Mezhepler Tarihi

تُعَدُّ القصيدة النونية المسمّاة «جواهر العقائد» لناظمها العلّامة القاضي خضِر بَيك بن جلال الدين (ت 863 هـ)؛ من المنظومات الشهيرة في العقيدة الإسلامية التي أقبل الطلبة على حفظها وعُني العلماء بشرحها. ومن شروحها المبكِّرة هذا الكتاب الذي بين أيدينا «الرفد النضِر على عقائد الخضِر» للعالِم الجليل الحاج مُحمَّد عِصمت بن إبراهيم المشهور بحاجي چلبي (ت 1160 هـ). تميّز هذا الشرح الممزوج بوَجَازته وجزالته، ولذا اشتهر وانتشر، فكان سببًا في إشهار القصيدة في عصره، وحفز العلماء آنذاك للعناية بشرحها، فشرَحَها غير واحد، منهم محمد أمين الأُسكُداريّ (ت 1149هـ)، وعثمان العرياني (ت 1168هـ)، وداود القارصي (ت 1169هـ) وغيرهم من أهل العلم في القرن الثاني عشر الهجريّ وما بعده. ويسلِّط هذا الشرح ضوءًا على الآراء الماتريدية عند المتأخّرين، كما يُظهر بصمةً من الثقافة الكلامية في إستانبول العثمانية من بداية فتحها إلى عصر الشارح.

Bir câhiliye adeti olarak mut’a  İslâm’ın ilk yıllarında tatbik edilmekte idi. Bu âdet Hz. Peygamber tarafından Hayber’de yasaklandı ve bu yasak birkaç defa duyurulmak durumunda kalındı. Hz. Ömer ise bu yasaga uymayanları sert bir dille uyardı. Ehl-i Sünnet tarafından yasaklandıgı bilinen mut’a,  mâmiyye Sîası tarafından helal olarak kabul görmekte ve icra edilmektedir. Ahmet Feyzi de, Sii görüsleri dillendiren Hüsniye adlı esere reddiye olarak ele aldıgı kitabında bu konuya temas etmektedir. Bu çalısmada ise Ahmet Feyzi’nin görüsleri dogrultusunda mut’a nikahı
degerlendirilmektedir.

Çok yönlü bir bilim adamı olan Ahmet Cevdet Paşa'nın "Tarih-i Cevdet" adlı eseri, ciddi tarih kaynaklarımızdan biridir. Cevdet Paşa, bu eserinde Vehhabilik ve Dürzilikle ilgili ciddi bilgiler vermiştir. Bu çalışmada ise, sadece Vehhdbilik üzerinde durulmuştur. Cevdet Paşa, Vehhabiliğin ilk çıkışından itibaren Abdullah b. Suud'un İstanbul'daki idamı ile biten birinci dönemi ile ilgili bilgiler aktarır ve yorumlar yapar. O, tarihi bilgiler yanında Vehhabi zihniyeti ve inançları ile ilgili de bilgi sunar. Ona göre Vehhabilik, tarihteki Haricilerin adeta bir uzantısıdır.

Öz: Yaklaşık iki asır önce Arap Yarımadası’nda Muhammed b. Abdilvehhab (v.1206/1792) tarafından kurulan Vehhabîlik, bugün Suudi Arabistan’ın resmi mezhebi durumundadır. Vahhabilik hareketine, Osmanlılarda davranışlarındaki sertlik, imanlarındaki taassup ve kendi inanışlarında olmayanları küfürle suçlamak bakımlarından “Haricilik” hareketi olarak bakılmıştır. Osmanlı’nın 36. Padişahı VI. Mehmed Vahideddin (1918-1922) zamanının 170. Şeyhülislâmı Hayderizâde İbrahim Efendi (v. 1349/1933) de Vahhabi mezhebinin kurulması, gelişmesi, fikirleri ve yayılması ile ilgili “Sebilürreşâd” Dergisi’nde dört makale kaleme almıştır. Kendisi Medresetü’l-Vaizin’de “Mezahib ve Turuk-u İslâmiye Tarihi” dersi veren eserleri olan ihtisas sahibidir. O’nun Sebilürreşâd’da yayınlanan “Vehhâbilik” adlı makalelerini Kelâm ve Mezhepler Tarihi İlmi çerçevesinde sadeleştirilmektedir.
Summary: Nearly two centuries ago, in the Arabian Peninsula Muhammad b. Abdilvehhab (v.1206 / 1792) established by Wahhabi, the official sect of Saudi Arabia today is the case. Wahhabi movement, rigidity of behavior in the Ottoman Empire, not their bigotry and their belief in faith to blame disbelief of care "Kharijites" is regarded as the motion. Sultan of the Ottoman Empire 36 VI. Mehmed Vahideddin (1918-1922) time 170 Shaykh al my Hayderizâ İbrahim Efendi (v.1349 / 1933) the Wahhabi sect establishment, development, ideas, and spread about the "Sebilurreşad" in the Journal of four articles pen has written. Medresetü'l-Vaizin in itself "Mezahib and type-İslâmic History", which is a specialist who teaches works. Satate published in the "Wahhabi" Kalam's articles and think heresiographical simplification within the framework of Science.
Keywords: Wahhabi, Muhammad b. Abdulvehhab, Sects, Unity, Innovation

İnsanlar tarih boyunca yüce bir yaratıcıya inana gelmişlerdir. Ancak, bu inancın şekilleri arasında bazı farklılıklar bulunmaktadır. Özellikle Tanrı’nın bir şekli olup olmadığı, bir şekli var ise neye benzediği hep merak konusu olmuştur.
Allah’ın Kur’ân’da hiçbir şeye benzemediği ifade edilirken, geçmişte ve günümüzde farklı bir kısım din mensupları O’nu müşahhaslaştırma yönüne gitmişlerdir. Bu cisimleştirme içinde özellikle ön plana çıkan şekil hiç şüphesiz insanın en çok aşina olduğu kendi şeklidir. Yani Tanrı’yı herhangi bir şekilde somutlaştırmak isteyenlerin çoğunluğu insan şeklini tercih etmişlerdir. Bu itibarla yapılan tanrı figürlerinin pek çoğu insan şeklinde resmedilmiş ve yontulmuştur.
Bu kitapta insanoğlunun Allah’ı bırakıp bir takım objeleri tanrılaştırmasının tarihçesini bulacaksınız.

