Türkiye'De Sosyalist Düşünce

ÖZET
Bu makalenin amacı Türkiye Sosyalist Hareketi’nin Kemalizm ile ilişkilerini çözümlemek ve bunun siyasal sonuçlarını ortaya koymaktır. İlişkilerin ele alındığı dönemin başlangıcı, Türkiye Komünist Partisi’nin kurulduğu 1920, sonu ise bazı Kemalistler tarafından 1971 yılında gerçekleştirilen ve işçi sınıfı hareketi ile sosyalistleri hedef alan askeri darbedir. Devlet eliyle bir milli burjuvazi ve kapitalizm yaratmayı hedefleyen Kemalistlerin, ulusa bölünmeden başka bir şey getirmeyeceğini düşündükleri işçi ve sosyalist harekete karşı, bazı istisnai dönemler dışında, sert bir tutum almalarına rağmen sosyalist hareketin nasıl olup da Kemalizme olumlu yaklaştığı makalenin temel sorunsalıdır. Makalede, bu çelişkili durumun ve Türkiye Sosyalist Hareketi’nin özgüllüklerinden kaynaklanan nedenleri ve Kemalizmin buna imkân veren özellikleri çözümlenmektedir. Çözümleme, bir yandan söylemsel bir düzlemde yürütülmektedir. Bu düzeyde sosyalist düşünce ile Kemalizm arasındaki eklemlenmenin mümkünlük koşulları tartışılmaktadır. Bir başka düzeyde ise Kemalizm ile sosyalizm arasındaki olumlu ilişkilerin hangi tarihsel ve siyasal şartlarda ne gibi biçimler aldığı irdelenmektedir. Makalede ayrıca, Kemalizme olumlu anlamlar yüklemesinin, bazı dönemlerde onu siyasal olarak desteklemesinin ve kendisini onu diliyle ifade etmesinin Türkiye Sosyalist Hareketi için getirdiği sonuçlar da ele alınmaktadır.
Anahtar kelimeler: Kemalizm, Türkiye Sosyalist Hareketi, Türkiye Komünist Partisi, Türkiye İşçi Partisi, Yön Hareketi
**
ABSTRACT
The Turkish Socialist Movement and Kemalism (1920-1971): Reasons, Possibilities and Periods
The aim of this article is to analyze the relation of the Turkish Socialist Movement and Kemalism and to establish the political outcomes of this relation. The period that is taken into consideration in this relation starts with 1920, the birth year of the Communist Party of Turkey, and ends with the 1971 military coup, organized by some Kemalists and targeted the working class movement and socialists. The main problematic of the article is how the socialist movement looks positively to Kemalism, despite the fact that Kemalists, aside exceptional periods, adopted a harsh attitude against the workers’ and socialist movements, assuming that these would bring nothing but division to the nation, while Kemalism itself aimed the creation of a national bourgeoisie and capitalism through the hands of the state. The article analyses the reasons to this contradictory situation, looking at both reasons emanating from the specialities of Turkish Socialist Movement and also characteristics of Kemalism that allowed such a positive outlook. The analysis, on the one hand, is conducted on a discourse level. In this level, it discusses the conditions of possibility of the articulation between socialist thought and Kemalism. On another level, it studies how the positive relations between Kemalism and socialism were shaped under various historical and political conditions. The article also deals with the outcomes for the Turkish Socialist Movement of lending positive connotations to Kemalism, supporting it politically in some periods and expressing itself through the language of Kemalism.
Keywords: Kemalism, Turkish Socialist Movement, Communist Party of Turkey, Workers’ Party of Turkey, Yön Movement.

Sosyalizm bu topraklarda gerek düşünsel gerek siyasal açıdan güçlü ve önemli bir hat oluşturdu. Bu çizginin önemli düşünürleri, bilim insanları, bilgeleri, yazarları, hatipleri, liderleri ve neferleri, bir de sosyalizmin soyçizgisinde kalıcı izler, tezler ve etkiler bırakan eserleri var... Sosyalist düşüncenin şekillenmesinde ve içsel evriminde belirleyici roller oynayan, onun değişik damarlarını derece derece ve yıllar boyunca etkilemiş olmalarıyla öne çıkan eserler bunlar... Türkiye’de sosyalist düşünceye “mühür” vuran eserler! Mühürler’de, işte bu eserlerden on ikisini çözümleyen metinler bir araya geliyor.

