Sözlü Kültür

Tarih sahnesinde M.Ö. III. yüzyıldan beri varlığını sürdürdüğü bilinen ve dünya coğrafyasının üzerinde ziyadesiyle geniş bir sahaya yayılan Türkler sık sık yurt değiştirmek suretiyle çok çeşitli kültürler ve dinlerle karşılaşmışlar ve etkilenmişlerdir. Bu etkilenmeler dolayısıyla farklı kültür ve medeniyet seviyelerinde hem yerleşik hem de hareket hâlinde yaşamışlardır. Türk milleti, millî karakterini tarihî ve kültürel süreçte mahiyetini değiştirmeden günümüze dek intikal ettirmeyi başarmış, millî geleneğe bağlı bir edebiyat oluşturma ve bu edebî geleneği potansiyelini haiz olmuşlardır. Bu sebeplerle kökleri M.S. III. yüzyıla kadar uzanan bu millî edebiyatı, genel hatlarıyla sözlü edebiyat olarak adlandırmak mümkündür.

Sözlü kültür, devingen olmasına karşın, toplumların kolektif belleğini en iyi yansıtan kaynaklardan biridir. Türk toplumunun (komşu uygarlıklarla kıyaslandığında) uzun bir süre terk etmek istemediği göçer yaşam tarzındaki hareketlilik ile sözlü kültürün hareketli yapısı arasında yapısal bir benzerlik bulunmaktadır. Ong’ın vurguladığı, sözcüklerin ses ile üretildiği esnada kaybolması durumu ile (Ong 2012:47) kışın daha sıcak yerlerde yaşayan Türk oymaklarının ilkbaharda yaylalara çıkmak için harekete geçip kışlaklardan kaybolması birbirine çok benzeyen iki süreçtir. Bu benzerliğin bir sonucu olarak Türk toplumunun mitolojik tasarımlarının yazı ya da plastik sanat ürünleri ile kalıcılaşarak (dolayısıyla dış etkilere kapalı bir biçimde donuklaşarak) yaşaması yerine, kuşaktan kuşağa söz ile aktarılarak hem coğrafyada hem de kronolojide sürekli bir hareket halinde yaşayageldiği söylenebilir. Bu kapsamda Türk toplumunun kolektif belleğini okuyabilmek adına içinde en fazla veriyi barındıran ürünlerin sözlü kültür ürünleri olduğu söylenebilir. Mitolojik bir figür olan Al Karısı’na dair imgelerin en güçlü tasarımlarının da sözlü kültür ortamında geliştiği ve yaşadığı görülmektedir. Geniş bir coğrafyada beliren bu tasarımların XIX. yüzyıldan itibaren araştırmacılar tarafından sözlü kültürden derlenerek metinleştirildikleri görülmektedir. Bu çalışmada, sözü edilen yazılı metin haline getirilmiş ancak kaynağı sözlü kültür olan anlatılarda yer alan Al Karısı figürü betimlenmeye çalışılacaktır. Sözlü anlatı türlerinden mit, efsane ve memoratlarda beliren Al Karısı imgesinin mekânsal ve bedensel nitelikleri tespit edildikten sonra onun insanlarla olan ilişkisi belirtilerek toplumsal yaşantı içerisinde bu figürün ne gibi işlevlere sahip olduğu sorusunun yanıtı aranacaktır.

Bu çalışmanın amacı, Türk sözlü anlatı geleneği içerisinde yer alan yabancılığa dair imajları biçimlendiren stereotiplerin, Türk toplumunun tarihin farklı dönemlerinde kendini tanımlamak için kullandığı kimlikleri içselleştirmesinde ne tarz işlevler taşıdıklarını ortaya koymaktır. Kimliğin de tıpkı kültürün geneli gibi etkileşime dayalı bir yapısının olduğu varsayımından hareketle, sanatsal bir iletişim boyutu da olan folklorun söz konusu etkileşimleri yansıtma gücü açısından, edebiyat gelenekleri ve medyadan daha değerli bir malzeme olduğu düşünülerek ve halk bilimi disiplininin tarihsel süreç içerisinde benimsemiş olduğu epistemolojik tavır göz önünde tutularak kimliğe dair geleneğin ne dediğine eğilmek hedeflenmektedir. Araştırma kapsamında mit, efsane, menkıbe, masal, destan, halk hikâyesi ve fıkra türleri içerisinden belirlenen örnekler, araştırmacıların sahadan derleyerek metinleştirdikleri ürünlerden seçilmiştir. Bu kapsamda XIX. asırdan bu yana konuya eğilen araştırmacıların tekrar tekrar anlattıkları ve sayısı belirsiz olan mitler, 1953 efsane, tip kataloğundan konu dağılımlarına göre seçilen 52 masal, 7 destan, üç menakıpnâme, 14 halk hikâyesi ve 1111 fıkra ele alınıp değerlendirilmiştir. Çalışmada, temeli kimlik araştırmalarınca oluşturulmuş öğretilere dayandırılan bir yorumbilgisi (hermeneutik) yaklaşımı kullanılarak söz konusu stereotipler dört açıdan anlamlandırılmaya çalışılmıştır. Bunlar sırasıyla beden, mekân, ahlaki nitelikler ve berikine bakış şeklindedir. Böylelikle metinleri üreten kitlenin kendi kimliğinin ne olduğuna dair doğrudan ya da dolaylı fikirlerine ulaşılmıştır. İlki tür kavramı, ikincisi de kimlik bilincinin kronolojik dönüşümü olmak üzere araştırmada elde edilen bulguların kompozisyon hâline getirilmesinde iki veçheden yararlanılmıştır. İlksel türler olan mit ve efsanelerde yer alan insan dışı varlıklara dair stereotipler araştırmanın ilk bölümünün konusunu oluştururken; görece daha girift türler olan masal, menakıpnâme, destan ve halk hikâyeleri ise toplumsal kimliklere dair stereotiplerle bağdaştırılarak eserin ikinci bölümünde incelenmiştir. Araştırmanın ikinci bölümünde masal ile sınıfsal kimlik; menakıpnâmeler ile dinsel kimlik; destan ve halk hikâyeleri ile de ulusal kimlik bilinçleri arasında bağlantılar kurulmuştur. “İnsan”, “Müslüman”, “köylü” ve “Türk” olarak kendini gösteren “biz” kümesinin tanımlanmasında kullanılan kimliklerin karşısına konumlandırılan “insan dışı varlık”, “gayrimüslim”, “aristokrat” ve “azınlık” imajlarına dair stereotiplerin üretilmesinin altında yatan temel sebebin, karşıt kümeleri dizayn etmekten ziyade “biz” kümesinin düzenlenmesi olduğu görülmüştür. İlkel dönemlere ait olan demonik imajlardan azınlık imajlarına uzanan süreçteki dönüşüm görülmeye çalışılırken benzer stereotiplerin farklı dönemlerdeki yabancı imajlarının tasarlanmasında kullanılmış olmasıyla karşılaşılması, sabit yapılar şeklinde varlığını koruyan folklorun farklı dönemlerdeki işlevli kullanışlılığını göstermektedir. Bunun yanında toplumsal kimliklerin içselleştirilmelerinde birbirinden ayrılan kavrayışlar da elde edilen bulgular arasındadır. Sonuç olarak kimlik tartışmalarının çözüme kavuşturulmasında folklorun bu işlevli kullanışlılığından faydalanmanın yerinde olacağı görülmüştür.

YEDİTEPE ÜNİVERSİTESİ Uluslararası Türk Kültürü ve Tarihi Sempozyumu, 19 Nisan 2018 - İSTANBUL

Çalışmada sözlü kültür dönemine ait özelliklerin metinler arası, göstergeler arası ve medyalar arası bir sürece girdiği ve medya unsuru olan dizilerde yeniden güncellendiği tespit edilmiştir. Gelişmesi ve özellikle internetin keşfedilmesi ile insanlık için bir kültürel yayılım başlamıştır Bu sebeple halk kültürü ürünleri, kendi toplumu temsil etmeye başlamıştır. Ekmek Teknesi, Diriliş Ertuğrul ve Deli Yürek adlı dizilerin diğer dizilere nazaran daha çok izlenilmesi, reyting rekorları kırmasının temel nedeni, izleyicinin dizilerde kendine ait bir şeyler bulmasıdır. Aynı konuyu ele alan birçok dizi olmasına rağmen, ele alış bakımından söz konusu diziler çok başarılıdır. Bu başarı karakterlerin özellikleri tarafından sağlanmıştır. Türk kültürünü başarılı biçimde izleyici ile buluşturan diziler, günümüze hala tekrar tekrar izlenilmeye devam etmiştir.

Efsane, yüzyıllardır yaşamın içinde olan ve kuşaktan kuşağa aktarılarak günümüze kadar gelen öyküler bütünüdür. Efsane olarak nitelenen ve anlatılan olaylar kimi zaman gerçeküstü, kimi zaman da yaşanmış,
izleri süren olaylara ve kişilere dayanmaktadır. Bu olay ve kişiler genellikle inandırıcı ve olağanüstü özelliklere sahiptir. Belirli bir üsluba ve şekle bağlı olmayan, kaynaklarını genellikle geçmişten alan kısa, yalın, ağızdan ağıza aktarılan ortak halk edebiyatı ürünlerinden birisi olan efsane, geçmişle günümüz arasında bir köprü kurarak, sözlü kültür mirasının aktarılmasına yol açmaktadır.
Çalışmada Erzincan ilinde dünden bugüne anlatılagelen sözlü kültürün yansıtıcısı olan ve Ruhi Kara’nın “Erzincan Efsaneleri Üzerine Bir Araştırma” başlıklı kitabında yer alan “Hıdır Abdal Sultan”
başlıklı efsanede gerçekleşen iletişim boyutları ayrıntılı şekilde incelenmiştir. Adı geçen efsanede sözlü iletişimin; yani karşılıklı yüz yüze yapılan çift yönlü iletişim unsurlarının yer aldığı ve söz konusu iletişimin
Osgood ve Schramm iletişim modeline uygunluk gösterdiği belirlenmiştir. Buna göre sözlü kültürün yansıtıcısı olan “Hıdır Abdal Sultan” efsanesinde kişilerarası iletişimde gerçekleşen çift yönlü iletişimin varlığından söz etmek mümkündür.