Hadis tarihini daha iyi anlamak için interdisipliner çalışmalara fazlasıyla ihtiyaç duyulmaktadır. Hadis ve Mezhepler Tarihi disiplinlerinin gerek dönem gerekse şahıs düzleminde birbiriyle ilişkileri, metodik yakınlık ya da uzaklıkları, özellikle Hadis İlmi açısından bidat ehli râviler problemi, Mezhepler Tarihi açısından da fırkaların durumuna dair rivayetler ilgi çekici araştırma konularıdır. Konu Fırak literatürü merkeze alınarak incelendiğinde özellikle "73 fırka hadisi"nin bu literatür üzerinde ciddi bir etkisinin olduğu bilinmektedir. Muhammet Emin Eren'in Hadis, Tarih ve Yorum adıyla neşredilen doktora tezi de "73 fırka hadisi"nin anlaşılma serüvenini aydınlatmayı hedeflemektedir. Yazar Giriş kısmında "iftirak hadisi" olarak andığı rivayetin anlaşılma biçimlerine değinmiş, Birinci Bölümde Ehlisünnet dışı kaynakları da dikkate alarak hadisin etraflı bir tahrîcini yapmış, İkinci Bölümde rivayetin isnâdlarını tetkik etmiş ve son olarak Üçüncü Bölümde hadisin muhtevasını farklı açılardan değerlendirmiştir. Çalışma Sonuç ve Ek kısmıyla son bulmuştur. Bu yazıda öncelikle kitabın güçlü yönlerine temas edilecek, ardından eser metot, kurgu, muhteva ve kaynak kullanımı gibi hususlar açısından tetkik edilecektir. Şu ana kadar etraflı bir etüde konu olmamış bir rivayetin Hadis ilmi açısından tahlil edilmesi kitabın özgün yönünü teşkil eder.

Elinizdeki bu çalışma, okuyucuların “Temel İslam Bilimleri” olarak adlandırılan kelâm, İslam mezhepleri tarihi, fıkıh usulü, fıkıh, tasavvuf, hadis ve tefsir ilimlerini bütüncül bir bakış açısıyla tanımalarını sağlamak amacıyla hazırlanmıştır. Bu amaçla çalışmada anılan ilim dallarının tanımı, konusu, yöntemi, tarihçesi, oluşum ve gelişim süreçleri, amaç ve fonksiyonları ile literatürü ana hatlarıyla sunulmaktadır. Çalışmanın hedeflerinden biri de İslam düşüncesinin temel zeminini oluşturan bu ilimlerin birbiriyle olan etkileşiminive aralarındak i ilişkiyi ortaya koymaktır. Ancak bu çalışmanın en önemli amacı, İslami ilimlerin birikimini bir arada ve klasik temel kaynaklara dayanarak günümüz okuyucusuna hitap edecek bir üslup ve yöntemle aktarılması şeklinde ifade edilebilir.
Çalışmada her biri kendi alanında uzman akademisyenin uzun soluklu bir çalışmanın ürünü olarak hazırladığı yedi bölüm yer almaktadır. Çok yazarlı çalışmaların her türlü zorluğuna rağmen öncelikle bu kitaba bölüm yazmak suretiyle katkı sunan değerli bilim insanlarına içtenlikle teşekkür ederim. Çalışmaya, metinlerin hazırlanması ve gözden geçirilmesi aşamasında katkı sunan hocalarıma teşekkür borçlu olduğumu ve minnettarlık duyduğumu belirtmek isterim. Son olarak Mustafa Çalışkan Bey’in şahsında
eserin basımında emeği geçen Hikmetevi Yayınları çalışanlarına teşekkürü borç bilirim.

Bu yazıda İmam Ahmed b. Hanbel'in (rh.) hayatı, şahsiyeti, eserleri, Hanbeli mezhebinin karakteristik özellikleri ve günümüzde Hanbeli mezhebinin durumu (eğitim, ifta, yargı) ele alınmıştır.
تناول البحث سيرة الإمام أحمد بن حنبل رحمه الله وشخصيته ومؤلفاته ومميزات المذهب الحنبلي وحالته اليوم في التعليم والإفتاء والقضاء، خاصة في المملكة العربية السعودية.

William of Tyre, Willel mi Tyrensis Archiepiscopi Chronicon, ed. Robert B. C. Huygens (Turnhout, 1986), s. 890-892; İngilizce çeviri, A History of Deeds Done Beyond the Sea, çev. Emily A. Babcock ve A. C. Krey (New York, 1943), cilt 2, s. 323-325. James of Vitry (Jacobi de Vitriaco), Historia Orientalis, Gesta Dei per Fra ncos, ed. J. Bongars (Hanover, 161 l), cilt 1 içinde, s. 1060-1061. Ayrı ca bkz. D aniel, Js!am and the West, s. 318.

Özet Hz. Peygamber, bir rivâyette Yahudi ve Hristiyanların 71 veya 72 fırkaya ayrılacaklarını, ümmetinin ise 73 fırkaya ayrılacağını bildirmektedir. Bazı âlimler bu rivâyetin İslam'da fikir hürriyetine işaret ettiğini, değişik fikirlerde diğerlerine göre İslam'da daha çok ihtilaf görülebileceğini belirtmişlerdir. Bir nevi Allah Rasülü, böyle değişik fikir ve düşünceleri görürseniz, şaşırmayınız, ayrılıkları, gayrılıkları bırakıp itikatda birlikte olunuz, benim ve ashabımın yoluna uyunuz, demek istercesine mucizevî bir şekilde geleceğe işaret etmiş, ümmetine yol göstermiş, taktik vermiş gibidir. İttifâkın zıddı olan ihtilâf, insanların herhangi bir hususta birbirine muhalefet etmeleri, başkalarının benimsediği tavır, görüş ve fikirlerini benimsemiyerek farklı bir yol tutulmasıdır. Hz. Peygamber döneminde de bu şekilde ihtilaflar ortaya çıkmıştır. Hz. Peygamber ve ilk iki halife devrinde müslümanlar arasında hüküm süren sukûnet, birlik ve beraberlik üçüncü halife Hz. Osman zamanında bozuldu. Hz. Osman (v.35/656)'ın şehit edilmesi, Cemel, Sıffîn, Hakem ve Nehrevân olaylarının meydana gelmesi, müslümanlar üzerinde çok büyük tesir bırakmış ve bu olaylar, çözümü güç bazı inanç problemlerinin ortaya çıkmasına sebep olmuştur. Bu makalede İslâm'ın ilk yıllarında ortaya çıkan ilk ihtilaflar ile 73 fırka hadisindeki bilgi incelenmektedir.

Osmanlı ulu çınarının tam olarak neşv ü nemâ bulduğu dönemlerin fıkıh yani İslâm Hukukunda, tasavvufta, kelâmda, İslâm Felsefesinde ve en önemlisi de ilmiye teşkilâtının idaresinde önemli isimlerinden biri ve belki de birincisi de İbn-i Kemal'dir. İbn-i Kemal, Osmanlı Kanunnâmelerini tedvîn eden bir kanunşinâsdır. Karaman ve Rumeli Eyâleti gibi mühim eyâletleri tahrir eyleyen muharrir yani il yazıcısıdır; kendisinden sonra gelen tarihçilere temel kaynak olan Osmanlı Tarihinin müellifi bir tarihçidir; yaklaşık 40 küsur Risâleleri yani konuyla alakalı monografileri ile Osmanlı düşünce tarihine yön veren bir kelâmcı ve mütefekkirdir; Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Selim'in güçlü bir Şeyhülislamıdır; senelerce ilmiye teşkilatının başında fiilen görev yapmış Rumeli Kazaskeri ve kısaca tam bir müfti's-sakaleyn yani cin ve insin müftüsüdür.