Şefik Hüsnü’den Toplumsal Sınıflar, Türkiye Devrimi ve Sosyalizm; Hikmet Kıvılcımlı’dan Osmanlı Tarihinin Maddesi; Mehmet Ali Aybar’dan Bağımsızlık Demokrasi Sosyalizm; Behice Boran’dan Türkiye ve Sosyalizm Sorunları; Mihri Belli’den Milli Demokratik Devrim; Çetin Altan’dan Onlar Uyanırken; Doğan Avcıoğlu’ndan Türkiye’nin Düzeni; İdris Küçükömer’den Düzenin Yabancılaşması; Mahir Çayan’dan Kesintisiz Devrim; Hüseyin İnan’dan Türkiye Devriminin Yolu; İbrahim Kaypakkaya’dan Bütün Yazılar ve Nihat Akseymen’den Emperyalizmin Zayıf Halkası Türkiye derlemede ele alınan yapıtlar.

Bunlar, “fildişi kule” metaforuna uygun konforlu mekânlar yerine, hapislerde, sürgünlerde ya da siyasal, düşünsel mücadelelerin tam ortasında yazılmış eserler.

Bu eserleri ele alan yazarlarımız da, sosyalist düşüncenin Türkiye’deki serüveninin ortaya konmasına katkıda bulunmayı; sosyalizm tahayyülünün Türkiye’deki içsel gelişim evreleri ile ana temalarını hatırlatmayı ve “dünü, bugüne, bugünü de yarına” bağlama perspektifine girdiler sağlamayı amaçlıyor. Mühürler’i bu amaç disipliniyle kaleme alan yazarlarımız: Gökhan Atılgan, Metin Çulhaoğlu, Cem Eroğul, Necmi Erdoğan, Ateş Uslu, Barış Yıldırım ve Haluk Yurtsever.

Bu kitap, yirminci yüzyıl Türkiye'sinin en önemli Marksist aydınlarından birisi olan Behice Boran'ın siyasal ve entelektüel portresini çiziyor.

Behice Boran, sosyalist harekette, Türkiye'nin ekonomik ve sosyal örgütlenme biçimlerini bilimsel yöntemlerle inceleyen ve böylece Türkiye'ye özgü sosyalizm yönteminin ortaya çıkarılmasına katkıda bulunan bir öğretim üyesi olarak yer almak istemişti.
Fakat siyasal bir kararla üniversiteden koparılınca aktif siyaset alanına girdi. Siyasal ve toplumsal çözümlemelerinde tarihsel materyalist yöntemi yetkin bir şekilde kullanmasıyla dikkat çekti. Onunki, ülkesinin kendine özgünlüklerini kavramak ile bunları tarihin maddeci yasalarının dilinde tartışmak arasındaki gerilimin azabını yüklenen, neredeyse yarım yüzyıl boyunca sosyalist mücadelenin çilelerine dirençle göğüs geren bir aydının hikâyesiydi.

Siyasal cesareti bilimsel bir yaratıcılıkla birleştiren Behice Boran'ın yaşamı ve eseri, bu kitapta, belirli bir dönemleştirme yapılarak incelenmiştir. Dönemleştirme, Boran'ın yaşamını anlamlandıran temel izleklere göre yapılmıştır.
Genç bir yurtsever, bir sosyolog, Türkiye'nin ABD güdümüne sokulmasına karşı çıkan bir eylemci, sosyalist bir siyasetçi, siyasal bir lider, bir milletvekili ve bir siyasal kuramcı olarak Boran'ın siyasal ve entelektüel oluşumu, her bir dönemin siyasal ve ideolojik ortamlarıyla ilişkilendirilerek ele alınmıştır.

TİP’in Dağılmasının 1979-80 Aşaması, her şeyden önce, bu dağılma sürecinin – en önde gelenlerinden olmasa da – sorumlularından birinin, bu süreci anlama ve hesap verme çabasıdır.
Üzerinden 40 yıl geçse de, TİP’te yaşananlar, bugün de soldaki birçok parti ya da hareket içinde tekrarlanıp durmaktadır. Dolayısıyla, politika ve yönetim anlayışı, stratejik açıklık, iç hukuka saygı … gibi bu kitapta tartışılan sorunlar alabildiğine günceldir. Buralardaki insan ilişkilerinin, yeni bir toplum ütopyasının, buna bağlı güven, dayanışma ve insanî ilişki biçimlerinin başlangıç tohumlarını taşımaktan uzak oluşu da, yine temel bir alan olarak gündemdedir.
Orhan Silier, Marksist hareketin sorun ve başarısızlıklarını yalnızca dış koşullara bağlamak yerine, içimize de dönmek, yaralarımızı tımar etmek gerektiğini savunuyor. Kültürel şartlanmalarımız, eksiklerimiz, yol ayrımlarında yaptığımız ters patika seçimleri üzerinde durmayı, bunları sistemli bir biçimde tartışmayı, böylece onarımın, değişimin yollarını arayarak yeni bir yükselişe hazırlanmayı öneriyor. 
TÜSTAV’a ve Tarih Vakfı’na bağışlanan, dönemle ilgili, elde başka kopyası kalmamış yüzlerce belgeye dayanılarak hazırlanmış olan bu çalışma,  genç kuşakların sekterlikten, keskinliği marifet saymaktan uzak durma ve mücadelenin her adımında asıl hedefleri gözardı etmeme açısından geçmiş kuşaklardan çok daha başarılı olacağı umuduna destek olmayı amaçlıyor.

