Aleksandra Schabowska Rozprawa Doktorska

AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
WE WROCŁAWIU
WYDZIAŁ FIZJOTERAPII
Aleksandra Schabowska
OCENA WPŁYWU POSTĘPOWANIA

FIZJOTERAPEUTYCZNEGO NA SPRAWNOŚĆ
FUNKCJONALNĄ RĘKI PO LECZENIU
OPERACYJNYM ZESPOŁU CIEŚNI NADGARSTKA
Rozprawa doktorska wykonana

w Katedrze Fizjoterapii w Dysfunkcjach Narządu Ruchu
Wydział Fizjoterapii
Akademia Wychowania Fizycznego we Wrocławiu
Promotor:
prof. dr hab. Jerzy Gosk
Katedra Chirurgii Urazowej
Klinika Chirurgii Urazowej i Chirurgii Ręki
Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu
WROCŁAW 2020
2
SPIS TREŚCI
I WSTĘP ................................................................................................................... 3
I 1. Wprowadzenie ................................................................................................. 3
I 2. Budowa anatomiczna kanału nadgarstka i funkcja nerwu pośrodkowego ...... 4
I 3. Etiologia i patogeneza zespołu cieśni nadgarstka ............................................ 5
I 4. Obraz kliniczny zespołu cieśni nadgarstka ...................................................... 8
I 5. Diagnostyka zespołu cieśni nadgarstka ........................................................... 9
I 6. Metody leczenia zespołu cieśni nadgarstka ................................................... 12
II CEL PRACY ....................................................................................................... 16
III PYTANIA BADAWCZE ................................................................................... 16
IV MATERIAŁ I METODY ................................................................................... 17
IV 1. Osoby badane ............................................................................................. 17
IV 2. Metody badań ............................................................................................. 18
IV 2.1. Wywiad .......................................................................................... 18
IV 2.2. Badanie kliniczne ............................................................................ 18
IV 2.3. Metody postępowania fizjoterapeutycznego .................................. 24
IV 3. Metody statystycznego opracowania wyników .......................................... 29
V WYNIKI ............................................................................................................... 30
VI DYSKUSJA ......................................................................................................... 48
VII WNIOSKI ............................................................................................................ 62
VIII PIŚMIENNICTWO .............................................................................................. 63
STRESZCZENIE ................................................................................................. 77
ABSTRACT ......................................................................................................... 79
SPIS RYCIN ....................................................................................................... 81
SPIS TABEL ....................................................................................................... 82
ZAŁĄCZNIKI ...................................................................................................... 84
3
I WSTĘP
I 1. Wprowadzenie
Funkcja ręki jest jedną z ważniejszych funkcji w życiu człowieka, nie tylko
do wykonywania codziennych, podstawowych czynności, ale także do rozwiązywania
problemów, inicjowania działań oraz do przekazywania uczuć. Jest to więc bardzo
precyzyjne "narzędzie pracy" człowieka, o charakterze manipulacyjno-sprawnościowym.
Mając sprawne ręce, człowiek jest w stanie zrobić wszystko, np. otwierać drzwi, zapinać
guziki, pisać, zakręcać i odkręcać butelki/słoiki, nawlekać igłę itp. Poza precyzyjnymi
działaniami, dzięki ręce człowiek może "odbierać" doznania sensoryczne, rozróżniać, czy
coś jest ciepłe lub zimne, miękkie lub twarde, gładkie lub szorstkie, suche lub mokre itp.
Funkcjonalność ręki, czyli jej zdolności manipulacyjne, jakość i wartość chwytu,
zależą od prawidłowego zakresu ruchu w poszczególnych stawach ręki, od siły
mięśniowej, a także od prawidłowego sterowania motorycznego. Stawy nadgarstka,
śródręcza i palców wykazując w warunkach fizjologicznych znaczną ruchomość,
umożliwiając duże zdolności manipulacyjne i chwytne ręki. Zdolności te i możliwości są
również uwarunkowane umięśnieniem, unaczynieniem i unerwieniem ręki. Jeśli któryś
z powyższych elementów zostanie uszkodzony np. w wyniku urazu, ucisku lub procesu
chorobowego, sprawność chwytno-manipulacyjna ręki również ulegnie zaburzeniu.
Taka sytuacja ma miejsce w przypadku zespołu cieśni nadgarstka (zcn). Patologia ta jest
wynikiem ucisku nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka.
Pierwsze doniesienia dotyczące ucisku nerwu pośrodkowego w kanale nadgarstka
pochodzą z 1854. Przedstawił je James Paget, opisując pacjentów z objawami typowymi
dla tej patologii (Aboonq, 2015). W późniejszych latach pojawiali się kolejni badacze, tacy
jak: Putnam, Hunt, Marie, Foix, Learmonth, którzy zajęli się tym problemem. Opisywali
oni obraz kliniczny, zmiany strukturalne powstałe w wyniku ucisku nerwu pośrodkowego
w kanale nadgarstka oraz przedstawili propozycje leczenia tej jednostki chorobowej.
Pierwszy zabieg odbarczenia nerwu pośrodkowego wykonał Learmonth w 1933 r. (Yoo
i wsp., 2015). Problematyką zespołu cieśni nadgarstka, jego epidemiologią, obrazem
klinicznym, testami diagnostycznymi, sposobami leczenia zajmowało się wielu autorów.
4
Jednym z nich był Phalen, który opisał ten zespół pod względem klinicznym oraz
anatomopatologicznym (Ciechanowska i Łukowicz, 2017). Jednak rozwój nauki
i zgłębiania wiedzy dotyczącej tej neuropatii na tym się nie skończył. Pojawiały się kolejne
publikacje, nadal szukano nowych rozwiązań, nowych testów diagnostycznych, aby w jak
najlepszy sposób rozpoznać i zbadać to, co dzieje się w obrębie ręki w następstwie tej
patologii. W 1956 r. w diagnostyce pojawiła się możliwość wykorzystania elektromiografii
(Ciechanowska i Łukowicz, 2017), a w kolejnych latach zaczęto stosować różne badania
obrazowe MRI, USG (Jarvik i wsp., 2002; Hammer, 2006). Wprowadzano skale
pomiarowe i nowe testy diagnostyczne.
Mimo wielu prac, badań oraz szerokiej wiedzy na ten temat, rozpoznanie zespołu
cieśni nadgarstka nadal może sprawiać trudności diagnostyczne.
I 2. Budowa anatomiczna kanału nadgarstka i funkcja nerwu pośrodkowego
Kanał nadgarstka jest to przestrzeń, przez którą przechodzą ścięgna i nerw.

Przestrzeń ta, od strony grzbietowej, bocznej i przyśrodkowej, jest ograniczona przez kości
nadgarstka. Od strony bocznej ograniczona jest przez wyniosłość promieniową nadgarstka,
która utworzona jest przez powierzchnie dłoniowe kości łódeczkowatej i czworobocznej
większej. Natomiast od strony przyśrodkowej, przez wyniosłość łokciową nadgarstka –
utworzoną przez haczyk kości haczykowatej i kość grochowatą. Od strony dłoniowej kanał
zamyka troczek zginaczy. Przez kanał ten przebiega nerw pośrodkowy, który jest nerwem
ruchowo-czuciowym. Na tym poziomie ruchowo unerwia mięsień odwodziciel krótki
kciuka, mięsień przeciwstawiacz kciuka i mięsień zginacz krótki kciuka (Jakimowicz,
1981). Czuciowo nerw pośrodkowy unerwia powierzchnię dłoniową trzech i pół palca
od strony promieniowej, natomiast na powierzchni grzbietowej paliczki dalsze palca II, III
oraz połowę palca IV (Lewińska i Walusiak-Skorupa, 2014).
W wyniku uszkodzenia nerwu pośrodkowego może dojść do zaniku mięśni kłębu,
co znacząco wpływa na jakość i siłę chwytu ręki, której powierzchnia dłoniowa staje się
spłaszczona. Wszelkie procesy chorobowe, które doprowadzają do zmniejszenia
przestrzeni w obrębie kanału, powodują zaburzenia funkcji nerwu pośrodkowego,
wynikiem czego może być zespół cieśni nadgarstka.
5
Wpływa to na motoryczną sprawność ręki oraz czucie, dając szereg objawów

charakterystycznych dla zespołu cieśni nadgarstka (zcn), które szerzej zostały
przedstawione w rozdziale I 4.
I 3. Etiologia i patogeneza zespołu cieśni nadgarstka
Zespół cieśni nadgarstka jest najczęściej występującą i opisywaną neuropatią

uciskową w obrębie kończyny górnej, która dotyczy od 1% do 5% (Atroshi i wsp., 1999),
a wg niektórych nawet 10% populacji (Georgiew i wsp., 2008). Patologia ta najczęściej
rozpoznawana jest między 30 a 60 rokiem życia. Szczyt zapadalności przypada po 55 roku
życia, a schorzenie częściej dotyczy kobiet niż mężczyzn, ze stosunkiem 2:1 (Georgiew
i wsp., 2008; Kiwerska-Jagodzińska i wsp., 2001; Woźniak, 2013), a według niektórych
autorów stosunek ten może wynosić nawet 3:1 (Bongers i wsp., 2007; Geoghegan i wsp.,
2004).
Wśród przyczyn omawianej jednostki chorobowej wymienia się czynniki
zawodowe, demograficzne, anatomiczne, mechaniczne, biomechaniczne, współistniejące
choroby, zaburzenia krążenia i wiele innych. Przyczyny te, czy też czynniki ryzyka,
są burzliwie dyskutowane i nieustannie są podejmowane nowe próby wyjaśniania
i poznania źródła powstawania omawianej patologii. Najczęściej wymieniana jest cukrzyca
(Balci i Utku, 2007; Urits i wsp., 2019), niedoczynność tarczycy (Karne i Bhalerao, 2016;
Shiri, 2014), wiek (Banach i Bogucki, 2003), płeć (Bongers i wsp., 2007), reumatoidalne
zapalenie stawów (Muramatsu i wsp., 2008; Żyluk-Gadowska i Żyluk, 2016), złamania
w obrębie nadgarstka (McCartan i wsp., 2012), otyłość (Bland, 2005; Sharifi-Mollayousefi
i wsp., 2008), ciąża (Osterman i wsp., 2012; Pazzaglia i wsp., 2005), czynniki zawodowe
(Aouatef i wsp., 2017; Bonfiglioli i wsp., 2007), miażdżyca (Fuchs i wsp., 1991), a także
podłoże genetyczne (Elstnar i wsp., 2006). Osoby zgłębiające wiedzę na temat tej patologii
starają się przedstawiać podziały, czynniki ryzyka tej jednostki chorobowej i tak np.
Lewczuk i Affelska-Jercha wskazują, że przyczyny są różnorodne, jest ich bardzo wiele
i mogą być pochodzenia:
• zapalnego ogólnego (np. rzs, toczeń rumieniowaty, dna moczanowa) oraz
miejscowego (np. ropne zapalenie pochewek ścięgnistych)
6
• nowotworowego: nowotwory kości i tkanki łącznej, włókniaki, tłuszczaki, a także

zmiany w przebiegu szpiczaka mnogiego
• urazowego (np. ostry uraz mechaniczny ze złamaniem i przemieszczeniem kości
nadgarstka oraz przewlekłe zmiany w wyniku powtarzających się mikrourazów
kości nadgarstka
• endokrynnego (np. cukrzyca, otyłość, niedoczynność tarczycy, doustne środki
antykoncepcyjne)
• zwyrodnieniowego (Lewczuk i Affelska-Jercha, 2002).
Cytowani autorzy zwracają również uwagę na to, że istnieją czynniki ogólne
i miejscowe, które w znacznym stopniu wpływają na występowanie objawów zcn.
Do ogólnych zaliczają się zaburzenia:
• hormonalne (ciąża, menopauza, akromegalia, niedoczynność tarczycy)
• przemiany materii (cukrzyca, reumatoidalne zapalenie stawów, skrobiawica, dna
moczanowa)
• naczynioruchowe (nadciśnienie tętnicze, choroba Raynauda, zmiany zakrzepowe)
• inne (alergiczne, niedobory witaminowe np. wit. B6 czy B12, otyłość).
Wśród czynników miejscowych autorzy wyróżniają:
• zmiany zapalne ścięgien i pochewek ścięgnistych
• zmiany zwyrodnieniowe oraz przeciążeniowe kości i tkanek miękkich
• zmiany pourazowe w obrębie kanału kostnego (części dalszej kości promieniowej
oraz zwichnięcie kości księżycowatej, wapniejące krwiaki)
• atawistyczne twory anatomiczne i wady rozwojowe (dodatkowe struktury
ścięgniste lub mięśniowe)
• guzy i zmiany guzopodobne (szpiczak, tłuszczak, torbiele mazówkowe)
• blizny pourazowe oraz pooparzeniowe
• inne np. wylewy krwawe po leczeniu przeciwzakrzepowym (Gniadek i Trybus,
2016).
7
Geoghegan natomiast dzieli czynniki ryzyka zcn na:

• mięśniowo-szkieletowe: wcześniejsze złamania kości nadgarstka, reumatoidalne
zapalenie stawów, choroba zwyrodnieniowa stawów nadgarstka
• hormonalne: niedoczynność tarczycy, cukrzyca, przyjmowanie doustnych środków
antykoncepcyjnych
• konstytucjonalne: otyłość (Geoghegan i wsp., 2004).
Podziałów, klasyfikacji i teorii powstawania zespołu cieśni nadgarstka jest wiele.
W cytowanym piśmiennictwie można także znaleźć doniesienia dotyczące wpływu teorii
mechanicznej na nasilenie objawów w obrębie ręki. W tej teorii, zwraca się uwagę na
zwiększenie zawartości kanału lub też zmniejszenie jego przestrzeni. W wyniku jednej czy
drugiej sytuacji dochodzi do wzmożonego ciśnienia w kanale nadgarstka. Zwiększone
ciśnienie (powyżej 30 mm Hg) negatywnie wpływa na sprawność mikrokrążenia, a to
z kolei prowadzi do nieprawidłowego odżywienia i dotlenienia nerwu pośrodkowego
(Gelberman i wsp., 1983) W związku z powyższym dochodzić może do zaburzenia
przewodnictwa nerwowego i wystąpienia objawów charakterystycznych dla zespołu cieśni
nadgarstka. Początkowo może to być postać łagodna, natomiast po przekroczeniu
granicznej wartości, jaką jest 40 – 50 mm Hg, mogą wystąpić ostre objawy tej patologii
(Lundborg i wsp., 1983).
Na zwiększenie ciśnienia w kanale nadgarstka mogą wpływać trzy mechanizmy:
• ucisk od strony dłoniowej nadgarstka (spowodowany zazwyczaj przerostem
więzadła poprzecznego nadgarstka)
• ucisk od strony grzbietowej (kostnej) kanału nadgarstka (złamanie kości
promieniowej w miejscu typowym z przemieszczeniem odłamów, złamania kości
nadgarstka z przemieszczeniem odłamów oraz zwichnięcia kości nadgarstka)
• ucisk od środka kanału nadgarstka spowodowany rozrostem struktur
anatomicznych lub rozwojem struktur patologicznych w jego obrębie.
Większość przypadków zcn ma charakter idiopatyczny. Do wystąpienia zespołu
cieśni nadgarstka predysponowane są osoby wykonujące zawody wymagające
precyzyjnego, długotrwałego i powtarzalnego ruchu, który obciąża rękę oraz przedramię
(Armstrong i wsp., 2008), a także pracę, w której dodatkowo działa duża siła i drgania
mechaniczne (Aroori i Spence, 2008).
8
Ponieważ nie można wskazać jednej, konkretnej przyczyny zcn, uważa się,
że zmiany patofizjologiczne w przebiegu tego zespołu mogą mieć różny charakter i nie są
one do końca wyjaśnione (Aroori i Spence, 2008; Sen i wsp., 2002).
I 4. Obraz kliniczny zespołu cieśni nadgarstka
W początkowym okresie zaburzenia funkcji nerwu pośrodkowego w przebiegu

zespołu cieśni nadgarstka są odwracalne, natomiast w przypadku długotrwałego ucisku
może dojść do zmian utrwalonych (Romanowski, 2002). Wśród dolegliwości, jakie
pacjenci najczęściej wymieniają, znajduje się „piekący” ból w obrębie stawów nadgarstka
i dłoni, zarówno podczas ruchu, jak i w spoczynku – głównie w nocy (Mokrzycki, 2016),
drętwienie, mrowienie w obrębie ręki oraz parestezje w obszarze zaopatrywanym przez
nerw pośrodkowy. Dolegliwości te mogą także promieniować w kierunku przedramienia,
ramienia, a także barku (Lewińska i Walusiak-Skorupa, 2014). Z upływem czasu pojawiają
się zaburzenia czucia powierzchniowego w obrębie opuszki palca I-III oraz połowie palca
IV. Zaburzenia czucia na początku mogą być bardzo subtelne, a w późniejszym etapie
może dojść do zaburzeń czucia dwupunktowego, szczególnie na opuszkach palca I-III.
Charakterystycznym objawem jest również objaw „strzepywania”, który przypomina
strząsanie termometru, najczęściej ma to miejsce w nocy, w momencie kiedy objawy się
znacznie nasilają (Nowak i Noszczyk, 2012). Kozubski i Liberski twierdzą, że tego typu
ruchy powodują zniesienie zastoju żylnego, a za tym idzie zmniejszenie objawów
związanych z tą patologią (Kozubski i Liberski, 2004).
W przebiegu zcn mogą również pojawić się zaburzenia ze strony układu
współczulnego, a mianowicie: zblednięcie skóry palców, suchość lub nadmierna potliwość
rąk, fenomen Raynauda czy bolesny obrzęk palców. Zaburzenie te mogą dotyczyć nawet
50% pacjentów (Żyluk i Kosowiec, 2008).
W okresie późniejszym, zaawansowanym, dostrzegalne są zaburzenia ruchowe
w obrębie ręki, które charakteryzują się trudnościami w wykonywaniu precyzyjnych
ruchów (takich jak zapinanie guzików, chwytanie drobnych przedmiotów, sznurowanie
obuwia, itp), pojawia się także problem z utrzymaniem przedmiotów w ręce, zostaje
upośledzona funkcja chwytna ręki (Szyluk i wsp., 2006). Spowodowane to jest
9
uszkodzeniem gałązki ruchowej nerwu pośrodkowego, która zaopatruje mięśnie kłębu

kciuka. W zaawansowanym stadium tej patologii ma miejsce zanik głowy powierzchownej
mięśnia zginacza krótkiego kciuka, mięśnia odwodziciela kciuka, a także mięśnia
przeciwstawiacza kciuka, co doprowadza do powstania tzw. „ręki małpiej” (Kozubski
i Liberski, 2004). Klinicznie ilustruje się to jako objaw butelki (test butelki Luthy’ego).
W przypadku upośledzenia funkcji mięśnia odwodziciela krótkiego kciuka nie powstaje
„fałd pływaka” (fałd między kciukiem a wskazicielem), przez co pacjent nie jest w stanie
objąć butelki na całym obwodzie (Sztuce, 2014). O dysfunkcji mięśnia przeciwstawiacza
kciuka świadczy trudność złączenia opuszek kciuka oraz V palca (szybki test dla nerwu
pośrodkowego).
Podsumowując, zespół cieśni nadgarstka jest to neuropatia uciskowa nerwu
obwodowego, powodująca drętwienia, mrowienia, ból, osłabienie i zanik mięśni (Duquette
i wsp., 2015). Objawy te bardzo często są niejednorodne i zróżnicowane.
I 5. Diagnostyka zespołu cieśni nadgarstka
Najbardziej miarodajnym badaniem diagnostycznym jest badanie przewodnictwa