Özet
Eşarilik ve Maturidilik İslam düşüncesinin oluşum sürecinde hem düşünsel hem de toplumsal açıdan önemli roller üstlenmiştir. Bu çalışma, Eşarilik ve Maturidiliğin ayrı ayrı teşekkül süreçlerini ele almaktan çok, her ikisinin birlikte teşekkül ettikleri dini-kültürel ve siyasî-toplumsal bağlamı analiz etmiştir.
Eşarilik ve Maturidiliğin tarihsel süreçte çeşitli dinî toplumsal aidiyetlerle ilişkili olmuşur. Özellikle Eşarilik bu süreçte Küllabilik, Şafiilik, Malikilik ve Sufilik gibi kelam, fıkıh ve tasavvuf yelpazesinde çok sayıda dinî-toplumsal aidiyetle eklemlenmiştir. Bu sayede İslam coğrafyasının geniş bir bölümünde farklı tonlarda ve içeriklerde temsil imkânı bulmuştur. Eşarilikle karşılaştırıldığında Maturidiliğin hâkim olduğu sosyo-kültürel çevre daha sınırlıdır. Bunun arka planında Maturidiliğin yalnızca Mürciî-Hanefî çevrelerde karşılık bulması ve başlangıçta Mâverâünnehir gibi sınırlı bir bölgede temsil edilmesi yatmaktadır.
Eşarilik - Maturidilik ilişkisi doğrusal bir gelişim çizgisi göstermemiş, aksine çeşitli bağlamlara ve değişkenlere bağlı olarak farklı ilişki tiplerinin ortaya çıktığı bir seyir izlemiştir. İki mezhep arasındaki ilişkide bölgesel farklılaşmanın rolü büyüktür. Bölgesel farklılaşma ile kast edilen İslam coğrafyasının Doğu bölgelerindeki düşünce dinamikleri ile Batı bölgelerindekinin birbirinden farklı oluşudur. V./XI. asırdan sonraki süreçte Horasan ve Mâverâünnehir bölgesinde fıkıh ve kelam eksenli ve akılcı bir yaklaşım kendisini göstermekte iken, Irak, Şam ve Mısır bölgesinde ise fıkıh ve hadis eksenli nakilci faaliyetler ön plana çıkmaktadır.
Eşarilik ve Maturidiliğin fikri çerçevelerinin şekillenmesinde içinde bulundukları sosyo-kültürel bağlamın yanı sıra taraftarlarının zihniyet yapılarının da önemli bir rolü bulunmaktadır. Bu noktada Eşarilik daha eklektik bir görüntü vermektedir. Bundan dolayı Eşarilik çoğu kez içinde bulunduğu epistemik kabın şeklini almış, bu da mezhep içerisinde farklı zihniyet yapılarının oluşmasına kapı aralamıştır. Gerçekten de Eşarilik tek bir zihniyetten ziyade, birden fazla zihniyetin birbiriyle rekabet ettiği bir gelişim sürecine sahiptir. Eşarilikle kıyaslandığında Maturidiliğin zihniyet yapısının sabit bir görüntü verdiği ve mezhebin baştan itibaren sistematik örüntüsünün korunduğu görülmektedir. Bu yüzdendir ki, İmâm Mâturîdî sonraki asırlarda bile mezhebin zihniyet gelişim çizgisi açısından tavan olma vasfını koruyabilmiştir. Ancak Eşarilikte Eş‘arî’nin konumunun bir tavan olmaktan çok, taban niteliği taşıdığı ve Eşariliğin fikri çerçevesinin ise daha çok bu taban üzerinde genişlemesini sürdürdüğü görülmektedir. Eşarilik sahip olduğu eklektik yapı dolayısıyla, dinamik bir hüviyet kazanmış, tasavvuf ve felsefe zemininde kendine özgü farklılaşmalar üretebilmiş ve çok daha geniş kitlelere taşınabilme imkanı bulmuştur. Buna karşın Maturidilik, daha sabit bir içerikte ve sınırlı bir sosyo-kültürel bağlamda temsil imkanı bulmuştur.

Abstract
The Asharism and the Maturidism both intellectually and socially played an important role in the formative period of Islamic Thought. This study analyses the religio-cultural and politico-social contexts in which the Asharism and the Maturidism were formed together, rather than dealing with their formative periods separately.
The Asharism and the Maturidism were associated, in the course of history, with various religio-social identities. In this process, the Asharism, in particular, interlaced with many religio-social identities in the theological, legal and mystic aspects such as the Kullâbism, Shâfiism, Mâlikism and Sufism. Thus, in the most part of the Islamic world, it found a chance to be represented in different tones and contents. Compared to the Asharism, the socio-cultural framework in which the Maturidism spread was more limited. This was because of the fact that the Maturism was approved only in the Murjite-Hanafite circles and represented at the outset in a limited area, i.e. Transoxiana.
The relationship of Asharism and Maturidism did not show a linear line of development, on the contrary, on the basis of various contexts and variables, it progressed in a line during which a different types of relationship developed. The regional differantiation had a remarkable role in the relationship between two schools. What is meant by regional differantiation is the fact that the intellectual dynamics in the Eastern regions of Islamic geography showed differences from those of the Western regions. From the 5th/11th century onward, while a fiqh and kelâm-based rational approach was seen in Transoxiana, in Iraq, Damascus and Egypt the fiqh and hadith-based traditional activties came to the fore.
In the formation of intellectual frameworks of the Asharism and Maturidism, not only the socio-cultural context, but also the mentality of their adherents played a considerable role. At this point, the Asharism displayed a more eclectic character and took the shape of the epistemic context, and this paved the way for the formation of different forms of mentality in the school. In fact, the Asharism has a development process in which numerous mentalities, rather than only one, competed with each other. Compared to the Asharism, it is seen that the Maturidism showed more stable form of mentality. It is therefore that even in later centuries al-Mâturîdî maintained its character of being masterpiece, and his views were regarded as the most referenced ones by the Hanafite-Maturidite circles. Nevertheless, the position of al-Ash‘arî for the Asharite tradition was a bottom, not a top, and the intellectual framework of Asharism continued to develop on the basis of this bottom. Because of its eclectic nature, the Asharism gained a dynamic character and produced on the ground of philosophy and mysticism peculiar distinctions. This point was probably the main reason for the fact that the Asharism became the most dominant school in the Islamic geography. Likewise, because of its stable character, the Maturidism was represented in a more limited socio-cultural milieu.