Özet Van ilinin kültürel tarihi üzerine notların aktarıldığı makalemiz, Van ilini bir bütün olarak betimlemeyi ve tarihi kalıtlar üzerinden bazı belirlemeler yapmayı hedeflemiştir. Çalışmamız dört ana kısımda incelenmiştir. Birinci bölümde Van ilinin coğrafi konumu ve demografik yapısı ortaya konulmuĢ göç üzerine tespitlerde bulunularak, önemli tarihsel kalıtlar sayısal olarak tespit edilmiĢtir. Ġkinci bölümde Sosyo ekonomik yapı üzerinde saptamalar yapılmıĢtır. Bunu takip eden üçüncü bölümde ise tarihsel bir süreç içinde Van ili ve çevresinin nasıl bir geçmiĢten geldiği tespit edilmeye çalıĢılmıĢtır. Son bölümde ise sosyo-kültürel durum baĢlığı altında; dinsel ortam, etnik unsurların neliği belirlenip bunlarla ilgili tarihsel kanıt sunan mimari yapılar ve onların göstergeleri ortaya konulmuĢ ve kültürel tarihe dair belirlemeler yapılmıĢtır. Abstrac In this article, notes on Van's cultural history, main goal is to define basics of cultural characteristics by using literary and defining historical deposits. Consisting of four chapters, in the article, general structure was explaining. In the first chapter was disclosed numerical datas on geography and demographical facts. In the second part, social-eonomical structure was clearly defined. In the third chapter, historical background of city explained. In the last part, etnicity and religious influences on the whole cultural structure was defined by construction of historical architectural. Giriş Anadolu'nun birçok ili gibi Van da iklimi, tarım ve hayvancılığa uygun coğrafi durumu ve jeostratejik konumu ile önemli bir ilimizdir. Makalemizde Van ilini bir bütün olarak betimlemek hedeflenmiĢtir. Bunun yapılabilmesi için ise coğrafi konumunun belirlenmesinden tarihi kültürel dokunun betimlenmesine kadar geniĢ bir alanda tespitler yapılması gerekmektedir. Bu anlamıyla çalıĢmamızda özetle bu tarz belirlemeler yapılmaya çalıĢılacaktır. Bu belirlemelerin daha geniĢ bir hali daha kapsamlı bir çalıĢmayı gerekli kılmaktadır. Bu anlamıyla çalıĢmamız daha kapsamlı bir çalıĢmanın ön çalıĢması olarak kabul edilebilir. Makalemizde tarihi kalıtlar üzerinden bazı belirlemeler yapmak amacıyla söz konusu kalıtların tespiti üzerinde durulacaktır. Buradan hareketle öncelikle Van ilinin coğrafi konumu ve demografik yapısı belirtilip, göç durumlarının demografik yapı üzerindeki etkileri ortaya konulacaktır. Daha sonra tarihsel kalıtlar sayısal olarak tespit edilip, sosyal ve ekonomik yapı üzerinde saptamalar yapılacak, bu belirlemeler tarihsel bir süreç içinde değerlendirilerek analiz edilecek, son olarak ise sosyo kültürel durum baĢlığı altında, kültür tarihi bağlamında belirlemeler yapılacaktır. Bunun için öncelikle dinsel ortam hakkında belirlemeler yapılacaktır. Dinsel ortamın geçmiĢ çeĢitliliği ve günümüz benzerlikleri üzerinden hareketle tarihsel belirlemelerde bulunulacaktır. Daha sonra etnik unsurların tespiti ve tarihsel dönüĢümün gösterilmesi ile kültürel tarihsel alan hakkında net belirlemeler yapılabilecektir. Bu durum tarihsel kanıt sunan mimari yapılar ve onların göstergelerinin ortaya konulması ile daha da somutlaĢacaktır. ÇalıĢmamız özet mahiyetinde tarihsel kültürel bir betimleme yaparak sonlandırılacak ve Van ilinin kültürel tarihine dair notlar düĢecektir.

Öz: Letaifnameler, Osmanlı dönemi mizah geleneği için çok önemli bir konuma ve işleve sahiptir. Özellikle bu tarz eserlerin XIX. yüzyılda matbaa hurufatı (tipografya) ve taş baskı (litografya) yöntemleriyle basılmaya başlanması, türün geniş bir monografik kabiliyete sahip olmasını sağlamıştır. Ayrıca bu eserler her ne kadar doğası gereği 'yazılı kültür ortamı'na dâhil edilse de esasında 'sözelleştirme'ye bağlı olarak 'sözlü kültür ortamı'na dönük dinamik bir yapının niteliklerini taşımaktadır. Yani bu tarz eserler, bireysel okumanın aktif rol oynadığı durumlarda bile türlü özellikleriyle muhatabını kendi 'bağlamı'ndan tamamen koparamamıştır. Zira bu durum, öncesinde tarihî ve kolektif derinliğe sahip köklü bir 'sözlü kültür ortamı'nın varlığından dolayı bir çeşit zorunluluğa dönüşmüştür. XIX. yüzyıl divan şairi Hasan Nüzhet Efendi'nin kaleme aldığı " Letâ'if-i Esnâf " adlı eser, Osmanlı döneminde okunan latife kitaplarından biridir. Eser, esnaflara dair latifeleri dile getirmenin yanında sözel bazı nitelikleri de bünyesinde barındırmaktadır. Aynı zamanda dönemin dili, folkloru ve etnografyası açısından da önemli bilgileri ihtiva etmektedir. Abstract: Letaifname's have a very important position and function for humor tradition of Ottoman era. Especially, when these products were pressed by typography and lithography, these products had a very wide monographic capability. Although these products thought as a product of written culture, because of verbalizing (telling/reading the text with words), they have the characteristics of oral cultural context's dynamism. So, these products couldn't break off the readers/listeners own-context even individual reading had an active role. This state had an obligatory because of the presence of oral cultural context which has a historical and collective depth. Letaif-i Esnaf was a letaif (anecdote) book, which was written by Hasan Nüzhet Efendi (XIX.th century Divan poet), read at Ottoman era. This book contains some latife's (anecdotes) about artisans and also this book has some characteristics of orality. This book also gives some important information about the language, folklore, and ethnography of that era. Keywords: Humour at Ottoman era, reading humor texts of Ottoman, oral and written culture at Ottoman, Letaifname, Letaif-i Esnaf, Hasan Nüzhet Efendi "

Sözlü kültür ortamı içinde olan Alevi Bektaşi geleneğinin, bilgi aktarma ve açıklama ortamı muhabbetlerdir.
Muhabbetler ruhsal bilginin aktarımının sağlandığı, sembolik yapıya sahip şiirlerin oluşturulduğu,
aktarıldığı ve açıklandığı ortamlardır. Muhabbet ortamı kişilerin karşılıklı etkileşimini gerekli kılar. Bu anlamıyla
kişilerin etkin katılımı ile gerçekleşir. Etkin katılım, katılımcıların ruhsallığı deneyimlemesine, bütünlük
hissinin yaşanmasına imkân sağlar. Bu durum ise ruhsallığın etki alanında olan, bireysel ve toplumsal,
birçok işlevin yerine getirilmesi ile sonuçlanır. Araştırmada yazılı kaynakların yanısıra, muhabbet ortamlarında
bulunan kaynak kişilerin aktardıkları da kullanılmıştır. Makalede ilk olarak Alevi Bektaşi geleneğindeki
muhabbet ortamı tanımlanmıştır; ikinci olarak muhabbet, geleneğin ruhsal yönü olarak belirlenmiş; son
olarak ise muhabbetler ruhsallığın yayıldığı ortam olarak tespit edilmiştir.

ABSTRACT
The atmosphere of explanaining and transmissing knowledge of the Alevi-Bektashi order, which come
from a rich oral culture, are conversations (muhabbet). Conversations are the atmosphere itself whereby spiritual
knowledge is conveyed, some poetry texts with a symbolic structure are constructed, explained and transmitted.
In this sense, conversations are constituted by the participation of individuals. Active participation in
conversaitons allows people to experience spirituality as well as the sense of unity. This leads to the fulfillment
of many functions, individual or social, which are related to the area of spirituality. In this research, written
records as well as the data obtained from the interviews with people who have been to these conversations
are analyzed. In this article, first, the atmosphere of the conversations in the Alevi-Bektashi order is defined,
second, it is argued that conversations constitute the spiritual dimension of the tradition; and lastly conversations
are argued to form the cultural environment by which spirituality is disseminated.
Key Words
Conversation (Muhabbet), Spirituality, Oral tradition, Deyiş (Folk poem), Nefes (Bektashi poem), Alevi-
Bektashi.

Turkish language has a military jargon as in every language. This jargon has been shaped for a very long time and virtually being transformed from generation to generation, once reached a certain age it reveals itself as a different language witnessed by men. It includes abbreviations, determinative groups, compound
verbs and duplicated words which provide a characteristic way of communication isolated from the society. This study is composed of three parts. First part is an introduction which gives basic information about the jargon and related words. Second part includes a comparison of words collected at whichever military service and Filiz Bingölçe’s “Asker Argosu Sözlüğü” and a classification of nouns, verbs and commonly used sentences.
Third part is a conclusion in which the collected data is evaluated. The main purpose of this study is to point on the Turkish military jargon and the evaluate the characteristics of it. In this way an example will be set for similar works and a different side of Turkey Turkish will be handled.

Bu çalışma, sözlü ve yazılı kültür etkileşiminin konuşma ve yazma becerilerine ne şekilde yansıdığını tespit
etmek üzere yapılmıştır. Araştırmada, sözlü kültürün oluşumu ve yazılı kültüre etkisi incelenmiş; tarih
içinde bu yönde girişimleri olan bazı dilbilimciler, toplum bilimciler ve analitik filozofların düşünceleri de
değerlendirilmiştir. Sözlü ve yazılı kültür etkileşimi; konuşmanın ses olarak benimsenmesi, iletişimin medya
olarak kabulü ve bu yönde dil-düşünce ilişkisi ve yine bu durumun kültürlenmeye etkisi çerçevesinde ele
alınmıştır. Sözlü iletişim ile yazılı iletişimin etkileşimi, konuşma ve yazma becerilerinin geliştirilmesinde
sarmal bir döngü izlemektedir. Yazılı kültür, matbaanın icadından bu yana o derece büyümüş ve teknoloji
o denli gelişmiştir ki günümüzde sözlü kültür ikinci bir yenilik geçirerek enformasyona dönüşmüştür. Bu
dönüşüm de, bireyi konuşmadan çok yazılı anlatım becerisini kullanmaya yönlendirmiştir.

This study has been made to determine how the interaction between oral and written culture affects
speaking and written skills. In the research, formation of oral culture and its effect to written culture have
been examined and the thoughts of some linguists, sociologists and analytical philosophers, who have
studied on this issue throughout the history, have been evaluated. The interaction between oral and
written culture has been evaluated as related to the acceptance of speaking as sound, the acceptance
of communication as media tool, relation between language and culture, and the effect of this situation
to acculturation. The interaction between oral communication and written communication is seen as a
convoluted cycle in improving of speaking and writing skills. Written culture have been so expanded since
the invention of printing press, and technology have been so developed, hence oral culture in today has
gotten second innovation and transformed to information. This transformation has directed the individual
to use written expression skill instead of speaking.

Özet İnsanlık var olduğu günden bu yana iletişim vardır. İletişimin devamlılığı da yine insanın varoluşuyla birlikte sözlü kültür ile sağlanmıştır. İnsanlık henüz yazmayı ve teknolojiyi kullanmayı öğrenmeden, konuşmayı öğrenmiştir. En eski iletişim şeklidir sözlü iletişim. Bu anlamda sözlü iletişim ile sözlü kültür arasında sıkı bir bağ bulunmaktadır. Aralarındaki harmoni, günümüze kadar kültürün ve iletişimin taşınmasında etken olmuştur. İnsanlığın binlerce yıllık mirası, yaşamı, deneyimleri, gelenek ve görenekleri; kısacası geçmişi, sözlü kültürün sözlü iletişimle kurulan bağı sonucunda bugüne ulaşmıştır. Mezopotamya toprakları üzerine kurulu olan Mardin, kuruluşundan bugüne pek çok uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Bu durum ona kültürel zenginlik kazandırmıştır. Söz konusu zenginlik ise dünden bugüne sözlü kültürün uzantısı olan sözlü iletişimle aktarılarak gelmiştir. Sözlü kültür unsurları arasında yer alan efsanelerin, mitolojilerin en güzel örneğini de Şahmeran oluşturmaktadır. Şahmeran ve Camısab/Tahmasp arasındaki aşkı anlatan efsane, sözlü kültürün en önemli örneklerinden birisini oluşturmaktadır. Bu çalışmanın amacını sözlü kültürün bir çıktısı olan Şahmeran efsanesinde yer verilen hikâyedeki sözlü iletişim unsurlarını göstermek oluşturmaktadır. Şahmeran efsanenin detaylı bir şekilde incelenmesi sonucunda, adı geçen efsanede sözlü iletişim öğelerinin sıklıkla kullanıldığı belirlenmiştir. Efsanede özellikle sözlü iletişimin bir uzantısı olarak kişilerarası iletişimin varlığı dikkat çekmektedir. Çünkü efsanenin anlatımı boyunca karşılıklı konuşmaların yer aldığı görülmektedir. Bu durum da sözlü kültürün bir öğesi olan efsanede iletişim için gerekli zeminin sözel olarak gerçekleştirildiğini göstermektedir. Bu bağlamda sözlü kültür ve sözlü iletişim arasındaki anlamlı harmoniden söz etmek mümkündür. Bu çalışmada bu durumu Mardin'e özgü Şahmeran efsanesi özelinde 1954 yılında Osgood ve Schramm'ın geliştirdiği çift yönlü iletişim modeli esas alınarak göstermek amaçlanmıştır. Abstract There is a concept of communication throughout human history. Communication is provided by verbal culture with the presence of humankind. Humanity has yet learned to speak and learn to use technology. The oldest form of communication is verbal communication. In this sense, there is a close connection between verbal communication and verbal culture. The harmony between them has been a factor in the cultural and social movement of the day. Thousands of years of human inheritance, life, experience, tradition and customs; in short, the past, the verbal culture has reached today with the result of the link established by verbal communication. Mardin, the city built on Mesopotamian, has been home to many civilizations since its establishment. This gave him cultural wealth. In other words, the richness of the word came from the world through verbal communication, which is an extension of the verbal culture. Şahmeran is one of the most beautiful example of mythologies among verbal culture. It is one of the most important examples of legendary, verbal culture the love between Şahmeran and Camisab / Tahmasp. The aim of this study is to show the elements of verbal communication in the story of legendary Şahmeran, which is an output of oral culture. As a result of detailed examination of the legend, it has been determined that the aforementioned  Bu çalışma, 20-22 Nisan 2018 tarihleri arasında Mardin'de düzenlenen "3. Uluslararası Mardin Kültür ve Medeniyet Kongresi"nde sözlü bildiri olarak sunulmuş ve özet bildiriler kitabında özet şeklinde yayımlanmıştır.