Bu makalede, Yön Hareketi, Milli Demokratik Devrim Akımı ve Türkiye İşçi Partisi’nden oluşan Türkiye Sosyalist Hareketi’nin 1960’lı yıllar Türkiye’sinde milliyetçilikle kurduğu olumlu ilişki inceleniyor. Ele alınan dönem (1961–1968), Türkiye’de sosyalizm ile milliyetçilik arasında ilişki kurmanın olumlu ve olumsuz biçimleri bakımından tayin edici önemdedir. Makalede, sosyalist milliyetçilik söyleminin Sosyalist Hareket’in
meşruiyet arayışlarından ve önderlerinin samimi inançlarından kaynaklandığı öne sürülüyor. Bu girişimin, İkinci Dünya Savaşının ardından gelişen anti-emperyalist mücadeleler ve kalkınma yarışı döneminde sol ile milliyetçilik arasında kurulan olumlu ilişki ikliminde boy verdiğine dikkat çekiliyor. Son olarak, sosyalist
milliyetçilik söyleminin Yön Hareketi ile MDD ve TİP arasında bazı kuramsal farklılıklar nedeniyle kendi içinde ayrıştığı vurgulanıyor. Makalede öne sürülen teze göre, doğrusal bir tarih kavrayışına sahip olması, kapitalizmi hedef almayan bir antiemperyalizm perspektifini benimsemesi ve sınıfsal çelişkileri geri plana iterek millete
vurgu yapması, milliyetçi söylemi ilk iki hareketin söyleminin merkezi haline getirmiştir.
Anahtar Kelimeler: Milliyetçilik, sosyalizm, antiemperyalizm, anti-kapitalizm, Türkiye Sosyalist Hareketi.
**
Discourse of Socialist Nationalism in Turkey (1961-1968): Foundations
and Divergences
Abstract

This article provides an analysis of the positive intercourse with nationalism and Turkish Socialist Movement that is made of Yön Movement, National Democratic Revolution Movement and Workers’ Party of Turkey in 1960’s of Turkey. The period (1961-68) which will be debated is having a vital importance in regards of determining positive and negative form of relationship between nationalism and socialism in
Turkey. It is claimed, in the article, that the discourse of socialist nationalism is deriving from seeking legitimacy for the socialism movement and sincere beliefs of its leaders on nationalism. It is pointed out that socialist nationalist attempts are flourished in the era of positive relationship that is developed between antiimperialist struggles and developmentalist competition right after the World War II. Finally, it is emphasized
that socialist nationalist discourse had diverse views on nationalism due to their different theoretical perspectives among Yön Movement, National Democratic Revolution Movement and Workers’ Party of Turkey. The main argument of this article is that it’s linear and progressive conception of history and antiimperialist perspective without targeting capitalism itself and it’s emphasis on nationalist discourse rather
than class conflict has made Yön Movement and Nationalist Democratic Revolution Movement the main figures of nationalist discourse.
Keywords: Nationalism, socialism, anti-imperialism, anti-capitalism, Turkish Socialist Movement.

Bu çalışmanın en temel sorularından biri sosyalistlerin orduya bakışının Türk solunun yapısı, gelişimi ve sonuçta zayıflamasının dinamikleri hakkın­da bizlere bir veri sunup sunmayacağıydı. Ben sunduğunu düşünüyorum. Araştırmada ortaya çıkan önemli bir sonuç 1960'lı yıllar boyunca ordunun rolünün sol içerisindeki temel ayrışma noktasını oluşturduğudur. Ordu üze­rine görüş ve tutumlar, Türkiye solunun hem teorik hem de pratik bakım­ dan en azından bu on yıllık dönem içerisinde bazı zayıflıkları olduğunu gösterdi.

Türkiye’de sosyalist düşünce Osmanlı İmparatorluğu dönemine dayanan, güçlü bir kökene sahip olan ve üzerinde uzun yıllar tartışma yapılmış ve hala yapılan bir düşüncedir. Bu düşünce hakkında yazan çizen kişiler, ideologlar, parti başkanları ve vb. kişiler yıllar boyunca farklı konjonktürlerden etkilenerek çeşitli düşünceler meydana getirmişlerdir. Sınıf ilişkilerine, toplumsal yapıya, değişime ve değişimi sağlayacak yapılara (parti, ordu, parlamento içi, işçi sınıfı önderliği vb.) değişik bakışlar atılmış ve farklı değerler atfedilmiştir.