Hanefî mezhebinin imamı ve büyük müctehid olan İmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe, İslâm’da hukukî düşüncenin ve ictihad anlayışının gelişmesinde önemli payı olan âlimlerden biridir. Onun önderliğinde başlayan ve öğrencilerinin gayret ve çalışmalarıyla gelişip yaygınlaşan Irak fıkıh ekolü de Ebû Hanîfe künyesine nisbetle “Hanefî mezhebi” adıyla şöhret bulmuştur. “Büyük imam” anlamına gelen İmâm-ı Âzam sıfatının verilmesi de çağdaşları arasında seçkin bir yere sahip bulunması, hukukî düşünce ve ictihad metodunda belli bir çığır açması, döneminden itibaren birçok fakihin onun görüşleri ve metodu etrafında kümelenmiş olması gibi sebeplerle açıklanmaktadır. Akla önem veren ve çok ince bir anlayışa sahip olan, dinin ruhuna fevkalade nüfuz etmiş olan Ebû Hanîfe’nin görüşleri ve mezhebi, özellikle Türkler arasında yayılmıştır. Araştırmacılara göre O’nun Türk olma ihtimali yüksektir. Türklerin inançta mezhebinin Mâtüridi, amelde yani fıkıhta Hanefî olmasından dolayı bu mezhebe Hanefî-Mâtüridi geleneği adı da verilmiştir. Abbasiler, Selçuklular, Osmanlılar ve birçok İslâm ülkelerinin tarihte resmi mezhep kabul ettiği, Türkiye’nin % 90 ve daha yukarısı müslümanlarının “Hanefî” diye meşhur olan görüş sisteminin imamının hayatını ve fikirlerinin bilinmesi İslamı öğrenmemizi sağlayacaktır. Bu makalede O’nun hayatı, öğretmenleri, öğrencileri ve fikirleri incelenmektedir.

GEYİKLİ BABA’NIN İNEGÖL’E YERLEŞMESİ, ORHAN GÂZÎ ile İLİŞKİSİ ve HETERODOKSLUĞU YÖNÜNDEKİ İDDİALARIN KESİN DELİLLER IŞIĞINDA ÇÜRÜTÜLMESİ

(Settlement of Geyikli Baba in İnegöl, His Relationship with Orhan Ghazi and Refutation of the Arguments on His Being A Heterodox in the Light of Direct Evidences)

Hakan YILMAZ*


Özet:

Osmanlı Uç Sultanlığı’nın ilk ve en önemli yerleşim merkezlerinden biri olan İnegöl ucuna yerleşerek, Bursa muhâsarası sırasında dervişleriyle birlikte Kızılkilise (Kemaliye/Keles) taraflarını fetheden Geyikli Baba ile Orhan Gâzî arasında yaşanan ilginç bir vak‘a, XV. yüzyıl başlarında düzenlenmiş olan eski bir belgeye yansımıştır. Üç parça hâlinde günümüze intikâl eden bu belgenin yalnız ilk parçasında yer alan kayıtlara dayanılarak, XX. yüzyıl başlarında ilkin Geyikli Baba’nın rakı ve şarap içen heterodoks bir derviş olduğu iddiâsı ortaya atılmış; daha sonra ise farklı tarih araştırmacıları tarafından bu isâbetsiz yaklaşım, Baba’nın çağdaşı diğer Türkmen babalarının da karakteristik bir özelliği imiş noktasına taşınmıştır.

Bu bildiride, Geyikli Baba ve XIV. yüzyıl Türkmen babalarının heterodoks bir yaşam tarzını benimsedikleri iddiâsının temelini teşkil eden bu tartışmalı belgeden, bu belgede anlatılanları tekrâr eden anonim bir yazmadaki ortak bilgilerden ve dönemin diğer tarihî materyallerinden hareketle, İnegöl ucuna yerleşen Geyikli Baba’nın Bursa fethi sırasındaki ve sonrasındaki faaliyetleri, Orhan Gâzî ile yakın ilişkisi ve burada kendisine vakıflar tahsis edilmesi konuları mercek altına alınarak, Baba’nın heterodoksluğuna yönelik mesnedsiz iddiâlar kesin deliller ışığında çürütülmeye çalışılacaktır.

Anahtar kelimeler: İnegöl, Geyikli Baba, Orhan Gazi, Bursa’nın fethi, heterodoksi.


Abstract:

An interesting event experienced between Geyikli Baba who settled at the edge of Inegöl, one of the earliest and most significant residential areas in the Ottoman Sultanate in the Edges and conquered the area of Kızılkilise (Kemaliye/Keles) together with his dervishes during the siege of Bursa, and Orhan Gâzî, is found in an ancient document issued at the beginning of the XV century. Based on the records under the first of the three pieces of this document have lasted to today, firstly a claim that Geyikli Baba was a raki and wine drinker and a heterodox dervish was asserted; then this inappropriate approach was taken to such an interpretation by different history researchers that such was also the characteristic features of the coevals of Baba, namely the Turkmen babas.

This paper attempts to refute the baseless claims on heterodoxy of Baba in the light of the conclusive evidences by analyzing the issues with regards to the activities of Geyikli Baba who settled at the edge Inegöl during and after the conquest of Bursa, his close relationship with Orhan Gâzî and allocation of foundations to him, with references to this controversial document constituting the basis of the claim that Geyikli Baba and Turkmen babas in XIV century adopted an heterodox life style, the common information in an anonymous writing repeating those expressed in the aforementioned document and other historical materials from such period.

Key words: İnegöl, Geyikli Baba, Orhan Gazi, conquest of Bursa, heterodoxy.


* Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yeniçağ Tarihi bölümü. [email protected]

Özet
Tevhid, Allah’tan başka yaratıcı olmadığı, mutlak ve yegâne yaratıcının Allah olduğu ve O’nun her yönden mutlak bir ve tek olduğu inancıdır. Bu durum kı-sa ve öz bir şekilde Bakara Sûresi 255.âyeti olan Âyetü’l-Kürsi’de anlatılır. Yani Allah’ın birliği, O’nun Hayy ve Kayyûm olduğu, uyuklama ve dalgınlık gibi beşerî sıfatlardan münezzeh olup kâinatı kendi tasarrufunda bulundurdu-ğu, O’nun izni olmadan kimsenin şefaat edemeyeceği, bilgisinin ezel ve ebedî kuşattığı, kudretinin yeryüzü ve semaları kapladığı ve zâtının çok yüce olduğu bildirilir. İslâm’ın Allah tasavvuru ve tevhid inancı açık bir şekilde anlatıldı-ğından Hz. Peygamber Kur’ân’da en büyük âyetin “Âyetü’l-Kürsi” olduğunu ifade etmektedir. Bu makâlede Türk-İslâm dünyasının önemli âlimlerinden Ebû Mansûr el-Mâtürîdî’nin (ö.333/944) Âyetü’l-Kürsi’deki Tanrı tasavvuru ve tevhid problemi hakkında görüşleri incelenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Ebû Mansûr el-Mâtürîdî, Tevhid, Âyetü’l-Kürsi, Allah ta-savvuru, Allah’ın Sıfatları.