Sözlü kültürün bir öğesi olan atasözleri, insanlığın dünden bugüne biriktirdiği deneyimleri sonucunda ortaya çıkan en değerli unsurlar arasında bulunmaktadır. Atasözleri, yaşanmışlıklar üzerine gerçekleştirilen gözlemler sonucunda söylenen sözler olarak bilinmektedir. Değerini bilenler için yol haritası niteliği taşıyan atasözleri,
topluma ve insana dair pek çok konuda öğüt vermektedir. Çünkü atasözleri uzun yıllar sonucunda bir birikim olarak ortaya çıkmıştır. Bu yönüyle de bir miras niteliği taşımaktadır.
Atasözleri ile dünden bugüne aktarılan bu mirasta iletişime ve kişilerarası iletişime dair ne tür mesajlar verildiğini araştırmak, bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu amacı gerçekleştirebilmek için çalışmada
atasözleri ile ilgili üç kitaptan yaklaşık 8 bin atasözü incelemeye dahil edilmiştir. Bunların detaylı incelemesi sonrasında 147’sinin iletişim ve kişilerarası iletişimle ilgili olan söz söyleme (konuşma), dinleme, dostluk, dış görünüş ve yazı yazma üzerine söylenen atasözleri olduğu belirlenmiştir. 87’sinin söz söyleme-konuşma-dinleme, 4’ünün dış görünüş, 55’nin dostluk-arkadaşlık ve 1’nin de yazı yazma başlığına dahil edildiği atasözlerinde iletişimle ilişkili ne tür mesajlar ve öğütler iletildiği
söylem analizi yöntemiyle açıklanmaya çalışılmıştır. Buna göre yapılan analizde en çok iletişimin en temel özelliklerinden birisi olan konuşma ve dinleme üzerine söylenen atasözlerinin varlığı dikkat çekmiştir.

The attempt of analysis of The Book of Dede Korkut in context of the speech act theory forms the subject of this study. The narratives in the book are composed layers. The transcribers interventions in the copies (Dresden and Vatican) also have been identified. İt can be said that the traditional worldview of the period has been effective on the transcribers interventions. The structure of the oral tradition is different from the vvritten tradition. While the communication is active in the oral tradition (teller-listener), it is passive in the vvritten tradition (authorreader). Therefore sound, voice and memory come to the fore in the oral tradition. A speech, also encodes a meaning of action in the speech act theory. So, "to say something" is also "to do something". There are examples of usage of speechs in the context of the speech act theory in The Book of Dede Korkut. İn this study, a dassification of verbal structure of The Book of Dede Korkut has been tried by using the traditional worldview of Oghuz Turks and the speech act theory for guiding the future studies.
Bu çalışmanın konusunu Dede Korkut Kitabı’nın söz eylem kuramı bağlamında çözümleme denemesi oluşturmaktadır. Kitaptaki anlatılar, katmanlardan oluşmaktadır. Müstensihlerin de nüshalara (Dresden ve Vatikan) müdahaleleri saptanmıştır. Müstensihlerin müdahalelerinde dönemin geleneksel dünya görüşünün etkili olduğu söylenebilir. Sözlü geleneğin yapısı, yazılı gelenekten farklıdır. Sözlü gelenekte (anlatıcı-dinleyici) iletişim aktif iken yazılı gelenekte (yazar-okuyucu) pasiftir. Dolayısıyla sözlü gelenekte ses, sesli söz ve bellek ilişkisi ön plana çıkmaktadır. Söz eylem kuramında bir söz, aynı zamanda bir eylem anlamı kodlamaktadır. Yani, "bir şey söylemek" aynı zamanda "bir şey yapmaktır". Dede Korkut Kitabı'nda söz eylem kuramı bağlamında sözün kullanımına örnekler bulunmaktadır. Bu çalışmada, Oğuz Türklerinin geleneksel dünya görüşünden ve söz eylem kuramından faydalanılarak gelecekteki çalışmalara kılavuz olması için Dede Korkut Kitabı'ndaki sözel yapının bir sınıflandırması denenmiştir.

ÖZET

Bu çalışmada Walter Benjamin’in, “Hikâye Anlatıcısı Nikolay Leskov'un Eserleri Üzerine Düşünceler” adlı makalesindeki hikâye anlatıcılığı ile ilgili görüşleri, Benedict Anderson’ın “Hayali Cemaatler Milliyetçiliğin Kökenleri ve Yayılması” adlı kitabında yer alan ‘Kapitalist Yayıncılık’ anlayışı ile karşılaştırılarak tartışılacaktır. Çalışmanın amacı, başta görsel-işitsel olmak üzere yeni iletişim teknolojilerinin eski anlatım biçimleri üzerindeki etkisini kuramsal çerçeveden değerlendirmektir. Bu bağlamda Kapitalist Yayıncılık anlayışının
Hikaye Anlatıcılığını nasıl sona erdirdiğine değinilecektir.

Anahtar Sözcükler: Hikâye Anlatıcılığı, Kapitalist Yayıncılık, Yeni İletişim Teknolojileri


A COMPARISON OF 'CAPITALIST PUBLISHING' AND 'STORYTELLING': A THEORETICAL VIEW

This research is focused on thoughts of Walter Benjamin on storytelling, based on the article entitled "The Storyteller: Reflections on the Works of Nikolai Leskov" with a comparison of 'Capitalist Publishing' concept that was mentioned in Benedict Anderson's "Imagined Communities: Reflections on the Origins and Spread of Nationalism". This research for that matter aims to assess theoretically the impact of new communication technologies -especially audiovisual- on old storytelling methods.In this scope this paper will try to give insight in what ways Capitalist Publishing undermined and put an end the Storytelling tradition.

Keywords: Storytelling, Capitalist Publishing, New Communication Technologies

Çalışmanın konusunu Fahri Bilge’nin şu an Millî Kütüphane’nin İbni Sina Yazmaları bölümünde bulunan Yz. FB 430 Halk Bilim Derlemeleri, Yz. FB 513 Avsar Âdetleri ve Yz. FB 582 Avsar Boyunun Beyânındadır adlı defterlerindeki Halk Bilimi derlemelerinin okunması ve tasnifi oluşturmaktadır. Derlemelerin hepsi Fahri Bilge’ye aittir.
Çalısmada öncelikle Fahri Bilge ve onun derleyici kimliginden bahsedilmistir. Daha sonra ise Prof. Dr. Dursun Yıldırım’ın köy, kasaba, kent monografisi çalışma planından yararlanarak, Fahri Bilge’nin derlemeleri tasnif edilip incelenmiştir. Bu defterlerdeki derlemeler genel olarak Afşarlarla ilgilidir. Defterlerdeki konuşma ve şiirlerin transliterasyonu yapılmıştır.
Çalışmanın önemli yönlerinden bir diğeri de Fahri Bilge’nin yaptığı derlemeleri oldukça profesyonel bir şekilde ve derlemeleri geleneğin hâlen yaşatıldığı yerlerde yapmasıdır.
Metinlerin içinde Afşar sözlü tarihinin yer alması ise dikkat çekici noktalardan biridir.

ÖZET Sözlü kültür mirası, millî kimlik oluşumu, toplumsal bellek üzerinde ortak değerleri ve temel kültür kodlarını geçmişten günümüze süzer ve geleceğe taşır. Dede Korkut Kitabı da içinde eski Türk inançlarından izler barındırdığı için; Türk inanç ve düşünce sistemlerini, hayat felsefesini ve telâkkisini gözler önüne seren bir kültür ansiklopedisi mahiyetindedir. Bu çalışmanın amacı Dede Korkut Hikâyelerini çevre eğitimi açısından analiz ederek çevre eğitimi pedagojisine kültürel bir bakış açısı sunmaktır. Makale nitel araştırma paradigmasına uygun olarak yürütülmüştür. Veri kaynağını Dede Korkut Kitabı'ndaki on iki hikâye teşkil etmektedir. Dede Korkut Hikâyelerinin analizinde doküman analizi metodu kullanılmıştır. Hikâyelerin her biri içerdikleri tabiat unsurları, tabiatla uyum içinde yaşama, tabiat varlıklarından insana atfedilen özellikler, insandan tabiat varlıklarına atfedilen özellikler kategorilerine göre analiz edilmiştir.

Bu çalışma 2006 yılında yürürlüğe konan ikinci kademe Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın açıklamaları, temel yaklaşımı, genel amaçları ve öğrenme alanları (temel dil becerileri: dinleme, konuşma, okuma ve yazma) üzerine yapılmış eleştirel bir incelemedir. Ele alınan bölümlerden seçilmiş örnekler; içerik, amaç, kullanışlılık ve dönüşüm yönleriyle ayrıntılı olarak değerlendirilmiştir. Öğrenme alanlarının tümü hakkında yorum yapılması yanında asıl hedef noktası konuşma ve yazma becerilerine yönelik hazırlanmış kazanımlar olmuştur. Bu becerilere dair kazanımların programdaki konumu ve işleme mantığı belirlenirken, sözlü ve yazılı kültür etkileşimi de dikkate alınmış ve bu çerçevede oluşan çıkarımlar da karşılaştırılmıştır. Araştırmada ortaya çıkan en önemli sonuç, amaç ve kazanımlar açısından dinlemenin okuma ile konuşmanın da yazma ile eş güdümlü tutulması ve işlenmesi yerine birbirlerinin teyit odağı olarak görülmeleridir.
This study is a critical examining on the explanations, basic approach, general aims and teaching fields (basic language arts: listening, speaking, reading and writing) of Teaching Program of Turkish Course which came into effect in 2006 for secondary stage. The samples seen in the study has been broadly evaluated with its content, aim, usefulness and transformation. It has been not only commented on all of teaching fields but also given acquisitions prepared for speaking and writing skills. While the situation in the program and working style of the acquisitions on these skills have been determined, the interaction between oral and written culture has been considered and the acquisitions as part of these skills have been compared. The most significant result of the research is that basic language arts have seen as affirmation point of each other instead of that listening should be coordinated and worked up with reading and speaking with writing .

