Latin Natural Method 1 - Most PDF
Latin Natural Method 1 - Most PDF
Latin Natural Method 1 - Most PDF
by
WILLIAM G. MOST, PH.D.
Professor of Latin
Loras College
Dubuque, Iowa
Circuluslatinus.org
Copyright 1957, 1960, 1964
by Wm. G. Most
Circuluslatinus.org
FOREWORD
On December 31, 1939, in the encyclical On Educa it might be used as a means of communicating thought,
tion His Holiness Pope Pius XI wrote about the or, in other words, as an indispensable tool in all higher
Christian teacher: studies and then in later life. They made extensive use of
Latin conversation and of textbooks of easy Latin, such
... in accepting the new, he will not hastily abandon as dialogues, or "colloquia" about everyday life, the
the old, which the experience of centuries has found
expedient and profitable. This is particularly true in Pater, Ave, psalms, and Gospels. Thus by means of easy
the teaching of Latin, which in our days is falling more materials the teachers gave their pupils the copious prac
and more into disuse, because of the unreasonable re
jection of methods so successfully used by that sane tice and repetition which alone develop a set of habits
humanism, whose highest development was reached in and that is the essence of learning a language success
the schools of the Church.1 fully. The pupils, in truth, felt a sense of achievement
The thirteenth and sixteenth centuries were certainly in expressing their thought in a new language. Learning
eras when Christian humanism flourished. Also, Latin was fun rather than drudgery. The Latin words
methods of teaching are means to the objectives; and directly evoked the ideas, not vernacular equivalents or
methods are naturally adapted as goals vary. Hence, the grammatical nomenclature which was laboriously used
Holy Father's words clearly manifest his desire for a re to catch the ideas. Through mastering the threefold art
turn to the objectives and methods of Latin teaching of reading, writing, and speaking Latin the pupils auto
used with success in the thirteenth and sixteenth cen matically acquired much training of mind and cultural
turies, coupled with modern improvements. knowledge. But nobody thought of setting up discipline
Precisely that is what is achieved by Father William of mind or cultural knowledge as the goal of Latin
G. Most's textbooks for teaching and learning Latin by teaching. That goal was mastery of the art of using Latin
"The Natural Method." They employ, not slavishly but with ease.
with wise adaptation to changed modern circumstances, This entire situation gradually changed from about
the objective (facility in using Latin as a means of com 1700 onwards. The vernaculars replaced Latin in text
munication) and methods (habit formation by frequent books and as the medium of instruction. As Latin more
repetition) used in 1250 or 1550. They lead the student and more ceased to be necessary as the means of acquir
to reproduce the natural processes of habit formation by ing and expressing learning, men were less and less
which Roman children learned Latin as their mother motivated to study it, and its place in the curriculum
tongue. While doing this, the books do not discard the continually waned. To defend it, especially after the
valuable training of mind, knowledge of grammar, and times of John Locke (1632-1704) and Christian Wolff
other benefits hitherto sought by Latin teachers of the (1679-1754), the teachers pointed to the training of
twentieth century, but merely postpone their achieve mind and the cultural knowledge it brought. Growing
ment until after the student has gained facility in using stress was put upon knowledge of Ciceronian style and
Latin. Also, they apply to the teaching of Latin many of grammatical analysis. In time, pupils began Latin not
the most effective techniques of teaching modern lan at the age of six but at fourteen. They learned declen
guages, and much that has been learned from the modern sions, conjugations, rules of syntax, vocabulary lists,
science called "descriptive linguistics." They are the first and grammatical nomenclature. Then, after 1890 in
published American Catholic Latin textbooks which the United States, they decoded the long difficult sen
do all this. tences of Caesar, and parsed the words. They repeated
The great change in objectives and procedures of the process with a speech or two of Cicero and a few
teaching Latin between the sixteenth and the twentieth books of Vergil. They were acquiring knowledge about
centuries can be sketched here only with the utmost Latin, but not the art of using it with ease as a means of
brevity. 2 communicating thought. (Ability to read Latin at sight
In the centuries of St. Thomas Aquinas (1225-1274) was ranked only in last place among the nineteen ob
and St. Ignatius of Loyola (1491-1556) virtually all jectives of Latin teaching listed by the teachers during
education was imparted from Latin textbooks explained 1 Acta Apostolicae Sedis, 22, 80; America Press Edition p.
by oral Latin. The pupils learning Latin were almost en 29. '
2 F<?r a onger account, see "A Sketch of the History of Latin
tirely between the ages of six and about fourteen. The !,
chief objective of the teachers was to impart the art of Teaching, pp. 218-258 of Ganss, G.E., S.J., St. Ignatius' Idea
of a Jesuit University, Marquette University Press' Milwaukee '
reading, writing, and speaking Latin with facility, that 1956.
Circuluslatinus.org
the Classical Investigation of 1923.) With most stu edge about Latin and training of mind) and correspono
dents the learning of Latin became drudgery rather than ing methods (grammatical analysis and translation)
fun and a growing sense of achievement. Enrollments "traditional" since 1880 have taken over in our semi
fell. In 1910, 49.05% of the American high school stu naries; and there too the students have been experienc
dents were taking Latin. By 1954, only 7% were study ing an ever growing'inability to use Latin. Father Most's
ing it (-1.3% in Alabama, 5.8% in Wisconsin, 16.4% textbooks can contribute much towards revolutionizing
in Connecticut).3 the teaching of Latin by bringing back, as the chief
Most Americans who have studied Latin, with our objective, the art of reading, writing, and (when de
priests and seminarians included, have employed this sired) speaking Latin with ease. Thus they will help
method, which they thought was "traditional." But as towards realizing not only the desires of Pope Pius XI
something fully developed, this tradition scarcely goes cited above, but also those expressed by Pope Pius XII to
farther back than 1880; and even in its beginnings it the Carmelite Congress on September 13, 1951:
hardly antedates the seventeenth century. Alas, the Latin language, the glory of priests, now
In contrast to this method of grammatical analysis, has rather few devotees, and even they are constantly
Father Most's textbooks reproduce much of the "natural languishing. . . . Let there be no priest who does not
know how to speak and read it easily and quickly.
method" by which children learn their native language. Beyond this, may there arise among you some neither
Hence, the significance of Father Most's books is mani mediocre nor few who can write it even in a com
festly great for the Latin classes in any Catholic high pressed and elegant style of speech.4
schools or colleges. So much of our Catholic doctrine Towards the accomplishment of these lofty objec
and culture have been deposited in Latin that we want tives, our hope and prayer is that Father Most's impor
many of our educated Catholics to be able to use Latin tant textbooks using the "natural method" will have a
with ease. wider and wider use.
But the special significance of Father Most's texts is GEORGE E. GANSS, S.J., PH.D.
for the Latin classes in our seminaries. Here the students Director, Department of Classics,
still have much the same cogent motives to master the Marquette University,
art of using Latin with ease as the pupils of the thirteenth January 20, 1957
or sixteenth century. They need it as an indispensable 8 The F.L. Program, Report No. 2 (August, 1955), Boston,
means of communicating thought in their higher studies, D.C. Heath Co., p. 5.
and afterwards throughout life. The objectives (knowl- 4 Acta Apostolicae Sedis 43, 737.
Circuluslatinus.org
TABLE OF CONTENTS
Circuluslatinus.org
LESSON PAGE LESSON PAGE
45. Pluperfect subjunctive passive 62. First and second person in future indicative
Result clauses passive
Indeclinable names . . . . . . . . . . . . . . . . . . 92 Vocative case . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 128
46. Present subjunctive, active and passive 63. Review of all passive forms . . . . . . . . . . . . 130
Tense use in subjunctive 64. Future perfect indicative and perfect sub
Hortatory subjunctive junctive active
Indirect questions . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94 Passive imperatives . . . . . . . . . . . . . . . . . . 132
47. Preview of first and second person active 65. Future passive participles expressing obliga
forms tion
Present and imperfect subjunctive active Objective of extent
First and second person . . . . . . . . . . . . . . 96 Mille . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 135
48. Review Lesson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98 66. Review
49. Imperfect indicative active, first and second Sequence of tenses in subjunctive clauses . . 138
person 67. Gerundives expressing purpose
Tu Dative of possession . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140
Tuus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 100 68. Gerunds
50. Perfect indicative active, first and second Datives of purpose and reference . . . . . . . . 142
person 69. Future active participles and infinitives
Nos Double objectives . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144
Noster . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 102 70. Review Lesson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 146
51. Present indicative active, first and second 71. Comparison of adjectives
person Irregular comparatives
Ego Ablative of comparison . . . . . . . . . . . . . . 148
Meus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 104 72. Formation and comparison of adverbs
52. Review Lesson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 106 Irregular adverbs
53. Future indicative active, first and second Fourth declension neuters
person /ste . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 150
Imperative active . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 108 73. Real conditions
54. First and second person forms of velle, nolle Ablative of measure of difference . . . . . . . . 152
and ire . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 111 74. Review Lesson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154
55. Review of the active first and second person 75. Ideal conditions
forms . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Conjugation of ma/le . . . . . . . . . . . . . . . . 156
56. First and second person forms of esse, posse 76. Further uses of the gerundive . . . . . . . . . . . 158
and ferre . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 115 77. Impersonal verbs
57. First and second person forms in the perfect Ablatives of cause and separation . . . . . . . 160
passives 78. Review Lesson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162
Perfect subjunctive and future perfect indica- 79. Locative case
tive passive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 117 Ablative of instrument and personal agent . 164
58. Preview of first and second person passive in 80. Cum clauses
the simple tenses Third declension mixed stem nouns
First and second person of present and Rules for /-stem nouns.. . . . . . . . . . . . . . . . 166
imperfect subjunctive . . . . . . . . . . . . . . . 119 81. Five deponents with the ablative
59. Review Lesson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 122 Optional endings of third declension and of
verbs
60. First and second person in imperfect indica- Use of the Latin dictionary . . . . . . . . . . . . 168
tive passive Declensions of Nouns . . . . . . . . . . . . . . . . 171
Aliquis, aliqui Declensions of Adjectives . . . . . . . . . . . . . 171
-que . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 124 Conjugations of Verbs . . . . . . . . . . . . . . . . 173
61. First and second person in present indicative Latin Numbers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177
passive Latin-English, English-Latin Vocabularies 178
Indefinite quis and qui . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 185
Circuluslatinus.org
LECTIO PRIMA
Maria habuit parvum agnum. Mary had a ... ( three guesses) habuit-had
Agnus fuit albus. parvus-small, little
Maria venit in scholam. agnus-/amb
Agnus venit in scholam. albus-white
Agnus venit cum Maria. fuit-was
Marcus vidit agnum in schola. venit-came
Agnus dixit: baa, baa. cum-with
vidit-saw
dixit-said
2
Circuluslatinus.org
LECTIO SECUNDA
Hie (this) parvus porcus venit in forum. Hie parvus porcus remansit domi. forum-market,forum
Hie parvus porcus habuit carnes bovfnas assas. Hie parvus porcus non remansit-remained
habuit. Hie parvus porcus exclamavit: Oui! Oui! Oui! Porci dixerunt: domi-at home
Oink! Oink! carnes bovfnas assas-roast beef
SUMMARY: The Romans didn't know the truth about the founding of Rome: What exclamavit-shouted
Romulus and Remus didn't do, the Etruscans did. urbs-city
Roma fuit urbs magna. Romani amaverunt Romam. Roma fuit antiqua. magna-great
Romani dixerunt quod Romulus et Remus fundaverunt Romam. Sed non amaverunt-loved
dixerunt veritatem. quod-that
In anno millesimo (1000 BC) ante Christum, viri iam fuerunt in terra dixerunt-said
Romana. Etrusci (Etruscans) fundaverunt Romam. Etnisci amaverunt fundaverunt-/ounded
Romanos. Romani amaverunt terras Romanas. Sed non habuerunt urbes veritas-truth
magnas. fuerunt-were
vir-man
iam-already
terra-land
Circuluslatinus.org
or the indirect statement. In it we tell, without quote dixit: baa. Columbus dixit quod agnus dixit: baa. Porci
marks, and in an inexact way, what someone says or non fuerunt in schola. Porci fuerunt in terra Romana.
thinks. Porci dixerunt: oink. Porci dixerunt: oui! Porci non
fuerunt albi. Porci fuerunt rotundi. Hie porcus fuit in
urbe. Agnus non dixit:oink. Columbus non dixit quod
A BIT MORE STEW agnus dixit: oink. Columbus dixit quod agnus dixit: baa.