THE PROBLEM IMAGINATION OF ALLAH AND TAWHID IN AYAT AL-KURSI (THE VERSE OF THE THRONE) ACCORDING TO MA-TURIDI 
Abstract
Tawhid, other than Allah is not creative, absolute and sole Creator, the Al-mighty is Allah and Her is the belief that the one and only in every way abso-lute. This short and concise manner is explained in 255th Verse of Al-Baqarah (The Cow) Surah Ayat al-Kursi (The Verse of the Throne). So in the oneness of Allah, His the ever living one (Al-Hayy) presence and the self existing one (Al-Qayyum), human nature is far from such as drowsiness and distraction, placed the universe at his disposal, no one can intercede without his permission you cannot, His knowledge of eternal covered, covered the earth and the schemes of power and that is too lofty is notified of the self. Islam is the ima-gination of God and monotheism (Tawhid), because it is told in a clear man-ner, the Prophet refers to, the greatest verse in the Quran “Ayat al-Kursi/The Verse of the Throne”. This article opinions are examined, about the problem tawhid and the imagination of Allah in the Ayat al-Kursi of the Turkish-Islamic world is one of the important scholars Abu Mansur al-Maturidi (d. 333/944).
KeyWords: Abu Mansur al-Maturidi, Tawhid, Ayat al-Kursi (The Verse of the Throne), Imagination of Allah, Atributions of God

يحوي هذا الكتاب بين دفتيه منظومتين مفيدتين في علم العقائد، على مذهب السادة الماتريدية، لعالمين جليلين من أصحاب الإمام أبي خنيفة، من أهل ما وراء النهر.
الأولى: هي المنظومة السماة بـ«عقود العقائد في فنون الفوائد» للعلامة أبي المحاسن محمد بن أبي بكر الشَّرْغيّ المعروف بإمام زادَهْ (491-573هـ)، وهي من أقدم المنظومات العقدية وأطولها، إنْ لم تكن أطولها على الإطلاق، قد نُظمت سنة 560 هجرية، وتقع في نحو 770 بيتاً، تتميّز بسهولة الألفاظ، وحسن الترتيب، وزيادة التفريع والتفصيل، مع التدليل في مواضع، والرد على المخالفين في أخرى.
وثانيهما: منظومة رائية الوزن، نظمها العلامة الفقيه أحمد بن أبي المؤيد النسفي (المتوفى 519هـ)، تقع في 81 بيتاً، وهذه المنظومة في الأصل مقدّمة على نظم ناظمها للجامع الكبير للإمام محمد بن الحسن الشيباني.
وكلا هاتين المنظومتين تُحقَّقان لأول مرة، وقد جمعهما المحقِّق في هذا العمل لما بينهما من علاقة تاريخية وعلمية.

Emevî Halifesi Ömer b.Abdülaziz (ö.101/720), valilik ve halifeliği dönemlerindeki yaklaşık 10 yıllık siyâsî icraatleriyle geniş halk kitlelerinin gönlünü kazanmış, Hulefa-yı Raşidin; Hz. Ebubekir, Hz. Ömer, Hz. Osman ve Hz. Ali'den sonra beşinci isim olarak tarihte adını söz ettirmiştir. Hz. Ömer'in torununun çocuğudur. Adaletiyle Hz. Ömer'e, zühd ve takvâsıyla Hasan Basrî'ye, ilim bakımından İmam Zührî'ye benzetilen Ömer b. Abdülazîz, hilâfeti sırasında üstün siyaseti ile bütün mezhep salikleri onun siyasetinin adalet üzerinde olduğunu kabul etmişlerdir. Hatta bazı tarihçiler onu adalatinden dolayı II. Ömer olarak adlandırırlar. Kısa süre hilafette kalmasına rağmen dirayetli siyasetiyle ülkenin her tarafında huzur, refah ve istikrarı temin etmeyi de başarmıştı. Cuma hutbelerinde Hz. Ali ve sülalesine beddua ettirme âdetini kaldırıp Hz. Peygamber dönemindeki yapıldığı gibi hutbe duâlarını okutturdu. İslâm'ın adalet ve ahlâkını millet ve yöneticiler arasında uygulamasından, İslam'ı hakkıyla temsilinden dolayı ilk yüzyılın yöneticisi, müceddidi ve âlimlerinden sayılmaktadır. Bu makalede Halifesi Ömer b. Abdülaziz'in siyasî faaliyetleri özetle incelenmektedir.

Safevî Devleti’nin kurulusunda Şiî inançlarının büyük rolü
bulunmaktadır. Safevîler, bu inançlara dayanarak çok kısa zamanda posttan tahta ulaşmışlardır. Safevîler, soy kütüklerinin Ehl-i Beyt’e dayandığını ileri sürmüşlerdir. Ancak yapılan araştırmalar, onların iddialarını doğrulamamaktadır. Önceleri sünni inanca sahip olan Safeviyye Tarikatı içinde Hoca Ali’den itibaren Sii temayüller bas göstererek ve Seyh Cüneyd döneminde siyasi gayeler güdülmeye baslanmıştır. Aynı dönemde Safevî liderleri hakkında asırı inançlar da benimsenmiştir. Zira, Safevî taraftarları arasında Siî-İsmailî görüşlerin etkisi görülmektedir. Bu Siî inançlarının basında Mehdi ve İmam telakkileri gelmektedir. Sah İsmail, Şia’yı resmi mezhep olarak kabul etmiş ve bu mezhebin halka kabul ettirilmesi için asırı baskı uygulamıştır. Osmanlı Devleti ise, Sünni görüsü benimsemiş oldugu için dini nedenlerin yanında siyasi ve sosyal sebepler dolayısıyla Safevîlere olumlu bakamamıstır.

İranlı genç araştırmacı Hüsameddin Ferzizade'nin Safevi Şiiliği ve Emevi Sünniliğini eleştirdiği kitabı İran'da idama mahkum olmasına sebep oldu.
Ferzizâde’nin kitapta da ifade ettiği gibi kendisi Ayetullahuzma Burkâi ve Ayetullah Herkani’nin ilmi araştırmalarından etkilenmiş, Şiiliği kökten eleştiriye tabi tutmuştur. Ferzizâde’nin elinizdeki kitapta işlediği temel tez, İslam’ın Kur’ân merkezli / Vahiy ölçüsünde anlaşılması gerektiği, tüm geleneksel mirasın da ancak Kur’ân’ın Furkân ölçüsünden olumlu not aldığında kabul edilebileceğidir.

“İslam’dan İslam’a” Şiilik ve Sünniliğin tarihsel süreç içerisinde üretilen sahte hadis rivayetleri aracılığıyla Kur’anî ölçüden koptuğunu iddia eder. Yazar, Şiilik ve Sünnilik’ten daha erken dönemde sistematikleşmesi dolayısıyla İbâdî mezhebinin daha arı-duru, Kur’ân’a uygun bir anlayışa sahip olduğunu savunur.

Islamic sects that have important differences on some issues have used the same methods on getting approved their ideas to Prophet. Going beyonds bounds on this topic among the Islamic sects are Shi'as. They have concocted innumerable hadiths especially on nass and vasiyyet which include the thesis that hilafet is the right of Ali and his sons. On the other side, Khawaric who are accepted as the first sect coming to light, unwelcomed the process of concoction. But because their rigid discourse so many hadiths were concocted by their opponents againist them. Murciah which appeared as a reaction against excluding attitudes of Khawaric has differentiated both faith and practice gave impotance to and considered ra'y. These approach especially attracted the reaction of Ashabu'l-Hadith and the other opponents of Murciah. Because of their ideas a lot of hadith were concocted against Murciah. Ashabu'l-Hadith who opposed to use of reason and ra'y and asserted that the faith increase and decrease, applied hadiths condemning the Mu'tazilah who defend the freewill and the creation of Quran.

