yathā
maŋ brāhmaṇagahapatikā cirataraŋ passeyyun” ti. Rājā, bhikkhave, cakkavattī imāya catutthāya iddhiyā
samannāgato hoti. Rājā, bhikkhave, cakkavattī imāhi catūhi iddhīhi samannāgato hoti.
‘Taŋ kiŋ maññatha, bhikkhave, api nu kho rājā cakkavattī imehi sattahi ratanehi samannāgato imāhi catūhi
ca iddhīhi tatonidānaŋ sukhaŋ somanassaŋ paṭisaŋvediyethā’ ti? ‘Ekamekenapi, bhante, ratanena samannāgato rājā
cakkavattī tatonidānaŋ sukhaŋ somanassaŋ paṭisaŋvediyetha, ko pana vādo sattahi ratanehi catūhi ca iddhīhī’ ti?
260. Atha kho bhagavā parittaŋ pāṇimattaŋ pāsāṇaŋ gahetvā bhikkhū āmantesi– ‘taŋ kiŋ maññatha,
bhikkhave, katamo nu kho mahantataro– yo cāyaŋ mayā paritto pāṇimatto pāsāṇo gahito yo ca himavā pabbatarājā’
ti? ‘Appamattako ayaŋ, bhante, bhagavatā paritto pāṇimatto pāsāṇo gahito; himavantaŋ pabbatarājānaŋ upanidhāya
sankhampi na upeti; kalabhāgampi na upeti; upanidhampi na upetī’ ti. ‘Evameva kho, bhikkhave, yaŋ rājā cakkavattī
sattahi ratanehi samannāgato catūhi ca iddhīhi tatonidānaŋ sukhaŋ somanassaŋ paṭisaŋvedeti taŋ dibbassa sukhassa
upanidhāya sankhampi na upeti; kalabhāgampi na upeti; upanidhampi na upeti’.
‘Sa kho so, bhikkhave, paṇḍito sace kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena manussattaŋ āgacchati,
yāni tāni uccākulāni– khattiyamahāsālakulaŋ vā brāhmaṇamahāsālakulaŋ vā gahapatimahāsālakulaŋ vā tathārūpe
kule paccājāyati aḍḍhe mahaddhane mahābhoge pahūtajātarūparajate pahūtavittūpakaraṇe pahūtadhanadhaññe. So ca
hoti abhirūpo dassanīyo pāsādiko paramāya (p. 3.216) vaṇṇapokkharatāya samannāgato, lābhī annassa pānassa
vatthassa yānassa mālāgandhavilepanassa seyyāvasathapadīpeyyassa. So kāyena sucaritaŋ carati, vācāya sucaritaŋ
carati, manasā sucaritaŋ carati. So kāyena sucaritaŋ caritvā, vācāya sucaritaŋ caritvā, manasā sucaritaŋ caritvā,
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. Seyyathāpi, bhikkhave, akkhadhutto paṭhameneva
kaṭaggahena mahantaŋ bhogakkhandhaŋ adhigaccheyya; appamattako so, bhikkhave, kaṭaggaho yaŋ so akkhadhutto
paṭhameneva kaṭaggahena mahantaŋ bhogakkhandhaŋ adhigaccheyya. Atha kho ayameva tato mahantataro
kaṭaggaho yaŋ so paṇḍito kāyena sucaritaŋ caritvā, vācāya sucaritaŋ caritvā, manasā sucaritaŋ caritvā kāyassa bhedā
paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. Ayaŋ, bhikkhave, kevalā paripūrā paṇḍitabhūmī’ ti.
Bālapaṇḍitasuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.
10. Devadūtasuttaŋ
etadavoca–
‘Seyyathāpi, bhikkhave, dve agārā sadvārā, tattha cakkhumā puriso majjhe ṭhito passeyya manusse gehaŋ
pavisantepi nikkhamantepi anucankamantepi anuvicarantepi; evameva kho ahaŋ, bhikkhave, dibbena cakkhunā
visuddhena atikkantamānusakena satte passāmi cavamāne upapajjamāne hīne paṇīte suvaṇṇe dubbaṇṇe, sugate
duggate yathākammūpage satte pajānāmi– “ime vata bhonto sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena
samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaŋ anupavādakā (p. 3.217) sammādiṭṭhikā
sammādiṭṭhikammasamādānā; te kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapannā. Ime vā pana bhonto
sattā kāyasucaritena samannāgatā vacīsucaritena samannāgatā manosucaritena samannāgatā ariyānaŋ anupavādakā
sammādiṭṭhikā sammādiṭṭhikammasamādānā; te kāyassa bhedā paraŋ maraṇā manussesu upapannā. Ime vata bhonto
sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaŋ upavādakā
micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā te kāyassa bhedā paraŋ maraṇā pettivisayaŋ upapannā. Ime vā pana
bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā ariyānaŋ
upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā; te kāyassa bhedā paraŋ maraṇā tiracchānayoniŋ upapannā.
Ime vā pana bhonto sattā kāyaduccaritena samannāgatā vacīduccaritena samannāgatā manoduccaritena samannāgatā
ariyānaŋ upavādakā micchādiṭṭhikā micchādiṭṭhikammasamādānā; te kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ
vinipātaŋ nirayaŋ upapannā”’ ti.
262. ‘Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā nānābāhāsu gahetvā yamassa rañño dassenti– “ayaŋ, deva, puriso
amatteyyo apetteyyo asāmañño abrāhmañño, na kule jeṭṭhāpacāyī. Imassa devo daṇḍaŋ paṇetū” ti. Tamenaŋ,
bhikkhave, yamo rājā paṭhamaŋ devadūtaŋ samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati– “ambho purisa, na tvaŋ
addasa manussesu paṭhamaŋ devadūtaŋ pātubhūtan” ti? So evamāha– “nāddasaŋ, bhante” ti.
‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, na tvaŋ addasa manussesu daharaŋ kumāraŋ
mandaŋ uttānaseyyakaŋ sake muttakarīse palipannaŋ semānan” ti? So evamāha– “addasaŋ, bhante”’ ti.
‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, tassa te viññussa sato mahallakassa na
etadahosi– ahampi khomhi jātidhammo, jātiŋ anatīto. Handāhaŋ kalyāṇaŋ karomi kāyena vācāya manasā” ti? So
evamāha– “nāsakkhissaŋ, bhante, pamādassaŋ, bhante”’ ti.
‘Tamenaŋ (p. 3.218) bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, pamādavatāya na kalyāṇamakāsi
kāyena vācāya manasā. Taggha tvaŋ, ambho purisa, tathā karissanti yathā taŋ pamattaŋ. Taŋ kho pana te etaŋ
pāpakammaŋ neva mātarā kataŋ na pitarā kataŋ na bhātarā kataŋ na bhaginiyā kataŋ na mittāmaccehi kataŋ na
ñātisālohitehi kataŋ na samaṇabrāhmaṇehi kataŋ na devatāhi kataŋ, tayāvetaŋ pāpakammaŋ kataŋ, tvaññevetassa
vipākaŋ paṭisaŋvedissasī”’ ti.
263. ‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā paṭhamaŋ devadūtaŋ samanuyuñjitvā samanugāhitvā samanubhāsitvā
dutiyaŋ devadūtaŋ samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati– “ambho purisa, na tvaŋ addasa manussesu dutiyaŋ
devadūtaŋ pātubhūtan” ti? So evamāha– “nāddasaŋ, bhante”’ ti.
‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, na tvaŋ addasa manussesu itthiŋ vā purisaŋ vā (
) jiṇṇaŋ gopānasivankaŋ bhoggaŋ daṇḍaparāyanaŋ pavedhamānaŋ gacchantaŋ āturaŋ gatayobbanaŋ khaṇḍadantaŋ
palitakesaŋ vilūnaŋ khalitasiraŋ valinaŋ tilakāhatagattan” ti? So evamāha– “addasaŋ, bhante”’ ti.
‘Tamenaŋ bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, tassa te viññussa sato mahallakassa na
etadahosi– ahampi khomhi jarādhammo, jaraŋ anatīto. Handāhaŋ kalyāṇaŋ karomi kāyena vācāya manasā” ti? So
evamāha– “nāsakkhissaŋ, bhante, pamādassaŋ, bhante”’ ti.
‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, pamādavatāya na kalyāṇamakāsi kāyena
vācāya manasā. Taggha tvaŋ, ambho purisa, tathā karissanti yathā taŋ pamattaŋ. Taŋ kho pana te etaŋ pāpakammaŋ
neva mātarā kataŋ na pitarā kataŋ na bhātarā kataŋ na bhaginiyā kataŋ na mittāmaccehi kataŋ na ñātisālohitehi kataŋ
na (p. 3.219) samaṇabrāhmaṇehi kataŋ na devatāhi kataŋ, tayāvetaŋ pāpakammaŋ kataŋ, tvaññevetassa vipākaŋ
paṭisaŋvedissasī”’ ti.
264. ‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā dutiyaŋ devadūtaŋ samanuyuñjitvā samanugāhitvā samanubhāsitvā
tatiyaŋ devadūtaŋ samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati– “ambho purisa, na tvaŋ addasa manussesu tatiyaŋ
devadūtaŋ pātubhūtan” ti? So evamāha– “nāddasaŋ, bhante”’ ti.
‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, na tvaŋ addasa manussesu itthiŋ vā purisaŋ vā
ābādhikaŋ dukkhitaŋ bāḷhagilānaŋ sake muttakarīse palipannaŋ semānaŋ aññehi vuṭṭhāpiyamānaŋ aññehi
saŋvesiyamānan” ti? So evamāha– “addasaŋ, bhante”’ ti.
etadahosi– ahampi khomhi byādhidhammo byādhiŋ anatīto. Handāhaŋ kalyāṇaŋ karomi kāyena vācāya manasā” ti?
So evamāha– “nāsakkhissaŋ, bhante, pamādassaŋ, bhante”’ ti.
na samaṇabrāhmaṇehi kataŋ na devatāhi kataŋ, tayāvetaŋ pāpakammaŋ kataŋ, tvaññevetassa vipākaŋ
265. ‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā tatiyaŋ devadūtaŋ samanuyuñjitvā samanugāhitvā samanubhāsitvā
catutthaŋ devadūtaŋ samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati– “ambho purisa, na tvaŋ addasa manussesu
catutthaŋ devadūtaŋ pātubhūtan” ti? So evamāha– “nāddasaŋ, bhante”’ ti.
‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, na tvaŋ addasa manussesu rājāno coraŋ
āgucāriŋ gahetvā vividhā kammakāraṇā kārente– kasāhipi tāḷente vettehipi tāḷente addhadaṇḍakehipi tāḷente
hatthampi chindante pādampi chindante hatthapādampi chindante kaṇṇampi chindante (p. 3.220) nāsampi chindante
kaṇṇanāsampi chindante bilangathālikampi karonte sankhamuṇḍikampi karonte rāhumukhampi karonte
jotimālikampi karonte hatthapajjotikampi karonte erakavattikampi karonte cīrakavāsikampi karonte eṇeyyakampi
karonte baḷisamaŋsikampi karonte kahāpaṇikampi karonte khārāpatacchikampi karonte palighaparivattikampi
karonte palālapīṭhakampi karonte tattenapi telena osiñcante sunakhehipi khādāpente jīvantampi sūle uttāsente asināpi
sīsaŋ chindante” ti? So evamāha– “addasaŋ, bhante”’ ti.
etadahosi– ye kira, bho, pāpakāni kammāni karonti te diṭṭheva dhamme evarūpā vividhā kammakāraṇā karīyanti,
kimangaŋ pana parattha Handāhaŋ kalyāṇaŋ karomi kāyena vācāya manasā” ti? So evamāha – “nāsakkhissaŋ,
bhante, pamādassaŋ, bhante”’ ti.
266. ‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā catutthaŋ devadūtaŋ samanuyuñjitvā samanugāhitvā samanubhāsitvā
pañcamaŋ devadūtaŋ samanuyuñjati samanugāhati samanubhāsati– “ambho purisa, na tvaŋ addasa manussesu
pañcamaŋ devadūtaŋ pātubhūtan” ti? So evamāha– “nāddasaŋ, bhante”’ ti.
‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, na tvaŋ addasa manussesu itthiŋ vā purisaŋ vā
ekāhamataŋ vā dvīhamataŋ vā tīhamataŋ vā uddhumātakaŋ vinīlakaŋ vipubbakajātan” ti? So evamāha– “addasaŋ,
bhante”’ ti.
‘Tamenaŋ (p. 3.221) bhikkhave, yamo rājā evamāha– “ambho purisa, tassa te viññussa sato mahallakassa
na etadahosi– ahampi khomhi maraṇadhammo, maraṇaŋ anatīto. Handāhaŋ kalyāṇaŋ karomi kāyena vācāya manasā”
ti? So evamāha– “nāsakkhissaŋ, bhante, pamādassaŋ, bhante”’ ti.
267. ‘Tamenaŋ, bhikkhave, yamo rājā pañcamaŋ devadūtaŋ samanuyuñjitvā samanugāhitvā
samanubhāsitvā tuṇhī hoti. Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā pañcavidhabandhanaŋ nāma kammakāraṇaŋ karonti–
tattaŋ ayokhilaŋ hatthe gamenti, tattaŋ ayokhilaŋ dutiye hatthe gamenti, tattaŋ ayokhilaŋ pāde gamenti, tattaŋ
ayokhilaŋ dutiye pāde gamenti, tattaŋ ayokhilaŋ majjhe-urasmiŋ gamenti. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā
vedanā vedeti, na ca tāva kālaŋ karoti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti. Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā
saŋvesetvā kuṭhārīhi tacchanti …pe… tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā uddhaŋpādaŋ adhosiraŋ gahetvā vāsīhi
tacchanti …pe… tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā rathe yojetvā ādittāya pathaviyā sampajjalitāya sajotibhūtāya
sārentipi, paccāsārentipi …pe… tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā mahantaŋ angārapabbataŋ ādittaŋ sampajjalitaŋ
sajotibhūtaŋ āropentipi oropentipi …pe… tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā uddhaŋpādaŋ adhosiraŋ gahetvā tattāya
lohakumbhiyā pakkhipanti ādittāya sampajjalitāya sajotibhūtāya. So tattha pheṇuddehakaŋ paccati. So tattha
pheṇuddehakaŋ paccamāno sakimpi uddhaŋ gacchati, sakimpi adho gacchati, sakimpi tiriyaŋ gacchati. So tattha
dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti. Tamenaŋ,
bhikkhave, nirayapālā mahāniraye pakkhipanti. So kho pana, bhikkhave, mahānirayo–
‘Catukkaṇṇo (p. 3.222) catudvāro, vibhatto bhāgaso mito;
Ayopākārapariyanto, ayasā paṭikujjito.
‘Tassa ayomayā bhūmi, jalitā tejasāyutā;
Samantā yojanasataŋ, pharitvā tiṭṭhati sabbadā’
268. ‘Tassa kho pana, bhikkhave, mahānirayassa puratthimāya bhittiyā acci uṭṭhahitvā pacchimāya bhittiyā
paṭihaññati, pacchimāya bhittiyā acci uṭṭhahitvā puratthimāya bhittiyā paṭihaññati, uttarāya bhittiyā acci uṭṭhahitvā
dakkhiṇāya bhittiyā paṭihaññati, dakkhiṇāya bhittiyā acci uṭṭhahitvā uttarāya bhittiyā paṭihaññati, heṭṭhā acci
uṭṭhahitvā upari paṭihaññati, uparito acci uṭṭhahitvā heṭṭhā paṭihaññati. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā
vedeti, na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti.
‘Hoti kho so, bhikkhave, samayo yaŋ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena tassa mahānirayassa
puratthimaŋ dvāraŋ apāpurīyati . So tattha sīghena javena dhāvati. Tassa sīghena javena dhāvato chavimpi ḍayhati,
cammampi ḍayhati, maŋsampi ḍayhati, nhārumpi ḍayhati, aṭṭhīnipi sampadhūpāyanti, ubbhataŋ tādisameva hoti.
Yato ca kho so, bhikkhave, bahusampatto hoti, atha taŋ dvāraŋ pidhīyati . So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā
vedanā vedeti, na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti.
‘Hoti kho so, bhikkhave, samayo yaŋ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena tassa mahānirayassa
pacchimaŋ dvāraŋ apāpurīyati …pe… uttaraŋ dvāraŋ apāpurīyati …pe… dakkhiṇaŋ dvāraŋ apāpurīyati So tattha
sīghena javena dhāvati. Tassa sīghena javena dhāvato chavimpi ḍayhati, cammampi ḍayhati, maŋsampi ḍayhati,
nhārumpi ḍayhati, aṭṭhīnipi sampadhūpāyanti, ubbhataŋ tādisameva hoti. Yato ca kho so, bhikkhave, bahusampatto
hoti, atha taŋ dvāraŋ pidhīyati. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ
pāpakammaŋ byantīhoti.
‘Hoti (p. 3.223) kho so, bhikkhave, samayo yaŋ kadāci karahaci dīghassa addhuno accayena tassa
mahānirayassa puratthimaŋ dvāraŋ apāpurīyati. So tattha sīghena javena dhāvati. Tassa sīghena javena dhāvato
chavimpi ḍayhati, cammampi ḍayhati, maŋsampi ḍayhati, nhārumpi ḍayhati, aṭṭhīnipi sampadhūpāyanti, ubbhataŋ
tādisameva hoti. So tena dvārena nikkhamati.
269. ‘Tassa kho pana, bhikkhave, mahānirayassa samanantarā sahitameva mahanto gūthanirayo. So tattha
patati. Tasmiŋ kho pana, bhikkhave, gūthaniraye sūcimukhā pāṇā chaviŋ chindanti, chaviŋ chetvā cammaŋ chindanti,
cammaŋ chetvā maŋsaŋ chindanti, maŋsaŋ chetvā nhāruŋ chindanti, nhāruŋ chetvā aṭṭhiŋ chindanti, aṭṭhiŋ chetvā
aṭṭhimiñjaŋ khādanti. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ
‘Tassa kho pana, bhikkhave, gūthanirayassa samanantarā sahitameva mahanto kukkulanirayo. So tattha
patati. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ pāpakammaŋ
byantīhoti.
‘Tassa kho pana, bhikkhave, kukkulanirayassa samanantarā sahitameva mahantaŋ simbalivanaŋ uddhaŋ
yojanamuggataŋ soḷasangulakaṇṭakaŋ ādittaŋ sampajjalitaŋ sajotibhūtaŋ. Tattha āropentipi oropentipi. So tattha
dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti.
‘Tassa kho pana, bhikkhave, simbalivanassa samanantarā sahitameva mahantaŋ asipattavanaŋ. So tattha
pavisati. Tassa vāteritāni pattāni patitāni hatthampi chindanti, pādampi chindanti, hatthapādampi chindanti,
kaṇṇampi chindanti, nāsampi chindanti, kaṇṇanāsampi chindanti. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti,
na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti.
‘Tassa kho pana, bhikkhave, asipattavanassa samanantarā sahitameva mahatī khārodakā nadī . So tattha
patati. So tattha anusotampi vuyhati (p. 3.224) paṭisotampi vuyhati, anusotapaṭisotampi vuyhati. So tattha dukkhā
tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti.
270. ‘Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā balisena uddharitvā thale patiṭṭhāpetvā evamāhaŋsu– “ambho purisa,
kiŋ icchasī” ti? So evamāha– “jighacchitosmi, bhante” ti. Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā tattena ayosankunā
mukhaŋ vivaritvā ādittena sampajjalitena sajotibhūtena tattaŋ lohaguḷaŋ mukhe pakkhipanti ādittaŋ sampajjalitaŋ
sajotibhūtaŋ. So tassa oṭṭhampi dahati, mukhampi dahati, kaṇṭhampi dahati, urampi dahati, antampi antaguṇampi
ādāya adhobhāgā nikkhamati. So tattha dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālankaroti yāva na taŋ
‘Tamenaŋ bhikkhave, nirayapālā evamāhaŋsu– “ambho purisa, kiŋ icchasī” ti? So evamāha– “pipāsitosmi,
bhante” ti. Tamenaŋ, bhikkhave, nirayapālā tattena ayosankunā mukhaŋ vivaritvā ādittena sampajjalitena
sajotibhūtena tattaŋ tambalohaŋ mukhe āsiñcanti ādittaŋ sampajjalitaŋ sajotibhūtaŋ. Taŋ tassa oṭṭhampi dahati,
mukhampi dahati, kaṇṭhampi dahati, urampi dahati, antampi antaguṇampi ādāya adhobhāgā nikkhamati. So tattha
dukkhā tibbā kharā kaṭukā vedanā vedeti, na ca tāva kālankaroti, yāva na taŋ pāpakammaŋ byantīhoti. Tamenaŋ,
bhikkhave, nirayapālā puna mahāniraye pakkhipanti.
‘Bhūtapubbaŋ, bhikkhave, yamassa rañño etadahosi– “ye kira bho, loke pāpakāni akusalāni kammāni
karonti te evarūpā vividhā kammakāraṇā karīyanti. Aho vatāhaŋ manussattaŋ labheyyaŋ. Tathāgato ca loke
uppajjeyya arahaŋ sammāsambuddho. Tañcāhaŋ bhagavantaŋ payirupāseyyaŋ. So ca me bhagavā dhammaŋ deseyya.
Tassa cāhaŋ bhagavato dhammaŋ ājāneyyan” ti. Taŋ kho panāhaŋ, bhikkhave, nāññassa samaṇassa vā brāhmaṇassa
vā sutvā vadāmi, api ca yadeva sāmaŋ ñātaŋ sāmaŋ diṭṭhaŋ sāmaŋ viditaŋ tadevāhaŋ vadāmī’ ti.
271. Idamavoca (p. 3.225) bhagavā. Idaŋ vatvāna sugato athāparaŋ etadavoca satthā–
‘Coditā devadūtehi, ye pamajjanti māṇavā;
Te dīgharattaŋ socanti, hīnakāyūpagā narā.
‘Ye ca kho devadūtehi, santo sappurisā idha;
Coditā nappamajjanti, ariyadhamme kudācanaŋ.
‘Upādāne bhayaŋ disvā, jātimaraṇasambhave;
Anupādā vimuccanti, jātimaraṇasankhaye.
‘Te khemappattā sukhino, diṭṭhadhammābhinibbutā;
Sabbaverabhayātītā, sabbadukkhaŋ upaccagun’ ti.
Devadūtasuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.
Suññatavaggo niṭṭhito tatiyo.
Tassuddānaŋ
Dvidhāva suññatā hoti, abbhutadhammabākulaŋ;
Aciravatabhūmijanāmo, anuruddhupakkilesaŋ.
Bālapaṇḍito devadūtañca te dasāti.
4. Vibhangavaggo
1. Bhaddekarattasuttaŋ
272. Evaŋ (p. 3.226) me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa
ārāme. Tatra kho bhagavā bhikkhū āmantesi– ‘bhikkhavo’ ti. ‘Bhadante’ ti te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ.
Bhagavā etadavoca– ‘bhaddekarattassa vo, bhikkhave, uddesañca vibhangañca desessāmi. Taŋ suṇātha, sādhukaŋ
manasi karotha; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
‘Atītaŋ nānvāgameyya, nappaṭikankhe anāgataŋ;
Yadatītaŋ pahīnaŋ taŋ, appattañca anāgataŋ.
‘Paccuppannañca yo dhammaŋ, tattha tattha vipassati;
Asaŋhīraŋ asankuppaŋ, taŋ vidvā manubrūhaye.
‘Ajjeva kiccamātappaŋ, ko jaññā maraṇaŋ suve;
Na hi no sangaraŋ tena, mahāsenena maccunā.
‘Evaŋ vihāriŋ ātāpiŋ, ahorattamatanditaŋ;
Taŋ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate muni’ .
273. ‘Kathañca bhikkhave, atītaŋ anvāgameti? “Evaŋrūpo ahosiŋ atītamaddhānan” ti tattha nandiŋ
samanvāneti, “evaŋvedano ahosiŋ atītamaddhānan” ti tattha nandiŋ samanvāneti, “evaŋsañño ahosiŋ
atītamaddhānan” ti tattha nandiŋ samanvāneti, “evaŋsankhāro ahosiŋ atītamaddhānan” ti tattha nandiŋ samanvāneti,
“evaŋviññāṇo ahosiŋ atītamaddhānan” ti tattha nandiŋ samanvāneti– evaŋ kho, bhikkhave, atītaŋ anvāgameti.
‘Kathañca, bhikkhave, atītaŋ nānvāgameti? “Evaŋrūpo ahosiŋ atītamaddhānan” ti tattha nandiŋ na
samanvāneti, “evaŋvedano ahosiŋ atītamaddhānan” ti tattha nandiŋ na samanvāneti, “evaŋsañño ahosiŋ
atītamaddhānan” ti (p. 3.227) tattha nandiŋ na samanvāneti, “evaŋsankhāro ahosiŋ atītamaddhānan” ti tattha nandiŋ
na samanvāneti, “evaŋviññāṇo ahosiŋ atītamaddhānan” ti tattha nandiŋ na samanvāneti– evaŋ kho, bhikkhave, atītaŋ
nānvāgameti.
274. ‘Kathañca, bhikkhave, anāgataŋ paṭikankhati? “Evaŋrūpo siyaŋ anāgatamaddhānan” ti tattha nandiŋ
samanvāneti, evaŋvedano siyaŋ …pe… evaŋsañño siyaŋ… evaŋsankhāro siyaŋ… evaŋviññāṇo siyaŋ
anāgatamaddhānanti tattha nandiŋ samanvāneti– evaŋ kho, bhikkhave, anāgataŋ paṭikankhati.
‘Kathañca, bhikkhave, anāgataŋ nappaṭikankhati? “Evaŋrūpo siyaŋ anāgatamaddhānan” ti tattha nandiŋ na
samanvāneti, evaŋvedano siyaŋ evaŋsañño siyaŋ… evaŋsankhāro siyaŋ… “evaŋviññāṇo siyaŋ anāgatamaddhānan” ti
tattha nandiŋ na samanvāneti– evaŋ kho, bhikkhave, anāgataŋ nappaṭikankhati.
275. ‘Kathañca, bhikkhave, paccuppannesu dhammesu saŋhīrati? Idha, bhikkhave, assutavā puthujjano
ariyānaŋ adassāvī ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto sappurisānaŋ adassāvī sappurisadhammassa
akovido sappurisadhamme avinīto rūpaŋ attato samanupassati, rūpavantaŋ vā attānaŋ, attani vā rūpaŋ, rūpasmiŋ vā
attānaŋ; vedanaŋ …pe… saññaŋ… sankhāre… viññāṇaŋ attato samanupassati, viññāṇavantaŋ vā attānaŋ attani vā
viññāṇaŋ, viññāṇasmiŋ vā attānaŋ– evaŋ kho, bhikkhave, paccuppannesu dhammesu saŋhīrati.
‘Kathañca bhikkhave, paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati? Idha, bhikkhave, sutavā ariyasāvako
ariyānaŋ dassāvī ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvinīto sappurisānaŋ dassāvī sappurisadhammassa kovido
sappurisadhamme suvinīto na rūpaŋ attato samanupassati, na rūpavantaŋ vā attānaŋ, na attani vā rūpaŋ, na rūpasmiŋ
vā attānaŋ; na vedanaŋ… na saññaŋ… na sankhāre… na viññāṇaŋ attato samanupassati, na viññāṇavantaŋ vā
attānaŋ, na attani vā viññāṇaŋ, na viññāṇasmiŋ vā attānaŋ– evaŋ kho, bhikkhave, paccuppannesu dhammesu na
saŋhīrati.
‘Paccuppannañca (p. 3.228) yo dhammaŋ, tattha tattha vipassati;
Taŋ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate munī’ ti.
‘“Bhaddekarattassa vo, bhikkhave, uddesañca vibhangañca desessāmī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ
paṭicca vuttan’ ti.
Bhaddekarattasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.