nerwowego (Descatha i wsp., 2010; Kohara, 2007; MacDermid i Doherty, 2004; Robinson,
2007), które pozwala na obiektywną ocenę stopnia zaawansowania zmian oraz może
pomóc w wyborze najlepszej metody leczenia (Karsidag i wsp., 2007). Hennessey
i Johnson zwracają uwagę, że to badanie należy wykonać w celu: potwierdzenia
rozpoznania, gdy brak jest odchyleń w badaniu przedmiotowym, wykluczenia innej
neuropatii lub zespołu chorobowego, weryfikacji rozpoznania u pacjentów
z nieskutecznym leczeniem zachowawczym lub operacyjnym, ustalenia stopnia
zaawansowania zmian w nerwie pośrodkowym oraz prognozowania przebiegu choroby
(Hennessey i Johnson, 1997).
Jednak i tu pojawiają się kontrowersje dotyczące badania oraz kryteriów,
na podstawie których możliwe jest zdiagnozowanie zcn (Sonoo i wsp., 2018).
Wielu autorów, badanie przewodnictwa nerwowego uważa za „złoty standard”,
jednak należałoby zaznaczyć, iż w zaawansowanych stadiach tej patologii obraz kliniczny
10
może nie potwierdzać zmian, które są obserwowane w tym badaniu (Aroori i Spence,
2008). wyniki badań neurofizjologicznych, najczęściej stosowana w praktyce klinicznej,
została opracowana przez Stevensa:
1. I stopień – łagodny (niewielki): cechuje go wydłużenie (względne lub
bezwzględne) czuciowej latencji lub latencji potencjału mieszanego oraz możliwe
obniżenie amplitudy potencjału czuciowego nerwu pośrodkowego zajętej
kończyny.
2. II stopień – umiarkowany: obserwuje się wówczas wydłużenie czuciowej latencji
i latencji końcowej (względne lub bezwzględne) we włóknach ruchowych nerwu
pośrodkowego zajętej kończyny.
3. III stopień – znacznie nasilony: charakteryzujący się wydłużeniem czuciowej
latencji lub latencji potencjału mieszanego i wydłużeniem (względnym lub
bezwzględnym) latencji końcowej we włóknach ruchowych nerwu pośrodkowego
zajętej kończyny oraz brakiem potencjału czuciowego lub mieszanego lub niską
amplitudą czy też brakiem odpowiedzi ruchowej z mięśni kłębu kciuka. W badaniu
EMG dostrzega się objawy odnerwienia i reinerwacji (Stevens, 1997).
Dlatego też powyższe badanie warto, a nawet należy uzupełnić analizą objawów
w obrębie ręki oraz wykonaniem testów prowokacyjnych (Katz i wsp., 1991). Bożek
i Gaździk w swoich badaniach wykazali, iż obecność takich objawów jak nocne bóle,
parestezje, osłabienie czucia powierzchniowego palców I i III oraz dodatni objaw Phalena
i Tinela, z bardzo dużym prawdopodobieństwem umożliwia zdiagnozowanie zespołu
cieśni nadgarstka (Bożek i Gaździk, 2001).
Do potwierdzenia tego zespołu można, między innymi, posłużyć się klasyfikacjami,
które ułatwiają zbadanie oraz ocenę objawów charakterystycznych dla tej patologii.
Najczęściej wykorzystywana jest klasyfikacja podana przez Whitleya i McDonnella, która
uwzględnia trzy stopnie:
1. I stopień – wczesny (zespół cieśni nadgarstka łagodny) – najlżejszy stopień
zaawansowania objawów zcn. Obejmuje on okresowe mrowienie, drętwienie i ból
w zakresie unerwianym przez nerw pośrodkowy. Objawy te zwykle budzą pacjenta
w nocy. Chorzy często zgłaszają, że w celu przywrócenia prawidłowego czucia
11
muszą „strzepnąć” rękę. Wraz z postępem choroby objawy te pojawiają się coraz
częściej.
2. II stopień – pośredni (zespół cieśni nadgarstka umiarkowany) – pacjenci w tej
grupie zgłaszają stałe objawy, takie jak osłabienie czucia, utrata precyzji ruchów
ręki i siły chwytu. Często określają oni odczuwany ból jako „palący”. Wrażenia
bólowe nasilają się u nich w nocy oraz podczas wykonywania pracy ręką.
W badaniu fizykalnym zwykle można zaobserwować łagodny lub umiarkowany
zanik i osłabienie mięśni kłębu kciuka.
3. III stopień – zaawansowany (zespół cieśni nadgarstka zaawansowany) –
charakteryzuje ciężki i długotrwający przebieg zcn. U chorych stwierdza się
widoczny zanik mięśni kłębu kciuka, znaczący deficyt precyzji ruchów ręki, utratę
prawidłowego czucia dwupunktowego oraz nasilone zaburzenia funkcji ręki
(Whitley i McDonnell, 1995).
Wśród metod diagnostycznych wykorzystuje się także badanie USG, które pozwala
ocenić cechy ucisku nerwu pośrodkowego, a także obecność patologicznych struktur
wywołujących ten ucisk. Badanie to daje możliwość pomiaru szerokości nerwu, pola
przekroju oraz grubości na różnych poziomach kanału nadgarstka (Żyluk i wsp., 2010).
Najczęściej brane pod uwagę jest pole przekroju, ponieważ jest czulszym i dokładniejszym
wykładnikiem anatomii nerwu, a zwłaszcza jego czynności (Boutte i wsp., 2009; Koenig
i wsp., 2009). Badanie to może osiągnąć czułość (82%) i swoistość (87%), co jest
porównywalne z testami elektrodiagnostycznymi w diagnostyce zcn (Junck i wsp., 2015).
Poza wspomnianymi metodami w diagnostyce wykorzystywane jest także badanie
MR, które umożliwia wizualizację kanału nadgarstka oraz nerwu pośrodkowego. Dzięki
temu badaniu można ocenić jego kompresję, wielkość obrzęku oraz stopień demielinizacji
(Jarvik i wsp., 2002; Kobayashi i wsp., 2009).
Przy diagnozowaniu zespołu cieśni nadgarstka należy pamiętać, że istnieją inne
rodzaje patologii, które cechują podobne do omawianej objawy, a mianowicie:
radikulopatia szyjna, zespół mięśnia nawrotnego obłego, zespół nerwu międzykostnego
przedniego, zespół górnego otworu klatki piersiowej (Wipperman i wsp., 2016).
12
I 6. Metody leczenia zespołu cieśni nadgarstka
Zespół cieśni nadgarstka wymaga leczenia w celu poprawy sprawności ręki

pacjenta, potrzebnej zarówno w życiu zawodowym, jak i prywatnym. Jednak różnorodność
czynników etiopatogenetycznych oraz zmiany metaboliczne, które prowadzą do
zaburzenia mikrokrążenia, obrzęku, bólu, parestezji, a w efekcie do nieodwracalnej
dysfunkcji nerwu pośrodkowego, powodują, że nie ma jednoznacznie określonego
i sprecyzowanego postępowania w przypadku leczenia zcn (Dakowicz i wsp., 2010).
Wśród metod leczenia wymienić można: leczenie nieoperacyjne (zachowawcze)
oraz leczenie operacyjne. Zarówno pierwszy, jak i drugi sposób leczenia, ma swoich
zwolenników, jak i przeciwników, a jego wybór wzbudza wiele kontrowersji. Uważa się,
że proces leczenia należy rozpocząć od postępowania zachowawczego, a w momencie
kiedy nie przynosi ono oczekiwanych efektów, należy wdrożyć leczenie operacyjne
(Whitley i McDonnel, 1995). W leczeniu nieoperacyjnym zwraca się uwagę
na postępowanie fizjoterapeutyczne: fizykoterapię (laseroterapia, ultradźwięki, TENS, pole
magnetyczne, ultrafonoforeza), kinezyterapię, neuromobilizację oraz farmakoterapię
i stosowanie ortez (Zwolińska i Kwolek, 2012). Wybór konkretnego sposobu postępowania
nieoperacyjnego również nie jest łatwy i często wzbudza wiele kontrowersji. Mimo iż
Amerykańska Akademia Chirurgów Ortopedycznych ocenia to postępowanie jako
nieefektywne, podejmowane są badania oceniające zakres i stopień skuteczności
stosowanych form terapii.
Najczęstszym sposobem leczenia zcn jest szynowanie oraz iniekcje sterydowe
(kortykosteroidy). W pierwszym z tych sposobów wykorzystywana jest orteza, która
powoduje, że staw promieniowo-nadgarstkowy ustawiony jest w neutralnej pozycji, w celu
uniknięcia zgięcia dłoniowego czy też zgięcia grzbietowego (Hamanaka i wsp., 1995).
Wpływa to na zmniejszenie objawów klinicznych poprzez obniżenie ciśnienia w kanale
nadgarstka oraz zwiększenia jego objętości. Zaopatrzenie to powinno być zakładane
na noc, a także w ciągu dnia w momencie kiedy objawy się nasilają. Szynowanie należy
stosować w pełnym wymiarze godzin (Piazzini i wsp., 2007) przez minimum 4 tygodnie,
ale maksymalnie przez 6 miesięcy. Jeśli ten sposób leczenia nie przyniesie pozytywnych
13
efektów, należy zastanowić się nad zmianą kierunku terapii i formy leczenia. (Gravlee
i Van Durme, 2007; Nobuta i wsp., 2008,).
Celem zastosowania leczenia z wykorzystaniem kortykosteroidu jest
zminimalizowanie obrzęku oraz procesu zapalnego (Padua i wsp., 2016).
Z przeprowadzanych badań wynika, że u pacjentów, u których stosowano iniekcje,
poprawa była widoczna, jednak nie była ona długotrwała (Armstrong i wsp., 2004; Zhang
i wsp., 2019). Dodatkowo, nieumiejętne i długotrwałe ostrzykiwania, niosą ze sobą
wysokie ryzyko uszkodzenia nerwu pośrodkowego, takie jak ból neuropatyczny, a także
deficyty ruchowe (Huisstede i wsp., 2014; Kaile i Bland, 2018).
Szeroko rozumiana fizjoterapia powinna działać przeciwbólowo, przeciwzapalnie,
przeciwobrzękowo, a także powinna wspomagać i przyspieszać regenerację nerwu
pośrodkowego oraz wszystkich struktur, które go otaczają. Jednym z zabiegów, który
pozwala osiągnąć ten cel, jest laseroterapia. Dzięki energii, która jest przekazywana,
zwiększa się produkcja endorfin, serotoniny i innych mediatorów, które pozytywnie
wpływają na zmniejszenie procesu zapalnego, a także znacznie obniżają odczucia bólowe
(Chang i wsp, 2008). Kolejnym sposobem jest zastosowanie ultradźwięków (UD) w terapii
zcn. Istnieją badania, w których zwraca się uwagę na korzystne działanie UD,
a mianowicie zwiększenie przepływu krwi w obszarze poddanym zabiegowi. Dodatkowo
zaleca się zastosowanie UD jednocześnie z innymi sposobami leczenie nieoperacyjnego
(Armagan i wsp., 2014).
Z zakresu fizykoterapii wykorzystywane są także takie zabiegi jak: TENS, pole
magnetyczne, krioterapia czy też ultrafonoforeza. Wszystkie te zabiegi mają działanie
przede wszystkim przeciwbólowe, jednak nadal potrzebne jest wykonywanie szerokich
badań klinicznych, które definitywnie potwierdziłyby skuteczność wymienionych
zabiegów.
Wśród leczenia nieoperacyjnego warto zwrócić uwagę na terapię powięziową
tkanek miękkich (skóra, powięź, mięśnie), kinesiotaping czy neuromobilizację nerwu
pośrodkowego. Są to metody stosunkowo nowe, które wymagają dalszych badań
w zakresie oceny ich przydatności. Głównym celem neuromobilizacji jest przywrócenie
prawidłowej zdolności poślizgowej tkanki nerwowej w stosunku do tkanek, które ją
otaczają. Podczas tej terapii powtarza się techniki, które wywołują napięcie nerwu na
14
całym jego przebiegu, ale nie wywołują bólu i w przypadku nerwu pośrodkowego
wykorzystywany jest test napięciowy ULTT1 (Upper Limb Tension Test) (Talebi i wsp.,
2012). Całość terapii uzupełniają wyżej wspomniane mobilizacje tkanek miękkich. Ten
rodzaj postępowania korzystnie wpływa na zmniejszenie ciśnienia w kanale nadgarstka,
a wynikiem tego jest zmniejszenie obrzęku oraz dolegliwości bólowych w obrębie ręki,
w wyniku czego poprawia się jej funkcja (Szczechowicz i wsp., 2004).
W piśmiennictwie również można spotkać doniesienia o niekonwencjonalnych
metodach leczenia, takich jak akupunktura (Sim i wsp., 2011) czy stosowanie tradycyjnych
baniek (Michalsen i wsp., 2009), które mogą korzystnie wpływać na czuciową i ruchową
funkcję nerwu pośrodkowego. Jednak w literaturze nadal jest zbyt mało badań, które
dostarczałyby jednoznacznych dowodów na to, że leczenie niekonwencjonalne przynosi
bardzo dobre i trwałe rezultaty. Z najnowszych doniesień Amerykańskiej Akademii
Chirurgów Ortopedycznych wynika, iż wiele sposobów postępowania nieoperacyjnego jest
nieefektywnych.
Wielu autorów zwraca uwagę na dobre, a nawet bardzo dobre wyniki leczenia
operacyjnego (Badger i wsp., 2008; Jimenez i wsp., 1998; Mardanpour i wsp., 2019).
Wśród tego typu leczenia można wyróżnić dwie metody: metodę otwartą oraz metodę
zamkniętą (endoskopową).
Zabieg metodą otwartą wykonywany jest w znieczuleniu miejscowym 1%
lignokainą lub rzadziej w znieczuleniu przewodowym czy też ogólnym. Po „wyciśnięciu
krwi” z kończyny górnej przy użyciu bandaża elastycznego i założeniu opaski uciskowej
na ramię wykonywane jest cięcie na dłoniowej powierzchni ręki na wysokości troczka
zginaczy. Cięcie ma kształt podłużny lub kształt litery „L”. Po przecięciu skóry i tkanki
podskórnej uwidaczniany jest troczek zginaczy. Jest on przecinany na całej długości.
Po otwarciu kanału nadgarstka nerw pośrodkowy uwalniany jest ze zrostów. Rewidowana
jest gałązka ruchowa odchodząca do mięśni kłębu oraz miejsce podziału na nerwy palcowe
wspólne. Po wykonaniu neurolizy zwalniana jest opaska uciskowa i wykonywana jest
hemostaza przy użyciu bikoagulacji. Alternatywnym znieczuleniem jest znieczulenie typu
Valant, po zastosowaniu którego nie ma potrzeby stosowania opaski uciskowej.
Po założeniu sączka ranę zaszywa się pojedynczymi szwami węzełkowymi o grubości 4/0.
Po zszyciu rany zakładany jest opatrunek i longeta gipsowa lub bandaż elastyczny. Sączek
15
usuwany jest po 24 godzinach. Szwy skórne usuwane są w 10-12 dobie po operacji. Zabieg
chirurgiczny metodą otwartą daje dobry wgląd w pole operacyjne i umożliwia nie tylko
przecięcie troczka zginaczy, ale także usunięcie uciskających tkanek (Georgiew i wsp.,
2012a).
Nerw pośrodkowy, gałązka ruchowa do kłębu, a także odejścia nerwów palcowych
mogą przebiegać nietypowo. (Demiracy i wsp., 2011). Właściwy wgląd w pole operacyjne
umożliwia modyfikację postępowania u pacjentów z nietypowym przebiegiem nerwu
pośrodkowego na poziomie kanału nadgarstka.
Metoda zamknięta (endoskopowa) polega na wykorzystaniu cienkiej rurki
zaopatrzonej w kamerę. Endoskop pozwala zobaczyć struktury znajdujące się w kanale
nadgarstka bez otwierania całego jego obszaru. Wprowadzany jest przez małe nacięcie
w obrębie nadgarstka (singel-portal technique) lub nadgarstka i ręki (two-portal technique).
Nacięcie to, po zabiegu jest zamykane za pomocą szwów (Trung i wsp., 2019; Uchiyama
i wsp., 2010 ). Po zabiegu tym sposobem pacjent odczuwa mniejsze dolegliwości bólowe
i jest w stanie szybciej powrócić do aktywności zawodowej. Obydwie metody mają swoich
zwolenników, jak i przeciwników, obydwie oceniane są pozytywnie, jak również
krytykowane. Jednak częściej wykonywany jest zabieg metodą otwartą, mimo że obydwie
metody mają podobną skuteczność (Atroshi i wsp., 2015).
16
II CEL PRACY
Celem pracy jest ocena sprawności funkcjonalnej ręki pacjentów z zespołem cieśni
nadgarstka (zcn) leczonych chirurgicznie, z zastosowaniem odrębnych procedur
postępowania pooperacyjnego.
III PYTANIA BADAWCZE
1. Czy i w jakim zakresie zmianie ulega siła chwytu, zakres ruchomości nadgarstka,
sprawność funkcjonalna ręki oraz czucie powierzchniowe przed i po zabiegu
operacyjnym?
2. Czy proponowany program postępowania fizjoterapeutycznego dla pacjentów
po leczeniu operacyjnym zespołu cieśni nadgarstka (zcn) będzie miał wpływ
na badane parametry ze szczególnym uwzględnieniem funkcji ręki?
17
IV MATERIAŁ I METODY
IV 1. Osoby badane
Przed rozpoczęciem badań pacjenci zostali poinformowani o celu pracy oraz

metodach, które wykorzystano w pracy. Chorzy wyrazili dobrowolną zgodę na udział
w badaniach, które zostały zatwierdzone uchwałą nr 21/2016 przez Senacką Komisję
ds. Etyki Badań Naukowych przy Akademii Wychowania Fizycznego we Wrocławiu.
Badaniami objęta została grupa 60 osób leczonych operacyjnie w Klinice Chirurgii
Urazowej i Chirurgii Ręki Uniwersyteckiego Szpitala Klinicznego im. Jana Mikulicza-
Radeckiego we Wrocławiu z powodu zespołu cieśni nadgarstka (zcn). Pacjenci zostali
losowo podzieleni na dwie grupy, z których każda liczyła 30 osób. W pierwszej grupie,
po leczeniu operacyjnym, zostało zastosowane postępowanie fizjoterapeutyczne,
po wcześniejszym wyrażeniu zgody przez pacjentów. Natomiast w drugiej grupie jedynym
postępowaniem terapeutycznym była operacja. Wszyscy pacjenci zostali poddani
badaniom kontrolnym w Klinice Chirurgii Urazowej i Chirurgii Ręki w ustalonych
odstępach czasu: 30 dni po zabiegu, 2 miesiące po zabiegu i 3 miesiące po zabiegu.
Kryteria wykluczenia z udziału w badaniach to: występowanie radikulopatii
szyjnej, mielopatii szyjnej, polineuropatii, chorób o podłożu reumatoidalnym, chorób
tarczycy, cukrzycy, chorób psychicznych. Ponadto z udziału w badaniach wykluczały:
ciąża, przebyte urazy nadgarstka (rany, złamania) oraz brak współpracy ze strony pacjenta.
18
IV 2. Metody badań
Do realizacji celu pracy wykorzystano narzędzie badawcze, które składało się

z wywiadu oraz badania klinicznego (załączniki).
IV 2.1. Wywiad
Wywiad zawierał pytania, które dotyczyły danych osobowych, rodzaju

wykonywanej pracy, współistniejących chorób, dotychczasowego leczenia, zarówno
usprawniającego, jak i operacyjnego. Pytano również o dolegliwości charakterystyczne
dla zcn.
IV 2.2. Badanie kliniczne
Do badań zostały włączone osoby zakwalifikowane do leczenia operacyjnego

na podstawie badania EMG oraz obecności następujących objawów, takich jak:
1. Objaw Phalena – wyzwolenie parestezji w palcach przy zgięciu dłoniowym
nadgarstka przez ok. 10s. Pozycja ta nasila ucisk w kanale nadgarstka, co powoduje
wywołanie lub nasilenie objawów (Georgiew, 2007).
2. Objaw Tinela-Hoffmanna – wyzwolenie parestezji przy opukiwaniu za pomocą palca
wskazującego lub młotka neurologicznego troczka zginaczy (Nowak i Noszczyk,
2012).
3. Objaw tourniquete (objaw opaski uciskowej) – przy napompowaniu mankietu
ciśnieniomierza na ramieniu, do wysokości ciśnienia tętniczego skurczowego
i utrzymanie tego ucisku przez 1-2 minuty pojawiają się objawy (ból, mrowienia,
drętwienie zaburzenie czucia, itp.) (Sztuce, 2014).
4. Nocne parestezje w obszarze unerwienie nerwu pośrodkowego.
5. Poranna sztywność.
6. Objaw strzepywania.
7. Pieczenia w obszarze unerwienia nerwu pośrodkowego.
8. Ból.
19
Do realizacji celu pracy wykonany został następujący zakres badań:

1. Ocena zakresu ruchu w stawie promieniowo-nadgarstkowym (wyprost, zgięcie,
odchylenie promieniowe i łokciowe). Do oceny wykorzystany został System
MyoMotion (rycina 1). System Noraxon MyoMotion to połączenie sprzętu
i oprogramowania pozwalające na rejestrację ruchu człowieka o trzech stopniach
swobody (3 DOF). Mała inercyjna jednostka pomiarowa (IMU) umieszczona
na dowolnym segmencie ciała precyzyjnie śledzi orientację kątową 3D danego
segmentu ciała. Umieszczając pojedyncze czujniki IMU na dwóch sąsiadujących
segmentach ciała można ocenić zakres ruchu (ROM) stawu leżącego między tymi
segmentami. Ta zasada działania jest z łatwością rozszerzana z pomiaru ruchu
pojedynczego stawu do jednoczesnego pomiaru ruchu całego ciała we wszystkich
głównych stawach.
Rycina 1. System Noraxon MyoMotion
W czasie badania pacjent znajdował się w pozycji siedzącej, kończyny górne były zgięte
w stawach łokciowych 90 stopni, ramię ułożone przy tułowiu. Za pomocą paska
na grzbietowej część ręki oraz przedramienia umieszczono jednostkę pomiarową (IMU),
następnie proszono, aby pacjent nie wykonywał żadnych ruchów, aby system mógł
skalibrować pozycję dla prawidłowego odczytu danych. Po prawidłowej kalibracji
proszono, aby pacjent wykonał wyprost i zgięcie w obu stawach promieniowo-
nadgarstkowych, a następnie odwiedzenie dopromieniowe i odłokciowe. Po wykonaniu
badania dane zostały zapisane.
20
2. Ocena sprawności funkcjonalnej ręki

• ocena siły chwytu: siła chwytu była mierzona przy pomocy dynamometru Jamar.
W pozycji stojącej dokonywano pomiaru siły chwytu globalnego. Próbę
wykonywano trzykrotnie, a następnie uśredniano wyniki.
• test Exner - składał się z trzech zadań: 1. obracanie szpicu ołówka do sufitu
i do podłogi (10 razy w jedną oraz 10 razy w drugą stronę); 2. przesuwanie
palcami wzdłuż ołówka (10 razy do góry, 10 razy w dół); 3. Liczenie monet z ręki
(wykorzystane było pięć monet 50gr). Zadanie było wykonywane na czas.
• Modyfikacja testu Sollermana – mini wersja. Pełna wersja testu Sollermana
składa się z 20 zadań. Ocenie podlegają różne aktywności dnia codziennego, które
wymagają wykorzystania 6 podstawowych chwytów ręki. Natomiast w tej pracy
były oceniane 3 zadania wymagające precyzji i sprawności manualnej ręki.
Należały do nich: zakręcanie nakrętek na śruby (rycina 2), wyjmowanie monet
z portfela (rycina 3) oraz zapinanie guzików (rycina 4). W każdym zadaniu
wykorzystane były cztery elementy (4 nakrętki w rozmiarach: 4 mm, 6 mm,
8 mm, 12 mm; 4 guziki, w rozmiarach: 30 mm, 18 mm, 15 mm, 10 mm;
4 monety: 20 gr, 50 gr, 1 złoty, 5 złotych).
Punktacja zadań testu Sollermana:
– 4 punkty: zadanie wykonane bez trudności w 20 sekund, prawidłowym
chwytem;
– 3 punkty: zadanie wykonane w ciągu ponad 20 sekund, ale mniej niż
60 sekund, z niewielką trudnością;
– 2 punkty: zadanie wykonane w czasie ponad 60 sekund z dużą trudnością
i/lub chwytem innym niż prawidłowy;
– 1 punkt: zadanie wykonane częściowo w 60 sekund;
– 0 punktów: zadanie niemożliwe do wykonania (Sollerman i Ejeskar, 1995).
21
Rycina 2. Zakręcanie nakrętek na śruby
Rycina 3. Wyjmowanie monet z portfela