Columbus veritatem dixit. Marcus dixit quod agnus
Maria et Marcus viderunt agnum. Agnus fuit in dixit: oink. Marcus veritatem non dixit. Columbus non
schola. Marcus et Maria dixerunt quod agnus fuit in habuit porcos. Agni venerunt in navem. Columbus
schola. Viderunt agnum in schola. Non viderunt Colum amavit agnos. Columbus non amavit porcos. Columbus
bum in schola. Non dixerunt quod Columbus fuit in invenit agnos in America. Regina non fuit parva. Regina
terra Romana. Sed agnus exclamavit in schola. Agnus dedit pecuniam. Marcus amavit puellam.
4
Circuluslatinus.org
LECTIO TERTIA
De ablativo singulari
De praepositionibus
SUMMARY: Rome at first was ruled by Etruscan kings. But the last king, Tarquin,
became arrogant. The Romans drove him out.
In primis annis Romani habuerunt reges. Reges fuerunt Etrusci. Etrusci primus-first
erant in throno Romano. Etrusci regnaverunt in terra Romana. Primi reges rex-king
fuerunt boni. Sed rex ultimus fuit malus. Hie rex ultimus fuit Tarquinius. Etrusci-Etruscans
Romani non amaverunt Tarquinium. Tarquinius fuit rex malus. Non fuit erant-were
rex bonus. Non fuit rex magnus. Rex malus non est rex magnus. Rex regnavit-ruled
malus est rex parvus. Tarquinius non fuit magnus. Fuit malus. Ergo bonus-good
Romani non amaverunt Tarquinium regem. Ante Tarquinium reges ultimus-last
fuerunt boni. Sed Tarquinius non fuit bonus. Ergo Tarquinius non re malus-bad
mansit in terra Romana. Tarquinius non amavit veritatem. Romani est-is
dixerunt quod Tarquinius fuit malus. Ergo non remansit in urbe. Sed
Romani remanserunt in urbe.
1. 2. 3.
VOCABULARIUM
Sing. Pl. Sing. Pl. Sing. Pl.
est-is malus-bad, evil
regnavit-ruled primus-first Objective am as um OS em es
quando-when rex-king Ablative a 0 e
bonus-good ultimus-last
Now let us turn back to the first two lessons and find
COGITEMUS NUNC (now let's think) other prepositions: What case comes after cum? It is
the ablative which ALWAYS comes after cum. We
ABLATIVE CASE: There isn't much new in this lesson. also saw the preposition ad. What case comes after it?
So let us catch up on a bit of old business. Notice the It is ALWAYS the objective case.
phrases: But our old friend the preposition in sometimes takes
in terra Romana, in throno Romano, in urbe. the objective case. Remember some of the sentences we
They all have the word in. That word is a preposition. have already seen:
Notice the endings of the words that come after it: a, o, Maria venit in scholam. Columbus venit in Americam.
and e. They are in a special case: the ablative case.
Now what is the difference between the following two
The preposition in often ( not always) takes the abla
sentences?
tive case. Let us notice what the ablative endings are:
terra throno urbe 1. Maria venit in scholam.
So we see three families of nouns again in the ablative, 2. Maria fuit in schola.
just as there were in the nominative and objective cases.
In 1. Mary is going somewhere--she is moving into
The ablative endings we have here are all singular. They
somewhere.
are:
In 2. Mary is going nowhere--she is stuck in school.
-a -o -e Therefore-sometimes in means into, motion travel
Let us add up all the noun endings we now know, keep ling into; it then takes the objective case. Sometimes in
ing the three classes of nouns separate ( the exact name means in ( or on )-no motion:
for the three classes or families is DECLENSIONS). it then takes the ablative case.
5
Circuluslatinus.org
If we add up all our prepositions thus far we get: Status Foederati Americae fuerunt boni et magni.
ad with objective means to, up to Columbus fuit primus vir albus in America. Columbus
ante with objective means before dixit quod invenit Americam. Columbus veritatem dixit.
cum with ablative means with Georgius Washington non dixit quod invenit Americam.
in with objective means into (motion) Ge6rgius veritatem dixit. Maria non dixit quod invenit
in with ablative means in or on ( no motion) . Americam. Maria dixit quod invenit agnum album.
Find all examples of prepositions in the text thus far. Dixit quod invenit agnum album in schola. Agnus venit
ad scholam. Agnus venit in scholam cum Maria. Ro
mani non dixerunt quod Etrusci fundaverunt Romaro.
Now FOR SOME EXERCISE Agnus non fuit in America quando Columbus venit.
Agnus albus non venit in Americam cum Columbo.
Look for ablative patterns. Agnus albus remansit cum Maria. Sed agnus albus non
Etrusci fuerunt reges in terra Romana. Etrusci venerunt remansit domi. Agnus albus venit in scholam cum
in terram Romanam. Etrusci fuerunt in terra Romana Maria. Hie agnus albus fuit primus agnus albus in
in anno sescentesimo (600) ante Christum. Columbus schola. Hie agnus albus fuit ultimus agnus albus in
venit in terram Americanam. Sed Status Foederati schola. Agnus albus non remansit in schola. Agnus
Americae (guess what) non fuerunt in terra quando exclamavit baa in schola. Ergo Marcus non amavit
Columbus venit. Columbus non invenit Status Foede agnum album. Maria non amavit porcos. Porci non
ratos Americae. Fuit Ge6rgius Washington vir bonus? fuerunt albi.
6
Circuluslatinus.org
LECTIO QUAR TA
Nihil novi hodie: veteribus studeamus
Nothing new today, let's study old (things).
SUMMARY: After the expulsion of Tarquin, there was war with the Etruscans. The
Romans attempt to burn the bridge leading to the city. The Etruscans try to cross.
Horatius holds them off. Horatius makes a grand slam.
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINTA
De ablativo plurali
SUMMARY: The Romans make two consuls instead of the kings. But there is strife
between the two classes in the state: Patricians and plebeians. The plebeians walk
out to the Sacred Mount. But they come back when the patricians create a new
office: the tribunes of the people, to protect them.
Romani expulerunt Etruscos. Nunc Etrusci non sunt reges in terra nunc-now
Romana. Romani non sunt reges in terra Romana,sed Romani fecerunt sunt-are
c6nsules duos (two). C6nsules fuerunt viri boni. Reges Etrusci fuerunt fecit-made
mali. Sed c6nsules non sunt mali-viri magni sunt. C6nsules habuerunt consul-consul
magnam potestatem. In urbe Romana cives pugnaverunt cum civibus. potestas-power
Romani patricii fuerunt divites: magnam pecuniam habuerunt. Patricii civis-citizen
etiam magnam potestatem habuerunt. Sed plebs Romana fuerunt pauperes. patricius-patrician
Plebs non habuerunt pecuniam. Plebs non habuerunt potestatem in urbe. dives-rich
Plebs voluerunt potestatem. Plebs voluerunt pecuniam. Patricii non plebs-plebeian( s)
dederunt pecuniam. Patricii non dederunt potestatem in urbe. Ergo plebs v6luit-wished
pugnaverunt cum patriciis. Plebs non remanserunt in urbe. Plebs venerunt venite-come
in Sacrum Montem. Patricii exclamaverunt: Venite in urbem! Sed plebs officium-office
remansit in Monte Sacro. Magni patricii venerunt ad plebem. Dixerunt: novus-new
VENITE! venite in urbem Romanam! Sed plebs remansit in Monte Sacro. tribunus-tribune
Ergo patricii creaverunt officium novum. Creaverunt trib(mos plebis (of
the plebs). Fuerunt duo (two) tribuni plebis. Ergo plebs non remansit in
Monte Sacro. Plebs venit in urbem. Plebs venit cum tribunis. Tribuni mag
nam potestatem habuerunt. C6nsules habuerunt magnam potestatem. Sed
tribuni etiam habuerunt magnam potestatem.
Circuluslatinus.org
agnis) 3. -ibus ( e.g., civibus). If we add it all up we get EXERCEAMUS Nos
both the singular and the plural of the ablative thus: (Let us exercise ourselves)
1. 2. 3. Ubi sunt Romani? Romani sunt in urbe Romana. Suntne
plebs in urbe Romana? Non. Plebs non est in urbe Ro
Sing. -a Sing. -0 Sing. -i or -e mana. Plebs est in Monte Sacro. Plebs venerunt ex urbe
(out of the city). Venerunt in Montem Sacrum. Non
Pl. -is Pl. -is Pl. -ibus remanserunt in urbe. Estne Columbus in Monte Sacro?
Non. Columbus non est in Monte Sacro. Columbus non
Notice that some third declension nouns have -i, while est in urbe. Columbus est in navi. Navis est in aqua. Ubi
some have -e. We shall see more about that fact later est agnus? Agnus non est in Monte Sacro. Agnus est in
on. It makes little difference to us. schola. Marcus non v6luit agnum in schola. Sed Marcus
v6luit Mariam. Marcus dixit: O! Marfa est agna parva!
Marcus amavit Mariam. Maria amavit Marcum. Maria
EXPLETIVE "THERE": AN INTRODUCTORY WORD:
etiam dixit: O! Marcus est agnus parvus. Estne Colum
Notice i:his sentence: Non sunt reges in terra Romana. bus agnus parvus? Non. Columbus habuit ux6rem
We could translate it in two ways. 1. Kings are not in (wife). Uxor non dixit: Columbus est agnus parvus.
the Roman land. 2. There are not kings in the Roman Uxor dixit quod Columbus fuit porcus magnus. Sed
land. uxor amavit Columbum. Et Columbus amavit ux6rem.