Geçmişten günümüze bir gelenek içerisinde varlığını sürdüren anlatılar, insanlık bilincinin ortak mirası olarak kabul edilirler ve insanoğlunun iç dünyasından izler taşır. Bu izler anlatılarda birer motif olarak kendilerini belli eder. Motifler, yapıları gereği bir anlatının çatısını oluşturur. Onlar sayesinde anlatılar bir organizma gibi varlıklarını devam ettirir, yeni anlatıların yaratılmasında birinci dereceden etkin rol oynar. İnsanoğlunun yeryüzüne egemen olma sürecine paralel olarak anlatılar gitgide birbirine benzememeye başlamıştır. Her ne kadar bu anlatıların temaları farklı ve kahramanları çeşitli olsa bile motifler, anlatıcının anlatıyı oluşturmasında birer yapı taşı görevi üstlendiğinden her zaman aynı kalmayı başarır. İşte bu gibi nedenlerden dolayı bir anlatının iyi bir şekilde çözümlenebilmesi için en başta motiflerinin tespit edilmesi gerekir. Bir anlatının motiflerini tespit etmek bir halkbilimci için oldukça kolay bir iş sayılabilir. Ancak anlatılardaki motiflerin belirli bir kurama göre tespit edilmemesi daha sonraki çalışmalar için birtakım zorlukları beraberinde getirmektedir. Bu problemin farkına varan halkbilimci Stith Thompson, Motif-Index Of Folk-Literature (MIFL) isimli eserinde sistematik bir şekilde motifleri tasniflemek için oldukça kullanışlı bir metot geliştirmiştir. Bu eserde kullanılan metot birçok motif araştırıcısı tarafından kabul edilmiş ve daha sonrasında yapılan benzer çalışmalarda kullanılmıştır. Ancak bu metodu uygulama aşamasında araştırıcılar “motifleri metin içerisinde en uygun yerde pratik bir şekilde gösterme, bulunan yeni bir motifi MIFL’daki tematik sıraya göre yerleştirerek bu devasa motif atlasına katkıda bulunma, inceleme sonucunda tespit edilen motifleri kullanışlı bir şekilde anlatı sonunda verme ve çalışma sonunda dizinleme” gibi sorunlarla karşılaşabilmektedir. Bu çalışmanın amacı, bu gibi problemlere çözüm getirmek ve MIFL’a yeni motifler ekleyerek yeni motiflerin de araştırmacılar tarafından görülebilir olması yolunu kolaylaştırmaktır. Çalışmada ilk önce Thompson tarafından geliştirilen, motifleri alfabetik sıraya göre 23 ana başlık altında tasnifleme ve bu tasnifi yaparken de genelden özele doğru motifleri bir sayısal düzen içerisinde kodlama metodunun temel çalışma ilkesi hakkında bilgi verilmiştir. Daha sonra eldeki verilerden hareketle metodun artıları ve eksileri üzerinde durulmuş, özellikle Türk anlatıları için bu metodun uygulanabilirlik durumu hakkında görüş bildirilmiş, bu metodun uygulanmasında karşılaşılan bazı sorunlara çözüm önerileri getirilmiştir. Öneriler, bir yönerge biçiminde 7 madde altında toplanmıştır: 1. Motiflerin anlatı içerisinde kullanıldıkları yerde MIFL’daki kod numaralarıyla gösterilmesi. 2. MIFL’da yer almayan bir motifin yeni bir motif olduğunun belirtilerek gösterilmesi. 3. MIFL esasında motif incelemesi yapılan anlatıda onda bulunmayan benzer motifleri tasniflemek için üst madde açılması. 4. Anlatıda birden fazla kullanılan motifin en belirgin şekilde geçtiği yerde gösterilmesi. 5. Anlatıda motiflerin durağan olarak isminin geçtiği yerde değil, özelliği gereği harekete geçtiği veya gücünü kullandığı yerde gösterilmesi. 6. Motif incelemesi yapılan anlatı veya anlatılar için dizin oluşturulması. 7. Dizin kısmında toplu olarak verilen motif bulgularının motif sıklık çalışmalarında kullanılması. Bu maddelerle ilgili bilgilerden sonra örnek değerlendirmeler her maddenin altında uygulamalı olarak gösterilmiştir. Çalışma sonunda da bu metodun uygulamasında önerilen düzenleme ve eklerin işleyişi, tam bir masal metni üzerinde gösterilerek uygulama yapılmıştır.

The narratives that exist in a tradition from the past to the present are regarded as the common heritage of human consciousness and carry traces from the inner world of human beings. These traces manifest themselves as motifs in narratives. Motifs make up the roof of a narrative by their nature. Thanks to them, narratives continue their existence as an organism and play an active role in the creation of new narratives. In parallel with the process of mankind's domination on earth, narratives have become increasingly unlike each other. Although the themes and heroes of these narratives are different, the motifs always remain the same as they serve as building block in the creation of the narrative by the narrator. Thus, the motifs of the narrative must first be determined in order to be able to analyze a narrative properly. Determining the motifs of a narrative can be a very easy task for a folklorist. However, the fact that the motifs in narratives are not determined according to a certain theory brings along some difficulties for later studies. Recognizing this problem, the folklorist Stith Thompson has developed a pretty useful method in his work titled Motif-Index of Folk-Literature (MIFL) in order to classify the motifs in a systematic way. The method, employed in this work, has been accepted by many motif researchers and has been used in similar studies done afterwards. However, in the implementation phase of this method, researchers may encounter some problems such as "showing the motifs in a practical way in the most appropriate place within the text, contributing to this huge motif atlas by placing the motifs in accordance with the thematic order in the MIFL, presenting the motifs identified as a result of the review adequately at the end of the narrative, and indexing them at the end of the study". The aim of this study is to find solutions to such problems and add new motifs to MIFL to facilitate the way that new motifs can be seen by the researchers. This study first introduces the basic working principle of the method developed by Thompson, which is used to classify motifs under 23 headings in alphabetical order and code them from general to specific in numerals. Then, on the basis of the available data, the pros and cons of the method were emphasized, an opinion was presented about the applicability of this method especially for the Turkish narratives, and solutions were proposed to some problems encountered in the implementation of this method. These suggestions are listed under 7 items in the form of a guideline: 1. Featuring motifs with their code numbers in MIFL, where they are used within the narrative. 2. Demonstrating that a motif not included in the MIFL is a new motif. 3. Opening an additional item to classify similar motifs not found in the narrative subject to MIFL based motif analysis. 4. Displaying the motifs used more than once in the narrative in the most appropriate place within the text. 5. Showing motifs where they act or use their power in the narrative rather than where they are stationarily mentioned. 6. Creating an index for the narrative or narratives subject to the motif analysis. 7. Using the motif findings presented in the index part collectively in motif frequency studies. After giving information on these items, the sample evaluations are demonstrated in practice under each item. At the end of the study, the proposed arrangement in the implementation of this method and the functioning of the additional motifs were shown on a full folktale text.

Yaşamın başlangıcından günümüze insanın etrafında gelişen durum ve olayları anlamlandırma çabası, içinde bulunduğu duygu durumları, tehlikelerden korunma ihtiyacı çeşitli inançların oluşmasında etkilidir. Bu inançlardan biri de kökleri kadim zamanlara dayanan nazardır.
Nazar, yaşadığı dünyayı keşfetmeye başlayan insanın içinde bulunduğu merak, korku, kaygı ve belirsizlik gibi hislerin bir sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Çevresini gözlemleyen insan, bazı kişileri ve nesneleri diğerlerinden ayrı bir konumda değerlendirmiş ve onların farklı bir gücü olduğuna inanmıştır. Bunları kimi zaman çeşitli duyguları bastırmak kimi zaman da içinde bulundukları durumu iyileştirmek için kullanmıştır. Bu tip etkenlerle şekillenen inançlar, toplumun bir araya geldiği ortamlarda kişiler arası etkileşimden güç alarak kuşaktan kuşağa aktarılmıştır.
En eski zamanlardan itibaren yaşamın akışı içinde yer alan nazar, atasözü ve deyim gibi sözlü kültür ürünlerinde de varlık göstermiştir. Geçmiş ile günümüz arasındaki bağı kurma, kültürün sürekliliğini ve kalıcığını sağlama gibi işlevlere sahip olan sözlü kültür ürünleri arasında yer alan atasözleri ve deyimler, geçmiş kuşakların bilgi birikiminin, etkileşimin ve deneyimlerinin aktarılmasına yardımcı olur.
Bu çalışmada Ömer Asım Aksoy’un Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I-II adlı eserinden seçilen örneklerden hareketle nazar, kültür tarihi ve gündelik yaşam içindeki uygulamalar dikkate alınarak açıklanacaktır.

Bir önceki yüzyılın ikinci yarısından itibaren etkili olmaya başlayan sosyal tarihçilik anlayışıyla yerel tarih ve mikro tarih gibi yeni kavramlar ortaya çıktı. Böylece tarihin kapsamı ve kaynakları genişlerken yeni problematiklere karşı farklı metodolojiler de gelişti. Bu sözlü tarih görüşmeleri mekânsal ve dönemsel bir kısıtlılıkla Beyazıt’ta bulunan Sahaflar Çarşısı’nın değişimini genel tarih yazımı ile yerel tarihin sözlü kaynaklarını hemhal ederek ortaya koymayı amaçlayan “Sahaflar Çarşısı’nın Kültürel, Mekânsal ve Sosyal Değişimi” adlı makalemiz için gerçekleştirildi. Görüşmelerde çarşıya kültürel bir mahiyet kazandıran değerler, alt/üst mekân ve kurumlarla ilişkiler sorgulanarak çarşının geçirdiği evreler yerel yönetim uygulamaları, kent planlamalarındaki hatalar, kentin yeni merkezleri, sahaflık kavramındaki anlam kayması, çarşının eski ehil sahafları ve onların mahiyetleri, toplumsal ve kültürel manada ülkede yaşanan değişim, esnafın maddi kaynak ve yeni alanları ile çarşının günümüzdeki umumi manzarasına ilişkin sorular yöneltildi. Bu noktada Prof. Dr. Feza Günergun ve Dr. Şeref Etker’le kayıt alınmayan bir görüşme yapıldı. Bu yazımda ise İstanbul Sahhaflar Çarşısı Derneği Başkanı Adil Sarmusak, Beyoğlu sahaflarından Halil Bingöl, günümüz kitapçı esnafından Mustafa Türkmenoğlu, Fuat Sulay ve çarşı girişini mesken tutan işportacı Hasan Özkaynak’la yapılan görüşmelere yer verildi

Latife Tekin’in Berci Kristin Çöp Masalları romanında sözlü kültür insanları olan Çiçektepelilerin hikâyeleri, yaşam tarzları, inanışları ve bunların zaman içinde nasıl değiştiği anlatılır. Bu yazıda Çiçektepelilerin sözlü kültürden yazılı kültüre geçişi sırasında geçirdiği, bilge tipinin yaşlı kişiden okumuş kişiye doğru değişimi Walter J. Ong’un Sözlü ve Yazılı Kültür adlı eserinden yararlanarak irdelenecektir. Öncelikle Çiçektepe’deki bilge tipinin çıkışı ve insanların neden onları bilge olarak kabul ettiği tartışılacaktır. Daha sonra, gelişen olaylar sonucu yaşlılık ve bilgelik kavramlarının birbirinden ayrılması ve farklı bilge tiplerinin ortaya çıkmasına değinilecektir. Ardından, yazılı kültüre yaklaştıkça bilge tipinin nasıl farklılık gösterdiği ele alınacaktır. Böylelikle, bilgeliğin yaşlılıkla bağını kopardığı noktanın sözün etkisini yitirdiği nokta olduğu ortaya koyulacaktır.

Toplumlara yaşama arzusu veren kimlik bilincinin kazanılması ve korunmasında kültürel kodların son derece önemli olduğu bilinmektedir. Bireyleri birleştirerek onları bir ulus haline getiren fikirlerin en önemli kaynaklarından biri sözlü anlatı geleneğidir. İnsan, tarih boyunca diğer canlılardan ayrılmıştır ve daima bu ayrılan yönleri ile tanımlanmıştır. Antropologların insanı tanımlarken onu diğer hayvanlardan ayırmak adına kullandıkları kavramlardan biri, halkbilimcileri oldukça yakından ilgilendiren Homo Narrans (Anlatıcı İnsan) kavramıdır (Niles 1999:3). Bu teoriye göre insan, hikâyeler anlatarak kendini ve evreni kavramaya çalışmaktadır. Bu hikâyeler bir yandan onları üretip tüketen bireylerin bir toplum haline gelip örgütlenmelerine olanak sağlarken öte yandan da söz konusu toplumun insan ve evren hakkındaki düşüncelerinin ambarı olma niteliğini taşımaktadır. Mit, efsane, masal gibi sözlü anlatı ürünlerinin grup kimliğini pekiştirici güçleri farklı araştırmacılar tarafından ele alınmış bir meseledir (Assmann 2015:99). Dolayısıyla bir toplumu anlamanın en iyi yolu onun edebi metinlerine bakmaktır. Homo Sapiens‟in yazıyı icat etmeden önceki dönemlerde bilgiyi muhafaza etmesi, düzenlemesi ve aktarması, sözlü anlatı geleneği sayesinde gerçekleşmiştir (Ong 2012:166). Toplumların sözlü anlatı gelenekleri yazılı edebiyat geleneklerinden daha eski olduğu için arkaik çağlardan kopup gelen düşünceleri okuyabilmenin en iyi yolu, bu geleneğe dair metinleri ele almaktır.  Sözlü anlatı geleneği içerisinde masallar, Türk masalları içerisinde de Billur Köşk Masalları büyük bir öneme sahiptir. Bu masal kitabı, halkbiliminin çalışma kadrolarının1208 hemen hepsine dair barındırdığı ayrıntılarla Türk kültürünün geleneksel yapısını en iyi yansıtan metinlerdendir. En eski yazılı nüshası XIX. asra dayanan Billur Köşk adlı eser, derleyicisi belli olmayan ve içinde on dört adet masal metni barındıran bir yapıttır. Söz konusu eser farklı dönemlerde farklı kişiler tarafından yeni harflere aktarılıp tekrar basılmıştır. Çalışmamızda Tahir Alangu‟nun 1961 yılında Billur Köşk Masalları adıyla yayımladığı metin temel alınmıştır. Bu eser içerisindeki masallarda doğrudan ya da dolaylı olarak toprakla bağıntılı olduğu düşünülen imgeler tespit ve tasnif edilip; kimlik, ötekilik ve mekân kavramları ekseninde çözümlenmeye çalışılmıştır. Çözümleme esnasında psikanalitik yöntemin savunucularından olan Jung ve Rank gibi uzmanların görüşleri ışığında yorumsamacılık yöntemi temel alınmıştır.