2. Ānandabhaddekarattasuttaŋ
276. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati jetavane anāthapiṇḍikassa ārāme. Tena
kho pana samayena āyasmā ānando upaṭṭhānasālāyaŋ bhikkhūnaŋ dhammiyā kathāya sandasseti samādapeti
samuttejeti sampahaŋseti, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca bhāsati.
Atha kho bhagavā sāyanhasamayaŋ paṭisallānā vuṭṭhito yenupaṭṭhānasālā tenupasankami; upasankamitvā
paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho bhagavā bhikkhū āmantesi– ‘ko nu kho, bhikkhave, upaṭṭhānasālāyaŋ bhikkhūnaŋ
dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaŋsesi, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca
abhāsī’ ti? ‘Āyasmā, bhante, ānando upaṭṭhānasālāyaŋ bhikkhūnaŋ dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi
samuttejesi sampahaŋsesi, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca abhāsī’ ti.
Atha kho bhagavā āyasmantaŋ ānandaŋ āmantesi– ‘yathā kathaŋ pana tvaŋ, ānanda, bhikkhūnaŋ dhammiyā
kathāya sandassesi samādapesi samuttejesi sampahaŋsesi (p. 3.229) bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca abhāsī’
ti? ‘Evaŋ kho ahaŋ, bhante, bhikkhūnaŋ dhammiyā kathāya sandassesiŋ samādapesiŋ samuttejesiŋ sampahaŋsesiŋ,
bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca abhāsiŋ–
Taŋ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate muni’.
277. ‘Kathañca, āvuso, atītaŋ anvāgameti? Evaŋrūpo ahosiŋ atītamaddhānanti tattha nandiŋ samanvāneti,
evaŋvedano ahosiŋ atītamaddhānanti tattha nandiŋ samanvāneti, evaŋsañño ahosiŋ atītamaddhānanti tattha nandiŋ
samanvāneti, evaŋsankhāro ahosiŋ atītamaddhānanti tattha nandiŋ samanvāneti, evaŋviññāṇo ahosiŋ
atītamaddhānanti tattha nandiŋ samanvāneti– evaŋ kho, āvuso, atītaŋ anvāgameti.
‘Kathañca, āvuso, atītaŋ nānvāgameti? Evaŋrūpo ahosiŋ atītamaddhānanti tattha nandiŋ na samanvāneti,
evaŋvedano ahosiŋ atītamaddhānanti tattha nandiŋ na samanvāneti, evaŋsañño ahosiŋ atītamaddhānanti tattha nandiŋ
na samanvāneti, evaŋsankhāro ahosiŋ atītamaddhānanti tattha nandiŋ na samanvāneti, evaŋviññāṇo ahosiŋ
atītamaddhānanti tattha nandiŋ na samanvāneti– evaŋ kho, āvuso, atītaŋ nānvāgameti.
‘Kathañca, āvuso, anāgataŋ paṭikankhati? Evaŋrūpo siyaŋ anāgatamaddhānanti tattha nandiŋ samanvāneti,
evaŋvedano siyaŋ …pe… evaŋsañño siyaŋ… evaŋsankhāro (p. 3.230) siyaŋ… evaŋviññāṇo siyaŋ
anāgatamaddhānanti tattha nandiŋ samanvāneti– evaŋ kho, āvuso, anāgataŋ paṭikankhati.
‘Kathañca, āvuso, anāgataŋ nappaṭikankhati? Evaŋrūpo siyaŋ anāgatamaddhānanti tattha nandiŋ na
samanvāneti, evaŋvedano siyaŋ …pe… evaŋsañño siyaŋ… evaŋsankhāro siyaŋ… evaŋviññāṇo siyaŋ
anāgatamaddhānanti tattha nandiŋ na samanvāneti– evaŋ kho, āvuso, anāgataŋ nappaṭikankhati.
‘Kathañca, āvuso, paccuppannesu dhammesu saŋhīrati? Idha, āvuso, assutavā puthujjano ariyānaŋ adassāvī
ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto sappurisānaŋ adassāvī sappurisadhammassa akovido
sappurisadhamme avinīto rūpaŋ attato samanupassati, rūpavantaŋ vā attānaŋ, attani vā rūpaŋ, rūpasmiŋ vā attānaŋ;
vedanaŋ… saññaŋ… sankhāre… viññāṇaŋ attato samanupassati, viññāṇavantaŋ vā attānaŋ, attani vā viññāṇaŋ,
viññāṇasmiŋ vā attānaŋ– evaŋ kho, āvuso, paccuppannesu dhammesu saŋhīrati.
‘Kathañca āvuso, paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati? Idha, āvuso, sutavā ariyasāvako ariyānaŋ dassāvī
ariyadhammassa kovido ariyadhamme suvinīto sappurisānaŋ dassāvī sappurisadhammassa kovido sappurisadhamme
suvinīto na rūpaŋ attato samanupassati, na rūpavantaŋ vā attānaŋ, na attani vā rūpaŋ, na rūpasmiŋ vā attānaŋ; na
vedanaŋ… na saññaŋ… na sankhāre… na viññāṇaŋ attato samanupassati, na viññāṇavantaŋ vā attānaŋ, na attani vā
viññāṇaŋ, na viññāṇasmiŋ vā attānaŋ– evaŋ kho, āvuso, paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati.
‘Atītaŋ nānvāgameyya, nappaṭikankhe anāgataŋ.
‘Evaŋ (p. 3.231) kho ahaŋ, bhante, bhikkhūnaŋ dhammiyā kathāya sandassesiŋ samādapesiŋ samuttejesiŋ
sampahaŋsesiŋ, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca abhāsin’ ti.
278. ‘Sādhu sādhu, ānanda! Sādhu kho tvaŋ, ānanda, bhikkhūnaŋ dhammiyā kathāya sandassesi samādapesi
samuttejesi sampahaŋsesi, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca abhāsi–
‘Atītaŋ nānvāgameyya …pe…
‘Kathañca, ānanda, atītaŋ anvāgameti …pe… evaŋ kho, ānanda, atītaŋ anvāgameti. Kathañca, ānanda,
atītaŋ nānvāgameti …pe… evaŋ kho, ānanda, atītaŋ nānvāgameti. Kathañca, ānanda, anāgataŋ paṭikankhati …pe…
evaŋ kho, ānanda, anāgataŋ paṭikankhati. Kathañca, ānanda, anāgataŋ nappaṭikankhati …pe… evaŋ kho, ānanda,
anāgataŋ nappaṭikankhati. Kathañca, ānanda, paccuppannesu dhammesu saŋhīrati …pe… evaŋ kho, ānanda,
paccuppannesu dhammesu saŋhīrati. Kathañca, ānanda, paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati …pe… evaŋ kho,
ānanda, paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati.
Ānandabhaddekarattasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.
3. Mahākaccānabhaddekarattasuttaŋ
279. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā rājagahe viharati tapodārāme. Atha kho āyasmā samiddhi
rattiyā paccūsasamayaŋ paccuṭṭhāya yena tapodo tenupasankami gattāni parisiñcituŋ. Tapode gattāni (p. 3.232)
parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsi gattāni pubbāpayamāno . Atha kho aññatarā devatā abhikkantāya rattiyā
abhikkantavaṇṇā kevalakappaŋ tapodaŋ obhāsetvā yenāyasmā samiddhi tenupasankami; upasankamitvā ekamantaŋ
aṭṭhāsi. Ekamantaŋ ṭhitā kho sā devatā āyasmantaŋ samiddhiŋ etadavoca– ‘dhāresi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa
uddesañca vibhangañcā’ ti? ‘Na kho ahaŋ, āvuso, dhāremi bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca. Tvaŋ panāvuso,
dhāresi bhaddekarattassa uddesañca vibhangañcā’ ti? ‘Ahampi kho, bhikkhu, na dhāremi bhaddekarattassa
uddesañca vibhangañca. Dhāresi pana tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattiyo gāthā’ ti? ‘Na kho ahaŋ, āvuso, dhāremi
bhaddekarattiyo gāthāti. Tvaŋ panāvuso, dhāresi bhaddekarattiyo gāthā’ ti? ‘Ahampi kho, bhikkhu na dhāremi
bhaddekarattiyo gāthāti. Uggaṇhāhi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca; pariyāpuṇāhi tvaŋ,
bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca; dhārehi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca.
Atthasaŋhito, bhikkhu, bhaddekarattassa uddeso ca vibhango ca ādibrahmacariyako’ ti. Idamavoca sā devatā; idaŋ
vatvā tatthevantaradhāyi.
280. Atha kho āyasmā samiddhi tassā rattiyā accayena yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā
bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā samiddhi bhagavantaŋ etadavoca–
‘Idhāhaŋ, bhante, rattiyā paccūsasamayaŋ paccuṭṭhāya yena tapodo tenupasankamiŋ gattāni parisiñcituŋ.
Tapode gattāni parisiñcitvā paccuttaritvā ekacīvaro aṭṭhāsiŋ gattāni pubbāpayamāno. Atha kho bhante, aññatarā
devatā abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇā kevalakappaŋ tapodaŋ obhāsetvā yenāhaŋ tenupasankami;
upasankamitvā ekamantaŋ aṭṭhāsi. Ekamantaŋ ṭhitā kho sā devatā maŋ etadavoca– “dhāresi tvaŋ, bhikkhu,
bhaddekarattassa uddesañca vibhangañcā”’ ti?
‘Evaŋ vutte ahaŋ, bhante, taŋ devataŋ etadavocaŋ– “na kho ahaŋ, āvuso, dhāremi bhaddekarattassa
uddesañca vibhangañca. Tvaŋ panāvuso, dhāresi (p. 3.233) bhaddekarattassa uddesañca vibhangañcā” ti? “Ahampi
kho, bhikkhu, na dhāremi bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca. Dhāresi pana tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattiyo
gāthā” ti? “Na kho ahaŋ, āvuso, dhāremi bhaddekarattiyo gāthāti. Tvaŋ panāvuso, dhāresi bhaddekarattiyo gāthā” ti?
“Ahampi kho, bhikkhu, na dhāremi bhaddekarattiyo gāthāti. Uggaṇhāhi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca
vibhangañca; pariyāpuṇāhi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca; dhārehi tvaŋ, bhikkhu,
bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca. Atthasaŋhito, bhikkhu, bhaddekarattassa uddeso ca vibhango ca
ādibrahmacariyako” ti. Idamavoca, bhante, sā devatā; idaŋ vatvā tatthevantaradhāyi. Sādhu me, bhante, bhagavā
bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca desetū’ ti. ‘Tena hi, bhikkhu, suṇāhi, sādhukaŋ manasi karohi; bhāsissāmī’
ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho āyasmā samiddhi bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca–
Idamavoca bhagavā; idaŋ vatvāna sugato uṭṭhāyāsanā vihāraŋ pāvisi. Atha kho tesaŋ bhikkhūnaŋ
acirapakkantassa bhagavato, etadahosi– ‘idaŋ kho no, āvuso, bhagavā sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena
atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho –
‘Ajjeva (p. 3.234) kiccamātappaŋ, ko jaññā maraṇaŋ suve;
‘Ko nu kho imassa bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena
atthaŋ vibhajeyyā’ ti?
Atha kho tesaŋ bhikkhūnaŋ etadahosi– ‘ayaŋ kho āyasmā mahākaccāno satthu ceva saŋvaṇṇito sambhāvito
ca viññūnaŋ sabrahmacārīnaŋ; pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa
vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajituŋ. Yaŋnūna mayaŋ yenāyasmā mahākaccāno
tenupasankameyyāma; upasankamitvā āyasmantaŋ mahākaccānaŋ etamatthaŋ paṭipuccheyyāmā’ ti.
281. Atha kho te bhikkhū yenāyasmā mahākaccāno tenupasankamiŋsu; upasankamitvā āyasmatā
mahākaccānena saddhiŋ sammodiŋsu. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ
nisinnā kho te bhikkhū āyasmantaŋ mahākaccānaŋ etadavocuŋ ‘idaŋ kho no, āvuso kaccāna, bhagavā sankhittena
uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho–
‘Tesaŋ no, āvuso kaccāna, amhākaŋ, acirapakkantassa bhagavato, etadahosi– idaŋ kho no, āvuso, bhagavā
sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho–
‘Ko nu kho imassa bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena
atthaŋ vibhajeyyāti? Tesaŋ no (p. 3.235) āvuso kaccāna, amhākaŋ etadahosi– “ayaŋ kho āyasmā mahākaccāno satthu
ceva saŋvaṇṇito sambhāvito ca viññūnaŋ sabrahmacārīnaŋ. Pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā
sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajituŋ. Yaŋnūna mayaŋ
yenāyasmā mahākaccāno tenupasankameyyāma; upasankamitvā āyasmantaŋ mahākaccānaŋ etamatthaŋ
paṭipuccheyyāmā” ti. Vibhajatāyasmā mahākaccāno’ ti.
‘Seyyathāpi, āvuso, puriso sāratthiko sāragavesī sārapariyesanaŋ caramāno mahato rukkhassa tiṭṭhato
sāravato atikkammeva mūlaŋ atikkamma khandhaŋ sākhāpalāse sāraŋ pariyesitabbaŋ maññeyya; evaŋ sampadamidaŋ
āyasmantānaŋ satthari sammukhībhūte taŋ bhagavantaŋ atisitvā amhe etamatthaŋ paṭipucchitabbaŋ maññatha . So
hāvuso, bhagavā jānaŋ jānāti, passaŋ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā
atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato. So ceva panetassa kālo ahosi yaŋ bhagavantaŋyeva
etamatthaŋ paṭipuccheyyātha, yathā vo bhagavā byākareyya tathā naŋ dhāreyyāthā’ ti.
‘Addhāvuso kaccāna, bhagavā jānaŋ jānāti, passaŋ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto
brahmabhūto vattā pavattā atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato. So ceva panetassa kālo ahosi yaŋ
bhagavantaŋyeva etamatthaŋ paṭipuccheyyāma; yathā no bhagavā byākareyya tathā naŋ dhāreyyāma. Api cāyasmā
mahākaccāno satthuceva saŋvaṇṇito sambhāvito ca viññūnaŋ sabrahmacārīnaŋ; pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa
bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajituŋ.
Vibhajatāyasmā mahākaccāno agaruŋ karitvā’ ti .
‘Tena hāvuso, suṇātha, sādhukaŋ manasi karotha; bhāsissāmī’ ti. ‘Evamāvuso’ ti kho te bhikkhū āyasmato
mahākaccānassa paccassosuŋ. Āyasmā mahākaccāno etadavoca–
‘Yaŋ (p. 3.236) kho no, āvuso, bhagavā sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā
uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho–
Imassa kho ahaŋ, āvuso, bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa evaŋ
vitthārena atthaŋ ājānāmi–
282. ‘Kathañca, āvuso, atītaŋ anvāgameti? Iti me cakkhu ahosi atītamaddhānaŋ iti rūpāti – tattha
chandarāgappaṭibaddhaŋ hoti viññāṇaŋ, chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati, tadabhinandanto atītaŋ
anvāgameti. Iti me sotaŋ ahosi atītamaddhānaŋ iti saddāti …pe… iti me ghānaŋ ahosi atītamaddhānaŋ iti gandhāti…
iti me jivhā ahosi atītamaddhānaŋ iti rasāti… iti me kāyo ahosi atītamaddhānaŋ iti phoṭṭhabbāti… iti me mano ahosi
atītamaddhānaŋ iti dhammāti – tattha chandarāgappaṭibaddhaŋ hoti viññāṇaŋ, chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa
tadabhinandati, tadabhinandanto atītaŋ anvāgameti– evaŋ kho, āvuso, atītaŋ anvāgameti.
‘Kathañca āvuso, atītaŋ nānvāgameti? Iti me cakkhu ahosi atītamaddhānaŋ iti rūpāti– tattha na
chandarāgappaṭibaddhaŋ hoti viññāṇaŋ, na chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa na tadabhinandati, na
tadabhinandanto atītaŋ nānvāgameti. Iti me sotaŋ ahosi atītamaddhānaŋ iti saddāti …pe… iti me ghānaŋ ahosi
atītamaddhānaŋ iti gandhāti… iti me jivhā ahosi atītamaddhānaŋ iti rasāti… iti me kāyo ahosi atītamaddhānaŋ iti
phoṭṭhabbāti… iti me mano ahosi atītamaddhānaŋ iti dhammāti – tattha na chandarāgappaṭibaddhaŋ hoti viññāṇaŋ,
na chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa, na tadabhinandati, na tadabhinandanto atītaŋ nānvāgameti– evaŋ kho,
āvuso, atītaŋ nānvāgameti.
283. ‘Kathañca (p. 3.237) āvuso, anāgataŋ paṭikankhati? Iti me cakkhu siyā anāgatamaddhānaŋ iti rūpāti–
appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaŋ paṇidahati, cetaso paṇidhānapaccayā tadabhinandati, tadabhinandanto anāgataŋ
paṭikankhati. Iti me sotaŋ siyā anāgatamaddhānaŋ iti saddāti …pe… iti me ghānaŋ siyā anāgatamaddhānaŋ iti
gandhāti… iti me jivhā siyā anāgatamaddhānaŋ iti rasāti… iti me kāyo siyā anāgatamaddhānaŋ iti phoṭṭhabbāti… iti
me mano siyā anāgatamaddhānaŋ iti dhammāti– appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaŋ paṇidahati, cetaso
paṇidhānapaccayā tadabhinandati, tadabhinandanto anāgataŋ paṭikankhati– evaŋ kho, āvuso, anāgataŋ paṭikankhati.
‘Kathañca, āvuso, anāgataŋ nappaṭikankhati? Iti me cakkhu siyā anāgatamaddhānaŋ iti rūpāti–
appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaŋ nappaṇidahati cetaso appaṇidhānapaccayā na tadabhinandati, na tadabhinandanto
anāgataŋ nappaṭikankhati. Iti me sotaŋ siyā anāgatamaddhānaŋ iti saddāti …pe… iti me ghānaŋ siyā
anāgatamaddhānaŋ iti gandhāti… iti me jivhā siyā anāgatamaddhānaŋ iti rasāti… iti me kāyo siyā anāgatamaddhānaŋ
iti phoṭṭhabbāti… iti me mano siyā anāgatamaddhānaŋ iti dhammāti – appaṭiladdhassa paṭilābhāya cittaŋ
nappaṇidahati, cetaso appaṇidhānapaccayā na tadabhinandati, na tadabhinandanto anāgataŋ nappaṭikankhati– evaŋ
kho, āvuso, anāgataŋ nappaṭikankhati.
284. ‘Kathañca, āvuso, paccuppannesu dhammesu saŋhīrati? Yañcāvuso, cakkhu ye ca rūpā ubhayametaŋ
paccuppannaŋ. Tasmiŋ ce paccuppanne chandarāgappaṭibaddhaŋ hoti viññāṇaŋ, chandarāgappaṭibaddhattā
viññāṇassa tadabhinandati, tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu saŋhīrati. Yañcāvuso, sotaŋ ye ca saddā …
pe… yañcāvuso, ghānaŋ ye ca gandhā… yā cāvuso, jivhā ye ca rasā… yo cāvuso, kāyo ye ca phoṭṭhabbā… yo
cāvuso, mano ye ca dhammā– ubhayametaŋ paccuppannaŋ. Tasmiŋ ce paccuppanne chandarāgappaṭibaddhaŋ hoti
viññāṇaŋ, chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa tadabhinandati, tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu
saŋhīrati– evaŋ kho, āvuso, paccuppannesu dhammesu saŋhīrati.
‘Kathañca (p. 3.238) āvuso, paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati? Yañcāvuso, cakkhu ye ca rūpā–
ubhayametaŋ paccuppannaŋ. Tasmiŋ ce paccuppanne na chandarāgappaṭibaddhaŋ hoti viññāṇaŋ, na
chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa na tadabhinandati, na tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati.
Yañcāvuso, sotaŋ ye ca saddā …pe… yañcāvuso, ghānaŋ ye ca gandhā… yā cāvuso, jivhā ye ca rasā… yo cāvuso,
kāyo ye ca phoṭṭhabbā… yo cāvuso, mano ye ca dhammā– ubhayametaŋ paccuppannaŋ. Tasmiŋ ce paccuppanne na
chandarāgappaṭibaddhaŋ hoti viññāṇaŋ, na chandarāgappaṭibaddhattā viññāṇassa na tadabhinandati, na
tadabhinandanto paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati– evaŋ kho, āvuso, paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati.
285. ‘Yaŋ kho no, āvuso, bhagavā sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā
vihāraŋ paviṭṭho–
‘Imassa kho ahaŋ, āvuso, bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa evaŋ
vitthārena atthaŋ ājānāmi. Ākankhamānā ca pana tumhe āyasmanto bhagavantaŋyeva upasankamitvā etamatthaŋ
paṭipuccheyyātha, yathā vo bhagavā byākaroti tathā naŋ dhāreyyāthā’ ti.
Atha kho te bhikkhū āyasmato mahākaccānassa bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā yena
bhagavā tenupasankamiŋsu; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ nisinnā kho
te bhikkhū bhagavantaŋ etadavocuŋ– ‘yaŋ kho no, bhante, bhagavā sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ
avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho–
Tesaŋ no, bhante, amhākaŋ, acirapakkantassa bhagavato, etadahosi – ‘idaŋ kho no, āvuso, bhagavā
sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho–
‘Atītaŋ (p. 3.239) nānvāgameyya, nappaṭikankhe anāgataŋ;
‘“Ko nu kho imassa bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena
atthaŋ vibhajeyyā” ti? Tesaŋ no, bhante, amhākaŋ etadahosi– “ayaŋ kho āyasmā mahākaccāno satthu ceva saŋvaṇṇito
sambhāvito ca viññūnaŋ sabrahmacārīnaŋ. Pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā sankhittena uddesassa
uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajituŋ. Yaŋnūna mayaŋ yenāyasmā mahākaccāno
tenupasankameyyāma; upasankamitvā āyasmantaŋ mahākaccānaŋ etamatthaŋ paṭipuccheyyāmā” ti. Atha kho mayaŋ,
bhante, yenāyasmā mahākaccāno tenupasankamimha; upasankamitvā āyasmantaŋ mahākaccānaŋ etamatthaŋ
paṭipucchimha. Tesaŋ no, bhante, āyasmatā mahākaccānena imehi ākārehi imehi padehi imehi byañjanehi attho
vibhatto’ ti.
‘Paṇḍito, bhikkhave, mahākaccāno; mahāpañño, bhikkhave mahākaccāno. Maŋ cepi tumhe, bhikkhave,
etamatthaŋ paṭipuccheyyātha, ahampi taŋ evamevaŋ byākareyyaŋ yathā taŋ mahākaccānena byākataŋ. Eso, cevetassa
attho. Evañca naŋ dhārethā’ ti.
Mahākaccānabhaddekarattasuttaŋ niṭṭhitaŋ tatiyaŋ.
4. Lomasakangiyabhaddekarattasuttaŋ
ārāme. Tena kho pana samayena āyasmā lomasakangiyo sakkesu viharati kapilavatthusmiŋ nigrodhārāme. Atha kho
candano devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo kevalakappaŋ nigrodhārāmaŋ obhāsetvā yenāyasmā
lomasakangiyo tenupasankami; upasankamitvā ekamantaŋ aṭṭhāsi. Ekamantaŋ ṭhito kho candano devaputto
āyasmantaŋ lomasakangiyaŋ etadavoca– ‘dhāresi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañcā’ ti? ‘Na
kho ahaŋ, āvuso, dhāremi bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca. Tvaŋ panāvuso, dhāresi bhaddekarattassa
uddesañca vibhangañcā’ ti? ‘Ahampi kho, bhikkhu, na dhāremi bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca. Dhāresi
pana tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattiyo gāthā’ ti? ‘Na kho ahaŋ, āvuso, dhāremi bhaddekarattiyo gāthā. Tvaŋ panāvuso,
dhāresi bhaddekarattiyo gāthā’ ti? ‘Dhāremi kho ahaŋ, bhikkhu, bhaddekarattiyo gāthā’ ti. ‘Yathā kathaŋ pana tvaŋ,
āvuso, dhāresi bhaddekarattiyo gāthā’ ti? ‘Ekamidaŋ, bhikkhu, samayaŋ bhagavā devesu tāvatiŋsesu viharati
pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaŋ. Tatra bhagavā devānaŋ tāvatiŋsānaŋ bhaddekarattassa uddesañca
vibhangañca abhāsi–
‘Evaŋ kho ahaŋ, bhikkhu, dhāremi bhaddekarattiyo gāthā. Uggaṇhāhi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa
uddesañca vibhangañca; pariyāpuṇāhi tvaŋ (p. 3.241) bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca; dhārehi
tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca. Atthasaŋhito, bhikkhu, bhaddekarattassa uddeso ca
vibhango ca ādibrahmacariyako’ ti. Idamavoca candano devaputto. Idaŋ vatvā tatthevantaradhāyi.
287. Atha kho āyasmā lomasakangiyo tassā rattiyā accayena senāsanaŋ saŋsāmetvā pattacīvaramādāya yena
sāvatthi tena cārikaŋ pakkāmi. Anupubbena cārikaŋ caramāno yena sāvatthi jetavanaŋ anāthapiṇḍikassa ārāmo yena
bhagavā tenupasankami; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā
lomasakangiyo bhagavantaŋ etadavoca–
‘Ekamidāhaŋ, bhante, samayaŋ sakkesu viharāmi kapilavatthusmiŋ nigrodhārāme. Atha kho, bhante,
aññataro devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo kevalakappaŋ nigrodhārāmaŋ obhāsetvā yenāhaŋ
tenupasankami; upasankamitvā ekamantaŋ aṭṭhāsi. Ekamantaŋ ṭhito kho, bhante, so devaputto maŋ etadavoca–
“dhāresi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañcā” ti? Evaŋ vutte ahaŋ, bhante, taŋ devaputtaŋ
etadavocaŋ– “na kho ahaŋ, āvuso, dhāremi bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca. Tvaŋ panāvuso, dhāresi
bhaddekarattassa uddesañca vibhangañcā” ti? “Ahampi kho, bhikkhu, na dhāremi bhaddekarattassa uddesañca
vibhangañca. Dhāresi pana tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattiyo gāthā” ti? “Na kho ahaŋ, āvuso, dhāremi bhaddekarattiyo
gāthā. Tvaŋ panāvuso, dhāresi bhaddekarattiyo gāthā” ti? “Dhāremi kho ahaŋ, bhikkhu, bhaddekarattiyo gāthā” ti.
“Yathā kathaŋ pana tvaŋ, āvuso, dhāresi bhaddekarattiyo gāthā” ti? Ekamidaŋ, bhikkhu, samayaŋ bhagavā devesu
tāvatiŋsesu viharati pāricchattakamūle paṇḍukambalasilāyaŋ Tatra kho bhagavā devānaŋ tāvatiŋsānaŋ
bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca abhāsi–
‘Evaŋ kho ahaŋ, bhikkhu, dhāremi bhaddekarattiyo gāthā. Uggaṇhāhi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa
uddesañca vibhangañca; pariyāpuṇāhi tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa (p. 3.242) uddesañca vibhangañca; dhārehi
tvaŋ, bhikkhu, bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca. Atthasaŋhito, bhikkhu, bhaddekarattassa uddeso ca
vibhango ca ādibrahmacariyako” ti. Idamavoca, bhante, so devaputto; idaŋ vatvā tatthevantaradhāyi. Sādhu me,
bhante, bhagavā bhaddekarattassa uddesañca vibhangañca desetū’ ti.
288. ‘Jānāsi pana tvaŋ, bhikkhu, taŋ devaputtan’ ti? ‘Na kho ahaŋ, bhante, jānāmi taŋ devaputtan’ ti.
‘Candano nāma so, bhikkhu, devaputto. Candano, bhikkhu, devaputto aṭṭhiŋ katvā manasikatvā sabbacetasā
samannāharitvā ohitasoto dhammaŋ suṇāti. Tena hi, bhikkhu, suṇāhi, sādhukaŋ manasi karohi; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ,
bhante’ ti kho āyasmā lomasakangiyo bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca–
Taŋ ve bhaddekarattoti, santo ācikkhate muni’.
‘Kathañca, bhikkhu, atītaŋ anvāgameti …pe… evaŋ kho, bhikkhu, atītaŋ anvāgameti. Kathañca bhikkhu,
atītaŋ nānvāgameti …pe… evaŋ kho, bhikkhu, atītaŋ nānvāgameti. Kathañca, bhikkhu, anāgataŋ paṭikankhati …pe…
evaŋ kho, bhikkhu, anāgataŋ paṭikankhati. Kathañca, bhikkhu, anāgataŋ nappaṭikankhati …pe… evaŋ kho, bhikkhu,
anāgataŋ nappaṭikankhati. Kathañca, bhikkhu, paccuppannesu dhammesu saŋhīrati …pe… evaŋ kho, bhikkhu,
paccuppannesu dhammesu saŋhīrati. Kathañca, bhikkhu, paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati …pe… evaŋ kho,
bhikkhu, paccuppannesu dhammesu na saŋhīrati.
‘Paccuppannañca (p. 3.243) yo dhammaŋ, tattha tattha vipassati;
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā lomasakangiyo bhagavato bhāsitaŋ abhinandīti.
Lomasakangiyabhaddekarattasuttaŋ niṭṭhitaŋ catutthaŋ.
5. Cūḷakammavibhangasuttaŋ
289. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sāvatthiyaŋ viharati jetavane, anāthapiṇḍikassa ārāme. Atha
kho subho māṇavo todeyyaputto yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā bhagavatā saddhiŋ sammodi.
Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho subho māṇavo todeyyaputto
bhagavantaŋ etadavoca–
‘Ko nu kho, bho gotama, hetu ko paccayo yena manussānaŋyeva sataŋ manussabhūtānaŋ dissanti
hīnappaṇītatā? Dissanti hi, bho gotama, manussā appāyukā, dissanti dīghāyukā; dissanti bavhābādhā, dissanti
appābādhā; dissanti dubbaṇṇā, dissanti vaṇṇavanto; dissanti appesakkhā, dissanti mahesakkhā; dissanti appabhogā,
dissanti mahābhogā; dissanti nīcakulīnā, dissanti uccākulīnā; dissanti duppaññā, dissanti paññavanto Ko nu kho, bho
gotama, hetu ko paccayo yena manussānaŋyeva sataŋ manussabhūtānaŋ dissanti hīnappaṇītatā’ ti?
‘Kammassakā (p. 3.244) māṇava, sattā kammadāyādā kammayonī kammabandhū kammappaṭisaraṇā.
Kammaŋ satte vibhajati yadidaŋ– hīnappaṇītatāyāti. Na kho ahaŋ imassa bhoto gotamassa sankhittena bhāsitassa
vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ ājānāmi. Sādhu me bhavaŋ gotamo tathā dhammaŋ desetu yathā ahaŋ
imassa bhoto gotamassa sankhittena bhāsitassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ ājāneyyan’ ti.
290. ‘Tena hi, māṇava, suṇāhi, sādhukaŋ manasi karohi; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bho’ ti kho subho māṇavo
todeyyaputto bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca–
‘Idha, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā pāṇātipātī hoti luddo lohitapāṇi hatapahate niviṭṭho adayāpanno
pāṇabhūtesu . So tena kammena evaŋ samattena evaŋ samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ
vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati. No ce kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati, sace
manussattaŋ āgacchati yattha yattha paccājāyati appāyuko hoti. Appāyukasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā
yadidaŋ– pāṇātipātī hoti luddo lohitapāṇi hatapahate niviṭṭho adayāpanno pāṇabhūtesu.
‘Idha pana, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā pāṇātipātaŋ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti nihitadaṇḍo
nihitasattho, lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharati. So tena kammena evaŋ samattena evaŋ
samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. No ce kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati, sace manussattaŋ āgacchati yattha yattha paccājāyati dīghāyuko hoti.
Dīghāyukasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ– pāṇātipātaŋ pahāya pāṇātipātā paṭivirato hoti nihitadaṇḍo
nihitasattho, lajjī dayāpanno sabbapāṇabhūtahitānukampī viharati.
291. ‘Idha (p. 3.245) māṇava, ekacco itthī vā puriso vā sattānaŋ viheṭhakajātiko hoti, pāṇinā vā leḍḍunā vā
daṇḍena vā satthena vā. So tena kammena evaŋ samattena evaŋ samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ
duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati. No ce kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ
upapajjati, sace manussattaŋ āgacchati yattha yattha paccājāyati bavhābādho hoti. Bavhābādhasaŋvattanikā esā,
māṇava, paṭipadā yadidaŋ– sattānaŋ viheṭhakajātiko hoti pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā.
‘Idha pana, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā sattānaŋ aviheṭhakajātiko hoti pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena
vā satthena vā. So tena kammena evaŋ samattena evaŋ samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ
lokaŋ upapajjati. No ce kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati, sace manussattaŋ āgacchati
yattha yattha paccājāyati appābādho hoti. Appābādhasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ sattānaŋ
aviheṭhakajātiko hoti pāṇinā vā leḍḍunā vā daṇḍena vā satthena vā.
292. ‘Idha, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā kodhano hoti upāyāsabahulo. Appampi vutto samāno
abhisajjati kuppati byāpajjati patiṭṭhīyati kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. So tena kammena evaŋ
samattena evaŋ samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati. No ce
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati, sace manussattaŋ āgacchati yattha yattha
paccājāyati dubbaṇṇo hoti. Dubbaṇṇasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ – kodhano hoti upāyāsabahulo;
appampi vutto samāno abhisajjati kuppati byāpajjati patiṭṭhīyati kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti.
‘Idha pana, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā akkodhano hoti anupāyāsabahulo; bahumpi vutto samāno
nābhisajjati na kuppati na byāpajjati na patiṭṭhīyati na kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti. So tena kammena
evaŋ samattena evaŋ samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. No ce kāyassa
bhedā paraŋ maraṇā (p. 3.246) sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati, sace manussattaŋ āgacchati yattha yattha paccājāyati
pāsādiko hoti. Pāsādikasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ– akkodhano hoti anupāyāsabahulo; bahumpi
vutto samāno nābhisajjati na kuppati na byāpajjati na patiṭṭhīyati na kopañca dosañca appaccayañca pātukaroti.
293. ‘Idha, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā issāmanako hoti;
paralābhasakkāragarukāramānanavandanapūjanāsu issati upadussati issaŋ bandhati. So tena kammena evaŋ
paccājāyati appesakkho hoti. Appesakkhasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ– issāmanako hoti;
paralābhasakkāragarukāramānanavandanapūjanāsu issati upadussati issaŋ bandhati.
‘Idha pana, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā anissāmanako hoti;
paralābhasakkāragarukāramānanavandanapūjanāsu na issati na upadussati na issaŋ bandhati. So tena kammena evaŋ
samattena evaŋ samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. No ce kāyassa bhedā
paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati, sace manussattaŋ āgacchati yattha yattha paccājāyati mahesakkho
hoti. Mahesakkhasaŋvattanikā esā, māṇava paṭipadā yadidaŋ– anissāmanako hoti;
paralābhasakkāragarukāramānanavandanapūjanāsu na issati na upadussati na issaŋ bandhati.
294. ‘Idha, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā na dātā hoti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaŋ pānaŋ
vatthaŋ yānaŋ mālāgandhavilepanaŋ seyyāvasathapadīpeyyaŋ. So tena kammena evaŋ samattena evaŋ samādinnena
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati. No ce kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati, sace manussattaŋ āgacchati yattha yattha paccājāyati appabhogo hoti.
Appabhogasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ (p. 3.247) na dātā hoti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaŋ
pānaŋ vatthaŋ yānaŋ mālāgandhavilepanaŋ seyyāvasathapadīpeyyaŋ.
‘Idha pana, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā dātā hoti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaŋ pānaŋ vatthaŋ
yānaŋ mālāgandhavilepanaŋ seyyāvasathapadīpeyyaŋ. So tena kammena evaŋ samattena evaŋ samādinnena kāyassa
bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. No ce kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ
upapajjati, sace manussattaŋ āgacchati yattha yattha paccājāyati mahābhogo hoti. Mahābhogasaŋvattanikā esā,
māṇava, paṭipadā yadidaŋ – dātā hoti samaṇassa vā brāhmaṇassa vā annaŋ pānaŋ vatthaŋ yānaŋ
mālāgandhavilepanaŋ seyyāvasathapadīpeyyaŋ.
295. ‘Idha, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā thaddho hoti atimānī– abhivādetabbaŋ na abhivādeti,
paccuṭṭhātabbaŋ na paccuṭṭheti, āsanārahassa na āsanaŋ deti, maggārahassa na maggaŋ deti, sakkātabbaŋ na
sakkaroti, garukātabbaŋ na garukaroti, mānetabbaŋ na māneti, pūjetabbaŋ na pūjeti. So tena kammena evaŋ
paccājāyati nīcakulīno hoti. Nīcakulīnasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ– thaddho hoti atimānī;
abhivādetabbaŋ na abhivādeti, paccuṭṭhātabbaŋ na paccuṭṭheti, āsanārahassa na āsanaŋ deti, maggārahassa na maggaŋ
deti, sakkātabbaŋ na sakkaroti, garukātabbaŋ na garukaroti, mānetabbaŋ na māneti, pūjetabbaŋ na pūjeti.
‘Idha pana, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā atthaddho hoti anatimānī; abhivādetabbaŋ abhivādeti,
paccuṭṭhātabbaŋ paccuṭṭheti, āsanārahassa āsanaŋ deti, maggārahassa maggaŋ deti, sakkātabbaŋ sakkaroti,
garukātabbaŋ garukaroti, mānetabbaŋ māneti, pūjetabbaŋ pūjeti. So tena kammena evaŋ samattena evaŋ
samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. No ce kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati, sace manussattaŋ (p. 3.248) āgacchati yattha yattha paccājāyati uccākulīno hoti.
Uccākulīnasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ– atthaddho hoti anatimānī; abhivādetabbaŋ abhivādeti,
paccuṭṭhātabbaŋ paccuṭṭheti, āsanārahassa āsanaŋ deti, maggārahassa maggaŋ deti, sakkātabbaŋ sakkaroti,
garukātabbaŋ garukaroti, mānetabbaŋ māneti, pūjetabbaŋ pūjeti.
296. ‘Idha, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā samaṇaŋ vā brāhmaṇaŋ vā upasankamitvā na paripucchitā
hoti– “kiŋ, bhante, kusalaŋ, kiŋ akusalaŋ; kiŋ sāvajjaŋ, kiŋ anavajjaŋ; kiŋ sevitabbaŋ, kiŋ na sevitabbaŋ; kiŋ me
karīyamānaŋ dīgharattaŋ ahitāya dukkhāya hoti, kiŋ vā pana me karīyamānaŋ dīgharattaŋ hitāya sukhāya hotī” ti? So
tena kammena evaŋ samattena evaŋ samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ
upapajjati. No ce kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati, sace manussattaŋ
āgacchati yattha yattha paccājāyati duppañño hoti. Duppaññasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ– samaṇaŋ
vā brāhmaṇaŋ vā upasankamitvā na paripucchitā hoti– “kiŋ, bhante, kusalaŋ, kiŋ akusalaŋ; kiŋ sāvajjaŋ, kiŋ
anavajjaŋ; kiŋ sevitabbaŋ, kiŋ na sevitabbaŋ kiŋ me karīyamānaŋ dīgharattaŋ ahitāya dukkhāya hoti, kiŋ vā pana me
karīyamānaŋ dīgharattaŋ hitāya sukhāya hotī”’ ti?
‘Idha pana, māṇava, ekacco itthī vā puriso vā samaṇaŋ vā brāhmaṇaŋ vā upasankamitvā paripucchitā hoti –
“kiŋ, bhante, kusalaŋ, kiŋ akusalaŋ; kiŋ sāvajjaŋ, kiŋ anavajjaŋ; kiŋ sevitabbaŋ, kiŋ na sevitabbaŋ; kiŋ me
karīyamānaŋ dīgharattaŋ ahitāya dukkhāya hoti, kiŋ vā pana me karīyamānaŋ dīgharattaŋ hitāya sukhāya hotī” ti? So
tena kammena evaŋ samattena evaŋ samādinnena kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. No
ce kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati, sace manussattaŋ āgacchati yattha yattha paccājāyati
mahāpañño hoti. Mahāpaññasaŋvattanikā esā, māṇava, paṭipadā yadidaŋ– samaṇaŋ vā brāhmaṇaŋ vā upasankamitvā
paripucchitā hoti– “kiŋ, bhante, kusalaŋ, kiŋ akusalaŋ; kiŋ sāvajjaŋ, kiŋ anavajjaŋ; kiŋ sevitabbaŋ (p. 3.249) kiŋ na
sevitabbaŋ; kiŋ me karīyamānaŋ dīgharattaŋ ahitāya dukkhāya hoti, kiŋ vā pana me karīyamānaŋ dīgharattaŋ hitāya
sukhāya hotī”’ ti?
297. ‘Iti kho, māṇava, appāyukasaŋvattanikā paṭipadā appāyukattaŋ upaneti, dīghāyukasaŋvattanikā
paṭipadā dīghāyukattaŋ upaneti; bavhābādhasaŋvattanikā paṭipadā bavhābādhattaŋ upaneti, appābādhasaŋvattanikā
paṭipadā appābādhattaŋ upaneti; dubbaṇṇasaŋvattanikā paṭipadā dubbaṇṇattaŋ upaneti, pāsādikasaŋvattanikā
paṭipadā pāsādikattaŋ upaneti; appesakkhasaŋvattanikā paṭipadā appesakkhattaŋ upaneti, mahesakkhasaŋvattanikā
paṭipadā mahesakkhattaŋ upaneti; appabhogasaŋvattanikā paṭipadā appabhogattaŋ upaneti, mahābhogasaŋvattanikā
paṭipadā mahābhogattaŋ upaneti; nīcakulīnasaŋvattanikā paṭipadā nīcakulīnattaŋ upaneti, uccākulīnasaŋvattanikā
paṭipadā uccākulīnattaŋ upaneti; duppaññasaŋvattanikā paṭipadā duppaññattaŋ upaneti, mahāpaññasaŋvattanikā
paṭipadā mahāpaññattaŋ upaneti. Kammassakā, māṇava, sattā kammadāyādā kammayonī kammabandhū
kammappaṭisaraṇā. Kammaŋ satte vibhajati yadidaŋ– hīnappaṇītatāyā’ ti.
Evaŋ vutte, subho māṇavo todeyyaputto bhagavantaŋ etadavoca– ‘abhikkantaŋ, bho gotama, abhikkantaŋ,
bho gotama! Seyyathāpi, bho gotama, nikkujjitaŋ vā ukkujjeyya, paṭicchannaŋ vā vivareyya, mūḷhassa vā maggaŋ
ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaŋ dhāreyya– “cakkhumanto rūpāni dakkhantī” ti; evamevaŋ bhotā gotamena
anekapariyāyena dhammo pakāsito. Esāhaŋ bhavantaŋ gotamaŋ saraṇaŋ gacchāmi dhammañca bhikkhusanghañca.
Upāsakaŋ maŋ bhavaŋ gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupetaŋ saraṇaŋ gatan’ ti.
Cūḷakammavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.
6. Mahākammavibhangasuttaŋ
298. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Tena kho pana
samayena āyasmā samiddhi araññakuṭikāyaŋ (p. 3.250) viharati. Atha kho potaliputto paribbājako janghāvihāraŋ
anucankamamāno anuvicaramāno yenāyasmā samiddhi tenupasankami; upasankamitvā āyasmatā samiddhinā
saddhiŋ sammodi. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho potaliputto
paribbājako āyasmantaŋ samiddhiŋ etadavoca– ‘sammukhā metaŋ, āvuso samiddhi, samaṇassa gotamassa sutaŋ,
sammukhā paṭiggahitaŋ– “moghaŋ kāyakammaŋ moghaŋ vacīkammaŋ, manokammameva saccan” ti. Atthi ca sā
samāpatti yaŋ samāpattiŋ samāpanno na kiñci vediyatī’ ti? ‘Mā hevaŋ, āvuso potaliputta, avaca; (mā hevaŋ, āvuso
potaliputta, avaca;) mā bhagavantaŋ abbhācikkhi. Na hi sādhu bhagavato abbhakkhānaŋ. Na hi bhagavā evaŋ
vadeyya– “moghaŋ kāyakammaŋ moghaŋ vacīkammaŋ, manokammameva saccan” ti. Atthi ca kho sā, āvuso,
samāpatti yaŋ samāpattiŋ samāpanno na kiñci vediyatī’ ti. ‘Kīvaciraŋ pabbajitosi, āvuso samiddhī’ ti? ‘Na ciraŋ,
āvuso! Tīṇi vassānī’ ti. ‘Ettha dāni mayaŋ there bhikkhū kiŋ vakkhāma, yatra hi nāma evaŋnavo bhikkhu satthāraŋ
parirakkhitabbaŋ maññissati. Sañcetanikaŋ, āvuso samiddhi, kammaŋ katvā kāyena vācāya manasā kiŋ so vediyatī’
ti? ‘Sañcetanikaŋ, āvuso potaliputta, kammaŋ katvā kāyena vācāya manasā dukkhaŋ so vediyatī’ ti. Atha kho
potaliputto paribbājako āyasmato samiddhissa bhāsitaŋ neva abhinandi nappaṭikkosi; anabhinanditvā appaṭikkositvā
uṭṭhāyāsanā pakkāmi.
299. Atha kho āyasmā samiddhi acirapakkante potaliputte paribbājake yenāyasmā ānando tenupasankami;
upasankamitvā āyasmatā ānandena saddhiŋ sammodi. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdi.
Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā samiddhi yāvatako ahosi potaliputtena paribbājakena saddhiŋ kathāsallāpo taŋ
sabbaŋ āyasmato ānandassa ārocesi.
Evaŋ vutte, āyasmā ānando āyasmantaŋ samiddhiŋ etadavoca– ‘atthi kho idaŋ, āvuso samiddhi,
kathāpābhataŋ bhagavantaŋ dassanāya. Āyāmāvuso (p. 3.251) samiddhi, yena bhagavā tenupasankamissāma;
upasankamitvā etamatthaŋ bhagavato ārocessāma. Yathā no bhagavā byākarissati tathā naŋ dhāressāmā’ ti.
‘Evamāvuso’ ti kho āyasmā samiddhi āyasmato ānandassa paccassosi.
Atha kho āyasmā ca ānando āyasmā ca samiddhi yena bhagavā tenupasankamiŋsu; upasankamitvā
bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā ānando yāvatako ahosi āyasmato
samiddhissa potaliputtena paribbājakena saddhiŋ kathāsallāpo taŋ sabbaŋ bhagavato ārocesi. Evaŋ vutte, bhagavā
āyasmantaŋ ānandaŋ etadavoca– ‘dassanampi kho ahaŋ, ānanda, potaliputtassa paribbājakassa nābhijānāmi, kuto
panevarūpaŋ kathāsallāpaŋ? Iminā ca, ānanda, samiddhinā moghapurisena potaliputtassa paribbājakassa
vibhajjabyākaraṇīyo pañho ekaŋsena byākato’ ti. Evaŋ vutte, āyasmā udāyī bhagavantaŋ etadavoca– ‘sace pana,
bhante, āyasmatā samiddhinā idaŋ sandhāya bhāsitaŋ– yaŋ kiñci vedayitaŋ taŋ dukkhasmin’ ti.
300. Atha kho bhagavā āyasmantaŋ ānandaŋ āmantesi – ‘passasi no tvaŋ, ānanda, imassa udāyissa
moghapurisassa ummangaŋ? Aññāsiŋ kho ahaŋ, ānanda– “idānevāyaŋ udāyī moghapuriso ummujjamāno ayoniso
ummujjissatī” ti. Ādiŋyeva, ānanda, potaliputtena paribbājakena tisso vedanā pucchitā. Sacāyaŋ, ānanda, samiddhi
moghapuriso potaliputtassa paribbājakassa evaŋ puṭṭho evaŋ byākareyya– “sañcetanikaŋ, āvuso potaliputta, kammaŋ
katvā kāyena vācāya manasā sukhavedanīyaŋ sukhaŋ so vedayati; sañcetanikaŋ, āvuso potaliputta, kammaŋ katvā
kāyena vācāya manasā dukkhavedanīyaŋ dukkhaŋ so vedayati; sañcetanikaŋ, āvuso potaliputta, kammaŋ katvā
kāyena vācāya manasā adukkhamasukhavedanīyaŋ adukkhamasukhaŋ so vedayatī” ti. Evaŋ byākaramāno kho,
ānanda, samiddhi moghapuriso potaliputtassa paribbājakassa sammā (byākaramāno) byākareyya. Api (p. 3.252) ca,
ānanda, ke ca aññatitthiyā paribbājakā bālā abyattā ke ca tathāgatassa mahākammavibhangaŋ jānissanti? Sace tumhe,
ānanda, suṇeyyātha tathāgatassa mahākammavibhangaŋ vibhajantassā’ ti.
‘Etassa, bhagavā, kālo, etassa, sugata, kālo yaŋ bhagavā mahākammavibhangaŋ vibhajeyya Bhagavato
sutvā bhikkhū dhāressantī’ ti. ‘Tena hānanda, suṇāhi, sādhukaŋ manasi karohi; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho
āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca–
‘Cattārome, ānanda, puggalā santo saŋvijjamānā lokasmiŋ. Katame cattāro? Idhānanda, ekacco puggalo
idha pāṇātipātī hoti, adinnādāyī hoti, kāmesumicchācārī hoti, musāvādī hoti, pisuṇavāco hoti, pharusavāco hoti,
samphappalāpī hoti, abhijjhālu hoti, byāpannacitto hoti, micchādiṭṭhi hoti. So kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ
duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati.
‘Idha panānanda, ekacco puggalo idha pāṇātipātī hoti, adinnādāyī hoti, kāmesumicchācārī hoti, musāvādī
hoti, pisuṇavāco hoti, pharusavāco hoti, samphappalāpī hoti, abhijjhālu hoti, byāpannacitto hoti, micchādiṭṭhi hoti.
So kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati.
‘Idhānanda, ekacco puggalo idha pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti, kāmesumicchācārā
paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, pisuṇāya vācāya paṭivirato hoti, pharusāya vācāya paṭivirato hoti,
samphappalāpā paṭivirato hoti, anabhijjhālu hoti, abyāpannacitto hoti, sammādiṭṭhi hoti. So kāyassa bhedā paraŋ
maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati.
‘Idha panānanda, ekacco puggalo idha pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti,
kāmesumicchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, pisuṇāya vācāya (p. 3.253) paṭivirato hoti, pharusāya
vācāya paṭivirato hoti, samphappalāpā paṭivirato hoti, anabhijjhālu hoti, abyāpannacitto hoti, sammādiṭṭhi hoti. So
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati.
301. ‘Idhānanda, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā ātappamanvāya padhānamanvāya anuyogamanvāya
appamādamanvāya sammāmanasikāramanvāya tathārūpaŋ cetosamādhiŋ phusati yathāsamāhite citte dibbena
cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena amuŋ puggalaŋ passati– idha pāṇātipātiŋ adinnādāyiŋ
kāmesumicchācāriŋ musāvādiŋ pisuṇavācaŋ pharusavācaŋ samphappalāpiŋ abhijjhāluŋ byāpannacittaŋ micchādiṭṭhiŋ
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passati apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapannaŋ. So evamāha– “atthi kira, bho,
pāpakāni kammāni, atthi duccaritassa vipāko. Amāhaŋ puggalaŋ addasaŋ idha pāṇātipātiŋ adinnādāyiŋ …pe…
micchādiṭṭhiŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passāmi apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapannan” ti. So evamāha–
“yo kira, bho, pāṇātipātī adinnādāyī …pe… micchādiṭṭhi, sabbo so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ
vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati. Ye evaŋ jānanti, te sammā jānanti; ye aññathā jānanti, micchā tesaŋ ñāṇan” ti . Iti so
yadeva tassa sāmaŋ ñātaŋ sāmaŋ diṭṭhaŋ sāmaŋ viditaŋ tadeva tattha thāmasā parāmāsā abhinivissa voharati–
“idameva saccaŋ, moghamaññan”’ ti.
‘Idha panānanda, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā ātappamanvāya padhānamanvāya anuyogamanvāya
cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena amuŋ puggalaŋ passati– idha pāṇātipātiŋ adinnādāyiŋ …pe…
micchādiṭṭhiŋ, kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passati sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapannaŋ. So evamāha– “natthi kira, bho,
pāpakāni kammāni, natthi duccaritassa vipāko. Amāhaŋ puggalaŋ addasaŋ– idha pāṇātipātiŋ adinnādāyiŋ …pe…
micchādiṭṭhiŋ, kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passāmi sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapannan” ti. So evamāha– “yo (p.
3.254) kira, bho, pāṇātipātī adinnādāyī …pe… micchādiṭṭhi, sabbo so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ
lokaŋ upapajjati. Ye evaŋ jānanti te sammā jānanti; ye aññathā jānanti, micchā tesaŋ ñāṇan” ti. Iti so yadeva tassa
sāmaŋ ñātaŋ sāmaŋ diṭṭhaŋ sāmaŋ viditaŋ tadeva tattha thāmasā parāmāsā abhinivissa voharati– “idameva saccaŋ,
moghamaññan”’ ti.
‘Idhānanda, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā ātappamanvāya padhānamanvāya anuyogamanvāya
cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena amuŋ puggalaŋ passati– idha pāṇātipātā paṭivirataŋ adinnādānā
paṭivirataŋ kāmesumicchācārā paṭivirataŋ musāvādā paṭivirataŋ pisuṇāya vācāya paṭivirataŋ pharusāya vācāya