The word there in the second sentence is an expletive ( a Columbus non fuit porcus magnus. Columbus non fuit
"filler"). Latin does very well without it. It is used in porcus parvus. Columbus non fuit porcus. Sed Colum
English sometimes to start a sentence which has the verb bus fuit rotundus. Mundus etiam est rotundus. Agnus
to be ( any form) in it. This use of the word there is etiam est rotundus. Mundus non est planus. Pecunia
different from the use in which it means "in that place." est rotunda. Ergo: mundus est rotundus--et pecunia
Latin does have a word that means there in the sense of est rotunda: estne mundus pecunia? Non. Mundus non
"in the place." But Latin has no expletive there. So we est pecunia. Sed viri mali dixerunt quod pecunia est rex
will fill it in in English whenever we need it. in mundo. Horatius habuit pecuniam. Horatius etiam
s(etit in ponte. Sed pons cecidit in aquam. Ignis cecidit
in pontem. Romani pugnaverunt cum Etruscis. Sed
Plebs: This word is collective: the form is singular, but patricii etiam pugnaverunt cum plebe. Cives pugna
the sense is plural-so-we can use either a singular or verunt cum Etruscis. Sed patricii etiam pugnaverunt
a plural verb with it. Find examples in the story above. cum plebe. Cives pugnaverunt cum cfvibus.
10
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXTA
De nominativo singulari et plurali-in tribus declinationibus
SUMMARY: The Romans go to war with the Aequi. During this war, the Roman army
is trapped by the Aequi. The senate appoints Cincinnatus dictator. Cincinnatus
rescues the Roman army. He goes to the senate and resigns as dictator, and goes
back to his farm.
Romani habuerunt helium cum Aequis. Consul Romanus venit cum Aequi-the Aequi
exercitu Romano ad pugnam. Exercitus Romanus pugnavit cum Aequis. fortis-brave
Aequi pugnaverunt cum Romanis. Aequi viri fortes fuerunt. Sed Romani periculum-danger
etiam viri fortes fuerunt. Ergo viri fortes pugnaverunt cum viris f6rtibus. sena.tus-senate
Sed exercitus Romanus venit in magnum periculum. Viri Romani ex consflium-plan
clamaverunt: in magno periculo sumus (we are)! Sed viri Romani fortes dicta.tor-dictator
fuerunt. Et in urbe Romana fuit senatus Romanus. Viri boni fuerunt in creavit-created
senatu Romano. Ergo senatus Romanus fecit consflium: Dictat6rem legatus-legate
creaverunt. Cincinnatus fuit vir bonus, vir fortis. In veritate, Cincinnatus ager-field
fuit Romanus bonus. Legati ex senatu venerunt ad Cincinnatum. Cincin· ex-from
natus fuit in agris. Legati ex senatu dixerunt quod exercitus Romanus in vicit-conquered
periculo magno fuit. Dixerunt quod senatus creavit Cincinnatum dic rursus-again
tat6rem. Ergo Cincinnatus non remansit in agris. Cincinnatus fuit dictator.
Cincinnatus venit cum viris f6rtibus. Cincinnatus pugnavit cum Aequis.
Cincinnatus vicit Aequos. Sed Cincinnatus non remansit Dictator. Cin
cinnatus non v61uit magnam protestatem. Cincinnatus v6luit agros bonos.
Ergo Cincinnatus venit in senatum. Cincinnatus dixit in senatu quod non
v6luit magnam potestatem. Cincinnatus venit rursus in agros. Nunc Cin
cinnatus non est Dictator.
12
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTIMA
SUMMARY: After many wars, the Romans still had no peace. In 390 B.C. the Gauls
invaded Italy. They conquered many peoples and even defeated a Roman army.
They entered Rome, and captured all but the Capitoline. There the geese awakened
the sleeping Romans.
In rebus humanis, periculum non est rarum. Romani bellum habuerunt in res-thing
multis diebus et in multis annis. Romani bellum habuerunt cum Etruscis. rarus-rare
Etiam bellum habuerunt cum Aequis. Habuerunt bellum cum multis. Sed dies-day
Romani fortes fuerunt. Viri magni in exercitibus Romanis fuerunt. Ergo multus-much, many
Romani vicerunt Etruscos. Etiam vicerunt Aequos. Sed Romani non sem semper-always
per vicerunt. In anno trecentesimo nonagesimo (390) ante Christum, barbari-barbarians
barbari venerunt ex Gallia in ltaliam. Galli fuerunt barbari. Galli pugna Galli-Gauls
verunt cum multis in Italia. Galli vicerunt multos. Galli etiam pugnaverunt cepit-captured
cum Etruscis. Galli vicerunt Etruscos in pugna. Galli etiam venerunt in fere-almost
terram Romanam. Galli pugnaverunt cum exercitu Romano. Galli vice tota-whole
runt exercitum Romanum. In exercitu Romano fuerunt multi viri magni audfvit-heard
et fortes. Sed Galli etiam fuerunt magni et fortes. Galli vicerunt Romanos. anser-goose
Galli venerunt etiam in urbem Romanam. Galli ceperunt Jere totam ur
bem. Sed Galli non ceperunt totam urbem. Galli non ceperunt Capit61ium.
In Capit61io viri fortes fuerunt. Sed viri fortes dormiebant ( were sleep
ing) in Capit61io. Viri non audiverunt Gallos in Capit6lio. Sed anseres
fuerunt etiam in Capit6lio. Anseres non dormiebant. Anseres audiverunt
Gallos. Anseres exclamaverunt. Romani audiverunt anseres. Romani
pugnaverunt cum Gallis.
Circuluslatinus.org
know what family a word belongs to, we take a look at prepositions: IN, BY, WITH whenever we see an abla
the ablative singular: tive without a preposition.
1. -a EXERCEAMUS Nos
2. -o
3. -e or -i Look for ablative patterns
4. -u Galli exercitum Romanum vicerunt. Galli etiam Etrus
5. -e cos vicerunt. Galli non venerunt in Italiam magnis
navibus. Galli non venerunt multis navibus. Galli navi
Are there any that are alike? Yes, the fifth declension bus non venerunt. Galli venerunt multis exercitibus.
has -e, and the third sometimes has -e. But there is no Romani fuerunt magni fortitudine (abl. sing.-bravery).
real problem-there are very few words that belong to Galli etiam magni fortitudine fuerunt. Galli non
the fifth declension. We shall mark them all thus: dies, vicerunt pecunia. Quando Galli venerunt in Capit61ium,
-e(5). anseres exclamaverunt voce (voice-abl.sing.) magna.
Romani etiam exclamaverunt voce magna. Romani
ABLATIVE USED WITHOUT PREPOSITIONS: It is possible etiam boni fuerunt consfliis. Galli non fuerunt boni
to use the ablative case without prepositions. It can have consiliis. Galli mali consiliis fuerunt. Senatus Romanus
various meanings then. Study these examples: fuit bonus consiliis. Senatus creavit Dictat6rem. Senatus
1. Romani non vicerunt pecunia. dixit quod Cincinnatus fuit vir fortis. Cincinnatus
The Romans did not conquer by money. Aequos vicit. Cincinnatus Aequos non vicit pecunia.
2. Romani fuerunt multi numero. Cincinnatus Aequos non vicit igni. Cincinnatus Aequos
The Romans were many in number. vicit fortitudine. Sed Columbus etiam fuit magnus forti
3. Romani exclamaverunt voce magna. tudine. Columbus enim in Americam venit. Columbus
The Romans shouted with a great voice. venit ad Americam navibus. Agnus non venit ad Ameri
Notice the English prepositions that we may supply. cam navibus. Agnus ad Americam non venit. Primis
They are: in, by, with. We could fill out the translation diebus Romani bellum habuerunt. Romani multis annis
more if we wanted to: in the first sentence we could say: bellum habuerunt. Romani fere semper bellum habue
by means of money. In the second sentence we could runt. Romani non pugnaverunt aqua. Romani non
say: in respect to number. But the third sentence could pugnaverunt igni. Romani pugnaverunt magnis exer
not be filled in more. There are a few other uses of the citibus. Roma fuit fortis civibus f6rtibus. Roma fuit
ablative without prepositions. We shall meet them later. magna potestate. Nunc Roma est magna veritate
But for the present let us remember to try that list of Christiana.
14
Circuluslatinus.org
LECTIO OCTAVA
Nihil novi hodie: veteribus studeamus
SUMMARY: Legend tells how the Roman laws came to be written. At first only the
patricians knew the law-the plebs therefore were at a disadvantage. More civil
strife resulted. Finally a commission was sent to Greece to study the laws of Solon.
When the men returned, the laws were written down. This quieted the plebs, and
civil strife was stopped for the time being.
16
Circuluslatinus.org
LECTIO NOVA
PRELIMINARY NOTE: Today we are going to begin to use the present infinitive. In
Latin, these present infinitives all end in -re. Translate them with the word "to" in
English. For example: servtire-to save.
SUMMARY: The Romans were almost constantly at war-if not with foreigners, with
one another. The Greeks in Southern Italy, called Magna Graecia, began to fear
Rome. They invited the King of Epirus, Pyrrhus, to destroy Rome. Pyrrhus scared
the Romans with the elephants. But he was not successful, and finally returned home.
Romani fere semper helium habuerunt. Quando helium cum aliis nati6ni alius-other
bus non habuerunt, patricii pugnaverunt cum plebe. Quando patricii non natio-nation
pugnaverunt cum plebe, helium habuerunt cum aliis. Ergo fere semper non solum-not only
Roma in bellis fuit. Roma fuit magna bellis. Graeci non solum in Graecia meridionalis-south
fuerunt: Graeci etiam fuerunt in Italia meridionali. Dixerunt quod Italia tfmuit-feared
meridionalis fuit "Magna Graecia." Graeci timuerunt potestatem Ro servare-to save
manam. Graeci voluerunt servare urbes Graecas a Romanis. Voluerunt a, ab-from
defendere terram Graecam a Romanis. Voluerunt servare terram Graecam defendere-defend
a Romanis. Ergo Graeci miserunt legatos in Epfrum. In Epiro rex fuit Epirus-Epirus
Pyrrhus. Graeci rogaverunt Pyrrhum venfre. Pyrrhus venit in ltaliam. rogavit-asked
Venit cum exercitu. Venit etiam cum elephantis. Romani timuerunt ele venire-to come
phantos. Romani non viderunt elephantos ante hoc (this) helium. Multi p6tuit-was able
Romani non remanserunt in pugna quando viderunt elephantos. Romani stare-to stand
voluerunt servare Romam. Romani voluerunt defendere terram Romanam. capere-to seize
Sed Romani dixerunt quod in periculo fuerunt ab elephantis. Romani potu
erunt pugnare cum viris magnis et f6rtibus. Sed Romani timuerunt pugnare
cum elephantis. Elephanti magni fuerunt-viri parvi fuerunt. Romani non
potuerunt stare ante elephantos. Ergo Pyrrhus vicit Romanos. Sed Pyr
rhus non potuit capere urbem Romanam. Pyrrhus v6luit capere urbem
Romanam. Graeci rogaverunt Pyrrhum capere urbem Romanam. Sed
non p6tuit. Romani vicerunt Pyrrhum aliis pugnis. Romani pugnaverunt
etiam cum elephantis. Voluerunt servare Romaro. Ergo Pyrrhus qon re
mansit in Italia. Pyrrhus venit rursus in Epfrum.