22
Rycina 4. Zapinanie guzików
3. Ocena bólu (skala VAS - Visual Analog Scale). Jest to subiektywna metoda oceny
bólu, który odczuwa pacjent. Na tej skali (od 0 do 10) pacjent zaznacza aktualny
poziom odczuwania bólu w obrębie ręki spowodowany zespołem cieśni nadgarstka
(rycina 5).
• 0 – brak bólu,
• 1 – najsłabszy ból,
• 1-3 – ból słaby,
• 4-6 – ból umiarkowany,
• 7-8 – ból silny,
• 9 - 10 – ból nie do zniesienia
___|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
23
Rycina 5. Wzrokowa skala natężenia bólu
4. Ocena czucia dwupunktowego dyskryminatorem Dellona (rycina 6). Ocena

dokonana została w wersji statycznej, która bada gęstość unerwienia wolno
adaptujących się receptorów dotyku (tarczki Merkla/ciałka czuciowe) oraz w wersji
dynamicznej, która bada gęstość szybko adaptujących się receptorów (ciałka
Pacciniego) (Majcher i Gołąbek, 2017). Test był przeprowadzany za pomocą
dyskryminatora w kształcie dysku. Narzędzie przykładane było do opuszki palca
wskazującego i pacjent, bez kontroli wzroku, określał czy odczuwa ucisk w jednym
czy w dwóch punktach. Oceniano najmniejszą odległość, przy której badany
odczuwał dwa punkty jako oddzielne. Próbę wykonywano trzykrotnie, a następnie
uśredniano wynik. Prawidłowe wartości statycznej (S-2PD) i dynamicznej (M -
2PD) dyskryminacji czucia w autonomicznym obszarze unerwienia nerwu
pośrodkowego wynoszą: S-2PD: 2 – 6mm, a M - 2PD: 2 – 3mm (Dellon, 1990;
Dellon i wsp., 1987).
24
Rycina 6. Dyskryminator Dellona
IV 2.3. Metody postępowania fizjoterapeutycznego
Postępowanie fizjoterapeutyczne obejmowało:

1. Ćwiczenia czynne kompleksu barkowego (mobilizacja łopatki bazując na wzorcach
PNF (ang. proprioceptive neuromuscular facilitation - proprioceptywne nerwowo-
mięśniowe torowanie ruchu) ruchy w stawie ramiennym we wszystkich
płaszczyznach, wzorce PNF kończyny górnej i stawu łokciowego.
2. Ćwiczenia czynne stawu promieniowo-nadgarstkowego.
3. Ćwiczenia poślizgowe ścięgien mięśni zginaczy palców i nerwu pośrodkowego.
4. Terapia czynności manualnych (np. otwieranie zamka kluczem, otwieranie
słoików, zawiązywanie sznurowadeł, zapinanie guzików, podnoszenie małych
ciężarów, podnoszenie większych ciężarów, obracanie kart, pisanie).
5. Terapia czucia.
6. Terapia powięziowa i tkanek miękkich.
7. Autokorekta postawy ciała.
25
1. Ćwiczenia czynne kompleksu barkowego i stawu łokciowego. Ćwiczenia były

wykonywane już od pierwszego dnia i polegały na wykonywaniu ruchu we wszystkich
możliwych płaszczyznach, rozpoczynając od pracy w obrębie łopatki, poprzez
wykonanie ruchu zgięcia, wyprostu, odwiedzenia, przywiedzenia, rotacji zewnętrznej
oraz rotacji wewnętrznej w stawie ramiennym oraz zgięcia i wyprostu w stawie
łokciowym. Zapewniało to prawidłowy przepływ krwi w operowanej kończynie
górnej, a to z kolei wpływało na zmniejszenie obrzęku w jej obrębie.
Mobilizacja łopatki była wykonywana w pozycji leżenia bokiem (na stronie
nieoperowanej). Terapeuta pokazywał ruch elewacji przedniej, depresji tylnej,
elewacji tylnej oraz depresji przedniej, po czym pacjent sam wykonywał ruchy,
których został nauczony powtarzając 10 – 12 razy w trzech seriach.
Ćwiczenia czynne w stawie ramiennym, we wszystkich podstawowych
płaszczyznach, odbywały się w pozycji siedzącej oraz stojącej przed lustrem, dzięki
czemu pacjent kontrolował i na bieżąco mógł korygować własną postawę ciała.
W pierwszym miesiącu wykonywał 3 serie po 10 – 12 powtórzeń każdego ruchu.
W drugim i trzecim miesiącu 3 serie po 10 – 12 powtórzeń z dawkowanym
obciążeniem.
Wzorce PNF kończyny górnej, a mianowicie:
a) zgięcie, przywiedzenie, rotacja zewnętrzna,
b) wyprost, odwiedzenie, rotacja wewnętrzna,
c) zgięcie, odwiedzenie, rotacja zewnętrzna,
d) wyprost, przywiedzenie, rotacja wewnętrzna
zostały wprowadzone około 10 dnia (po usunięciu szwów). Od tego momentu można
bezpiecznie włączać zgięcie oraz wyprost w stawie promieniowo-nadgarstkowym,
a tym samym wykonać prawidłowo kombinacje ruchów. Wzorce te były
przeprowadzane w pozycji leżenia tyłem, w pozycji siedzącej oraz w pozycji stojącej
pod kontrolą wzroku. W kolejnych tygodniach i miesiącach poziom trudności był
stopniowany poprzez wprowadzanie oporu oraz włączanie taśmy TheraBand.
Ważnym elementem usprawniania w pierwszym dniu po zabiegu były ćwiczenia
ruchowe kciuka. Pacjent znajdował się w pozycji siedzącej lub stojącej, kończyna
górna blisko klatki piersiowej w pozycji przeciwobrzękowej (zgięta w stawie
26
łokciowym powyżej 90 stopni). Ćwiczenia czynne wykonywane były powoli,

w granicach tolerancji bólowej w 3 seriach po 10 - 12 powtórzeń i było to:
a) zginanie i prostowanie kciuka,

b) przywiedzenie i odwodzenie kciuka,
c) dotykanie kciukiem opuszków pozostałych palców,
d) zataczanie kółek.
2. Ćwiczenia czynne stawu promieniowo-nadgarstkowego były wprowadzane
ok. 10 dnia po zabiegu, po usunięciu szwów. Początkowo ćwiczenia były prowadzone
w pozycji siedzącej w odciążeniu na powierzchni, która ułatwiała wykonywany ruch.
Pacjent wykonywał zgięcie, wyprost, odwiedzenie oraz przywiedzenie w stawie
promieniowo-nadgarstkowym przy wyprostowanych palcach oraz przy zgiętych
palcach (ręka zaciśnięta w pięść), po 10 powtórzeń w jednej serii. Następnie
prowadzono ćwiczenia przeciw sile grawitacji w pozycji siedzącej oraz stojącej oraz
ruchy obrotowe w stawie promieniowo-nadgarstkowym przy ręce zaciśniętej w pięść
oraz krążenia przy wyprostowanych palcach. W drugim miesiącu zaczęto wprowadzać
ćwiczenia z delikatnym oporem, np. ćwiczenia z pustą puszką, małą piłeczką itp.
3. Ćwiczenia poślizgowe ścięgien mięśni zginaczy (ruchy zginania i prostowania
w stawach śródręczno-paliczkowych oraz międzypaliczkowych bliższych i dalszych)
były wprowadzane w pierwszej dobie, podobnie jak neuromobilizacja nerwu
pośrodkowego. Ruchy te miały za zadanie zapobiegać powstawaniu zrostów.
Ćwiczenia poślizgowe były wykonywane w pozycji siedzącej, nadgarstek znajdował
się w pozycji neutralnej, palce wyprostowane. Pacjent wykonywał ok. 10 ruchów
zgięcia oraz wyprostu w stawach międzypaliczkowych bliższych i dalszych, następnie,
podobną liczbę, w stawach śródręczno-paliczkowych, pamiętając o tym, aby palce
były wyprostowane w stawach międzypaliczkowych bliższych i dalszych. Kolejnym
ćwiczeniem, które pacjenci wykonywali, było delikatne zaciskanie ręki w pięść, dwie
serie po 10 powtórzeń.
Od pierwszego dnia prowadzona była również neuromobilizacja nerwu
pośrodkowego. Z uwagi, na przeciwskazany ruch w stawie promieniowo-
nadgarstkowym, w pierwszych dniach wyłączone było zgięcie grzbietowe. Sekwencja
ruchów przedstawia się następująco:
• obniżenie (depresja) barku,
27
• odwodzenie w stawie ramiennym,

• supinacja przedramienia,
• zgięcie grzbietowe w stawie promieniowo-nadgarstkowym i wyprost stawów
palców,
• rotacja zewnętrzna w stawie ramiennym,
• wyprost w stawie łokciowym (Talebi i wsp., 2012).
Początkowo neuromobilizacja była wykonywana przez terapeutę 7 – 10 razy
z kilkusekundowym przytrzymaniem ruchu na końcu w czasie jednej sesji
terapeutycznej, natomiast w 3 miesiącu pacjent mógł sam wykonywać taką
mobilizację (automobilizacja) w pozycji stojącej. Pacjent znajdował się w pozycji
leżenia tyłem, kończyny dolne wyprostowane, kończyna górna, która poddana została
terapii, znajdowała się blisko brzegu kozetki. Terapeuta stawał od strony kończyny
zajętej, twarzą do pacjenta, obniżał bark (depresja) swoją ręką bliższą, natomiast
swoją dalszą chwytał rękę. Kolejnym etapem było odwiedzenie kończyny górnej
pacjenta w stawie ramiennym do 90 stopni, zgięcie grzbietowe oraz supinacja
nadgarstka, następnie rotacja zewnętrzna w stawie ramiennym i na końcu wyprost
w stawie łokciowym oraz skłon głowy w stronę przeciwną.
4. Terapia czynności manualnych: zajęcia te były jednym z najważniejszych elementów
terapii, ponieważ skupiano się na czynnościach, które pacjentowi sprawiały problem
w codziennym funkcjonowaniu. Do realizacji zadań wykorzystywane były czynności
dnia codziennego, a także przedmioty, których zastosowanie wpływało na jakość oraz
wartość chwytu. Stosowano test funkcji ręki Jebsen-Taylor, który składał się
z 7 czynności, a mianowicie:
a) pisanie,
b) wyczuwanie małych przedmiotów oraz ich nazywanie pod kontrolą
wzroku oraz bez kontroli wzroku,
c) obracanie kart (książki, zeszytu),
d) budowanie wieży z płaskich klocków,
e) jedzenie (wykorzystanie łyżki, widelca, noża),
f) podnoszenie małych ciężarów (pusta puszka),
g) podnoszenie większych ciężarów (napełniona puszka).
28
Dwa ostatnie elementy (f i g) zostały zastosowane w drugim miesiącu i tu

wprowadzano także pracę ręki wg wzorców PNF w pozycji siedzącej.
W trakcie terapii wykonywano takie czynności jak: wkładanie klucza do zamka
drzwi, przekręcanie klucza, chwytanie klamki od drzwi oraz od okna, otwieranie
i zamykanie drzwi, zgniatanie papieru, odkręcanie i zakręcanie butelki z wodą,
chwytanie szklanki, chwytanie ucha kubka, zapinanie zamka kurtki, zapinanie
guzików, wyjmowanie i wkładanie monet do portfela, ćwiczenia manipulacyjne
z ołówkiem, przekładanie przedmiotów z jednego miejsca na drugie, zgniatanie
plasteliny, wiązanie sznurowadeł, posługiwanie się klawiaturą oraz myszką, sięganie
po przedmioty znajdujące się nad głową (np. książka), ściąganie oraz zakładanie
pierścionka/obrączki oraz wiele innych czynności. W terapii wykorzystywano różne
przedmioty, np.: bierki, śrubokręt, przyrząd typu gripmaster lub flexbar.
5. Terapia czucia prowadzona była od pierwszego dnia i polegała na chwytaniu
i rozpoznawaniu przedmiotów dnia codziennego. Ćwiczenia wykonywane były pod
kontrolą wzroku, a następnie bez kontroli. Do pracy wykorzystywano różne szczotki
(miękkie, średnie, twarde), papier ścierny o różnym stopni ziarnistości, piłeczkę
z kolcami, foremki do pieczenia (pacjent miał rozpoznać ich kształt), drobne
przedmioty: spinacz, małe kuleczki, kostka do gry, guziki.
Ćwiczenia wykonywane były na początku terapii, w cichym i spokojnym
miejscu, aby pacjent mógł się skupić i prawidłowo wykonać zadanie. Ćwiczenia
trwały ok. 10 min.
6. Terapia powięziowa i terapia tkanek miękkich w obrębie blizny była wprowadzona
po usunięciu szwów i polegała na formowaniu blizny poprzez wykorzystanie takich
technik jak: głaskanie, rozcieranie, wibracje.
29
IV 3. Metody statystycznego opracowania wyników
Zgromadzone dane zostały zestawione w formie tabel. Rozkłady badanych

zmiennych w poszczególnych grupach określono podając średnią i odchylenie
standardowe. W analizie zmian wartości parametrów w trakcie rekonwalescencji
wykorzystano test t dla prób zależnych oraz analizę wariancji z powtarzanymi pomiarami
dla sprawdzenia zależności między przebiegiem rekonwalescencji a stosowaniem bądź nie
zabiegów fizjoterapeutycznych. Testowanie normalności rozkładu badanych zmiennych
dokonano przy pomocy testu Shapiro-Wilka. Wszystkie analizy danych przeprowadzono
z wykorzystaniem programu Statistica 13.1.
Analizowano następujące parametry dla prawej oraz lewej ręki:
Zmienne zależne (ilościowe):
1. siła chwytu,
2. zakres ruchomości nadgarstka (wyprost + zgięcie + odchylenie
łokciowe + odchylenie promieniowe),
3. sprawność funkcjonalna ręki
a) mierzona testem Sollermana (zad.1 + zad.2 + zad.3) na szybkość,
b) mierzona testem Exner (zad.1 + zad.2 + zad.3) na szybkość.
Zmienna niezależna (jakościowa):
− grupa (nieusprawniana, usprawniana).
30
V WYNIKI
Badaniem objęto 60 pacjentów z zespołem cieśni nadgarstka, 41 kobiet (68,33%)

oraz 19 mężczyzn (31,67%) W grupie usprawnianej (badanej) było 21 kobiet (35%)
i 9 mężczyzn (15%), a średnia wieku wynosiła 55,4 lat. Natomiast w grupie
nieusprawnianej (kontrolnej) było 20 kobiet (33,33%) i 10 mężczyzn (16,67%), a średnia
wieku wynosiła 57,6 lat. Czas trwania choroby wahał się od 1 miesiąca do 18 lat:
• występowanie objawów < 1 roku zgłaszało 26 osób (43,33%), grupa usprawniana
16 osób (26,67%), grupa nieusprawniana 10 osób (16,67%).
• występowanie objawów od 1 do 2 lat zgłaszało 17 osób (28,33%%), grupa
usprawniana 9 osób (15%), grupa nieusprawniana 8 osób (13,33%).
• występowanie objawów > 2 lat zgłaszało 17 osób (28,33%), grupa usprawniana
5 osób (8,33%), grupa nieusprawniana 12 osób (20%).
U wszystkich pacjentów zespół cieśni nadgarstka miał charakter idiopatyczny.
U 33 osób (55%) rozpoznano go w kończynie prawej, a u 27 (45%) w kończynie lewej.
W grupie usprawnianej w kończynie prawej występował u 17 osób (56,66%),
a w kończynie lewej u 13 osób (43,33%). W grupie nieusprawnianej przedstawiało się to
następująco: 16 osób (53,33%) w kończynie prawej, u 14 osób (46,66%) w kończynie
lewej.
Szczegółową charakterystykę grup i występowanie poszczególnych objawów
uzyskanych z wywiadu przedstawiono w tabeli 1.
Tabela 1. Dane demograficzne i występowanie objawów klinicznych w grupie

usprawnianej i nieusprawnianej
Grupa usprawniana nieusprawniana
K 21 20
Płeć
M 9 10
Wiek wartość średnia 55,4 57,6
brak 6 12
Nocne parestezje
obecne 24 18
brak 14 15
Pieczenie, obrzęk
obecne 16 15
Poranna brak 3 7
sztywność ręki obecne 27 23
31
Tabela 1 (c.d.) Dane demograficzne i występowanie objawów klinicznych w grupie

usprawnianej i nieusprawnianej
Grupa usprawniana nieusprawniana
Objaw brak 3 7
strzepywania obecne 27 23
brak 6 10
Osłabienie czucia
obecne 24 20
Ból wartość średnia 6,1 6,9
Test ujemny 12 16
Tinel-Hoffmann dodatni 18 14
ujemny 8 9
Test Phalena
dodatni 22 21
ujemny 9 10
Test tourniquet
dodatni 21 20
< 1 rok 16 10
Obecność
1 – 2 lata 9 8
objawów
> 2 lat 5 12
prawa 17 16
Lokalizacja lewa 13 14
Pierwszym parametrem analizowanym statystycznie u pacjentów była siła chwytu

prawej ręki przed zabiegiem oraz po zabiegu operacyjnym.
W grupie usprawnianej siła chwytu po zabiegu początkowo malała, ale
w 3 miesiącu po zabiegu była wyższa (M = 19,9) niż przed zabiegiem (M = 17,9). Różnica
ta jest statystycznie istotna (t = –5,306; df = 16, p < 0,001).
Natomiast w grupie nieusprawnianej siła chwytu ręki po 3 miesiącach była nieco
mniejsza (M = 23,69) niż przed zabiegiem (M = 24,62). Różnica ta jest również
statystycznie istotna (t = 3,529, df = 15, p < 0,05).
Wyniki przedstawiono w tabeli 2.
Tabela 2. Siła chwytu prawej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej

siła chwytu
M min max SD
(kg)
przed
nieusprawniana
24,62 8 56 14,46
zabiegiem
(N = 16)
Grupa
1 mc po 23,38 8 56 14,66
2 mc po 21,88 7 50 13,16
3 mc po 23,69 7 56 14,60
32
Tabela 2 (c.d.). Siła chwytu prawej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej

siła chwytu
M min max SD
(kg)
przed
17,88 1 51 12,10
usprawniana
zabiegiem
(N = 17)
Grupa
1 mc po 16,88 1 48 11,52
2 mc po 16,12 1 48 11,58
3 mc po 19,94 4 52 12,20
N – liczebność; M – średnia; SD – odchylenie standardowe
Aby odpowiedzieć na pytanie, czy istnieje związek miedzy przebiegiem

rekonwalescencji a stosowaniem bądź nie zabiegów fizjoterapeutycznych, przeprowadzono
analizę metodą ANOVA z powtarzanymi pomiarami ze zmienną jakościową: grupa
nieusprawniana vs grupa usprawniana (tabela 3). Statystycznie istotny efekt interakcji
(F = 13,24; df = 3) wskazuje na statystycznie istotną zależność między przebiegiem
rekonwalescencji a stosowaniem lub niestosowaniem terapii.
Tabela 3. Siła chwytu prawej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej (ANOVA

z powtarzanymi pomiarami z uwzględnieniem interakcji)
SS df MS F p
Wyraz wolny 55683,28 1 55683,28 82,02686 0,000000
Grupa 1065,46 1 1065,46 1,56952 0,219644
Błąd 21044,10 31 678,84
Siła chwytu 154,47 3 51,49 44,82724 0,000000
Siła chwytu*grupa 45,62 3 15,21 13,23879 0,000000
Błąd 106,82 93 1,15
SS – suma kwadratów; df – stopnie swobody; MS – średni kwadrat; F – statystyka
F (Snedecora); p – prawdopodobieństwo (p < 0,05 – zależność statystycznie istotna,
p > 0,05 – zależność statystycznie nieistotna)
Wyniki badań zakresu ruchomości prawego nadgarstka przed zabiegiem oraz

po zabiegu operacyjnym przedstawiono w tabeli 4.
W grupie usprawnianej zakres ruchomości w stawie promieniowo-nadgarstkowym
stopniowo rosło do 2 miesiąca po zabiegu, a następnie zdecydowanie wzrastał, osiągając
33
wartość M = 181,05 w porównaniu z wartością przed zabiegiem M = 138,21. Różnica ta

jest statystycznie istotna (t = –6,402, df = 16, p < 0,001).
W grupie nieusprawnianej zakres ruchomości w stawie promieniowo-
nadgarstkowym przez pierwsze 2 miesiące malał, następnie wzrastał. Należy również
zaznaczyć, że wartość tego parametru przed zabiegiem była większa i wynosiła
M = 161,23, natomiast 3 miesiące po zabiegu zmniejszyła się do wartości M = 156,32.
Różnica ta nie jest statystycznie istotna (t = 0,5637, df = 15, p > 0,05).
Tabela 4. Zakres ruchomości prawego nadgarstka w grupie nieusprawnianej

i usprawnianej
Zakres
ruchomości M min max SD
(stopnie)
przed
nieusprawniana
161,23 107,30 251,20 37,514

zabiegiem
(N = 16)
Grupa
1 mc po 153,73 94,20 215,00 30,363

2 mc po 146,30 87,20 195,50 32,743
3 mc po 156,32 103,40 196,70 26,137
przed
usprawniana
138,21 68,250 212,30 34,963

zabiegiem
(N = 17)
Grupa
1 mc po 143,20 71,300 213,90 38,796

2 mc po 153,48 88,900 212,60 31,166
3 mc po 181,05 97,700 225,40 31,355

wskazuje na statystycznie istotną zależność między przebiegiem rekonwalescencji
a stosowaniem lub niestosowaniem terapii.
34
Tabela 5.Zakres ruchomości prawego nadgarstka w grupie nieusprawnianej

i usprawnianej (ANOVA z powtarzanymi pomiarami z uwzględnieniem
interakcji)
SS df MS F p
Wyraz wolny 3135350 1 3135350 910,3949 0,000000
Grupa 6 1 6 0,0016 0,967931
Błąd 106762 31 3444
ZakrRuch 9278 3 3093 9,7772 0,000011
ZakrRuch*grupa 10740 3 3580 11,3180 0,000002
Błąd 29416 93 316
Wyniki zmodyfikowanego testu Sollermana dla prawej ręki przedstawiono w tabeli 6.