paṭivirataŋ samphappalāpā paṭivirataŋ anabhijjhāluŋ abyāpannacittaŋ sammādiṭṭhiŋ, kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
passati sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapannaŋ. So evamāha– “atthi kira, bho, kalyāṇāni kammāni, atthi sucaritassa vipāko.
Amāhaŋ puggalaŋ addasaŋ– idha pāṇātipātā paṭivirataŋ adinnādānā paṭivirataŋ …pe… sammādiṭṭhiŋ, kāyassa bhedā
paraŋ maraṇā passāmi sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapannan” ti. So evamāha– “yo kira, bho, pāṇātipātā paṭivirato
adinnādānā paṭivirato …pe… sammādiṭṭhi sabbo so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. Ye
evaŋ jānanti te sammā jānanti; ye aññathā jānanti, micchā tesaŋ ñāṇan” ti. Iti so yadeva tassa sāmaŋ ñātaŋ sāmaŋ
diṭṭhaŋ sāmaŋ viditaŋ tadeva tattha thāmasā parāmāsā abhinivissa voharati– “idameva saccaŋ, moghamaññan”’ ti.
‘Idha panānanda, ekacco samaṇo vā brāhmaṇo vā ātappamanvāya padhānamanvāya anuyogamanvāya
cakkhunā visuddhena atikkantamānusakena amuŋ puggalaŋ passati– idha pāṇātipātā paṭivirataŋ …pe…
sammādiṭṭhiŋ, kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passati apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapannaŋ. So evamāha–
“natthi kira, bho kalyāṇāni kammāni, natthi sucaritassa vipāko. Amāhaŋ (p. 3.255) puggalaŋ addasaŋ– idha
pāṇātipātā paṭivirataŋ adinnādānā paṭivirataŋ …pe… sammādiṭṭhiŋ, kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passāmi apāyaŋ
duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapannan” ti. So evamāha– “yo kira, bho, pāṇātipātā paṭivirato adinnādānā paṭivirato …
pe… sammādiṭṭhi, sabbo so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati. Ye evaŋ
jānanti te sammā jānanti; ye aññathā jānanti, micchā tesaŋ ñāṇan” ti. Iti so yadeva tassa sāmaŋ ñātaŋ sāmaŋ diṭṭhaŋ
sāmaŋ viditaŋ tadeva tattha thāmasā parāmāsā abhinivissa voharati– “idameva saccaŋ, moghamaññan”’ ti.
302. ‘Tatrānanda, yvāyaŋ samaṇo vā brāhmaṇo vā evamāha– “atthi kira, bho, pāpakāni kammāni, atthi
duccaritassa vipāko” ti idamassa anujānāmi; yampi so evamāha– “amāhaŋ puggalaŋ addasaŋ– idha pāṇātipātiŋ
adinnādāyiŋ …pe… micchādiṭṭhiŋ, kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passāmi apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ
upapannan” ti idampissa anujānāmi; yañca kho so evamāha– “yo kira, bho, pāṇātipātī adinnādāyī …pe…
micchādiṭṭhi, sabbo so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjatī” ti idamassa
nānujānāmi; yampi so evamāha– “ye evaŋ jānanti te sammā jānanti; ye aññathā jānanti, micchā tesaŋ ñāṇan” ti
idampissa nānujānāmi; yampi so yadeva tassa sāmaŋ ñātaŋ sāmaŋ diṭṭhaŋ sāmaŋ viditaŋ tadeva tattha thāmasā
parāmāsā abhinivissa voharati– “idameva saccaŋ, moghamaññan” ti idampissa nānujānāmi. Taŋ kissa hetu? Aññathā
hi, ānanda, tathāgatassa mahākammavibhange ñāṇaŋ hoti.
‘Tatrānanda, yvāyaŋ samaṇo vā brāhmaṇo vā evamāha– “natthi kira, bho, pāpakāni kammāni, natthi
duccaritassa vipāko” ti idamassa nānujānāmi; yañca kho so evamāha– “amāhaŋ puggalaŋ addasaŋ– idha pāṇātipātiŋ
adinnādāyiŋ …pe… micchādiṭṭhiŋ kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passāmi sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapannan” ti
idamassa anujānāmi; yañca kho so evamāha– “yo kira, bho, pāṇātipātī adinnādāyī …pe… micchādiṭṭhi, sabbo so
kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjatī” ti idamassa nānujānāmi; yampi so evamāha– “ye evaŋ
(p. 3.256) jānanti te sammā jānanti; ye aññathā jānanti, micchā tesaŋ ñāṇan” ti idampissa nānujānāmi; yampi so
yadeva tassa sāmaŋ ñātaŋ sāmaŋ diṭṭhaŋ sāmaŋ viditaŋ tadeva tattha thāmasā parāmāsā abhinivissa voharati–
“idameva saccaŋ, moghamaññan” ti idampissa nānujānāmi. Taŋ kissa hetu? Aññathā hi, ānanda, tathāgatassa
mahākammavibhange ñāṇaŋ hoti.
‘Tatrānanda, yvāyaŋ samaṇo vā brāhmaṇo vā evamāha– “atthi kira, bho, kalyāṇāni kammāni, atthi
sucaritassa vipāko” ti idamassa anujānāmi; yampi so evamāha– “amāhaŋ puggalaŋ addasaŋ– idha pāṇātipātā
paṭivirataŋ adinnādānā paṭivirataŋ …pe… sammādiṭṭhiŋ, kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passāmi sugatiŋ saggaŋ lokaŋ
upapannan” ti idampissa anujānāmi; yañca kho so evamāha– “yo kira, bho, pāṇātipātā paṭivirato adinnādānā
paṭivirato …pe… sammādiṭṭhi, sabbo so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjatī” ti idamassa
nānujānāmi; yampi so evamāha– “ye evaŋ jānanti te sammā jānanti; ye aññathā jānanti, micchā tesaŋ ñāṇan” ti
idampissa nānujānāmi; yampi so yadeva tassa sāmaŋ ñātaŋ sāmaŋ diṭṭhaŋ sāmaŋ viditaŋ tadeva tattha thāmasā
parāmāsā abhinivissa voharati– “idameva saccaŋ, moghamaññan” ti idampissa nānujānāmi. Taŋ kissa hetu? Aññathā
hi, ānanda, tathāgatassa mahākammavibhange ñāṇaŋ hoti.
‘Tatrānanda, yvāyaŋ samaṇo vā brāhmaṇo vā evamāha– “natthi kira, bho, kalyāṇāni kammāni, natthi
sucaritassa vipāko” ti idamassa nānujānāmi; yañca kho so evamāha– “amāhaŋ puggalaŋ addasaŋ– idha pāṇātipātā
paṭivirataŋ adinnādānā paṭivirataŋ …pe… sammādiṭṭhiŋ, kāyassa bhedā paraŋ maraṇā passāmi apāyaŋ duggatiŋ
vinipātaŋ nirayaŋ upapannan” ti idamassa anujānāmi; yañca kho so evamāha– “yo kira, bho, pāṇātipātā paṭivirato
adinnādānā paṭivirato …pe… sammādiṭṭhi, sabbo so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ
upapajjatī” ti idamassa nānujānāmi; yañca kho so evamāha– “ye evaŋ jānanti te sammā jānanti; ye aññathā jānanti,
micchā tesaŋ ñāṇan” ti idampissa nānujānāmi; yampi so yadeva tassa sāmaŋ ñātaŋ (p. 3.257) sāmaŋ diṭṭhaŋ sāmaŋ
viditaŋ tadeva tattha thāmasā parāmāsā abhinivissa voharati– “idameva saccaŋ, moghamaññan” ti idampissa
nānujānāmi. Taŋ kissa hetu? Aññathā hi, ānanda, tathāgatassa mahākammavibhange ñāṇaŋ hoti.
303. ‘Tatrānanda, yvāyaŋ puggalo idha pāṇātipātī adinnādāyī …pe… micchādiṭṭhi, kāyassa bhedā paraŋ
maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati, pubbe vāssa taŋ kataŋ hoti pāpakammaŋ dukkhavedanīyaŋ,
pacchā vāssa taŋ kataŋ hoti pāpakammaŋ dukkhavedanīyaŋ, maraṇakāle vāssa hoti micchādiṭṭhi samattā samādinnā.
Tena so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati. Yañca kho so idha pāṇātipātī hoti
adinnādāyī hoti …pe… micchādiṭṭhi hoti tassa diṭṭheva dhamme vipākaŋ paṭisaŋvedeti upapajja vā apare vā
pariyāye.
‘Tatrānanda, yvāyaŋ puggalo idha pāṇātipātī adinnādāyī …pe… micchādiṭṭhi kāyassa bhedā paraŋ maraṇā
sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati, pubbe vāssa taŋ kataŋ hoti kalyāṇakammaŋ sukhavedanīyaŋ, pacchā vāssa taŋ kataŋ
hoti kalyāṇakammaŋ sukhavedanīyaŋ, maraṇakāle vāssa hoti sammādiṭṭhi samattā samādinnā. Tena so kāyassa
bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. Yañca kho so idha pāṇātipātī hoti adinnādāyī hoti …pe…
micchādiṭṭhi hoti tassa diṭṭheva dhamme vipākaŋ paṭisaŋvedeti upapajja vā apare vā pariyāye.
‘Tatrānanda yvāyaŋ puggalo idha pāṇātipātā paṭivirato adinnādānā paṭivirato …pe… sammādiṭṭhi, kāyassa
bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati, pubbe vāssa taŋ kataŋ hoti kalyāṇakammaŋ sukhavedanīyaŋ,
pacchā vāssa taŋ kataŋ hoti kalyāṇakammaŋ sukhavedanīyaŋ, maraṇakāle vāssa hoti sammādiṭṭhi samattā samādinnā.
Tena so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā sugatiŋ saggaŋ lokaŋ upapajjati. Yañca kho so idha pāṇātipātā paṭivirato hoti
adinnādānā paṭivirato hoti …pe… sammādiṭṭhi hoti, tassa diṭṭheva dhamme vipākaŋ paṭisaŋvedeti upapajja vā apare
vā pariyāye.
‘Tatrānanda (p. 3.258) yvāyaŋ puggalo idha pāṇātipātā paṭivirato adinnādānā paṭivirato …pe…
sammādiṭṭhi, kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati, pubbe vāssa taŋ kataŋ hoti
pāpakammaŋ dukkhavedanīyaŋ, pacchā vāssa taŋ kataŋ hoti pāpakammaŋ dukkhavedanīyaŋ, maraṇakāle vāssa hoti
micchādiṭṭhi samattā samādinnā. Tena so kāyassa bhedā paraŋ maraṇā apāyaŋ duggatiŋ vinipātaŋ nirayaŋ upapajjati.
Yañca kho so idha pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti …pe… sammādiṭṭhi hoti, tassa diṭṭheva
dhamme vipākaŋ paṭisaŋvedeti upapajja vā apare vā pariyāye.
‘Iti kho, ānanda, atthi kammaŋ abhabbaŋ abhabbābhāsaŋ, atthi kammaŋ abhabbaŋ bhabbābhāsaŋ, atthi
kammaŋ bhabbañceva bhabbābhāsañca, atthi kammaŋ bhabbaŋ abhabbābhāsan’ ti.
Mahākammavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.
7. Saḷāyatanavibhangasuttaŋ
etadavoca– ‘saḷāyatanavibhangaŋ vo, bhikkhave, desessāmi. Taŋ suṇātha, sādhukaŋ manasi karotha; bhāsissāmī’ ti.
‘“Cha ajjhattikāni āyatanāni veditabbāni, cha bāhirāni āyatanāni veditabbāni, cha viññāṇakāyā veditabbā,
cha phassakāyā veditabbā, aṭṭhārasa manopavicārā veditabbā, chattiŋsa sattapadā veditabbā, tatra idaŋ nissāya idaŋ
pajahatha, tayo satipaṭṭhānā yadariyo sevati yadariyo (p. 3.259) sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahati, so vuccati
yoggācariyānaŋ anuttaro purisadammasārathī” ti– ayamuddeso saḷāyatanavibhangassa.
305. ‘“Cha ajjhattikāni āyatanāni veditabbānī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ?
“Cakkhāyatanaŋ sotāyatanaŋ ghānāyatanaŋ jivhāyatanaŋ kāyāyatanaŋ manāyatanaŋ– cha ajjhattikāni āyatanāni
veditabbānī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
‘“Cha bāhirāni āyatanāni veditabbānī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? “Rūpāyatanaŋ
saddāyatanaŋ gandhāyatanaŋ rasāyatanaŋ phoṭṭhabbāyatanaŋ dhammāyatanaŋ– cha bāhirāni āyatanāni veditabbānī”
ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
‘“Cha viññāṇakāyā veditabbā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? “Cakkhuviññāṇaŋ
sotaviññāṇaŋ ghānaviññāṇaŋ jivhāviññāṇaŋ kāyaviññāṇaŋ manoviññāṇaŋ– cha viññāṇakāyā veditabbā” ti– iti yaŋ taŋ
vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
‘“Cha phassakāyā veditabbā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? “Cakkhusamphasso
sotasamphasso ghānasamphasso jivhāsamphasso kāyasamphasso manosamphasso– cha phassakāyā veditabbā” ti– iti
yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
‘“Aṭṭhārasa manopavicārā veditabbā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? “Cakkhunā rūpaŋ
disvā somanassaṭṭhānīyaŋ rūpaŋ upavicarati, domanassaṭṭhānīyaŋ rūpaŋ upavicarati, upekkhāṭṭhānīyaŋ rūpaŋ
upavicarati. Sotena saddaŋ sutvā …pe… ghānena gandhaŋ ghāyitvā… jivhāya rasaŋ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaŋ
phusitvā… manasā dhammaŋ viññāya somanassaṭṭhānīyaŋ dhammaŋ upavicarati, domanassaṭṭhānīyaŋ dhammaŋ
upavicarati, upekkhāṭṭhānīyaŋ dhammaŋ upavicarati. Iti cha somanassūpavicārā, cha domanassūpavicārā, cha
upekkhūpavicārā, aṭṭhārasa manopavicārā veditabbā” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
306. ‘“Chattiŋsa (p. 3.260) sattapadā veditabbā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Cha
gehasitāni somanassāni, cha nekkhammasitāni somanassāni, cha gehasitāni domanassāni, cha nekkhammasitāni
domanassāni, cha gehasitā upekkhā, cha nekkhammasitā upekkhā. Tattha katamāni cha gehasitāni somanassāni?
Cakkhuviññeyyānaŋ rūpānaŋ iṭṭhānaŋ kantānaŋ manāpānaŋ manoramānaŋ lokāmisapaṭisaŋyuttānaŋ paṭilābhaŋ vā
paṭilābhato samanupassato pubbe vā paṭiladdhapubbaŋ atītaŋ niruddhaŋ vipariṇataŋ samanussarato uppajjati
somanassaŋ. Yaŋ evarūpaŋ somanassaŋ idaŋ vuccati gehasitaŋ somanassaŋ. Sotaviññeyyānaŋ saddānaŋ…
ghānaviññeyyānaŋ gandhānaŋ… jivhāviññeyyānaŋ rasānaŋ… kāyaviññeyyānaŋ phoṭṭhabbānaŋ… manoviññeyyānaŋ
dhammānaŋ iṭṭhānaŋ kantānaŋ manāpānaŋ …pe… somanassaŋ. Yaŋ evarūpaŋ somanassaŋ idaŋ vuccati gehasitaŋ
somanassaŋ. Imāni cha gehasitāni somanassāni.
‘Tattha katamāni cha nekkhammasitāni somanassāni? Rūpānaŋtveva aniccataŋ viditvā
vipariṇāmavirāganirodhaŋ, “pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā” ti
evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya passato uppajjati somanassaŋ. Yaŋ evarūpaŋ somanassaŋ idaŋ vuccati
nekkhammasitaŋ somanassaŋ. Saddānaŋtveva… gandhānaŋtveva… rasānaŋtveva… phoṭṭhabbānaŋtveva…
dhammānaŋtve aniccataŋ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaŋ, “pubbe ceva dhammā etarahi ca sabbe te dhammā
aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā” ti evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya passato uppajjati somanassaŋ. Yaŋ
evarūpaŋ somanassaŋ idaŋ vuccati nekkhammasitaŋ somanassaŋ. Imāni cha nekkhammasitāni somanassāni.
307. ‘Tattha katamāni cha gehasitāni domanassāni? Cakkhuviññeyyānaŋ rūpānaŋ …pe… sotaviññeyyānaŋ
saddānaŋ… ghānaviññeyyānaŋ gandhānaŋ… jivhāviññeyyānaŋ rasānaŋ… kāyaviññeyyānaŋ phoṭṭhabbānaŋ…
manoviññeyyānaŋ dhammānaŋ iṭṭhānaŋ kantānaŋ manāpānaŋ manoramānaŋ lokāmisapaṭisaŋyuttānaŋ appaṭilābhaŋ
vā appaṭilābhato samanupassato pubbe vā appaṭiladdhapubbaŋ atītaŋ niruddhaŋ vipariṇataŋ samanussarato uppajjati
domanassaŋ. Yaŋ evarūpaŋ domanassaŋ (p. 3.261) idaŋ vuccati gehasitaŋ domanassaŋ. Imāni cha gehasitāni
domanassāni.
‘Tattha katamāni cha nekkhammasitāni domanassāni? Rūpānaŋtveva aniccataŋ viditvā
vipariṇāmavirāganirodhaŋ, “pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā” ti
evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya disvā anuttaresu vimokkhesu pihaŋ upaṭṭhāpeti– “kudāssu nāmāhaŋ
tadāyatanaŋ upasampajja viharissāmi yadariyā etarahi āyatanaŋ upasampajja viharantī” ti iti anuttaresu vimokkhesu
pihaŋ upaṭṭhāpayato uppajjati pihapaccayā domanassaŋ. Yaŋ evarūpaŋ domanassaŋ idaŋ vuccati nekkhammasitaŋ
domanassaŋ. Saddānaŋtveva …pe… gandhānaŋtveva… rasānaŋtveva… phoṭṭhabbānaŋtveva… dhammānaŋtveva
aniccataŋ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaŋ, “pubbe ceva dhammā etarahi ca sabbe te dhammā aniccā dukkhā
vipariṇāmadhammā” ti evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya disvā anuttaresu vimokkhesu pihaŋ upaṭṭhāpeti–
“kudāssu nāmāhaŋ tadāyatanaŋ upasampajja viharissāmi yadariyā etarahi āyatanaŋ upasampajja viharantī” ti iti
anuttaresu vimokkhesu pihaŋ upaṭṭhāpayato uppajjati pihapaccayā domanassaŋ. Yaŋ evarūpaŋ domanassaŋ idaŋ
vuccati nekkhammasitaŋ domanassaŋ. Imāni cha nekkhammasitāni domanassāni.
308. ‘Tattha katamā cha gehasitā upekkhā? Cakkhunā rūpaŋ disvā uppajjati upekkhā bālassa mūḷhassa ( )
puthujjanassa anodhijinassa avipākajinassa anādīnavadassāvino assutavato puthujjanassa. Yā evarūpā upekkhā,
rūpaŋ sā nātivattati. Tasmā sā upekkhā “gehasitā” ti vuccati. Sotena saddaŋ sutvā… ghānena gandhaŋ ghāyitvā…
jivhāya rasaŋ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaŋ phusitvā… manasā dhammaŋ viññāya uppajjati upekkhā bālassa
mūḷhassa puthujjanassa anodhijinassa avipākajinassa anādīnavadassāvino assutavato puthujjanassa. Yā evarūpā
upekkhā, dhammaŋ sā nātivattati. Tasmā sā upekkhā “gehasitā” ti vuccati. Imā cha gehasitā upekkhā.
‘Tattha katamā cha nekkhammasitā upekkhā? Rūpānaŋtveva aniccataŋ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaŋ,
“pubbe ceva rūpā etarahi ca sabbe te rūpā (p. 3.262) aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā” ti evametaŋ yathābhūtaŋ
sammappaññāya passato uppajjati upekkhā. Yā evarūpā upekkhā, rūpaŋ sā ativattati. Tasmā sā upekkhā
“nekkhammasitā” ti vuccati. Saddānaŋtveva… gandhānaŋtveva… rasānaŋtveva… phoṭṭhabbānaŋtveva…
dhammānaŋtveva aniccataŋ viditvā vipariṇāmavirāganirodhaŋ, “pubbe ceva dhammā etarahi ca sabbe te dhammā
aniccā dukkhā vipariṇāmadhammā” ti evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya passato uppajjati upekkhā. Yā evarūpā
upekkhā, dhammaŋ sā ativattati. Tasmā sā upekkhā “nekkhammasitā” ti vuccati. Imā cha nekkhammasitā upekkhā.
“Chattiŋsa sattapadā veditabbā” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
309. ‘Tatra idaŋ nissāya idaŋ pajahathā’ ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ; kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Tatra,
bhikkhave, yāni cha nekkhammasitāni somanassāni tāni nissāya tāni āgamma yāni cha gehasitāni somanassāni tāni
pajahatha, tāni samatikkamatha. Evametesaŋ pahānaŋ hoti, evametesaŋ samatikkamo hoti.
‘Tatra, bhikkhave, yāni cha nekkhammasitāni domanassāni tāni nissāya tāni āgamma yāni cha gehasitāni
domanassāni tāni pajahatha, tāni samatikkamatha. Evametesaŋ pahānaŋ hoti, evametesaŋ samatikkamo hoti.
‘Tatra, bhikkhave, yā cha nekkhammasitā upekkhā tā nissāya tā āgamma yā cha gehasitā upekkhā tā
pajahatha, tā samatikkamatha. Evametāsaŋ pahānaŋ hoti, evametāsaŋ samatikkamo hoti.
‘Tatra, bhikkhave, yāni cha nekkhammasitāni somanassāni tāni nissāya tāni āgamma yāni cha
nekkhammasitāni domanassāni tāni pajahatha, tāni samatikkamatha. Evametesaŋ pahānaŋ hoti, evametesaŋ
samatikkamo hoti.
‘Tatra, bhikkhave, yā cha nekkhammasitā upekkhā tā nissāya tā āgamma yāni cha nekkhammasitāni
somanassāni tāni pajahatha, tāni samatikkamatha. Evametesaŋ pahānaŋ hoti, evametesaŋ samatikkamo hoti.
310. ‘Atthi (p. 3.263) bhikkhave, upekkhā nānattā nānattasitā, atthi upekkhā ekattā ekattasitā. Katamā ca,
bhikkhave, upekkhā nānattā nānattasitā? Atthi, bhikkhave, upekkhā rūpesu, atthi saddesu atthi gandhesu, atthi rasesu,
atthi phoṭṭhabbesu – ayaŋ, bhikkhave, upekkhā nānattā nānattasitā. Katamā ca, bhikkhave, upekkhā ekattā ekattasitā?
Atthi, bhikkhave, upekkhā ākāsānañcāyatananissitā, atthi viññāṇañcāyatananissitā, atthi ākiñcaññāyatananissitā, atthi
nevasaññānāsaññāyatananissitā– ayaŋ, bhikkhave, upekkhā ekattā ekattasitā.
‘Tatra, bhikkhave, yāyaŋ upekkhā ekattā ekattasitā taŋ nissāya taŋ āgamma yāyaŋ upekkhā nānattā
nānattasitā taŋ pajahatha, taŋ samatikkamatha. Evametissā pahānaŋ hoti, evametissā samatikkamo hoti.
‘Atammayataŋ, bhikkhave, nissāya atammayataŋ āgamma yāyaŋ upekkhā ekattā ekattasitā taŋ pajahatha,
taŋ samatikkamatha. Evametissā pahānaŋ hoti, evametissā samatikkamo hoti. “Tatra idaŋ nissāya idaŋ pajahathā” ti–
iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
311. ‘“Tayo satipaṭṭhānā yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahatī” ti– iti kho
panetaŋ vuttaŋ; kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Idha, bhikkhave, satthā sāvakānaŋ dhammaŋ deseti anukampako hitesī
anukampaŋ upādāya– “idaŋ vo hitāya, idaŋ vo sukhāyā” ti. Tassa sāvakā na sussūsanti, na sotaŋ odahanti, na aññā
cittaŋ upaṭṭhapenti vokkamma ca satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca
anattamanataŋ paṭisaŋvedeti, anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaŋ, bhikkhave, paṭhamaŋ satipaṭṭhānaŋ
yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahati.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, satthā sāvakānaŋ dhammaŋ deseti anukampako hitesī anukampaŋ upādāya–
“idaŋ vo hitāya, idaŋ vo sukhāyā” ti. Tassa ekacce sāvakā na sussūsanti, na sotaŋ odahanti, na aññā cittaŋ
upaṭṭhapenti, vokkamma ca satthusāsanā vattanti; ekacce sāvakā sussūsanti, sotaŋ odahanti, aññā cittaŋ upaṭṭhapenti,
na ca vokkamma satthusāsanā vattanti (p. 3.264) Tatra, bhikkhave, tathāgato na ceva anattamano hoti, na ca
anattamanataŋ paṭisaŋvedeti; na ca attamano hoti, na ca attamanataŋ paṭisaŋvedeti. Anattamanatā ca attamanatā ca–
tadubhayaŋ abhinivajjetvā upekkhako viharati sato sampajāno. Idaŋ vuccati, bhikkhave, dutiyaŋ satipaṭṭhānaŋ
yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahati.
‘Puna caparaŋ, bhikkhave, satthā sāvakānaŋ dhammaŋ deseti anukampako hitesī anukampaŋ upādāya–
“idaŋ vo hitāya, idaŋ vo sukhāyā” ti. Tassa sāvakā sussūsanti, sotaŋ odahanti, aññācittaŋ upaṭṭhapenti, na ca
vokkamma satthusāsanā vattanti. Tatra, bhikkhave, tathāgato attamano ceva hoti, attamanatañca paṭisaŋvedeti,
anavassuto ca viharati sato sampajāno. Idaŋ vuccati, bhikkhave, tatiyaŋ satipaṭṭhānaŋ yadariyo sevati, yadariyo
sevamāno satthā gaṇamanusāsitumarahati. “Tayo satipaṭṭhānā yadariyo sevati, yadariyo sevamāno satthā
gaṇamanusāsitumarahatī” ti – iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
312. ‘“So vuccati yoggācariyānaŋ anuttaro purisadammasārathī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca
vuttaŋ? Hatthidamakena, bhikkhave, hatthidammo sārito ekaŋyeva disaŋ dhāvati – puratthimaŋ vā pacchimaŋ vā
uttaraŋ vā dakkhiṇaŋ vā. Assadamakena, bhikkhave, assadammo sārito ekaññeva disaŋ dhāvati– puratthimaŋ vā
pacchimaŋ vā uttaraŋ vā dakkhiṇaŋ vā. Godamakena, bhikkhave, godammo sārito ekaŋyeva disaŋ dhāvati–
puratthimaŋ vā pacchimaŋ vā uttaraŋ vā dakkhiṇaŋ vā. Tathāgatena hi, bhikkhave, arahatā sammāsambuddhena
purisadammo sārito aṭṭha disā vidhāvati. Rūpī rūpāni passati– ayaŋ ekā disā; ajjhattaŋ arūpasaññī bahiddhā rūpāni
passati– ayaŋ dutiyā disā; subhantveva adhimutto hoti – ayaŋ tatiyā disā; sabbaso rūpasaññānaŋ samatikkamā
paṭighasaññānaŋ atthangamā nānattasaññānaŋ amanasikārā “ananto ākāso” ti ākāsānañcāyatanaŋ upasampajja
viharati– ayaŋ catutthī disā; sabbaso ākāsānañcāyatanaŋ samatikkamma “anantaŋ viññāṇan” ti viññāṇañcāyatanaŋ
upasampajja viharati– ayaŋ pañcamī disā; sabbaso viññāṇañcāyatanaŋ samatikkamma “natthi kiñcī” ti
ākiñcaññāyatanaŋ upasampajja (p. 3.265) viharati– ayaŋ chaṭṭhī disā; sabbaso ākiñcaññāyatanaŋ samatikkamma
nevasaññānāsaññāyatanaŋ upasampajja viharati– ayaŋ sattamī disā; sabbaso nevasaññānāsaññāyatanaŋ
samatikkamma saññāvedayitanirodhaŋ upasampajja viharati– ayaŋ aṭṭhamī disā. Tathāgatena, bhikkhave, arahatā
sammāsambuddhena purisadammo sārito imā aṭṭha disā vidhāvati. “So vuccati yoggācariyānaŋ anuttaro
purisadammasārathī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttan’ ti.
Saḷāyatanavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.
8. Uddesavibhangasuttaŋ
etadavoca– ‘uddesavibhangaŋ vo, bhikkhave, desessāmi. Taŋ suṇātha, sādhukaŋ manasi karotha; bhāsissāmī’ ti.
‘Tathā tathā, bhikkhave, bhikkhu upaparikkheyya yathā yathā upaparikkhato bahiddhā cassa viññāṇaŋ
avikkhittaŋ avisaṭaŋ, ajjhattaŋ asaṇṭhitaŋ anupādāya na paritasseyya. Bahiddhā, bhikkhave, viññāṇe avikkhitte
avisaṭe sati ajjhattaŋ asaṇṭhite anupādāya aparitassato āyatiŋ jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavo na hotī’ ti.
Idamavoca bhagavā. Idaŋ vatvāna sugato uṭṭhāyāsanā vihāraŋ pāvisi.
314. Atha kho tesaŋ bhikkhūnaŋ, acirapakkantassa bhagavato, etadahosi– ‘idaŋ kho no, āvuso, bhagavā
sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho– “tathā tathā, bhikkhave (p.
3.266) bhikkhu upaparikkheyya yathā yathā upaparikkhato bahiddhā cassa viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭaŋ, ajjhattaŋ
asaṇṭhitaŋ anupādāya na paritasseyya. Bahiddhā bhikkhave, viññāṇe avikkhitte avisaṭe sati ajjhattaŋ asaṇṭhite
anupādāya aparitassato āyatiŋ jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavo na hotī” ti. Ko nu kho imassa bhagavatā
sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajeyyā’ ti? Atha kho tesaŋ
bhikkhūnaŋ etadahosi– ‘ayaŋ kho āyasmā mahākaccāno satthu ceva saŋvaṇṇito sambhāvito ca viññūnaŋ
sabrahmacārīnaŋ; pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena
atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajituŋ. Yaŋnūna mayaŋ yenāyasmā mahākaccāno tenupasankameyyāma;
upasankamitvā āyasmantaŋ mahākaccānaŋ etamatthaŋ paṭipuccheyyāmā’ ti.
Atha kho te bhikkhū yenāyasmā mahākaccāno tenupasankamiŋsu; upasankamitvā āyasmatā
mahākaccānena saddhiŋ sammodiŋsu. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ
nisinnā kho te bhikkhū āyasmantaŋ mahākaccānaŋ etadavocuŋ –
‘Idaŋ kho no, āvuso kaccāna, bhagavā sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā
uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho – “tathā tathā, bhikkhave, bhikkhu upaparikkheyya yathā yathā upaparikkhato bahiddhā
cassa viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭaŋ, ajjhattaŋ asaṇṭhitaŋ anupādāya na paritasseyya. Bahiddhā, bhikkhave, viññāṇe
avikkhitte avisaṭe sati ajjhattaŋ asaṇṭhite anupādāya aparitassato āyatiŋ jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavo na
hotī” ti. Tesaŋ no, āvuso kaccāna, amhākaŋ, acirapakkantassa bhagavato, etadahosi– “idaŋ kho no, āvuso, bhagavā
sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho – tathā tathā, bhikkhave,
bhikkhu upaparikkheyya, yathā yathā upaparikkhato bahiddhā cassa viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭaŋ ajjhattaŋ
asaṇṭhitaŋ anupādāya na paritasseyya. Bahiddhā, bhikkhave, viññāṇe avikkhitte avisaṭe sati ajjhattaŋ asaṇṭhite
anupādāya aparitassato āyatiŋ jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavo na hotī” ti. Ko nu kho imassa bhagavatā
sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ (p. 3.267) avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajeyyā’ ti. ‘Tesaŋ
no, āvuso kaccāna, amhākaŋ etadahosi– “ayaŋ kho āyasmā mahākaccāno satthu ceva saŋvaṇṇito, sambhāvito ca
viññūnaŋ sabrahmacārīnaŋ. Pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa
vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajituŋ. Yaŋnūna mayaŋ yenāyasmā mahākaccāno
tenupasankameyyāma; upasankamitvā āyasmantaŋ mahākaccānaŋ etamatthaŋ paṭipuccheyyāmā” ti– vibhajatāyasmā
mahākaccāno’ ti.
315. ‘“Seyyathāpi, āvuso, puriso sāratthiko sāragavesī sārapariyesanaŋ caramāno mahato rukkhassa tiṭṭhato
sāravato atikkammeva mūlaŋ atikkamma khandhaŋ sākhāpalāse sāraŋ pariyesitabbaŋ maññeyya, evaŋ sampadamidaŋ
āyasmantānaŋ satthari sammukhībhūte taŋ bhagavantaŋ atisitvā amhe etamatthaŋ paṭipucchitabbaŋ maññatha. So
hāvuso, bhagavā jānaŋ jānāti, passaŋ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā
atthassa ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato. So ceva panetassa kālo ahosi yaŋ bhagavantaŋyeva
etamatthaŋ paṭipuccheyyātha; yathā vo bhagavā byākareyya tathā naŋ dhāreyyāthā”’ ti. “Addhāvuso kaccāna,
bhagavā jānaŋ jānāti, passaŋ passati, cakkhubhūto ñāṇabhūto dhammabhūto brahmabhūto vattā pavattā atthassa
ninnetā amatassa dātā dhammassāmī tathāgato. So ceva panetassa kālo ahosi yaŋ bhagavantaŋyeva etamatthaŋ
paṭipuccheyyāma; yathā no bhagavā byākareyya tathā naŋ dhāreyyāma. Api cāyasmā mahākaccāno satthu ceva
saŋvaṇṇito sambhāvito ca viññūnaŋ sabrahmacārīnaŋ. Pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā sankhittena
uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajituŋ. Vibhajatāyasmā mahākaccāno
agaruŋ karitvā” ti. “Tena hāvuso, suṇātha, sādhukaŋ manasi karotha; bhāsissāmī” ti. “Evamāvuso” ti kho te bhikkhū
āyasmato mahākaccānassa paccassosuŋ. Āyasmā mahākaccāno etadavoca–
“Yaŋ kho no, āvuso, bhagavā sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā
vihāraŋ paviṭṭho– tathā tathā, bhikkhave, bhikkhu (p. 3.268) upaparikkheyya, yathā yathā upaparikkhato bahiddhā
cassa viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭaŋ ajjhattaŋ asaṇṭhitaŋ anupādāya na paritasseyya, bahiddhā, bhikkhave, viññāṇe
hotī” ti. Imassa kho ahaŋ, āvuso, bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa evaŋ
vitthārena atthaŋ ājānāmi.
316. ‘Kathañcāvuso, bahiddhā viññāṇaŋ vikkhittaŋ visaṭanti vuccati? Idhāvuso, bhikkhuno cakkhunā rūpaŋ
disvā rūpanimittānusāri viññāṇaŋ hoti rūpanimittassādagadhitaŋ rūpanimittassādavinibandhaŋ
rūpanimittassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ bahiddhā viññāṇaŋ vikkhittaŋ visaṭanti vuccati. Sotena saddaŋ sutvā …pe…
ghānena gandhaŋ ghāyitvā… jivhāya rasaŋ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaŋ phusitvā… manasā dhammaŋ viññāya
dhammanimittānusārī viññāṇaŋ hoti; dhammanimittassādagadhitaŋ dhammanimittassādavinibandhaŋ
dhammanimittassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ bahiddhā viññāṇaŋ vikkhittaŋ visaṭanti vuccati. Evaŋ kho āvuso, bahiddhā
viññāṇaŋ vikkhittaŋ visaṭanti vuccati.
317. ‘Kathañcāvuso, bahiddhā viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭanti vuccati Idhāvuso, bhikkhuno cakkhunā
rūpaŋ disvā na rūpanimittānusāri viññāṇaŋ hoti rūpanimittassādagadhitaŋ na rūpanimittassādavinibandhaŋ na
rūpanimittassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ bahiddhā viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭanti vuccati Sotena saddaŋ sutvā …pe…
ghānena gandhaŋ ghāyitvā… jivhāya rasaŋ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaŋ phusitvā… manasā dhammaŋ viññāya na
dhammanimittānusārī viññāṇaŋ hoti na dhammanimittassādagadhitaŋ na dhammanimittassādavinibandhaŋ na
dhammanimittassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ bahiddhā viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭanti vuccati. Evaŋ kho, āvuso,
bahiddhā viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭanti vuccati.
318. ‘Kathañcāvuso, ajjhattaŋ saṇṭhitanti vuccati? Idhāvuso, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi
dhammehi savitakkaŋ savicāraŋ vivekajaŋ pītisukhaŋ paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Tassa
vivekajapītisukhānusāri viññāṇaŋ hoti vivekajapītisukhassādagadhitaŋ vivekajapītisukhassādavinibandhaŋ (p. 3.269)
vivekajapītisukhassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ ajjhattaŋ cittaŋ saṇṭhitanti vuccati.
‘Puna caparaŋ, āvuso, bhikkhu vitakkavicārānaŋ vūpasamā ajjhattaŋ sampasādanaŋ cetaso ekodibhāvaŋ
avitakkaŋ avicāraŋ samādhijaŋ pītisukhaŋ dutiyaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Tassa samādhijapītisukhānusāri
viññāṇaŋ hoti samādhijapītisukhassādagadhitaŋ samādhijapītisukhassādavinibandhaŋ
samādhijapītisukhassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ ajjhattaŋ cittaŋ saṇṭhitanti vuccati.
‘Puna caparaŋ, āvuso, bhikkhu pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati sato ca sampajāno sukhañca kāyena
paṭisaŋvedeti, yaŋ taŋ ariyā ācikkhanti– “upekkhako satimā sukhavihārī” ti tatiyaŋ jhānaŋ upasampajja viharati.
Tassa upekkhānusāri viññāṇaŋ hoti upekkhāsukhassādagadhitaŋ upekkhāsukhassādavinibandhaŋ
upekkhāsukhassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ ajjhattaŋ cittaŋ saṇṭhitanti vuccati.
‘Puna caparaŋ, āvuso, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaŋ
atthangamā adukkhamasukhaŋ upekkhāsatipārisuddhiŋ catutthaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Tassa
adukkhamasukhānusāri viññāṇaŋ hoti adukkhamasukhassādagadhitaŋ adukkhamasukhassādavinibandhaŋ
adukkhamasukhassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ ajjhattaŋ cittaŋ saṇṭhitanti vuccati. Evaŋ kho, āvuso, ajjhattaŋ saṇṭhitanti
vuccati.
319. ‘Kathañcāvuso ajjhattaŋ asaṇṭhitanti vuccati? Idhāvuso, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi
dhammehi …pe… paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Tassa na vivekajapītisukhānusāri viññāṇaŋ hoti na
vivekajapītisukhassādagadhitaŋ na vivekajapītisukhassādavinibandhaŋ na vivekajapītisukhassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ
ajjhattaŋ cittaŋ asaṇṭhitanti vuccati.
‘Puna caparaŋ, āvuso, bhikkhu vitakkavicārānaŋ vūpasamā …pe… dutiyaŋ jhānaŋ upasampajja viharati.
Tassa na samādhijapītisukhānusāri viññāṇaŋ hoti na samādhijapītisukhassādagadhitaŋ na
samādhijapītisukhassādavinibandhaŋ na samādhijapītisukhassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ ajjhattaŋ cittaŋ asaṇṭhitanti
vuccati
‘Puna (p. 3.270) caparaŋ, āvuso, bhikkhu pītiyā ca virāgā …pe… tatiyaŋ jhānaŋ upasampajja viharati.
Tassa na upekkhānusāri viññāṇaŋ hoti na upekkhāsukhassādagadhitaŋ na upekkhāsukhassādavinibandhaŋ na
upekkhāsukhassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ ajjhattaŋ cittaŋ asaṇṭhitanti vuccati.
‘Puna caparaŋ, āvuso, bhikkhu sukhassa ca pahānā dukkhassa ca pahānā pubbeva somanassadomanassānaŋ
atthangamā adukkhamasukhaŋ upekkhāsatipārisuddhiŋ catutthaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Tassa na
adukkhamasukhānusāri viññāṇaŋ hoti na adukkhamasukhassādagadhitaŋ na adukkhamasukhassādavinibandhaŋ na
adukkhamasukhassādasaŋyojanasaŋyuttaŋ ajjhattaŋ cittaŋ asaṇṭhitanti vuccati. Evaŋ kho, āvuso, ajjhattaŋ asaṇṭhitanti
vuccati.
320. ‘Kathañcāvuso, anupādā paritassanā hoti? Idhāvuso, assutavā puthujjano ariyānaŋ adassāvī
ariyadhammassa akovido ariyadhamme avinīto sappurisānaŋ adassāvī sappurisadhammassa akovido
sappurisadhamme avinīto rūpaŋ attato samanupassati rūpavantaŋ vā attānaŋ attani vā rūpaŋ rūpasmiŋ vā attānaŋ.
Tassa taŋ rūpaŋ vipariṇamati, aññathā hoti. Tassa rūpavipariṇāmaññathābhāvā rūpavipariṇāmānuparivatti viññāṇaŋ
hoti. Tassa rūpavipariṇāmānuparivattajā paritassanā dhammasamuppādā cittaŋ pariyādāya tiṭṭhanti. Cetaso
pariyādānā uttāsavā ca hoti vighātavā ca apekkhavā ca anupādāya ca paritassati. Vedanaŋ …pe… saññaŋ…
sankhāre… viññāṇaŋ attato samanupassati viññāṇavantaŋ vā attānaŋ attani vā viññāṇaŋ viññāṇasmiŋ vā attānaŋ.
Tassa taŋ viññāṇaŋ vipariṇamati, aññathā hoti. Tassa viññāṇavipariṇāmaññathābhāvā viññāṇavipariṇāmānuparivatti
viññāṇaŋ hoti. Tassa viññāṇavipariṇāmānuparivattajā paritassanā dhammasamuppādā cittaŋ pariyādāya tiṭṭhanti.
Cetaso pariyādānā uttāsavā ca hoti vighātavā ca apekkhavā ca anupādāya ca paritassati. Evaŋ kho, āvuso, anupādā
paritassanā hoti.
321. ‘Kathañcāvuso, anupādānā aparitassanā hoti? Idhāvuso, sutavā ariyasāvako ariyānaŋ dassāvī
ariyadhammassa kovido ariyadhamme (p. 3.271) suvinīto sappurisānaŋ dassāvī sappurisadhammassa kovido
sappurisadhamme suvinīto na rūpaŋ attato samanupassati na rūpavantaŋ vā attānaŋ na attani vā rūpaŋ na rūpasmiŋ vā
attānaŋ. Tassa taŋ rūpaŋ vipariṇamati, aññathā hoti. Tassa rūpavipariṇāmaññathābhāvā na ca
rūpavipariṇāmānuparivatti viññāṇaŋ hoti. Tassa na rūpavipariṇāmānuparivattajā paritassanā dhammasamuppādā
cittaŋ pariyādāya tiṭṭhanti. Cetaso pariyādānā na cevuttāsavā hoti na ca vighātavā na ca apekkhavā anupādāya ca na
paritassati. Na vedanaŋ… na saññaŋ… na sankhāre… na viññāṇaŋ attato samanupassati na viññāṇavantaŋ vā attānaŋ
na attani vā viññāṇaŋ na viññāṇasmiŋ vā attānaŋ. Tassa taŋ viññāṇaŋ vipariṇamati, aññathā hoti. Tassa
viññāṇavipariṇāmaññathābhāvā na ca viññāṇavipariṇāmānuparivatti viññāṇaŋ hoti. Tassa na
viññāṇavipariṇāmānuparivattajā paritassanā dhammasamuppādā cittaŋ pariyādāya tiṭṭhanti. Cetaso pariyādānā na
cevuttāsavā hoti na ca vighātavā na ca apekkhavā, anupādāya ca na paritassati. Evaŋ kho, āvuso, anupādā
aparitassanā hoti.
‘Yaŋ kho no, āvuso, bhagavā sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā
vihāraŋ paviṭṭho– “tathā tathā, bhikkhave, bhikkhu upaparikkheyya yathā yathā upaparikkhato bahiddhā cassa
viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭaŋ, ajjhattaŋ asaṇṭhitaŋ anupādāya na paritasseyya. Bahiddhā, bhikkhave, viññāṇe
hotī” ti. Imassa kho ahaŋ, āvuso, bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa evaŋ
vitthārena atthaŋ ājānāmi. Ākankhamānā ca pana tumhe āyasmanto bhagavantaŋyeva upasankamitvā etamatthaŋ
paṭipuccheyyātha; yathā vo bhagavā byākaroti tathā naŋ dhāreyyāthā’ ti.
322. Atha kho te bhikkhū āyasmato mahākaccānassa bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā yena
bhagavā tenupasankamiŋsu; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ nisinnā kho
te bhikkhū bhagavantaŋ etadavocuŋ –
‘Yaŋ (p. 3.272) kho no, bhante, bhagavā sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā
uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho– “tathā tathā, bhikkhave, bhikkhu upaparikkheyya yathā yathā upaparikkhato bahiddhā
cassa viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭaŋ, ajjhattaŋ asaṇṭhitaŋ anupādāya na paritasseyya. Bahiddhā, bhikkhave, viññāṇe
hotī”’ ti.
‘Tesaŋ no, bhante, amhākaŋ, acirapakkantassa bhagavato, etadahosi– “idaŋ kho no, āvuso, bhagavā
sankhittena uddesaŋ uddisitvā vitthārena atthaŋ avibhajitvā uṭṭhāyāsanā vihāraŋ paviṭṭho – tathā tathā, bhikkhave,
bhikkhu upaparikkheyya, yathā yathā upaparikkhato bahiddhā cassa viññāṇaŋ avikkhittaŋ avisaṭaŋ, ajjhattaŋ
asaṇṭhitaŋ anupādāya na paritasseyya. Bahiddhā, bhikkhave, viññāṇe avikkhitte avisaṭe sati ajjhattaŋ asaṇṭhite
anupādāya aparitassato āyatiŋ jātijarāmaraṇadukkhasamudayasambhavo na hotīti. Ko nu kho imassa bhagavatā
sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajeyyā” ti? Tesaŋ no, bhante,
amhākaŋ etadahosi– “ayaŋ kho āyasmā mahākaccāno satthu ceva saŋvaṇṇito sambhāvito ca viññūnaŋ
sabrahmacārīnaŋ. Pahoti cāyasmā mahākaccāno imassa bhagavatā sankhittena uddesassa uddiṭṭhassa vitthārena
atthaŋ avibhattassa vitthārena atthaŋ vibhajituŋ. Yaŋnūna mayaŋ yenāyasmā mahākaccāno tenupasankameyyāma;
upasankamitvā āyasmantaŋ mahākaccānaŋ etamatthaŋ paṭipuccheyyāmā” ti.
‘Atha kho mayaŋ, bhante, yenāyasmā mahākaccāno tenupasankamimha; upasankamitvā āyasmantaŋ
mahākaccānaŋ etamatthaŋ paṭipucchimha. Tesaŋ no, bhante, āyasmatā mahākaccānena imehi ākārehi imehi padehi
imehi byañjanehi attho vibhatto’ ti.
‘Paṇḍito, bhikkhave, mahākaccāno; mahāpañño, bhikkhave, mahākaccāno. Maŋ cepi tumhe, bhikkhave,
etamatthaŋ paṭipuccheyyātha, ahampi evamevaŋ byākareyyaŋ (p. 3.273) yathā taŋ mahākaccānena byākataŋ. Eso
cevetassa attho. Evañca naŋ dhāreyyāthā’ ti.
Uddesavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.
9. Araṇavibhangasuttaŋ
kho bhagavā bhikkhū āmantesi ‘bhikkhavo’ ti. ‘Bhadante’ ti te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
‘araṇavibhangaŋ vo, bhikkhave, desessāmi. Taŋ suṇātha, sādhukaŋ manasi karotha; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti
kho te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
‘Na kāmasukhamanuyuñjeyya hīnaŋ gammaŋ pothujjanikaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, na ca
attakilamathānuyogamanuyuñjeyya dukkhaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ. Ete kho, bhikkhave, ubho ante anupagamma
majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā, cakkhukaraṇī ñāṇakaraṇī upasamāya abhiññāya sambodhāya
nibbānāya saŋvattati. Ussādanañca jaññā, apasādanañca jaññā; ussādanañca ñatvā apasādanañca ñatvā nevussādeyya,
na apasādeyya, dhammameva deseyya. Sukhavinicchayaŋ jaññā; sukhavinicchayaŋ ñatvā ajjhattaŋ
sukhamanuyuñjeyya. Rahovādaŋ na bhāseyya, sammukhā na khīṇaŋ bhaṇe. Ataramānova bhāseyya, no taramāno.
Janapadaniruttiŋ nābhiniveseyya, samaññaŋ nātidhāveyyāti – ayamuddeso araṇavibhangassa.
324. ‘“Na kāmasukhamanuyuñjeyya hīnaŋ gammaŋ pothujjanikaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, na ca
attakilamathānuyogamanuyuñjeyya dukkhaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitan” ti (p. 3.274) iti kho panetaŋ vuttaŋ; kiñcetaŋ
paṭicca vuttaŋ? Yo kāmapaṭisandhisukhino somanassānuyogo hīno gammo pothujjaniko anariyo anatthasaŋhito,
sadukkho eso dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Yo kāmapaṭisandhisukhino
somanassānuyogaŋ ananuyogo hīnaŋ gammaŋ pothujjanikaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, adukkho eso dhammo
anupaghāto anupāyāso apariḷāho; sammāpaṭipadā. Yo attakilamathānuyogo dukkho anariyo anatthasaŋhito, sadukkho
eso dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Yo attakilamathānuyogaŋ ananuyogo dukkhaŋ
anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, adukkho eso dhammo anupaghāto anupāyāso apariḷāho; sammāpaṭipadā. “Na
kāmasukhamanuyuñjeyya hīnaŋ gammaŋ pothujjanikaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, na ca attakilamathānuyogaŋ
anuyuñjeyya dukkhaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitan” ti – iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
325. ‘“Ete kho ubho ante anupagamma majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā, cakkhukaraṇī
ñāṇakaraṇī upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saŋvattatī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca
vuttaŋ? Ayameva ariyo aṭṭhangiko maggo, seyyathidaŋ– sammādiṭṭhi sammāsankappo, sammāvācā,
sammākammanto, sammā-ājīvo, sammāvāyāmo, sammāsati, sammāsamādhi. “Ete kho ubho ante anupagamma
majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā, cakkhukaraṇī ñāṇakaraṇī upasamāya abhiññāya sambodhāya
nibbānāya saŋvattatī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
326. ‘“Ussādanañca jaññā, apasādanañca jaññā; ussādanañca ñatvā apasādanañca ñatvā nevussādeyya, na
apasādeyya, dhammameva deseyyā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Kathañca, bhikkhave,
ussādanā ca hoti apasādanā ca, no ca dhammadesanā? “Ye kāmapaṭisandhisukhino somanassānuyogaŋ anuyuttā
hīnaŋ gammaŋ pothujjanikaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, sabbe te sadukkhā sa-upaghātā sa-upāyāsā sapariḷāhā
micchāpaṭipannā” ti– iti vadaŋ ittheke apasādeti.
‘“Ye (p. 3.275) kāmapaṭisandhisukhino somanassānuyogaŋ ananuyuttā hīnaŋ gammaŋ pothujjanikaŋ
anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, sabbe te adukkhā anupaghātā anupāyāsā apariḷāhā sammāpaṭipannā” ti– iti vadaŋ ittheke
ussādeti.
‘“Ye attakilamathānuyogaŋ anuyuttā dukkhaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, sabbe te sadukkhā sa-upaghātā sa-
upāyāsā sapariḷāhā micchāpaṭipannā” ti– iti vadaŋ ittheke apasādeti.
‘“Ye attakilamathānuyogaŋ ananuyuttā dukkhaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, sabbe te adukkhā anupaghātā
anupāyāsā apariḷāhā sammāpaṭipannā” ti iti vadaŋ ittheke ussādeti.
‘“Yesaŋ kesañci bhavasaŋyojanaŋ appahīnaŋ, sabbe te sadukkhā sa-upaghātā sa-upāyāsā sapariḷāhā
micchāpaṭipannā” ti– iti vadaŋ ittheke apasādeti.
‘“Yesaŋ kesañci bhavasaŋyojanaŋ pahīnaŋ, sabbe te adukkhā anupaghātā anupāyāsā apariḷāhā
sammāpaṭipannā” ti– iti vadaŋ ittheke ussādeti. Evaŋ kho, bhikkhave, ussādanā ca hoti apasādanā ca, no ca
dhammadesanā.
327. ‘Kathañca, bhikkhave, nevussādanā hoti na apasādanā, dhammadesanā ca? “Ye
kāmapaṭisandhisukhino somanassānuyogaŋ anuyuttā hīnaŋ gammaŋ pothujjanikaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, sabbe te
sadukkhā sa-upaghātā sa-upāyāsā sapariḷāhā micchāpaṭipannā” ti– na evamāha. “Anuyogo ca kho, sadukkho eso
dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā” ti – iti vadaŋ dhammameva deseti.
‘“Ye kāmapaṭisandhisukhino somanassānuyogaŋ ananuyuttā hīnaŋ gammaŋ pothujjanikaŋ anariyaŋ
anatthasaŋhitaŋ, sabbe te adukkhā anupaghātā anupāyāsā apariḷāhā sammāpaṭipannā” ti– na evamāha. “Ananuyogo
ca kho, adukkho eso dhammo anupaghāto anupāyāso apariḷāho; sammāpaṭipadā” ti– iti vadaŋ dhammameva deseti.
‘“Ye (p. 3.276) attakilamathānuyogaŋ anuyuttā dukkhaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, sabbe te sadukkhā sa-
upaghātā sa-upāyāsā sapariḷāhā micchāpaṭipannā” ti– na evamāha. “Anuyogo ca kho sadukkho eso dhammo sa-
upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā” ti – iti vadaŋ dhammameva deseti.
‘“Ye attakilamathānuyogaŋ ananuyuttā dukkhaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, sabbe te adukkhā anupaghātā
anupāyāsā apariḷāhā sammāpaṭipannā” ti– na evamāha. “Ananuyogo ca kho, adukkho eso dhammo anupaghāto
anupāyāso apariḷāho; sammāpaṭipadā” ti– iti vadaŋ dhammameva deseti.
‘“Yesaŋ kesañci bhavasaŋyojanaŋ appahīnaŋ, sabbe te sadukkhā sa-upaghātā sa-upāyāsā sapariḷāhā
micchāpaṭipannā” ti– na evamāha “Bhavasaŋyojane ca kho appahīne bhavopi appahīno hotī” ti– iti vadaŋ
dhammameva deseti.
‘“Yesaŋ kesañci bhavasaŋyojanaŋ pahīnaŋ, sabbe te adukkhā anupaghātā anupāyāsā apariḷāhā
sammāpaṭipannā” ti– na evamāha. “Bhavasaŋyojane ca kho pahīne bhavopi pahīno hotī” ti– iti vadaŋ dhammameva
deseti. Evaŋ kho, bhikkhave, nevussādanā hoti na apasādanā, dhammadesanā ca. “Ussādanañca jaññā, apasādanañca
jaññā; ussādanañca ñatvā apasādanañca ñatvā nevussādeyya, na apasādeyya, dhammameva deseyyā” ti– iti yaŋ taŋ
vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
328. ‘“Sukhavinicchayaŋ jaññā; sukhavinicchayaŋ ñatvā ajjhattaŋ sukhamanuyuñjeyyā” ti– iti kho panetaŋ
vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Pañcime, bhikkhave, kāmaguṇā. Katame pañca? Cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā
manāpā piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā, sotaviññeyyā saddā… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā rasā…
kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā– ime kho, bhikkhave, pañca
kāmaguṇā. Yaŋ kho, bhikkhave, ime pañca kāmaguṇe paṭicca uppajjati sukhaŋ somanassaŋ idaŋ vuccati kāmasukhaŋ
mīḷhasukhaŋ puthujjanasukhaŋ anariyasukhaŋ. “Na āsevitabbaŋ, na bhāvetabbaŋ, na bahulīkātabbaŋ, bhāyitabbaŋ
etassa sukhassā” ti– vadāmi. Idha (p. 3.277) bhikkhave, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi
savitakkaŋ savicāraŋ vivekajaŋ pītisukhaŋ paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Vitakkavicārānaŋ vūpasamā
ajjhattaŋ sampasādanaŋ cetaso ekodibhāvaŋ avitakkaŋ avicāraŋ samādhijaŋ pītisukhaŋ dutiyaŋ jhānaŋ upasampajja