EXERCEAMUS Nos From now on, we shall take just a few sentences from
English to Latin. That is, naturally, more difficult than
Watch for infinitive patterns. Latin to English. It calls for more exactness. But it is
Maria v6luit videre agnum. Agnus v6luit videre scho excellent exercise.
lam. Agnus audivit multas res in schola. Sed agnus non 1. Mary loved the lamb. 2. Mary wanted to find the
audivit porcos in schola. Porci non fuerunt in schola. lamb. 3. The Romans conquered Pyrrhus.
18
Circuluslatinus.org
LECTIO DECIMA
De nominibus neutralibus
SUMMARY: There was a great mercantile city in north Africa, Carthage, founded
from Phoenicia in the 9th century B.C. Vergil was wrong in saying Dido founded it
in the 12th century. Their ships sailed every sea, for trade. Rome was not fond
of trade at this time. But the Carthaginians were not fond of service in their army.
Rome preferred agriculture to trade.
Circuluslatinus.org
nominatives in -um, and in third declension, the ob etiam miserunt naves in multa maria. Carthaginienses
jective singular may be something other than -em. boni mercatura fuerunt. Sed Romani viri fortes fuerunt.
Notice that the nominative and objective plurals all Nomen Romanum magnum fuit. Columbus etiam
have -a-both in second and in third declension. But habuit nomen magnum. Et agnus albus habuit nomen
some have not merely -a, but -ia. How can we tell when magnum. Agnus al bus venit in scholam; multi agni non
to use the -ia? It is obvious in second declension-when potuerunt venire in scholam. Tarquinius v6luit regnare
the nominative singular has -ium, the nom.-obj. plural in terra Romana. Sed non p6tuit remanere in terra Ro
will be -ia. But it is easy in third declension. Some third mana. Romani potuerunt expellere Tarquinium. Exer
declension words use -e for the ablative: these have citus Etruscus venit ad urbem. Sed non potuerunt vin
only -a, for example: nomen, n6mine has n6mina for cere exercitum Romanum. Columbus p6tuit invenire
plural. But some use -i in the ablative: these will have Americam. Isabella rogavit eum (him) invenire lndiam.
-ia for nom.-obj. plural of neuter nouns: e.g., mare, -i Columbus non p6tuit scire fndiam. Non p6tuit stare in
has maria for plural. India. Stetit in America. Sed non p6tuit videre Status
How can we tell which nouns will have one of these Foederatos Americae. Status Foederati non fuerunt in
-a endings? In the second declension, all nouns whose America quando Columbus venit. Columbus non p6tuit
nominative ends in -um will have the -a endings. In iacere pecuniam in mare-Columbus non habuit pecu
third declension, we have a longer rule: all nouns whose niam. Senatus v6luit mittere Romanos viros in Grae
nominative ends in: -n, -t, -men, -ma, -e, -al, or -ar are ciam. Viri voluerunt videre leges Graecas. Leges
neuter and will have the -a endings. But we will Graecae fuerunt bonae. Elephanti sunt in Africa. Suntne
see more of this in the next lesson. elephanti in America? Otique, elephanti sunt in Circo.
Elephanti sunt animalia magna. Animal magnum est
bonum. Marcus est vir fortis. Sed non p6tuit iacere ele
NUNC EXERCEAMUS Nos phantum. Sed Marcus p6tuit stare in navi. Marcus
bonus nauta fuit. Mali nautae non potuerunt stare in
Find all neuter patterns.
navibus.
Romani multa bella habuerunt primis saeculis. Senatus
Romanus habuit multa consilia bona. Et Roma etiam
ENGLISH TO LATIN
habuit fora multa. Quia Roma multa bella habuit, etiam
habuit multa pericula. Romani habuerunt perfcula in I. The Romans were in danger. 2. Marcus was able to
pugnis. J;:tiam habuerunt pericula in mari. Quia Ro come to the city. 3. Marcus said that Columbus was
mani miserunt naves in multa maria. Carthaginienses good.
20
Circuluslatinus.org
LECTIO UNDECIMA
SUMMARY: There were three Punic wars. The Mamertini, a band of brigands in con
trol of Messana, were at war with Hiero of Syracuse. The Mamertini appealed to
Rome to help. This meant war with Carthage, whose trade interests were involved
in Sicily. Carthage, a great sea power, had the advantage. But Rome overcame it,
and won the war.
Roma gessit tria (Ill) hella cum Carthagine. Fuerunt ergo tria bella gessit-waged
Punica. Bellum Punicum est helium Carthaginiense. Primum helium in medio saeculo
Punicum venit in medio saeculo tertio (III) ante Christum. Messana fuit tertio-in middle (of)
urbs in Sicilia. Viri mali regnaverunt in Messana. Nomen eorum fuit third century
Mamertini. Mamertini pugnaverunt cum Hier6ne. Hiero fuit rex in alia e6rum-of them
urhe in Sicilia. Hiero fuit rex Syracusarum. Ergo Mamertini, viri mali, Syracusarum-of Syracuse
pugnaverunt cum rege Syracusarum. Mamertini in periculo fuerunt. auxilium-help
Mamertini miserunt legatos ad senatum Romanum. Legati rogaverunt mercatura-trade
senatum mittere auxilium. Romani miserunt exercitum ad Mamertinos. itaque-and so
Sed Carthaginienses non voluerunt Romanos esse in Sicilia. Carthagi odit-hated
nienses voluerunt mercaturam facere in Sicilia. Ergo voluerunt expellere laetus-glad
Romanos. ltaque Romani helium gesserunt cum Carthaginiensibus. egregius-excellent
Primum bellum Punicum fuit. Punici habuerunt multas et bonas naves.
Romani non habuerunt bonas naves. Sed Romani fecerunt naves multas.
Miserunt viros fortes multos in naves. Carthaginienses non habuerunt
multos fortes viros in navibus. Ergo Romani potuerunt vincere Carthagi
nienses. Punici non remanserunt in Sicilia. Punici dederunt pecuniam mul
tam. ltaque Romani vicerunt Carthaginem in primo hello Punico. Vicerunt
anno ducentesimo quadragesimo primo (241) ante Christum. Carthagi
nienses non amaverunt Romanos. Oderunt Romanos. Sed Romani laeti
fuerunt. Habuerunt vict6riam egregiam.
23
Circuluslatinus.org
LECTIO DUODECIMA
Nihil novi hodie-veteribus studeamus
SUMMARY: After the first Punic War, Carthage was in need of money and trade
they had paid a heavy indemnity to Rome. Hamilcar, father of Hannibal, went
to Spain as general. Hannibal went with him. According to legend, Hannibal put his
hand on the altar and swore eternal hatred against Rome. When he became general,
Hannibal attacked Saguntum, a city friendly to Rome. Rome demanded the recall
of Hannibal. It was refused. War starts.
Post helium Punicum primum pax fuit. Sed Carthaginienses non habuerunt pax-peace
pecuniam multam. Roma enim accepit aurum multum a Carthaginiensibus accepit-received
post helium primum. Carthago ergo non habuit multum aurum. Necesse aurum-gold
fuit invenire terras novas. Necesse fuit venire in Hispaniam. Quia in post-after
Hispania fuit aurum multum. Et mercat6res Carthaginienses potuerunt necesse-necessary
facere mercaturam multam in Hispania. Hannibal fuit puer Carthaginien Hispania-Spain
sis. Pater Hannibalis (of Hannibal) fuit imperator Carthaginiensis mag puer-boy
nus. Pater · Hamilcar fuit. Hamilcar fuit vir fortis, et imperator bonus. pater-father
Hamilcar fuit bonus consiliis. Romani narraverunt fabulam de Hannibale. imperator-general
Dixerunt quod Hannibal, quando in Hispania fuit cum patre, Hamilcare, p6suit-put
p6suit manum in altare et promisit odium aeternum contra Romanos. manus-hand
Fuitne veritas in fabula? Nescimus (we do not know). Sed Hannibal, altare-altar
quando vir fuit, gessit bellum magnum cum Romanis. Urbs magna fuit in promisit-promised
Hispania-nomen urbis ( of the city) fuit Saguntum. Hannibal v6luit odium-hatred
capere Saguntum. Sed Saguntini amaverunt Romanos. Et Romani ama aeternum-eternal
verunt Saguntinos. Ergo Saguntini miserunt legatos ad Romanos. Legati contra-against
venerunt in senatum Romanum. Legati Saguntini rogaverunt auxilium. revocare-recall
Rogaverunt Romanos venire exercitu magno. Ergo Romani miserunt
legatos in senatum Carthaginiensem. Legati Romani dixerunt quod
necesse fuit revocare Hannibalem. Sed Carthaginienses non revocaverunt
Hannibalem. Carthago odit Romam. Ergo Romani miserunt exercitum
magnum contra Hannibalem. ftaque gesserunt bellum Punicum secundum.
Circuluslatinus.org
amaverunt habere multum aurum in manibus. Non est veritatem. Sed etiam Romani non semper dixerunt
necesse habere aurum multum. Aurum est bonum, sed veritatem. Romani amaverunt veritatem. Sed Romani
non est necesse habere aurum. Romani habuerunt hel non semper potuerunt invenfre veritatem. Romani mi
ium cum Carthagine saeculo tertio (Ill) ante Christum. serunt legatos in senatum Carthaginiensem. Sed Car
Pater Hannibalis fuit imperator bonus. Columbus p6suit thaginienses etiam miserunt legatos. Voluenintne
aurum multum in naves. Sed Columbus non p6suit Carthaginienses habere pacem? Habuftne Hannibal
agnos multos in naves. Agni enim non amaverunt mare. elephantos? Otique, Hannibal habuit multos elephantos.
Agni non fuerunt nautae. Fuitne Maria nauta? Non, sed Hannibal misit multos elephantos contra Romanos in
Marcus fuit nauta. Et Columbus fuit nauta. Columbus pugnis. Sed Romani non timuerunt elephantos. Ro
p6tuit invenire Americam. Columbus vidit Isabellam mani viri fortes fuerunt. Romani potuerunt vfncere
in Hispania. elephantos. Romani laeti fuerunt quia vict6riam
Post bellum, Carthaginienses voluerunt invenire habuerunt.
pacem. Pax est bona. Romani non potuerunt habere
pacem aeternam. Quando fuit pax in terra Romana?
ENGLISH TO LATIN
Fere semper bellum fuit. Romani non oderunt bellum.
Sed bellum habere fuit necesse. In rebus humanis, pax 1. When did Hannibal come? 2. Hamilcar said that
non semper est. Carthaginienses non semper dixerunt Rome was bad. 3. But Rome wanted peace.
25
Circuluslatinus.org
LECTIO DECIMA TERTIA
De adiectivis tertiae declinationis
De tempore plusquam perfecto
SUMMARY: Saguntum fell. The soldiers plundered the town. They then marched
through Spain, across the Pyrenees Mountains through Gaul and after much fight
ing came to the Alps. The soldiers started to cross, after Hannibal calmed their
fears. On the descent they came to a steep cliff. Since it could not be avoided, they
heated the rock, poured vinegar on it, and then cut paths (so says the legend). Thus
all, even elephants, came down.