Eş‘arîler ve Mâturîdîler arasındaki ilişkiler gelgitlerle dolu uzunca bir hikâyedir. İki kesim arasında itikadî ve kelamî konulardaki görüş ayrılıklarını içeren ihtilaf edebiyatı, bu ilişkinin en özgün yanını oluşturur. Bu edebiyatın niçin ortaya çıktığı sorusu, nasıl bir gelişim gösterdiği sorusundan çok daha önemli, ancak bir o kadar da zordur. İkinci soru, metinlerin birbirleriyle olan ilişkileri merkeze alınarak daha kolay cevaplanabilir. Ancak niçin ortaya çıktığı, özellikle de önemli bir kısmının niçin XVIII. yüzyılda kaleme alındığı sorusunu cevaplamada metinlerin kendisi tek başına yeterli değildir. Bunun cevabı, Osmanlıların kuruluşundan başlayarak beş asır boyunca yaşanan fikrî değişimler, kırılmalar ve dönüşümlerin tespitinde gizlidir; bu ise müstakil ve kapsamlı bir tetkiki gerektirir. Bu makalede daha çok ikinci soru merkeze alınmış ve Eş‘arîlik-Mâturîdîlik ihtilafı bağlamında üretilmiş edebiyatın genel bir dökümü çıkarılmak istenmiştir. Bununla birlikte, sadece metinlerin iç bağlamı değil, dış bağlamı da tahlil edilmeye ve yazarlarının ait olduğu toplumsal bağlam ile metin arasındaki ilişki tespit edilmeye çalışılmıştır. Bazen metinden yazara, bazen de yazardan metine yönelen bağlamsal bir analiz yöntemi izlenmiştir.      /    Relationship between the Ash‘arîtes and the Mâturîdîtes is a long story which is filled with tides. Disagreement literature containing the doctrinal and theological differences of opinion between the both sides is the most original aspect of this relationship. The question why this literature appeared is much more important and difficult as well than the question what kind of change it underwent. The second question can be answered on the basis of mutual relationships of texts with each other. However, the texts alone are not sufficient in answering the question why they appeared, particularly why most of them were composed in the XVIIIth century. Its answer is hidden in the identification of five century intellectual changes, breakings and transformations in the Ottomans starting with their foundation. And this requires a seperate and comprehensive research. In this article, mostly the second question is central and a general inventory of literature produced in the context of Ash‘arism-Mâturîdism disagreement is aimed to be taken. Nevertheless, not only the internal context of text, but also the external context is tried to be analyzed and thus the relationship between the authors’ social context and texts to be identified. A contextual method of analysis is followed sometimes moving from the text to the author and sometimes from the author to the text.

Giriş H anefi fıkıh ekolü, hicri 1. ve 2. (miladi 7. ve 8.) yüzyıllarda Irak bölgesinde doğup gelişen ehl-i re'y ve Irak fıkhı içinde tabii bir seyir takip ederek ortaya çıkmış, Ebû Hanîfe ve öğrencilerinin görüşleri etrafında oluşarak (Bardakoğlu, 1997) farklı bölgelere yayılmış ve zamanla çeşitli alanlarda zengin bir literatürü ortaya çıkarmıştır. Bu literatürün önemli bir kısmını da fıkıh usulü alanında yazılmış eserler oluşturmaktadır. Kaynaklarda hicri 2. asırda (miladi 8.) bazı Hanefi imamlarının fıkıh usulü sahasında eserler yazdığı ile ilgili bilgiler yer alsa da Hanefi mezhebinin bu alanda günümüze ulaştığı bilinen ilk kapsamlı eseri Cessâs (v. 370/981)'ın el-Fusûl fi'l-usûl adlı çalışmasıdır. Erken dönem Irak Hanefilerinin prototipi olan Cessâs'ın söz konusu eseri, fukaha metodunun kurucu metinlerinden biri olarak kabul edilir (Köksal & Dönmez, 2013). Cessâs'tan sonra bu sahada önemli eserler kaleme alan birçok müellif bulunmakla birlikte, daha sonraki dönemlerde, bilhassa hicri 5. yüzyılın sonu ile 6. yüzyılın başlarına doğru geldiğimizde, Hanefiler içerisinde eserlerinde öncekilerden daha farklı yöntem izleyen ve mezhep içerisinde farklı bir söylemle ortaya çıkan, Mâtürîdî Hanefiler, özellikle de Alâeddin es-Semerkandî (v. 539/1146) önemli bir konum işgal etmektedir.

Having a very important lace in art history, Bektashi gravestones are remarkable compared to the other sect gravestones with their different styles and contents. The gravestones found in our research subject, Şemsi Baba Lodge's Burial Area of Izmir, are the examples reflecting Bektashi beliefs, cultural system, clothes and symbols on their clothes to gravestones. Decorative adornments on Bektaşi gravestones, which are among sect gravestones group have symbolic meanings related to sect teachings and lifestyles. Floral decoration making "C" and "S" curve reflecting Baroque period effect and acanthus leaves seen in description art in Westernization period and still life depictions is showing that the gravestones are made with an aesthetic pleasure and they were influenced from the fashion of the era.

Türkiye’de İslâmî ilimler alanındaki lisansüstü tez çalışmaları, 1949 yılında Ankara Üniversitesi İlâhiyat Fakültesi’nin kurulmasıyla başlamıştır. İslam hukuku alanındaki ilk doktora tezi 1957’de kabul edilmiştir. Bu tarihten günümüze kadar İslam hukuku alanında 1100’ün üzerinde yüksek lisans ve 300 civarında doktora tezi hazırlanmıştır.
Bu makalede, İslam hukuku alanında yapılan lisansüstü tezlerde yaygın olarak rastlanan sorunlar, başlıklar halinde tespit edilmeye çalışılmış ve kısaca bazı çözüm önerileri sunulmuştur. Konuya giriş amacıyla, araştırmanın başında İlahiyat alanında lisansüstü çalışmaların kısa bir serüvenine yer verilmiş, lisansüstü tez hazırlamanın amaçlarına ve teorik temellerine de kısaca değinilmiştir. Bu çalışmanın temel amacı, İslam hukuku alanında lisansüstü tez hazırlama sürecindeki ilim talebelerine, yapılabilecek muhtemel hatalara dair bir farkındalık kazandırmaktır. Konuyla ilgili doğrudan bir çalışma tespit edemediğimizden, sorunların tespitinde, daha ziyade dinleyici olarak katıldığımız tez savunmalarında jüri üyelerinin gündeme getirdikleri hususlar ve akademideki kendi gözlemlerimiz esas alınmıştır.
Anahtar Kelimeler: Yüksek Lisans, Doktora, İslam Hukuku, Araştırma Teknikleri, Lisansüstü Tezler.