viharati. Pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati …pe… tatiyaŋ jhānaŋ… catutthaŋ jhānaŋ upasampajja viharati. Idaŋ
vuccati nekkhammasukhaŋ pavivekasukhaŋ upasamasukhaŋ sambodhisukhaŋ. “Āsevitabbaŋ, bhāvetabbaŋ,
bahulīkātabbaŋ, na bhāyitabbaŋ etassa sukhassā” ti– vadāmi “Sukhavinicchayaŋ jaññā sukhavinicchayaŋ ñatvā
ajjhattaŋ sukhamanuyuñjeyyā” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
329. ‘“Rahovādaŋ na bhāseyya, sammukhā na khīṇaŋ bhaṇe” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca
vuttaŋ? Tatra, bhikkhave, yaŋ jaññā rahovādaŋ abhūtaŋ atacchaŋ anatthasaŋhitaŋ sasakkaŋ taŋ rahovādaŋ na
bhāseyya. Yampi jaññā rahovādaŋ bhūtaŋ tacchaŋ anatthasaŋhitaŋ tassapi sikkheyya avacanāya. Yañca kho jaññā
rahovādaŋ bhūtaŋ tacchaŋ atthasaŋhitaŋ tatra kālaññū assa tassa rahovādassa vacanāya. Tatra, bhikkhave, yaŋ jaññā
sammukhā khīṇavādaŋ abhūtaŋ atacchaŋ anatthasaŋhitaŋ sasakkaŋ taŋ sammukhā khīṇavādaŋ na bhāseyya. Yampi
jaññā sammukhā khīṇavādaŋ bhūtaŋ tacchaŋ anatthasaŋhitaŋ tassapi sikkheyya avacanāya. Yañca kho jaññā
sammukhā khīṇavādaŋ bhūtaŋ tacchaŋ atthasaŋhitaŋ tatra kālaññū assa tassa sammukhā khīṇavādassa vacanāya.
“Rahovādaŋ na bhāseyya, sammukhā na khīṇaŋ bhaṇe” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
330. ‘“Ataramānova bhāseyya no taramāno” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Tatra,
bhikkhave, taramānassa bhāsato kāyopi kilamati, cittampi upahaññati, saropi upahaññati, kaṇṭhopi āturīyati,
avisaṭṭhampi hoti aviññeyyaŋ taramānassa bhāsitaŋ. Tatra, bhikkhave, ataramānassa bhāsato kāyopi na kilamati,
cittampi na upahaññati, saropi na upahaññati, kaṇṭhopi na āturīyati, visaṭṭhampi hoti viññeyyaŋ ataramānassa
bhāsitaŋ. “Ataramānova bhāseyya, no taramāno” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
331. ‘“Janapadaniruttiŋ (p. 3.278) nābhiniveseyya, samaññaŋ nātidhāveyyā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ.
Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Kathañca, bhikkhave, janapadaniruttiyā ca abhiniveso hoti samaññāya ca atisāro? Idha,
bhikkhave, tadevekaccesu janapadesu “pātī” ti sañjānanti, “pattan” ti sañjānanti “vittan” ti sañjānanti, “sarāvan” ti
sañjānanti “dhāropan” ti sañjānanti, “poṇan” ti sañjānanti, “pisīlavan” ti sañjānanti. Iti yathā yathā naŋ tesu tesu
janapadesu sañjānanti tathā tathā thāmasā parāmāsā abhinivissa voharati– “idameva saccaŋ moghamaññan” ti. Evaŋ
kho, bhikkhave, janapadaniruttiyā ca abhiniveso hoti samaññāya ca atisāro.
332. ‘Kathañca, bhikkhave, janapadaniruttiyā ca anabhiniveso hoti samaññāya ca anatisāro? Idha,
bhikkhave, tadevekaccesu janapadesu “pātī” ti sañjānanti, “pattan” ti sañjānanti, “vittan” ti sañjānanti, “sarāvan” ti
sañjānanti, “dhāropan” ti sañjānanti, “poṇan” ti sañjānanti, “pisīlavan” ti sañjānanti. Iti yathā yathā naŋ tesu tesu
janapadesu sañjānanti “idaŋ kira me āyasmanto sandhāya voharantī” ti tathā tathā voharati aparāmasaŋ. Evaŋ kho,
bhikkhave, janapadaniruttiyā ca anabhiniveso hoti, samaññāya ca anatisāro. “Janapadaniruttiŋ nābhiniveseyya
samaññaŋ nātidhāveyyā” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
333. ‘Tatra, bhikkhave, yo kāmapaṭisandhisukhino somanassānuyogo hīno gammo pothujjaniko anariyo
anatthasaŋhito, sadukkho eso dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo
saraṇo. Tatra, bhikkhave, yo kāmapaṭisandhisukhino somanassānuyogaŋ ananuyogo hīnaŋ gammaŋ pothujjanikaŋ
anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, adukkho eso dhammo anupaghāto anupāyāso apariḷāho; sammāpaṭipadā. Tasmā eso
dhammo araṇo.
334. ‘Tatra, bhikkhave, yo attakilamathānuyogo dukkho anariyo anatthasaŋhito, sadukkho eso dhammo sa-
upaghāto sa-upāyāso (p. 3.279) sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo. Tatra, bhikkhave, yo
attakilamathānuyogaŋ ananuyogo dukkhaŋ anariyaŋ anatthasaŋhitaŋ, adukkho eso dhammo anupaghāto anupāyāso
apariḷāho; sammāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo araṇo.
335. ‘Tatra, bhikkhave, yāyaŋ majjhimā paṭipadā tathāgatena abhisambuddhā, cakkhukaraṇī ñāṇakaraṇī
upasamāya abhiññāya sambodhāya nibbānāya saŋvattati, adukkho eso dhammo anupaghāto anupāyāso apariḷāho;
sammāpaṭipadā Tasmā eso dhammo araṇo.
336. ‘Tatra bhikkhave, yāyaŋ ussādanā ca apasādanā ca no ca dhammadesanā, sadukkho eso dhammo sa-
upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo. Tatra, bhikkhave, yāyaŋ nevussādanā
ca na apasādanā ca dhammadesanā ca, adukkho eso dhammo anupaghāto anupāyāso apariḷāho; sammāpaṭipadā.
Tasmā eso dhammo araṇo.
337. ‘Tatra, bhikkhave, yamidaŋ kāmasukhaŋ mīḷhasukhaŋ pothujjanasukhaŋ anariyasukhaŋ sadukkho eso
dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo. Tatra, bhikkhave, yamidaŋ
nekkhammasukhaŋ pavivekasukhaŋ upasamasukhaŋ sambodhisukhaŋ, adukkho eso dhammo anupaghāto anupāyāso
apariḷāho; sammāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo araṇo.
338. ‘Tatra, bhikkhave, yvāyaŋ rahovādo abhūto ataccho anatthasaŋhito, sadukkho eso dhammo sa-
upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo. Tatra, bhikkhave, yvāyaŋ rahovādo
bhūto taccho anatthasaŋhito, sadukkho eso dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso
dhammo saraṇo. Tatra, bhikkhave, yvāyaŋ rahovādo bhūto taccho atthasaŋhito, adukkho eso dhammo anupaghāto
anupāyāso apariḷāho; sammāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo araṇo.
339. ‘Tatra (p. 3.280) bhikkhave, yvāyaŋ sammukhā khīṇavādo abhūto ataccho anatthasaŋhito, sadukkho
eso dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo. Tatra, bhikkhave,
yvāyaŋ sammukhā khīṇavādo bhūto taccho anatthasaŋhito, sadukkho eso dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso
sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo. Tatra, bhikkhave, yvāyaŋ sammukhā khīṇavādo bhūto
taccho atthasaŋhito, adukkho eso dhammo anupaghāto anupāyāso apariḷāho; sammāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo
araṇo.
340. ‘Tatra, bhikkhave, yamidaŋ taramānassa bhāsitaŋ, sadukkho eso dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso
sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo. Tatra, bhikkhave yamidaŋ ataramānassa bhāsitaŋ, adukkho
eso dhammo anupaghāto anupāyāso apariḷāho; sammāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo araṇo.
341. ‘Tatra, bhikkhave, yvāyaŋ janapadaniruttiyā ca abhiniveso samaññāya ca atisāro, sadukkho eso
dhammo sa-upaghāto sa-upāyāso sapariḷāho; micchāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo saraṇo. Tatra bhikkhave, yvāyaŋ
janapadaniruttiyā ca anabhiniveso samaññāya ca anatisāro, adukkho eso dhammo anupaghāto anupāyāso apariḷāho;
sammāpaṭipadā. Tasmā eso dhammo araṇo.
‘Tasmātiha, bhikkhave, “saraṇañca dhammaŋ jānissāma, araṇañca dhammaŋ jānissāma; saraṇañca
dhammaŋ ñatvā araṇañca dhammaŋ ñatvā araṇapaṭipadaŋ paṭipajjissāmā” ti evañhi vo, bhikkhave, sikkhitabbaŋ.
Subhūti ca pana, bhikkhave, kulaputto araṇapaṭipadaŋ paṭipanno’ ti.
Araṇavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.
10. Dhātuvibhangasuttaŋ
342. Evaŋ (p. 3.281) me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā magadhesu cārikaŋ caramāno yena rājagahaŋ
tadavasari; yena bhaggavo kumbhakāro tenupasankami; upasankamitvā bhaggavaŋ kumbhakāraŋ etadavoca– ‘sace
te, bhaggava, agaru viharemu āvesane ekarattan’ ti. ‘Na kho me, bhante, garu. Atthi cettha pabbajito paṭhamaŋ
vāsūpagato. Sace so anujānāti, viharatha, bhante, yathāsukhan’ ti.
Tena kho pana samayena pukkusāti nāma kulaputto bhagavantaŋ uddissa saddhāya agārasmā anagāriyaŋ
pabbajito. So tasmiŋ kumbhakārāvesane paṭhamaŋ vāsūpagato hoti. Atha kho bhagavā yenāyasmā pukkusāti
tenupasankami; upasankamitvā āyasmantaŋ pukkusātiŋ etadavoca– ‘sace te, bhikkhu, agaru viharemu āvesane
ekarattan’ ti. ‘Urundaŋ, āvuso, kumbhakārāvesanaŋ. Viharatāyasmā yathāsukhan’ ti.
Atha kho bhagavā kumbhakārāvesanaŋ pavisitvā ekamantaŋ tiṇasanthārakaŋ paññāpetvā nisīdi pallankaŋ
ābhujitvā ujuŋ kāyaŋ paṇidhāya parimukhaŋ satiŋ upaṭṭhapetvā. Atha kho bhagavā bahudeva rattiŋ nisajjāya
vītināmesi. Āyasmāpi kho pukkusāti bahudeva rattiŋ nisajjāya vītināmesi.
Atha kho bhagavato etadahosi– ‘pāsādikaŋ kho ayaŋ kulaputto iriyati. Yaŋnūnāhaŋ puccheyyan’ ti. Atha
kho bhagavā āyasmantaŋ pukkusātiŋ etadavoca– ‘kaŋsi tvaŋ, bhikkhu, uddissa pabbajito? Ko vā te satthā? Kassa vā
tvaŋ dhammaŋ rocesī’ ti? ‘Atthāvuso, samaṇo gotamo sakyaputto sakyakulā pabbajito. Taŋ kho pana bhagavantaŋ
gotamaŋ evaŋ kalyāṇo kittisaddo abbhuggato– “itipi so bhagavā arahaŋ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno
sugato lokavidū anuttaro purisadammasārathi satthā devamanussānaŋ buddho bhagavā” ti (p. 3.282) Tāhaŋ
bhagavantaŋ uddissa pabbajito. So ca me bhagavā satthā. Tassa cāhaŋ bhagavato dhammaŋ rocemī’ ti. ‘Kahaŋ pana,
bhikkhu, etarahi so bhagavā viharati arahaŋ sammāsambuddho’ ti. ‘Atthāvuso, uttaresu janapadesu sāvatthi nāma
nagaraŋ. Tattha so bhagavā etarahi viharati arahaŋ sammāsambuddho’ ti. ‘Diṭṭhapubbo pana te, bhikkhu, so bhagavā;
disvā ca pana jāneyyāsī’ ti? ‘Na kho me, āvuso, diṭṭhapubbo so bhagavā; disvā cāhaŋ na jāneyyan’ ti.
Atha kho bhagavato etadahosi– ‘mamañca khvāyaŋ kulaputto uddissa pabbajito. Yaŋnūnassāhaŋ dhammaŋ
deseyyan’ ti. Atha kho bhagavā āyasmantaŋ pukkusātiŋ āmantesi– ‘dhammaŋ te, bhikkhu, desessāmi. Taŋ suṇāhi,
sādhukaŋ manasi karohi; bhāsissāmī’ ti. ‘Evamāvuso’ ti kho āyasmā pukkusāti bhagavato paccassosi. Bhagavā
etadavoca–
343. ‘“Chadhāturo ayaŋ, bhikkhu, puriso chaphassāyatano aṭṭhārasamanopavicāro caturādhiṭṭhāno; yattha
ṭhitaŋ maññassavā nappavattanti, maññassave kho pana nappavattamāne muni santoti vuccati. Paññaŋ
nappamajjeyya, saccamanurakkheyya, cāgamanubrūheyya, santimeva so sikkheyyā” ti– ayamuddeso
dhātuvibhangassa .
344. ‘“Chadhāturo ayaŋ, bhikkhu, puriso” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? (chayimā,
bhikkhu, dhātuyo) – pathavīdhātu, āpodhātu, tejodhātu, vāyodhātu, ākāsadhātu, viññāṇadhātu. “Chadhāturo ayaŋ,
bhikkhu, puriso” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
345. ‘“Chaphassāyatano ayaŋ, bhikkhu, puriso” ti – iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ?
Cakkhusamphassāyatanaŋ, sotasamphassāyatanaŋ, ghānasamphassāyatanaŋ, jivhāsamphassāyatanaŋ,
kāyasamphassāyatanaŋ, manosamphassāyatanaŋ. “Chaphassāyatano ayaŋ, bhikkhu, puriso” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ,
idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
346. ‘“Aṭṭhārasamanopavicāro (p. 3.283) ayaŋ, bhikkhu, puriso” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca
vuttaŋ? Cakkhunā rūpaŋ disvā somanassaṭṭhānīyaŋ rūpaŋ upavicarati, domanassaṭṭhānīyaŋ rūpaŋ upavicarati,
upekkhāṭṭhānīyaŋ rūpaŋ upavicarati; sotena saddaŋ sutvā …pe… ghānena gandhaŋ ghāyitvā… jivhāya rasaŋ
sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaŋ phusitvā… manasā dhammaŋ viññāya somanassaṭṭhānīyaŋ dhammaŋ upavicarati,
domanassaṭṭhānīyaŋ dhammaŋ upavicarati upekkhāṭṭhānīyaŋ dhammaŋ upavicarati– iti cha somanassupavicārā, cha
domanassupavicārā, cha upekkhupavicārā. “Aṭṭhārasamanopavicāro ayaŋ, bhikkhu, puriso” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ,
idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
347. ‘“Caturādhiṭṭhāno ayaŋ, bhikkhu, puriso” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ?
Paññādhiṭṭhāno, saccādhiṭṭhāno, cāgādhiṭṭhāno, upasamādhiṭṭhāno. “Caturādhiṭṭhāno ayaŋ, bhikkhu, puriso” ti– iti
yaŋ taŋ vuttaŋ idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
348. ‘“Paññaŋ nappamajjeyya, saccamanurakkheyya, cāgamanubrūheyya, santimeva so sikkheyyā” ti– iti
kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Kathañca, bhikkhu, paññaŋ nappamajjati? Chayimā, bhikkhu, dhātuyo–
pathavīdhātu, āpodhātu, tejodhātu, vāyodhātu, ākāsadhātu, viññāṇadhātu.
349. ‘Katamā ca, bhikkhu, pathavīdhātu? Pathavīdhātu siyā ajjhattikā siyā bāhirā. Katamā ca, bhikkhu,
ajjhattikā pathavīdhātu? Yaŋ ajjhattaŋ paccattaŋ kakkhaḷaŋ kharigataŋ upādinnaŋ, seyyathidaŋ– kesā lomā nakhā
dantā taco maŋsaŋ nhāru aṭṭhi aṭṭhimiñjaŋ vakkaŋ hadayaŋ yakanaŋ kilomakaŋ pihakaŋ papphāsaŋ antaŋ antaguṇaŋ
udariyaŋ karīsaŋ, yaŋ vā panaññampi kiñci ajjhattaŋ paccattaŋ kakkhaḷaŋ kharigataŋ upādinnaŋ– ayaŋ vuccati,
bhikkhu, ajjhattikā pathavīdhātu. Yā ceva kho pana ajjhattikā pathavīdhātu yā ca bāhirā pathavīdhātu
pathavīdhāturevesā “Taŋ netaŋ mama nesohamasmi na meso attā” ti– evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya
daṭṭhabbaŋ. Evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya disvā pathavīdhātuyā nibbindati, pathavīdhātuyā cittaŋ virājeti.
350. ‘Katamā (p. 3.284) ca, bhikkhu, āpodhātu? Āpodhātu siyā ajjhattikā siyā bāhirā. Katamā ca, bhikkhu,
ajjhattikā āpodhātu? Yaŋ ajjhattaŋ paccattaŋ āpo āpogataŋ upādinnaŋ seyyathidaŋ– pittaŋ semhaŋ pubbo lohitaŋ sedo
medo assu vasā kheḷo singhāṇikā lasikā muttaŋ, yaŋ vā panaññampi kiñci ajjhattaŋ paccattaŋ āpo āpogataŋ
upādinnaŋ– ayaŋ vuccati, bhikkhu, ajjhattikā āpodhātu. Yā ceva kho pana ajjhattikā āpodhātu yā ca bāhirā āpodhātu
āpodhāturevesā. “Taŋ netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti– evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya
daṭṭhabbaŋ. Evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya disvā āpodhātuyā nibbindati, āpodhātuyā cittaŋ virājeti.
351. ‘Katamā ca, bhikkhu, tejodhātu? Tejodhātu siyā ajjhattikā siyā bāhirā. Katamā ca, bhikkhu, ajjhattikā
tejodhātu? Yaŋ ajjhattaŋ paccattaŋ tejo tejogataŋ upādinnaŋ, seyyathidaŋ – yena ca santappati, yena ca jīrīyati, yena
ca pariḍayhati, yena ca asitapītakhāyitasāyitaŋ sammā pariṇāmaŋ gacchati, yaŋ vā panaññampi kiñci ajjhattaŋ
paccattaŋ tejo tejogataŋ upādinnaŋ– ayaŋ vuccati, bhikkhu, ajjhattikā tejodhātu. Yā ceva kho pana ajjhattikā
tejodhātu yā ca bāhirā tejodhātu tejodhāturevesā. “Taŋ netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti– evametaŋ
yathābhūtaŋ sammappaññāya daṭṭhabbaŋ. Evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya disvā tejodhātuyā nibbindati,
tejodhātuyā cittaŋ virājeti.
352. ‘Katamā ca, bhikkhu, vāyodhātu? Vāyodhātu siyā ajjhattikā siyā bāhirā. Katamā ca, bhikkhu,
ajjhattikā vāyodhātu? Yaŋ ajjhattaŋ paccattaŋ vāyo vāyogataŋ upādinnaŋ, seyyathidaŋ – uddhangamā vātā adhogamā
vātā kucchisayā vātā koṭṭhāsayā vātā angamangānusārino vātā assāso passāso iti, yaŋ vā panaññampi kiñci ajjhattaŋ
paccattaŋ vāyo vāyogataŋ upādinnaŋ– ayaŋ vuccati, bhikkhu, ajjhattikā vāyodhātu. Yā ceva kho pana ajjhattikā
vāyodhātu yā ca bāhirā vāyodhātu vāyodhāturevesā. “Taŋ netaŋ mama nesohamasmi (p. 3.285) na meso attā” ti–
evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya daṭṭhabbaŋ. Evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya disvā vāyodhātuyā
nibbindati, vāyodhātuyā cittaŋ virājeti.
353. ‘Katamā ca, bhikkhu, ākāsadhātu? Ākāsadhātu siyā ajjhattikā siyā bāhirā. Katamā ca, bhikkhu,
ajjhattikā ākāsadhātu Yaŋ ajjhattaŋ paccattaŋ ākāsaŋ ākāsagataŋ upādinnaŋ, seyyathidaŋ kaṇṇacchiddaŋ
nāsacchiddaŋ mukhadvāraŋ yena ca asitapītakhāyitasāyitaŋ ajjhoharati, yattha ca asitapītakhāyitasāyitaŋ santiṭṭhati,
yena ca asitapītakhāyitasāyitaŋ adhobhāgaŋ nikkhamati, yaŋ vā panaññampi kiñci ajjhattaŋ paccattaŋ ākāsaŋ
ākāsagataŋ aghaŋ aghagataŋ vivaraŋ vivaragataŋ asamphuṭṭhaŋ maŋsalohitehi upādinnaŋ– ayaŋ vuccati bhikkhu
ajjhattikā ākāsadhātu. Yā ceva kho pana ajjhattikā ākāsadhātu yā ca bāhirā ākāsadhātu ākāsadhāturevesā. “Taŋ netaŋ
mama, nesohamasmi, na meso attā” ti– evametaŋ yathābhūtaŋ sammappaññāya daṭṭhabbaŋ. Evametaŋ yathābhūtaŋ
sammappaññāya disvā ākāsadhātuyā nibbindati, ākāsadhātuyā cittaŋ virājeti.
354. ‘Athāparaŋ viññāṇaŋyeva avasissati parisuddhaŋ pariyodātaŋ. Tena ca viññāṇena kiŋ vijānāti?
“Sukhan” tipi vijānāti, “dukkhan” tipi vijānāti, “adukkhamasukhan” tipi vijānāti. Sukhavedaniyaŋ, bhikkhu, phassaŋ
paṭicca uppajjati sukhā vedanā. So sukhaŋ vedanaŋ vedayamāno “sukhaŋ vedanaŋ vedayāmī” ti pajānāti. “Tasseva
sukhavedaniyassa phassassa nirodhā yaŋ tajjaŋ vedayitaŋ sukhavedaniyaŋ phassaŋ paṭicca uppannā sukhā vedanā sā
nirujjhati, sā vūpasammatī” ti pajānāti.
355. ‘Dukkhavedaniyaŋ, bhikkhu, phassaŋ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā. So dukkhaŋ vedanaŋ
vedayamāno “dukkhaŋ vedanaŋ vedayāmī” ti pajānāti. “Tasseva dukkhavedaniyassa phassassa nirodhā yaŋ tajjaŋ
vedayitaŋ dukkhavedaniyaŋ phassaŋ paṭicca uppannā dukkhā vedanā sā nirujjhati, sā vūpasammatī” ti pajānāti.
356. ‘Adukkhamasukhavedaniyaŋ, bhikkhu, phassaŋ paṭicca uppajjati adukkhamasukhā vedanā. So
adukkhamasukhaŋ vedanaŋ vedayamāno “adukkhamasukhaŋ vedanaŋ vedayāmī” ti (p. 3.286) pajānāti. “Tasseva
adukkhamasukhavedaniyassa phassassa nirodhā yaŋ tajjaŋ vedayitaŋ adukkhamasukhavedaniyaŋ phassaŋ paṭicca
uppannā adukkhamasukhā vedanā sā nirujjhati, sā vūpasammatī” ti pajānāti.
357. ‘Seyyathāpi, bhikkhu, dvinnaŋ kaṭṭhānaŋ sanghaṭṭā samodhānā usmā jāyati, tejo abhinibbattati,
tesaŋyeva dvinnaŋ kaṭṭhānaŋ nānābhāvā vikkhepā yā tajjā usmā sā nirujjhati, sā vūpasammati; evameva kho,
bhikkhu, sukhavedaniyaŋ phassaŋ paṭicca uppajjati sukhā vedanā. So sukhaŋ vedanaŋ vedayamāno “sukhaŋ vedanaŋ
vedayāmī” ti pajānāti. “Tasseva sukhavedaniyassa phassassa nirodhā yaŋ tajjaŋ vedayitaŋ sukhavedaniyaŋ phassaŋ
paṭicca uppannā sukhā vedanā sā nirujjhati, sā vūpasammatī” ti pajānāti.
358. ‘Dukkhavedaniyaŋ, bhikkhu, phassaŋ paṭicca uppajjati dukkhā vedanā. So dukkhaŋ vedanaŋ
vedayamāno “dukkhaŋ vedanaŋ vedayāmī” ti pajānāti. “Tasseva dukkhavedaniyassa phassassa nirodhā yaŋ tajjaŋ
vedayitaŋ dukkhavedaniyaŋ phassaŋ paṭicca uppannā dukkhā vedanā sā nirujjhati, sā vūpasammatī” ti pajānāti.
359. ‘Adukkhamasukhavedaniyaŋ bhikkhu, phassaŋ paṭicca uppajjati adukkhamasukhā vedanā. So
adukkhamasukhaŋ vedanaŋ vedayamāno “adukkhamasukhaŋ vedanaŋ vedayāmī” ti pajānāti. “Tasseva
adukkhamasukhavedaniyassa phassassa nirodhā yaŋ tajjaŋ vedayitaŋ adukkhamasukhavedaniyaŋ phassaŋ paṭicca
uppannā adukkhamasukhā vedanā sā nirujjhati, sā vūpasammatī” ti pajānāti.
360. ‘Athāparaŋ upekkhāyeva avasissati parisuddhā pariyodātā mudu ca kammaññā ca pabhassarā ca.
Seyyathāpi, bhikkhu, dakkho suvaṇṇakāro vā suvaṇṇakārantevāsī vā ukkaŋ bandheyya, ukkaŋ bandhitvā
ukkāmukhaŋ ālimpeyya, ukkāmukhaŋ ālimpetvā saṇḍāsena jātarūpaŋ gahetvā ukkāmukhe pakkhipeyya, tamenaŋ
kālena kālaŋ abhidhameyya, kālena kālaŋ udakena paripphoseyya, kālena kālaŋ ajjhupekkheyya, taŋ hoti jātarūpaŋ
sudhantaŋ niddhantaŋ nīhaṭaŋ ninnītakasāvaŋ mudu ca kammaññañca pabhassarañca, yassā yassā ca
piḷandhanavikatiyā ākankhati– yadi paṭṭikāya yadi (p. 3.287) kuṇḍalāya yadi gīveyyakāya yadi suvaṇṇamālāya
tañcassa atthaŋ anubhoti; evameva kho, bhikkhu, athāparaŋ upekkhāyeva avasissati parisuddhā pariyodātā mudu ca
kammaññā ca pabhassarā ca.
361. ‘So evaŋ pajānāti– “imañce ahaŋ upekkhaŋ evaŋ parisuddhaŋ evaŋ pariyodātaŋ ākāsānañcāyatanaŋ
upasaŋhareyyaŋ, tadanudhammañca cittaŋ bhāveyyaŋ. Evaŋ me ayaŋ upekkhā taŋnissitā tadupādānā ciraŋ
dīghamaddhānaŋ tiṭṭheyya. Imañce ahaŋ upekkhaŋ evaŋ parisuddhaŋ evaŋ pariyodātaŋ viññāṇañcāyatanaŋ
dīghamaddhānaŋ tiṭṭheyya. Imañce ahaŋ upekkhaŋ evaŋ parisuddhaŋ evaŋ pariyodātaŋ ākiñcaññāyatanaŋ
dīghamaddhānaŋ tiṭṭheyya. Imañce ahaŋ upekkhaŋ evaŋ parisuddhaŋ evaŋ pariyodātaŋ nevasaññānāsaññāyatanaŋ
dīghamaddhānaŋ tiṭṭheyyā”’ ti.
362. ‘So evaŋ pajānāti– “imañce ahaŋ upekkhaŋ evaŋ parisuddhaŋ evaŋ pariyodātaŋ ākāsānañcāyatanaŋ
upasaŋhareyyaŋ, tadanudhammañca cittaŋ bhāveyyaŋ; sankhatametaŋ. Imañce ahaŋ upekkhaŋ evaŋ parisuddhaŋ
evaŋ pariyodātaŋ viññāṇañcāyatanaŋ upasaŋhareyyaŋ, tadanudhammañca cittaŋ bhāveyyaŋ; sankhatametaŋ. Imañce
ahaŋ upekkhaŋ evaŋ parisuddhaŋ evaŋ pariyodātaŋ ākiñcaññāyatanaŋ upasaŋhareyyaŋ, tadanudhammañca cittaŋ
bhāveyyaŋ; sankhatametaŋ. Imañce ahaŋ upekkhaŋ evaŋ parisuddhaŋ evaŋ pariyodātaŋ nevasaññānāsaññāyatanaŋ
upasaŋhareyyaŋ, tadanudhammañca cittaŋ bhāveyyaŋ; sankhatametan”’ ti.
‘So neva taŋ abhisankharoti, na abhisañcetayati bhavāya vā vibhavāya vā. So anabhisankharonto
anabhisañcetayanto bhavāya vā vibhavāya vā na kiñci loke upādiyati, anupādiyaŋ na paritassati, aparitassaŋ
paccattaŋyeva parinibbāyati. “Khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānāti.
363. ‘So sukhañce vedanaŋ vedeti, “sā aniccā” ti pajānāti, “anajjhositā” ti pajānāti, “anabhinanditā” ti
pajānāti. Dukkhañce vedanaŋ vedeti (p. 3.288) “sā aniccā” ti pajānāti, ‘anajjhositā’ti #3.0294 pajānāti,
‘anabhinanditā’ti pajānāti. Adukkhamasukhañce vedanaŋ vedeti, ‘sā aniccā’ti pajānāti, ‘anajjhositā’ti pajānāti,
‘anabhinanditā’ti pajānāti.
364. ‘So sukhañce vedanaŋ vedeti, visaŋyutto naŋ vedeti; dukkhañce vedanaŋ vedeti, visaŋyutto naŋ vedeti;
adukkhamasukhañce vedanaŋ vedeti, visaŋyutto naŋ vedeti. So kāyapariyantikaŋ vedanaŋ vedayamāno
“kāyapariyantikaŋ vedanaŋ vedayāmī” ti pajānāti, jīvitapariyantikaŋ vedanaŋ vedayamāno “jīvitapariyantikaŋ
vedanaŋ vedayāmī” ti pajānāti, “kāyassa bhedā paraŋ maraṇā uddhaŋ jīvitapariyādānā idheva sabbavedayitāni
anabhinanditāni sītībhavissantī” ti pajānāti.
365. ‘Seyyathāpi, bhikkhu, telañca paṭicca vaṭṭiñca paṭicca telappadīpo jhāyati; tasseva telassa ca vaṭṭiyā ca
pariyādānā aññassa ca anupahārā anāhāro nibbāyati; evameva kho, bhikkhu, kāyapariyantikaŋ vedanaŋ vedayamāno
“kāyapariyantikaŋ vedanaŋ vedayāmī” ti pajānāti, jīvitapariyantikaŋ vedanaŋ vedayamāno “jīvitapariyantikaŋ
vedanaŋ vedayāmī” ti pajānāti, “kāyassa bhedā paraŋ maraṇā uddhaŋ jīvitapariyādānā idheva sabbavedayitāni
anabhinanditāni sītībhavissantī” ti pajānāti. Tasmā evaŋ samannāgato bhikkhu iminā paramena paññādhiṭṭhānena
samannāgato hoti. Esā hi, bhikkhu, paramā ariyā paññā yadidaŋ– sabbadukkhakkhaye ñāṇaŋ.
366. ‘Tassa sā vimutti sacce ṭhitā akuppā hoti. Tañhi, bhikkhu, musā yaŋ mosadhammaŋ, taŋ saccaŋ yaŋ
amosadhammaŋ nibbānaŋ. Tasmā evaŋ samannāgato bhikkhu iminā paramena saccādhiṭṭhānena samannāgato hoti.
Etañhi, bhikkhu, paramaŋ ariyasaccaŋ yadidaŋ– amosadhammaŋ nibbānaŋ.
367. ‘Tasseva kho pana pubbe aviddasuno upadhī honti samattā samādinnā. Tyāssa pahīnā honti
ucchinnamūlā tālāvatthukatā anabhāvankatā āyatiŋ anuppādadhammā. Tasmā evaŋ samannāgato bhikkhu (p. 3.289)
iminā paramena cāgādhiṭṭhānena samannāgato hoti. Eso hi, bhikkhu, paramo ariyo cāgo yadidaŋ–
sabbūpadhipaṭinissaggo.
368. ‘Tasseva kho pana pubbe aviddasuno abhijjhā hoti chando sārāgo. Svāssa pahīno hoti ucchinnamūlo
tālāvatthukato anabhāvankato āyatiŋ anuppādadhammo. Tasseva kho pana pubbe aviddasuno āghāto hoti byāpādo
sampadoso. Svāssa pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvankato āyatiŋ anuppādadhammo. Tasseva kho
pana pubbe aviddasuno avijjā hoti sammoho. Svāssa pahīno hoti ucchinnamūlo tālāvatthukato anabhāvankato āyatiŋ
anuppādadhammo. Tasmā evaŋ samannāgato bhikkhu iminā paramena upasamādhiṭṭhānena samannāgato hoti. Eso
hi, bhikkhu, paramo ariyo upasamo yadidaŋ– rāgadosamohānaŋ upasamo. “Paññaŋ nappamajjeyya,
saccamanurakkheyya, cāgamanubrūheyya, santimeva so sikkheyyā” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ.
369. ‘“Yattha ṭhitaŋ maññassavā nappavattanti, maññassave kho pana nappavattamāne muni santoti
vuccatī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? “Asmī” ti, bhikkhu, maññitametaŋ, “ayamahamasmī” ti
maññitametaŋ, “bhavissan” ti maññitametaŋ, “na bhavissan” ti maññitametaŋ, “rūpī bhavissan” ti maññitametaŋ,
“arūpī bhavissan” ti maññitametaŋ, “saññī bhavissan” ti maññitametaŋ, “asaññī bhavissan” ti maññitametaŋ,
“nevasaññīnāsaññī bhavissan” ti maññitametaŋ. Maññitaŋ, bhikkhu, rogo maññitaŋ gaṇḍo maññitaŋ sallaŋ.
Sabbamaññitānaŋ tveva, bhikkhu, samatikkamā muni santoti vuccati. Muni kho pana, bhikkhu, santo na jāyati, na
jīyati, na mīyati, na kuppati, na piheti. Tañhissa, bhikkhu, natthi yena jāyetha, ajāyamāno kiŋ jīyissati, ajīyamāno kiŋ
mīyissati, amīyamāno kiŋ kuppissati, akuppamāno kissa pihessati? “Yattha ṭhitaŋ maññassavā nappavattanti,
maññassave kho pana nappavattamāne muni santoti vuccatī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Imaŋ kho
me tvaŋ, bhikkhu, sankhittena chadhātuvibhangaŋ dhārehī’ ti.
370. Atha (p. 3.290) kho āyasmā pukkusāti– ‘satthā kira me anuppatto, sugato kira me anuppatto
sammāsambuddho kira me anuppatto’ ti uṭṭhāyāsanā ekaŋsaŋ cīvaraŋ katvā bhagavato pādesu sirasā nipatitvā
bhagavantaŋ etadavoca– ‘accayo maŋ, bhante, accagamā yathābālaŋ yathāmūḷhaŋ yathā-akusalaŋ, yohaŋ
bhagavantaŋ āvusovādena samudācaritabbaŋ amaññissaŋ. Tassa me, bhante, bhagavā accayaŋ accayato paṭiggaṇhātu
āyatiŋ saŋvarāyā’ ti. ‘Taggha tvaŋ, bhikkhu, accayo accagamā yathābālaŋ yathāmūḷhaŋ yathā-akusalaŋ yaŋ maŋ tvaŋ
āvusovādena samudācaritabbaŋ amaññittha. Yato ca kho tvaŋ, bhikkhu, accayaŋ accayato disvā yathādhammaŋ
paṭikarosi, taŋ te mayaŋ paṭiggaṇhāma. Vuddhihesā, bhikkhu, ariyassa vinaye yo accayaŋ accayato disvā
yathādhammaŋ paṭikaroti, āyatiŋ saŋvaraŋ āpajjatī’ ti. ‘Labheyyāhaŋ, bhante, bhagavato santike upasampadan’ ti.
‘Paripuṇṇaŋ pana te, bhikkhu, pattacīvaran’ ti? ‘Na kho me, bhante, paripuṇṇaŋ pattacīvaran’ ti. ‘Na kho, bhikkhu,
tathāgatā aparipuṇṇapattacīvaraŋ upasampādentī’ ti.
Atha kho āyasmā pukkusāti bhagavato bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaŋ
abhivādetvā padakkhiṇaŋ katvā pattacīvarapariyesanaŋ pakkāmi. Atha kho āyasmantaŋ pukkusātiŋ
pattacīvarapariyesanaŋ carantaŋ vibbhantā gāvī jīvitā voropesi. Atha kho sambahulā bhikkhū yena bhagavā
tenupasankamiŋsu; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ nisinnā kho te
bhikkhū bhagavantaŋ etadavocuŋ– ‘yo so, bhante, pukkusāti nāma kulaputto bhagavatā sankhittena ovādena ovadito
so kālankato. Tassa kā gati, ko abhisamparāyo’ ti? ‘Paṇḍito, bhikkhave, pukkusāti kulaputto paccapādi
dhammassānudhammaŋ, na ca maŋ dhammādhikaraṇaŋ vihesesi . Pukkusāti, bhikkhave, kulaputto pañcannaŋ
orambhāgiyānaŋ saŋyojanānaŋ parikkhayā opapātiko tattha parinibbāyī anāvattidhammo tasmā lokā’ ti.
Dhātuvibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.
11. Saccavibhangasuttaŋ
371. Evaŋ (p. 3.291) me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā bārāṇasiyaŋ viharati isipatane migadāye. Tatra kho
bhagavā bhikkhū āmantesi– ‘bhikkhavo’ ti. ‘Bhadante’ ti te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā etadavoca–
‘Tathāgatena, bhikkhave, arahatā sammāsambuddhena bārāṇasiyaŋ isipatane migadāye anuttaraŋ
dhammacakkaŋ pavattitaŋ appaṭivattiyaŋ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā
lokasmiŋ, yadidaŋ– catunnaŋ ariyasaccānaŋ ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā vibhajanā
uttānīkammaŋ. Katamesaŋ catunnaŋ? Dukkhassa ariyasaccassa ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā
vibhajanā uttānīkammaŋ, dukkhasamudayassa ariyasaccassa ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā
vibhajanā uttānīkammaŋ, dukkhanirodhassa ariyasaccassa ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā
vibhajanā uttānīkammaŋ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ariyasaccassa ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā
vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaŋ. Tathāgatena, bhikkhave, arahatā sammāsambuddhena bārāṇasiyaŋ isipatane
migadāye anuttaraŋ dhammacakkaŋ pavattitaŋ appaṭivattiyaŋ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā
brahmunā vā kenaci vā lokasmiŋ yadidaŋ– imesaŋ catunnaŋ ariyasaccānaŋ ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā
vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaŋ.
‘Sevatha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne; bhajatha, bhikkhave, sāriputtamoggallāne. Paṇḍitā bhikkhū
anuggāhakā sabrahmacārīnaŋ. Seyyathāpi, bhikkhave, janetā, evaŋ sāriputto; seyyathāpi jātassa āpādetā, evaŋ
moggallāno. Sāriputto, bhikkhave, sotāpattiphale vineti, moggallāno uttamatthe. Sāriputto, bhikkhave, pahoti cattāri
ariyasaccāni vitthārena ācikkhituŋ desetuŋ paññāpetuŋ paṭṭhapetuŋ vivarituŋ vibhajituŋ uttānīkātun’ ti. Idamavoca
bhagavā. Idaŋ vatvāna sugato uṭṭhāyāsanā vihāraŋ pāvisi.
372. Tatra kho āyasmā sāriputto acirapakkantassa bhagavato bhikkhū āmantesi– ‘āvuso, bhikkhave’ ti.
‘Āvuso’ ti kho te bhikkhū (p. 3.292) āyasmato sāriputtassa paccassosuŋ. Āyasmā sāriputto etadavoca–
‘Tathāgatena, āvuso, arahatā sammāsambuddhena bārāṇasiyaŋ isipatane migadāye anuttaraŋ
dhammacakkaŋ pavattitaŋ appaṭivattiyaŋ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā
lokasmiŋ, yadidaŋ– catunnaŋ ariyasaccānaŋ ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā vibhajanā
uttānīkammaŋ. Katamesaŋ catunnaŋ? Dukkhassa ariyasaccassa ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā
vibhajanā uttānīkammaŋ, dukkhasamudayassa ariyasaccassa ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā
vibhajanā uttānīkammaŋ, dukkhanirodhassa ariyasaccassa ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā
vibhajanā uttānīkammaŋ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ariyasaccassa ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā
vivaraṇā vibhajanā uttānīkammaŋ.
373. ‘Katamañcāvuso, dukkhaŋ ariyasaccaŋ? Jātipi dukkhā, jarāpi dukkhā, maraṇampi dukkhaŋ,
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsāpi dukkhā, yampicchaŋ na labhati tampi dukkhaŋ; sankhittena
pañcupādānakkhandhā dukkhā.
‘Katamā cāvuso, jāti? Yā tesaŋ tesaŋ sattānaŋ tamhi tamhi sattanikāye jāti sañjāti okkanti abhinibbatti
khandhānaŋ pātubhāvo āyatanānaŋ paṭilābho, ayaŋ vuccatāvuso– “jāti”’.
‘Katamā cāvuso, jarā? Yā tesaŋ tesaŋ sattānaŋ tamhi tamhi sattanikāye jarā jīraṇatā khaṇḍiccaŋ pāliccaŋ
valittacatā āyuno saŋhāni indriyānaŋ paripāko, ayaŋ vuccatāvuso– “jarā”’.
‘Katamañcāvuso, maraṇaŋ? Yā tesaŋ tesaŋ sattānaŋ tamhā tamhā sattanikāyā cuti cavanatā bhedo
antaradhānaŋ maccu maraṇaŋ kālankiriyā khandhānaŋ bhedo kaḷevarassa nikkhepo jīvitindriyassupacchedo, idaŋ
vuccatāvuso– “maraṇaŋ”’.
‘Katamo cāvuso, soko? Yo kho, āvuso, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena
dukkhadhammena phuṭṭhassa soko socanā socitattaŋ antosoko antoparisoko, ayaŋ vuccatāvuso “soko”’.
‘Katamo (p. 3.293) cāvuso, paridevo? Yo kho, āvuso, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa
aññataraññatarena dukkhadhammena phuṭṭhassa ādevo paridevo ādevanā paridevanā ādevitattaŋ paridevitattaŋ, ayaŋ
vuccatāvuso– “paridevo”’.
‘Katamañcāvuso, dukkhaŋ? Yaŋ kho, āvuso, kāyikaŋ dukkhaŋ kāyikaŋ asātaŋ kāyasamphassajaŋ dukkhaŋ
asātaŋ vedayitaŋ, idaŋ vuccatāvuso– “dukkhaŋ”’.
‘Katamañcāvuso, domanassaŋ? Yaŋ kho, āvuso, cetasikaŋ dukkhaŋ cetasikaŋ asātaŋ manosamphassajaŋ
dukkhaŋ asātaŋ vedayitaŋ, idaŋ vuccatāvuso– “domanassaŋ”’.
‘Katamo cāvuso, upāyāso? Yo kho, āvuso, aññataraññatarena byasanena samannāgatassa aññataraññatarena
dukkhadhammena phuṭṭhassa āyāso upāyāso āyāsitattaŋ upāyāsitattaŋ, ayaŋ vuccatāvuso– “upāyāso”’.
‘Katamañcāvuso, yampicchaŋ na labhati tampi dukkhaŋ? Jātidhammānaŋ, āvuso, sattānaŋ evaŋ icchā
uppajjati– “aho vata, mayaŋ na jātidhammā assāma; na ca, vata, no jāti āgaccheyyā” ti. Na kho panetaŋ icchāya
pattabbaŋ. Idampi– “yampicchaŋ na labhati tampi dukkhaŋ”. Jarādhammānaŋ, āvuso, sattānaŋ …pe…
byādhidhammānaŋ, āvuso, sattānaŋ… maraṇadhammānaŋ, āvuso, sattānaŋ…
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammānaŋ, āvuso, sattānaŋ evaŋ icchā uppajjati– “aho vata, mayaŋ na
sokaparidevadukkhadomanassupāyāsadhammā assāma na ca, vata, no sokaparidevadukkhadomanassupāyāsā
āgaccheyyun” ti Na kho panetaŋ icchāya pattabbaŋ. Idampi– “yampicchaŋ na labhati tampi dukkhaŋ”’.
‘Katame cāvuso, sankhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā? Seyyathidaŋ– rūpupādānakkhandho,
vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, sankhārupādānakkhandho, viññāṇupādānakkhandho. Ime
vuccantāvuso– “sankhittena pañcupādānakkhandhā dukkhā”. Idaŋ vuccatāvuso– “dukkhaŋ ariyasaccaŋ”’.
374. ‘Katamañcāvuso, dukkhasamudayaŋ ariyasaccaŋ? Yāyaŋ taṇhā ponobbhavikā nandīrāgasahagatā
tatratatrābhinandinī, seyyathidaŋ– kāmataṇhā (p. 3.294) bhavataṇhā vibhavataṇhā idaŋ vuccatāvuso–
“dukkhasamudayaŋ ariyasaccaŋ”’.
‘Katamañcāvuso, dukkhanirodhaŋ ariyasaccaŋ? Yo tassāyeva taṇhāya asesavirāganirodho cāgo
paṭinissaggo mutti anālayo, idaŋ vuccatāvuso– “dukkhanirodhaŋ ariyasaccaŋ”’.
375. ‘Katamañcāvuso, dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaŋ? Ayameva ariyo aṭṭhangiko maggo,
seyyathidaŋ – sammādiṭṭhi, sammāsankappo, sammāvācā, sammākammanto, sammā-ājīvo, sammāvāyāmo,
sammāsati, sammāsamādhi.
‘Katamācāvuso, sammādiṭṭhi? Yaŋ kho, āvuso, dukkhe ñāṇaŋ, dukkhasamudaye ñāṇaŋ, dukkhanirodhe
ñāṇaŋ, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya ñāṇaŋ, ayaŋ vuccatāvuso– “sammādiṭṭhi”’.
‘Katamo cāvuso, sammāsankappo? Nekkhammasankappo, abyāpādasankappo avihiŋsāsankappo, ayaŋ
vuccatāvuso– “sammāsankappo”’.
‘Katamā cāvuso, sammāvācā? Musāvādā veramaṇī, pisuṇāya vācāya veramaṇī, pharusāya vācāya veramaṇī,
samphappalāpā veramaṇī, ayaŋ vuccatāvuso– “sammāvācā”’.
‘Katamo cāvuso, sammākammantī? Pāṇātipātā veramaṇī, adinnādānā veramaṇī, kāmesumicchācārā
veramaṇī, ayaŋ vuccatāvuso – “sammākammanto”’.
‘Katamo cāvuso, sammā-ājīvo? Idhāvuso, ariyasāvako micchā-ājīvaŋ pahāya sammā-ājīvena jīvikaŋ
kappeti, ayaŋ vuccatāvuso– “sammā-ājīvo”’.
‘Katamo cāvuso, sammāvāyāmo? Idhāvuso, bhikkhu anuppannānaŋ pāpakānaŋ akusalānaŋ dhammānaŋ
anuppādāya chandaŋ janeti vāyamati vīriyaŋ ārabhati cittaŋ paggaṇhāti padahati, uppannānaŋ pāpakānaŋ akusalānaŋ
dhammānaŋ pahānāya chandaŋ janeti vāyamati vīriyaŋ ārabhati cittaŋ paggaṇhāti padahati, anuppannānaŋ kusalānaŋ
dhammānaŋ uppādāya chandaŋ janeti vāyamati vīriyaŋ ārabhati cittaŋ paggaṇhāti padahati, uppannānaŋ kusalānaŋ
dhammānaŋ ṭhitiyā (p. 3.295) asammosāya bhiyyobhāvāya vepullāya bhāvanāya pāripūriyā chandaŋ janeti vāyamati
vīriyaŋ ārabhati cittaŋ paggaṇhāti padahati, ayaŋ vuccatāvuso– “sammāvāyāmo”’.
‘Katamā cāvuso, sammāsati? Idhāvuso, bhikkhu kāye kāyānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya
loke abhijjhādomanassaŋ. Vedanāsu vedanānupassī viharati …pe… citte cittānupassī viharati… dhammesu
dhammānupassī viharati ātāpī sampajāno satimā vineyya loke abhijjhādomanassaŋ, ayaŋ vuccatāvuso–
“sammāsati”’.
‘Katamo cāvuso, sammāsamādhi? Idhāvuso, bhikkhu vivicceva kāmehi vivicca akusalehi dhammehi
savitakkaŋ savicāraŋ vivekajaŋ pītisukhaŋ paṭhamaŋ jhānaŋ upasampajja viharati, vitakkavicārānaŋ vūpasamā
ajjhattaŋ sampasādanaŋ cetaso ekodibhāvaŋ avitakkaŋ avicāraŋ samādhijaŋ pītisukhaŋ dutiyaŋ jhānaŋ upasampajja
viharati, pītiyā ca virāgā upekkhako ca viharati …pe… tatiyaŋ jhānaŋ… viharati, ayaŋ vuccatāvuso–
“sammāsamādhi”. Idaŋ vuccatāvuso– “dukkhanirodhagāminī paṭipadā ariyasaccaŋ”’.
‘Tathāgatenāvuso, arahatā sammāsambuddhena bārāṇasiyaŋ isipatane migadāye anuttaraŋ dhammacakkaŋ
pavattitaŋ appaṭivattiyaŋ samaṇena vā brāhmaṇena vā devena vā mārena vā brahmunā vā kenaci vā lokasmiŋ,
yadidaŋ– imesaŋ catunnaŋ ariyasaccānaŋ ācikkhanā desanā paññāpanā paṭṭhapanā vivaraṇā vibhajanā uttānīkamman’
ti.
Idamavoca āyasmā sāriputto. Attamanā te bhikkhū āyasmato sāriputtassa bhāsitaŋ abhinandunti.
Saccavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ ekādasamaŋ.
12. Dakkhiṇāvibhangasuttaŋ
376. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā sakkesu viharati kapilavatthusmiŋ nigrodhārāme. Atha kho
mahāpajāpati gotamī navaŋ dussayugaŋ ādāya yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā bhagavantaŋ
abhivādetvā (p. 3.296) ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinnā kho mahāpajāpati gotamī bhagavantaŋ etadavoca –
‘idaŋ me, bhante, navaŋ dussayugaŋ bhagavantaŋ uddissa sāmaŋ kantaŋ sāmaŋ vāyitaŋ. Taŋ me, bhante, bhagavā
paṭiggaṇhātu anukampaŋ upādāyā’ ti. Evaŋ vutte, bhagavā mahāpajāpatiŋ gotamiŋ etadavoca– ‘sanghe, gotami, dehi.
Sanghe te dinne ahañceva pūjito bhavissāmi sangho cā’ ti. Dutiyampi kho mahāpajāpati gotamī bhagavantaŋ
etadavoca– ‘idaŋ me, bhante, navaŋ dussayugaŋ bhagavantaŋ uddissa sāmaŋ kantaŋ sāmaŋ vāyitaŋ. Taŋ me, bhante,
bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaŋ upādāyā’ ti. Dutiyampi kho bhagavā mahāpajāpatiŋ gotamiŋ etadavoca– ‘sanghe,
gotami, dehi. Sanghe te dinne ahañceva pūjito bhavissāmi sangho cā’ ti. Tatiyampi kho mahāpajāpati gotamī
bhagavantaŋ etadavoca– ‘idaŋ me, bhante, navaŋ dussayugaŋ bhagavantaŋ uddissa sāmaŋ kantaŋ sāmaŋ vāyitaŋ. Taŋ
me, bhante, bhagavā paṭiggaṇhātu anukampaŋ upādāyā’ ti. Tatiyampi kho bhagavā mahāpajāpatiŋ gotamiŋ
etadavoca– ‘sanghe, gotami, dehi Sanghe te dinne ahañceva pūjito bhavissāmi sangho cā’ ti.
377. Evaŋ vutte, āyasmā ānando bhagavantaŋ etadavoca– ‘paṭiggaṇhātu, bhante, bhagavā mahāpajāpatiyā
gotamiyā navaŋ dussayugaŋ. Bahūpakārā, bhante, mahāpajāpati gotamī bhagavato mātucchā āpādikā posikā khīrassa
dāyikā; bhagavantaŋ janettiyā kālankatāya thaññaŋ pāyesi. Bhagavāpi, bhante, bahūpakāro mahāpajāpatiyā
gotamiyā. Bhagavantaŋ, bhante, āgamma mahāpajāpati gotamī buddhaŋ saraṇaŋ gatā, dhammaŋ saraṇaŋ gatā,
sanghaŋ saraṇaŋ gatā. Bhagavantaŋ, bhante, āgamma mahāpajāpati gotamī pāṇātipātā paṭiviratā adinnādānā
paṭiviratā kāmesumicchācārā paṭiviratā musāvādā paṭiviratā surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭiviratā. Bhagavantaŋ,
bhante, āgamma mahāpajāpati gotamī buddhe aveccappasādena samannāgatā dhamme aveccappasādena
samannāgatā, sanghe aveccappasādena samannāgatā ariyakantehi sīlehi samannāgatā. Bhagavantaŋ, bhante, āgamma
mahāpajāpati gotamī dukkhe nikkankhā, dukkhasamudaye nikkankhā, dukkhanirodhe nikkankhā,
dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya nikkankhā. Bhagavāpi, bhante, bahūpakāro mahāpajāpatiyā gotamiyā’ ti.
378. ‘Evametaŋ (p. 3.297) ānanda. Yaŋ hānanda, puggalo puggalaŋ āgamma buddhaŋ saraṇaŋ gato hoti,
dhammaŋ saraṇaŋ gato hoti, sanghaŋ saraṇaŋ gato hoti, imassānanda, puggalassa iminā puggalena na suppatikāraŋ
vadāmi, yadidaŋ– abhivādana-paccuṭṭhānaañjalikamma sāmīcikammacīvarapiṇḍapātasenāsanagilā-
nappaccayabhesajjaparikkhārānuppadānena.
‘Yaŋ hānanda, puggalo puggalaŋ āgamma pāṇātipātā paṭivirato hoti, adinnādānā paṭivirato hoti,
kāmesumicchācārā paṭivirato hoti, musāvādā paṭivirato hoti, surāmerayamajjapamādaṭṭhānā paṭivirato hoti,
imassānanda, puggalassa iminā puggalena na suppatikāraŋ vadāmi, yadidaŋ– abhivādana-paccuṭṭhāna-añjalikamma-
sāmīcikammacīvarapiṇḍapātasenāsanagilā- nappaccayabhesajjaparikkhārānuppadānena.
‘Yaŋ hānanda, puggalo puggalaŋ āgamma buddhe aveccappasādena samannāgato hoti, dhamme…
sanghe… ariyakantehi sīlehi samannāgato hoti, imassānanda, puggalassa iminā puggalena na suppatikāraŋ vadāmi,
yadidaŋ– abhivādana-paccuṭṭhāna-añjalikamma-sāmīcikammacīvarapiṇḍapātasenāsanagilā-
nappaccayabhesajjaparikkhārānuppadānena.
‘Yaŋ hānanda, puggalo puggalaŋ āgamma dukkhe nikkankho hoti, dukkhasamudaye nikkankho hoti,
dukkhanirodhe nikkankho hoti, dukkhanirodhagāminiyā paṭipadāya nikkankho hoti, imassānanda, puggalassa iminā
puggalena na suppatikāraŋ vadāmi, yadidaŋ– abhivādana-paccuṭṭhāna-añjalikamma-sāmīcikamma-
cīvarapiṇḍapātasenāsanagilā- nappaccayabhesajjaparikkhārānuppadānena.
379. ‘Cuddasa kho panimānanda, pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Katamā cuddasa? Tathāgate arahante
sammāsambuddhe dānaŋ deti– ayaŋ paṭhamā pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Paccekasambuddhe dānaŋ deti– ayaŋ dutiyā
pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Tathāgatasāvake arahante dānaŋ deti– ayaŋ tatiyā pāṭipuggalikā dakkhiṇā.
Arahattaphalasacchikiriyāya paṭipanne dānaŋ deti– ayaŋ catutthī pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Anāgāmissa dānaŋ deti–
ayaŋ pañcamī pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Anāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanne dānaŋ deti– ayaŋ chaṭṭhī
pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Sakadāgāmissa dānaŋ deti– ayaŋ sattamī pāṭipuggalikā (p. 3.298) dakkhiṇā.
Sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanne dānaŋ deti– ayaŋ aṭṭhamī pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Sotāpanne dānaŋ deti–
ayaŋ navamī pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Sotāpattiphalasacchikiriyāya paṭipanne dānaŋ deti– ayaŋ dasamī pāṭipuggalikā
dakkhiṇā. Bāhirake kāmesu vītarāge dānaŋ deti– ayaŋ ekādasamī pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Puthujjanasīlavante dānaŋ
deti– ayaŋ dvādasamī pāṭipuggalikā dakkhiṇā. Puthujjanadussīle dānaŋ deti– ayaŋ terasamī pāṭipuggalikā dakkhiṇā.
Tiracchānagate dānaŋ deti – ayaŋ cuddasamī pāṭipuggalikā dakkhiṇāti.
‘Tatrānanda, tiracchānagate dānaŋ datvā sataguṇā dakkhiṇā pāṭikankhitabbā, puthujjanadussīle dānaŋ datvā
sahassaguṇā dakkhiṇā pāṭikankhitabbā, puthujjanasīlavante dānaŋ datvā satasahassaguṇā dakkhiṇā pāṭikankhitabbā,
bāhirake kāmesu vītarāge dānaŋ datvā koṭisatasahassaguṇā dakkhiṇā pāṭikankhitabbā, sotāpattiphalasacchikiriyāya
paṭipanne dānaŋ datvā asankheyyā appameyyā dakkhiṇā pāṭikankhitabbā, ko pana vādo sotāpanne, ko pana vādo
sakadāgāmiphalasacchikiriyāya paṭipanne, ko pana vādo sakadāgāmissa, ko pana vādo anāgāmiphalasacchikiriyāya
paṭipanne, ko pana vādo anāgāmissa, ko pana vādo arahattaphalasacchikiriyāya paṭipanne, ko pana vādo arahante, ko
pana vādo paccekasambuddhe, ko pana vādo tathāgate arahante sammāsambuddhe!
380. ‘Satta kho panimānanda, sanghagatā dakkhiṇā. Katamā satta? Buddhappamukhe ubhatosanghe dānaŋ
deti– ayaŋ paṭhamā sanghagatā dakkhiṇā. Tathāgate parinibbute ubhatosanghe dānaŋ deti – ayaŋ dutiyā sanghagatā
dakkhiṇā. Bhikkhusanghe dānaŋ deti– ayaŋ tatiyā sanghagatā dakkhiṇā. Bhikkhunisanghe dānaŋ deti– ayaŋ catutthī
sanghagatā dakkhiṇā. “Ettakā me bhikkhū ca bhikkhuniyo ca sanghato uddissathā” ti dānaŋ deti– ayaŋ pañcamī
sanghagatā dakkhiṇā. “Ettakā me bhikkhū sanghato uddissathā” ti dānaŋ deti– ayaŋ chaṭṭhī sanghagatā dakkhiṇā.
“Ettakā me bhikkhuniyo sanghato uddissathā” ti dānaŋ deti– ayaŋ sattamī sanghagatā dakkhiṇā.
‘Bhavissanti (p. 3.299) kho panānanda, anāgatamaddhānaŋ gotrabhuno kāsāvakaṇṭhā dussīlā pāpadhammā.
Tesu dussīlesu sanghaŋ uddissa dānaŋ dassanti. Tadāpāhaŋ, ānanda, sanghagataŋ dakkhiṇaŋ asankheyyaŋ
appameyyaŋ vadāmi. Na tvevāhaŋ, ānanda, kenaci pariyāyena sanghagatāya dakkhiṇāya pāṭipuggalikaŋ dānaŋ
mahapphalataraŋ vadāmi.
381. ‘Catasso kho imā, ānanda, dakkhiṇā visuddhiyo. Katamā catasso? Atthānanda, dakkhiṇā dāyakato
visujjhati no paṭiggāhakato. Atthānanda, dakkhiṇā paṭiggāhakato visujjhati no dāyakato. Atthānanda, dakkhiṇā neva
dāyakato visujjhati no paṭiggāhakato. Atthānanda, dakkhiṇā dāyakato ceva visujjhati paṭiggāhakato ca.
‘Kathañcānanda, dakkhiṇā dāyakato visujjhati no paṭiggāhakato? Idhānanda, dāyako hoti sīlavā
kalyāṇadhammo, paṭiggāhakā honti dussīlā pāpadhammā– evaŋ kho, ānanda, dakkhiṇā dāyakato visujjhati no
paṭiggāhakato.
‘Kathañcānanda, dakkhiṇā paṭiggāhakato visujjhati no dāyakato? Idhānanda, dāyako hoti dussīlo
pāpadhammo, paṭiggāhakā honti sīlavanto kalyāṇadhammā– evaŋ kho, ānanda, dakkhiṇā paṭiggāhakato visujjhati no
dāyakato.
‘Kathañcānanda, dakkhiṇā neva dāyakato visujjhati no paṭiggāhakato? Idhānanda, dāyako ca hoti dussīlo
pāpadhammo, paṭiggāhakā ca honti dussīlā pāpadhammā– evaŋ kho, ānanda, dakkhiṇā neva dāyakato visujjhati no
paṭiggāhakato.
‘Kathañcānanda, dakkhiṇā dāyakato ceva visujjhati paṭiggāhakato ca? Idhānanda, dāyako ca hoti sīlavā
kalyāṇadhammo, paṭiggāhakā ca honti sīlavanto kalyāṇadhammā evaŋ kho, ānanda, dakkhiṇā dāyakato ceva
visujjhati paṭiggāhakato ca. Imā kho, ānanda, catasso dakkhiṇā visuddhiyo’ ti.
Idamavoca bhagavā. Idaŋ vatvāna sugato athāparaŋ etadavoca satthā–
382. ‘Yo (p. 3.300) sīlavā dussīlesu dadāti dānaŋ,
Dhammena laddhaŋ supasannacitto.
Abhisaddahaŋ kammaphalaŋ uḷāraŋ,
Sā dakkhiṇā dāyakato visujjhati.
‘Yo dussīlo sīlavantesu dadāti dānaŋ,
Adhammena laddhaŋ appasannacitto.
Anabhisaddahaŋ kammaphalaŋ uḷāraŋ,
Sā dakkhiṇā paṭiggāhakato visujjhati.
‘Yo dussīlo dussīlesu dadāti dānaŋ,
Adhammena laddhaŋ appasannacitto.
Anabhisaddahaŋ kammaphalaŋ uḷāraŋ,
Na taŋ dānaŋ vipulapphalanti brūmi.
‘Yo sīlavā sīlavantesu dadāti dānaŋ,
Taŋ ve dānaŋ vipulapphalanti brūmi .
‘Yo vītarāgo vītarāgesu dadāti dānaŋ,
Taŋ ve dānaŋ āmisadānānamagga’ nti.
Dakkhiṇāvibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ dvādasamaŋ.