Singular Plural
VOCABULARIUM
MF N MF N
de-(with ablative) acer, acris, acre, acri- Norn. fortis forte fortes f6rtia
about, concerning, sharp, eager, keen Obj. fortem forte fortes t6rtia
down from ferox, fer6ci-fierce Ahl. forti forti f6rtibus f6rtibus
non iam-no longer fortis, e, i-brave, strong (Like navis) (Like mare)
per (with objective) gradus, u-step
through
magnum iter, itinere-journey Notice that in the nominative singular, fortis has two
bonus miles, milite-soldier forms: fortis and forte. If we know that, plus the fact that
magnus moos, monte-mountain the ablative has -i (as practically all third declension
adjectives do)-we can figure out the rest. For we will
know that the nominative plural neuter will be -ia.
If then we use the old rule, that the nominative is the
NUNC COGITEMUS
same as the objective in the neuter (both in singular and
THIRD DECLENSION ADJECTIVES: Most third declen in plural) then we immediately know that the objective
sion adjectives are declined like fortis: singular neuter must be forte, and the neuter plural
26
Circuluslatinus.org
must be fortia. The nominative singular form /ortis is ADJECTIVES USED AS NOUNS: In Lesson 7 we found
both masculine and feminine. that we could use the masculine form of adjectives,
But some third declension adjectives have three forms WITHOUT ANY NOUN. We then supplied some
in the nominative singular. Such as: acer, acris, acre in noun in English-such as people, or men. Now we find
today's vocabulary. What then?-no real difference--it that we can do the same with .the neuter form of an
behaves just like fortis everywhere except in the nomina adjective: therefore
tive singular feminine, for which there is the special form bonum means a good thing
acris. Other forms work just as if it were: acer, acre-to bonus means a good man
match: fortis, forte. boni means good men
Still other third declension adjectives have only one bona means good things
form in the nominative singular: ferox is an example. The possibilities are numerous-but all easy to follow:
That one form serves for all three genders. How do we
decline it? Just use our rules and we cannot miss: the
objective singular masculine and feminine will be:
EXERCEAMUS Nos
ferocem-but the neuter will be ferox ( same as nomina
tive). Similarly for the objective plurals: feroces and Watch for pluperfect "had" patterns.
ferocia ( which are also, in this instance, nominatives). Hannibal habuit odium acre contra Romanos. Romani
But to make it easy, let us write it all out: vicerant Carthaginem in primo hello Punico. Ergo
Carthaginienses fer6ces fuerunt. In primo hello, Punici
Singular Plural
fuerant boni mflites. Hannibal venit cum exercitu trans
Norn. ferox ferox fer6ces fer6cia montes. Milites voluerunt aurum multum accipere.
Obj. fer6cem ferox fer6ces fer6cia Hannibal promfserat multum aurum. Ergo milites laeti
Abl. fer6ci fer6ci fer6cibus fer6cibus fuerunt quando ceperunt Saguntum. Exercitus Ro
manus venit contra Hannibalem. Senatus misit mflites
Therefore there are three types of third declension egregios. Milites egregii fortitudine fuerunt. In primo
adjectives-but there is no real difficulty, for the dif bello Punico mflites Romani fuerant in navibus-nunc
ferences come only in the nominative singular: they may sunt in Gallia. Sed non potuerunt invenfre Hannibalem
have one, two, or three forms for the nominative in Gallia. Quia Hannibal venerat ad Alpes. Hannibal
singular. fecerat vias multas in rupe ardua. Mflites posuerant
acetum in rupe. Elephanti laeti fuerunt-elephanti non
IN THE VOCABULARY WE SHALL GIVE THE voluerunt remanere in Alpibus. Elephanti amaverunt
ONE, TWO, OR THREE FORMS OF THE NOMI Africam. Elephanti timuerunt ignem. Sed mflites non
NATIVE SINGULAR, FOLLOWED BY THE AB timuerant ignem. Agnus albus non amavit ignem.
LATIVE SINGULAR OF THESE THIRD DECLEN Horatius non amavit ignem. Ignis ceciderat in pontem
SION ADJECTIVES. -et Horatius cecidit in aquam. Columbus non odit
Isabellam. Isabella dederat pecuniam et naves. Maria
PLUPERFECT TENSE (TIME): How do we say: He had non odit agnum album: agnus albus venerat in scholam
come? Very easy. Just take venit, which means: he cum Maria. In schola Marfa vfderat Marcum. Marcus
came, he has come, and change the -it to -erat. And, by non odit Mariam. Et Maria non odit Marcum.
using -erant, we get: They had come:
venerat-he had come venerant-they had come.
ENGLISH TO LATIN
We can make this change on any verb. We call it the
pluperfect or past perfect tense (time). It is one notch 1. Marcus saw the fierce soldiers. 2. The battle was
farther in the past than the perfect ( dixit). sharp. 3. He came with brave men.
27
Circuluslatinus.org
LE CTIO DECIMA QUARTA
SUMMARY: After crossing the Alps, Hannibal won a small victory over Scipio at the
Ticinus river. Sempronius then took command for the Romans. Sempronius was
rash and impatient, and Hannibal knew it; he made a trap. He fed his men early,
and sent horsemen across the Trebia river to entice the Romans over. The Romans
had not eaten-they went through cold water, and then tried to fight. Other
Carthaginians came up behind them. Hannibal nearly wiped out the Roman army.
You will soon learn to recognize certain patterns in the captus. Bellum est gestum in Gallia. Milites expulsi non
parts of verbs: note especially how many run: -are, fuerunt laeti.
-avit, -atus. And a fair number have: -ire, -ivit, -itus. Marfa est amata. Maria etiam amavit Marcum. Mar
Pick out all examples of these kinds in the list. It is worth cus amatus est a (by) Marfa. Marfa amata est a Marco.
while. Ge6rgius Washington amatus est a Statibus Foeder
atis Americae. Cincinnatus amatus est a cfvi bus Ro
manis. Cincinnatus Romam servavit consiliis bonis.
NuNC EXERCEAMUS Nos Roma servata est a Cincinnato. Pax non promissa est ab
Pick out "has been" or "was" patterns. Hannibale. Hannibal promisit odium aeternum et bel
lum. Bellum gestum est ab Hannibale. Hannibal non
Romanus exercitus victus est. Columbus missus est in captus est a Romanis.
Americam. Agnus albus non est missus in scholam.
Sed agnus venit in scholam. Maria est missa in scholam.
ENGLISH TO LATIN
Porci non sunt missi in scholam. Pecunia p6sita est in
naves. Pecunia accepta est. Galli expulsi sunt e terra 1. The Punic army was sent into Gaul. 2. Much gold
Romana. Bellum est promfssum. Hannibal non est was found. 3. The horsemen were heard.
30
Circuluslatinus.org
LECTIO DECIMA QUINTA
De participiis passivis
SUMMARY: The year after Trebia, Hannibal beat Flaminius. Flaminius did not
think Hannibal would cross the Apennines in the spring. But Hannibal did it, and
came between Flaminius and Rome. Flaminius pursued, and Hannibal led him
through a narrow pass by Lake Trasimene into a trap. The Roman army was
annihilated.
VOCABULARIUM foro, hie parvus porcus auditus est: Dixit enim: oui!
Learn the parts of the first seventeen verbs listed in Cincinnatus est creatus Dictator. Sed Cincinnatus non
Lesson 14. v6luit esse Dictator. Multa (many things) dicta sunt a
Cincinnato. Multa dicta sunt a senatu Romano. Sed
NUNC COGITEMUS Cincinnatus etiam fecit multa et magna. Multa et magna
facta sunt a Cincinnato. Cincinnatus fuit magnus forti
Nothing really new today. Let us digest what we learned tudine et consiliis.
in the last lesson. But we might notice the new meaning Tarquinius expulsus est a Romanis. Tarquinius v6luit
we can get from the preposition a, ab: when we use it remanere in urbe-sed non acceptus est. Pecunia non
with one of these passive forms, it means by. We have est habita a Columbo. Sed pecunia est habita ab Isa
already seen many samples: e.g., Exercitus victus est ab bella. Isabella dedit multas naves bonas. Horatius stetit
Hannibdle: The army was conquered by Hannibal. in ponte Romano. Pons factus est a Romanis. Sed ignis
est iactus in pontem. Et pons cecidit in flumen. Romanos
NUNC EXERCEAMUS Nos
exercitus venit in insidias ad Lacum Trasimenum.
Watch for dixit quod and perfect passive "has been" Hannibal vicit Romanos insidiis. Multi Romani iacti
patterns. sunt in lacum. Exercitus Romanus audftus est ab Hanni
Marcus victus est a Marfa. Marcus enim amavit Ma bale. Sed exercitus Punicus non est audftus a Romanis:
dam. Marcus dixit quod Marfa fuit agna parva. Dixitne Punici enim fuerunt in insidiis. Multa bona consflia
Maria baa? Non. Et Maria etiam dixit quod Marcus fuit facta sunt a senatu Romano. Multi Ill11ites fer6ces
agnus parvus. Maria _amata est a Marco. In schola, fuerunt in exercitu Punico. Hannibal et elephanti de
parvus agnus albus auditus est: dixit enim: baa. Et in scenderunt gradibus. Elephanti non fuerunt animalia
31
Circuluslatinus.org
parva. Elephanti fecerunt itinera magna-venerunt Ge6rgius Washington iacere pecumam trans flumen
enim trans Alpes cum Hannibale. Potuftne Hannibal Potomac? Otique-senatus enim Americanus p6tuit
iacere elephantum trans Alpes? Non. Hannibal fuit vir etiam iacere pecuniam trans Oceanum Atlanticum.
fortis. Fuit etiam imperator fortis. Sed etiam imperator
fortis non p6tuit iacere elephantos. Sed Hannibal p6tuit
ENGLISH TO LATIN
iacere agnum in flumen. Et etiam p6tuit iacere alia
animalia. 1. Cincinnatus was asked to come. 2. Marcus seemed
Mohammed v6luit montem venfre-sed moos non (i.e., was seen-passive of videre) to love Mary. 3. The
venit. Ergo Mohammed venit ad montem. Potuftne legend was written.
32
Circuluslatinus.org
LECTIO DECIMA SEXTA
SUMMARY: After the disaster at Lake Trasimene, Q. Fabius Maximus was made
Dictator. He knew he dare not risk a pitched battle, and contented himself with
small operations. This policy was unpopular: he was labeled "The Delayer." The
next year two consuls were elected instead of Fabius. If we may believe Livy (not
clear) Paulus favored the policy of Fabius-Varro did not. Hannibal, since they
commanded on alternate days, waited for Varro's day, and enticed him into battle
at Cannae. The result was another disaster, one of the worst in Roman history.
Postquam exercitus Romanus victus est ad Lacum Trasimenum, vir mag statim-at once
nus creatus est Dictator Romanus: Quintus Fabius Maximus. Fabius vidit expectare-wait
quod non p6tuit vincere Hannibalem statim. Ergo Fabius v61uit expectare. vocavit-called
Quia Fabius semper v6luit expectare, Romani dederunt novum nomen: Cunctator-delayer
vocaverunt Fabium "Cunctat6rem." Romani non viderunt quod Fabius elegit-elected
bonum faciebat ( was doing). Sed necesse fuit expectare. Hannibal v6luit scriptor-writer
pugnare magnam pugnam cum exercitu Romano. Cives Romani voluerunt clarus-clear
magnam pugnam cum Hannibale. Sed bonum fuit expectare. Fabius v6luit secundum-according to
vincere consilio bono. Fabius ergo expectavit. Fabius non pugnavit. Sed alternus-alternate
cives Romani non amaverunt expectare. Dixerunt: Fabius non est bonus iterum-again
imperator.