W grupie usprawnianej sprawność funkcjonalna ręki mierzona zmodyfikowanym
testem Sollermana uległa poprawie z każdym miesiącem. Wartość tego parametru przed
zabiegiem wynosiła M = 94,26 natomiast 3 miesiące po zabiegu M = 64,65. Wskazuje to
na to, że pacjent w coraz krótszym czasie wykonywał zadanie więc jego możliwości
funkcjonalne były coraz lepsze. Różnica ta jest statystycznie istotna (t = 3,722, df = 16,
p < 0,05).
W grupie nieusprawnianej sprawność funkcjonalna ręki mierzona
zmodyfikowanym testem Sollermana nie uległa znacznej poprawie. Wartość tego
parametru przed zabiegiem wynosiła M = 83,79 natomiast 3 miesiące po zabiegu
M = 75,26. W pierwszym miesiącu po zabiegu zauważalna była poprawa, jednak w drugim
miesiącu po zabiegu sprawność funkcjonalna ręki zmniejszyła się (pacjent wykonywał
zadanie w dłuższym czasie), po czym w trzecim miesiącu po zabiegu ponownie uległa
poprawie. Różnica między wartością tego parametru przed zabiegiem i w 3 miesiącu po
zabiegu nie jest statystycznie istotna (t = 1,843, df = 15, p > 0,05).
Tabela 6. Sprawność funkcjonalna prawej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej

mierzona zmodyfikowanym testem Sollermana
Test Sollermana (s) M min max SD
nieusprawniana
przed
83,79 53,49 165,0 26,15
zabiegiem
(N = 16)
Grupa
1 mc po 76,10 42,57 106,6 20,85

2 mc po 81,04 45,80 116,1 22,22
3 mc po 75,26 39,77 111,5 21,16
35
Tabela 6 (c.d.). Sprawność funkcjonalna prawej ręki w grupie nieusprawnianej

i usprawnianej mierzona zmodyfikowanym testem Sollermana
Test Sollermana (s) M min max SD
przed
94,26 44,17 256,6 49,92
usprawniana
zabiegiem
(N = 17)
Grupa
1 mc po 74,75 41,27 129,8 24,19

2 mc po 73,21 40,54 127,4 24,79
3 mc po 64,65 38,47 112,5 21,73

rekonwalescencji a stosowaniem bądź nie zabiegów fizjoterapeutycznych przeprowadzono
(F = 11,42, df = 2, p < 0,0001) wskazuje na statystycznie istotną zależność między
przebiegiem rekonwalescencji a stosowaniem lub niestosowaniem terapii.

mierzona zmodyfikowanym testem Sollermana (ANOVA z powtarzanymi
pomiarami z uwzględnieniem interakcji)
SS df MS F p
Wyraz wolny 544070,7 1 544070,7 363,6213 0,000000
Grupa 1075,7 1 1075,7 0,7189 0,403001
Błąd 46383,9 31 1496,3
TestSol 925,6 2 462,8 28,3863 0,000000
TestSol*grupa 372,3 2 186,1 11,4175 0,000060
Błąd 1010,8 62 16,3
Wyniki testu Exner dla prawej ręki przedstawiono w tabeli 8.

W grupie usprawnianej sprawność funkcjonalna ręki mierzona testem Exner,
podobnie jak w zmodyfikowanym teście Sollermana, uległa poprawie. Wartość tego
M = 35,43. Różnica ta jest statystycznie istotna (t = 3,025, df = 16, p < 0,01).
W grupie nieusprawnianej sprawność funkcjonalna ręki mierzonej testem Exner
nie uległa znacznej poprawie. Wartość tego parametru przed zabiegiem wynosiła
36
M = 41,90 natomiast 3 miesiące po zabiegu M = 39,10 a różnica ta nie jest statystycznie

istotna (t = 1,576, df = 15, p > 0,05). W pierwszym miesiącu po zabiegu sprawność ręki
uległa poprawie, zadania wykonywane były szybciej. W drugim miesiącu uległa
delikatnemu pogorszeniu, po czym ponownie sprawność funkcjonalna poprawiła się.

mierzona testem Exner
Test Exner (s) M min max SD
nieusprawniana
przed
41,90 31,61 63,00 9,52
zabiegiem
(N = 16)
Grupa
1 mc po 40,53 27,13 68,69 10,29

2 mc po 42,74 28,51 66,88 9,82
3 mc po 39,10 22,59 70,40 11,09
przed
usprawniana
53,92 30,93 166,5 32,29

zabiegiem
(N = 17)
Grupa
1 mc po 42,07 28,97 74,7 11,87

2 mc po 40,98 27,48 72,4 11,86
3 mc po 35,43 25,91 57,5 9,69

wskazuje na statystycznie istotną zależność między przebiegiem rekonwalescencji
a stosowaniem lub nie, terapii.

mierzona testem Exner (ANOVA z powtarzanymi pomiarami
z uwzględnieniem interakcji)
SS df MS F p
Wyraz wolny 159369,8 1 159369,8 468,2661 0,000000
Grupa 41,7 1 41,7 0,1226 0,728596
Błąd 10550,5 31 340,3
TestEx 413,7 2 206,8 37,9238 0,000000
TestEx*grupa 114,7 2 57,3 10,5150 0,000117
Błąd 338,1 62 5,5
37
Wyniki badań dwupunktowej dyskryminacji czucia (ocena statyczna) prawej ręki

przedstawiono w tabeli 10.
W grupie usprawnianej statyczna dyskryminacja czucia dwupunktowego zaraz
po zabiegu operacyjnym uległa znacznej poprawie. Wartość tego parametru przed
zabiegiem wynosiła M = 8,06, natomiast 3 miesiące po zabiegu M = 4,06. Różnica ta jest
statystycznie istotna (t = 7,597, df = 15, p < 0,0001). W każdym miesiącu zauważalna była
znaczna poprawa. W grupie nieusprawnianej statyczna dyskryminacja czucia również
uległa poprawie zaraz po zabiegu, jednak w każdym kolejnym miesiącu poprawa ta była
słabsza niż w grupie usprawnianej. Wartość tego parametru przed zabiegiem operacyjnym
w grupie nieusprawnianej wynosiła M = 7,60, natomiast 3 miesiące po zabiegu M = 5,19.
Różnica ta jest również statystycznie istotna (t = 6,387, df = 15, p < 0,0001).
Tabela 10. Wyniki badań dwupunktowej dyskryminacji czucia prawej ręki w grupie
nieusprawnianej i usprawnianej, badanie statyczne S-2PD
S-2PD M min max SD
nieusprawniana
przed
7,60 3 16 4,15
zabiegiem
(N = 16)
Grupa
1 mc po 5,31 2 18 4,19
2 mc po 5,25 2 18 4,23
3 mc po 5,19 1 18 4,29
przed
usprawniana
8,06 2 17 4,37
zabiegiem
(N = 17)
Grupa
1 mc po 5,47 1 14 3,68
2 mc po 4,71 1 13 3,26
3 mc po 4,06 1 12 3,03

nieusprawniana vs grupa usprawniana (tabela 11). Nie stwierdzono statystycznie istotnego
efektu interakcji dla zmiennych S-2PD i grupa (F = 2,36; p > 0,05) co oznacza, że badanie
to nie wykazało istotnego związku między przebiegiem rekonwalescencji a stosowaniem
lub nie fizjoterapii. Niemniej zależność ta jawi się na poziomie tendencji statystycznej
(p < 0,10).
38
nieusprawnianej i usprawnianej, badanie statyczne S-2PD (ANOVA
SS df MS F p
Wyraz wolny 3699,697 1 3699,697 86,44271 0,000000
Grupa 4,447 1 4,447 0,10391 0,749421
Błąd 1283,982 30 42,799
S-2PD 263,108 3 87,703 94,04387 0,000000
S-2PD*grupa 6,608 3 2,203 2,36182 0,076569
Błąd 83,931 90 0,933
Wyniki badań dwupunktowej dyskryminacji czucia (ocena dynamiczna) prawej ręki

W grupie usprawnianej dynamiczna dyskryminacja czucia dwupunktowego zaraz
znaczna poprawa. W grupie nieusprawnianej dynamiczna dyskryminacja czucia również
uległa poprawie zaraz po zabiegu, natomiast w każdym kolejnym miesiącu poprawa ta
była słabsza niż w grupie usprawnianej. Wartość tego parametru przed zabiegiem
operacyjnym w grupie nieusprawnianej wynosiła M = 5,56, natomiast 3 miesiące
po zabiegu M = 3,56. Różnica ta również jest statystycznie istotna (t = 4,899, df = 15,
p < 0,001).
nieusprawnianej i usprawnianej, badanie dynamiczne M-2PD
M-2PD M min max SD
nieusprawniana
przed
5,56 2,0 16 4,00
zabiegiem
(N=16)
Grupa
1 mc po 3,81 1,0 16 3,78

2 mc po 3,69 1,0 16 3,82
3 mc po 3,56 1,0 16 3,71
przed
usprawniana
5,59 1,0 14 3,45

zabiegiem
(N=17)
Grupa
1 mc po 3,71 1,0 11 2,52

2 mc po 3,18 1,0 10 2,35
3 mc po 3,00 1,0 9 2,21
39

nieusprawniana vs grupa usprawniana (tabela 13). Nie stwierdzamy statystycznie istotnego
efektu interakcji dla zmiennych M-2PD i grupa (F = 1,10; p > 0,05), co oznacza,
że badanie to nie wykazało istotnego związku między przebiegiem rekonwalescencji
a stosowaniem lub nie fizjoterapii.
nieusprawnianej i usprawnianej, badanie dynamiczne M-2PD (ANOVA
SS df MS F p
Wyraz wolny 2122,685 1 2122,685 51,46925 0,000000
Grupa 2,746 1 2,746 0,06659 0,798080
Błąd 1278,496 31 41,242
M-2PD 111,386 3 37,129 58,15895 0,000000
M-2PD*grupa 2,114 3 0,705 1,10355 0,351777
Błąd 59,371 93 0,638
Wyniki oceny siły chwytu lewej ręki przed zabiegiem oraz po zabiegu operacyjnym
W grupie usprawnianej siła chwytu po zabiegu początkowo malała, ale
w 3 miesiącu po zabiegu była wyższa (M = 22,2) niż przed zabiegiem (M = 19,5). Różnica
ta jest statystycznie istotna (t = –7,323, df = 12, p < 0,0001).
W grupie nieusprawnianej siła chwytu ręki stopniowo wzrastała i w trzecim
miesiącu osiągała wyższą wartość niż przed zabiegiem, ale różnica między pomiarem
przed zabiegiem i w 3 miesiącu po zabiegu nie jest statystycznie istotna (t = –1,496,
df = 12, p > 0,05).
40
Tabela 14. Siła chwytu lewej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej

Siła chwytu
M min max SD
nieusprawniana (kg)
przed
16,5 9,00 36,0 8,29
zabiegiem
(N = 14)
Grupa
1 mc po 16,8 7,00 36,0 9,48

2 mc po 16,9 7,00 38,0 9,60
3 mc po 18,3 8,00 38,0 9,54
przed
usprawniana
19,5 1,00 60,0 15,0

zabiegiem
(N = 13)
Grupa
1 mc po 18,5 1,00 59,0 14,9

2 mc po 18,0 2,00 59,0 14,9
3 mc po 22,2 5,00 65,0 15,3

(df = 3, F = 11,05) wskazuje na statystycznie istotną zależność między przebiegiem
rekonwalescencji a stosowaniem lub nie terapii.
Tabela 15. Siła chwytu lewej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej (ANOVA
SS df MS F p
Wyraz wolny 36299,56 1 36299,56 61,56064 0,000000
Grupa 158,40 1 158,40 0,26863 0,608811
Błąd 14741,38 25 589,66
Siła chwytu 136,37 3 45,46 16,71185 0,000000
Siła chwytu*grupa 33,15 3 11,05 4,06274 0,009896
Błąd 204,00 75 2,72
Kolejnym parametrem, który był analizowany, to zakres ruchomości lewego

nadgarstka przed zabiegiem oraz po zabiegu operacyjnym. Wyniki przedstawiono
w tabeli 16.
W grupie usprawnianej zakres ruchomości w stawie promieniowo-nadgarstkowym
w pierwszym miesiącu malał do wartości M = 156,7, jednak w drugim i trzecim znacznie
41
wzrastał, osiągając wartość M = 186,7. Różnica, między pomiarem przed zabiegiem

a pomiarem w 3 miesiącu po zabiegu, jest statystycznie istotna (t = –2,249, df = 12,
p < 0,05).
Natomiast w grupie nieusprawnianej zakres ruchomości w stawie promieniowo-
nadgarstkowym przez pierwszy miesiąc delikatnie się poprawiał uzyskując wartość
M = 143,8 i utrzymywał się na stałym poziomie przez kolejny miesiąc i dopiero w trzecim
miesiącu znacząco wzrastał i wynosił M = 166,1. Różnica ta jest również statystycznie
istotna (t = –2,698, df = 13, p < 0,05).
Tabela 16. Zakres ruchomości lewego nadgarstka w grupie nieusprawnianej

i usprawnianej
Zakres
ruchomości M min max SD
(stopnie)
przed
nieusprawniana
140,1 81,10 210,0 42,13

zabiegiem
(N = 14)
Grupa
1 mc po 143,8 83,70 215,5 33,77

2 mc po 143,9 82,10 212,7 29,40
3 mc po 166,1 85,40 216,6 33,49
przed
164,0 67,0 249,1 51,19
usprawniana
zabiegiem
(N = 13)
Grupa
1 mc po 156,7 56,6 234,4 41,25

2 mc po 170,1 110,1 217,8 27,91
3 mc po 186,7 137,5 229,8 22,01

nieusprawniana vs grupa usprawniana (tabela 17). Efekt interakcji nie jest statystycznie
istotny (df = 3, F = 0,60), co wskazuje na brak związku między przebiegiem
rekonwalescencji a stosowaniem lub nie terapii.
42

interakcji)
SS df MS F p
Wyraz wolny 2723529 1 2723529 665,6120 0,000000
Grupa 11777 1 11777 2,8782 0,102205
Błąd 102294 25 4092
Zakres ruch 11659 3 3886 10,2476 0,000010
Zakres ruch*grupa 684 3 228 0,6010 0,616379
Błąd 28443 75 379
Wyniki zmodyfikowanego testu Sollermana dla lewej ręki przedstawiono

w tabeli 18.
W grupie usprawnianej sprawność funkcjonalna ręki mierzona zmodyfikowanym
testem Sollermana uległa poprawie z każdym miesiącem. Wartość tego parametru przed
statystycznie istotna (t = 3,756, df = 12, p < 0,05). Pacjent w coraz krótszym czasie
wykonywał zadanie
W grupie nieusprawnianej sprawność funkcjonalna ręki mierzona
zmodyfikowanym testem Sollermana także uległa poprawie. Wartość tego parametru przed
zabiegiem wynosiła M = 106,5 natomiast 3 miesiące po zabiegu M = 79,1. Różnica ta jest
również statystycznie istotna (t = 2,701, df = 13, p < 0,05).
Tabela 18. Sprawność funkcjonalna lewej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej

mierzona zmodyfikowanym testem Sollermana
Test
M min max SD
Sollermana (s)
nieusprawniana
przed
106,5 61,85 211,5 46,93
zabiegiem
(N = 14)
Grupa
1 mc po 94,8 54,98 228,2 52,53

2 mc po 92,5 48,16 229,8 54,07
3 mc po 79,1 46,83 224,7 44,69
przed
usprawniana
86,5 39,5 190,0 36,7

zabiegiem
(N = 13)
Grupa
1 mc po 69,8 38,6 101,0 19,0

2 mc po 66,1 39,5 95,0 17,9
3 mc po 61,0 35,9 94,0 16,2
43

nieusprawniana vs grupa usprawniana (tabela 19). Efekt interakcji nie jest statystycznie
rekonwalescencji, a stosowaniem lub niestosowaniem terapii.

mierzona zmodyfikowanym testem Sollermana (ANOVA z powtarzanymi
pomiarami z uwzględnieniem interakcji)
SS df MS F p
Wyraz wolny 205189,1 1 205189,1 705,2686 0,000000
Grupa 1376,8 1 1376,8 4,7324 0,039262
Błąd 7273,4 25 290,9
TestSol 1431,8 3 477,3 16,6234 0,000000
TestSol*grupa 226,1 3 75,4 2,6251 0,056594
Błąd 2153,3 75 28,7
Wyniki testu Exner lewej ręki przedstawiono w tabeli 20.

W grupie usprawnianej sprawność funkcjonalna ręki mierzona testem Exner,
podobnie jak w zmodyfikowanym teście Sollermana, uległa poprawie. Wartość tego
parametru przed zabiegiem wynosiła M = 47,8 natomiast 3 miesiące po zabiegu M = 34,0.
Różnica ta jest statystycznie istotna (t = 5,021, df = 12, p < 0,001).
W grupie nieusprawnianej sprawność funkcjonalna ręki mierzonej testem Exner
także uległa poprawie, ale nie tak dużej, jak w grupie usprawnianej. Wartość tego
M = 43,3. W pierwszym miesiącu po zabiegu sprawność ręki uległa poprawie, zadania
wykonywane były szybciej, w drugim miesiącu poprawa była niewielka, natomiast
w 3 miesiącu nastąpił znaczny progres. Niemniej różnica, między pomiarem przed
zabiegiem a pomiarem w 3 miesiącu, jest tu również statystycznie istotna (t = 2,859,
df = 13, p < 0,05).
44

mierzona testem Exner
Test Exner (s) M min max SD
przed
nieusprawniana
49,9 34,8 63,6 8,30

zabiegiem
(N = 14)
Grupa
1 mc po 48,4 38,0 64,1 7,18

2 mc po 47,1 35,5 58,5 7,67
3 mc po 43,3 34,1 53,8 6,79
przed
47,8 33,4 85,0 15,7
usprawniana
zabiegiem
(N = 13)
Grupa
1 mc po 40,0 23,4 60,6 10,9

2 mc po 38,4 22,6 59,5 10,2
3 mc po 34,0 22,3 51,6 8,5

analizę metodą ANOVA, z powtarzanymi pomiarami ze zmienną jakościową: grupa
nieusprawniana vs grupa usprawniana (tabela 21). Efekt interakcji nie był statystycznie
rekonwalescencji a stosowaniem lub niestosowaniem terapii.

mierzona testem Exner (ANOVA z powtarzanymi pomiarami
z uwzględnieniem interakcji)
SS df MS F p
Wyraz wolny 725851,1 1 725851,1 136,3393 0,000000
Grupa 13516,7 1 13516,7 2,5389 0,123639
Błąd 133096,5 25 5323,9
TestEx 9701,2 3 3233,7 10,5926 0,000007
TestEx*grupa 321,9 3 107,3 0,3515 0,788195
Błąd 22896,1 75 305,3
Wyniki badań dwupunktowej dyskryminacji czucia (ocena statyczna) lewej ręki

45
W grupie usprawnianej statyczna dyskryminacja czucia dwupunktowego, podobnie

jak w ręce prawej, zaraz po zabiegu operacyjnym uległa znacznej poprawie. Wartość tego
parametru przed zabiegiem wynosiła M = 9,0 natomiast 3 miesiące po zabiegu M = 4,85.
Różnica ta jest statystycznie istotna (t = 8,708, df = 12, p < 0,0001). W każdym miesiącu
zauważalna była znaczna poprawa.
W grupie nieusprawnianej statyczna dyskryminacja czucia również uległa poprawie
zaraz po zabiegu, natomiast w każdym kolejnym miesiącu poprawa była słabsza
niż w grupie usprawnianej. Wartość tego parametru przed zabiegiem operacyjnym
Różnica ta jest statystycznie istotna (t = 7,629, df = 13, p < 0,0001).
Tabela 22. Wyniki badań dwupunktowej dyskryminacji czucia lewej ręki w grupie
S-2PD M min max SD
nieusprawniana
przed
9,29 2,0 15 4,21
zabiegiem
(N = 14)
Grupa
1 mc po 5,79 1,0 11 3,17

2 mc po 5,71 1,0 11 3,12
3 mc po 5,54 1,0 11 3,07
przed
9,00 2,0 16 4,69
usprawniana
zabiegiem
(N = 13)
Grupa
1 mc po 6,38 2,0 16 4,52

2 mc po 5,69 1,0 15 4,42
3 mc po 4,08 1,0 14 4,00

nieusprawniana vs grupa usprawniana (tabela 23). Nie stwierdzamy statystycznie istotnego
efektu interakcji dla zmiennych S-2PD i grupa (F = 1,75; p > 0,05), co oznacza, że badanie
lub nie fizjoterapii.
46
nieusprawnianej i usprawnianej, badanie statyczne S-2PD (ANOVA
SS df MS F p
Wyraz wolny 3919,023 1 3919,023 78,03866 0,000000
Grupa 13,623 1 13,623 0,27127 0,607457
Błąd 1155,037 23 50,219
S-2PD 295,439 3 98,480 94,34910 0,000000
S-2PD*grupa 5,479 3 1,826 1,74978 0,164938
Błąd 72,021 69 1,044
Wyniki badań dwupunktowej dyskryminacji czucia (ocena dynamiczna) lewej ręki

W grupie usprawnianej dynamiczna dyskryminacja czucia dwupunktowego zaraz
znaczna poprawa.
W grupie nieusprawnianej dynamiczna dyskryminacja czucia również uległa
poprawie zaraz po zabiegu, natomiast w każdym kolejnym miesiącu poprawa była słabsza
niż w grupie usprawnianej. Wartość tego parametru przed zabiegiem operacyjnym
Różnica ta jest również statystycznie istotna (t = 6,283, df = 12, p < 0,001).
M-2PD M min max SD
nieusprawniana
przed
6,50 2,0 12 3,30
zabiegiem
(N = 14)
Grupa
1 mc po 4,00 1,0 8 2,29

2 mc po 3,79 1,0 8 2,15
3 mc po 3,69 1,0 8 2,18
przed
usprawniana
6,62 1,0 16 4,13

zabiegiem
(N = 13)
Grupa
1 mc po 4,31 1,0 12 3,12

2 mc po 3,92 1,0 11 2,81
3 mc po 3,46 1,0 10 2,50
47

nieusprawniana vs grupa usprawniana (tabela 25). Nie stwierdzono statystycznie istotnego
efektu interakcji dla zmiennych M-2PD i grupa (F = 0,42; p > 0,05) co oznacza, że badanie
lub nie fizjoterapii.
Tabela 25.Wyniki badań dwupunktowej dyskryminacji czucia lewej ręki w grupie