ÖZET: Şanlıurfa’nın köklü geleneklerinden biri olan heket söyleme geleneğinin ilk olarak ne zaman başladığı bilinmese de bu gelenek, elektriğin olmadığı dönemlerde, özellikle geceleri, ev halkının hoşça vakit geçirebilmelerini sağlayan hem eğlenceli hem de kültürel bir yol olmuştur. Radyo, televizyon ve diğer teknolojik aletlerden henüz faydalanılmaya başlanmadığı dönemde Şanlıurfa’nın sözlü kültürü oldukça canlıdır ve heket söylemek de oldukça yaygındır. Bu dönemde heketçiler ev ev gezer ve her evde hürmet görür. Ev sahipleri tarafından evlerinin başköşesine oturtulan heketçiler yedirilir, içirilir ve gece de o evde misafir edilir. Hem büyükleri hem de küçükleri anlattıkları ile etkisi altına almayı başaran heketçilerde çok özel bir yetenek olduğu açıktır. Heketleri o kadar gerçekçi anlatırlar ki dinleyenler bu heketin yaşanmış olduğunu sanır. Hem onların heket söylemelerine hem de ev sahipleri tarafından çok iyi ağırlanmalarına özenen kişiler de heketçi olmak için uğraşmıştır ve böylece heket söyleyenlerin sayısı da artmıştır. Bu da bir geleneğin doğmasını sağlamıştır.
Bu bildiri, hem hikâyelerden hem de masallardan çeşitli unsurları bünyesinde barındıran ama Şanlıurfa’ya özgü olan heket söyleme geleneği hakkında yapılan bir araştırmanın ürünü olarak yazılmıştır. 

Anahtar Kelimeler: Şanlıurfa, heket, heketçi, hikâye, masal

ABSTRACT: It is not known when Şanlıurfa's long-standing tradition of heket telling begins, but this tradition has become a way of fun and a cultural thing, especially during the days when there is no electricity, particularly at night, allowing the household members to have a good time. In the period when radio, television and other technological instruments have not yet been utilized, Şanlıurfa's verbal culture is very lively and it is quite common to tell heket. At this time, the heket tellers visit every house and are treated with respect in each one of them. The heket tellers who are settled by their hosts in the seat of honour of their houses are fed, treated well and are hosted in that house at night. It is obvious that heket tellers, who have succeeded in influencing both adults and young people with what they told, have a very special ability. The hekets are so realistic that listeners think that heket has really happened. People who aspire to heket tellers way of telling hekets and to the way they are treated by the hosts have also struggled to become heket tellers themselves and thus the number of heket tellers has greatly increased. This has made a tradition come true.
This paper is written as a product of a research on the tradition of heket-telling which is unique to Şanlıurfa but also contains various elements from both stories and fairy tales.

Keywords: Şanlıurfa, heket, heket teller, story, fairy tale

Öz Her milletin, derinliği, eskiliği, yeniliği tartışılmaksızın sosyal hayat içinde var olan veya izleri görülen kültürel kodları bulunmaktadır. Bu kodlar, en eski çağlardan beri toplumsal algıyı yöneten ve yönlendiren gizli işlevlere sahiptir. Halkbiliminin inceleme alanına giren her ürün aslında ait olduğu milletin; hayata bakışını, algısını, felsefesini, inancını, müziğini, estetik anlayışını, topyekûn kültürel kodlarını taşıyıp yansıtmaktadır. Fakat sözel edebiyat ürünü olan atasözlerinin diğer türlere göre toplumsal kimliği inşa ve toplumsal algıya etki bağlamında daha belirgin bir işlevi olduğu düşünülmektedir. Atasözleri, kadim zamanlardan bu yana oluşmuş tecrübelerin aktarılmasında, ataların da içinde yaşadığı sosyo-kültürel ortamın getirileri dâhilinde ortaya çıkmış ve sosyal psikolojiyi de yansıtan vazifeler üstlenmiştir. Bu açıdan bakıldığında çalışmada, atasözlerinin incelenebileceği onlarca husus arasından 'kadın' ve 'kadın algısı' eksenli bir konu tercih edilmiştir. Türk kültüründe kız (bekâret olgusu) ve kadın algısı her zaman var olmakla birlikte, anaerkil bir yapıdan ataerkil yapıya geçiş serüveninde kadının konumu ve toplumun kadın algısı değişip dönüşmüş, toplumsal hayatla birlikte farklılaşmış, bu değişim atasözlerine de yansımıştır. Buradan hareketle en eski kaynaklardan başlamak üzere atasözü kitapları, derleme kayıtları taranmış ve konuyla ilgili atasözleri belirlenmiştir. Çalışmada, elde edilen veriler, 'toplumsal bellek'-'kültürel bellek' ekseninde değerlendirilerek, atasözlerinin kız-kadın kimliğinin inşası ve algılanması bakımından taşıdığı mesajlar ile toplumun bilinçaltına etki ediş şekli çeşitli açılardan irdelenmeye çalışılmıştır. Abstract Every nation has its cultural codes that are present in their social lives. These codes have hidden functions that manipulate and manage social perception since the earliest times. Every product that belongs to the field of study of folklore actually is about the nation; reflects the gaze of life, perception, philosophy, belief, music, sense of aesthetics, and total * Bu makale, Motif Vakfı'nın (13-15 Mart 2015) Şanlıurfa'da düzenlediği Halk Kültüründe Kadın Uluslararası Sempozyumu'nda sunulmuş, basılı olmayan bildirinin genişletilmiş şeklidir. Gönderim Tarihi / Sending Date: 28/02/2018 Kabul Tarihi / Acceptance Date: 22/03/2018 __________

ÖZ: Bu çalışmada Türk toplumunun sözlü anlatı türleri olan efsane, menkıbe, destan, halk hikâyesi ve fıkra örnekleri içerisinde yer alan Hıristiyan imajına dair veriler saptanarak değerlendirilmiştir. Hıristiyan imajı; beden, mekân, ahlaki nitelikler ve anlatılardaki asıl kahramanlarla kurulan ilişki biçimleri üzerinden ele alınmış ve söz konusu imajın anlatıda üstlendiği işlevlere ulaşılması hedeflenmiştir. Hıristiyan imajının, diğer dinsel kümelere dâhil edilebilecek ötekiliğe dair imajlara nazaran daha görkemli bir biçimde Türk anlatı geleneği içerisinde kendine yer bulduğu söylenebilir. Bunun yanında söz konusu imajın özellikle destan gibi çatışma temasının yoğun olarak işlendiği örneklerde ve dinsel kimliğin örgütlenmesi amacı ile belirginleşen menkıbe gibi türlerde yoğunlaştığını söylemek mümkündür. Sembolik bir kirlilikle bağıntılı olarak korkunç ve tehlikeli kabul edilen Hıristiyan imajının pejoratif niteliklerinin, anlatıların üreticisi ve tüketicisi olan kitlenin karşıt grupla girişeceği mücadelenin meşru bir zemine konumlandırılmasına katkı sağladığı söylenebilir. Buna koşut olarak Türk anlatı geleneğindeki Hıristiyan imajının Müslümanların olumlu niteliklerine dair fikirlerin gösterilmesi açısından araçsallaştırıldığı da eklenebilir.
Anahtar Kelimeler: Anlatı, Hıristiyan, kimlik, imaj, stereotip.

ABSTRACT: In this study, the data about the image of Christianity was determined and evaluated from the examples chosen from the legend, religious legend, epic, folk story and jokes which are the oral narrative types of Turkish society. Christian image is dealt with its body, place, moral qualities, and the relationship between the main heroes in the narratives and discussed through the characteristics of the image and the functions undertaken in the narrative. It can be said that the Christian image finds its place in the Turkish narrative tradition more gloriously than the images of otherness that can be included in other religious clusters. In addition, it is possible to say that the image in question is concentrated especially in examples where the theme of conflict is intensively studied, such as the epic, and in the genres such as the Religious legend, which becomes evident for the organization of religious identity. It can be said that the pejorative qualities of the Christian image, which is regarded as dreadful and dangerous in connection with symbolic pollution, contribute to the positioning of the struggle that the producer and consumer of the narratives will engage with the opposing group on a legitimate basis. Parallel to this, it can be added that the Christian image in the Turkish narrative tradition is instrumentalized in terms of showing ideas about the positive qualities of Muslims.
Keywords:  Narrative, Christian, identity, image, stereotype.

One of the fading colors of Batman is the Yezidis. Not long ago, Turkey’s most crowded Yezidi population lived in Batman and especially in the villages of Beşiri. Oğuz and İkiköprü Towns, and Onbaşı, Deveboynu, Kuşçukuru, Yolkonak, Uğurca, Üçkuyular, Kumgeçit, Uğrak and Kurukavak (Hamduna) Villages, and Ekinciler and Meydancık hamlets of Beşiri, and Yolveren Village of Batman are known as Yezidi villages. The Muslim people there thought that Yezidis believed in Satan, which caused them to be prejudged, oppressed, and excluded from the society where they lived together with the Muslims. Therefore, in the last 20-30 years most of the Yezidis from Turkey immigrated to European countries such as Belgium, France and especially Germany. With a population of less than 500 all over Turkey, The Yezidis are a very small number in Batman, in fact they’re about to disappear there.
The Yezidis call themselves “Ezidiyan” and “Ezidi” and after 1930s they also used the term “Yezidi”. It is known that the word Yezidi is derived from the Kurdish word “ezdam”, which means “creator of me”. There are four different views to describe the Yezidi: a religious sect deviated from Islam; the original and former religion of the Kurdish as a continuation of Zoroastrianism; a Turkish belief dating back to Central Asia, and finally a belief consisting of a combination of various religions. Because only those who are born as Yezidis are called Yezidis, it is also considered as an “ethnic religion”. Yezidis speak Kurdish but Yezidism is a religious community without a national identity. The facts that Yezidis follow the belief of Assyrian cult of the sun; Sheikh Adi is an Arabic dervish from Lebanon and his first believers are the Arabic; Yezidi Sheikh Muaviye bin İsmail suggests that his ancestors are Assyrians; and most of the Yezidis’ language is Kurdish all prove that Yezidism is a synthesized belief rather than a national identity. One can see traces of many religions and beliefs in Yezidi belief. It is considered that in Yezidism, worshipping the sun and the moon has passed to the Yezidi belief from idolatry; dualism from Zoroastrianism; baptism, blessing ritual and wine drinking from Christianity; circumcision, fast and sacrifice from Islam. Yezidis and Sabians have some features in common especially in terms of worship such as three time prayer. Sheikh Adiy bin Misafir, an originally Arabic muslim religious functionary, is deemed as the founder of Yezidism.
Yezidis’ religion, which is different with its structure from the other religions in Mesopotamia, and all their cultural narratives are based on oral tradition. Yezidis’ oral tradition and Kurdish Muslims have both similarities and definite differences. Strans (songs accompanied by music) and Kilams (songs with various themes sung by bards (Dengbejs) – performers) are among notable sources of Yezidi culture.