Ergo pr6ximo anno (217 BC) elegerunt duos (II) c6nsules: Lucium
Aemilium Paulum, et Gaium Terentium Varr6nem. Non iam habuerunt
Fabium Dictat6rem. Scriptor Romanus, Livius, dixit quod Aemilius
Paulus non v6luit pugnare cum Hannibale, sed Varro v6luit pugnare.
Dixitne Livius veritatem? Non est clarum. Sed, secundum Livium, Hanni
bal v6luit pugnare--et Hannibal scivit quod Paulus non v6luit pugnare,
sed Varro v6luit. Paulus et Varro fuerunt imperatores in alternis diebus.
ltaque, quando Varro fuit imperator, Hannibal paravit ad pugnam. Et
Varro fecit pugnam cum Hannibale. Sed Hannibal fuit imperator bonus.
Et Varro non fuit imperator bonus. Ergo Hannibal iterum vicit Romanos.
Pugna facta est ad Cannas.
Circuluslatinus.org
multis bellis. Cato fuit ferox contra Carthaginem. Cato frigida fuit. Malum est esse in aqua frigida. Sed etiam
dixit quod necesse fuit vincere Carthaginem. malum est esse in aqua calida (hot).
Carthago habuit magnam potestatem in marl. Car
thago fuit fortis navibus. Sed Roma fuit fortis exercitu
magno. In primo hello Punico Roma vicerat Carthagi ENGLISH TO LATIN
nem. Sed in hello Punico secundo Carthago fere vicit
Romam. Roma fere victa est ab Hannibale. Milites 1. Hannibal was conquered by the Romans. 2. But he
Punici fuerunt in insidiis. Romani venerunt in insidias. had conquered the Romans in many battles. 3. Han
Romani iacti sunt in lacum-lacus frigidus fuit. Aqua nibal was a brave general.
34
Circuluslatinus.org
LECTIO DECIMA SEPTIMA
De ablativo absoluto
SUMMARY: Hannibal remained at the height of his power for two or three years after
Cannae. But then Rome began to have successes. Marcellus took several cities. Scipio
was especially outstanding. After some victories in Spain, he was made consul. He
wanted to carry the war into Africa. The senate agreed if he would pay the troops.
He went and also obtained the help of Masinissa, king of Numidia. They cut off
Carthage from food supplies. Carthage recalled Hannibal. Scipio defeated him at
Zama. The war came to an end.
Postquam victi sunt ab Hannibale ad Cannas, Romani non habuerunt vic maximus-greatest
t6rias magnas per tres (III) annos. Sed post tres annos Marcellus factus nihil6minus-nevertheless
est consul Romanus. Marcellus cepit aliquas (some) urbes. Sed Scipio pro-for
Africanus fuit maximus imperator Romanus in ultimis annis. Scipio navigavit-sailed
enim vicit exercitum Punicum in Hispania. Post vict6rias in Hispania, auxilia-reinforcements
Scipio nihil6minus v6luit mittere exercitum in Africam. Ergo senatus interclusit-cut off
Romanus non v6luit mittere exercitum Romanum in Africam. Quidam frumentum-grain
(certain) senat6res dixerunt: "Non est necesse mittere exercitum in vocavit-cal/ed
Africam: Hannibal enim, maximus imperator Punicus, est in Italia." Sed
Scipio nihil6minus v6luit mittere exercitum in Africam. Ergo senatus
dedit potestatem mittere exercitum in Africam. Sed non dederunt pecu
niam pro exercitu. Ergo alii Romani pecuniam dederunt pro expediti6ne.
Scipio p6suit milites in naves, et navigaverunt in Africam multis navibus.
In Africa fuit rex Masinissa. Masinissa fuit rex Numidiae (of Numidia).
Masinissa dedit auxflia. Scipio et Masinissa intercluserunt Carthaginem a
frumento. Ergo Carthago pacem rogavit. £tiam Hannibalem in Africam
revocaverunt. ltaque Hannibal et exercitus Punicus venerunt rursus in
Africam. Hoc facto (this having been done) Carthaginienses pacem non
servaverunt.
Sed Scipio fuit imperator magnus. Scipio vicit Hannibalem in pugna
ad Zamam. Ergo pax facta est. Roma vicerat Carthaginem in hello Punico
secundo. Carthago dedit multam pecuniam et multas naves.
Circuluslatinus.org
participle expulso becomes: having been expelled. are easy when you get used to them. Do it now. And
That is crude-but the HAYING BEEN formula is therefore-
a good way to start, to get the sense.
Please memorize a sentence containing an ablative
EXERCEAMUS Nos
absolute, and its English translation-you may take
the one just given, or make up one of your own. But if Find the ablative absolute patterns.
you memorize one, it will serve as a pattern. Pace facta, milites venerunt in urbem. Romanis victis,
Now that starting translation is too crude-and be Carthaginienses laeti fuerunt. Hannibale viso, Fabius
sides, we said that the Romans at times were men after non v6luit pugnare. Agno viso, porci dixerunt: oink.
the heart of a Scotch telegrapher-so-we can expand Urbe capta, Marcellus misit legatos ad Fabium. Bello
that cramped, crude translation. We have quite a choice: gesto, pax rursus venit. Pecunia iacta trans flumen Po
1. When (or after) the king was expelled, the Ro tomac, Ge6rgius Washington laetus fuit. America in
mans fought. venta, Columbus accepit aurum multum. Fabio rogato,
2. Because (or since) the king was expelled, the legati venerunt rursus in senatum. Roma servata, Cin
Romans fought. cinnatus v6luit venfre in agros. Frumento in naves
3. Although the king was expelled, the Romans p6sito, Columbus navigavit in Americam. Porcis captis,
fought. milites cibos habuerunt. Agno ex schola expulso, Mar
4. If the king was expelled, the Romans fought. cus laetus fuit: non enim amavit audfre: baa. Amavit
You will find it pays richly to memorize a complete set videre Mariam. Militibus paratis, Fabius iter fecit. Baa
of sentences like the above-or at very least, to memo Baa dicta, agnus laetus fuit. Scipione misso in Africam,
rize the words in italics: when, after, because, although, senatus accepit pacem. Sagunto capto, milites Punici
and if. acceperunt aurum multum.
But there is a fifth type of expansion-not ordinarily
necessary to know, but very often handy. In it, we make
ENGLISH TO LATIN
an independent clause out of the absolute and join it to
the rest of the sentence by the word and. I. Columbus sailed into the new world. 2. Carthage
For example: has been cut off from grain. 3. Masinissa received
5. The king was expelled AND the Romans fought. much gold. 4. Much gold having been received, the
N.B. These principles on the ablative absolute are ex soldiers were glad. 5. Although the Romans were con
tremely important--almost every page of a regular quered, Hannibal was not glad. 6. Because grain had
Latin author will have at least one such absolute. They been received, the men called the general.
36
Circuluslatinus.org
LECTIO DECIMA OCTAVA
De casu possessivo
SUMMARY: The second Punic War left Rome the greatest power in the Mediterranean
world. But Rome still had many wars-wars with Macedonia, and with Antiochus,
king of Seleucia. But other powers learned to fear Rome. Thus, when Antiochus IV
invaded Egypt, a Roman senator, Popilius, ordered him out. Antiochus asked time
to consider. Popilius drew a circle about him in the sand and demanded an immediate
answer before leaving the circle. Or again, a mere order from Rome stopped
King Prusias of Bithynia from taking Pergamum.
3. 4. 5.
VOCABULARIUM civis civium senatus senatuum diei dierum
deliberare, -avit, -atus antequam (conjunction)
deliberate before
discedere, -cessit, circum (with objective) So--agni means either: the lamb's or of the lamb.
-cessurus-depart around Notice that we have given two words as samples for
iubere, iussit, iussus arena, a-sand �he third declension. In the singular, both have -is. But
order resp6nsum, o-answer in the plural, one has -um, and the other has -ium. Why
so? It depends on the ablative singular. Those nouns
that have ablative singular in -i ( and adjectives too)
NuNC COGITEMUS will have the -ium possessive plural.
POSSESSIVE CASE: The possessive case is the "of" case, Those that have the ablative singular, in -e, will have
or the" 's" case. All Latin nouns have endings for the only -um in the possessive plural. Simple isn't it. And
possessive case. We form it by substituting the possessive gender makes no difference-all three genders in the
endings for the ablative singular endings, thus: third declension use the same endings for the possessive,
1. 2. 3. making, of course, the distinction of -um and -ium ac
nautae nautarum agni agn6rum legis legum cording to the ablative.
37
Circuluslatinus.org
Now, we already saw that neuters in the third declen Sed in schola fuit etiam alius agnus Mariae-hic agnus
sion that have -i in the ablative singular, have -ia for non dixit baa. Marcus enim fuit etiam agnus Marfae
nominative and objective plurals--now we note that Marfa enim vocavit Marcum agnum parvum. Marfa
the very same nouns have -ium for possessive plurals. visa, Marcus laetus fuit. Marcus amavit Mariam.
The -i's have it! Marcus fuit amator Mariae.
As to adjectives, they use the same declensions as the In diebus Horatii, Romani fuerunt fortes. Sed etiam
nouns. That is, bonus type adjectives will use the endings fuerunt fortes in diebus Popfli-Popilio audfto, Antf
Masculine Neuter ochus discessit ex Aegypto. Rex Antfochus fecit iussa.
Feminine
-a -orum Popflius enim habuit potestatem senatus Romani. Sen
-i -orum -ae -arum
atus Romanos magnam potestatem habuit. Etiam potes
As to third declension adjectives, since practically all tas exercitus Romani fuit magna. Et potestas tribun6rum
have the ablative singular in -i, we may say that the plebis fuit magna. Tribuni plebis fuerunt viri fortes.
possessive forms of those adjectives are: -is and-ium. Potestas patrici6rum fuit magna. Sed patdcii non sem
But some of these possessive endings are duplicates per fecerunt bona. Ergo plebs v6luit discedere ab urbe.
of endings of other cases! Thus nautae could be either Legati patrici6rum venerunt ad plebem. Rogaverunt
possessive singular or nominative plural. And similarly plebem venire rursus in urbem. Sed plebs non v6luit
agni could be either possessive singular or nominative venire antequam potestatem acceperunt. Ergo patricii
plural. The way possessive patterns are used will soon dederunt tribunos plebis. Tribunis acceptis, plebs venit
tell us how to distinguish them. It is not nearly so hard in urbem.
as in English, where almost all endings duplicate. Popflius dixit quod necesse fuit audfre resp6nsum
Antfochi statim. V6luit audire resp6nsum Antiochi
PARTICIPLES USED AS NOUNS: Notice the last sentence antequam Antfochus veniret (should come) ex circulo
in the story above: necesse fuit facere iussa. in arena. Popflius accepit resp6nsum Antiochi statim.
That word iussa is the neuter nominative-objective Antiochus statim discessit ex Aegypto. Noone potestas
plural of the participle of iubere. Now-we found that Roman6rum fuit magna? In Aegypto fuit frumentum
bona could mean good things; similarly, iussa can mean multum. Antfochus v6luit habere frumentum Aegypti
ordered things. Therefore, facere iussa means to do the -sed Romani etiam voluerunt habere frumentum
things ordered. Aegypti.