(ANOVA z powtarzanymi pomiarami z uwzględnieniem interakcji)
SS df MS F p
Wyraz wolny 2133,087 1 2133,087 67,36745 0,000000
Grupa 0,240 1 0,240 0,00759 0,931290
Błąd 759,923 24 31,663
M-2PD 144,337 3 48,112 59,33202 0,000000
M-2PD*grupa 1,029 3 0,343 0,42292 0,737128
Błąd 58,385 72 0,811
48
VI DYSKUSJA
Zespół cieśni nadgarstka (zcn), był i jest przedmiotem wielu badań z zakresu
neurologii, chirurgii, ortopedii czy fizjoterapii. Nadal szuka się przyczyn i sprawdza się
skuteczność metod diagnostycznych i sposobów leczenia tej patologii. Doniesień
dotyczących różnego postępowania fizjoterapeutycznego, jest stosunkowo dużo, jednak
temat jest godny zwrócenia uwagi. Wiele badań oraz informacji dotyczy epidemiologii czy
patofizjologii, choć są autorzy, którzy twierdzą, że i te obszary wymagają lepszego
poznania (Aroori i Spence, 2008; Dakowicz i wsp., 2010; Sen i wsp., 2002).
Z piśmiennictwa wynika, że zcn częściej dotyczy kobiet. Warto jednocześnie zwrócić
uwagę na fakt, że z szczyt zapadalności przypada po 55 roku życia (Becker i wsp., 2002;
Eslami i wsp., 2019; Georgiew i wsp., 2008; Rouq i wsp., 2014). Fakt ten można wyjaśnić
czynnikami hormonalnymi. Kobiety przyjmujące środki antykoncepcyjne lub stosujące
hormonalną terapię zastępczą, czy kobiety w ciąży oraz karmiące piersią częściej mają
zwiększone ryzyko występowania tej patologii (Newington i wsp., 2015). Z kolei według
Calandruccio zcn częściej występuje u mężczyzn w przedziale pomiędzy trzydziestym
a czterdziestym rokiem życia (Calandruccio, 2017).
Z badań własnych wynika, że opisywana patologia częściej dotyczyła kobiet
(68,33%), średnia wieku wynosiła 56,5 lat, a czas trwania choroby wahał się od 1 miesiąca
do 18 lat. Najwięcej badanych zgłaszało występowanie dolegliwości poniżej 1 roku
(43,33%). Branco i Naeser podają, że w ich materiale najkrótszy czas trwania choroby
wynosił 2 miesiące (Branco i Naeser, 1999), natomiast Oztas i wsp. obserwowali zcn
o 20 letnim przebiegu (Oztas i wsp., 1998).
W diagnozowaniu zcn zastosowano różne narzędzia badawcze. Najczęściej były to
testy prowokacyjne (test Tinela-Hoffmanna, test Phalena, test tourniquet) oraz ocena
występowania objawów klinicznych (nocne parestezje, pieczenie, obrzęk, poranna
sztywność ręki, objaw strzepywania, ból, osłabienie czucia).
W badaniach własnych test prowokacyjny Tinela-Hoffmanna był dodatni u 53,33%
badanych, test Phalena u 71,66%, natomiast test tourniquet (test opaski uciskowej)
u 51,66% badanych. W piśmiennictwie można znaleźć informacje dotyczące skuteczności
testów prowokacyjnych. Shalimar i wsp. podają, że w ich materiale test Tinela-Hoffmanna
49
był dodatni u 64%, a test Phalena u 58% pacjentów (Shalimar i wsp., 2015), a w materiale
Afshar i wsp., test Tinela-Hoffmanna był dodatni u 50% badanych, a test Phalena u 70%
badanych (Afshar i wsp., 2007) Natomiast Hansen i wsp. wykazują, że test Tinela-
Hoffmanna oraz test Phalena był dodatni odpowiednio u 27% i 34% badanych (Hansen
i wsp., 2004). Dakowicz i Latosiewicz podają dodatni wynik u 85% dla pierwszego testu
i 76% dla drugiego testu. (Dakowicz i Latosiewicz, 2005). Zwolińska i Kwolek podają,
że test Tinela-Hoffmana był dodatni u 48%, a test tourniquet (opaski uciskowej) u 75%
badanych (Zwolińska i Kwolek, 2012).
Z przeglądu piśmiennictwa dotyczącego występowania objawów klinicznych
wynika, że najczęściej zwracano uwagę na występowanie bólu, drętwienia, mrowienia,
obrzęku, porannej sztywności ręki oraz zaburzeń czucia w obszarze unerwionym przez
nerw pośrodkowy (Bożek i Gaździk, 2001; Duquette i wsp., 2015; Elwakil i wsp., 2007;
Eslami i wsp., 2019; Zwolińska i Kwolek, 2012,).
W mojej pracy objawy kliniczne przedstawiały się następująco: nocne parestezje
występowały u 70% badanych, pieczenie i obrzęk u 51,66%, poranna sztywność ręki oraz
objaw strzepywania zgłaszało 83,33% badanych osób, osłabienie czucia w obszarze
zaopatrywanym przez nerw pośrodkowy zgłaszało 56,66% pacjentów, natomiast na ból
uskarżało się 98% badanych, a jego średnia wartość (wg skali VAS) wynosiła 6,5.
W badaniach prowadzonych przez Bożka i Gaździka parestezje występowały u 98%
badanych, obrzęk u 56%, sztywność ręki u 83%, zaburzenia czucia (niedoczulica) u 70%
badanych (Bożek i Gaździk, 2001). Elwakil i wsp. podają natomiast, że u 92% badanych
występowało mrowienie, a u 97% drętwienie (Elwakil i wsp., 2007). Wg Eslami i wsp.
średnia bólu (VAS) u pacjentów wyniosła 4,82 ± 2,77 (Eslami i wsp., 2019). Z badań
przeprowadzonych przez Zwolińską i Kwolka wynika, że drętwienie dzienne występowało
u 73% badanych, drętwienie nocne u 94%, poranna sztywność u 56%, a średnia wartość
bólu dziennego w skali VAS wynosiła 4,8, natomiast nocnego 6,5 (Zwolińska i Kwolek,
2012). Z kolei z badań przeprowadzonych przez ten sam zespół w 2019 roku wynika,
że drętwienie dzienne występowało u 75,6%, drętwienie nocne u 94,9 %, poranna
sztywność u 67,9%, mrowienie dzienne u 85,9 %, mrowienie nocne u 85,9 %, a średnia
wartość bólu dziennego wynosiła 4, a nocnego 6,2 (Zwolińska i Kwolek, 2019).
50
W badaniach własnych oceniano siłę chwytu globalnego, wykorzystując

dynamometr ręczny, tak jak w publikacjach innych autorów (Bialosky i wsp., 2009;
Van den Broeke i wsp., 2019; Zwolińska i wsp., 2007). Z obserwacji własnych wynika,
że postępowanie fizjoterapeutyczne ma duży wpływ na siłę chwytu ręki dotkniętej zcn,
niezależnie od tego, która z nich jest dominująca. W obydwu usprawnianych grupach
parametr ten uległ poprawie, zarówno po stronie prawej, jak i lewej. Wprawdzie w ręce
lewej w grupie usprawnianej przez pierwsze 2 miesiące, malał on, jednak po 3 miesiącach
zdecydowanie wzrastał. Natomiast w grupie nieusprawnianej siła chwytu ręki prawej
po 3 miesiącach była nieco mniejsza (M = 23,69) niż przed zabiegiem (M = 24,62),
co wskazuje, że brak postępowania fizjoterapeutycznego negatywnie wpłynął na ten
parametr.
Van den Broeke i współautorzy przeprowadzili ocenę kliniczną 72 pacjentów
(53 kobiety i 19 mężczyzn) z zcn, u których wykonano operację z mini-cięcia, a po
zabiegu zastosowano miękki opatrunek i zalecano wczesny ruch w stawie. Osoby te
przebadano przed zabiegiem operacyjnym, trzy miesiące oraz dwanaście miesięcy po
zabiegu operacyjnym. Oceniono wrażliwość czuciową, a także siłę chwytu. Dodatkowo
zastosowano Kwestionariusz Boston Carpal Tunnel Syndrome (BCTSQ) oraz wizualną
analogową skalę bólu (VAS). Analizując siłę chwytu badanych pacjentów, autorzy
wykazali, że jej wartość przed zabiegiem wyniosła 22,4 ± 10,9, trzy miesiące po zabiegu
22,4 ± 8,5, dwanaście miesięcy po zabiegu 24,9 ± 10,9. Parametr ten uległ widocznej
poprawie po dwunastu miesiącach od zabiegu operacyjnego. Okres rekonwalescencji był
dłuższy niż zakładano, ale według Holenderskiego Towarzystwa Neurologicznego
dolegliwości związane z zcn mogą utrzymywać się od trzech do sześciu miesięcy po
leczeniu operacyjnym (Van den Broeke i wsp., 2019). W badaniach własnych poprawa siły
chwytu jest już widoczna po trzech miesiącach od zabiegu operacyjnego w obydwu
grupach, jednak w grupie, w której wprowadzono postępowanie fizjoterapeutyczne,
poprawa jest zauważalna nieco wcześniej, co sugeruje, że wczesny ruch korzystnie
wpływa na ten parametr.
Shalimar i współautorzy wykazali, że w grupie, w której zastosowano po zabiegu
szynę stabilizującą nadgarstek, wartość siły chwytu przedstawiała się następująco: przed
zabiegiem 18.4 ± 8.2 tydzień po zabiegu – brak danych, dwa miesiące po zabiegu
51
16.3 ± 6.9, sześć miesięcy 21.4 ± 8.5. Natomiast w grupie, w której nie zastosowano szyny
i zalecono wczesny ruch w stawie, wartości przedstawiały się następująco: przed
zabiegiem 18.9 ± 4.5, tydzień po zabiegu – brak danych, dwa miesiące po zabiegu
18.5 ± 4.9, sześć miesięcy po zabiegu 22.9 ± 5.6 (Shalimar i wsp., 2015). Z powyższych
danych wynika, że w pierwszej grupie parametr ten po zabiegu ewidentnie maleje, ale
później wzrasta, natomiast w grupie drugiej po zabiegu bardzo nieznacznie maleje, ale
w kolejnym badaniu jest znaczna poprawa w zakresie tego parametru. Grupa druga
uzyskała lepsze wartości siły chwytu, co wskazuje na to, że wczesny i aktywny ruch w
stawie promieniowo-nadgarstkowym jest korzystny i warto go wprowadzać zaraz po
zdjęciu szwów. W badaniach własnych, w grupie, w której wprowadzono postępowanie
fizjoterapeutyczne, początkowo wartości tego parametru maleją, ale później znacząco
wzrastają. Kaymak i współautorzy wiążą obniżenie siły z odnerwieniem mięśni ręki
zaopatrywanych przez nerw pośrodkowy (Kaymak i wsp., 2008). Van den Broeke i wsp.
zwracają uwagę, że osłabienie siły chwytu może utrzymywać się nawet do sześciu
miesięcy (Van den Broeke i wsp., 2019). Dodatkowo wpływ na taką sytuację może mieć
wiek badanych, praworęczność/leworęczność ręki oraz płeć (Kamarul i wsp., 2006; Luna-
Heredia i wsp., 2005).
Anbarasan i wsp. przebadali 36 pacjentów z zcn. Zastosowali skalę CTS SSS (ang.
Carpal Tunnel Syndrome Symptom Severity Scale) i CTS FSS (ang. Carpal Tunnel
Syndrome Functional Status Scale). CTS SSS dotyczy oceny nasilenia objawów
występujących u pacjentów z zcn. CTS FSS dotyczy oceny stanu funkcjonalnego ręki.
Autorzy dokonali oceny za pomocą kwestionariusza Levine – Katz, a siłę chwytu ręki
mierzono, wykorzystując hydrauliczny dynamometr ręczny JAMAR. Badanie zostało
wykonane przed zabiegiem oraz trzy miesiące po operacji. Z przeprowadzonych badań
wynika, że dolegliwości bólowe zmniejszyły się, a średnia siła chwytu ręki poprawiła się
o 29,5% (Anbarasan i wsp., 2017), w badaniach własnych również jest zaznaczona
poprawa wartości tego parametru po trzech miesiącach.
W mojej pracy badania dotyczyły sprawności funkcjonalnej ręki, a z nią ściśle
powiązana jest ruchomości nadgarstka. Od niej zależy jakość i skuteczność wykonywania
czynności dnia codziennego. Ocena zakresu ruchu w stawie promieniowo-nadgarstkowym
dokonywana była za pomocą systemu Noraxon MyoMotion. Na wartość tego parametru
52
może wpływać wiele czynników. Warto zauważyć, że w grupie usprawnianej zakres

ruchomości w stawie promieniowo-nadgarstkowym prawym poprawiał się z upływem
każdego miesiąca, a najbardziej dynamiczny wzrost miał miejsce w trzecim miesiącu.
Świadczy to o tym, że postępowanie fizjoterapeutyczne korzystnie wpływa na poprawę
ruchomości nadgarstka, jest ważnym i niezbędnym elementem postępowania
pooperacyjnego. Natomiast w grupie nieusprawnianej zakres ruchomości w stawie
promieniowo-nadgarstkowym prawym przez pierwsze dwa miesiące malał, następnie
wzrastał, co sugeruje, że sam zabieg operacyjny nie daje gwarancji poprawy zakresu
ruchomości. Słuszne i konieczne jest zatem wdrożenie postępowania fizjoterapeutycznego.
W grupie usprawnianej, u pacjentów ze zdiagnozowanym zcn w ręce lewej, zakres
ruchomości w stawie promieniowo-nadgarstkowym w pierwszym miesiącu malał,
a w drugim i trzecim znacznie wzrastał. Trudno wskazać przyczynę i nie można
jednoznacznie stwierdzić, dlaczego ten parametr w pierwszym miesiącu ulega
pogorszeniu, gdyż wdrażane postępowanie fizjoterapeutyczne było dostosowane do stanu
i możliwości pacjenta. Mogło to być spowodowane brakiem kontynuowania ćwiczeń
w domu, dominacją ręki prawej (większość czynności w ciągu dnia pacjenci wykonują
ręką nieoperowaną). Na pewno jest to temat wart zgłębiania i dalszej analizy. W grupie
nieusprawnianej zakres ruchomości w stawie promieniowo-nadgarstkowym lewym przez
pierwszy miesiąc nieznacznie się poprawił, utrzymywał się na stałym poziomie przez
kolejny miesiąc i dopiero w trzecim miesiącu wzrastał. Wynika z tego, że sam zabieg
operacyjny nieznacznie, ale wpłynął na poprawę zakresu ruchomości w stawie
promieniowo-nadgarstkowym.
Chmielewska i współautorzy przeprowadzili ocenę pooperacyjnego usprawniania
pacjentów z zcn. Do badań zakwalifikowano 31 osób (24 kobiety i 7 mężczyzn), które
zostały podzielone na dwie grupy. W pierwszej grupie dekompresja nerwu wykonana była
metodą endoskopową, a w drugiej metodą otwartą. U wszystkich pacjentów po zabiegu
zostało wdrożone postępowanie fizjoterapeutyczne. Zespół prowadzący badania dokonał
między innymi oceny zakresu ruchomości w stawie promieniowo-nadgarstkowym
(zgięcie, odchylenie promieniowe) oraz odwodzenie kciuka. Pomiary wykonane zostały
przed zabiegiem i po trzytygodniowym postępowaniu fizjoterapeutycznym, w zakres
którego wchodziły ćwiczenia czynne stawu promieniowo-nadgarstkowego, palców
53
i kciuka, neuromobilizacja oraz zabiegi fizykoterapeutyczne. Wykazano, że zakres zgięcia

w stawie promieniowo-nadgarstkowym w okresie pooperacyjnym zwiększył się o ponad
90%, natomiast odchylenie promieniowe o 26,3%, co ewidentnie wskazuje na korzystny
wpływ rehabilitacji na badane parametry (Chmielewska i wsp., 2013).
Natomiast Zwolińska i Kwolek dokonali oceny objawów klinicznych u 49 osób
ze zdiagnozowanym zcn. Badanie zostało przeprowadzone przed postępowaniem i jeden
rok po zakończonym postępowaniu fizjoterapeutycznym. Stwierdzono znaczną poprawę
badanych parametrów oraz znaczną poprawę zakresu ruchomości w stawie promieniowo-
nadgarstkowym. Mimo iż nie było wdrożone leczenie operacyjne, a zastosowano program
postępowania usprawniającego, stwierdzono jego korzystny wpływ na zakres ruchomości
oraz na sprawność funkcjonalną ręki (Zwolińska i Kwolek, 2019).
Kolejnym badaniem była analiza sprawności funkcjonalnej ręki mierzonej
za pomocą zmodyfikowanego testu Sollermanna oraz testu Exner.
Zmodyfikowany test Sollermanna, jak podano we wcześniejszej części pracy,
obejmował wykonanie trzech zadań (zakręcanie nakrętek na śruby, zapinanie guzików,
wyjmowanie monet z portfela) w jak najkrótszym czasie. Największy wzrost sprawności
(obniżenie wartości parametru czasu) zarówno ręki prawej, jak i lewej w grupie
usprawnianej odnotowano w pierwszym okresie po zabiegu, czyli do 1 miesiąca. Wynika
z tego, że fizjoterapia w postępowaniu pooperacyjnym bardzo korzystnie wpływa
na sprawność funkcjonalną ręki. W grupie nieusprawnianej zauważalne jest to, że ten
parametr również ulega poprawie, ale nie w tak szybkim tempie, jak w grupie
usprawnianej. Wynika z tego, że prowadzone postępowanie fizjoterapeutyczne korzystnie
wpływa na sprawność funkcjonalną ręki, ale należy także podkreślić, że zwykłe czynności
dnia codziennego mają pozytywny wpływ na ten parametr i konieczne jest informowanie
pacjentów, aby po zabiegu nie bali się uaktywniania ręki w życiu codziennym.
Oceny sprawności funkcjonalnej ręki dokonywano również za pomocą testu Exner
(obracanie szpicu ołówka do sufitu i do podłogi, przesuwanie palcami wzdłuż ołówka,
liczenie monet z ręki). Wartość parametru czasu (s) dla ręki prawej i lewej, w grupie
usprawnianej, poprawiał się po zabiegu z każdym miesiącem. Świadczy to o poprawie
sprawności funkcjonalnej ręki (czas wykonywania zadań zmniejsza się, więc sprawność
manualna jest coraz lepsza). Największy wzrost sprawności funkcjonalnej ręki (obniżenie
54
parametru czasu podczas wykonywania zadania) odnotowuje się w pierwszym okresie