The Preparation of Graduate Theses in Islamic Law: Frequently Encountered Problems and Some Solutions
The preparation of graduate theses in Islamic studies in Turkey began with the establishment of the Ankara University Faculty of Theology in 1949. The first doctoral thesis in the field of Islamic law was accepted in 1957. Over time, more than 1100 masters and 300 doctoral theses have been prepared in the field of Islamic law.
This article tries to determine the widely seen problems in graduate theses in the field of Islamic law and offers some solutions. In the introduction, the journey of Islamic graduate studies in Turkey has been summarized and the basic aims of preparing graduate theses have been discussed. The main purpose of the study is to gain an awareness of possible errors that could be made during the writing process of graduate theses in the field of Islamic law. Since we could not identify any previous work on the subject, we have based this paper on issues raised by members of juries in thesis defenses and on our own observations in the academy.
Keywords: Masters degree, Doctoral degree, Islamic Law, Research Methods, Graduate Thesis.

Özet: Ebû Mansûr el-Mâtürîdî (ö.333/944), Türk ve İslâm dünyasının yetiştirdiği ender düşünürlerden biridir. Türk kökenli kabul edilen âlim İmam-ı A’zam Ebû Hanife’nin inançla ilgili görüşlerini sistemleştiren Ehl-i Sünnet’in “Mâtürîdîyye” diye anılan itikâdî mezhebinin de önderlerindendir. O, dînî konularda Kur’ân bütünlüğünü merkeze alan rasyonel ve dengeli yorumlarıyla tarihi süreç içerisinde gelişen Hanefi-Mâtürîdî geleneğinin oluşumuna büyük katkılar sağlamış, yaşadığı dönemde birçok akımların etkisine ve tehdidine maruz kalan Türk-İslâm topluluklarının birlik ve bütünlüğüne de itikâdî açıdan çok önemli katkılar yapmıştır. O, hoşgörülü ve birleştirici fikirleriyle tefekkür ve bilim tarihinin kilometre taşlarını oluşturmuştur. Bu yönüyle de çağının gelişmelerine damga vurarak daha sonraki dönemlerde de referans alınmış müstesnâ düşünürlerden biridir. O’nun hikmet bakış açısıyla oluşturduğu fikirleri, birey ve toplumları birleştirici, bütünleştirici görüş ve anlayışlarının bilinmesi önemlidir. Günümüzde özellikle İslâm dünyası ve Türk toplumu için hatırlanması ve örnek alınmasıyla gelecek kuşaklara aktarılması gerekmektedir. Bu tebliğde Mâtürîdî’nin hayatı, ilmi yapısı ve dînî anlayış biçiminin arka planı ile toplumlara ve mezheplere bakış açısı tartışılmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Mâtürîdî, Mâtürîdîlik, Türk, İslâm, Hikmet.

MATURIDI IN THE HISTORY OF ISLAMIC SECTS

Summary: Abu Mansur al-Maturidi (d. 333/944), is one of those rare thinkers trained Turkish and Islamic world. Accepted scholar of Turkish origin, Imam Abu Hanifa systematized his views on faith Ahl al-Sunnah “Maturidiyye” sect, the founder of the so-called faith. He, in religious matters, the integrity of the Quran with commentary based on rational and balanced evolving throughout its history Hanafi-Maturidi made major contributions to the formation of. Exposed to the influence of many currents in that era and the threat that the Turkish Islamic societies have made very important contributions to the unity and integrity of from a doctrinal standpoint. That has created milestones in the history of science with contemplation and tolerant and unifying ideas. That this aspect of the age by hitting their stamp on the development in later periods, is one of the exceptional thinkers taken as the reference. From the perspective of his wisdom, create ideas, individuals and communities requires knowledge of integrating and unifying vision and understanding. Today, the Islamic world and especially with the removal of the sample for the Turkish community to remember and to future generations must be transferred. In this paper Maturidi’s life, the sects and religious societies and the structure of knowledge perspective with the back ground of perception are discussed.
Key Words: Maturidi, Maturidism, Turkish, Islamic, Wisdom.

There is a little information about the Hashwiyya which showed up in the middle of the second century (AH) in the classical Islamic sources. In spite of that, it is possiple to find a pile of information in the matter of sects other than the Haswiyya. The sources have contain only a few names of supporter of the sect. Besides that, the Haswhi scholars’s lifes and ideas are out of reach in the sources. Because of this, it is hard to establish a connection between the names and the Haswiyya. This study aims to reveal the existence of relationship between Hashwiyya and Berbehari (d. 329 AH). Otherwise, his connection with the Haswiyya will be discussed based on his life and works.

Türkiye'de Şii hadis anlayışı ile ilgili yapılan ilk doktora tezi olan, merhum Cemal Sofuoğlu'nun çalışması 1 aynı zamanda Şia hakkındaki ilk tezdir. Sofuoğlu'ndan bugüne ise doğrudan Şii hadis sahası ile ilgili bir adet doktora tezi, 5-6 adet doçentlik takdim çalışması, konu ile bir şekilde ilgili 15 adet kadar yüksek lisans tezi, 50 adet civarında makale kaleme alınmıştır. Bu yekûn içerisinde, gerek kaynak kullanımı gerekse meseleleri derinlemesine inceleme becerisi ile öne çıkan metinlerin sayısı ise oldukça mahduttur. Bekir Kuzudişli'nin Şîa ve Hadis: Başlangıcından Kütüb-i Erbaa'ya Hadis Rivayeti ve İsnad adlı iddialı eserinin kıymeti, Şii hadis araştırmalarının mezkûr seyri bağlamında rahatlıkla anlaşılmaktadır. Dört bölümden oluşan eserin Giriş kısmında konuyla ilgili metot ve kaynakların yanında bazı kavramlara temas ediliyor. "Şîa'da Erken Dönem Hadis Rivâyeti ve İsnad: Hz. Peygamber'den Ca'fer-i Sâdık'a Kadar" başlıklı birinci bölümde yazar, Şii hadis rivayetinin genel yapısı ve isnâd kullanımına yoğunlaşıyor, Ehlibeyt isnadının gerekliliği üzerinde ayrıntılı olarak duruyor. Ehlibeyt isnadının gerekliliğinde dış etken olarak mevzû hadisler; iç etken olarak ise imamların masumiyeti ve bilgi kaynakları ve bilgilerinin sınırlarını ele alıyor. Çalışmanın ikinci bölümü "Cafer-i Sâdık Sonrası Şîa'da Hadis Rivâyeti ve İsnad" başlığını taşıyor ve bölümde "Dört Yüz Asıl"ı etraflı olarak tahlil ediyor. Burada öncelikle asıllar hakkındaki genel kabuller sunulup tartışılıyor, daha sonra bir hadis bağlamında günümüze ulaşan asıllardaki isnâd kullanımı ele alınıyor. Asıllardaki hadislerin sonraki kaynaklardaki kullanımı, imamdan hadis nakleden kimselerin rivayetlerinin keyfiyeti, imamların ashabından yapılan rivayetler, hadislerin farklı imamlara nispeti ve ashabın birbirinden rivayeti konuları da işleniyor. "Dört Yüz Asıl'dan Dört Temel Kitab'a: Usûl-i Erbaumie İle Kütüb-i Erbaa Arasındaki 1 "Şîa'nın Hadis Anlayışı" (Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi, 1977).