38
Circuluslatinus.org
LECTIO DECIMA NONA
SUMMARY: Marcus Porcius Cato ended every speech in the senate with the words,
"Carthage must be destroyed." Rome feared Carthage, since Hannibal had almost
ruined Rome. And they hated Carthage. The senate began to believe Cato. Carthage
made war on Masinissa without Roman permission, a violation of the treaty. Rome
sent legates to demand that Carthage lay down her arms. Carthage complied. (Con
tinued tomorrow)
Marcus P6rcius Cato fuit vir fortis. Seel Cato odit Carthaginem. Roma iam facile-easy
vicerat Carthaginem in primo et in secundo bellis Punicis. Sed Hannibal odisse-to hate
fere vicerat Romam. Ergo multi Romani timuerant Carthaginem. Hanni habere orati6nem-
bale victo, Romani timuerunt etiam victam Carthaginem. Quia timuerunt to give a speech
Carthaginem, et quia Hannibal fere vicerat Romam, facile fuit odisse omnis-all, every
Carthaginem. Cato ergo odit Carthaginem. Cato fuit censor Romanus. finis, -end
Cato etiam habuit orati6nes multas in senatu Romano. Cato dixit multa delere-to destroy
in senatu Romano contra Carthaginem, etiam contra Carthaginem victam. saepe-often
In fine omnis orati6nis, Cato semper dixit: necesse est delere Carthaginem. debuit-ought
Ergo senatus Romanus saepe audivit: necesse est delere Carthaginem. licentia-permission
Catone saepe audito, etiam senatus dixit: necesse est delere Carthaginem. sine-without
Carthago fecit bellum cum Masinissa, rege Numidiae. Sed Carthago non dep6nere-lay down
debuit facere bellum in Africa sine licentia Roman6rum. Carthago non arma-arms
v6luit facere bellum. Sed Masinissa fuit malus. Fere necesse fuit gerere
helium cum rege Numidiae. Ergo Carthaginienses fecerunt helium.
Romanus senatus audivit quod Carthago fecerat bellum sine licentia
Roman6rum. Ergo senatus dixit: necesse est delere Carthaginem. ltaque
senatus misit c6nsules cum exercitu ad Carthaginienses. C6nsules dixe
runt: senatus Romanus iussit Carthaginienses dep6nere arma. Consulibus
auditis, Carthaginienses fecerunt iussa. Timuerunt enim potestatem
Romae.
(Continued tomorrow-continuabitur eras.)
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM
NOMINATIVE, OBJECTIVE, AND ABLATIVE OF Ille:
debere, debuit, debitus dep6nere, -p6suit, The forms of ille are almost all like bonus, bona, bonum:
owe, ought -p6situs-put down
delere, delevit, deletus saepe-often Masculine Feminine Neuter
destroy sine ( with ablative) Norn ille illi illa illae illud ilia
-without Obj. ilium illos illam illas illud ilia
facilis, facile, i-easy Abl. illo illis ilia illis illo illis
bonus finis, e(poss. pl.-ium)-end
omnis, omne, i-all, every
magna oratio, -i6ne-speech
orati6nem habere-give a speech
39
Circuluslatinus.org
Where does i/le differ from bonus? Only in three Ubi est ille agnus albus? Ille est in schola. Sed non
forms (of those given)-i/le, nominative singular mas debuit venire in scholam. Marcus non amavit agnos in
culine and illud (twice)-nominative and objective schola-Marcus amavit Mariam in schola. Ille dixit
singular neuter. So-out of the whole table, we have quod ilia est agna parva. Dixitne Marcus veritatem?
really only two forms to learn. In fact, if we learn the Omnes pueri in schola viderunt Marcum et Mariam.
top row of singulars: ille, ilia, illud-we have it. For the Sed non viderunt porcos in schola. Porci fuerunt in foro.
first of the odd forms, ille, is in that list. And the second, Illi porci dixerunt: oink. Cur (why) dixerunt porci
illud, is also in that list. The third is only a repetition .of illud? Ouia non potuerunt dicere baa. Marcus dedit fru
the second, according to the rule that nominative and mentum pro agno Mariae.
objective are the same in neuters. Not much to learn! Illi reges fuerunt boni. Senat6res Romani sunt boni
What does ille mean? It can serve as an adjective: consiliis. Omnes senat6res habuerunt orati6nes in se
ille vir-that man natu. Agnus albus audivit illas orati6nes. Sed agnus non
illud bellum-that war dixit baa in senatu. Agnus v6luit esse bonus. Ergo illi
It can serve as a noun (pronoun) : senat6res amaverunt agnum.
ille-he, that one Cato in senatu dixit quod necesse fuit delere Cartha
illa-she, that one ginem. Ergo Carthago venerat ad finem. Finis dierum
illud-it, that thing Carthaginis venerat. Carthago deleta est. Hannibal non
p6tuit servare illam urbem. Rex Bithyniae non p6tuit
In the plural:
servare Carthaginem. Rex Bithyniae non p6tuit stare
illi-those men. contra potestatem Roman6rum. Debuit facere iussa.
40
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA
Nihil novi hodie-veteribus studeamus
SUMMARY: After the Carthaginians had laid down their arms, the Roman legates
announced that the senate ordered the destruction of the city: they would be per
mitted to rebuild, but it must be ten miles inland. This meant ruin for a mercantile
city. So Carthage, without arms, resisted. The siege lasted three years. Women gave
their long hair to make ropes for catapults. But it was hopeless. At last the city fell
a blot on Rome's record. In the same year they also destroyed Corinth-the site was
desolate for a century.
Heri audfvimus de prima parte belli Punici tertii. Marcus P6rcius Cato heri-yesterday
saepe in senatu Romano dixerat: necesse est delere Carthaginem. Carthago audfvimus-we heard
fecerat bellum cum Masinissa, rege Numidiae. Bello facto, senatus Ro pars-part
manus mfserat c6nsules ad Carthaginienses. C6nsules iusserant illos de quid-what?
p6nere arma. Consulibus auditis, Carthaginienses deposuerant arma. licet-it is permitted
Sed quid dixit senatus Romanus? Postquam viri Carthaginis deposue aedificare-build
runt arma, senatus dixit: necesse est delere Carthaginem. Licet aedificare femina-woman
novam urbem-sed non ad mare. Carthaginienses boni mercatura fuerunt f6rtiter-bravely
-necesse est habere urbem ad mare. Ergo Carthaginienses, sine armis, capfllus-hair
bellum gesserunt cum Romanis. Bellum factum est in anno centesimo caput-head
quadragesimo nono (149) ante Christum. Per tres (Ill) annos Carthagi catapulta-catapult
nienses f6rtiter pugnaverunt. Feminae Carthaginienses etiam dederunt nihil-nothing
capfllos capitis pro catapultis. Etiam feminae Carthaginienses fortes lacessere-harass
fuerunt. Sed non potuerunt vfncere Romanos. Romani enim multi fuerunt. e6dem ( abl. )-same
Romani bona arma habuerunt. Carthaginienses non habuerunt bona
arma: omnia arma dederant Romanis. Non fuit facile pugnare sine armis.
Ergo Romani deleverunt Carthaginem. Nihil illius (of that) urbis re
mansit--omnia deleta sunt. Romani mali fuerunt. Non debuerunt delere
Carthaginem. Masinissa etiam malus fuit. Non debuit lacessere Carthagi
nem.
E6dem anno, Romani etiam deleverunt Graecam urbem, Corinthum.
Nemo remansit in illo loco per centum (JOO) annos.
42
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA PRIMA
Tiberius Gracchus fuit patrkius nativitate. Sed motus est miseric6rdia pro natfvitas-birth
pauperibus. Viri enim pauperes multi fuerunt in urbe Romana. Illi paupe motus-moved
res habuerant agros. Pauperes non potuerant remanere in agris. Habuerant miseric6rdia-pity
enim parvos agros. Sed divites habuerunt magnos et multos agros. Divites divites-the rich
habuerunt multos servos. Servi non acceperunt pecuniam pro lab6ribus. servus-slave
Ergo pauperes non potuerunt tenere agros suos. Pauperes venerunt in labor-work
urbem. Sed etiam in urbe fuerunt multi servi. Pauperes non voluerunt esse tenere-hold, keep
servi. Sed fere nihil acceperunt pro lab6ribus in urbe. Et fere nemo v6luit suus-one's own
conducere illos. conducere-hire
Tiberius Gracchus ergo v6luit dare agros pauperibus (to the poor). prop6suit-proposed
ltaque prop6suit legem novam in senatu. Sed senat6res non amaverunt re vera-real/y
novam legem. Per legem novam enim senat6res debuerunt dare partem erant-were
agr6rum su6rum pauperibus. Non omnes agri senat6rum re vera erant comitia tributa-popular
agri senat6rum. Senat6res enim tenuerunt etiam multos agros publicos. assembly
Illi agri re vera non erant agri senat6rum--erant agri publici. Sed senat6res quidam-certain
non voluerunt dare illos agros pauperibus. Quia senat6res non voluerunt turba-mob
novam legem, Gracchus venit in comitia tributa. Plebs in comitiis tributis interfecit-kil/ed
voluerunt habere novam legem Gracchi. Gracchus etiam fecit multa alia
quae (which) senatus non amavit. Ergo quidam senat6res fecerunt turbam.
Illa turba interfecit Tiberium Gracchum.
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM
NOMINATIVE, OBJECTIVE, AND ABLATIVE OF H1c:
erant-were miseric6rdia, a-mercy, Hie is the mate to ille. Ille means that; hie means this.
interfkere, fecit, fectus pity The forms of hie are almost as easy:
kill servus, o-slave
movere, movit, motus senator' ore, magnus Masculine Feminine Neuter
move senator
Norn. hie hi haec hae hoc haec
prop6nere, p6suit, suus, a, um-one's own, his,
Obj. hunc hos bane has hoc haec
p6situs-propose hers, its, theirs
Abl. hoc his hac his hoc his
tenere, tenuit, tentus verus, a, um-true; re vera
hold, keep in truth, really
The factor that confuses the picture somewhat is the ad
multus labor, lab6re
dition of the letter c to some of the endings. Without that,
work, suffering
we could easily see that hunc and hanc once had -um and
43
Circuluslatinus.org
-am. And the ablative singulars hoc and hac are obvious, They could not keep their (someone else's ) fields
without the c. use eius, etc.
But we must admit that the three nominative singular
forms: hie, haec, hoc, are just plain odd, as is also the NUNC EXERCEAMUS Nos
neuter plural haec. But we will not find it difficult-hie
is such a common word, even for the most sober Roman, Hie vir est pater Columbi. Ille vir est pater Marfae. Ubi
that we shall soon find ourselves used to it. est Marci pater? Marcus in schola est: Mariam videre
v6luit. Ergo cum agno albo in scholam venit.