Vibhangavaggo niṭṭhito catuttho.
Tassuddānaŋ–
Bhaddekānandakaccāna, lomasakangiyāsubho;
Mahākammasaḷāyatanavibhangā, uddesa-araṇā dhātu saccaŋ.
Dakkhiṇāvibhangasuttanti.
5. Saḷāyatanavaggo
1. Anāthapiṇḍikovādasuttaŋ
ārāme. Tena kho pana samayena anāthapiṇḍiko gahapati ābādhiko hoti dukkhito bāḷhagilāno. Atha kho
anāthapiṇḍiko gahapati aññataraŋ purisaŋ āmantesi– ‘ehi tvaŋ, ambho purisa, yena bhagavā tenupasankama;
upasankamitvā mama vacanena bhagavato pāde sirasā vandāhi – “anāthapiṇḍiko, bhante, gahapati ābādhiko dukkhito
bāḷhagilāno. So bhagavato pāde sirasā vandatī” ti. Yena cāyasmā sāriputto tenupasankama; upasankamitvā mama
vacanena āyasmato sāriputtassa pāde sirasā vandāhi – “anāthapiṇḍiko, bhante, gahapati ābādhiko dukkhito
bāḷhagilāno. So āyasmato sāriputtassa pāde sirasā vandatī” ti. Evañca vadehi– “sādhu kira, bhante, āyasmā sāriputto
yena anāthapiṇḍikassa gahapatissa nivesanaŋ tenupasankamatu anukampaŋ upādāyā”’ ti.
‘Evaŋ, bhante’ ti kho so puriso anāthapiṇḍikassa gahapatissa paṭissutvā yena bhagavā tenupasankami;
upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho so puriso bhagavantaŋ
etadavoca– ‘anāthapiṇḍiko, bhante, gahapati ābādhiko dukkhito bāḷhagilāno. So bhagavato pāde sirasā vandatī’ ti.
Yena cāyasmā sāriputto tenupasankami; upasankamitvā āyasmantaŋ sāriputtaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi.
Ekamantaŋ nisinno kho so puriso āyasmantaŋ sāriputtaŋ etadavoca– ‘anāthapiṇḍiko, bhante, gahapati ābādhiko
dukkhito bāḷhagilāno. So āyasmato sāriputtassa pāde sirasā vandati; evañca vadeti– “sādhu kira, bhante, āyasmā
sāriputto yena anāthapiṇḍikassa gahapatissa nivesanaŋ tenupasankamatu anukampaŋ (p. 3.302) upādāyā”’ ti.
Adhivāsesi kho āyasmā sāriputto tuṇhībhāvena.
384. Atha kho āyasmā sāriputto nivāsetvā pattacīvaramādāya āyasmatā ānandena pacchāsamaṇena yena
anāthapiṇḍikassa gahapatissa nivesanaŋ tenupasankami; upasankamitvā paññatte āsane nisīdi. Nisajja kho āyasmā
sāriputto anāthapiṇḍikaŋ gahapatiŋ etadavoca– ‘kacci te, gahapati, khamanīyaŋ, kacci yāpanīyaŋ? Kacci te dukkhā
vedanā paṭikkamanti, no abhikkamanti; paṭikkamosānaŋ paññāyati, no abhikkamo’ ti?
‘Na me, bhante sāriputta, khamanīyaŋ na yāpanīyaŋ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no
paṭikkamanti; abhikkamosānaŋ paññāyati, no paṭikkamo. Seyyathāpi, bhante sāriputta, balavā puriso tiṇhena
sikharena muddhani abhimattheyya; evameva kho me, bhante sāriputta, adhimattā vātā muddhani ūhananti . Na me,
bhante sāriputta, khamanīyaŋ na yāpanīyaŋ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti;
abhikkamosānaŋ paññāyati, no paṭikkamo. Seyyathāpi, bhante sāriputta, balavā puriso daḷhena varattakhaṇḍena sīse
sīsaveṭhaŋ dadeyya; evameva kho me, bhante sāriputta, adhimattā sīse sīsavedanā. Na me, bhante sāriputta,
khamanīyaŋ na yāpanīyaŋ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti; abhikkamosānaŋ paññāyati, no
paṭikkamo. Seyyathāpi, bhante sāriputta, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā tiṇhena govikantanena kucchiŋ
parikanteyya; evameva kho me, bhante sāriputta, adhimattā vātā kucchiŋ parikantanti. Na me, bhante sāriputta,
paṭikkamo. Seyyathāpi, bhante sāriputta, dve balavanto purisā dubbalataraŋ purisaŋ nānābāhāsu gahetvā
angārakāsuyā santāpeyyuŋ, samparitāpeyyuŋ; evameva kho me, bhante sāriputta, adhimatto kāyasmiŋ ḍāho. Na me,
bhante sāriputta, khamanīyaŋ na yāpanīyaŋ. Bāḷhā me dukkhā vedanā (p. 3.303) abhikkamanti, no paṭikkamanti;
abhikkamosānaŋ paññāyati, no paṭikkamo’ ti.
385. ‘Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ – “na cakkhuŋ upādiyissāmi, na ca me cakkhunissitaŋ
viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ.
‘Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na sotaŋ upādiyissāmi, na ca me sotanissitaŋ viññāṇaŋ
bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na ghānaŋ
upādiyissāmi, na ca me ghānanissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te,
gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na jivhaŋ upādiyissāmi, na ca me jivhānissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te,
gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na kāyaŋ upādiyissāmi, na ca me kāyanissitaŋ
viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na manaŋ
upādiyissāmi, na ca me manonissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ.
‘Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na rūpaŋ upādiyissāmi, na ca me rūpanissitaŋ viññāṇaŋ
bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na saddaŋ upādiyissāmi
…pe… na gandhaŋ upādiyissāmi… na rasaŋ upādiyissāmi… na phoṭṭhabbaŋ upādiyissāmi… na dhammaŋ
upādiyissāmi na ca me dhammanissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ.
‘Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na cakkhuviññāṇaŋ upādiyissāmi, na ca me
cakkhuviññāṇanissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te, gahapati, evaŋ
sikkhitabbaŋ– “na sotaviññāṇaŋ upādiyissāmi… na ghānaviññāṇaŋ upādiyissāmi… na jivhāviññāṇaŋ upādiyissāmi…
na kāyaviññāṇaŋ upādiyissāmi… na manoviññāṇaŋ upādiyissāmi na ca me manoviññāṇanissitaŋ viññāṇaŋ
bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ.
‘Tasmātiha (p. 3.304) te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na cakkhusamphassaŋ upādiyissāmi, na ca me
cakkhusamphassanissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te, gahapati, evaŋ
sikkhitabbaŋ– “na sotasamphassaŋ upādiyissāmi… na ghānasamphassaŋ upādiyissāmi… na jivhāsamphassaŋ
upādiyissāmi… na kāyasamphassaŋ upādiyissāmi… na manosamphassaŋ upādiyissāmi, na ca me
manosamphassanissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ.
‘Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na cakkhusamphassajaŋ vedanaŋ upādiyissāmi, na ca me
cakkhusamphassajāvedanānissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te gahapati,
evaŋ sikkhitabbaŋ– “na sotasamphassajaŋ vedanaŋ upādiyissāmi… na ghānasamphassajaŋ vedanaŋ upādiyissāmi…
na jivhāsamphassajaŋ vedanaŋ upādiyissāmi… na kāyasamphassajaŋ vedanaŋ upādiyissāmi… na manosamphassajaŋ
vedanaŋ upādiyissāmi, na ca me manosamphassajāvedanānissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati,
sikkhitabbaŋ.
386. ‘Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ – “na pathavīdhātuŋ upādiyissāmi, na ca me
pathavīdhātunissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te, gahapati, evaŋ
sikkhitabbaŋ– “na āpodhātuŋ upādiyissāmi… na tejodhātuŋ upādiyissāmi… na vāyodhātuŋ upādiyissāmi… na
ākāsadhātuŋ upādiyissāmi… na viññāṇadhātuŋ upādiyissāmi, na ca me viññāṇadhātunissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti.
Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ.
‘Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na rūpaŋ upādiyissāmi, na ca me rūpanissitaŋ viññāṇaŋ
bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na vedanaŋ
upādiyissāmi… na saññaŋ upādiyissāmi… na sankhāre upādiyissāmi… na viññāṇaŋ upādiyissāmi, na ca me
viññāṇanissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ.
‘Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na ākāsānañcāyatanaŋ upādiyissāmi na ca me
ākāsānañcāyatananissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti (p. 3.305) Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te,
gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ – “na viññāṇañcāyatanaŋ upādiyissāmi… na ākiñcaññāyatanaŋ upādiyissāmi… na
nevasaññānāsaññāyatanaŋ upādiyissāmi na ca me nevasaññānāsaññāyatananissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi
te, gahapati, sikkhitabbaŋ.
‘Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na idhalokaŋ upādiyissāmi, na ca me idhalokanissitaŋ
viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te, gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “na paralokaŋ
upādiyissāmi, na ca me paralokanissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabbaŋ. Tasmātiha te,
gahapati, evaŋ sikkhitabbaŋ– “yampi me diṭṭhaŋ sutaŋ mutaŋ viññātaŋ pattaŋ pariyesitaŋ anupariyesitaŋ anucaritaŋ
manasā tampi na upādiyissāmi, na ca me taŋnissitaŋ viññāṇaŋ bhavissatī” ti. Evañhi te, gahapati, sikkhitabban’ ti.
387. Evaŋ vutte, anāthapiṇḍiko gahapati parodi, assūni pavattesi. Atha kho āyasmā ānando anāthapiṇḍikaŋ
gahapatiŋ etadavoca– ‘olīyasi kho tvaŋ, gahapati, saŋsīdasi kho tvaŋ, gahapatī’ ti? ‘Nāhaŋ, bhante ānanda, olīyāmi,
napi saŋsīdāmi; api ca me dīgharattaŋ satthā payirupāsito manobhāvanīyā ca bhikkhū; na ca me evarūpī dhammī
kathā sutapubbā’ ti. ‘Na kho, gahapati, gihīnaŋ odātavasanānaŋ evarūpī dhammī kathā paṭibhāti; pabbajitānaŋ kho,
gahapati, evarūpī dhammī kathā paṭibhātī’ ti. ‘Tena hi, bhante sāriputta, gihīnampi odātavasanānaŋ evarūpī dhammī
kathā paṭibhātu. Santi hi, bhante, kulaputtā apparajakkhajātikā, assavanatā dhammassa parihāyanti; bhavissanti
dhammassa aññātāro’ ti.
Atha kho āyasmā ca sāriputto āyasmā ca ānando anāthapiṇḍikaŋ gahapatiŋ iminā ovādena ovaditvā
uṭṭhāyāsanā pakkamiŋsu. Atha kho anāthapiṇḍiko gahapati, acirapakkante āyasmante ca sāriputte āyasmante ca
ānande kālamakāsi tusitaŋ kāyaŋ upapajji. Atha kho anāthapiṇḍiko devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo
kevalakappaŋ jetavanaŋ obhāsetvā yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā
ekamantaŋ aṭṭhāsi. Ekamantaŋ (p. 3.306) jṭhito kho anāthapiṇḍiko devaputto bhagavantaŋ gāthāhi ajjhabhāsi–
‘Idañhi taŋ jetavanaŋ, isisanghanisevitaŋ;
Āvutthaŋ dhammarājena, pītisañjananaŋ mama.
‘Kammaŋ vijjā ca dhammo ca, sīlaŋ jīvitamuttamaŋ;
Etena maccā sujjhanti, na gottena dhanena vā.
‘Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaŋ atthamattano;
Yoniso vicine dhammaŋ, evaŋ tattha visujjhati.
‘Sāriputtova paññāya, sīlena upasamena;
Yopi pārangato bhikkhu, etāvaparamo siyā’ ti.
Idamavoca anāthapiṇḍiko devaputto. Samanuñño satthā ahosi. Atha kho anāthapiṇḍiko devaputto–
‘samanuñño me satthā’ ti bhagavantaŋ abhivādetvā padakkhiṇaŋ katvā tatthevantaradhāyi.
388. Atha kho bhagavā tassā rattiyā accayena bhikkhū āmantesi– ‘imaŋ, bhikkhave, rattiŋ aññataro
devaputto abhikkantāya rattiyā abhikkantavaṇṇo kevalakappaŋ jetavanaŋ obhāsetvā yenāhaŋ tenupasankami;
upasankamitvā maŋ abhivādetvā ekamantaŋ aṭṭhāsi. Ekamantaŋ ṭhito kho so devaputto maŋ gāthāhi ajjhabhāsi–
‘Idañhi taŋ jetavanaŋ, isisanghanisevitaŋ;
Āvutthaŋ dhammarājena, pītisañjananaŋ mama.
‘Kammaŋ vijjā ca dhammo ca, sīlaŋ jīvitamuttamaŋ;
Etena maccā sujjhanti, na gottena dhanena vā.
‘Tasmā hi paṇḍito poso, sampassaŋ atthamattano;
Yoniso vicine dhammaŋ, evaŋ tattha visujjhati.
‘Sāriputtova paññāya, sīlena upasamena;
Yopi pārangato bhikkhu, etāvaparamo siyā’ ti.
‘Idamavoca bhikkhave, so devaputto. “Samanuñño me satthā” ti maŋ abhivādetvā padakkhiṇaŋ katvā
tatthevantaradhāyī’ ti.
Evaŋ (p. 3.307) vutte, āyasmā ānando bhagavantaŋ etadavoca– ‘so hi nūna so, bhante, anāthapiṇḍiko
devaputto bhavissati. Anāthapiṇḍiko, bhante, gahapati āyasmante sāriputte abhippasanno ahosī’ ti. ‘Sādhu, sādhu,
ānanda! Yāvatakaŋ kho, ānanda, takkāya pattabbaŋ, anuppattaŋ taŋ tayā. Anāthapiṇḍiko so, ānanda, devaputto’ ti.
Anāthapiṇḍikovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.