Öz Ahmet Hamdi Tanpınar, Osmanlı Devleti'nin son, Cumhuriyet'in ilk dönemi arasında, kültürel ve siyasi değişim dinamiklerinin ortasında yaşamış özel bir sanatçı ve düşünürdür. Sadece bir yazar ya da öğretim elemanı olarak adlandırılamayacak kadar özel biridir. Anlatısının derinliğini ve zenginliğini kültürel belleğin tüm mekanizmaları ve imkânları ile tesis etmiştir. Bunu hikâye kurgulamanın imkânlarından çok dilde aramış ve başarmıştır. Hatırlama mekanizmalarını halkbilimsel anlamdaki dil ve kültür varlığından (mitik düşünce, gelenek vb.) bir düş işçiliğine doğru yetkin bir şekilde evirmeyi başarmıştır. Bu çalışmanın birinci bölümünde hatırlamadan hayale doğru bir sürek içerisinde Tanpınar estetiğini oluşturan temel damarlardan bahsedilecektir. Bunun içinde romanlarını ve hikâyelerini hatta makalelerini bile inşa eden şiir düşüncesi üzerinde özellikle durulacaktır. Keza onun estetiğinde romanını, hikâyesini ve felsefesini kuşatan en temel bazen de yegâne unsur şiirdir. İkinci bölümde Ahmet Hamdi Tanpınar'ın estetik zihin dünyasının ve belleğinin temellerini oluşturan sözlü kültür kaynaklarının birkaçından bahsedilecektir. Bu sözlü kültür kaynaklarıyla Tanpınar'ın kurmuş olduğu ilişki üzerinde durulacaktır. Bu bağlamda özellikle büyükannesi ve ‚meşk hafızası‛nın önemine değinilecektir. • Anahtar Kelimeler Ahmet Hamdi Tanpınar, hatırlama, sözlü kültür, kültürel bellek, halkbilimi. • Abstract Ahmet Hamdi Tanpınar is a special artist and an intellectual lived in changing cultural and political dynamics in the last period of Ottoman Empire, first period of Republic of Turkey. He cannot be named only as a writer or instructor. He has founded the profound and wealth of his narration with all the mechanisms and possibilities of cultural memory. He searched and achieved with the possibilities of language over fiction possibilities. He carried out to invert language and cultural existence (in folkloric definition as mythic thought, tradition etc.) to a dream workmanship. In the first part of this work, the core of Tanpınar's aesthetics will be mentioned in duration from reminiscence to imagination. This core will be dwelling on his poetics that build his novels, stories

ÖZ Gerçek olayların veya kişilerin farklı boyutlarda işlenmesi, sözlü kültür ürünlerinin tabii sonucu-dur. Buna bir örnek de Manas Destanı'ndan verilebilir. W. Radloff tarafından derlenen varyantta çok kısa hatlarla işlenen Aykoco isimli yardımcı kahraman, Sagımbay Orazbakov varyantında oldukça detaylı bir şekilde yer almaktadır. Aykoco, hem aynı kahramanın sözlü gelenek çerçevesinde farklı varyantlarda na-sıl işlendiğine hem de gerçek kişilikten sözlü kültür kişiliğine nasıl geçildiğine ve bu kahramanlara nasıl bir misyon yüklenebileceğine iyi bir örnektir. Aykoco'nun kimliği, destanda Ebu Nasır Samânî olarak açıklanmaktadır. Bu isim, art zamanlı olarak değerlendirildiğinde Ebu Nasır Samânî'nin, Satuk Buğra Han zamanında yaşamış dinî bir şahsiyet olduğu görülmektedir ancak onuncu yüzyılda yaşamış olan bu dinî şahsiyetle, destandaki Ebu Nasır Samânî'nin bir edebiyat tarihçisi bakış açısıyla değerlendirilme-si mümkün değildir. Adında yer alan " ay " sözü dolayısıyla mitolojik özelliğe, " koco " sözü dolayısıyla da bilgelik özelliğine sahip efsanevi bir kahramana dönüşen Aykoco'nun, Walter J. Ong'un " sözlü kültür " teorisiyle açıklanabilmesi mümkündür. Sözlü kültür teorisi doğrultusunda yaratılan Aykoco, Manas'ın erginlenmesi sürecinde yaşlı bilge erkek kişiliğiyle doğaüstü yardımcı olarak rol almakta ve Manas ile peygamber zamanı arasındaki bağlantıyı da kurarak yedinci yüzyılın başından onuncu yüzyıla uzanan ve bilincin gerçekçi çizgilerinin ötesine geçen bir misyonu yerine getirmektedir. Manas, Ebu Nasır Samânî/ Aykoco ile ve onun olağanüstü şartlarda ulaştırdığı emanetler vasıtasıyla, kültürel belleğin de katkısıyla, gelenekte yer alan Ahmet Yesevi, Battal Gazi benzeri sözlü kültür kahramanları gibi, dünyaya geleceği peygamber zamanında dahi bilinen kut sahibi bir kahraman hüviyetine bürünmektedir. Dolayısıyla, Ebu Nasır Samânî, Aykoco'ya dönüşen ismiyle, destanda yer alan fiziki ve işlevsel özellikleriyle, tarihte yaşa-mış gerçek bir dinî şahsiyetin, yardımcı efsanevi bir kahramana yansıma örneğidir. Anahtar Kelimeler Sözlü kültür, Ebu Nasır Samânî, Aykoco, kahraman, dönüşüm. ABSTRACT Processing the real events or persons in different aspects is a natural result of the oral culture products. An example of this can be found in the Epic of Manas. In the variant compiled by W. Radloff, the second hero named Aykoco who is processed shortly appears in details in the variant of Sagımbay Orazbak uulu. Aykoco is a good example for both how the same hero was processed in different variants within oral traditions and how the real personality converts into an oral culture personality and how a mission can be given to these heroes. Aykoco's identity is defined as Ebu Nasr Samânî in the epic. When this name is considered diachronically, it is seen that Ebu Nasr Samânî is a religious personality who lived in the period of Satuq Bughra Khan, however, it is not possible to consider this religious personality who lived in the 10th century and Ebu Nasr Samânî in the epic with the perspective of a literature historian. It is possible to explain Aykoco, who turns into a legendary hero with its mythological character due to the word " ay " and a man of wisdom due to the word " koco " in its name, with Walter J. Ong's " oral culture " theory. Aykoco, which was created in accordance with oral culture, takes role as a supernatural helper with its personality of wise old men in the period of Manas' passage and it performs a mission which extends to the tenth century from the beginning of the seventh century by making the connection between Manas and prophet beyond the realistic lines of consciousness. Manas gains the identity of a blessed hero which is known to come to the earth even in the period of the prophet like the oral culture heroes such as Ahmet Yesevi, Battal Gazi mentioned in the tradition with the contribution of the cultural memory and through the relics conveyed in extraordinary conditions by Ebu Nasr Samânî /Aykoco. As a result, Abu Nasr Samânî is an example of reflection of a real religious person who lived in the history and converted into a helper legendary hero with its name turning into Aykoco and its physical and functional features given in the epic and its miracles.

Kırım coğrafyasındaki yer isimlerinden Kırım sözlü edebiyatı mahsullerine kadar her şey en ince detayı ile Cengiz Dağcı’nın romanlarında bulunmaktadır. Cengiz Dağcı, romanlarında kullandığı dil aracılığıyla bir tarih kurmuş, bir kimlik inşa etmiştir. Bu cümleden Kırım Tatar Türklerinin manevi dünyasında yaşayan bir değer olan ve 19. yüzyılda yaşamış, döneminde Çar’a karşı mücadele etmiş, adilliğiyle ünlü, haksızlık karşısında gözünü budaktan sakınmayan Kırım Tatar halk kahramanı olan Alim Azamatoğlu ile ilgili yansımaların Cengiz Dağcı’nın romanlarında çeşitli vesilelerle yer almaktadır. Cengiz Dağcı başta Onlarda İnsandı ve Badem Dalına Asılı Bebekler adlı romanları olmak üzere birçok eserinde bahse konu efsaneye doğrudan ve dolaylı olarak yer vermiştir. Mesela Onlarda İnsandı romanında, doğum sancıları içinde baba evine gelen Ayşe, orada doğum yapar. Selim doğuma şahit olur ve bebeğin göbeğini keser. Ayşe yeni doğan bebeğinin adını Alim koyar ve Selim’den alıp kaçırmasını ister. Bebeği paltosuna sarıp kaçıran Selim bebeğin yüzünü açar, parmağıyla yanağını okşadıktan sonra bebeğin başını tekrar örter, kendi başını kaldırıp, yüksek çamlara bakarak yavaş bir sesle “Alim Aydamak” türküsünü söyler. Badem Dalına Asılı Bebekler romanında ise Haluk’un annesiyle aralarında, efsane kahramanı Alim Aydamak’la ilgili olarak bir konuşma geçer. Bu türden kullanımlar Cengiz Dağcı’nın genelde halk kültüründen, özelde efsanelerden de beslenmiş olduğunun göstergesidir. Bu bildiride Cengiz Dağcı’nın iki romanında yer verilen Alim Aydamak Efsanesi ile ilgili arka plan üzerinde durulacaktır.
Anahtar Kelimeler: Cengiz Dağcı, Kırım, kimlik, halk kültürü, efsane.

It can be said that there was no compulsory-formal education before the Industrial Revolution. However, people had experience in nutrition, shelter and clothing. Oral culture is the name of gaining experience by seeing and hearing from the immediate environment. In the extended family, adults are in the center of the house; they are effective in transferring past accumulation. The Industrial Revolution increased the migration from village to city. The extended family began to disintegrate. In early time of Indusrial Revolution, In the nuclear family, parents' impact on the children eroded because of long working periods. Oral culture is also an expression of personality formation. Family, mosque (church) etc was factors of formalition of identity. From this point of view, it is interesting that the star system in cinema has emerged at this point. Over time, oral culture will continue to erode through mass media. For example, the television is located in the center of the house. This is actually the point where the elders people and mentors of house is sitting. Oral culture can be said to be related to countryside. In the 1930s the number of cities with population over 40 thousand in Turkey is only six. In the 1950s, migration from village to city in Turkey increases. Oral culture begins to erode. The 1960s were a period of realism in Turkish cinema. City and village based films are made. It is possible to see the
impact of oral culture even in city-based films, since people lived in the slum of cities tried keep alive their culture brought from village. This has had the effect of representation propaganda. The villagers migrated to the city saw their representations in these films. Also, this stiuation has a partial effect on the rise of the left in Turkey in the late 1960s. In our study, oral culture was exmained as a method. Then, the genesis and dynamics of realistic Turkish cinema were examined. Oral culture representations were evaluated on 10 samples from these films. The heroes of the film are examined in terms of oral culture. Beliefs, proverbs etc were classed. As a result of our study, it was found that a serious oral culture was used in these films. This increased the popularity of the films. Our aim is to reveal the impact of oral culture on cinema. We did not find such an example as our study in our field survey. Our study is important to understand the dynamics of Turkish culture and the recent
history. Also this study is example of how folk culture can be placed in films in the new generation of cinema.
Key Words: Oral Culture, Social Realistic Turkish Cinema, Culture, Turkish Culture.
Özet
Sanayi Devriminden önce zorunlu-yaygın eğitim yoktu denebilir. Ancak insanlar beslenme, barınma, giyim konusunda deneyimlere sahiptiler. Sözlü kültür insanın yakın çevresinden görerek, duyarak deneyim kazanmasının adıdır. Geniş ailede büyükler evin tam merkezindedir ve geçmiş birikimin aktarılmasında etkindir. Sanayi Devrimi, köyden kente göçü artırdı. Geniş aile dağılmaya başladı. Çekirdek ailedeyse ilk dönemde uzun çalışma sürelerinden dolayı ebeveynlerin dahi çocukları üzerindeki etkisi aşındı. Sözlü kültür şahsiyet oluşumunun da ifadesidir. Aile, cami(kilise) vb. kimliği oluşturan unsurlardı. Buradan bakıldığında tam bu noktada sinemada yıldız sisteminin çıkmış olması ilginçtir. Zamanla sözlü kültürün kitle iletişim araçlarıyla aşındırılması devam edecektir. Örneğin televizyon evin tam merkezinde konumlanır. Bu, aslında evin büyüğünün oturduğu noktadır. Sözlü kültür, taşrayla ilgilidir denebilir. 1930‘larda Türkiye‘de nüfusu 40 binin
üzerinde olan Ģehir sayısı sadece altıdır. 1950‘lerde Türkiye‘de köyden kente göç artar. Sözlü kültür aşınmaya
başlar. 1960‘lar Türk sinemasında gerçekçilik dönemidir. Kent ve köy temelli filmler yapılır. Sadece köy
filmlerinde değil köyden kente göç sağlıklı bir biçimde işlemediğinden insanlar Şehirlerin çeperlerinde bunları yaşattığından kent temelli filmlerde dahi sözlü kültürün etkisini görmek mümkündür. Bu, temsil propagandası etkisi yapmıştır. Köylüler, kente göçmüşler bu filmlerde kendi temsillerini görmüşlerdir. Bu da 1960‘ların sonunda Türkiye‘de solun yükselişine kısmi etki yapmıştır. Çalışmamızda yöntem olarak sözlü kültürün üzerinde durulmuştur. Ardından Gerçekçi Türk Sinemasının doğuşu, dinamikleri incelenmiştir. Bu filmlerden seçtiğimiz
on örnek üzerinden sözlü kültür temsilleri değerlendirilmiştir. Film kahramanları sözlü kültür açısından vasıflandırılmıştır. Filmlerde yer alan inanışlar, beddualar, atasözleri vb. tasnif edilerek değerlendirilmiştir.
Çalışmamız sonucunda bu filmlerde ciddi bir sözlü kültür kullanıldığı bulgusuna ulaşılmıştır. Bu da filmlerin halk arasında izlenirliğini artırmıştır. Amacımız sözlü kültürün sinema üzerindeki etkisini ortaya koymaktır. Alan taramamızda böyle bir çalışma örneğine rastlamadık. Çalışmamız Türk kültür dinamiklerinin ve yakın dönem tarihinin anlaşılması, yeni kuşak sinemada halk kültürünün filmlere nasıl serpiştirilebileceğinin örneği olması açısından önemlidir.
Anahtar Kelimeler: Sözlü Kültür, Sosyal Gerçekçi Türk Sineması, Kültür, Türk Kültürü.