po zabiegu, czyli do 1 miesiąca. W grupie nieusprawnianej parametr ten również ulega
poprawie, ale nie tak bardzo i nie tak szybko jak w grupie usprawnianej. Zatem wniosek
będzie podobny jak w przypadku zmodyfikowanego testu Sollermana: prowadzone
postępowanie fizjoterapeutyczne korzystnie wpływa na sprawność funkcjonalną ręki,
ale należy także podkreślić, że zwykłe czynności dnia codziennego mają pozytywny
wpływ na ten parametr.
Istnieje wiele prac, w których do oceny stanu funkcjonalnego ręki wykorzystuje się
Skalę Stanu Funkcjonalnego Ręki (ang. Functional Status Scale – FSS) (Aksekili i wsp.,
2015; Anbarasan i wsp., 2017; Georgiew i wsp., 2014; Gurpinar i wsp., 2019; Hrkovic
i wsp., 2016; Sharief i wsp., 2018; Van den Broeke i wsp., 2019; Wolny i wsp., 2019).
Można natknąć się także na inne sposoby oceny funkcji ręki, jak np „Kwestionariusz
Funkcji Ręki Alderson-McGall dla pacjentów z ZKN”. Dotyczy on subiektywnej oceny
trudności związanych z wykonywaniem określonych czynności życia codziennego np.:
zapinanie/odpinanie guzików, krojenie, otwieranie puszek, cięcie nożyczkami, pisanie,
odkręcanie słoika (skala 1 - 7; 1 – niemożliwe do wykonania, 7 – bez problemów; x – nie
dotyczy) (Alderson i McGall, 1999). Za pomocą tego kwestionariusza oceny funkcji ręki
w życiu codziennym wykonał zespół Szczechowicza. Badaniami objęli 40 pacjentów
z zcn, u których po zabiegu operacyjnym został wdrożony program usprawniania
zawierający: edukację pacjenta, ćwiczenia w domu (ćwiczenia czynne i czynne z oporem
w obrębie stawu promieniowo-nadgarstkowym, ćwiczenia poślizgowe ścięgien i nerwów,
terapia rany i blizny, terapia odwrażliwiająca oraz trening czucia), ćwiczenia w systemie
peg-board, neuromobilizację, elementy ergoterapii i terapii odwrażliwiającej, a także
zabiegi z zakresu fizykoterapii: fluidoterapię, laseroterapię, fonoforezę i funkcjonalną
stymulację mięśni. Autorzy poza objawami i dolegliwościami typowymi dla zcn dokonali
oceny zakresu ruchomości w stawie promieniowo-nadgarstkowym za pomocą
uniwersalnego goniometru, a sprawność manualną ręki badano przy użyciu testu „Nine
Hole Peg”. Po badaniu określano procentowy ubytek funkcji poszczególnych stawów oraz
całej ręki. Wykazano, że największe różnice pomiędzy pierwszym, a drugim badaniem
zauważono w zakresie wyprostu w stawie promieniowo-nadgarstkowym (3%) oraz
odwiedzenia łokciowego (1,5%), natomiast funkcja nadgarstka poprawiła się o ponad
55
4,7%, a całej ręki o 8,6% (p < 0,01). Szybkość wykonywaniu testu „Nine Hole Peg”
również się poprawiła i test ten wykonywany był średnio o 5 s szybciej. Odnotowano
również poprawę w subiektywnych odczuciach związanych z wykonywaniem codziennych
czynności, takich jak: odkurzanie i zasuwanie/odsuwanie zamka błyskawicznego, pisanie
na klawiaturze, noszenie siatek z zakupami, trzymanie słuchawki telefonu, pisanie
długopisem, otwieranie słoika czy szycia. Z przeprowadzonych badań wynika,
że postępowanie fizjoterapeutyczne wprowadzone po zabiegu, korzystnie wpłynęło
na poprawę czynności, które wymagają precyzyjnych ruchów, koordynacji, a także siły
(Szczechowicz i wsp., 2008).
Oceny stanu funkcjonalnego ręki z wykorzystaniem FSS dokonywał miedzy
innymi Georgiew i wsp. Przebadał 88 pacjentów z zcn (70 kobiet i 18 mężczyzn). Ocena
parametrów odbyła się przed zabiegiem operacyjnym oraz sześć miesięcy po zabiegu
operacyjnym. Zaraz po interwencji chirurgicznej zostało wprowadzone wczesne
postępowanie usprawniające, które obejmowało: edukację pacjenta, „domowy program
rehabilitacji” (ćwiczenia czynne w stawie promieniowo-nadgarstkowym, ćwiczenia
poślizgowe nerwu pośrodkowego oraz splotu ramiennego, terapia czynności chwytnych
i manipulacyjnych, wykonywanie czynności życia codziennego, terapia rany i blizny oraz
trening czucia), a także indywidualnie dobrane zabiegi z zakresu fizykoterapii
(np. skojarzona terapia cieplna, hydroterapia, ultradźwięki, ultrafonoforeza, pole
magnetyczne małej częstotliwości, terapuls, laseroterapia). Autorzy tego badania wykazali,
że najlepsza poprawę stanu funkcjonalnego ręki osiągnęli pacjenci, u których przed
zabiegiem operacyjnym dolegliwości miały łagodne natężenie, natomiast u osób
z umiarkowanym i ciężkim przebiegiem choroby zaobserwowano znaczne złagodzenie
dolegliwości i poprawę stanu funkcjonalnego ręki (Georgiew i wsp., 2014).
Istotnym elementem diagnostyki jest także ocena zaburzeń czucia
powierzchniowego, której dokonywać można na wiele sposobów. W badaniach własnych
dokonywano oceny dwupunktowej dyskryminacji czucia za pomocą dyskryminatora
Dellona. Zaburzenia czucia były obecne u 73,3% badanych pacjentów. Zwolińska i wsp.,
wykazują, że zaburzenia dwupunktowej dyskryminacji czucia występowały u 55,7%
badanych (Zwolińska i Kwolek, 2019), natomiast Dakowicz i Latosiewicz wykazali,
że wśród pacjentów przez nich przebadanych zaburzenia dyskryminacji dwupunktowej
56
wystąpiły u 44% (Dakowicz i Latosiewicz, 2005). Hsu i wsp. przeprowadzili ocenę czucia
dwupunktowego w wersji statycznej (S-2PD) oraz dynamicznej (M-2PD). W badaniu,
które zostało wykonane 2 tygodnie oraz jeden miesiąc po zabiegu operacyjnym, wzięło
udział 30 pacjentów z zcn. Autorzy wykazali, że S-2PD przed zabiegiem wynosiło
5,8 ± 3,1, a po zabiegu 4,6 ± 3,1, natomiast M-2PD 5,0 ± 3,2, a po zabiegu 3,6 ± 2,4.
Wynika z tego, że już sam zabieg operacyjny korzystnie wpływał na czucie dwupunktowe
(Hsu i wsp., 2015). W badaniach własnych również zaobserwowano poprawę czucia
po zabiegu operacyjnym. W kolejnych miesiącach, zwłaszcza w grupie usprawnianej,
czucie również uległo poprawie, ale już nie tak dynamicznie jak w pierwszych trzydziestu
dniach. Shalimar i wsp. przeprowadzili między innymi ocenę dwupunktowej
dyskryminacji czucia oraz siły chwytu u 26 pacjentów z zcn, u których po zabiegu
operacyjnym zastosowano dwa rodzaje unieruchomienia. W jednej grupie założono szynę
volar (8 warstw Gypsona), która ograniczała ruch w stawie promieniowo-nadgarstkowym
przez siedem kolejnych dni, w drugiej grupie zastosowano miękki opatrunek, który
umożliwiał nieograniczony i aktywny ruch już pierwszego dnia po zabiegu. W grupie
pierwszej (z szyną) 2PD przed zabiegiem wynosiło 7,0 ± 3,7, tydzień po zabiegu 5,3 ± 1,1,
dwa miesiące po zabiegu 5,0 ± 1,0, sześć miesięcy po zabiegu 4,3 ± 1,0. Natomiast
w grupie drugiej 2PD przed zabiegiem wynosiło 6,4 ± 2,0, tydzień po zabiegu 5,7 ± 1,4,
dwa miesiące po zabiegu 5,6 ± 1,4, sześć miesięcy po zabiegu 4,7 ± 0,7 (Shalimar i wsp.,
2015). Oceny czucia po zabiegu operacyjnym dokonali także inni badacze. Georgiew
i wsp. wykazali, że poprawa tego parametru miała miejsce u 81% pacjentów (Georgiew
i wsp., 2014), natomiast Bednarski i wsp. wykazali poprawę u 86% przebadanych przez
siebie pacjentów z zcn (Bednarski i wsp., 2005). W badaniach własnych ta poprawa także
była istotna, zarówno w grupie usprawnianej, jak i nieusprawnianej, zwłaszcza
w pierwszym miesiącu po zabiegu operacyjnym, co wskazuje na to, że już sam zabieg
operacyjny korzystnie wpływa na jakość czucia dwupunktowego. W kolejnych miesiącach
obserwowano poprawę czucia głównie w grupie usprawnianej, natomiast w grupie
nieusprawnianej niewiele się zmieniało, co sugeruje, że postępowanie fizjoterapeutyczne
korzystnie wpływa na badany parametr. Znajduje to odzwierciedlenie w analizowanym
piśmiennictwie. Georgiew i wsp. przedstawiają badania, w których podają, że 60% - 80%
pacjentów odzyskuje prawidłowe czucie na palcu II oraz III po trzech tygodniach
57
od zabiegu operacyjnego, natomiast po sześciu tygodniach nie ma już widocznej poprawy

(Georgiew i wsp., 2014), dlatego też warto wprowadzać wczesny ruch oraz odpowiednie
programy usprawniania, aby poprawiać czucie nie tylko w pierwszym miesiącu po
leczeniu operacyjnym.
Analizując powyższe dane można stwierdzić, że wczesny ruch w stawie oraz
prowadzenie postępowania fizjoterapeutycznego po zabiegu operacyjnym pozytywnie
wpływa na przebieg rekonwalescencji. Poza siłą chwytu ręki, wszystkie inne parametry po
zabiegu poprawiają się w kolejnych okresach. Pozytywnym zjawiskiem jest to,
że wszystkie badane wskaźniki mają lepsze wartości po 3 miesiącach od zabiegu niż przed
zabiegiem, co świadczy o słuszności wykonania zabiegu operacyjnego, jak również
prowadzenia postępowania fizjoterapeutycznego. Jest to widoczne na wykresach
określających wartości w odpowiednich testach w grupie usprawnianej i nieusprawnianej.
W czasie rekonwalescencji różnica pomiędzy grupą usprawnianą a nieusprawnianą po 1 i 2
miesiącu nie zawsze jest widoczna, ma na to wpływ krótki czas jaki upłynął od zabiegu.
W późniejszym etapie (po 3 miesiącach) widać, że w grupie objętej postępowaniem
fizjoterapeutycznym wszystkie parametry mają wyższe wartości niż w grupie
nieusprawnianej. Wynika z tego, że postępowanie fizjoterapeutyczne jest potrzebne
i niezbędne w postępowaniu pooperacyjnym, aby zwiększyć sprawność funkcjonalną ręki
pacjentów leczonych w przebiegu zespołu cieśni nadgarstka. Należy również pamiętać,
że czynności dnia codziennego stanowią nieodzowny element procesu usprawniania,
gdyż pozytywnie wpływają na funkcjonalność ręki, a co za tym idzie poprawę komfortu
psychicznego pacjenta.
W postępowaniu fizjoterapeutycznym stosuje się wiele sposobów oddziaływania
na struktury mięśniowe, nerwowe oraz kostne. Najczęściej jest to terapia rany, terapia
czucia, neuromobilizacja, ćwiczenia czynne stawu promieniowo-nadgarstkowego, terapie
powięziowe, techniki manualne oraz fizykoterapia.
Przygotowując program usprawniania, należy spojrzeć na pacjenta globalnie, mimo
iż dysfunkcja dotyczy dystalnej części kończyny górnej. Element edukacji jest niezmiernie
ważny. Warto zadbać o postawę ciała pacjenta i przeanalizować nawyki występujące
w codziennym życiu. W analizowanym piśmiennictwie najczęściej przedstawiane efekty
terapii są wynikiem połączenia kilku oddziaływań fizjoterapeutycznych. Georgiew i wsp.
58
u 88 chorych (70 kobiet, 18 mężczyzn) dokonali oceny leczenia operacyjnego u pacjentów,

którzy korzystali z dodatkowych zabiegów fizjoterapeutycznych oraz u tych, którzy
nie mieli wdrożonego dodatkowego programu usprawniania. Wszyscy pacjenci,
bezpośrednio po zabiegu, mieli podany program postępowania w domu, który obejmował:
ćwiczenia czynne nadgarstka i ręki, automobilizację nerwu pośrodkowego i splotu
ramiennego, terapię czynności chwytnych i manualnych, terapię rany oraz blizny, trening
czucia, a także wykonywanie czynności dnia codziennego. Natomiast dodatkowe zabiegi
(tj.: skojarzona terapia cieplna, hydroterapia, ultradźwięki, terapuls, laseroterapia, pole
magnetyczne małej częstotliwości, ultrafonoforeza, jonoforeza, widzialne
polichromatyczne światło spolaryzowane), były wdrożone u pacjentów, u których
po czterech tygodniach od zabiegu operacyjnego nie było satysfakcjonującej poprawy.
W badanej grupie 62% uczestniczyło w dodatkowym programie, a 38% pacjentów
korzystało z podstawowego programu. Z badań wynika, iż nie ma istotnych różnic
pomiędzy obydwiema grupami. Mając jednak na uwadze fakt, że na dodatkowe zabiegi
kierowani byli pacjenci, u których nie było zadowalającej poprawy po czterech
tygodniach, można stwierdzić, że pooperacyjne postępowanie fizjoterapeutyczne
korzystnie wypływa na końcowe wyniki leczenia u chorych z zcn (Georgiew i wsp.,
2012b). Natomiast Pomerance i Fine przeprowadzili ocenę dwutygodniowej terapii ręki
u pacjentów po leczeniu operacyjnym. Przebadali 150 chorych z zcn (110 kobiet i 40
mężczyzn) i losowo podzielili pacjentów na dwie grupy. Pierwsza grupa otrzymała
do domu zestaw ćwiczeń (ćwiczenia poślizgowe, brak ograniczeń w poruszaniu ręką,
terapia blizny, wykorzystywanie ręki do czynności dnia codziennego), który miał być
wykonywany przez dwa tygodnie. Druga grupa otrzymała podobny zestaw
do wykonywania w domu i dodatkowo skorzystali z sześciu spotkań z fizjoterapeutą.
Autorzy uważają, że po operacyjnym odbarczeniu nerwu pośrodkowego wystarczy
domowy zestaw ćwiczeń, gdyż nie znaleźli istotnych różnic pomiędzy przebadanymi
grupami (Pomerance i Fine, 2007).
W postępowaniu fizjoterapeutycznym pacjentów z zcn stałym elementem terapii

stała się neuromobilizacja nerwu pośrodkowego, automobilizacja oraz ćwiczenia
poślizgowe nerwów i ścięgien. Nerw ma możliwość nieznacznego przesuwania się
względem tkanek, które go otaczają. W neuropatiach uciskowych, poślizg (przesuwanie)
59
nerwu jest znacznie ograniczony, co najczęściej skutkuje zaburzeniem funkcji danego

nerwu, a za tym idzie ograniczenie sprawności kończyny (Erel i wsp., 2003). Wielu
autorów wskazuje, że wdrożenie określonych technik do programu rehabilitacyjnego
korzystnie wpływa na funkcję ręki oraz zmniejszenie objawów. Oskouei i wsp. twierdzą,
że neuromobilizacja wraz z tradycyjnym postępowaniem fizjoterapeutycznym pozytywnie
wpływa na stan czynnościowy nerwu pośrodkowego. (Oskouei i wsp., 2014). Beneciuk
i wsp. wskazują, że zastosowanie tych technik w neuropatiach uciskowych ma pozytywny
wpływ na poprawę zakresu ruchomości oraz zmniejszenie dolegliwości bólowych
(Beneciuk i wsp., 2009). Dwornik i wsp. również przedstawiają pozytywne efekty
neuromobilizacji, takie jak: zmniejszenie bólu, poprawę ukrwienia tkanki nerwowej,
zmniejszenie obrzęków, poprawę transportu aksonalnego, odtworzenie prawidłowej
neuromechaniki oraz odtworzenie prawidłowej fizjologii komórek nerwowych (Dwornik
i wsp., 2007). W postępowaniu pooperacyjnym należy jednak pamiętać, że mobilizacja
nerwu nie powinna być wykonywana w pełnym zakresie ruchu w stawie, ponieważ
to może doprowadzić do przerostu tkanki łącznej. Ruch, który nie powoduje wzrostu
napięcia, korzystnie wpływa na lepsze ukrwienie i szybszą regenerację (Schmidhammer
i wsp., 2004). Szczechowicz i wsp. podjęli się analizy skuteczności technik
neuromobilizacyjnych oraz ćwiczeń poślizgowych u pacjentów po leczeniu operacyjnym
zcn. W swoich badaniach odnosili się do standardowego postępowania
fizjoterapeutycznego stosowanego w rehabilitacji pooperacyjnej. Zauważyli istotną
poprawę w funkcji ręki oraz zakresu ruchomości w wybranych ocenianych stawach
(Szczechowicz i wsp., 2004). Istnieją także doniesienia, które wskazują na to,
że zastosowanie technik neuromobilizacyjnych nie ma istotnego wpływu na zmniejszenie
objawów u pacjentów z zcn. Nie stwierdzano znaczącej poprawy w eliminacji bólu,
zwiększeniu zakresu ruchomości czy poprawie parametrów neurofizjologicznych
w porównaniu z tradycyjnymi i standardowymi metodami kinezyterapeutycznymi, które są
proponowane i zalecane dla pacjentów z zcn. (Bialosky i wsp., 2009; Heebner i Roddey,
2008; Tan i Alviar, 2009). Podobnie jak w badaniach własnych, w pracach tych autorów
techniki neuromobilizacyjne i ćwiczenia poślizgowe były jedynie wzbogaceniem
postępowania fizjoterapeutycznego. Aby dokładniej ocenić ich skuteczność, warto byłoby
zastosować te działania jako samodzielne techniki i to niewątpliwie wymaga dalszych
opracowań klinicznych.
60
Mimo wielu metod terapeutycznych leczenia zcn, ich odpowiedni wybór nadal
budzi wiele kontrowersji. Standardowo poleca się unieruchomienie (łuska dłoniowa),
NLPZ, iniekcje z kortykosteroidów czy zabiegi fizykalne. Pojawia się coraz więcej badań
dotyczących pozytywnego stosowania neuromobilizacji, terapii tkanek miękkich czy
terapii manualnej (Basson i wsp., 2015; Blumer, 2017; Pratelli i wsp., 2015; Tang
i Seffinger, 2017; Wolny i wsp., 2016). Jednak ich efektywność nie jest do końca
udowodniona. Skutecznym rozwiązaniem jest zabieg odbarczenia nerwu pośrodkowego,
choć nie u wszystkich pacjentów zabieg ten przynosi zamierzony efekt. Ważnym wydaje
się uzupełnienie leczenia operacyjnego poprawnie dobranym postępowaniem
fizjoterapeutycznym, które pozytywnie wpłynie na sprawność ręki i pozwoli
na wcześniejszy powrót pacjentów do funkcjonowania zbliżonego do normy. Peters i wsp.
w 2016 roku dokonali przeglądu piśmiennictwa dotyczącego postępowania
rehabilitacyjnego po leczeniu operacyjnym zespołu cieśni nadgarstka. Wzrosła liczba prac
dotyczących usprawniania po chirurgicznym odbarczeniu nerwu pośrodkowego, ale mimo
to dowody i wytyczne dotyczące wprowadzenia którejkolwiek z metod postępowania
fizjoterapeutycznego są ograniczone. W przeglądzie tym uwzględniono 22 próby,
w których udział wzięło 1521 osób. Badano rożne metody postępowania
fizjoterapeutycznego i były to między innymi ćwiczenia czynne, terapia blizny, stosowanie
ortez i długoterminowych opatrunków, zabiegi fizykoterapeutyczne (np.: laseroterapia,
elektroterapia). Jednak cytowani autorzy podają, że przeanalizowane badania były niskiej
jakości i nie były ujednolicone pod względem zastosowanego leczenia, czasu trwania czy
rodzaju metod postępowania fizjoterapeutycznego. Sugeruje się także, że osoby
po leczeniu operacyjnym powinny być dokładnie informowane odnośnie tego, jak będzie
przebiegało postępowanie fizjoterapeutyczne oraz jakie mogą być efekty leczenia.
Potrzebne to jest do tego, żeby pacjenci mogli podjąć świadomą decyzję co do udziału
i realizowania programu usprawniania (Peters i wsp., 2016). Uważa się, że wszelkie
metody postępowania fizjoterapeutycznego wzmacniają rękę, poprawiają sprawność
funkcjonalną ręki, powodując wcześniejszy powrót do normalnego funkcjonowania
w życiu codziennym (Pomerance, 2007; Provinciali i wsp., 2000). Wśród najczęściej
stosowanych metod rehabilitacyjnych wymienia się unieruchomienie stawu promieniowo-
nadgarstkowego z wykorzystaniem ortezy, laseroterapiaę krioterapię i zabiegi
61
elektrostymulacji (Alves, 2011; Gordon i wsp., 2010), ultradźwięki, techniki

neuromobilizacyjne oraz ćwiczenia poślizgowe nerwów i ścięgien, ćwiczenia
wzmacniające oraz poprawiające sprawność funkcjonalną ręki, terapię rany i blizny,
kontrolę obrzęku (Hayes i wsp., 2002; Janssen i wsp., 2009; Ritting i wsp., 2012; Sawan
i wsp., 2013).
Jak już wspomniano sam zabieg operacyjny zmniejsza objawy kliniczne związane
z zcn i warto uzupełnić go odpowiednim postępowaniem fizjoterapeutycznym oraz
edukacją pacjenta. W postępowaniu usprawniającym stosuje się wiele metod i technik,
jednak nie wszystkie zostały jeszcze dokładnie ocenione pod względem skuteczności.
Mimo to, warto je wdrażać i uwzględniać w przyszłych badaniach. Obecnie nie wszystkie
doniesienia spełniają kryteria badań naukowych (np. niejednorodne i za małe grupy, brak
grup kontrolnych itp.). Dlatego nadal potrzebne są wysokiej jakości randomizowane
badania, które pozwolą obiektywnie ocenić skuteczność postępowania
fizjoterapeutycznego po leczeniu operacyjnym zcn, a tym samym określić najlepszy
program usprawniania przeznaczony dla pacjentów dotkniętych schorzeniem.
62
VII WNIOSKI
1. Leczenie operacyjne zespołu cieśni nadgarstka przynosi poprawę funkcji

ruchowej ręki i czuciowej oraz zmniejsza lub powoduje całkowite ustąpienie
dolegliwości bólowych związanych z uciskiem nerwu pośrodkowego.
2. Zastosowanie odpowiedniego programu postępowania fizjoterapeutycznego

w okresie pooperacyjnym w korzystny sposób wpływa na czas i stopień
powrotu sprawności funkcjonalnej ręki, co znajduje odzwierciedlenie
w poprawie: siły chwytu, zwiększenia zakresu ruchomości stawu promieniowo-
nadgarstkowego, zwiększenia zdolności manualnych oraz czucia
powierzchniowego.
63
VIII PIŚMIENNICTWO
1. Aboonq MS. Pathophysiology of carpal tunnel syndrome. Neurosciences (Riyadh)

2015, 20(1): 4-9.
2. Afshar A, Yekta Z, Mirzatoluei F. Clinical course of the non-operated hand
in patients with bilateral idiopathic carpal tunnel syndrome. J Hand Surg [Am].
2007, 32(8): 1166-1170.
3. Aksekili MA, Bicici V, Isik C, Aksekili H, Ugurlu M, Akkurt A, Dogan M.
Comparison of early postoperative period electrophysiological and clinical findings
following carpal tunel syndrome: is EMG necessary? Int J Clin Exp Med. 2015,
8(6): 10011-10015.
4. Alderson M, McGall D. The Alderson-McGall Hand Function Questionaire for
Patients with Carpal Tunnel Syndrome: A Pilot Evaluation of a Future Outcome
Measure. Journal of Hand Therapy 1999, 9: 313-321.
5. Alves MPT, Araujo GCS. Low-level laser therapy after carpal tunnel release.
Revista Brasileira de Ortopedia 2011, 46(6): 697-701.
6. Anbarasan A, Thevarajah N, Sadagatullah AN. The functional outcome of mini
carpal tunel release. J Hand Microsurg. 2017, 9: 6-10.
7. Aouatef M, Asma B, Hajer H, Charfeddine A, Lamia B, Taoufik K. Work-related
carpal tunel syndrome treatment: a cross-sectional study among 106 patients.
Reumatismo. 2017, 69(2): 59-64.
8. Armagan O, Bakilan F, Ozgen M, Mehmetoglu O, Oner S. Effects of placebo-
controlled continuous and pulsed ultrasound treatments on carpal tunel syndrome:
a randomized trail. Clinics (Sao Paulo). 2014, 69(8): 524-528.
9. Armstrong T, Dale AM, Franzblau A. Risk factors for carpal tunnel syndrome and
median neuropathy in a working population. JOEM 2008, 12: 1355-1362.
10. Armstrong I, Devor W, Borschel L, Contreras R. Intracarpal steroid injection is safe
and effective for short-term management of carpal tunel syndrome. Muscle Nerve.
2004, 29(1): 82-88.
11. Aroori S, Spence RA. Carpal tunnel syndrome. Ulster Med J. 2008, 77(1): 6-17.
64
12. Atroshi I, Gummesson C, Johnsson R, Ornstein E, Ranstam J, Rosen I. Prevelence

of carpal tunnel syndrome in a general population. JAMA 1999, 282(2): 153-158.
13. Atroshi I, Hofer M, Larsson GU, Ranstam J. Extended Follow-up of a Randomized
Clinical Trial of Open vs Endoscopic Release Surgery for Carpal Tunnel
Syndrome. Jama 2015, 314(13): 1399-1401.
14. Badger SA, O’Donnell ME, Sherigar JM, Connolly P, Spence RA. Open carpal
tunnel release-still a safe and effective operation. Ulster Med J. 2008, 77(1): 22-24.
15. Balci K, Utku U. Carpal tunnel syndrome and metabolic syndrome. Acta Neurol
Scand. 2007, 116(2): 113-117.
16. Banach M, Bogucki A. Zespoły z ucisku: diagnostyka i leczenie. Red: Banach M,
Bogucki A. Medycyna Praktyczna, Kraków, 2003, ss. 31-133.
17. Basson A, Olivier B, Ellis R, Coppieters M, Stewart A, Mudzi W. The
effectiveness of neural mobilizations in the treatment of musculoskeletal
conditions: a systematic review protocol. JBI Database System Rev Implement
Rep. 2015, 13(1): 65-75.
18. Becker J, Nora DB, Gomes I, Stringari FF, Seitensus R, Panosso JS, Ehlers JC.:
An evaluation of gender, obesity, age and diabetes mellitus as risk factor for carpal
tunel syndrome. Clin Neurophysiol. 2002, 113(9): 1429-1434.
19. Bednarski M, Żyluk A, Żyluk B.: Ocena ewolucji zaburzeń czucia i dystrybucji
parestezji po dekompresji kanału nadgarstka. Chir Narz Ruchu Ortop Pol. 2005,
70: 27-32.
20. Beneciuk JM, Bishop MD, George SZ. Effects of upper extremity neural
mobilization on thermal pain sensivity: a sham-controlled study in asymptomatic
participants. J Orthop Sports Phys Ther. 2009, 39(6): 428-438.
21. Bialosky JE, Bishop MD, Price DD, Robinson ME, Vincent KR, George SZ.
A randomized sham-controlled trial of a neurodynamic technique in the treatment
of capral tunnel syndrome. J Orthop Sport Phys Ther. 2009, 39(10): 709-723.
22. Bland JD. The ralationship of obesity, age, and carpal tunnel syndrome: more
complex than was thought? Muscle Nerve. 2005, 32(4): 527-532.
23. Blumer J. Effects of Manual Therapy on Patients With Carpal Tunnel Syndrome.
J Am Osteopath Assoc. 2017, 117(7): 477-478.
65
24. Bonfiglioli R, Mattioli S, Fiorentini C, Graziosi F, Curti S, Violante FS.