2. Channovādasuttaŋ
389. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Tena kho pana
samayena āyasmā ca sāriputto āyasmā ca mahācundo āyasmā ca channo gijjhakūṭe pabbate viharanti. Tena kho pana
samayena āyasmā channo ābādhiko hoti dukkhito bāḷhagilāno. Atha kho āyasmā sāriputto sāyanhasamayaŋ
paṭisallānā vuṭṭhito yenāyasmā mahācundo tenupasankami; upasankamitvā āyasmantaŋ mahācundaŋ etadavoca–
‘āyāmāvuso cunda, yenāyasmā channo tenupasankamissāma gilānapucchakā’ ti. ‘Evamāvuso’ ti kho āyasmā
mahācundo āyasmato sāriputtassa paccassosi.
Atha kho āyasmā ca sāriputto āyasmā ca mahācundo yenāyasmā channo tenupasankamiŋsu; upasankamitvā
āyasmatā channena saddhiŋ sammodiŋsu. Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdiŋsu.
Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā sāriputto āyasmantaŋ channaŋ etadavoca– ‘kacci te, āvuso channa, khamanīyaŋ,
kacci yāpanīyaŋ? Kacci te dukkhā vedanā paṭikkamanti, no abhikkamanti; paṭikkamosānaŋ paññāyati, no
abhikkamo’ ti?
‘Na me, āvuso sāriputta, khamanīyaŋ na yāpanīyaŋ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no
paṭikkamanti; abhikkamosānaŋ paññāyati, no paṭikkamo. Seyyathāpi āvuso sāriputta, balavā puriso (p. 3.308) tiṇhena
sikharena muddhani abhimattheyya; evameva kho me, āvuso sāriputta, adhimattā vātā muddhani ūhananti. Na me,
āvuso sāriputta, khamanīyaŋ na yāpanīyaŋ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti;
abhikkamosānaŋ paññāyati no paṭikkamo. Seyyathāpi, āvuso sāriputta, balavā puriso daḷhena varattakkhaṇḍena sīse
sīsaveṭhaŋ dadeyya; evameva kho me, āvuso sāriputta, adhimattā sīse sīsavedanā. Na me, āvuso sāriputta,
paṭikkamo. Seyyathāpi, āvuso sāriputta, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā tiṇhena govikantanena kucchiŋ
parikanteyya; evameva kho me, āvuso sāriputta, adhimattā vātā kucchiŋ parikantanti. Na me, āvuso sāriputta,
paṭikkamo. Seyyathāpi, āvuso sāriputta, dve balavanto purisā dubbalataraŋ purisaŋ nānābāhāsu gahetvā
angārakāsuyā santāpeyyuŋ samparitāpeyyuŋ; evameva kho me, āvuso sāriputta, adhimatto kāyasmiŋ ḍāho. Na me,
āvuso sāriputta, khamanīyaŋ na yāpanīyaŋ. Bāḷhā me dukkhā vedanā abhikkamanti, no paṭikkamanti;
abhikkamosānaŋ paññāyati, no paṭikkamo. Satthaŋ, āvuso sāriputta, āharissāmi, nāvakankhāmi jīvitan’ ti.
390. ‘Māyasmā channo satthaŋ āharesi. Yāpetāyasmā channo. Yāpentaŋ mayaŋ āyasmantaŋ channaŋ
icchāma. Sace āyasmato channassa natthi sappāyāni bhojanāni, ahaŋ āyasmato channassa sappāyāni bhojanāni
pariyesissāmi. Sace āyasmato channassa natthi sappāyāni bhesajjāni, ahaŋ āyasmato channassa sappāyāni bhesajjāni
pariyesissāmi. Sace āyasmato channassa natthi patirūpā upaṭṭhākā, ahaŋ āyasmantaŋ channaŋ upaṭṭhahissāmi.
Māyasmā channo satthaŋ āharesi. Yāpetāyasmā channo. Yāpentaŋ mayaŋ āyasmantaŋ channaŋ icchāmā’ ti.
‘Napi me, āvuso sāriputta, natthi sappāyāni bhojanāni; napi me natthi sappāyāni bhesajjāni; napi me natthi
patirūpā upaṭṭhākā; api cāvuso sāriputta (p. 3.309) pariciṇṇo me satthā dīgharattaŋ manāpeneva no amanāpena.
Etañhi, āvuso sāriputta, sāvakassa patirūpaŋ yaŋ satthāraŋ paricareyya manāpeneva no amanāpena. “Anupavajjaŋ
channo bhikkhu satthaŋ āharissatī” ti evametaŋ, āvuso sāriputta, dhārehī’ ti. ‘Puccheyyāma mayaŋ āyasmantaŋ
channaŋ kañcideva desaŋ, sace āyasmā channo okāsaŋ karoti pañhassa veyyākaraṇāyā’ ti. ‘Pucchāvuso sāriputta,
sutvā vedissāmī’ ti.
391. ‘Cakkhuŋ, āvuso channa, cakkhuviññāṇaŋ cakkhuviññāṇaviññātabbe dhamme “etaŋ mama,
esohamasmi, eso me attā” ti samanupassasi? Sotaŋ, āvuso channa, sotaviññāṇaŋ …pe… ghānaŋ, āvuso channa,
ghānaviññāṇaŋ… jivhaŋ, āvuso channa, jivhāviññāṇaŋ kāyaŋ, āvuso channa, kāyaviññāṇaŋ… manaŋ, āvuso channa,
manoviññāṇaŋ manoviññāṇaviññātabbe dhamme “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā” ti samanupassasī’ ti?
‘Cakkhuŋ, āvuso sāriputta, cakkhuviññāṇaŋ cakkhuviññāṇaviññātabbe dhamme “netaŋ mama,
nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassāmi. Sotaŋ, āvuso sāriputta …pe… ghānaŋ, āvuso sāriputta… jivhaŋ,
āvuso sāriputta… kāyaŋ, āvuso sāriputta… manaŋ, āvuso sāriputta, manoviññāṇaŋ manoviññāṇaviññātabbe dhamme
“netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassāmī’ ti.
392. ‘Cakkhusmiŋ, āvuso channa, cakkhuviññāṇe cakkhuviññāṇaviññātabbesu dhammesu kiŋ disvā kiŋ
abhiññāya cakkhuŋ cakkhuviññāṇaŋ cakkhuviññāṇaviññātabbe dhamme “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā”
ti samanupassasi? Sotasmiŋ, āvuso channa, sotaviññāṇe ghānasmiŋ, āvuso channa, ghānaviññāṇe… jivhāya, āvuso
channa, jivhāviññāṇe… kāyasmiŋ, āvuso channa, kāyaviññāṇe… manasmiŋ, āvuso channa, manoviññāṇe
manoviññāṇaviññātabbesu dhammesu kiŋ disvā kiŋ abhiññāya manaŋ manoviññāṇaŋ manoviññāṇaviññātabbe
dhamme “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassasī’ ti?
‘Cakkhusmiŋ (p. 3.310) āvuso sāriputta, cakkhuviññāṇe cakkhuviññāṇaviññātabbesu dhammesu nirodhaŋ
disvā nirodhaŋ abhiññāya cakkhuŋ cakkhuviññāṇaŋ cakkhuviññāṇaviññātabbe dhamme “netaŋ mama, nesohamasmi,
na meso attā” ti samanupassāmi. Sotasmiŋ, āvuso sāriputta, sotaviññāṇe… ghānasmiŋ, āvuso sāriputta,
ghānaviññāṇe… jivhāya, āvuso sāriputta, jivhāviññāṇe… kāyasmiŋ, āvuso sāriputta, kāyaviññāṇe… manasmiŋ,
āvuso sāriputta, manoviññāṇe manoviññāṇaviññātabbesu dhammesu nirodhaŋ disvā nirodhaŋ abhiññā manaŋ
manoviññāṇaŋ manoviññāṇaviññātabbe dhamme “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassāmī’ ti.
393. Evaŋ vutte, āyasmā mahācundo āyasmantaŋ channaŋ etadavoca– ‘tasmātiha, āvuso channa, idampi
tassa bhagavato sāsanaŋ, niccakappaŋ manasi kātabbaŋ– “nissitassa calitaŋ, anissitassa calitaŋ natthi. Calite asati
passaddhi, passaddhiyā sati nati na hoti. Natiyā asati āgatigati na hoti. Āgatigatiyā asati cutūpapāto na hoti.
Cutūpapāte asati nevidha na huraŋ na ubhayamantarena. Esevanto dukkhassā”’ ti. Atha kho āyasmā ca sāriputto
āyasmā ca mahācundo āyasmantaŋ channaŋ iminā ovādena ovaditvā uṭṭhāyāsanā pakkamiŋsu.
394. Atha kho āyasmā channo acirapakkante āyasmante ca sāriputte āyasmante ca mahācunde satthaŋ
āharesi. Atha kho āyasmā sāriputto yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā
ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā sāriputto bhagavantaŋ etadavoca– ‘āyasmatā, bhante, channena
satthaŋ āharitaŋ. Tassa kā gati, ko abhisamparāyo’ ti? ‘Nanu te, sāriputta, channena bhikkhunā sammukhāyeva
anupavajjatā byākatā’ ti? ‘Atthi, bhante, pubbajiraŋ nāma vajjigāmo. Tatthāyasmato channassa mittakulāni
suhajjakulāni upavajjakulānī’ ti. ‘Honti hete, sāriputta, channassa bhikkhuno mittakulāni suhajjakulāni
upavajjakulāni. Nāhaŋ, sāriputta, ettāvatā (p. 3.311) “sa-upavajjo” ti vadāmi. Yo kho, sāriputta, imañca kāyaŋ
nikkhipati aññañca kāyaŋ upādiyati tamahaŋ “sa-upavajjo” ti vadāmi. Taŋ channassa bhikkhuno natthi. “Anupavajjo
channo bhikkhu satthaŋ āharesī” ti evametaŋ, sāriputta, dhārehī’ ti.
Channovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.
3. Puṇṇovādasuttaŋ
kho āyasmā puṇṇo sāyanhasamayaŋ paṭisallānā vuṭṭhito yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā bhagavantaŋ
abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinno kho āyasmā puṇṇo bhagavantaŋ etadavoca– ‘sādhu maŋ, bhante,
bhagavā sankhittena ovādena ovadatu, yamahaŋ bhagavato dhammaŋ sutvā eko vūpakaṭṭho appamatto ātāpī pahitatto
vihareyyan’ ti. ‘Tena hi, puṇṇa, suṇāhi, sādhukaŋ manasi karohi; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho āyasmā puṇṇo
bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca–
‘Santi kho, puṇṇa, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā. Taŋ ce
bhikkhu abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. Tassa taŋ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī
. “Nandīsamudayā dukkhasamudayo, puṇṇā” ti vadāmi.
‘Santi kho, puṇṇa, sotaviññeyyā saddā… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā rasā… kāyaviññeyyā
phoṭṭhabbā… manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā. Taŋ ce bhikkhu
abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. Tassa taŋ abhinandato abhivadato ajjhosāya tiṭṭhato uppajjati nandī.
“Nandīsamudayā dukkhasamudayo, puṇṇā” ti vadāmi.
‘Santi (p. 3.312) ca kho, puṇṇa, cakkhuviññeyyā rūpā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā.
Taŋ ce bhikkhu nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. Tassa taŋ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya
tiṭṭhato nandī nirujjhati. “Nandīnirodhā dukkhanirodho, puṇṇā” ti vadāmi.
‘Santi ca kho, puṇṇa, sotaviññeyyā saddā… ghānaviññeyyā gandhā… jivhāviññeyyā rasā… kāyaviññeyyā
phoṭṭhabbā… manoviññeyyā dhammā iṭṭhā kantā manāpā piyarūpā kāmūpasaŋhitā rajanīyā. Taŋ ce bhikkhu
nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. Tassa taŋ anabhinandato anabhivadato anajjhosāya tiṭṭhato nandī
nirujjhati. “Nandīnirodhā dukkhanirodho, puṇṇā” ti vadāmi.
‘Iminā ca tvaŋ puṇṇa, mayā sankhittena ovādena ovadito katarasmiŋ janapade viharissasī’ ti? ‘Imināhaŋ,
bhante, bhagavatā sankhittena ovādena ovadito, atthi sunāparanto nāma janapado, tatthāhaŋ viharissāmī’ ti.
396. ‘Caṇḍā kho, puṇṇa, sunāparantakā manussā; pharusā kho, puṇṇa, sunāparantakā manussā. Sace taŋ,
puṇṇa, sunāparantakā manussā akkosissanti paribhāsissanti, tattha te, puṇṇa, kinti bhavissatī’ ti? ‘Sace maŋ, bhante,
sunāparantakā manussā akkosissanti paribhāsissanti, tattha me evaŋ bhavissati– “bhaddakā vatime sunāparantakā
manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaŋ me nayime pāṇinā pahāraŋ dentī” ti. Evamettha, bhagavā,
bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī’ ti.
‘Sace pana te, puṇṇa, sunāparantakā manussā pāṇinā pahāraŋ dassanti, tattha pana te, puṇṇa, kinti
bhavissatī’ ti? ‘Sace me, bhante, sunāparantakā manussā pāṇinā pahāraŋ dassanti, tattha me evaŋ bhavissati–
“bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaŋ me nayime leḍḍunā
pahāraŋ dentī” ti. Evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī’ ti.
‘Sace pana te, puṇṇa, sunāparantakā manussā leḍḍunā pahāraŋ dassanti, tattha pana te, puṇṇa, kinti
bhavissatī’ ti? ‘Sace me, bhante, sunāparantakā manussā (p. 3.313) leḍḍunā pahāraŋ dassanti, tattha me evaŋ
bhavissati– “bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaŋ me nayime
daṇḍena pahāraŋ dentī” ti. Evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī’ ti.
‘Sace pana te, puṇṇa, sunāparantakā manussā daṇḍena pahāraŋ dassanti, tattha pana te, puṇṇa, kinti
bhavissatī’ ti? ‘Sace me, bhante, sunāparantakā manussā daṇḍena pahāraŋ dassanti, tattha me evaŋ bhavissati–
“bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaŋ me nayime satthena
pahāraŋ dentī” ti. Evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī’ ti.
‘Sace pana te, puṇṇa, sunāparantakā manussā satthena pahāraŋ dassanti, tattha pana te, puṇṇa, kinti
bhavissatī’ ti? ‘Sace me, bhante, sunāparantakā manussā satthena pahāraŋ dassanti, tattha me evaŋ bhavissati–
“bhaddakā vatime sunāparantakā manussā, subhaddakā vatime sunāparantakā manussā, yaŋ maŋ nayime tiṇhena
satthena jīvitā voropentī” ti. Evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha, sugata, bhavissatī’ ti.
‘Sace pana taŋ, puṇṇa, sunāparantakā manussā tiṇhena satthena jīvitā voropessanti, tattha pana te, puṇṇa,
kinti bhavissatī’ ti? ‘Sace maŋ, bhante, sunāparantakā manussā tiṇhena satthena jīvitā voropessanti, tattha me evaŋ
bhavissati– “santi kho bhagavato sāvakā kāye ca jīvite ca aṭṭīyamānā harāyamānā jigucchamānā satthahārakaŋ
pariyesanti. Taŋ me idaŋ apariyiṭṭhaŋyeva satthahārakaŋ laddhan” ti. Evamettha, bhagavā, bhavissati; evamettha,
sugata, bhavissatī’ ti. ‘Sādhu, sādhu, puṇṇa! Sakkhissasi kho tvaŋ, puṇṇa, iminā damūpasamena samannāgato
sunāparantasmiŋ janapade viharituŋ. Yassadāni tvaŋ, puṇṇa, kālaŋ maññasī’ ti.
397. Atha kho āyasmā puṇṇo bhagavato bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā bhagavantaŋ
abhivādetvā padakkhiṇaŋ katvā senāsanaŋ saŋsāmetvā pattacīvaramādāya yena sunāparanto janapado tena (p. 3.314)
cārikaŋ pakkāmi. Anupubbena cārikaŋ caramāno yena sunāparanto janapado tadavasari. Tatra sudaŋ āyasmā puṇṇo
sunāparantasmiŋ janapade viharati. Atha kho āyasmā puṇṇo tenevantaravassena pañcamattāni upāsakasatāni
paṭivedesi, tenevantaravassena pañcamattāni upāsikasatāni paṭivedesi, tenevantaravassena tisso vijjā sacchākāsi.
Atha kho āyasmā puṇṇo aparena samayena parinibbāyi.
Atha kho sambahulā bhikkhū yena bhagavā tenupasankamiŋsu; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā
ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ nisinnā kho te bhikkhū bhagavantaŋ etadavocuŋ– ‘yo so, bhante, puṇṇo nāma
kulaputto bhagavatā sankhittena ovādena ovadito so kālankato. Tassa kā gati, ko abhisamparāyo’ ti? ‘Paṇḍito,
bhikkhave, puṇṇo kulaputto paccapādi dhammassānudhammaŋ, na ca maŋ dhammādhikaraṇaŋ viheṭhesi.
Parinibbuto, bhikkhave, puṇṇo kulaputto’ ti.
Puṇṇovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ tatiyaŋ.
4. Nandakovādasuttaŋ
kho mahāpajāpatigotamī pañcamattehi bhikkhunisatehi saddhiŋ yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā
bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ aṭṭhāsi. Ekamantaŋ ṭhitā kho mahāpajāpatigotamī bhagavantaŋ etadavoca–
‘ovadatu, bhante, bhagavā bhikkhuniyo; anusāsatu, bhante, bhagavā bhikkhuniyo; karotu, bhante, bhagavā
bhikkhunīnaŋ dhammiŋ kathan’ ti .
Tena kho pana samayena therā bhikkhū bhikkhuniyo ovadanti pariyāyena. Āyasmā nandako na icchati
bhikkhuniyo ovadituŋ pariyāyena. Atha (p. 3.315) kho bhagavā āyasmantaŋ ānandaŋ āmantesi– ‘kassa nu kho,
ānanda, ajja pariyāyo bhikkhuniyo ovadituŋ pariyāyenā’ ti? ‘Sabbeheva, bhante, kato pariyāyo bhikkhuniyo ovadituŋ
pariyāyena. Ayaŋ, bhante, āyasmā nandako na icchati bhikkhuniyo ovadituŋ pariyāyenā’ ti.
Atha kho bhagavā āyasmantaŋ nandakaŋ āmantesi– ‘ovada, nandaka, bhikkhuniyo; anusāsa, nandaka,
bhikkhuniyo; karohi tvaŋ, brāhmaṇa, bhikkhunīnaŋ dhammiŋ kathan’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho āyasmā nandako
bhagavato paṭissutvā pubbaṇhasamayaŋ nivāsetvā pattacīvaramādāya sāvatthiŋ piṇḍāya pāvisi. Sāvatthiyaŋ piṇḍāya
caritvā pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkanto attadutiyo yena rājakārāmo tenupasankami. Addasaŋsu kho tā
bhikkhuniyo āyasmantaŋ nandakaŋ dūratova āgacchantaŋ. Disvāna āsanaŋ paññāpesuŋ, udakañca pādānaŋ
upaṭṭhapesuŋ. Nisīdi kho āyasmā nandako paññatte āsane. Nisajja pāde pakkhālesi. Tāpi kho bhikkhuniyo
āyasmantaŋ nandakaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ nisinnā kho tā bhikkhuniyo āyasmā nandako
etadavoca – ‘paṭipucchakathā kho, bhaginiyo, bhavissati. Tattha ājānantīhi– “ājānāmā” tissa vacanīyaŋ, na
ājānantīhi– “na ājānāmā” tissa vacanīyaŋ. Yassā vā panassa kankhā vā vimati vā ahameva tattha paṭipucchitabbo–
“idaŋ, bhante, kathaŋ; imassa kvattho”’ ti? ‘Ettakenapi mayaŋ, bhante, ayyassa nandakassa attamanā abhiraddhā yaŋ
no ayyo nandako pavāretī’ ti.
399. ‘Taŋ kiŋ maññatha, bhaginiyo, cakkhu niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ
samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññatha, bhaginiyo, sotaŋ
niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante …pe… ghānaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’… ‘jivhā niccā
vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante’… ‘kāyo nicco vā anicco vā’ ti? ‘Anicco, bhante’… ‘mano nicco vā anicco vā’ ti?
‘Anicco, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ
vipariṇāmadhammaŋ kallaŋ (p. 3.316) nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No
hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Pubbeva no etaŋ, bhante, yathābhūtaŋ sammappaññāya sudiṭṭhaŋ– “itipime cha
ajjhattikā āyatanā aniccā”’ ti. ‘Sādhu, sādhu, bhaginiyo! Evañhetaŋ, bhaginiyo, hoti ariyasāvakassa yathābhūtaŋ
sammappaññāya passato’.
400. ‘Taŋ kiŋ maññatha, bhaginiyo, rūpā niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ
samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññatha, bhaginiyo,
saddā niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante …pe… gandhā niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante’… ‘rasā niccā
vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante’… ‘phoṭṭhabbā niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā bhante’… ‘dhammā niccā vā aniccā
vā’ ti? ‘Aniccā, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ
dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ,
bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Pubbeva no etaŋ, bhante, yathābhūtaŋ sammappaññāya sudiṭṭhaŋ– “itipime cha bāhirā
āyatanā aniccā”’ ti ‘Sādhu, sādhu, bhaginiyo! Evañhetaŋ, bhaginiyo, hoti ariyasāvakassa yathābhūtaŋ
401. ‘Taŋ kiŋ maññatha, bhaginiyo, cakkhuviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’. ‘Yaŋ
panāniccaŋ dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ
nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññatha,
bhaginiyo, sotaviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante …pe… ghānaviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti?
‘Aniccaŋ, bhante’… ‘jivhāviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’… ‘kāyaviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ
vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’… ‘manoviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ
vā taŋ sukhaŋ vāti’? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ
samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Pubbeva no etaŋ,
bhante, yathābhūtaŋ sammappaññāya sudiṭṭhaŋ– “itipime cha viññāṇakāyā aniccā”’ ti. ‘Sādhu, sādhu, bhaginiyo!
Evañhetaŋ, bhaginiyo, hoti ariyasāvakassa yathābhūtaŋ sammappaññāya passato’.
402. ‘Seyyathāpi (p. 3.317) bhaginiyo, telappadīpassa jhāyato telampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, vaṭṭipi
aniccā vipariṇāmadhammā, accipi aniccā vipariṇāmadhammā, ābhāpi aniccā vipariṇāmadhammā. Yo nu kho,
bhaginiyo, evaŋ vadeyya– “amussa telappadīpassa jhāyato telampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, vaṭṭipi aniccā
vipariṇāmadhammā, accipi aniccā vipariṇāmadhammā; yā ca khvāssa ābhā sā niccā dhuvā sassatā
avipariṇāmadhammā” ti; sammā nu kho so, bhaginiyo, vadamāno vadeyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’?
‘Amussa hi, bhante, telappadīpassa jhāyato telampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, vaṭṭipi aniccā vipariṇāmadhammā,
accipi aniccā vipariṇāmadhammā; pagevassa ābhā aniccā vipariṇāmadhammā’ ti. ‘Evameva kho, bhaginiyo, yo nu
kho evaŋ vadeyya– “cha khome ajjhattikā āyatanā aniccā; yañca kho cha ajjhattike āyatane paṭicca paṭisaŋvedeti
sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā taŋ niccaŋ dhuvaŋ sassataŋ avipariṇāmadhamman” ti; sammā nu kho so,
bhaginiyo, vadamāno vadeyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Tajjaŋ tajjaŋ, bhante, paccayaŋ paṭicca tajjā
tajjā vedanā uppajjanti. Tajjass tajjassa paccayassa nirodhā tajjā tajjā vedanā nirujjhantī’ ti. ‘Sādhu, sādhu,
bhaginiyo! Evañhetaŋ, bhaginiyo, hoti ariyasāvakassa yathābhūtaŋ sammappaññāya passato’.
403. ‘Seyyathāpi, bhaginiyo, mahato rukkhassa tiṭṭhato sāravato mūlampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ,
khandhopi anicco vipariṇāmadhammo, sākhāpalāsampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, chāyāpi aniccā
vipariṇāmadhammā. Yo nu kho, bhaginiyo, evaŋ vadeyya– “amussa mahato rukkhassa tiṭṭhato sāravato mūlampi
aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, khandhopi anicco vipariṇāmadhammo, sākhāpalāsampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ,
yā ca khvāssa chāyā sā niccā dhuvā sassatā avipariṇāmadhammā” ti; sammā nu kho so, bhaginiyo, vadamāno
vadeyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Amussa hi, bhante, mahato rukkhassa tiṭṭhato sāravato mūlampi
aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, khandhopi anicco vipariṇāmadhammo, sākhāpalāsampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ;
pagevassa chāyā aniccā vipariṇāmadhammā’ ti. ‘Evameva kho, bhaginiyo, yo nu kho evaŋ vadeyya– “cha khome
bāhirā āyatanā (p. 3.318) aniccā . Yañca kho cha bāhire āyatane paṭicca paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā
adukkhamasukhaŋ vā taŋ niccaŋ dhuvaŋ sassataŋ avipariṇāmadhamman” ti; sammā nu kho so, bhaginiyo, vadamāno
vadeyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Tajjaŋ tajjaŋ, bhante, paccayaŋ paṭicca tajjā tajjā vedanā
uppajjanti. Tajjassa tajjassa paccayassa nirodhā tajjā tajjā vedanā nirujjhantī’ ti. ‘Sādhu, sādhu, bhaginiyo!
Evañhetaŋ, bhaginiyo, hoti ariyasāvakassa yathābhūtaŋ sammappaññāya passato’.
404. ‘Seyyathāpi, bhaginiyo, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviŋ vadhitvā tiṇhena
govikantanena gāviŋ sankanteyya anupahacca antaraŋ maŋsakāyaŋ anupahacca bāhiraŋ cammakāyaŋ. Yaŋ yadeva
tattha antarā vilimaŋsaŋ antarā nhāru antarā bandhanaŋ taŋ tadeva tiṇhena govikantanena sañchindeyya sankanteyya
sampakanteyya samparikanteyya. Sañchinditvā sankantitvā sampakantitvā samparikantitvā vidhunitvā bāhiraŋ
cammakāyaŋ teneva cammena taŋ gāviŋ paṭicchādetvā evaŋ vadeyya– “tathevāyaŋ gāvī saŋyuttā imināva cammenā”
ti; sammā nu kho so, bhaginiyo, vadamāno vadeyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Amu hi, bhante,
dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviŋ vadhitvā tiṇhena govikantanena gāviŋ sankanteyya anupahacca
antaraŋ maŋsakāyaŋ anupahacca bāhiraŋ cammakāyaŋ. Yaŋ yadeva tattha antarā vilimaŋsaŋ antarā nhāru antarā
bandhanaŋ taŋ tadeva tiṇhena govikantanena sañchindeyya sankanteyya sampakanteyya samparikanteyya.
Sañchinditvā sankantitvā sampakantitvā samparikantitvā vidhunitvā bāhiraŋ cammakāyaŋ teneva cammena taŋ gāviŋ
paṭicchādetvā kiñcāpi so evaŋ vadeyya– “tathevāyaŋ gāvī saŋyuttā imināva cammenā” ti; atha kho sā gāvī visaŋyuttā
teneva cammenā’ ti.
‘Upamā kho me ayaŋ, bhaginiyo, katā atthassa viññāpanāya. Ayamevettha attho; “antarā maŋsakāyo” ti
kho, bhaginiyo, channetaŋ ajjhattikānaŋ āyatanānaŋ adhivacanaŋ; “bāhiro cammakāyo” ti kho bhaginiyo, channetaŋ
bāhirānaŋ āyatanānaŋ adhivacanaŋ; “antarā vilimaŋsaŋ, antarā nhāru, antarā bandhanan” ti kho, bhaginiyo,
nandīrāgassetaŋ adhivacanaŋ; “ tiṇhaŋ (p. 3.319) govikantanan” ti kho, bhaginiyo, ariyāyetaŋ paññāya adhivacanaŋ;
yāyaŋ ariyā paññā antarā kilesaŋ antarā saŋyojanaŋ antarā bandhanaŋ sañchindati sankantati sampakantati
samparikantati.
405. ‘Satta kho panime, bhaginiyo, bojjhangā, yesaŋ bhāvitattā bahulīkatattā bhikkhu āsavānaŋ khayā
anāsavaŋ cetovimuttiŋ paññāvimuttiŋ diṭṭheva dhamme sayaŋ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Katame
satta? Idha, bhaginiyo, bhikkhu satisambojjhangaŋ bhāveti vivekanissitaŋ virāganissitaŋ nirodhanissitaŋ
vossaggapariṇāmiŋ, dhammavicayasambojjhangaŋ bhāveti …pe… vīriyasambojjhangaŋ bhāveti…
pītisambojjhangaŋ bhāveti… passaddhisambojjhangaŋ bhāveti… samādhisambojjhangaŋ bhāveti…
upekkhāsambojjhangaŋ bhāveti vivekanissitaŋ virāganissitaŋ nirodhanissitaŋ vossaggapariṇāmiŋ. Ime kho,
bhaginiyo, satta bojjhangā, yesaŋ bhāvitattā bahulīkatattā bhikkhu āsavānaŋ khayā anāsavaŋ cetovimuttiŋ
paññāvimuttiŋ diṭṭheva dhamme sayaŋ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharatī’ ti.
406. Atha kho āyasmā nandako tā bhikkhuniyo iminā ovādena ovaditvā uyyojesi– ‘gacchatha, bhaginiyo;
kālo’ ti. Atha kho tā bhikkhuniyo āyasmato nandakassa bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā āyasmantaŋ
nandakaŋ abhivādetvā padakkhiṇaŋ katvā yena bhagavā tenupasankamiŋsu; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā
ekamantaŋ aṭṭhaŋsu. Ekamantaŋ ṭhitā kho tā bhikkhuniyo bhagavā etadavoca– ‘gacchatha, bhikkhuniyo; kālo’ ti.
Atha kho tā bhikkhuniyo bhagavantaŋ abhivādetvā padakkhiṇaŋ katvā pakkamiŋsu. Atha kho bhagavā
acirapakkantīsu tāsu bhikkhunīsu bhikkhū āmantesi– ‘seyyathāpi, bhikkhave, tadahuposathe cātuddase na hoti
bahunojanassa kankhā vā vimati vā– “ūno nu kho cando, puṇṇo nu kho cando” ti, atha kho ūno candotveva hoti.
Evameva kho, bhikkhave, tā bhikkhuniyo nandakassa dhammadesanāya attamanā honti no ca kho
paripuṇṇasankappā’ ti.
407. Atha kho bhagavā āyasmantaŋ nandakaŋ āmantesi – ‘tena hi tvaŋ, nandaka, svepi tā bhikkhuniyo
tenevovādena ovadeyyāsī’ ti. ‘Evaŋ (p. 3.320) bhante’ ti kho āyasmā nandako
Bhagavato paccassosi. Atha kho āyasmā nandako tassā rattiyā accayena pubbaṇhasamayaŋ nivāsetvā
pattacīvaramādāya sāvatthiŋ piṇḍāya pāvisi. Sāvatthiyaŋ piṇḍāya caritvā pacchābhattaŋ piṇḍapātapaṭikkanto
attadutiyo yena rājakārāmo tenupasankami. Addasaŋsu kho tā bhikkhuniyo āyasmantaŋ nandakaŋ dūratova
āgacchantaŋ. Disvāna āsanaŋ paññāpesuŋ, udakañca pādānaŋ upaṭṭhapesuŋ. Nisīdi kho āyasmā nandako paññatte
āsane. Nisajja pāde pakkhālesi. Tāpi kho bhikkhuniyo āyasmantaŋ nandakaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdiŋsu.
Ekamantaŋ nisinnā kho tā bhikkhuniyo āyasmā nandako etadavoca – ‘paṭipucchakathā kho, bhaginiyo, bhavissati.
Tattha ājānantīhi “ājānāmā” tissa vacanīyaŋ, na ājānantīhi “na ājānāmā” tissa vacanīyaŋ. Yassā vā panassa kankhā vā
vimati vā, ahameva tattha paṭipucchitabbo “idaŋ, bhante, kathaŋ; imassa kvattho”’ ti. ‘Ettakenapi mayaŋ, bhante,
ayyassa nandakassa attamanā abhiraddhā yaŋ no ayyo nandako pavāretī’ ti.
408. ‘Taŋ kiŋ maññatha, bhaginiyo, cakkhu niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ
samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññatha, bhaginiyo, sotaŋ
niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante …pe… ghānaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante… jivhā…
kāyo… mano nicco vā anicco vā’ ti? ‘Anicco, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ,
bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi,
eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Pubbeva no etaŋ, bhante, yathābhūtaŋ sammappaññāya
sudiṭṭhaŋ– “itipime cha ajjhattikā āyatanā aniccā”’ ti. ‘Sādhu sādhu, bhaginiyo! Evañhetaŋ, bhaginiyo, hoti
ariyasāvakass yathābhūtaŋ sammappaññāya passato’.
409. ‘Taŋ kiŋ maññatha, bhaginiyo, rūpā niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ
samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso (p. 3.321) me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññatha,
bhaginiyo, saddā niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante …pe… gandhā niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante…
rasā niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante… phoṭṭhabbā niccā vā aniccā vā’ ti ‘Aniccā, bhante… dhammā niccā vā
aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ
dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ,
bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Pubbeva no etaŋ, bhante, yathābhūtaŋ sammappaññāya sudiṭṭhaŋ– “itipime cha bāhirā
āyatanā aniccā”’ ti. ‘Sādhu sādhu, bhaginiyo! Evañhetaŋ, bhaginiyo, hoti ariyasāvakassa yathābhūtaŋ
410. ‘Taŋ kiŋ maññatha, bhaginiyo, cakkhuviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante …pe…
sotaviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante… ghānaviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ,
bhante… jivhāviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante… kāyaviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti?
‘Aniccaŋ, bhante… manoviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vā taŋ
sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ–
“etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Pubbeva no etaŋ, bhante,
yathābhūtaŋ sammappaññāya sudiṭṭhaŋ– “itipime cha viññāṇakāyā aniccā”’ ti. ‘Sādhu sādhu, bhaginiyo! Evañhetaŋ,
bhaginiyo, hoti ariyasāvakassa yathābhūtaŋ sammappaññāya passato’.
411. ‘Seyyathāpi, bhaginiyo, telappadīpassa jhāyato telampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, vaṭṭipi aniccā
vipariṇāmadhammā, accipi aniccā vipariṇāmadhammā, ābhāpi aniccā vipariṇāmadhammā. Yo nu kho, bhaginiyo,
evaŋ vadeyya– “amussa telappadīpassa jhāyato telampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, vaṭṭipi aniccā
vipariṇāmadhammā, accipi aniccā vipariṇāmadhammā; yā ca khvāssa ābhā sā niccā dhuvā sassatā
avipariṇāmadhammā” ti; sammā nu kho so, bhaginiyo, vadamāno vadeyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’?
‘Amussa hi, bhante, telappadīpassa jhāyato telampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, vaṭṭipi aniccā vipariṇāmadhammā,
accipi aniccā vipariṇāmadhammā (p. 3.322) pagevassa ābhā aniccā vipariṇāmadhammā’ ti. ‘Evameva kho,
bhaginiyo, yo nu kho evaŋ vadeyya– “cha khome ajjhattikā āyatanā aniccā. Yañca kho cha ajjhattike āyatane paṭicca
paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā taŋ niccaŋ dhuvaŋ sassataŋ avipariṇāmadhamman” ti;
sammā nu kho so, bhaginiyo, vadamāno vadeyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Tajjaŋ tajjaŋ, bhante,
paccayaŋ paṭicca tajjā tajjā vedanā uppajjanti. Tajjassa tajjassa paccayassa nirodhā tajjā tajjā vedanā nirujjhantī’ ti.
‘Sādhu sādhu, bhaginiyo! Evañhetaŋ, bhaginiyo, hoti ariyasāvakassa yathābhūtaŋ sammappaññāya passato’.
412. ‘Seyyathāpi, bhaginiyo, mahato rukkhassa tiṭṭhato sāravato mūlampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ,
khandhopi anicco vipariṇāmadhammo, sākhāpalāsampi aniccaŋ vipariṇāmadhammaŋ, chāyāpi aniccā
vipariṇāmadhammā. Yo nu kho, bhaginiyo, evaŋ vadeyya– “amussa mahato rukkhassa tiṭṭhato sāravato mūlampi
yā ca khvāssa chāyā sā niccā dhuvā sassatā avipariṇāmadhammā” ti; sammā nu kho so bhaginiyo, vadamāno
vadeyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Amussa hi, bhante, mahato rukkhassa tiṭṭhato sāravato mūlampi
pagevassa chāyā aniccā vipariṇāmadhammā’ ti. ‘Evameva kho, bhaginiyo, yo nu kho evaŋ vadeyya– “cha khome
bāhirā āyatanā aniccā. Yañca kho bāhire āyatane paṭicca paṭisaŋvedeti sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā
taŋ niccaŋ dhuvaŋ sassataŋ avipariṇāmadhamman” ti; sammā nu kho so, bhaginiyo, vadamāno vadeyyā’ ti? ‘No
hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Tajjaŋ tajjaŋ, bhante, paccayaŋ paṭicca tajjā tajjā vedanā uppajjanti. Tajjassa
tajjassa paccayassa nirodhā tajjā tajjā vedanā nirujjhantī’ ti. ‘Sādhu sādhu, bhaginiyo! Evañhetaŋ, bhaginiyo, hoti
ariyasāvakassa yathābhūtaŋ sammappaññāya passato’.
413. ‘Seyyathāpi, bhaginiyo, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviŋ vadhitvā tiṇhena
govikantanena gāviŋ sankanteyya anupahacca (p. 3.323) antaraŋ maŋsakāyaŋ anupahacca bāhiraŋ cammakāyaŋ. Yaŋ
yadeva tattha antarā vilimaŋsaŋ antarā nhāru antarā bandhanaŋ taŋ tadeva tiṇhena govikantanena sañchindeyya
sankanteyya sampakanteyya samparikanteyya. Sañchinditvā sankantitvā sampakantitvā samparikantitvā vidhunitvā
bāhiraŋ cammakāyaŋ teneva cammena taŋ gāviŋ paṭicchādetvā evaŋ vadeyya– “tathevāyaŋ gāvī saŋyuttā imināva
cammenā” ti; sammā nu kho so, bhaginiyo, vadamāno vadeyyā’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kissa hetu’? ‘Amu hi,
bhante, dakkho goghātako vā goghātakantevāsī vā gāviŋ vadhitvā tiṇhena govikantanena gāviŋ sankanteyya
anupahacca antaraŋ maŋsakāyaŋ anupahacca bāhiraŋ cammakāyaŋ. Yaŋ yadeva tattha antarā vilimaŋsaŋ antarā nhāru
antarā bandhanaŋ taŋ tadeva tiṇhena govikantanena sañchindeyya sankanteyya sampakanteyya samparikanteyya.
Sañchinditvā sankantitvā sampakantitvā samparikantitvā vidhunitvā bāhiraŋ cammakāyaŋ teneva cammena taŋ gāviŋ
paṭicchādetvā kiñcāpi so evaŋ vadeyya– “tathevāyaŋ gāvī saŋyuttā imināva cammenā” ti; atha kho sā gāvī visaŋyuttā
teneva cammenā’ ti.
‘Upamā kho me ayaŋ, bhaginiyo, katā atthassa viññāpanāya ayamevettha attho. “Antarā maŋsakāyo” ti
kho, bhaginiyo, channetaŋ ajjhattikānaŋ āyatanānaŋ adhivacanaŋ; “bāhiro cammakāyo” ti kho, bhaginiyo, channetaŋ
bāhirānaŋ āyatanānaŋ adhivacanaŋ; “antarā vilimaŋsaŋ antarā nhāru antarā bandhanan” ti kho, bhaginiyo,
nandīrāgassetaŋ adhivacanaŋ; “ tiṇhaŋ govikantanan” ti kho, bhaginiyo, ariyāyetaŋ paññāya adhivacanaŋ; yāyaŋ
ariyā paññā antarā kilesaŋ antarā saŋyojanaŋ antarā bandhanaŋ sañchindati sankantati sampakantati samparikantati.
414. ‘Satta kho panime, bhaginiyo, bojjhangā, yesaŋ bhāvitattā bahulīkatattā bhikkhu āsavānaŋ khayā
anāsavaŋ cetovimuttiŋ paññāvimuttiŋ diṭṭheva dhamme sayaŋ abhiññā sacchikatvā upasampajja viharati. Katame
satta? Idha, bhaginiyo, bhikkhu satisambojjhangaŋ bhāveti vivekanissitaŋ virāganissitaŋ nirodhanissitaŋ
vossaggapariṇāmiŋ. Dhammavicayasambojjhangaŋ bhāveti …pe… vīriyasambojjhangaŋ bhāveti…
pītisambojjhangaŋ bhāveti… passaddhisambojjhangaŋ
Bhāveti… samādhisambojjhangaŋ bhāveti… upekkhāsambojjhangaŋ (p. 3.324) bhāveti vivekanissitaŋ
virāganissitaŋ nirodhanissitaŋ vossaggapariṇāmiŋ. Ime kho, bhaginiyo, satta bojjhangā yesaŋ bhāvitattā bahulīkatattā
bhikkhu āsavānaŋ khayā anāsavaŋ cetovimuttiŋ paññāvimuttiŋ diṭṭheva dhamme sayaŋ abhiññā sacchikatvā
upasampajja viharatī’ ti.
415. Atha kho āyasmā nandako tā bhikkhuniyo iminā ovādena ovaditvā uyyojesi– ‘gacchatha, bhaginiyo;
kālo’ ti. Atha kho tā bhikkhuniyo āyasmato nandakassa bhāsitaŋ abhinanditvā anumoditvā uṭṭhāyāsanā āyasmantaŋ
nandakaŋ abhivādetvā padakkhiṇaŋ katvā yena bhagavā tenupasankamiŋsu; upasankamitvā bhagavantaŋ abhivādetvā
ekamantaŋ aṭṭhaŋsu. Ekamantaŋ ṭhitā kho tā bhikkhuniyo bhagavā etadavoca–’gacchatha, bhikkhuniyo; kālo’ ti. Atha
kho tā bhikkhuniyo bhagavantaŋ abhivādetvā padakkhiṇaŋ katvā pakkamiŋsu. Atha kho bhagavā acirapakkantīsu
tāsu bhikkhunīsu bhikkhū āmantesi– ‘seyyathāpi, bhikkhave, tadahuposathe pannarase na hoti bahuno janassa
kankhā vā vimati vā – “ūno nu kho cando, puṇṇo nu kho cando” ti, atha kho puṇṇo candotveva hoti; evameva kho,
bhikkhave, tā bhikkhuniyo nandakassa dhammadesanāya attamanā ceva paripuṇṇasankappā ca. Tāsaŋ, bhikkhave,
pañcannaŋ bhikkhunisatānaŋ yā pacchimitā bhikkhunī sā sotāpannā avinipātadhammā niyatā sambodhiparāyanā’ ti.
Nandakovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ catutthaŋ.