Öz Türk halkbilimi alanı içinde, üzerinde en çok çalışılan sahalardan biri Türk halk edebiyatıdır. Bu dairede ele alınan ürünler, sözlü gelenek içinde aktarılırken değişime uğrayabilir veya unutulabilir. Bundan dolayı, kültürel unsurların kaybını önlemek için, sistemli bir şekilde derleme faaliyetlerinin yapılması ve elde edilen verilerin de sınıflandırılarak arşivlenmesi gerekmektedir. Günümüzde, eski kütüphanelerimizde veya şahısların ellerinde bulunan el yazması eserlerde, sözlü kültüre ait pek çok ürün yer almaktadır ve bu ürünler gün ışığına çıkarılmayı beklemektedir. Ahmet Şükrü Esen bu anlamda, yaşadığı süre içerisinde büyük bir derleme arşivi oluşturmuş bir folklor gönüllüsüdür. Hazırlanan bu çalışmada Ahmet Şükrü Esen'in kimliği, derleme defterleri, Türk Halkbilimi alanına katkıları hakkında bilgi verilmiş ve derleme defterlerinde bulunup gün ışığına çıkarılan mâniler çeşitli açılardan değerlendirilmiştir. • Anahtar Kelimeler Ahmet Şükrü Esen, Türk Halkbilimi, sözlü kültür geleneği, derleme defterleri, mâni • Abstract Turkish Folklore in the area is undoubtedly the most studied area of Turkish Folk Literature. The products discussed in this apartment, may be subject to change in transit through oral tradition or forgettable. Therefore, to prevent the loss of cultural elements, making assembly operations in a systematic way and should be classified as archiving of data obtained. Today, in the hands of our old manuscripts in the library or individual works are located many items belonging to oral cultures and these products remain to be brought to light. Ahmet Sukru blowing in this sense, has created a large collection of folklore archives during * Bu makale, " Ahmet Şükrü Esen Defterlerindeki Mâniler (İnceleme-Metinler) " başlıklı yüksek lisans tezinden hareketle hazırlanmıştır (Aydın 2011).

Dünyada pozitivizmin gelişmesiyle birlikte nesnelci bir yaklaşım ortaya çıkmaya başlamıştır. Bir başka deyişle, pozitivizmin sosyal bilimlere en önemli etkisi, nesnelci bir bakış açısını benimsetmiş olmasıdır. Buradan hareketle sosyal bilimlerde "metin merkezli" yaklaşımlar etkili olmuş ve benimsenmiştir. Hâlbuki yapılan inceleme ve yorumların anlamlı olabilmesi için sadece metnin kendisini değil; nasıl bir bağlamda; kimlere, neye ve hangi işleve yönelik olarak üretildiğini gözlemlemek ve anlamak gerekmektedir. Dolayısıyla, bir metin hakkında doğru yorumlarda bulunmak için, doku, metin ve bağlam özellikleri, birbiriyle ilişkilendirilerek ele alınmalıdır. Bu makalede de, Seyit Noçi, Abdurrahman Han ve Nazugum destanlarının, destan ile aynı adı taşıyan kahramanları üzerinden, Türk dünyası destan metinlerinde karşımıza çıkan kahraman tiplerinde meydana gelen değişim ve dönüşümler ele alınmıştır. Adı geçen üç destan kahramanı, Türk dünyası destancılık geleneği içerisinde ele alınan diğer metinlerden verilen örneklerle birlikte yaratım-aktarım, şekil-yapı, içerik-konu ve işlev özellikleri bakımdan incelenerek kahramanın dönüşümü ve dolayısıyla metinlerde meydana gelen değişim açıklanmaya çalışılmıştır. / An objectivist approach has started to occur with the development of positivism in the world. In other words, the most important effect of positivism on social sciences is that it brings an objective perspective. Hence, "text-centered" approaches in social sciences were effective and adopted. However, for the investigations and comments to be meaningful, it is necessary to observe and understand not only the text itself but also how, for whom, what and for which function it is produced. Therefore, to make a correct comment about a text, texture, text and context properties should be dealt with in relation to each other. In this article, the changes and transformations of the heroic types encountered in the epic texts of Turkic world have been mentioned through Seyit Noci, Abdurrahman Khan and Nazugum epics. The three epic heroes were examined in terms of creation-transfer, shape-structure, content-subject and function features along with examples from other texts dealt with in the Turkish world's epic tradition. In addition, the transformation of the hero and the change in the texts were tried to be explained.

Özet Anlatım; işaretler, sesler, mağara duvarına çizilen resimler, taşa kazınan motifler ve alfabeler sayesinde milletleri ayıran dillerin ürünüdür. Her biri anlatım için var-dır ve sadece araçtır; aslolan anlatımdır. Anlatılan metin kapsamında, kaostan kozmosa geçiş bir anlatı örneğidir; toplumların evrildikleri barbarlık/kahraman-lık/modernlik çağları da anlatım sayesinde günümüze ulaşmıştır. Anlatımın tü-rünü, anlatılanın zamanı, mekânı, şahısları ve kurgusu belirler. Ele alınan anla-tım türlerinden tarihi memorat olarak adlandırılan "Kronikat", yazılı tarihin önemsemediği/ayrıntıya girmediği, halk tarihi olarak adlandırılabilecek sözlü ta-rih anlatılarını inceler. Yunan Kuvvetlerinin, Kurtuluş Savaşı zamanında, Denizli-Yenicekent-Sarayköy hattında kaldığı ve daha ileriye geçemediği yazılı tarihte malumdur; lakin yörede yaşamış ve olayların bizzat tanığı olmuş yüz sekiz yaşın-daki Ayşe Selman, Yunan Kuvvetlerinin Sarayköy'ü nasıl geçemediğini ve yöre halkının topyekûn olağanüstü mücadelesini yazılı tarihte bulunmayan şekliyle anlatır. Bu bağlamda sözlü kültür, ikincil sözlü kültüre ve yazılı kültüre nispetle hala hayati önemi haizdir ve görülmektedir ki sözlü tarih, yazılı tarihin giremediği ayrıntıya girebilmekte ve detayları halkın diliyle ortaya koyabilmektedir. Kurtuluş Savaşı'nın 100. yıl dönümünde, derleme imkânını bulduğumuz bu kronikat aynı zamanda dönemin kültürel dokusunun görülmesini sağlar. Anahtar kelimeler: Sözlü kültür, Sarayköy, kronikat, Kurtuluş Savaşı, sözlü tarih. Abstract Explanation begins with human communication. Signs, sounds, images drawn on cave walls, stone engraved motifs and found / matched / likened the nation separates languages thanks to the alphabet created with passwords. Each one has to expression and thay are the only tool, the important thing is the expression. We learn through lectures transition from chaos to cosmos; they also return of

Sözlü iletişimin tarihi, insanlığın tarihi ile eş zamanlıdır.  İnsanlık, var olduğu günden beri çevresindekilerle bir şekilde iletişim kurmaktadır. Söz konusu iletişim şekillerinden birisi de sözlü iletişimdir. Birbiriyle sözsüz iletişimin yanı sıra sözlü şekilde de iletişim kuran insan, bu şekilde sözlü kültürün aktarılmasına da yol açmaktadır. Yüzyıllardır sevincini, korkusunu, endişesini, üzüntüsünü sözcüklerle karşısındakine aktaran insan, aynı zamanda kültürel mirasın aktarılmasına da yardımcı olmaktadır. Bu anlamda sözlü iletişim, sözlü kültürün taşıyıcısı olma görevini üstlenmektedir.
Bu çalışmada dünden bugüne varlığı azalmakla birlikte, etkisi devam eden “ağıt” kavramının kişilerarası iletişimde nasıl konumlandığını göstermek amaçlanmıştır. Ağıt, insanların ölüm karşısında duydukları derin acıyı, melodi şekline dönüştürerek, konuşma yerine ezgisel biçimde söylemeleri sonucunda ortaya çıkan bir kavramdır. İnsanların ölüm acısını hafifletmek, ölen kişi hakkındaki düşünceleri dillendirmek vb. amaçlarla söyledikleri ağıt, sözlü kültürün uzantısı olarak dünle bugün arasında kurulan kültür köprüsünde miras taşıyıcısı olarak görev görmektedir. Bu düşüncelerden hareketle bu çalışmada ağıtın kişilerarası iletişimdeki yeri üzerine bilgilere ulaşmak amaçlanmış ve bu bilgileri gün yüzüne çıkarabilmek için de Gümüşhane yöresinde yaşayan kişilerle yarı yapılandırılmış görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Ek olarak da internet üzerinden Trabzon Maçka’da yaşanan terör saldırısı sonucu şehit olan bir annenin ağıtına ulaşılmıştır. Elde edilen sonuçlar göstermiştir ki, insanlar yaşadıkları ölüm acısını ağıt söyleyerek, karşısındakilere daha rahatlıkla iletebilmektedirler. Sonuç olarak ağıt, kişilerin diğer kişilerle iletişim kurmasını kolaylaştırmanın yanında, duyguları aktarma aracı olarak da görev görmektedir. Böylelikle ağıtın kişilerarası iletişimde kullanılan bir araç olduğunu söylemek mümkündür.