Relationship between repetitive work and the prevalence of carpal tunnel syndrome
in part-time and full-time supermarket cashiers: a quasiexperimental study. Int
Arch Occup Envirion Health. 2007, 80(30): 248-253.
25. Bongers FJ, Schellevis FG, van den Bosh WJ, van der Zee J. Carpal tunnel
syndrome in general practice (1987 and 2001): incidente and the role of
occupational and non-occupational factors. Br J Gen Pract. 2007, 57(534): 36-39.
26. Boutte C, Gaudin P, Grange L, Georgescu D, Besson G, Lagrange E. Sonography
vs electrodiagnosis for the diagnosis of carpal tunnel syndrome in routine practice.
Rev. Neurol. 2009, 165: 460-465.
27. Bożek M, Gaździk T. Wartość badania klinicznego w diagnostyce zespołu kanału
nadgarstka. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja. 2001, 3(3): 357-360.
28. Branco K, Naeser MA. Carpal tunnel syndrome: clinical outcome after low-level
laser acupuncture, microamps transcutaneous electrical nerve stimulation, and other
alternative therapies-an open protocol study. J Altern Complement Med. 1999,
5(1): 5-26.
29. Calandruccio JH. Carpal tunnel syndrome, ulnar tunnel syndrome, and stenosing
tenosynovitis Campbell’s operative orthopaedics. 13th edition. Philadelphia, PA:
Elesevier 2017, 76: 3637-3660.
30. Chang WD, Wu JH, Jiang JA, Yeh CY, Tsai CT. Carpal tunnel syndrome treated
with a diode laser: a controlled treatment of the transverse carpal ligament.
Photomed Laser Surg. 2008, 26(6): 551-557.
31. Chmielewska D, Skęczek-Urbaniak A, Kubacki J, Błaszczak E, Kwaśna K.
Effectiveness of carpal tunnel syndrome rehabilitation after endoscopic versus open
surgical release. Ortop Traumatol Rehabil. 2013, 15(5): 417-427.
32. Ciechanowska K, Łukowicz M. Carpal Tunnel Syndrome – etiology and diagnostic.
Journal of Education, Health and Sport. 2017, 7(4): 622-638.
33. Dakowicz A, Kurliszyn-Moskal A, Latosiewicz R, Kita J. Pogorzelski R. Ocena
skuteczności dwóch różnych procedur terapeutycznych w leczeniu zachowawczym
zespołu cieśni nadgarstka. Reumatologia 2010, 48(4): 225-229.
66
34. Dakowicz A, Latosiewicz R. The value of ionophoresis combined with ultrasound

in patients with the carpal tunnel syndrome. Rocz Akad Med. Bialymst. 2005,
50(1): 196-198.
35. Dellon AL. The sensational contributions of Erik Moberg. J Hand Surg Br. 1990,
15(1): 14-24.
36. Dellon AL, Mackinnon SE, Crosby PM. Reliability of two-point discrimination
measurements. J Hand Surg Am. 1987, 12A: 693-696.
37. Demiracy E, Civelek E, Cansever T, Kabatas S, Yilmaz C. Anatomic variations
of the median nerve in the Carpal Tunnel: a Brief Review of thr Literature. Turk
Neurosurg. 2011, 21(3): 338-396.
38. Descatha A, Dale AM, Franzblau A, Coomes J, Evanoff B. Diagnostic strategies
using physical examination are minimally useful in defining carpal tunnel
syndrome in population-based research studies. Occup Environ Med. 2010, 67(2):
133-135.
39. Duquette S, Nosrati N, Cohen A. Decreased Times After Institution off Office-
Based Hand Surgery in a Veterans Administration Setting. JAMA Surg. 2015,
150(2): 182-183.
40. Dwornik M, Białoszewski D, Korabiewska I, Wroński Z. Zasady stosowania
neuromobilizacji w schorzeniach narządu ruchu. Ortop Traumatol Rehabil. 2007,
9(2): 111-121.
41. Elstnar M, Bettecken T, Wasner M, Anneser F, Dichgans M, Meitinger T,
Gasser T, Klopstock T. Familial carpal tunnel syndrome: further evidence
for a genetic contribution. Clin Genet. 2006, 69(2): 178-182.
42. Elwakil TF, Elazzazi A, Shokeir H. Treatment of carpal tunnel syndrome by low-
level laser versus open carpal tunnel release. Lasers Med Sci. 2007, 22(4): 265-270.
43. Erel E, Dilley A, Greening J, Morris V, Cohen B, Lynn B. Longitudinal sliding
of the median nerve in patients with carpal tunnel syndrome. J Hand Surg [Br].
2003, 28(5): 439-443.
44. Eslami S, Fadaei B, Baniasadi M, Yavari P. Clinical presentation of carpal tunnel
syndrome with different severity: a cross sectional study. Am J Clin Exp Immunol.
2019, 8(4): 32-36.
67
45. Fuchs PC, Nathan PA, Myers LD. Synovial histology in carpal tunnel syndrome.
J Hand Surg Am. 1991, 16(4): 753-758.
46. Gelberman RH, Szobo RM, Wiliamson RV, Hargens AR, Yary NC, Minteer-
Convery MA: Tissue pressure threshold for peripheral nerve viability. Clin Orthop.
1983, 178: 285-291.
47. Geoghegan JM, Clark DI, Bainbridge LC, Smith C, Hubbard R. Risk factors
in capral tunnel syndrome. J Hand Surg Br. 2004, 29(4): 315-320.
48. Georgiew F. Testy prowokacyjne wykorzystywane w diagnostyce zespołu cieśni
nadgarstka. Rehab Med. 2007, 11(4): 15-25.
49. Georgiew F, Otfinowska E, Adamczyk T, Diagnostic tests used in diagnosis
of carpal tunnel syndrome. Medical Rehabilitation. 2008, 12(3): 16-27
50. Georgiew F, Maciejczak A, Barnaś P, Litwora B, Jagiełło-Bajer B, Dudziak P,
Sumara M, Maślanka P, Czternastek M, Mleczko B. Postępowanie fizjoterapeu-
tyczne po chirurgicznym odbarczaniu nerwu pośrodkowego u pacjentów
z zespołem kanału nadgarstka. Rehabilitacja w Praktyce 2012a, 6: 20-25.
51. Georgiew F, Maciejczak A, Sumara M, Otfinowska E, Załęcki T, Lizęga A.
Odległe wyniki leczenia operacyjnego Zespołu Kanału Nadgarstka u pacjentów
korzystających i niekorzystających z dodatkowych zabiegów fizjoterapeutycznych.
Niepełnosprawność i Rehabilitacja 2012b, 4: 116-123.
52. Georgiew F, Maciejczak A, Florek J. Ocena wyników leczenia operacyjnego
zespołu kanału nadgarstka. Results of Surgical Treatment of Carpal Tunnel
Syndrome. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja 2014, 16(5): 455-468.
53. Gniadek M, Trybus M. Zespół kanału nadgarstka – etiologia i leczenie. Przegląd
Lekarski. 2016, 73(7): 520-524
54. Gordon T, Amirjani N, Edwards DC, Chan KM. Brief post-surgical electrical
stimulation accelerates axon regeneration and muscle reinnervation without
affecting the functional measures in carpal tunnel syndrome patients. Experimental
Neurology. 2012, 223(1): 192-202.
55. Gravlee JR, Van Durme DJ. Braces and splints for musculoskeletal conditions.
Am Fam Physician. 2007, 75(3): 342-348.
68
56. Gurpinar T, Polat B, Polat AE, Carkci E, Kalyenci AS, Ozturkmen Y. Comparison
of open and endoscopic carpal tunnel surgery regarding clinical outcomes,
complication and return to daily life: A prospective comparative study. Pak J Med
Sci. 2019, 35(6): 1532-1537.
57. Hamanaka I, Okutsu I, Shimizu K, Takatori Y, Ninomiya S. Evaluation of carpal
canal pressure in carpal tunnel syndrome. J Hand Surg Am. 1995, 20(5): 848-854.
58. Hammer HB, Hovden IA, Haavardsholm EA, Kvien TK. Ultrasonography shows
increased cross-sectional area of the median nerve in patients with arthritis
and carpal tunnel syndrome. Rheumatology (Oxford). 2006, 45(5): 584-588.
59. Hansen PA, Micklesen P, Robinson LR. Clinical utility of the flick maneuver
in diagnosing carpal tunnel syndrome. Am J Phys Med Rehabil. 2004, 83: 363-367.
60. Hayes EP, Carney K, Wolf J, Smith JM, Akelman E. Carpal tunnel syndrome. In:
Hunter JM, Mackin EJ, Callahan AD Editors. Rehabilitation of the Hand and Upper
Extremity. 5th Edition. St Louis: Mosby, 2002, 643-659.
61. Heebner ML, Roddey TS. The effects of neural mobilization in addition to standard
care in persons with carpal tunnel syndrome from a community hospital. J Hand
Ther. 2008, 21(3): 229-240.
62. Hennessey WJ, Johnson EW. Carpal tunnel syndrome. In: Johnson EW, Pease WS
Editors. Practical electromyography. 3rd ed. Baltimore Williams & Wilkins. 1997,
195-215.
63. Huisstede BM, Friden J, Coert JH, Hoogvliet P, Europan Handguide Group. Carpal
tunnel syndrome: hand surgeons, hand therapists, and physical medicine
and rehabilitation physicians agree on a multidisciplinary treatment guideline-
results from the European Handguide Study. Arch Phys Med Rehabil. 2014,
95(12): 2253-2263.
64. Hrkovic M, Lazovic M, Nikolic D, Nikcevic L, Ilic-Stojanovic O, Filipovic T.
Functional status measured by Levine questionnaire in surgically and
conservatively treated patients with carpal tunnel syndrome regarding nerve
conduction studies. Ann Ital Chir. 2016, 87: 247-251.
69
65. Hsu HY, Su FC, Kuo YL, Jou IM, Chiu, HY, Kuo LC. Assessment from Functional
Perspectives: Using Sensorimotor Control in the Hand as an Outcome Indicator
in the Surgical Treatment of Carpal Tunnel Syndrome. PLoS One. 2015,
10(6): e0128420.
66. Jakimowicz W. Uszkodzenia nerwów obwodowych. W: Goldsztajn M. (red),
Neurologia Klinczna w zarysie. PZWL, Warszawa, 1981, ss. 199-200.
67. Janssen RG, Schwartz DA, Velleman PF. A randomized controlled study
of contrast baths on patients with carpal tunnel syndrome. Journal of Hnd Therapy.
2009, 22(3): 200-207.
68. Jarvik JG, Yuen E, Haynor DR, Bradley CM, Fulton-Kehoe D, Smith-Weller T,
Wu R, Kliot M, Kraft G, Wang L, Erlich V, Heagerty PJ, Franklin GM. MR nerve
imaging in a prospective cohort of patiens with suspected carpal tunnel syndrome.
Neurology. 2002, 58(11): 1597-1602.
69. Jimnez DF, Gibbs SR, Clapper AT. Endoscopic treatment of carpal tunnel
syndrome: a critical review. J Neurosurg. 1998, 88(5): 817-826.
70. Junck AD, Escobedo EM, Lipa BM, Cronan M, Anthonisen C, Poltavskiy E,
Bang H, Han JJ. Reliability Assessment of Various Sonographic Techniques for
Evaluating Carpal Tunnel Syndrome. J Ultrasound Med. 2015, 34(11): 2077-2088.
71. Kaile E, Bland JDP. Safety of corticosteroid injection for carpal tunnel syndrome.
J Hand Surg Eur. 2018, 43: 296-302.
72. Kamarul T, Ahmad TS, Loh WY. Hand grip strength in the adult Malaysian
population. J Orthop Surg (Hongkong). 2006, 14(2): 172-177.
73. Karne SS, Bhalerao NS. Carpal Tunnel Syndrome in Hypothyroidism. J Clin Diagn
Res. 2016, 10(2): OC36-38.
74. Karsidag S, Sahin S, Hacikerim Karsidag S, Ayalp S. Long term and frequent
electrophysiological observation in carpal tunnel syndrome. Europa medicophysica.
2007, 43(3): 327-332.
75. Katz JN, Larson MG, Fossel AH, Liang MH. Validation of a surveillance case
definition of carpal tunnel syndrome. Am J Public Health. 1991, 81(2): 189-193.
70
76. Kaymak B, Ozcakar L, Cetin A, Candan Cetin M, Akinci A, Hascelik Z.

A comparison of the benefits of sonography and electrophysiologic measurements
as predictors of symptom severity and functional status in patients with carpal
tunnel syndrome. Arch Phys Med Rehabil. 2008, 89(4): 743-748.
77. Kiwerska-Jagodzińska K, Mikuła W, Iwanowski M. Postępowanie usprawniające
po leczeniu operacyjnym zespołu kanału nadgarstka. Postępy Rehabilitacji. 2001,
15(1): 17-23.
78. Kobayashi S, Hayakawa K, Nakane T, Meir A, Mwaka ES, Yayama T, Uchida K,
Shimada S, Inukai T, Nakajima H, Baba H. Visualization of intraneural edema
using gadolinium-enhanced magnetic resonance imaging of carpal tunnel
syndrome. J Orthop Sci. 2009, 14(1): 24-34.
79. Koenig RW, Pedro MT, Heinen CP, Shmidt T, Richter HP, Antoniadis G,
Kretschmer T. Hight-resolution ultrasonography in evaluating peripheral nerve
entrapment and trauma. Neurosurg Focus. 2009, 26: E13.
80. Kohara N. Clinical and electrophysiological findings in carpal tunnel syndrome.
Brain Nerve. 2007, 59(11): 1229-1238.
81. Kozubski W, Liberski P. Choroby układu nerwowego. PZWL, Warszawa 2004,
ss. 496-499.
82. Lewczuk E, Affelska-Jercha A. Zawodowe i pozazawodowe aspekty zespołu
kanału nadgarstka. Medycyna Pracy. 2002, 53(5): 417-422.
83. Lewińska M, Walusiak-Skorupa J. Czynniki Etiologiczne Zespołu cieśni
nadgarstka u osób zawodowo wykonujących monotypowe ruchy w nadgarstku.
Medycyna Pracy. 2014, 65(2): 261-270.
84. Luna-Heredia E, Martin-Pena G, Ruiz-Galiana J. Dynamometr ręczny u zdrowych
osób dorosłych. Clin Nutr. 2005, 24(2): 250-258.
85. Lundborg G, Myers R, Powell H. Nerve compression injury and increased
endoneurial fluid pressure: a „miniature compartment syndrome”. J Neurol
Neurosurg Psychiatry. 1983, 46(12): 1119-1124.
86. MacDermid JC, Doherty T. Clinical and electrodiagnostic testing of carpal tunnel
syndrome: a narrative review. J Orthop Sports Phys Ther. 2004, 34: 565-588.
71
87. Majcher P, Gołąbek R. Diagnostyka Zespołu Kanału Nadgarstka dla potrzeb

Fizjoterapii. Praktyczna Fizjoterapia i Rehabilitacja. 2017, 86: 40-45.
88. Mardanpour K, Rahbar M, Mardanpour S. Functional Outcomes of 300 Carpal
Tunnel Release: 1.5cm Longitudinal Mini-incision. Asian J Neurosurg. 2019,
14(3): 693-697.
89. McCartan B, Ashby E, Taylor EJ, Haddad FS. Carpal tunnel syndrome. Br J Hosp
Med (Lond). 2012, 73: 199-202.
90. Michalsen A, Bock S, Ludtke R, Rampp T, Baecker M, Bachmann J, Langhorst J,
Musial F, Dobos GJ. Effects of traditional cupping therapy in patients with carpal
tunnel syndrome: a randomized controlled trial. J Pain. 2009, 10(6): 601-608.
91. Mokrzycki S. Kompleksowa Fizjoterapia Zespołu cieśni nadgarstka. Praktyczna
Fizjoterapia i Rehabilitacja. 2016, 76: 48-56.
92. Muramatsu K, Tanaka H, Taguchi T. Peripheral neuropathies of the forearm and
hand in rheumatoid arthritis: diagnosis and options for treatment. Rheumatol Int.
2008, 28: 951-957.
93. Newington L, Harris EC, Walker-Bone K. Carpal tunnel syndrome and work.
Best Pract Res Clin Rheumatol. 2015, 29: 440-453.
94. Nobuta S, Sato K, Nakagawa T, Hatori M, Itoi E. Effects of wrist splinting for
carpal tunnel syndrome and motor nerve conduction measurements. Ups J Med.
Sci. 2008, 113(2): 181-192.
95. Nowak M, Noszczyk B. Proste testy kliniczne w ciężkim zespole kanału
nadgarstka. Polski Przegląd Chirurgiczny 2012, 84(10): 895-906.
96. Oskouei AE, Talebi GA, Shakouri SK, Ghabili K. Effects of neuromobilization
maneuver on clinical and electrophysiological measures of patients with carpal
tunnel syndrome. J Phys Ther Sci. 2014, 26(7): 1017-1022.
97. Osterman M, Ilyas AM, Matzon JL. Carpal tunnel syndrome in pregnancy. Orthop
Clin North Am. 2012, 43: 515-520.
98. Oztas O, Turan B, Bora I, Karakaya MK. Ultrasound therapy effect in carpal tunnel
syndrome. Arch Phys Med Rehabil. 1998, 79(12): 1540-1544.
72
99. Pazzaglia C, Caliandro P, Aprile I, Mondelli M, Foschini M, Tonali PA, Padwa L.

