Kalkolitik

Düşünce tarihinin temel taşlarından biri olan Sokrates'e izafe edilen bir diyaloga göre; büyük bilge öğrencilerinden "insan nedir?" sorusuna cevap vermelerini ister. Öğrenciler, hocalarının sorusunu garipserler. "Bunu bilmeyecek ne var; iki ayaklı ve tüysüz bir canlıdır" yanıtını verirler. Bu cevap büyük bilgeyi şaşırttığı kadar kızdırır da. Ertesi gün Sokrates, elinde tüyleri yolunmuş bir tavukla öğrencilerinin karşısına çıkar ve onlara belki de hayatlarının en önemli dersini verir: Yanında getirdiği tüysüz tavuğu havaya kaldırarak şöyle der; "Demek insan, böyle bir şey."

Holosen Dönem’e geçiş ile birlikte değişen iklim şartları insanların sosyo-kültürel yaşam tarzlarını etkilemiş aynı zamanda tarım ile birlikte besin ekonomileri değişmiştir. Bu bağ-lamda Latmos Kaya Resimleri o dönemin insanları hakkında bizlere bilgi sağlamakta ve sosyo-kültürel yaşamlarına ışık tutmaktadır. Latmos Dağları’nda bulunan kaya resimleri ve buluntular Geç Neolitik ve Erken Kalkolitik dönemlere tarihlendirilmektedir. Buluntular diğer Ege Bölgesi yerleşimleri ve Ege Adaları ile benzerlikler göstermekte bu da bizlere ilişkiler açısından yeni bilgiler sunmaktadır. Ayrıca bulunan kaya resimleri Paleolitik Çağ mağara resimlerindeki av sahnelerine nazaran daha çok aile unsurunu ön plana çıkarmaktadır. Av sahneleri ve natüralist hayvan resimleri Latmos’ta görülmemektedir. Burada bulunan petroglifler daha çok sembolik çizimlerden oluşmaktadır. Bu çalışma, dönemin insanlarının sosyo-kültürel yaşamını aydınlatmak ve buluntular üzerinden Ege Coğrafyası ile olan ilişkilerini irdelemeyi amaçlamaktadır.

Neolitik yaşam biçiminin dağılımı ve yayılımını anlamak son yüzyılın önemli araştırma
konularından birisidir. Araştırmalar, başlangıçta ‘çekirdek’ bölgenin dışında tutulan
Anadolu’nun, yerleşik yaşama ve yiyecek üretimciliğine geçiş süreçlerinde kilit rollerden
birini oynadığını göstermiştir. Bu makalede ele alınan Düzkışla Höyüğü 2019 yılında
Uşak Protohistorik Dönem Yüzey Araştırmaları Projesi (UPDAP) çalışmalarında tespit
edilmiş olup İç Batı Anadolu Neolitik Çağıyla ilgili çeşitli bilgiler vermektedir. Alandan
elde edilen zengin buluntu topluluğu, bölgelerarası karşılaştırmalar yapmaya ve
prehistorik dönemlerde bölgenin çevre kültürlerle olan ilişkileriyle ilgili çıkarımlara ulaşılmasına imkân tanımaktadır. Kıyı Ege, Göller Yöresi, İç Anadolu ve Kuzeybatı Anadolu’nun tam kesişme noktasında yer alan Uşak, Neolitik Dönemde Anadolu’nun farklı bölgeleri arasındaki iletişim ve etkileşim ağlarının oluşmasında ve gelişmesinde önemli bir rol oynamış olmalıdır. Kapsamlı değerlendirilen Geç Neolitik- Erken Kalkolitik Çağ Düzkışla Höyük buluntuları, erken çiftçi yaşam biçiminin yerel karakterini ve bölgeler arası kültürel ilişkilerin boyutunu göstermesi açısından önemlidir.

Seydişehir ilçesi, Konya il sınırları içerisinde merkeze yaklaşık 100 km. uzaklıkta,
Küpe Dağları'nın eteklerinde, Suğla Gölü’nün kenarında kurulmuştur. İlçenin
doğusunda Akören, batısında Akseki, güneyinde Bozkır, Yalıhöyük ve Ahırlı
ilçeleri yer alır. Konumu gereği birçok kültüre ev sahipliği yapmış Seydişehir
çevresindeki kültürel zenginlik araştırmacıların da ilgisini çekmiştir.