5. Cūḷarāhulovādasuttaŋ
kho bhagavato rahogatassa paṭisallīnassa evaŋ cetaso parivitakko udapādi– ‘paripakkā kho (p. 3.325) rāhulassa
vimuttiparipācanīyā dhammā. Yaŋnūnāhaŋ rāhulaŋ uttariŋ āsavānaŋ khaye vineyyan’ ti. Atha kho bhagavā
pubbaṇhasamayaŋ nivāsetvā pattacīvaramādāya sāvatthiŋ piṇḍāya pāvisi. Sāvatthiyaŋ piṇḍāya caritvā pacchābhattaŋ
piṇḍapātapaṭikkanto āyasmantaŋ rāhulaŋ āmantesi– ‘gaṇhāhi, rāhula, nisīdanaŋ; yena andhavanaŋ
tenupasankamissāma divāvihārāyā’ ti ‘Evaŋ, bhante’ ti kho āyasmā rāhulo bhagavato paṭissutvā nisīdanaŋ ādāya
bhagavantaŋ piṭṭhito piṭṭhito anubandhi.
Tena kho pana samayena anekāni devatāsahassāni bhagavantaŋ anubandhāni honti– ‘ajja bhagavā
āyasmantaŋ rāhulaŋ uttariŋ āsavānaŋ khaye vinessatī’ ti. Atha kho bhagavā andhavanaŋ ajjhogāhetvā aññatarasmiŋ
rukkhamūle paññatte āsane nisīdi. Āyasmāpi kho rāhulo bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ
nisinnaŋ kho āyasmantaŋ rāhulaŋ bhagavā etadavoca–
417. ‘Taŋ kiŋ maññasi, rāhula, cakkhu niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante . ‘Yaŋ panāniccaŋ
samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññasi, rāhula, rūpā
niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ
panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’
ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññasi, rāhula, cakkhuviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’. ‘Yaŋ
panāniccaŋ dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ
nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññasi, rāhula,
cakkhusamphasso nicco vā anicco vā’ ti? ‘Anicco, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ, dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti?
‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama,
esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññasi, rāhula, yamidaŋ cakkhusamphassapaccayā
uppajjati vedanāgataŋ saññāgataŋ sankhāragataŋ viññāṇagataŋ tampi niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti (p. 3.326) ‘Aniccaŋ,
bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ, dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ
vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’.
418. ‘Taŋ kiŋ maññasi rāhula, sotaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante …pe… ghānaŋ niccaŋ vā
aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante …pe… jivhā niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante …pe… kāyo nicco vā anicco
vā’ ti? ‘Anicco, bhante …pe… mano nicco vā anicco vā’ ti? ‘Anicco, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ, dukkhaŋ vā taŋ
sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ
samanupassituŋ–”etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññasi rāhula, dhammā
niccā vā aniccā vā’ ti? ‘Aniccā, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ, dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ
panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’
ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññasi rāhula, manoviññāṇaŋ niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’. ‘Yaŋ
panāniccaŋ, dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ,
kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññasi
rāhula, manosamphasso nicco vā anicco vā’ ti? ‘Anicco, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ, dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti?
‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ, kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ– “etaŋ mama,
esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’. ‘Taŋ kiŋ maññasi, rāhula, yamidaŋ manosamphassapaccayā
uppajjati vedanāgataŋ saññāgataŋ sankhāragataŋ viññāṇagataŋ, tampi niccaŋ vā aniccaŋ vā’ ti? ‘Aniccaŋ, bhante’.
‘Yaŋ panāniccaŋ, dukkhaŋ vā taŋ sukhaŋ vā’ ti? ‘Dukkhaŋ, bhante’. ‘Yaŋ panāniccaŋ dukkhaŋ vipariṇāmadhammaŋ
kallaŋ nu taŋ samanupassituŋ – “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā”’ ti? ‘No hetaŋ, bhante’.
419. ‘Evaŋ passaŋ, rāhula, sutavā ariyasāvako cakkhusmiŋ nibbindati, rūpesu nibbindati, cakkhuviññāṇe
nibbindati, cakkhusamphasse nibbindati, yamidaŋ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedanāgataŋ saññāgataŋ
sankhāragataŋ viññāṇagataŋ tasmimpi nibbindati. Sotasmiŋ nibbindati, saddesu nibbindati …pe… (p. 3.327)
ghānasmiŋ nibbindati, gandhesu nibbindati… jivhāya nibbindati, rasesu nibbindati… kāyasmiŋ nibbindati,
phoṭṭhabbesu nibbindati… manasmiŋ nibbindati, dhammesu nibbindati, manoviññāṇe nibbindati, manosamphasse
nibbindati, yamidaŋ manosamphassapaccayā uppajjati vedanāgataŋ saññāgataŋ sankhāragataŋ viññāṇagataŋ
tasmimpi nibbindati. Nibbindaŋ virajjati, virāgā vimuccati. Vimuttasmiŋ vimuttamiti ñāṇaŋ hoti. “Khīṇā jāti, vusitaŋ
brahmacariyaŋ, kataŋ karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānātī’ ti.
Idamavoca bhagavā. Attamano āyasmā rāhulo bhagavato bhāsitaŋ abhinandīti. Imasmiñca pana
veyyākaraṇasmiŋ bhaññamāne āyasmato rāhulassa anupādāya āsavehi cittaŋ vimucci. Tāsañca anekānaŋ
devatāsahassānaŋ virajaŋ vītamalaŋ dhammacakkhuŋ udapādi– “yaŋ kiñci samudayadhammaŋ sabbaŋ taŋ
nirodhadhamman’ ti.
Cūḷarāhulovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.
6. Chachakkasuttaŋ
etadavoca– ‘dhammaŋ vo, bhikkhave, desessāmi ādikalyāṇaŋ majjhekalyāṇaŋ pariyosānakalyāṇaŋ sātthaŋ
sabyañjanaŋ, kevalaparipuṇṇaŋ parisuddhaŋ brahmacariyaŋ pakāsessāmi, yadidaŋ – cha chakkāni. Taŋ suṇātha,
sādhukaŋ manasi karotha; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ, bhante’ ti kho te bhikkhū bhagavato paccassosuŋ. Bhagavā
etadavoca–
‘Cha ajjhattikāni āyatanāni veditabbāni, cha bāhirāni āyatanāni veditabbāni, cha viññāṇakāyā veditabbā,
cha phassakāyā veditabbā, cha vedanākāyā veditabbā, cha taṇhākāyā veditabbā.
421. ‘“Cha ajjhattikāni āyatanāni veditabbānī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ?
Cakkhāyatanaŋ, sotāyatanaŋ, ghānāyatanaŋ, jivhāyatanaŋ (p. 3.328) kāyāyatanaŋ, manāyatanaŋ. “Cha ajjhattikāni
āyatanāni veditabbānī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Idaŋ paṭhamaŋ chakkaŋ.
‘“Cha bāhirāni āyatanāni veditabbānī” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Rūpāyatanaŋ,
saddāyatanaŋ, gandhāyatanaŋ, rasāyatanaŋ, phoṭṭhabbāyatanaŋ, dhammāyatanaŋ. “Cha bāhirāni āyatanāni
veditabbānī” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Idaŋ dutiyaŋ chakkaŋ.
‘“Cha viññāṇakāyā veditabbā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Cakkhuñca paṭicca rūpe
ca uppajjati cakkhuviññāṇaŋ, sotañca paṭicca sadde ca uppajjati sotaviññāṇaŋ, ghānañca paṭicca gandhe ca uppajjati
ghānaviññāṇaŋ, jivhañca paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaŋ, kāyañca paṭicca phoṭṭhabbe ca uppajjati
kāyaviññāṇaŋ, manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaŋ. “Cha viññāṇakāyā veditabbā” ti– iti yaŋ taŋ
vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Idaŋ tatiyaŋ chakkaŋ.
‘“Cha phassakāyā veditabbā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Cakkhuñca paṭicca rūpe
ca uppajjati cakkhuviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso; sotañca paṭicca sadde ca uppajjati sotaviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati
phasso; ghānañca paṭicca gandhe ca uppajjati ghānaviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso; jivhañca paṭicca rase ca
uppajjati jivhāviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso; kāyañca paṭicca phoṭṭhabbe ca uppajjati kāyaviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati
phasso; manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso. “Cha phassakāyā veditabbā” ti–
iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Idaŋ catutthaŋ chakkaŋ.
‘“Cha vedanākāyā veditabbā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Cakkhuñca paṭicca rūpe
ca uppajjati cakkhuviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso, phassapaccayā vedanā; sotañca paṭicca sadde ca uppajjati
sotaviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso, phassapaccayā vedanā; ghānañca paṭicca gandhe ca uppajjati ghānaviññāṇaŋ,
tiṇṇaŋ sangati phasso, phassapaccayā vedanā; jivhañca paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso,
phassapaccayā vedanā; kāyañca paṭicca phoṭṭhabbe ca uppajjati kāyaviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso, phassapaccayā
(p. 3.329) vedanā; manañca paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso, phassapaccayā
vedanā. “Cha vedanākāyā veditabbā” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Idaŋ pañcamaŋ chakkaŋ.
‘“Cha taṇhākāyā veditabbā” ti– iti kho panetaŋ vuttaŋ. Kiñcetaŋ paṭicca vuttaŋ? Cakkhuñca paṭicca rūpe ca
uppajjati cakkhuviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā; sotañca paṭicca sadde
ca uppajjati sotaviññāṇaŋ …pe… ghānañca paṭicca gandhe ca uppajjati ghānaviññāṇaŋ… jivhañca paṭicca rase ca
uppajjati jivhāviññāṇaŋ… kāyañca paṭicca phoṭṭhabbe ca uppajjati kāyaviññāṇaŋ… manañca paṭicca dhamme ca
uppajjati manoviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso, phassapaccayā vedanā, vedanāpaccayā taṇhā. “Cha taṇhākāyā
veditabbā” ti– iti yaŋ taŋ vuttaŋ, idametaŋ paṭicca vuttaŋ. Idaŋ chaṭṭhaŋ chakkaŋ.
422. ‘“Cakkhu attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Cakkhussa uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana
uppādopi vayopi paññāyati, “attā me uppajjati ca veti cā” ti iccassa evamāgataŋ hoti. Tasmā taŋ na upapajjati–
“cakkhu attā” ti yo vadeyya. Iti cakkhu anattā.
‘“Rūpā attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Rūpānaŋ uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana
uppādopi vayopi paññāyati, “attā me uppajjati ca veti cā” ti iccassa evamāgataŋ hoti. Tasmā taŋ na upapajjati– “rūpā
attā” ti yo vadeyya. Iti cakkhu anattā, rūpā anattā.
‘“Cakkhuviññāṇaŋ attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Cakkhuviññāṇassa uppādopi vayopi paññāyati.
Yassa kho pana uppādopi vayopi paññāyati, “attā me uppajjati ca veti cā” ti iccassa evamāgataŋ hoti. Tasmā taŋ na
upapajjati– “cakkhuviññāṇaŋ attā” ti yo vadeyya. Iti cakkhu anattā, rūpā anattā, cakkhuviññāṇaŋ anattā.
‘“Cakkhusamphasso attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Cakkhusamphassassa uppādopi vayopi paññāyati
upapajjati– “cakkhusamphasso attā” ti yo (p. 3.330) vadeyya. Iti cakkhu anattā, rūpā anattā, cakkhuviññāṇaŋ anattā,
cakkhusamphasso anattā.
‘“Vedanā attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Vedanāya uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana
“vedanā attā” ti yo vadeyya. Iti cakkhu anattā, rūpā anattā, cakkhuviññāṇaŋ anattā, cakkhusamphasso anattā, vedanā
anattā.
‘“Taṇhā attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Taṇhāya uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana
uppādopi vayopi paññāyati, “attā me uppajjati ca veti cā” ti iccassa evamāgataŋ hoti. Tasmā taŋ na upapajjati– “taṇhā
attā” ti yo vadeyya. Iti cakkhu anattā, rūpā anattā, cakkhuviññāṇaŋ anattā, cakkhusamphasso anattā, vedanā anattā,
taṇhā anattā.
423. ‘“Sotaŋ attā” ti yo vadeyya …pe… “ghānaŋ attā” ti yo vadeyya… “jivhā attā” ti yo vadeyya… “kāyo
attā” ti yo vadeyya… “mano attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Manassa uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho
pana uppādopi vayopi paññāyati, “attā me uppajjati ca veti cā” ti iccassa evamāgataŋ hoti. Tasmā taŋ na upapajjati–
“mano attā” ti yo vadeyya. Iti mano anattā.
‘“Dhammā attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Dhammānaŋ uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana
“dhammā attā” ti yo vadeyya. Iti mano anattā, dhammā anattā.
‘“Manoviññāṇaŋ attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Manoviññāṇassa uppādopi vayopi paññāyati. Yassa
kho pana uppādopi vayopi paññāyati, “attā me uppajjati ca veti cā” ti iccassa evamāgataŋ hoti. Tasmā taŋ na
upapajjati– “manoviññāṇaŋ attā” ti (p. 3.331) yo vadeyya. Iti mano anattā, dhammā anattā, manoviññāṇaŋ anattā.
‘“Manosamphasso attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Manosamphassassa uppādopi vayopi paññāyati.
upapajjati– “manosamphasso attā” ti yo vadeyya. Iti mano anattā, dhammā anattā, manoviññāṇaŋ anattā,
manosamphasso anattā.
‘“Vedanā attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Vedanāya uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana
“vedanā attā” ti yo vadeyya. Iti mano anattā, dhammā anattā, manoviññāṇaŋ anattā, manosamphasso anattā, vedanā
anattā.
‘“Taṇhā attā” ti yo vadeyya taŋ na upapajjati. Taṇhāya uppādopi vayopi paññāyati. Yassa kho pana
uppādopi vayopi paññāyati, “attā me uppajjati ca veti cā” ti iccassa evamāgataŋ hoti. Tasmā taŋ na upapajjati– “taṇhā
attā” ti yo vadeyya. Iti mano anattā, dhammā anattā, manoviññāṇaŋ anattā, manosamphasso anattā, vedanā anattā,
taṇhā anattā.
424. ‘Ayaŋ kho pana, bhikkhave, sakkāyasamudayagāminī paṭipadā– cakkhuŋ “etaŋ mama, esohamasmi,
eso me attā” ti samanupassati; rūpe “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati; cakkhuviññāṇaŋ “etaŋ
mama, esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati; cakkhusamphassaŋ “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā” ti
samanupassati; vedanaŋ “etaŋ mama esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati; taṇhaŋ “etaŋ mama, esohamasmi,
eso me attā” ti samanupassati; sotaŋ “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati …pe… ghānaŋ “etaŋ
mama, esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati …pe… jivhaŋ “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā” ti (p. 3.332)
samanupassati …pe… kāyaŋ “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati …pe… manaŋ “etaŋ mama,
esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati, dhamme “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati,
manoviññāṇaŋ “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati, manosamphassaŋ “etaŋ mama, esohamasmi,
eso me attā” ti samanupassati, vedanaŋ “etaŋ mama, esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati, taṇhaŋ “etaŋ mama,
esohamasmi, eso me attā” ti samanupassati.
‘Ayaŋ kho pana, bhikkhave, sakkāyanirodhagāminī paṭipadā– cakkhuŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na
meso attā” ti samanupassati. Rūpe “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati. Cakkhuviññāṇaŋ
“netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati. Cakkhusamphassaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na
meso attā” ti samanupassati. Vedanaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati. Taṇhaŋ “netaŋ
mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati. Sotaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti
samanupassati …pe… ghānaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati… jivhaŋ “netaŋ mama,
nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati… kāyaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti
samanupassati… manaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati. Dhamme “netaŋ mama,
nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati. Manoviññāṇaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti
samanupassati. Manosamphassaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati. Vedanaŋ “netaŋ
mama, nesohamasmi, na meso attā” ti samanupassati. Taṇhaŋ “netaŋ mama, nesohamasmi, na meso attā” ti
samanupassati.
425. ‘Cakkhuñca, bhikkhave, paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso,
phassapaccayā uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā. So sukhāya vedanāya phuṭṭho
samāno abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. Tassa rāgānusayo anuseti. Dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno
socati kilamati paridevati urattāḷiŋ (p. 3.333) kandati sammohaŋ āpajjati. Tassa paṭighānusayo anuseti.
Adukkhamasukhāya vedanāya phuṭṭho samāno tassā vedanāya samudayañca atthangamañca assādañca ādīnavañca
nissaraṇañca yathābhūtaŋ nappajānāti. Tassa avijjānusayo anuseti. So vata, bhikkhave, sukhāya vedanāya
rāgānusayaŋ appahāya dukkhāya vedanāya paṭighānusayaŋ appaṭivinodetvā adukkhamasukhāya vedanāya
avijjānusayaŋ asamūhanitvā avijjaŋ appahāya vijjaŋ anuppādetvā diṭṭheva dhamme dukkhassantakaro bhavissatīti–
netaŋ ṭhānaŋ vijjati.
‘Sotañca, bhikkhave, paṭicca sadde ca uppajjati sotaviññāṇaŋ …pe… ghānañca, bhikkhave, paṭicca gandhe
ca uppajjati ghānaviññāṇaŋ …pe… jivhañca, bhikkhave, paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaŋ …pe… kāyañca,
bhikkhave, paṭicca phoṭṭhabbe ca uppajjati kāyaviññāṇaŋ …pe… manañca, bhikkhave, paṭicca dhamme ca uppajjati
manoviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso, phassapaccayā uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ
vā. So sukhāya vedanāya phuṭṭho samāno abhinandati abhivadati ajjhosāya tiṭṭhati. Tassa rāgānusayo anuseti.
Dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno socati kilamati paridevati urattāḷiŋ kandati sammohaŋ āpajjati. Tassa
paṭighānusayo anuseti. Adukkhamasukhāya vedanāya phuṭṭho samāno tassā vedanāya samudayañca atthangamañca
assādañca ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaŋ nappajānāti. Tassa avijjānusayo anuseti. So vata, bhikkhave,
sukhāya vedanāya rāgānusayaŋ appahāya dukkhāya vedanāya paṭighānusayaŋ appaṭivinodetvā adukkhamasukhāya
vedanāya avijjānusayaŋ asamūhanitvā avijjaŋ appahāya vijjaŋ anuppādetvā diṭṭheva dhamme dukkhassantakaro
bhavissatīti– netaŋ ṭhānaŋ vijjati.
426. ‘Cakkhuñca bhikkhave, paṭicca rūpe ca uppajjati cakkhuviññāṇaŋ, tiṇṇaŋ sangati phasso,
phassapaccayā uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā. So sukhāya vedanāya phuṭṭho
samāno nābhinandati nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. Tassa rāgānusayo nānuseti. Dukkhāya vedanāya phuṭṭho
samāno na socati na kilamati paridevati na urattāḷiŋ kandati na sammohaŋ āpajjati. Tassa paṭighānusayo nānuseti.
Adukkhamasukhāya vedanāya phuṭṭho samāno tassā (p. 3.334) vedanāya samudayañca atthangamañca assādañca
ādīnavañca nissaraṇañca yathābhūtaŋ pajānāti. Tassa avijjānusayo nānuseti. So vata, bhikkhave, sukhāya vedanāya
rāgānusayaŋ pahāya dukkhāya vedanāya paṭighānusayaŋ paṭivinodetvā adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayaŋ
samūhanitvā avijjaŋ pahāya vijjaŋ uppādetvā diṭṭheva dhamme dukkhassantakaro bhavissatīti– ṭhānametaŋ vijjati.
‘Sotañca, bhikkhave, paṭicca sadde ca uppajjati sotaviññāṇaŋ …pe….
‘Ghānañca, bhikkhave, paṭicca gandhe ca uppajjati ghānaviññāṇaŋ …pe….
‘Jivhañca, bhikkhave, paṭicca rase ca uppajjati jivhāviññāṇaŋ …pe…
‘Kāyañca, bhikkhave, paṭicca phoṭṭhabbe ca uppajjati kāyaviññāṇaŋ …pe….
‘Manañca, bhikkhave, paṭicca dhamme ca uppajjati manoviññāṇaŋ tiṇṇaŋ sangati phasso, phassapaccayā
uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā. So sukhāya vedanāya phuṭṭho samāno nābhinandati
nābhivadati nājjhosāya tiṭṭhati. Tassa rāgānusayo nānuseti. Dukkhāya vedanāya phuṭṭho samāno na socati na kilamati
na paridevati na urattāḷiŋ kandati na sammohaŋ āpajjati. Tassa paṭighānusayo nānuseti. Adukkhamasukhāya
vedanāya phuṭṭho samāno tassā vedanāya samudayañca atthangamañca assādañca ādīnavañca nissaraṇañca
yathābhūtaŋ pajānāti. Tassa avijjānusayo nānuseti. So vata, bhikkhave, sukhāya vedanāya rāgānusayaŋ pahāya
dukkhāya vedanāya paṭighānusayaŋ paṭivinodetvā adukkhamasukhāya vedanāya avijjānusayaŋ samūhanitvā avijjaŋ
pahāya vijjaŋ uppādetvā diṭṭheva dhamme dukkhassantakaro bhavissatīti– ṭhānametaŋ vijjati.
427. ‘Evaŋ passaŋ, bhikkhave, sutavā ariyasāvako cakkhusmiŋ nibbindati, rūpesu nibbindati,
cakkhuviññāṇe nibbindati, cakkhusamphasse nibbindati, vedanāya nibbindati, taṇhāya nibbindati. Sotasmiŋ
nibbindati, saddesu nibbindati …pe… ghānasmiŋ nibbindati, gandhesu nibbindati… jivhāya nibbindati, rasesu
nibbindati… kāyasmiŋ nibbindati, phoṭṭhabbesu nibbindati… manasmiŋ nibbindati, dhammesu nibbindati,
manoviññāṇe nibbindati, manosamphasse nibbindati, vedanāya nibbindati, taṇhāya nibbindati. Nibbindaŋ virajjati
virāgā vimuccati. Vimuttasmiŋ vimuttamiti ñāṇaŋ (p. 3.335) hoti. “Khīṇā jāti, vusitaŋ brahmacariyaŋ, kataŋ
karaṇīyaŋ, nāparaŋ itthattāyā” ti pajānātī’ ti.
Idamavoca bhagavā. Attamanā te bhikkhū bhagavato bhāsitaŋ abhinandunti. Imasmiŋ kho pana
veyyākaraṇasmiŋ bhaññamāne saṭṭhimattānaŋ bhikkhūnaŋ anupādāya āsavehi cittāni vimucciŋsūti.
Chachakkasuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.
7. Mahāsaḷāyatanikasuttaŋ
etadavoca– ‘mahāsaḷāyatanikaŋ vo, bhikkhave, desessāmi. Taŋ suṇātha, sādhukaŋ manasi karotha; bhāsissāmī’ ti.
429. ‘Cakkhuŋ, bhikkhave, ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ, rūpe ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ, cakkhuviññāṇaŋ
ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ, cakkhusamphassaŋ ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ, yamidaŋ cakkhusamphassapaccayā
uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā tampi ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ, cakkhusmiŋ
sārajjati, rūpesu sārajjati, cakkhuviññāṇe sārajjati, cakkhusamphasse sārajjati, yamidaŋ cakkhusamphassapaccayā
uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā tasmimpi sārajjati.
‘Tassa sārattassa saŋyuttassa sammūḷhassa assādānupassino viharato āyatiŋ pañcupādānakkhandhā
upacayaŋ gacchanti. Taṇhā cassa ponobbhavikā nandīrāgasahagatā tatratatrābhinandinī, sā cassa pavaḍḍhati. Tassa
kāyikāpi darathā pavaḍḍhanti, cetasikāpi darathā pavaḍḍhanti; kāyikāpi santāpā pavaḍḍhanti cetasikāpi santāpā
pavaḍḍhanti; kāyikāpi pariḷāhā pavaḍḍhanti, cetasikāpi pariḷāhā pavaḍḍhanti. So kāyadukkhampi cetodukkhampi
paṭisaŋvedeti.
‘Sotaŋ (p. 3.336) bhikkhave, ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ …pe… ghānaŋ, bhikkhave, ajānaŋ apassaŋ
yathābhūtaŋ …pe… jivhaŋ, bhikkhave, ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ …pe… kāyaŋ, bhikkhave, ajānaŋ apassaŋ
yathābhūtaŋ …pe… manaŋ, bhikkhave, ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ, dhamme, bhikkhave, ajānaŋ apassaŋ
yathābhūtaŋ, manoviññāṇaŋ, bhikkhave, ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ manosamphassaŋ, bhikkhave, ajānaŋ apassaŋ
yathābhūtaŋ, yamidaŋ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā
tampi ajānaŋ apassaŋ yathābhūtaŋ, manasmiŋ sārajjati, dhammesu sārajjati, manoviññāṇe sārajjati, manosamphasse
sārajjati, yamidaŋ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā tasmimpi
sārajjati.
‘Tassa sārattassa saŋyuttassa sammūḷhassa assādānupassino viharato āyatiŋ pañcupādānakkhandhā
upacayaŋ gacchanti. Taṇhā cassa ponobbhavikā nandīrāgasahagatā tatratatrābhinandinī, sā cassa pavaḍḍhati. Tassa
kāyikāpi darathā pavaḍḍhanti, cetasikāpi darathā pavaḍḍhanti; kāyikāpi santāpā pavaḍḍhanti, cetasikāpi santāpā
pavaḍḍhanti; kāyikāpi pariḷāhā pavaḍḍhanti, cetasikāpi pariḷāhā pavaḍḍhanti. So kāyadukkhampi cetodukkhampi
paṭisaŋvedeti.
430. ‘Cakkhuñca kho, bhikkhave, jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ, rūpe jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ,
cakkhuviññāṇaŋ jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ, cakkhusamphassaŋ jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ, yamidaŋ
cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā tampi jānaŋ passaŋ
yathābhūtaŋ, cakkhusmiŋ na sārajjati, rūpesu na sārajjati, cakkhuviññāṇe na sārajjati, cakkhusamphasse na sārajjati,
yamidaŋ cakkhusamphassapaccayā uppajjati vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā tasmimpi na
sārajjati.
‘Tassa asārattassa asaŋyuttassa asammūḷhassa ādīnavānupassino viharato āyatiŋ pañcupādānakkhandhā
apacayaŋ gacchanti. Taṇhā cassa ponobbhavikā nandīrāgasahagatā tatratatrābhinandinī, sā cassa pahīyati. Tassa
kāyikāpi darathā pahīyanti, cetasikāpi darathā pahīyanti; kāyikāpi santāpā pahīyanti, cetasikāpi santāpā pahīyanti;
kāyikāpi pariḷāhā pahīyantntti cetasikāpi pariḷāhā pahīyanti. So kāyasukhampi cetosukhampi paṭisaŋvedeti.
431. ‘Yā (p. 3.337) tathābhūtassa diṭṭhi sāssa hoti sammādiṭṭhi; yo tathābhūtassa sankappo svāssa hoti
sammāsankappo; yo tathābhūtassa vāyāmo svāssa hoti sammāvāyāmo; yā tathābhūtassa sati sāssa hoti sammāsati; yo
tathābhūtassa samādhi svāssa hoti sammāsamādhi. Pubbeva kho panassa kāyakammaŋ vacīkammaŋ ājīvo
suparisuddho hoti. Evamassāyaŋ ariyo aṭṭhangiko maggo bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘Tassa evaŋ imaŋ ariyaŋ aṭṭhangikaŋ maggaŋ bhāvayato cattāropi satipaṭṭhānā bhāvanāpāripūriŋ gacchanti,
cattāropi sammappadhānā bhāvanāpāripūriŋ gacchanti, cattāropi iddhipādā bhāvanāpāripūriŋ gacchanti, pañcapi
indriyāni bhāvanāpāripūriŋ gacchanti, pañcapi balāni bhāvanāpāripūriŋ gacchanti, sattapi bojjhangā
bhāvanāpāripūriŋ gacchanti.
‘Tassime dve dhammā yuganandhā vattanti– samatho ca vipassanā ca. So ye dhammā abhiññā pariññeyyā
te dhamme abhiññā parijānāti. Ye dhammā abhiññā pahātabbā te dhamme abhiññā pajahati. Ye dhammā abhiññā
bhāvetabbā te dhamme abhiññā bhāveti. Ye dhammā abhiññā sacchikātabbā te dhamme abhiññā sacchikaroti.
‘Katame ca, bhikkhave, dhammā abhiññā pariññeyyā? “Pañcupādānakkhandhā” tissa vacanīyaŋ,
seyyathidaŋ– rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, sankhārupādānakkhandho,
viññāṇupādānakkhandho. Ime dhammā abhiññā pariññeyyā.
‘Katame ca, bhikkhave, dhammā abhiññā pahātabbā? Avijjā ca bhavataṇhā ca– ime dhammā abhiññā
pahātabbā.
‘Katame ca, bhikkhave, dhammā abhiññā bhāvetabbā? Samatho ca vipassanā ca– ime dhammā abhiññā
bhāvetabbā.
‘Katame bhikkhave, dhammā abhiññā sacchikātabbā? Vijjā ca vimutti ca– ime dhammā abhiññā
sacchikātabbā.
432. ‘Sotaŋ (p. 3.338) bhikkhave, jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ …pe… ghānaŋ bhikkhave, jānaŋ passaŋ
yathābhūtaŋ …pe… jivhaŋ, bhikkhave, jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ… kāyaŋ, bhikkhave, jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ…
manaŋ, bhikkhave, jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ, dhamme jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ, manoviññāṇaŋ jānaŋ passaŋ
yathābhūtaŋ, manosamphassaŋ jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ, yamidaŋ manosamphassapaccayā uppajjati vedayitaŋ
sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā tampi jānaŋ passaŋ yathābhūtaŋ, manasmiŋ na sārajjati, dhammesu na
sārajjati, manoviññāṇe na sārajjati, manosamphasse na sārajjati, yamidaŋ manosamphassapaccayā uppajjati
vedayitaŋ sukhaŋ vā dukkhaŋ vā adukkhamasukhaŋ vā tasmimpi na sārajjati.
‘Tassa asārattassa asaŋyuttassa asammūḷhassa ādīnavānupassino viharato āyatiŋ pañcupādānakkhandhā
apacayaŋ gacchanti. Taṇhā cassa ponobbhavikā nandīrāgasahagatā tatratatrābhinandinī sā cassa pahīyati. Tassa
kāyikāpi darathā pahīyanti, cetasikāpi darathā pahīyanti; kāyikāpi santāpā pahīyanti, cetasikāpi santāpā pahīyanti;
kāyikāpi pariḷāhā pahīyanti, cetasikāpi pariḷāhā pahīyanti. So kāyasukhampi cetosukhampi paṭisaŋvedeti.
433. ‘Yā tathābhūtassa diṭṭhi sāssa hoti sammādiṭṭhi; yo tathābhūtassa sankappo svāssa hoti
sammāsankappo; yo tathābhūtassa vāyāmo svāssa hoti sammāvāyāmo; yā tathābhūtassa sati sāssa hoti sammāsati; yo
tathābhūtassa samādhi svāssa hoti sammāsamādhi. Pubbeva kho panassa kāyakammaŋ vacīkammaŋ ājīvo
suparisuddho hoti. Evamassāyaŋ ariyo aṭṭhangiko maggo bhāvanāpāripūriŋ gacchati.
‘Tassa evaŋ imaŋ ariyaŋ aṭṭhangikaŋ maggaŋ bhāvayato cattāropi satipaṭṭhānā bhāvanāpāripūriŋ gacchanti,
cattāropi sammappadhānā bhāvanāpāripūriŋ gacchanti, cattāropi iddhipādā bhāvanāpāripūriŋ gacchanti, pañcapi
indriyāni bhāvanāpāripūriŋ gacchanti, pañcapi balāni bhāvanāpāripūriŋ gacchanti, sattapi bojjhangā
bhāvanāpāripūriŋ gacchanti.
‘Tassime dve dhammā yuganandhā vattanti– samatho ca vipassanā ca. So ye dhammā abhiññā pariññeyyā
te dhamme abhiññā parijānāti. Ye (p. 3.339) dhammā abhiññā pahātabbā te dhamme abhiññā pajahati. Ye dhammā
abhiññā bhāvetabbā te dhamme abhiññā bhāveti. Ye dhammā abhiññā sacchikātabbā te dhamme abhiññā
sacchikaroti.
‘Katame ca, bhikkhave, dhammā abhiññā pariññeyyā? “Pañcupādānakkhandhā” tissa vacanīyaŋ,
seyyathidaŋ– rūpupādānakkhandho, vedanupādānakkhandho, saññupādānakkhandho, sankhārupādānakkhandho,
viññāṇupādānakkhandho. Ime dhammā abhiññā pariññeyyā.
‘Katame ca, bhikkhave, dhammā abhiññā pahātabbā? Avijjā ca bhavataṇhā ca– ime dhammā abhiññā
pahātabbā.
‘Katame ca, bhikkhave, dhammā abhiññā bhāvetabbā? Samatho ca vipassanā ca– ime dhammā abhiññā
bhāvetabbā.
‘Katame ca, bhikkhave, dhammā abhiññā sacchikātabbā? Vijjā ca vimutti ca– ime dhammā abhiññā
sacchikātabbā’ ti.
Mahāsaḷāyatanikasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.
8. Nagaravindeyyasuttaŋ
434. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā kosalesu cārikaŋ caramāno mahatā bhikkhusanghena saddhiŋ
yena nagaravindaŋ nāma kosalānaŋ brāhmaṇānaŋ gāmo tadavasari. Assosuŋ kho nagaravindeyyakā
brāhmaṇagahapatikā– ‘samaṇo khalu, bho, gotamo sakyaputto sakyakulā pabbajito kosalesu cārikaŋ caramāno
mahatā bhikkhusanghena saddhiŋ nagaravindaŋ anuppatto. Taŋ kho pana bhavantaŋ gotamaŋ evaŋ kalyāṇo
kittisaddo abbhuggato– “itipi so bhagavā arahaŋ sammāsambuddho vijjācaraṇasampanno sugato lokavidū anuttaro
purisadammasārathi satthā devamanussānaŋ buddho bhagavā” ti. So (p. 3.340) imaŋ lokaŋ sadevakaŋ samārakaŋ
sabrahmakaŋ sassamaṇabrāhmaṇiŋ pajaŋ sadevamanussaŋ sayaŋ abhiññā sacchikatvā pavedeti. So dhammaŋ deseti
ādikalyāṇaŋ majjhekalyāṇaŋ pariyosānakalyāṇaŋ sātthaŋ sabyañjanaŋ, kevalaparipuṇṇaŋ parisuddhaŋ brahmacariyaŋ
pakāseti. Sādhu kho pana tathārūpānaŋ arahataŋ dassanaŋ hotī’ ti.
Atha kho nagaravindeyyakā brāhmaṇagahapatikā yena bhagavā tenupasankamiŋsu; upasankamitvā
appekacce bhagavantaŋ abhivādetvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Appekacce bhagavatā saddhiŋ sammodiŋsu;
sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Appekacce yena bhagavā tenañjaliŋ paṇāmetvā
ekamantaŋ nisīdiŋsu. Appekacce bhagavato santike nāmagottaŋ sāvetvā ekamantaŋ nisīdiŋsu. Appekacce tuṇhībhūtā
ekamantaŋ nisīdiŋsu. Ekamantaŋ nisinne kho nagaravindeyyake brāhmaṇagahapatike bhagavā etadavoca–
435. ‘Sace vo, gahapatayo, aññatitthiyā paribbājakā evaŋ puccheyyuŋ– “kathaŋbhūtā, gahapatayo,
samaṇabrāhmaṇā na sakkātabbā na garukātabbā na mānetabbā na pūjetabbā” ti? Evaŋ puṭṭhā tumhe, gahapatayo,
tesaŋ aññatitthiyānaŋ paribbājakānaŋ evaŋ byākareyyātha– “ye te samaṇabrāhmaṇā cakkhuviññeyyesu rūpesu
avītarāgā avītadosā avītamohā, ajjhattaŋ avūpasantacittā, samavisamaŋ caranti kāyena vācāya manasā, evarūpā
samaṇabrāhmaṇā na sakkātabbā na garukātabbā na mānetabbā na pūjetabbā. Taŋ kissa hetu? Mayampi hi
cakkhuviññeyyesu rūpesu avītarāgā avītadosā avītamohā, ajjhattaŋ avūpasantacittā, samavisamaŋ carāma kāyena
vācāya manasā, tesaŋ no samacariyampi hetaŋ uttari apassataŋ. Tasmā te bhonto samaṇabrāhmaṇā na sakkātabbā na
garukātabbā na mānetabbā na pūjetabbā. Ye te samaṇabrāhmaṇā sotaviññeyyesu saddesu… ghānaviññeyyesu
gandhesu… jivhāviññeyyesu rasesu… kāyaviññeyyesu phoṭṭhabbesu… manoviññeyyesu dhammesu avītarāgā
avītadosā avītamohā, ajjhattaŋ avūpasantacittā, samavisamaŋ caranti kāyena vācāya manasā, evarūpā
samaṇabrāhmaṇā na sakkātabbā na garukātabbā na mānetabbā na pūjetabbā. Taŋ kissa hetu? Mayampi hi
manoviññeyyesu dhammesu avītarāgā avītadosā avītamohā (p. 3.341) ajjhattaŋ avūpasantacittā, samavisamaŋ carāma
kāyena vācāya manasā, tesaŋ no samacariyampi hetaŋ uttari apassataŋ. Tasmā te bhonto samaṇabrāhmaṇā na
sakkātabbā na garukātabbā na mānetabbā na pūjetabbā” ti. Evaŋ puṭṭhā tumhe, gahapatayo, tesaŋ aññatitthiyānaŋ
paribbājakānaŋ evaŋ byākareyyātha.
436. ‘Sace pana vo, gahapatayo, aññatitthiyā paribbājakā evaŋ puccheyyuŋ– “kathaŋbhūtā, gahapatayo,
samaṇabrāhmaṇā sakkātabbā garukātabbā mānetabbā pūjetabbā” ti? Evaŋ puṭṭhā tumhe, gahapatayo, tesaŋ
aññatitthiyānaŋ paribbājakānaŋ evaŋ byākareyyātha– “ye te samaṇabrāhmaṇā cakkhuviññeyyesu rūpesu vītarāgā
vītadosā vītamohā, ajjhattaŋ vūpasantacittā, samacariyaŋ caranti kāyena vācāya manasā, evarūpā samaṇabrāhmaṇā
sakkātabbā garukātabbā mānetabbā pūjetabbā. Taŋ kissa hetu? Mayampi hi cakkhuviññeyyesu rūpesu avītarāgā
avītadosā avītamohā, ajjhattaŋ avūpasantacittā, samavisamaŋ carāma kāyena vācāya manasā, tesaŋ no samacariyampi
hetaŋ uttari passataŋ. Tasmā te bhonto samaṇabrāhmaṇā sakkātabbā garukātabbā mānetabbā pūjetabbā. Ye te
samaṇabrāhmaṇā sotaviññeyyesu saddesu… ghānaviññeyyesu gandhesu… jivhāviññeyyesu rasesu…
kāyaviññeyyesu phoṭṭhabbesu… manoviññeyyesu dhammesu vītarāgā vītadosā vītamohā, ajjhattaŋ vūpasantacittā,
samacariyaŋ caranti kāyena vācāya manasā, evarūpā samaṇabrāhmaṇā sakkātabbā garukātabbā mānetabbā pūjetabbā.
Taŋ kissa hetu? Mayampi hi manoviññeyyesu dhammesu avītarāgā avītadosā avītamohā ajjhattaŋ avūpasantacittā,
samavisamaŋ carāma kāyena vācāya manasā, tesaŋ no samacariyampi hetaŋ uttari passataŋ. Tasmā te bhonto
samaṇabrāhmaṇā sakkātabbā garukātabbā mānetabbā pūjetabbā” ti Evaŋ puṭṭhā tumhe, gahapatayo, tesaŋ
aññatitthiyānaŋ paribbājakānaŋ evaŋ byākareyyātha.
437. ‘Sace pana vo, gahapatayo, aññatitthiyā paribbājakā evaŋ puccheyyuŋ– “ke panāyasmantānaŋ ākārā,
ke anvayā, yena tumhe āyasmanto (p. 3.342) evaŋ vadetha? Addhā te āyasmanto vītarāgā vā rāgavinayāya vā
paṭipannā, vītadosā vā dosavinayāya vā paṭipannā, vītamohā vā mohavinayāya vā paṭipannā” ti? Evaŋ puṭṭhā tumhe,
gahapatayo, tesaŋ aññatitthiyānaŋ paribbājakānaŋ evaŋ byākareyyātha– “tathā hi te āyasmanto araññavanapatthāni
pantāni senāsanāni paṭisevanti. Natthi kho pana tattha tathārūpā cakkhuviññeyyā rūpā ye disvā disvā abhirameyyuŋ,
natthi kho pana tattha tathārūpā sotaviññeyyā saddā ye sutvā sutvā abhirameyyuŋ, natthi kho pana tattha tathārūpā
ghānaviññeyyā gandhā ye ghāyitvā ghāyitvā abhirameyyuŋ natthi kho pana tattha tathārūpā jivhāviññeyyā rasā ye
sāyitvā sāyitvā abhirameyyuŋ, natthi kho pana tattha tathārūpā kāyaviññeyyā phoṭṭhabbā ye phusitvā phusitvā
abhirameyyuŋ. Ime kho no, āvuso, ākārā, ime anvayā, yena mayaŋ evaŋ vadema– addhā te āyasmanto vītarāgā vā
rāgavinayāya vā paṭipannā, vītadosā vā dosavinayāya vā paṭipannā, vītamohā vā mohavinayāya vā paṭipannā” ti.
Evaŋ puṭṭhā tumhe, gahapatayo, tesaŋ aññatitthiyānaŋ paribbājakānaŋ evaŋ byākareyyāthā’ ti.
Evaŋ vutte, nagaravindeyyakā brāhmaṇagahapatikā bhagavantaŋ etadavocuŋ – ‘abhikkantaŋ, bho gotama,
abhikkantaŋ, bho gotama! Seyyathāpi, bho gotama, nikkujjitaŋ vā ukkujjeyya, paṭicchannaŋ vā vivareyya, mūḷhassa
vā maggaŋ ācikkheyya, andhakāre vā telapajjotaŋ dhāreyya– “cakkhumanto rūpāni dakkhantī” ti; evamevaŋ bhotā
gotamena anekapariyāyena dhammo pakāsito. Ete mayaŋ bhavantaŋ gotamaŋ saraṇaŋ gacchāma dhammañca
bhikkhusanghañca. Upāsake no bhavaŋ gotamo dhāretu ajjatagge pāṇupete saraṇaŋ gate’ ti.
Nagaravindeyyasuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.
9. Piṇḍapātapārisuddhisuttaŋ
438. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā rājagahe viharati veḷuvane kalandakanivāpe. Atha kho āyasmā
sāriputto sāyanhasamayaŋ paṭisallānā (p. 3.343) vuṭṭhito yena bhagavā tenupasankami; upasankamitvā bhagavantaŋ
abhivādetvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinnaŋ kho āyasmantaŋ sāriputtaŋ bhagavā etadavoca–
‘Vippasannāni kho te, sāriputta, indriyāni, parisuddho chavivaṇṇo pariyodāto. Katamena kho tvaŋ,
sāriputta, vihārena etarahi bahulaŋ viharasī’ ti? ‘Suññatāvihārena kho ahaŋ, bhante, etarahi bahulaŋ viharāmī’ ti.
‘Sādhu, sādhu, sāriputta! Mahāpurisavihārena kira tvaŋ, sāriputta, etarahi bahulaŋ viharasi. Mahāpurisavihāro eso,
sāriputta, yadidaŋ– suññatā. Tasmātiha, sāriputta, bhikkhu sace ākankheyya– “suññatāvihārena bahulaŋ vihareyyan”
ti, tena, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “yena cāhaŋ maggena gāmaŋ piṇḍāya pāvisiŋ, yasmiñca padese
piṇḍāya acariŋ, yena ca maggena gāmato piṇḍāya paṭikkamiŋ, atthi nu kho me tattha cakkhuviññeyyesu rūpesu
chando vā rāgo vā doso vā moho vā paṭighaŋ vāpi cetaso” ti? Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ
jānāti– “yena cāhaŋ maggena gāmaŋ piṇḍāya pāvisiŋ, yasmiñca padese piṇḍāya acariŋ, yena ca maggena gāmato
piṇḍāya paṭikkamiŋ, atthi me tattha cakkhuviññeyyesu rūpesu chando vā rāgo vā doso vā moho vā paṭighaŋ vāpi
cetaso” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā tesaŋyeva pāpakānaŋ akusalānaŋ dhammānaŋ pahānāya vāyamitabbaŋ. Sace
pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “yena cāhaŋ maggena gāmaŋ piṇḍāya pāvisiŋ, yasmiñca
padese piṇḍāya acariŋ, yena ca maggena gāmato piṇḍāya paṭikkamiŋ, natthi me tattha cakkhuviññeyyesu rūpesu
chando vā rāgo vā doso vā moho vā paṭighaŋ vāpi cetaso” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena
vihātabbaŋ ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu.
439. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “yena cāhaŋ maggena gāmaŋ piṇḍāya
pāvisiŋ, yasmiñca padese piṇḍāya acariŋ, yena ca maggena gāmato piṇḍāya paṭikkamiŋ, atthi nu kho me tattha
sotaviññeyyesu saddesu …pe… ghānaviññeyyesu gandhesu… jivhāviññeyyesu rasesu (p. 3.344) kāyaviññeyyesu
phoṭṭhabbesu… manoviññeyyesu dhammesu chando vā rāgo vā doso vā moho vā paṭighaŋ vāpi cetaso” ti? Sace
sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “yena cāhaŋ maggena gāmaŋ piṇḍāya pāvisiŋ, yasmiñca padese
piṇḍāya acariŋ, yena ca maggena gāmato piṇḍāya paṭikkamiŋ, atthi me tattha manoviññeyyesu dhammesu chando vā
rāgo vā doso vā moho vā paṭighaŋ vāpi cetaso” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā tesaŋyeva pāpakānaŋ akusalānaŋ
dhammānaŋ pahānāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “yena cāhaŋ
maggena gāmaŋ piṇḍāya pāvisiŋ, yasmiñca padese piṇḍāya acariŋ, yena ca maggena gāmato piṇḍāya paṭikkamiŋ,
natthi me tattha manoviññeyyesu dhammesu chando vā rāgo vā doso vā moho vā paṭighaŋ vāpi cetaso” ti, tena,
sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu.
440. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “pahīnā nu kho me pañca kāmaguṇā” ti?
Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “appahīnā kho me pañca kāmaguṇā” ti, tena, sāriputta,
bhikkhunā pañcannaŋ kāmaguṇānaŋ pahānāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ
jānāti– “pahīnā kho me pañca kāmaguṇā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ
ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu.
441. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “pahīnā nu kho me pañca nīvaraṇā” ti?
Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “appahīnā kho me pañca nīvaraṇā” ti, tena, sāriputta,
bhikkhunā pañcannaŋ nīvaraṇānaŋ pahānāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ
jānāti– “pahīnā kho me pañca nīvaraṇā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ
442. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “pariññātā nu kho me
pañcupādānakkhandhā” ti? Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “apariññātā kho me
pañcupādānakkhandhā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā (p. 3.345) pañcannaŋ upādānakkhandhānaŋ pariññāya
vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “pariññātā kho me
pañcupādānakkhandhā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ ahorattānusikkhinā kusalesu
dhammesu.
443. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “bhāvitā nu kho me cattāro satipaṭṭhānā”
ti? Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “abhāvitā kho me cattāro satipaṭṭhānā” ti, tena, sāriputta,
bhikkhunā catunnaŋ satipaṭṭhānānaŋ bhāvanāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ
jānāti– “bhāvitā kho me cattāro satipaṭṭhānā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ
444. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “bhāvitā nu kho me cattāro
sammappadhānā” ti? Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “abhāvitā kho me cattāro
sammappadhānā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā catunnaŋ sammappadhānānaŋ bhāvanāya vāyamitabbaŋ. Sace pana,
sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “bhāvitā kho me cattāro sammappadhānā” ti tena, sāriputta,
bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu.
445. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “bhāvitā nu kho me cattāro iddhipādā” ti?
Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “abhāvitā kho me cattāro iddhipādā” ti, tena, sāriputta,
bhikkhunā catunnaŋ iddhipādānaŋ bhāvanāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ
jānāti– “bhāvitā kho me cattāro iddhipādā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ
446. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “bhāvitāni nu kho me pañcindriyānī” ti?
Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “abhāvitāni kho me pañcindriyānī” ti, tena, sāriputta,
bhikkhunā pañcannaŋ indriyānaŋ bhāvanāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno (p.
3.346) evaŋ jānāti– “bhāvitāni kho me pañcindriyānī” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ
447. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “bhāvitāni nu kho me pañca balānī” ti?
Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “abhāvitāni kho me pañca balānī” ti, tena, sāriputta,
bhikkhunā pañcannaŋ balānaŋ bhāvanāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ
jānāti– “bhāvitāni kho me pañca balānī” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ
448. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “bhāvitā nu kho me satta bojjhangā” ti?
Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “abhāvitā kho me satta bojjhangā” ti, tena, sāriputta,
bhikkhunā sattannaŋ bojjhangānaŋ bhāvanāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ
jānāti– “bhāvitā kho me satta bojjhangā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ
449. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “bhāvito nu kho me ariyo aṭṭhangiko
maggo” ti? Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “abhāvito kho me ariyo aṭṭhangiko maggo” ti,
tena, sāriputta, bhikkhunā ariyassa aṭṭhangikassa maggassa bhāvanāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu
paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “bhāvito kho me ariyo aṭṭhangiko maggo” ti tena, sāriputta, bhikkhunā teneva
pītipāmojjena vihātabbaŋ ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu.
450. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “bhāvitā nu kho me samatho ca vipassanā
cā” ti? Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “abhāvitā kho me samatho ca vipassanā cā” ti, tena,
sāriputta, bhikkhunā samathavipassanānaŋ bhāvanāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu
paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “bhāvitā kho (p. 3.347) me samatho ca vipassanā cā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā
teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ ahorattānusikkhinā kusalesu dhammesu.
451. ‘Puna caparaŋ, sāriputta, bhikkhunā iti paṭisañcikkhitabbaŋ– “sacchikatā nu kho me vijjā ca vimutti
cā” ti? Sace, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno evaŋ jānāti– “asacchikatā kho me vijjā ca vimutti cā” ti, tena,
sāriputta, bhikkhunā vijjāya vimuttiyā sacchikiriyāya vāyamitabbaŋ. Sace pana, sāriputta, bhikkhu paccavekkhamāno
evaŋ jānāti– “sacchikatā kho me vijjā ca vimutti cā” ti, tena, sāriputta, bhikkhunā teneva pītipāmojjena vihātabbaŋ
452. ‘Ye hi keci, sāriputta, atītamaddhānaŋ samaṇā vā brāhmaṇā vā piṇḍapātaŋ parisodhesuŋ, sabbe te
evameva paccavekkhitvā paccavekkhitvā piṇḍapātaŋ parisodhesuŋ. Yepi hi keci, sāriputta, anāgatamaddhānaŋ
samaṇā vā brāhmaṇā vā piṇḍapātaŋ parisodhessanti, sabbe te evameva paccavekkhitvā paccavekkhitvā piṇḍapātaŋ
parisodhessanti. Yepi hi keci, sāriputta, etarahi samaṇā vā brāhmaṇā vā piṇḍapātaŋ parisodhenti, sabbe te evameva
paccavekkhitvā paccavekkhitvā piṇḍapātaŋ parisodhenti. Tasmātiha, sāriputta, “paccavekkhitvā paccavekkhitvā
piṇḍapātaŋ parisodhessāmā” ti – evañhi vo, sāriputta, sikkhitabban’ ti.
Piṇḍapātapārisuddhisuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.
10. Indriyabhāvanāsuttaŋ
453. Evaŋ me sutaŋ– ekaŋ samayaŋ bhagavā gajangalāyaŋ viharati suveḷuvane . Atha kho uttaro māṇavo
pārāsiviyantevāsī yena bhagavā (p. 3.348) tenupasankami; upasankamitvā bhagavatā saddhiŋ sammodi.
Sammodanīyaŋ kathaŋ sāraṇīyaŋ vītisāretvā ekamantaŋ nisīdi. Ekamantaŋ nisinnaŋ kho uttaraŋ māṇavaŋ
pārāsiviyantevāsiŋ bhagavā etadavoca– ‘deseti, uttara, pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaŋ indriyabhāvanan’ ti? ‘Deseti,
bho gotama, pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaŋ indriyabhāvanan’ ti. ‘Yathā kathaŋ pana, uttara, deseti pārāsiviyo
brāhmaṇo sāvakānaŋ indriyabhāvanan’ ti? ‘Idha, bho gotama, cakkhunā rūpaŋ na passati, sotena saddaŋ na suṇāti–
evaŋ kho, bho gotama, deseti pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaŋ indriyabhāvanan’ ti. ‘Evaŋ sante kho, uttara, andho
bhāvitindriyo bhavissati, badhiro bhāvitindriyo bhavissati; yathā pārāsiviyassa brāhmaṇassa vacanaŋ. Andho hi,
uttara, cakkhunā rūpaŋ na passati, badhiro sotena saddaŋ na suṇātī’ ti. Evaŋ vutte, uttaro māṇavo pārāsiviyantevāsī
tuṇhībhūto mankubhūto pattakkhandho adhomukho pajjhāyanto appaṭibhāno nisīdi.
Atha kho bhagavā uttaraŋ māṇavaŋ pārāsiviyantevāsiŋ tuṇhībhūtaŋ mankubhūtaŋ pattakkhandhaŋ
adhomukhaŋ pajjhāyantaŋ appaṭibhānaŋ viditvā āyasmantaŋ ānandaŋ āmantesi– ‘aññathā kho, ānanda, deseti
pārāsiviyo brāhmaṇo sāvakānaŋ indriyabhāvanaŋ, aññathā ca panānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā
hotī’ ti. ‘Etassa, bhagavā, kālo; etassa, sugata, kālo yaŋ bhagavā ariyass vinaye anuttaraŋ indriyabhāvanaŋ deseyya.
Bhagavato sutvā bhikkhū dhāressantī’ ti. ‘Tenahānanda, suṇāhi, sādhukaŋ manasi karohi; bhāsissāmī’ ti. ‘Evaŋ,
bhante’ ti kho āyasmā ānando bhagavato paccassosi. Bhagavā etadavoca–
454. ‘Kathañcānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hoti? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaŋ
disvā uppajjati manāpaŋ, uppajjati amanāpaŋ, uppajjati manāpāmanāpaŋ. So evaŋ pajānāti– “uppannaŋ kho me idaŋ
manāpaŋ, uppannaŋ amanāpaŋ, uppannaŋ manāpāmanāpaŋ Tañca kho sankhataŋ oḷārikaŋ paṭiccasamuppannaŋ. Etaŋ
santaŋ etaŋ paṇītaŋ yadidaŋ– upekkhā” ti. Tassa taŋ uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ uppannaŋ
manāpāmanāpaŋ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, cakkhumā puriso ummīletvā vā nimīleyya,
nimīletvā vā ummīleyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci evaŋsīghaŋ evaŋtuvaṭaŋ (p. 3.349) evaŋ-appakasirena
uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ uppannaŋ manāpāmanāpaŋ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti– ayaŋ vuccatānanda,
ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā cakkhuviññeyyesu rūpesu.
455. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhuno sotena saddaŋ sutvā uppajjati manāpaŋ, uppajjati amanāpaŋ,
uppajjati manāpāmanāpaŋ. So evaŋ pajānāti– “uppannaŋ kho me idaŋ manāpaŋ, uppannaŋ amanāpaŋ, uppannaŋ
manāpāmanāpaŋ. Tañca kho sankhataŋ oḷārikaŋ paṭiccasamuppannaŋ. Etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ yadidaŋ– upekkhā” ti.
Tassa taŋ uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ uppannaŋ manāpāmanāpaŋ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti.
Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso appakasireneva accharaŋ pahareyya; evameva kho, ānanda, yassa kassaci
evaŋsīghaŋ evaŋtuvaṭaŋ evaŋ-appakasirena uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ uppannaŋ manāpāmanāpaŋ
nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti– ayaŋ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā sotaviññeyyesu saddesu.
456. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhuno ghānena gandhaŋ ghāyitvā uppajjati manāpaŋ, uppajjati amanāpaŋ,
Seyyathāpi, ānanda īsakaŋpoṇe padumapalāse udakaphusitāni pavattanti, na saṇṭhanti; evameva kho, ānanda, yassa
kassaci evaŋsīghaŋ evaŋtuvaṭaŋ evaŋ-appakasirena uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ uppannaŋ
manāpāmanāpaŋ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti– ayaŋ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā
ghānaviññeyyesu gandhesu.
457. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhuno jivhāya rasaŋ sāyitvā uppajjati manāpaŋ, uppajjati amanāpaŋ,
Tassa taŋ uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ uppannaŋ manāpāmanāpaŋ nirujjhati; upekkhā saṇṭhāti (p. 3.350)
Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso jivhagge kheḷapiṇḍaŋ saŋyūhitvā appakasirena vameyya; evameva kho, ānanda,
yassa kassaci evaŋsīghaŋ evaŋtuvaṭaŋ evaŋ-appakasirena uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ uppannaŋ
jivhāviññeyyesu rasesu.
458. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhuno kāyena phoṭṭhabbaŋ phusitvā uppajjati manāpaŋ, uppajjati
amanāpaŋ, uppajjati manāpāmanāpaŋ. So evaŋ pajānāti– “uppannaŋ kho me idaŋ manāpaŋ, uppannaŋ amanāpaŋ,
uppannaŋ manāpāmanāpaŋ. Tañca kho sankhataŋ oḷārikaŋ paṭiccasamuppannaŋ. Etaŋ santaŋ etaŋ paṇītaŋ yadidaŋ–
upekkhā” ti. Tassa taŋ uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ uppannaŋ manāpāmanāpaŋ nirujjhati; upekkhā
saṇṭhāti. Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso samiñjitaŋ vā bāhaŋ pasāreyya, pasāritaŋ vā bāhaŋ samiñjeyya; evameva
kho, ānanda, yassa kassaci evaŋsīghaŋ evaŋtuvaṭaŋ evaŋ-appakasirena uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ
uppannaŋ manāpāmanāpaŋ nirujjhati, upekkhā saṇṭhāti– ayaŋ vuccatānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā
kāyaviññeyyesu phoṭṭhabbesu.
459. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhuno manasā dhammaŋ viññāya uppajjati manāpaŋ, uppajjati amanāpaŋ,
Seyyathāpi, ānanda, balavā puriso divasaŋsantatte ayokaṭāhe dve vā tīṇi vā udakaphusitāni nipāteyya. Dandho,
ānanda, udakaphusitānaŋ nipāto, atha kho naŋ khippameva parikkhayaŋ pariyādānaŋ gaccheyya; evameva kho,
ānanda, yassa kassaci evaŋsīghaŋ evaŋtuvaṭaŋ evaŋ-appakasirena uppannaŋ manāpaŋ uppannaŋ amanāpaŋ uppannaŋ
manoviññeyyesu dhammesu. Evaŋ kho, ānanda, ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā hoti.
460. ‘Kathañcānanda sekho hoti pāṭipado? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaŋ disvā uppajjati manāpaŋ,
uppajjati amanāpaŋ, uppajjati manāpāmanāpaŋ. So (p. 3.351) tena uppannena manāpena uppannena amanāpena
uppannena manāpāmanāpena aṭṭīyati harāyati jigucchati. Sotena saddaŋ sutvā …pe… ghānena gandhaŋ ghāyitvā…,
jivhāya rasaŋ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaŋ phusitvā… manasā dhammaŋ viññāya uppajjati manāpaŋ, uppajjati
amanāpaŋ, uppajjati manāpāmanāpaŋ. So tena uppannena manāpena uppannena amanāpena uppannena
manāpāmanāpena aṭṭīyati harāyati jigucchati. Evaŋ kho, ānanda, sekho hoti pāṭipado.
461. ‘Kathañcānanda, ariyo hoti bhāvitindriyo? Idhānanda, bhikkhuno cakkhunā rūpaŋ disvā uppajjati
manāpaŋ, uppajjati amanāpaŋ, uppajjati manāpāmanāpaŋ. So sace ākankhati – “paṭikūle appaṭikūlasaññī vihareyyan”
ti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākankhati– “appaṭikūle paṭikūlasaññī vihareyyan” ti, paṭikūlasaññī tattha
viharati. Sace ākankhati– “paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī vihareyyan” ti, appaṭikūlasaññī tattha viharati.
Sace ākankhati– “appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī vihareyyan” ti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace
ākankhati– “paṭikūlañca appaṭikūlañca tadubhayaŋ abhinivajjetvā upekkhako vihareyyaŋ sato sampajāno” ti,
upekkhako tattha viharati sato sampajāno.
462. ‘Puna caparaŋ, ānanda, bhikkhuno sotena saddaŋ sutvā …pe… ghānena gandhaŋ ghāyitvā… jivhāya
rasaŋ sāyitvā… kāyena phoṭṭhabbaŋ phusitvā… manasā dhammaŋ viññāya uppajjati manāpaŋ, uppajjati amanāpaŋ,
uppajjati manāpāmanāpaŋ. So sace ākankhati– “paṭikūle appaṭikūlasaññī vihareyyan” ti, appaṭikūlasaññī tattha
viharati. Sace ākankhati– “appaṭikūle paṭikūlasaññī vihareyyan” ti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākankhati–
“paṭikūle ca appaṭikūle ca appaṭikūlasaññī vihareyyan” ti, appaṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākankhati –
“appaṭikūle ca paṭikūle ca paṭikūlasaññī vihareyyan” ti, paṭikūlasaññī tattha viharati. Sace ākankhati– “paṭikūlañca
appaṭikūlañca tadubhayampmppi abhinivajjetvā upekkhako vihareyyaŋ sato sampajāno” ti, upekkhako tattha viharati
sato sampajāno. Evaŋ kho, ānanda, ariyo hoti bhāvitindriyo.
463. ‘Iti (p. 3.352) kho, ānanda, desitā mayā ariyassa vinaye anuttarā indriyabhāvanā, desito sekho
pāṭipado, desito ariyo bhāvitindriyo Yaŋ kho, ānanda, satthārā karaṇīyaŋ sāvakānaŋ hitesinā anukampakena
anukampaŋ upādāya, kataŋ vo taŋ mayā. Etāni, ānanda, rukkhamūlāni, etāni suññāgārāni, jhāyathānanda, mā
pamādattha, mā pacchā vippaṭisārino ahuvattha. Ayaŋ vo amhākaŋ anusāsanī’ ti.
Indriyabhāvanāsuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.
Saḷāyatanavaggo niṭṭhito pañcamo.
Tassuddānaŋ–
Anāthapiṇḍiko channo, puṇṇo nandakarāhulā;
Chachakkaŋ saḷāyatanikaŋ, nagaravindeyyasuddhikā.
Indriyabhāvanā cāpi, vaggo ovādapañcamoti.
Idaŋ vaggānamuddānaŋ–
Devadahonupado ca, suññato ca vibhangako;
Saḷāyatanoti vaggā, uparipaṇṇāsake ṭhitāti.
Uparipaṇṇāsakaŋ samattaŋ.
Tīhi paṇṇāsakehi paṭimaṇḍito sakalo
Majjhimanikāyo samatto.