Özet:
Klasik dönem İslâm mezhepleri/fırkaları zamanın ruhuna göre yeniden ele alınabilir mi? Klasik mezheplerin gerek düşünce yapısı gerekse sosyolojik birikimi bugüne nasıl taşınabilir? Neler söyler? Klasik İslâm düşünce ekolleri bugüne tam anlamıyla transfer olamazsa, isimlendirme ve nazarî birikimin farklılığı nasıl ifade edilmelidir? Bu gibi soruların modern dönemlerde İslâm düşüncesinin nerelerine tekâbül ettiğini ortaya koymak ve bugünün sorun ve söylemlerini asırlar öncesinin birikimiyle özdeşleştirmek daha başka açmazları da beraberinde getirmektedir. Tarihin donmadığı ve sürekli akış içinde olduğu aşikârdır. Bu gerçeğe aykırı çıkarımlar ve yorumlar yapmak demek; anakronizme, zaman-fikir ve kavram kaymalarına davetiye çıkarmak demektir. Bu konuda yapılan çalışmaların dikkat çektiği bazı hususlar olduğu gibi eksik ve gözden kaçan önemli noktalar da mevcuttur. Örneklem olarak aldığımız Yeni/Neo Mu'tezile söylemini, zikrettiğimiz sorular etrafında düşünmek, tarih sahnesinden çekilmiş bir klasik düşünce okulu olan Mu'tezile'nin bu modern söylemle bazı yönler üzerinden irtibatının kurulması tarihî ve nazarî yönden birtakım problemleri beraberinde getirmektedir. Bu noktada düşünce ekollerinin fikrî birikimlerinin tarihsel bir süreç içinde ve o günün şartlarında değerlendirilmesi oldukça mühim bir yerde durmaktadır. Her ne kadar klasik dönemin düşünce ekolleri tarihten çekilmiş olsa da zihniyet ve ruh olarak başka şekillerde kendini hissettirebilir. Bu durumun takip edilmesine ve karşılaştırmalı zihniyet analizlerine tarihî bakış açılarını da dikkate alarak yoğunlaşmak gerekir. Çalışmamızda, modern zamanların bazı çıkarımlarından yola çıkılarak yapılan "Akılcı-İslâmî" yorumların Mu'tezile düşünce geleneğiyle irtibatlandırılıp "Yeni/Neo Mu'tezile" adıyla yeniden sunulmasının bazı sakıncalı ve karmaşık yönlerine dikkat çekip, bu durumun yanlış okumalara sebebiyet vermemesi noktasında önerilerimizi sunacağız. İslâm Düşünce Ekolleri Geleneğini bir bütün olarak okuma, anlayıcı-açıklama ve tasvîrî-betimleyicilik (descriptivity) ilkelerini çalışmamızda ön planda tutmaya gayret göstereceğiz.
Anahtar Kelimeler: İslâm Düşüncesi Ekolleri, Mezhep, Mu'tezile, Çağdaş İslâm Düşüncesi, Yeni/Neo Mu'tezile.
Abstract:
Is it possible to reconsider the Islamic sects/denominations according to the spirit of time? How can the thought structure and sociological accumulation of classical sects be carried to the present? What does it say? If the classical Islamic schools of thought are not fully transferred to today, how should the differentiation of naming and theoretical accumulation be expressed? Identifying the question of Islamic thought in modern times and identifying today's problems and discourses with the accumulation of centuries ago brings with them other impasses. It is clear that history is not frozen and is in constant flow. This means making inaccurate inferences and comments; anachronism, time-ideas and concept shifts are invitations. There are some points that draw attention to the studies on this subject as well as missing and overlooked important points. As a sample, we think about the Neo Mu'tazilah discourse, the questions around the questions we have mentioned, and the establishment of the connection between Mu'tazilah, which is a classical school of thought, drawn from the stage of history, through some aspects of this modern discourse, which brings about some problems in historical and theoretical terms. At this point, it is important to consider the intellectual accumulations of schools of thought in a historical process and under the conditions of that day. Although the schools of thought of the classical period have been withdrawn from history, they can make themselves felt in other ways as mentality and spirit. This situation should be followed and comparative mindset analyzes should be concentrated considering the historical perspectives. In our study, we will present some suggestions about some objectionable and complex aspects of "Rational-Islamic" interpretations based on some implications of modern times and the re-introduction of the "Neo Mu'tazilah" with the Mu'tazilah thinking tradition and do not give false readings. Reading the tradition of Islamic Thought Schools as a whole and we will try to keep the principles of descriptivity and understanding-explanatory in the foreground in our study.

Kur'an ve Sünnet'in şiddetle yasakladığı ihtilâfın, Müslümanlar arasında sonradan birtakım sebepler ve olayların etkisiyle ortaya çıktığı bir gerçektir. İslam'ın ilk dönemlerinden itibaren Müslümanların ihtilafa düşerek fırkalara ayrıldığı, tarihte ve günümüzde birbirlerine düşman kamplarda yer aldıkları bilinen bir gerçektir. Bu ihtilaflar fıkhi/ameli ihtilaflardan ziyade daha çok itikâdî konularda olmuştur. Fıkhî ihtilâfların Müslümanların böylesine bir konuma düşmelerinde payı varsa da, bu konuda itikâdî ihtilâfların başrolü üstlendiklerinde şüphe yoktur. O halde bu çalışmanın temel ve öncelikli amacı İslam'ın ilk döneminde ihtilafların nasıl ve ne zaman başladığını ve Müslümanlar arasında ortaya çıkan siyasi ihtilafların itikâdî mezheplere ne gibi tesirleri olduğunu doğru bir biçimde tespit etmek olacaktır. Konuyu önemli hale getiren ise Müslümanlar arasında siyasi nedenlerden dolayı ihtilâfın ortaya çıkması ve birbirleriyle siyasi amaçlı karşı karşıya gelmeleridir.
Abstract
Even though Islam and the Sunnah strictly forbids the controversy, it is a fact that with the impact of certain events and occasions, it emerged on the subsequent Muslims. Since the ancient times, Muslims fell in conflicts and fractions appeared throughout history. As a result of these splittings, even today Muslims are divided into enemy's camps. These conflicts were manifested more in the sphere of religion than the sphere of worship and jurisprudence. Even though the conflict in worship and jurisprudence had a great impact, the main role for the Muslim's polarization is due to the conflicts in the sphere of faith and creed. Hence, the basic and main aim in this work will be the study of how and when the conflicts started in the first period of Islam. In addition, the purpose of this project will be the transformation of political conflicts to Islamic fractions. The thing that makes the topic important is the appearance of the conflict between the Muslims and their confrontation to each other based on political reasons.