Bu çalışma, “2020 yılı Suğla Gölü Çevresi Prehistorik Dönem Yüzey Araştırması” nda tespit edilen yeni
bir höyük yerleşimine ait buluntuların ön değerlendirmesidir. Akkise/Yahyalı Höyük yerleşim yeri Suğla
Gölü’nün yaklaşık 1 km güneydoğusunda bulunan Konya iline bağlı Ahırlı ilçesinin, Akkise mahallesi sınırları
içerisinde yer almaktadır.

Doğa harikası peri bacaları ve insan emeğinin ürünü yeraltı şehirleriyle ünlü Kapadokya bölgesinin merkezindeki Nevşehir Bölgesi, bu özel konumuna karşın, tarih öncesi araştırmalarının yetersizliği talihsizliğine sahiptir. Bölgede az sayıda yüzey araştırmaları yapılmış, bilimsel anlamda sadece üç merkezde kazı çalışması gerçekleştirilmiştir.
Paleolitik Çağ buluntusu veren beş merkezin Kalehöyük-Kömürcü Atölyesi’nin konumuyla birlikte değerlendirilmesi gerekmektedir. Yaklaşık aynı sayıdaki Neolitik Çağ merkezinin Kızılırmak yayı içinde de buluntu veriyor olması, önemlidir. Kalkolitik Çağ yerleşimlerinde sayı, Neolitiğe göre üç katına çıkmıştır. Özellikle Civelek Mağarası’ndan elde edilen veriler, emsallerine göre bölgede ve Anadolu’da rastlanmayan özellikler arz etmektedir. Erken Tunç Çağı’nda buluntu alanlarının sayısı, Kalkolitiğe göre üç kat artar. Bu dönemde doğrudan olmasa bile, dolaylı olarak Geç Obeyd Kültürüyle etkileşimi tartışmaya açıktır. Kapadokya Bölgesi’nin boyalı keramik kültürünü yansıtan Alişar III Boyalıları, bölgedeki yerel kültürün baskın unsurlarından birini oluştururken, İntermedaite Ware’in de varlığına tanıklık eder. Monokrom keramiklerin etkileşim alanı Orta Anadolu iken, özellikle Suluca Karahöyük buluntuları, bölgenin ETÇ II-III’de Batı Anadolu ile de ilişki içinde oldu göstermiştir.
Her ne kadar mevcut buluntular Nevşehir Bölgesi’nin tarih öncesi konumunun anlaşılmasını zorlaştırsa da, genel olarak Orta Anadolu kültür coğrafyası içinde temsil edilen kültürleri yansıttığı ve onun bir paçası olduğu anlaşılır ölçüde açıktır. Kalkolitik Çağ’da Kuzey Mezopotamya’nın Geç Obeyd Kültürüyle teması muhtemel iken, Erken Tunç Çağı’nın son iki evresinde Batı Anadolu kültürleriyle kurduğu ilişkinin boyutu belirsizliğini korumaktadır.

Z Volkanik Kapadokya Bölgesi’nin tarihöncesi kültürleri üzerine yapılan araştırmalar bölgenin batı bölümünü oluşturan Niğde ve Aksaray illeri kapsamında gerçekleştirilen arkeolojik yüzey araştırmaları ve kazı çalışmalarına dayanmaktadır. Bölgenin merkez bölümünü oluşturan Nevşehir ili ve çevresinin tarihöncesi dönemlerdeki kültürel özellikleri üzerine eldeki veriler ise sınırlı sayıdaki arkeolojik araştırmalar sonucunda oluşturulmuştur ve Nevşehir’in tümünü kapsayan bütüncül bir bakış açısı sergilemezler. Kapadokya arkeolojisi açısından tarihöncesi dönemler üzerine eldeki verilerin yetersizliğinin çözümü amacıyla “Nevşehir İli Neolitik Çağ Yüzey Araştırmaları Projesi” (NENESU) 2019 yılında bölgede araştırmalarına başlamıştır. 2020 yılı araştırmaları esnasında Avanos ilçe merkezinin sadece 2 km. uzağında Topraktepe olarak adlandırılan bir yamaçlarında tarihöncesi dönem buluntuların tespit edilmesi üzerine alanda 2020-2021 yıllarında arkeolojik yüzey araştırmaları gerçekleştirilmiştir. Elde edilen veriler ışığında Topraktepe günümüzden 7000 yıl öncesine “Orta Kalkolitik” döneme tarihlendirilen bir buluntu yeridir. Bu makale Topraktepe yerleşiminin, Avanos ilinin doğal ve kültürel miras turizmi ve arkeolojisi kapsamındaki yerini değerlendirmektedir.