Çay, dünyada olduğu kadar ülkemizde de en çok tüketilen içeceklerden birisi haline gelmiştir. Çayın vazgeçilmez olması, onun aynı zamanda sohbetlerin de ortağı olmasına bağlıdır. İki kişi bir araya geldiğinde bir çay söyleyip, iki lafın belini kırma derdine girer. Kültürümüzde yaygın olan çay içme geleneği, özellikle çay ocaklarının, kahvehanelerin ve kafeteryaların artmasıyla birlikte kişilerin birbirleriyle kurdukları iletişimin de en değerli tanığı haline dönüşmüştür.  Çay, iletişim ve kişilerarası iletişime katkı sağlaması bakımından kültürümüzün önemli içeceklerinden birisidir. Söz konusu bu içeceğin misafirlerimize ikram aşamasında ilk tercih edilen içecek olması önemlidir. Yine çayın en çok tüketildiği mekânlardan olan çay ocakları, kahvehaneler ve kafeteryalarda sohbetin başrol oyuncusu olması ve kişilerarası iletişimdeki rolü tartışma götürmez bir gerçektir. Bu düşüncelerden hareketle çalışmada en fazla tüketildiği mekânlar başta olmak üzere, içildiği her ortamda sohbetlerin başkahramanı olan çayın, kişilerarası iletişime ne denli katkı sağladığı araştırılmıştır. Bu nedenle katılımcılara anket uygulaması yapılmış ve çay içme kültürünün kişilerarası iletişime katkısı incelenmiştir. Çalışmanın örneklemini Gümüşhane ve Erzurum illeri oluşturmuştur. Böylelikle bu çalışmada adı geçen illerde gerçekleştirilen anket sonucunda kültürümüzün bir uzantısı olan çayın, iletişim ve kişilerarası iletişimde oynadığı role ait bilgiler elde edilmiştir.

Kişilerin iyilik ya da kötülüklerinin otorite sayılan güçlerden dilendiği alkış ve kargış türleri, bir yandan bireysel duygu ve düşüncelerin aktarılmasını, diğer yandan da uzun bir süreç içinde halk tarafından oluşturulmuş
olan değer yargılarının korunmasını, pekiştirilmesini ve yeniden üretilmesini sağlar. Bu doğrultuda, bu yazının konusunu, alkış ve kargışlarda, söz konusu toplumsal değerlerin aktarımını ve yeniden üretilmesini kolaylaştıran, ritim, tekrar, karşıtlık, kalıplaşmış tamlamalar, görsellik ve telmih gibi araçların kullanımı oluşturmaktadır.

Ortak tarihî ve coğrafî iklimi paylaşan toplum, varlığını korumak için kültürel birikimlerini, dün, bugün ve yarınların görüntüleri olan söz varlığı aracılığıyla kuşaktan kuşağa aktarır. Söylemin gelecek kuşaklara aktarılan bir yapı olması, toplumu oluşturan bireylerin hayatı algılama biçimleri, inançları, iyi-kötü ayrımları, kendini ve başkasını tanımlarken oluşturdukları dilsel unsurları içeren söz varlıklarını önemli kılar. Millî, manevî süzgeçlerden geçerek bugünlere ulaşan değer yargıları; millî kimlik ve şuur üzerine inşa edilen hayat felsefeleri; toplumsal olaylar sonunda ortaya çıkan davranış biçimleri, ataların kültür mirası olan söylemlerde kendine yer bulur. Bildirişim anında söylemi üreten bireyler, zaten sosyal yapıda mevcut olan düşünce kalıplarına göre bu söylemleri üretirler. Söze ve yazıya dökülmüş bir araç olmaktan öte toplumsal bir ruh barındıran dilin söz varlığı, sözlü ve yazılı iletişimde sıklıkla kullanılan sözcükler, atasözü, deyim, kalıp sözler gibi dilsel yapılardan meydana gelir. Bu söylemler, yalnızca üretildiği topluma ait fikir ve davranışları ihtiva edebileceği gibi evrensel bir özellik de taşıyabilir. Çingenelere yönelik söylemlerin ortak anlamalara gelecek şekilde dünya genelinde yayılmış olması, bu söylemlerin ortak çıkış noktaları olduğunu gösterir. Bu çalışmada, Türk toplumuna ait görüş ve değerlerin yansıtıcı olan atasözü, deyim ve kalıp sözlerde Çingenelerin yer alışı üzerinde durulacak; bu söylemlerin tarihsel bir geçmişi olduğu, mit ve efsanelerden örnekler verilerek gözler önüne serilecektir

İletişim tarihi, uzun bir süre sesin ve sözün hâkimiyetinde kalmıştır. Bilginin yeni nesillere taşınabilmesi için ezberin ve tekrarın önemli olduğu bu dönemde, toplumun en yaşlısı veya geleneği temsil kabiliyetine sahip olan kişisi büyük saygı görmüş, insanlarca bilginin yegâne kaynağı olarak kabul edilmiştir. Lakin sözlü dönemin bilgi birikimi kişisel belleklerde saklı olduğu için insan yaşamının son bulması, taşıdığı bilginin de sona ermesi demekti. Sözlü dönemi takip eden süreçte yazının bulunmasıyla insanlık yepyeni bir kültür evrenine dâhil olmuş, artık kültürel birikimlerin saklanması ve gelecek nesillere güvenle aktarılması daha kolay bir hâl almıştır. Yazının teknolojiyle desteklenmesi anlamına gelecek olan matbaanın icadı ise, bilginin geniş coğrafyalarda hızla yayılmasını sağlamıştır. Akabinde Sanayi Devrimi, yazı ve matbaanın yarattığı değişimi daha ilerilere taşımış, özellikle XX. yüzyılla birlikte dijital çağın önünü açmıştır. Teknoloji ile kültürün kesiştiği bu dönemde fotoğraf, telefon, televizyon, bilgisayar gibi teknolojilerle tanışan geniş kalabalıklar, ciddi bir değişim ve dönüşüm yaşamıştır. Bu süreçte eskinin tamamen terk edilmediği, sözün teknolojiyle birleştirildiği de görülmüştür. Sözlü kültürü dijital kültürle birleştiren teknolojik aletlerin başında televizyon gelmektedir. Ülkemiz televizyon yayıncılığıyla 1968 yılında tanışmış, büyülü kutu olarak anılan televizyon kısa sürede toplum hayatında önemli bir yer tutmaya başlamıştır. İlk dönemlerde yabancı film ve dizilerin Türkçe dublajlarıyla karşılaşan televizyon seyircisi, 1990’dan itibaren sözlü kültür ve edebiyattan beslenen yapımları daha çok izleme fırsatını yakalamış, içinde büyüdüğü sözlü geleneği televizyon aracılığıyla yeniden keşfetmiştir. Bu süreçte, sözlü kültürden büyülü kutuya taşınan kültürel unsurlardan biri de atasözleridir. Fakat televizyonda izleyiciyle buluşan atasözlerinin tamamı klasik atasözü formunda olmayıp bir kısmının senaristler tarafından üretildiği dikkati çekmektedir. Televizyon dünyası için üretilen atasözleri içerisinde güldürü sağlamak maksadıyla uydurulanlar olduğu gibi klasik atasözü formuna çok yakın olan, geleneksel söyleyişi yaşatan ve tarafımızdan icat edilmiş atasözleri olarak adlandırılan sözler de bulunmaktadır. Bu noktada “Hangimiz Sevmedik” dizisi, senaristler tarafından geleneksel forma uygun olarak icat edilmiş atasözleri bakımından hayli zengindir. Dizide 64 icat edilmiş atasözü tespit edilmiş olup bunlar başrol oyuncuları Adile ve Münir karakterlerinin ağzından izlerkitleye sunulmuştur. Burada ister istemez akla şu soru gelecektir: “Senaristlerce icat edilen bu sözlere birer atasözü demek doğru mudur?” Klasik bir atasözünde aranan “yüzyılların tecrübe veya gözlemlerine dayanma, doğruluğundan şüphe duyulmama, anonim olma” vasıfları bu sözlerde yoktur. Çünkü söyleyenleri bellidir ve yakın zamanda üretildikleri için genel geçerliklerinin test edilebileceği bir süreçten de henüz geçmemişlerdir. Diğer taraftan “bir hüküm bildirme, hayat görüşünü veya olaylar/ durumlar karşısındaki tavrı ifade etme, akılda kalması kolay olsun diye söz sanatlarına dayanma, bilgece tasarlanmış kısa ve özlü sözler olma” özelliklerini harfiyen yansıttıkları görülmektedir. Bu noktada, ilgili 64 sözün atasözü formuna uymayan taraflarına yoğunlaşacak ve klasik atasözlerinin geçirdikleri değişim evrelerini hatırlayacak olursak mesele farklı bir hâl alacaktır: En eski atasözlerinin zamanla söyleyenleri unutularak anonimleştikleri; genel geçerliklerinin ise sonraki yıllarda tecrübe veya gözlem yoluyla test edildiği bilinmektedir. Bahse konu olan 64 söz için de benzer bir sürecin yaşanması beklenebilir. Kaldı ki dizideki 64 icat edilmiş sözden 27’si sosyal medyada yüzlerce kişi tarafından yeniden-paylaşım, beğeni veya yorum yoluyla gündemde tutulmuş; sözlerin çoğunlukla kaynağı belirtilmeden paylaşılması yoluyla, şimdiden anonimleşmenin ve halka mâl olmanın ilk adımı atılmıştır. Ayrıca paylaşımlara yapılan yorumlar, senaristler tarafından icat edilen sözlerin insanlarda gerçeklik hissi uyandırdığını ve klasik bir atasözü gibi sahiplenildiğini de göstermektedir. Bu durumda bahse konu olan 64 sözü birer atasözü, hiç olmazsa icat edilmiş atasözü olarak görmek ve mevcut durumu, televizyon aracılığıyla sözlü kültürün yeniden-üretimi olarak yorumlamak mümkündür. Bu çalışmada, “Hangimiz Sevmedik” dizisindeki icat edilmiş 64 sözün anlam evreni ele alınmış, bu sözlerin klasik atasözü formuna uygun olup olmadıkları irdelenmiş ve halkta bir karşılık bulup bulmadıkları sosyal medya paylaşımları üzerinden sorgulanmıştır.

Ö Z Sözlü, yazılı ve elektronik kültür ortamları farklı düşünme, kayıt ve aktarım biçimlerini barındırır. Sözlü ortamda belleğe dayalı kayıt biçimi varken yazılı ve elektronik kültür ortamında alfabe, ses ve görüntü kayıt araçları olarak kullanılmaktadır. Sözlü kültür ortamında insanın sosyal ve fiziki çevresiyle kurduğu ilişkiye bağlı olarak deneyimlenmiş bilgilerin kuşaklar arasında taşınma yollarından birisi dil unsurlarıdır. Bu unsurlardan olan atasözleri, en eski sözlü ortam metinleri arasındadır. Toplumun ve kültürün devamlılığı açısından deneyimlenmiş bilgi sistemleri atasözleri vasıtasıyla kodlanarak taşınmıştır. Kolektif belleği yansıtan atasözleri, halk felsefesinin ve geleneksel dünya görüşünün taşıyıcılarıdır. Atasözleri üzerinden bir toplumun değerler sistemi ve dünya tasavvurunu incelemek mümkündür. Makalede Türk sözlü kültür geleneğinde zaman olgusu atasözleri bağlamında incelenmiştir. Zaman kavramı felsefenin temel problemlerinden birisi olarak çeşitli boyutlarıyla ele alınmaktadır. Bu çalışmada dış dünya gerçekliğine dayanan nesnel zaman ve insanın algılarıyla şekillenen öznel zaman kavramları etrafında atasözlerinde zaman konusu değerlendirilmiştir. Makalede nitel araştırma yöntemi kullanılarak içerik analizi tekniğiyle zaman konulu atasözleri taranmıştır. Elde edilen veriler, doğrudan zaman kavramı içeren atasözleri, gün, ay ve mevsim adları içeren atasözleri ve zaman ekleriyle kurulan atasözleri şeklinde tasnif edilerek incelenmiştir. Buna göre Türk atasözlerinde zaman tasavvuru, dış dünya gerçekliğine dayanan nesnel zaman kavramıyla ilişkilendirilebilir. Doğanın döngüsü ve ritmi, atasözlerine zaman ölçütü olarak yansımıştır. Makalede, sözlü kültür ortamı metinleri olarak atasözlerinin, uyarı, tavsiye ve hükümlerini, kuşaklar arasında süresiz ve sınırsız olarak nesnel bir zaman gerçekliğiyle aktardığı sonucuna varılmıştır.