Devadahasuttaŋ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Devadahasuttaŋ

Uploaded by

Document Information

Original Description:

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Devadahasuttaŋ

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Namo tassa bhagavato arahato sammāsambuddhassa

Devadahasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.

Pañcattayasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.

Kintisuttaŋ niṭṭhitaŋ tatiyaŋ.

Sāmagāmasuttaŋ niṭṭhitaŋ catutthaŋ.

Sunakkhattasuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.

Āneñjasappāyasuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.

Gaṇakamoggallānasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.

Gopakamoggallānasuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.

Mahāpuṇṇamasuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.

Cūḷapuṇṇamasuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.

Devadahavaggo niṭṭhito paṭhamo.

Anupadasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.

Chabbisodhanasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.

Sappurisasuttaŋ niṭṭhitaŋ tatiyaŋ.

Sevitabbāsevitabbasuttaŋ niṭṭhitaŋ catutthaŋ.

Bahudhātukasuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.

Isigilisuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.

Mahācattārīsakasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.

Ānāpānassatisuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.

Kāyagatāsatisuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.

Sankhārupapattisuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.

Anupadavaggo niṭṭhito dutiyo.

Cūḷasuññatasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.

Mahāsuññatasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.

Bākulasuttaŋ niṭṭhitaŋ catutthaŋ.

Dantabhūmisuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.

Bhūmijasuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.

Anuruddhasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.

Upakkilesasuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.

Bālapaṇḍitasuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.

Devadūtasuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.

Suññatavaggo niṭṭhito tatiyo.

Bhaddekarattasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.

Ānandabhaddekarattasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.

Mahākaccānabhaddekarattasuttaŋ niṭṭhitaŋ tatiyaŋ.

Cūḷakammavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.

Mahākammavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.

Saḷāyatanavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.

Uddesavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.

Araṇavibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.

Dhātuvibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.

Dakkhiṇāvibhangasuttaŋ niṭṭhitaŋ dvādasamaŋ.

Anāthapiṇḍikovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ paṭhamaŋ.

Channovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ dutiyaŋ.

Puṇṇovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ tatiyaŋ.

Nandakovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ catutthaŋ.

Cūḷarāhulovādasuttaŋ niṭṭhitaŋ pañcamaŋ.

Chachakkasuttaŋ niṭṭhitaŋ chaṭṭhaŋ.

Mahāsaḷāyatanikasuttaŋ niṭṭhitaŋ sattamaŋ.

Nagaravindeyyasuttaŋ niṭṭhitaŋ aṭṭhamaŋ.

Piṇḍapātapārisuddhisuttaŋ niṭṭhitaŋ navamaŋ.

Indriyabhāvanāsuttaŋ niṭṭhitaŋ dasamaŋ.

Saḷāyatanavaggo niṭṭhito pañcamo.

Tīhi paṇṇāsakehi paṭimaṇḍito sakalo

You might also like