Multicenter study on carpal tunnel syndrome and pregnancy incidence and natural
course. Acta Neurochir Suppl. 2005, 92: 35-39.
100. Padua L, Coraci D, Erra C, Pazzaglia C, Paolasso I, Loreti C, Caliandro P, Hobson-
Webb LD. Carpal tunnel syndrome: clinical features, diagnosis and management.
Lancet Neurol. 2016, 15(12): 1273-1284.
101. Peters S, Page MJ, Coppieters MW, Ross M, Johnston V. Rehabilitation following
carpal tunnel release. Cochrane Database Syst Rev. 2016, 17(2): CD004158.
102. Piazzini DB, Aprile I, Ferrara PE, et al. A systematic review of conservative
treatment of carpal tunnel syndrome. Clin Rehabilitation. 2007, 21: 299-314.
103. Pomerance J, Fine I. Outcomes of carpal tunnel surgery with without supervised
postoperative therapy. Journal of Hand Surgery. American Volume. 2007, 32(8):
1159-1163.
104. Pratelli E, Pintucci M, Cultrera P, Baldini E, Stecco A, Petrocelli A, Pasquetti P.
Conservative treatment of carpal tunnel syndrome: comparision between laser
therapy and Fascial Manipulation. J Bodyw Mov Ther. 2015, 19(1): 113-118.
105. Provinciali L, Giattini A, Splendiani G, Logullo F. Usefulness of hand
rehabilitation after carpal tunnel surgery. Muscle and Nerve. 2000, 23(2): 211-216.
106. Ritting AW, Leger R, O’Malley MP, Mogielnicki H, Tucker R, Rodner CM.
Duration of postoperative dressing after mini-open carpal tunnel release:
a prospective, randomized trial. Journal of Hand Surgery. American Volume. 2012,
37(1): 3-8.
107. Robinson LR. Electrodiagnosis of carpal tunnel syndrome. Phys Med Rehabil Clin
N Am. 2007, 18(4): 733-746.
108. Romanowski L. Zespół kanału nadgarstka – najczęstsza przyczyna bólu i drętwień
rąk. Chir Estet. 2002, 6: 15-19.
109. Rouq FA, Ahmed TS, Meo IM, Al-Drees AM, Meo SA. Distribution of clinical
symptoms in carpal tunnel syndrome. J Coll Physicians Surg Pak. 2014, 24: 30-33.
110. Sawan SA, Sayed Mahmoud HM, Hussien MM. Effect of different physical
therapy modalities on post-operative recovery following transverse carpal ligament
73
release: a randomized controlled trial. Physiotherapy Practice and Research. 2013,

34(2): 75-82.
111. Schmidhammer MD, Zandieh S, Hopf R, Mizner I, Pelinka LE, Kroepfl A, Redl H.
Alleviated Tension at the Repair Site Enhances Functional Regeneration: The
Effect of Full Range of Motion Mobilization on the Regeneration of Peripheral
Nerves – Histologic, Electrophysiologic, and Functional Results in a Rat Model.
Journal of Trauma-Injury Infection & Critical Care. 2004, 56(3): 571-584.
112. Sen D, Chhaya S, Morris VH. Carpal tunnel syndrome. Hosp Med. 2002, 63(7):
392-395.
113. Shalimar A, Nor-Hazala MH, Arifaizad A, Jamari S. Splinting after Carpal Tunnel
Release: Does it really matter? Malays Orthop J. 2015, 9(2): 41-46.
114. Sharief F, Kanmani J, Kumar S. Risk factors, symptom severity and functional
status among patients with carpal tunnel syndrome. Neurol India. 2018, 66(3):
743-746
115. Sharifi-Mollayousefi A, Yazdchi-Marandi M, Ayramlou H, Heidari P, Salavati A,
Zarrintan S, Sharifi-Mollayousefi A. Assessment of body mass index and hand
anthropometric measurements as independent risk factors for carpal tunnel
syndrome. Folia Morphol (Warsz). 2008, 67(1): 36-42.
116. Shiri R. Hypothyroidism and carpal tunnel syndrome: a meta-analysis. Muscle
Nerve. 2014, 50(6): 879-883.
117. Sim H, Shin BC, Lee MS, Jung A, Lee H, Ernst E. Acupuncture for carpal tunnel
syndrome: a systematic review of randomized controlled trails. Journal of Pain.
2011, 12(3): 307-314.
118. Sollerman C, Ejeskar A. Sollerman hand function test. A standarised method and its
use in tetraplegic patients. Scand J Plast Reconstr d Surg. 1995, 29: 167-176.
119. Sonoo M, Menkes DL, Bland JDP, Burke D. Nerve conduction studies and EMG
in carpal tunnel syndrome: Do they add value? Clin Neurophysiol Pract. 2018, 5(3):
78-88.
120. Stevens J. AAEM minimonograph#26: The electrodiagnosis of carpal tunnel
syndrome. Muscle Nerve. 1997, 20(12): 1477-1486.
74
121. Szczechowicz J, Pieniążek M, Pelczar-Pieniążek M. Wpływ stosowania ćwiczeń

poślizgowych nerwów i neuromobilizacji na wyniki końcowe leczenia
usprawniającego pacjentów po chirurgicznym uwolnieniu nerwu pośrodkowego
w kanale nadgarstka. Rehabil Med. 2004, 8(30): 33-41.
122. Szczechowicz J, Pieniążek M, Pelczar-Pieniążek M. Restytucja funkcji ręki
i możliwości codziennego funkcjonowania u pacjentów leczonych operacyjnie
z powodu zespołu kanału nadgarstka. Ort Traum Reh. 2008, 10(2): 152-167.
123. Sztuce S. Diagnostyka Zespołu Cieśni Kanału Nadgarstka. Praktyczna Fizjoterapia
i Rehabilitacja 2014, 48: 41-47.
124. Szyluk K, Widuchowski J, Jasiński A, Koczy B, Widuchowski W. Wczesne
wyniki leczenia operacyjnego zespołu kanału nadgarstka metodą endoskopową
z wykorzystaniem jednego dostępu. Ortopedia Traumatologia Rehabilitacja. 2006,
8(2): 172-181.
125. Talebi GA, Oskouei AE, Shakori SK. Reliability of upper limb tension test 1 in
normal subjects and patients with carpal tunnel syndrome. J Back Musculoskelet
Rehabil. 2012, 25(3): 209-214.
126. Tan SA, Alviar MJM. Median nerve mobilization exercises as an adjunct therapy
for patients with carpal tunnel syndrome. Clin Neurophysiol. 2009, 120(2): 123.
127. Tang MY, Seffinger MA. Evidence Supporting the Benefits of Manual Therapy for
Carpal Tunnel Syndrome. J Am Osteopath Assoc. 2017, 117(1): 56-57.
128. Trung DT, Ngoc TM, Gia DH, Ngoc SD, Le Manh S, Dinh TD, Xuan TD,
Do Van M, Hoang LN. Endoscopic carpal tunnel release surgery: a case study
In Vietnam. J Orthop Surg Res. 2019, 14(1): 149.
129. Uchiyama S, Yasutomi T, Momose T, Nakagawa H, Kamimura M, Kato H. Carpal
tunnel pressure measurement during two-portal endoscopic carpal tunnel release.
Clin Biomech (Bristol, Avon). 2010, 25(9): 893-898.
130. Urits I, Gress K, Charipova K, Orhurhu V, Kaye AD, Viswanath O. Recent
Advances in the Understanding and Management of Carpal Tunnel Syndrome:
a Comprehensive Review. Curr Pain Headache Rep. 2019, 23(10): 70.
131. Van den Broeke LR, Theuvenet WJ, van Wingerden JJ. Effectiveness of mini-open
carpal tunnel release: An outcome study. Arch Plast Surg. 2019, 46(4): 350-358.
75
132. Whitley JM, McDonnell DE. Carpal tunnel syndrome. Aquide to prompt
intervention. Postgrad Med. 1995, 1: 89-92.
133. Wipperman J, Goerl K. Carpal Tunnel Syndrome: Diagnosis and Management Via
Christi Family Medicine Residency, University of Kansas School of Medicine-
Wichita, Wichita, Kansas Am Fam Physician. 2016, 94(12): 993-999.
134. Wolny T, Linek P, Saulicz E. Assessment of manual dysfunction in occupationally
active women with carpal tunnel syndrome. Int J Occup Med. Environ Health.
2019, 32(2): 185-196.
135. Wolny T, Saulicz E, Linek P, Myśliwiec A, Saulicz M. Effect of manual therapy
and neurodynamic techniques vs ultrasound and laser on 2PD in patients with CTS:
A randomized controlled trial. J Hand Ther. 2016, 29(3): 235-245.
136. Woźniak K. Ocena skuteczności leczenia zespołu cieśni nadgarstka u pacjentów
leczonych operacyjnie w Katedrze i Klinice Neurochirurgii i Neurotraumatologii
Szpitala Uniwersyteckiego nr 1 w Bydgoszczy. Journal of Health Sciences. 2013,
3(8): 89-100.
137. Yoo HM, Lee KS, Kim JS, Kim NG. Surgical Treatment of Carpal Tunnel
Syndrome trought a Minimal Incision on the Distal Wrist Crease: An Anatomical
and Clinical Study. Arch Plast Surg. 2015, 42(3): 327-333.
138. Zhang S, Wang F, Ke S, Lin C, Liu C, Xin W, Wu S, Ma C. The Effectiveness of
Ultrasound-Guided Steroid Injection Combined with Miniscalpel-Needle Release
in the Treatment of Carpal Tunnel Syndrome vs. Steroid Injection Alone:
A Randomized Controlled StudyBiomed Res Int. 2019; 2019: 9498656. Published
online 2019, doi: 10.1155/2019/9498656.
139. Zwolińksa J, Kwolek A. Skuteczność leczenia fizjoterapeutycznego pacjentów
z zespołem cieśni kanału nadgarstka. Przegląd Medycyny Uniwersytetu
Rzeszowskiego i Narodowego Instytutu Leków w Warszawie 2012, 4: 428-445.
140. Zwolińska J, Kwolek A. Factors determining the effectiveness of conservative
treatment in patients with carpal tunnel syndrome. Int J Occup Med Environ
Health. 2019, 32(2): 197-215.
76
141. Zwolińska J, Kwolek A, Skrzypiec J. Skuteczność wybranych metod fizjoterapii

w leczeniu zachowawczym zespołu cieśni nadgarstka (zcn). Prz Med Uniw Rzesz.
2007, 3: 239-244.
142. Żyluk-Gadowska P, Żyluk A. Factors affecting the outcomes of carpal tunnel
surgery: a review. Handchir Mikrochir Plast Chir. 2016, 48: 260-265.
143. Żyluk A, Kosowiec L. Regionalne zaburzenia układu współczulnego w zespole
kanału nadgarstka - przegląd piśmiennictwa. Chirurgia Narządów Ruchu
i Ortopedia Polska. 2008, 73(1): 30-36.
144. Żyluk A, Puchalski P, Nawrot P. Przydatność badania USG w diagnostyce zespołu
kanału nadgarstka - przegląd piśmiennictwa. Chirurgia Narządów Ruchu
i Ortopedia Polska. 2010, 75(6): 385-391.
77
STRESZCZENIE
Ocena wpływu postępowania fizjoterapeutycznego na sprawność funkcjonalną ręki po

leczeniu operacyjnym zespołu cieśni nadgarstka.
Słowa kluczowe: zespół cieśni nadgarstka, fizjoterapia
Zespół cieśni nadgarstka uważany jest za najczęściej występującą neuropatię

w obrębie kończyny górnej, która znacząco wpływa na jakość życia. Celem pracy była
ocena sprawności funkcjonalnej ręki pacjentów z tą patologią leczonych chirurgicznie.
Badaniami objęta została grupa 60 (41 kobiet i 19 mężczyzn) w przedziale wieku 30-80
lat. U każdego pacjenta w okresie przedoperacyjnym został zebrany wywiad oraz
przeprowadzono badanie przedmiotowe, które obejmowało testy prowokacyjne (objaw
Phalena, Tinela-Hoffmanna, tourniquete), występowanie objawów charakterystycznych dla
zcn, ocenę nasilenia bólu (VAS). Dla realizacji celu pracy zostały wykonane następujące
badania: ocena zakresu ruchomości w stawie promieniowo – nadgarstkowym, ocena
sprawności funkcjonalnej ręki (ocena siły chwytu, zmodyfikowany test Sollermana, test
Exner) oraz ocena czucia dwupunktowego. Badania pacjentów wykonano czterokrotnie:
przed zabiegiem, miesiąc po zabiegu, 2 miesiące po zabiegu oraz 3 miesiące po zabiegu.
Pacjenci zostali losowo podzieleni na dwie grupy, z których każda liczyła 30 osób.
W grupie, w której po wcześniejszym wyrażeniu zgody przez pacjentów, bezpośrednio po
leczeniu operacyjnym zastosowano postepowanie fizjoterapeutyczne w następującym
zakresie: ćwiczenia czynne kompleksu barkowego (mobilizacja łopatki bazując na
wzorcach PNF, ruchy w stawie ramiennym we wszystkich płaszczyznach, wzorce PNF
kończyny górnej) i stawu łokciowego, ćwiczenia czynne stawu promieniowo-
nadgarstkowego, ćwiczenia poślizgowe ścięgien mięśni zginaczy palców i nerwu
pośrodkowego, terapia czynności manualnych, terapia rany, terapia czucia, terapia
powięziowa i tkanek miękkich oraz autokorekta postawy ciała. Ćwiczenia te
przeprowadzano trzy razy w tygodniu przez trzy miesiące. Pozostali badani nie realizowali
wyżej przedstawionego programu usprawniania.
78
Po zakończeniu postępowania fizjoterapeutycznego wykazano znaczną poprawę

w zakresie analizowanych parametrów. W grupie objętej usprawnianiem zastosowane
ćwiczenia korzystnie wpłynęły na: siłę chwytu ręki, zakres ruchomości w stawie
promieniowo – nadgarstkowym, wynik zmodyfikowanego testu Sollermana, testu Exner
oraz statyczną i dynamiczną dwupunktową dyskryminację czucia. Natomiast w grupie nie
objętej usprawnianiem tylko niektóre badane parametry uległy poprawie (np.
zmodyfikowany test Sollermana, test Exner, statyczna i dynamiczna dwupunktowa
dyskryminacja czucia), ale poprawa ta nie była tak znaczna. Sugeruje to, że wprowadzenie
postępowania fizjoterapeutycznego po zabiegu pozwala pacjentowi z zespołem cieśni
nadgarstka wrócić do zdecydowanie lepszej sprawności funkcjonalnej ręki.
79
ABSTRACT
Assessment of the impact of physiotherapy on the functional efficiency of the hand after
surgery for carpal tunnel syndrome.
Key words: carpal tunnel syndrome, physiotherapy
Carpal tunnel syndrome (CTS) is considered to be one of the most common

neuropathies in the upper limb with significant impact on quality of life. The aim of this
study was to evaluate functional efficiency of the hand in patients with this pathology
treated with surgery. The study included a group of 60 people (41 women and 19 men)
between the ages of 30 and 80 years. In the preoperative period, each patient was
interviewed and examined, including the conduct of provocative tests (Phalen's test,
Tinel’s sign, tourniquete), the occurrence of signs characteristic of CTS, and pain intensity
assessment with the visual analog scale (VAS). For the purpose of this study, the following
tests were carried out: assessment of the range of motion in the radial-carpal joint,
assessment of the functional efficiency of the hand (grip strength assessment, the modified
Sollerman’s test, the Exner’s test), andtwo-the point discrimination test. Examinations
were performed 4 times: before surgery, and 1, 2, and 3 months after surgery. Patients
were randomly divided into 2 groups of 30 people. After giving informed consent, the
intervention group started physiotherapy directly after surgery. The treatment included:
active exercises of the shoulder complex (mobilization of the scapula based on
proprioceptive neuromuscular facilitation (PNF) patterns, movements in the shoulder joint
in all planes, PNF patterns of the upper limb) and elbow, active exercises of the radial-
wrist joint, tendon gliding exercises of the flexor muscles of the fingers and the median
nerve, manual therapy, wound therapy, sensory therapy, fascial and soft tissue therapy as
well as self-correction of body posture. These exercises were carried out 3 times a week for
3 months. The other group did not participate in the rehabilitation program.
After the completion of physiotherapy, a significant improvement in the parameters
analyzed was demonstrated. In the intervention group, exercises improved grip strength
assessment;results of the modified Sollerman’s test and the Exner’s test; and the results of
the static and dynamic two-point discrimination test. At the same time, some parameters
80
also improved in the non-intervention group (e.g., the modified Sollerman’s test and the
Exner’s test; and the results of the static and dynamic two-point discrimination test);
however, this improvement was much smaller. This suggests that the introduction of
physiotherapy after surgery allows the patient with CTS to return to significantly better
functional efficiency of the hand in comparison to patients without rehabilitation.
81
SPIS RYCIN
Rycina 1. System Noraxon MyoMotion ........................................................................ 19

Rycina 2. Zakręcanie nakrętek na śruby ........................................................................ 21
Rycina 3. Wyjmowanie monet z portfela . ..................................................................... 21
Rycina 4. Zapinanie guzików ......................................................................................... 22
Rycina 5. Wzrokowa skala natężenia bólu..................................................................... 23
Rycina 6. Dysryminator Dellona .................................................................................... 24
82
SPIS TABEL
Tabela 1. Dane demograficzne i występowanie objawów klinicznych w grupie

usprawnianej i nieusprawnianej ..................................................................... 30
Tabela 2. Siła chwytu prawej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej ............... 31
Tabela 3. Siła chwytu prawej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej
(ANOVA z powtarzanymi pomiarami z uwzględnieniem interakcji) ............ 32
i usprawnianej ................................................................................................ 33
interakcji) ....................................................................................................... 34
Tabela 6. Sprawność funkcjonalna prawej ręki w grupie nieusprawnianej
i usprawnianej mierzona zmodyfikowanym testem Sollermana ................... 34
i usprawnianej mierzona testem Exner .......................................................... 36
i usprawnianej mierzona testem Exner (ANOVA z powtarzanymi
pomiarami z uwzględnieniem interakcji)....................................................... 36
Tabela 10. Wyniki badań dwupunktowej dyskryminacji czucia prawej ręki
w grupie nieusprawnianej i usprawnianej, badanie statyczne S-2PD ............ 37
nieusprawnianej i usprawnianej, badanie dynamiczne M-2PD ..................... 38
83
Tabela 14. Siła chwytu lewej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej ................. 40
Tabela 15. Siła chwytu lewej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej
i usprawnianej ................................................................................................ 41
interakcji) ....................................................................................................... 42
Tabela 18. Sprawność funkcjonalna lewej ręki w grupie nieusprawnianej
i usprawnianej mierzona zmodyfikowanym testem Sollermana ................... 42
i usprawnianej mierzona testem Exner .......................................................... 44
i usprawnianej mierzona testem Exner (ANOVA z powtarzanymi
pomiarami z uwzględnieniem interakcji)....................................................... 44
nieusprawnianej i usprawnianej, badanie statyczne S-2PD ........................... 45
nieusprawnianej i usprawnianej, badanie dynamiczne M-2PD ..................... 46
84
ZAŁĄCZNIKI
KARTA BADANIA PACJENTA
Imię Nazwisko
Data pierwszego badania Wiek Płeć M/K
Ręka dominująca
Nr telefonu
Zawód/rodzaj wykonywanej pracy
Rozpoznanie zcn (potwierdzone przez lek. specjalistę)
Objawy kliniczne:
- nocne parestezje +/–
- pieczenie, obrzęk w nocy +/–
- poranna sztywność stawów ręki +/–
- objaw strzepywania (flicksign) +/–
- osłabienie czucia +/–
- ból (skala VAS – Visual Analog Scale)
___|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____|_____
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Obecne od dnia
85
Testy prowokacyjne:
Test Tinel-Hoffmann: dodatni/ujemny
Test Phalena: dodatni/ujemny
Test Tourniquet (opaski uciskowej): dodatni/ujemny
Testy kliniczne:
• Siła chwytu:
Przed 30 dni po 2 miesiące 3 miesiące

zabiegiem zabiegu po zabiegu po zabiegu
Ręka prawa
Ręka lewa
• Przeciwstawianie kciuka:

Ręka prawa
Ręka lewa
• Ocena ruchomości ręki

Ręka prawa:
1. wyprost
2. zgięcie
3. odchylenie
łokciowe
4. odchylenie
promieniowe
Ręka lewa:
1. wyprost
2. zgięcie
3. odchylenie
łokciowe
4. odchylenie
promieniowe
86
Zmodyfikowany Test Sollermana (mini wersja):
• Wyjmowanie monet z portfela:

Ręka prawa
Ręka lewa
• Wkręcanie nakrętki na śrubę:

Ręka prawa
Ręka lewa
• Zapinanie guzików:

Ręka prawa
Ręka lewa
Test Exner
• Obracanie długopisu:

Ręka prawa
Ręka lewa
• Przesuwanie wzdłuż długopisu:

Ręka prawa
Ręka lewa
87
• Liczenie monet z ręki:

Ręka prawa
Ręka lewa
Zaburzenia czucia

Ręka
operowana

Aleksandra Schabowska Rozprawa Doktorska

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Aleksandra Schabowska Rozprawa Doktorska

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Aleksandra Schabowska Rozprawa Doktorska

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

AKADEMIA WYCHOWANIA FIZYCZNEGO

OCENA WPŁYWU POSTĘPOWANIA

Rozprawa doktorska wykonana

I 2. Budowa anatomiczna kanału nadgarstka i funkcja nerwu pośrodkowego

Kanał nadgarstka jest to przestrzeń, przez którą przechodzą ścięgna i nerw.

Wpływa to na motoryczną sprawność ręki oraz czucie, dając szereg objawów

I 3. Etiologia i patogeneza zespołu cieśni nadgarstka

Zespół cieśni nadgarstka jest najczęściej występującą i opisywaną neuropatią

• nowotworowego: nowotwory kości i tkanki łącznej, włókniaki, tłuszczaki, a także

Geoghegan natomiast dzieli czynniki ryzyka zcn na:

I 4. Obraz kliniczny zespołu cieśni nadgarstka

W początkowym okresie zaburzenia funkcji nerwu pośrodkowego w przebiegu

uszkodzeniem gałązki ruchowej nerwu pośrodkowego, która zaopatruje mięśnie kłębu

I 5. Diagnostyka zespołu cieśni nadgarstka

Najbardziej miarodajnym badaniem diagnostycznym jest badanie przewodnictwa

I 6. Metody leczenia zespołu cieśni nadgarstka

Zespół cieśni nadgarstka wymaga leczenia w celu poprawy sprawności ręki

III PYTANIA BADAWCZE

Przed rozpoczęciem badań pacjenci zostali poinformowani o celu pracy oraz

Do realizacji celu pracy wykorzystano narzędzie badawcze, które składało się

Wywiad zawierał pytania, które dotyczyły danych osobowych, rodzaju

IV 2.2. Badanie kliniczne

Do badań zostały włączone osoby zakwalifikowane do leczenia operacyjnego

Do realizacji celu pracy wykonany został następujący zakres badań:

Rycina 1. System Noraxon MyoMotion

2. Ocena sprawności funkcjonalnej ręki

Rycina 2. Zakręcanie nakrętek na śruby

Rycina 3. Wyjmowanie monet z portfela

Rycina 4. Zapinanie guzików

Rycina 5. Wzrokowa skala natężenia bólu

4. Ocena czucia dwupunktowego dyskryminatorem Dellona (rycina 6). Ocena

Rycina 6. Dyskryminator Dellona

IV 2.3. Metody postępowania fizjoterapeutycznego

Postępowanie fizjoterapeutyczne obejmowało:

1. Ćwiczenia czynne kompleksu barkowego i stawu łokciowego. Ćwiczenia były

łokciowym powyżej 90 stopni). Ćwiczenia czynne wykonywane były powoli,

a) zginanie i prostowanie kciuka,

• odwodzenie w stawie ramiennym,

Dwa ostatnie elementy (f i g) zostały zastosowane w drugim miesiącu i tu

IV 3. Metody statystycznego opracowania wyników

Zgromadzone dane zostały zestawione w formie tabel. Rozkłady badanych

Badaniem objęto 60 pacjentów z zespołem cieśni nadgarstka, 41 kobiet (68,33%)

Tabela 1. Dane demograficzne i występowanie objawów klinicznych w grupie

Tabela 1 (c.d.) Dane demograficzne i występowanie objawów klinicznych w grupie

Pierwszym parametrem analizowanym statystycznie u pacjentów była siła chwytu

Tabela 2. Siła chwytu prawej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej

Tabela 2 (c.d.). Siła chwytu prawej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej

Aby odpowiedzieć na pytanie, czy istnieje związek miedzy przebiegiem

Tabela 3. Siła chwytu prawej ręki w grupie nieusprawnianej i usprawnianej (ANOVA

Wyniki badań zakresu ruchomości prawego nadgarstka przed zabiegiem oraz

wartość M = 181,05 w porównaniu z wartością przed zabiegiem M = 138,21. Różnica ta

Tabela 4. Zakres ruchomości prawego nadgarstka w grupie nieusprawnianej

161,23 107,30 251,20 37,514

1 mc po 153,73 94,20 215,00 30,363

138,21 68,250 212,30 34,963

1 mc po 143,20 71,300 213,90 38,796

Aby odpowiedzieć na pytanie, czy istnieje związek miedzy przebiegiem

Tabela 5.Zakres ruchomości prawego nadgarstka w grupie nieusprawnianej

Wyniki zmodyfikowanego testu Sollermana dla prawej ręki przedstawiono w tabeli 6.