PLUPERFECT PASSIVE: We know how to say: He was Gracchus novam legem prop6suit, sed senat6res bane
conquered or has been conquered-we use the last part legem non amaverunt. Plebs novam legem amavit. Hoc
of the verb with the words est or sunt. If we want to say: est verum. Senat6res dixerunt quod non voluerunt dare
He had been conquered, we use erat or erant. Thus: agros suos pauperibus. Sed re vera non omnes agri fue
runt agri senat6rum. Quando senat6res de agris "suis"
1. Romanus exercitus victus erat. dixerunt veritatem non semper dixerunt. Multi agri
The Roman army had been conquered. re vera fuerunt agri publici. Haec veritas est. Ergo
2. Multi milites interfecti erant. senat6res agros publicos tenere non debuerunt. Hos
Many soldiers had been killed. pauperibus dare debuerunt. Nova lex iussit senat6res
Recall that in making the pluperfect active, we also dare agros publicos pauperibus. Quidam (certain) sena
used erat and erant-but in the active they became end t6res fuerunt viri mali-Tiberium Gracchum interfece
ings, not separate words: e.g., vicerat, vicerant. runt. Hie enim novam legem prop6suit. Ubi sunt Marfa
et Marcus? Hie in schola est. Sed illa in schola non est.
Suus: Recall the sentence in the story: Illa agnum invenire v6luit, sed non p6tuit. Agnus enim
Non potuerunt tenere agros suos. in schola cum Marco fuit. Ergo Maria debuit venire ad
They were not able to keep their fields. agnum suum parvum. Columbus naves suas amavit. Ad
Americam illis navigavit. Fuitne nemo in America in
Suus may mean: his own, her own, their own (in the diebus Columbi? Non. Primi Americani fuerunt in
plural), etc. The word own need not be used, but suus America illis diebus. America inventa, Columbus illos
really means that. "lndos" vocavit. Sed Indi in India, non in America fue
But if the expression "their fields" meant runt. In America est Indiana. Suntne Indi in Indiana?
not-their own fields Quid v6luit Columbus invenire? lndiam invenire v6luit.
but-someone else's fields (e.g., the senator's fields) Quid v6luit agnus in schola invenfre? Mariam videre
then we could not use suus. We would need a different v6luit. Etiam cibum accipere v6luit. Cibi non erant
word, which we shall see later. (In case you are curious, habiti ab agno.
it is: eius for the singular, and e6rum for the plural-but
those words are not adjectives, they are possessive forms ENGLISH TO LATIN
of a pronoun. So, they do not agree in gender, number 1. That man has come. 2. What did he want? 3. He
and case as suus does. Of course, the gender of e6rum, wanted food. 4. Since Gracchus had been killed, the
earum, e6rum can change.) senators were able to keep the lands. 5. The lands of
Therefore: the senators were really large. 6. They had great suf
They could not keep their own fields-use suus ferings. 7. Many men were slaves of the patricians.
44
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA SECUNDA
SUMMARY: Gracchus had been guilty of some misdeeds, or at least, things contrary
to custom. But the murder of Gracchus showed that the senate was corrupt. The
case of Jugurtha showed it still better. Jugurtha had a right to one third of Numidia
but he killed one partner and expelled the other. The other, Adherbal appealed to
the senate. The senate, its palms probably greased, gave Adherbal the poorer part of
Numidia. Soon, after the siege of Cirta, Jugurtha killed Adherbal. This was an
outrage, but the senate stiII wanted to do nothing.
Diebus Tiberi Gracchi senatus Romanus corruptus erat. Tiberius ambi corruptus-corrupt
tiosus fuerat: fecit quaedam mala. Fecit quaedam etiam contra consuetudi quaedam-certain things
nem. Sed senatus non debuit interficere ilium. Hoc re vera monstravit consuetudo-custom
corrupti6nem senatus Romani. Erat etiam alius Gracchus, Gaius n6mine. monstravit-showed
Tiberio interfecto, Gaius non timuit. Hie etiam prop6suit legem de agris. praesertim-especially
Sed hie etiam non potuit contra senatum pugnare. Sed com'.iptio senatus audivimus-we heard
praesertim monstrata est in bello cum Iugurtha. filius-son
Audivimus de Masinissa, rege Numidiae. Filius Masinissae erat Midpsa. nepos-nephew
Quando Micipsa mortuus est ( died) Hiempsal et Adherbal debuerunt orientalis-east
accipere Numidiam. Hiempsal et Adherbal erant filii Midpsae. lugurtha occidentalis-west
erat nepos Midpsae. lugurtha debuit acdpere partem Numidiae, cum filiis melior-better
Micipsae. Sed Iugurtha interfecit Hiempsalem. Hiempsale interfecto,
Iugurtha expulit Adherbalem ex Numidia. Adherbal rogavit senatum Ro
manum mittere auxHium. Sed senatus dedit partem orientalem Numidiae
illi ( to him) et partem occidentalem Iugurthae ( to Jugurtha). Iugurtha
probabiliter dederat aurum: pars enim occidentalis erat melior.
Parte occidentali accepta, Iugurtha bellum fecit cum Adherbale. In
hoc bello, Iugurtha interfecit Adherbalem. Sed senatus Romanus voluit
nihil facere-probabiliter acceperant aurum ab Iugurtha. ( Continued to
morrow--continuabitur eras.)
Circuluslatinus.org
NUNC EXERCEAMUS Nos Sed Carthaginienses f6rtiter pugnaverunt. Non est facile
pugnare contra Carthaginienses. Hannibal enim, im
Look for present patterns. perator Carthaginiensis, est vir magnus.
Marcus scholam aedfficat. Marcus vult ( irregular pres Columbus ux6rem (wife) habet. Quid dicit uxor?
ent of v6luit-memorize please) videre Mariam in Vocatne illum "parvus agnus." Non. Uxor Columbi
schola. Agnus albus etiam vult habere scholam. Agnus habet magnam vocem (voice). Uxor Columbum vocat
in scholam venfre vult. Roma multas consuetudines porcum. Porcus enim rotundus est. Eratne Columbus
bonas habet. Nemo potest expellere agnum ex schola. rotundus?
Servus pecuniam non habet. Miles sine armis pugnare Hamilcar manum Hannibalis in altare ponit. Hanni
non potest. Habetne Columbus bonas naves? Otique, bal odium aeternum promittit contra Romam et Ro
Columbus habet illas. Columbus illis navigat. manos: fabula Romana dicit haec. Suntne haec vera?
Tiberius Gracchus novam legem prop6nit. Nova lex Verum est quod Hannibal helium cum Romanis gessit.
agros pro pauperibus dat. Senatus novam legem non Hannibal Romanos fere vicit. Sed Scipio Romam servat.
amat. Senatus Gracchum interffcere vult.
Horatius in ponte stat. Ignis in pontem cadit. Hora
ENGLISH TO LATIN
tius in aquam cadit. Sed Etrusci venfre in urbem non
potuerunt. I. Scipio prepares the soldiers. 2. Columbus is show
Quid vocat Marfa Marcum? Haec vocat illum "Agnus ing his ships. 3. Adherbal remains in the eastern part
parvus." Potestne Marcus dfcere baa? Hie parvus porcus of Numidia. 4. He is preparing an army. 5. The king
carnes bovfnas assas (see Lesson 2) habet. Hie parvus of Africa has many slaves. 6. The senate had received
porcus nihil habet. Hie parvus porcus: oui, oui! dicit. much gold from Jugurtha. 7. Since it has received gold,
Exercitus Romanus Carthaginem fortitudine vincit. the senate does not wish to fight against this man.
46
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA TERTIA
De tempore praesenti in persona tertia plurali
SUMMARY: The senate, probably bribed, did not wish to punish Jugurtha. But the
plebs forced war. The war was a sham, followed by a sham surrender. But soon
Jugurtha angered even the senate, by committing murder in Rome. War resumed,
but with little success. Finally the plebs elected Marius consul, and made him com
mander. Marius gave up the use of unwilling draftees-he got volunteers by promise
of lands and money. The army was thus more directly loyal to him than to Rome.
48
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA QUARTA
In Asia Min6re est terra parva, Pontus n6mine. Rex Ponti erat Mithra tempus-time
dates. Sed ille v6luit multas terras vincere. ltaque bellum movit cum aliis provincia-province
terris in Asia Min6re. Mithradates enim v6luit expellere Romanos ex Asia solum-only
Min6re. In hoc tempore, Romani provinciam habuerunt in parte occi infudit-poured
dentali Asiae Min6ris. Vocaverunt bane provinciam Asiam. Sed re vera calidus-hot
"Asia" erat solum pars parva Asiae Min6ris. Mithradates etiam interfecit guttur-throat
legatum Romanum in hac provincia. Mithradates dixit "Romani amant dubium-doubt
aurum." ltaque Mithradates infudit aurum calidum in guttur Romani. ingenium-abi/ity
Sine dubio necesse erat bellum habere cum Mithradate. Romani ergo pars-party
faciunt Sullam imperat6rem contra Mithradatem. Sulla fuerat legatus in dum-whi/e
exercitu Mari in bello Iugurthino. Sulla erat patricius nativitate, et vir abest-be absent
magni ingenii. Sulla non iam amat Marium: Marius est ex parte plebis. revocare-recal/
Sulla est ex parte senatus. amicus-friend
Sed Sulla factus est imperator contra Mithradatem. Sulla ergo discessit
ex urbe, cum exercitu magno. Dum Sulla abest ex urbe, tribunus plebis,
Sulpi'cius n6mine, prop6nit novas leges. Una (one) lex revocat Sullam et
facit Marium imperat6rem. Sulla audivit de nova lege. Ergo Sulla venit
rursus ad urbem cum exercitu suo. Sulla interfecit Sulpicium et multos
amicos Sulpici. Sed non p6terat invenire Marium.
( Continuabitur eras)
50
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA QUINTA
De tribus casibus pronominum: is et idem
SUMMARY: Marius bad escaped to Africa. After imposing bis will through the army,
Sulla went east. He fought the forces of Mitbradates in Greece-but also robbed
Greece of many treasures. He then went over to Asia and conquered Mithradates.
But the victory was not decisive. Sulla, however, was in a hurry to get back to Rome.
In his absence there had been more civil war and murder. On his return there was
more of the same.
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM Is, ea, id can serve either as a pronoun or as a demon
evadere, evasit, evasus- ibi-there strative adjective. As a pronoun it means: he, she, it.
escape inter (with obj.) The plural is they. As an adjective it means this, or that.
frangere, fregit, fractus between, among Its forms are not hard to learn:
break omnino-altogether,
[rapiunt], rapere, rapuit, at all, in all Singular
raptus-seize, snatch M. F. N.
Mithradates, e, malus-Mithradates Norn. is ea id
proelium, o-battle Obj. eum earn id
secundus, a, um-second, successful Abl. eo ea eo
vita, a-Ii/e
Plural
FAMILIES OF WORDS: Notice e-vadere in today's M. F. N.
vocabulary. It means: go out. Fore- orex-means out. Norn. ei(ii) eae ea
What would these mean: emittere, evenfre, evocare, Obj. eos eas ea
excludere, exp6nere, eicere (ex-iacere)? Abl. eis (iis) eis eis
51
Circuluslatinus.org
Which forms differ from bonus type adjectives? Only selves) amaverunt. Verus Romanus Romanos non in
two: is and id ( of course, the neuter nominative and terficit. Bel1um civi1e in terra sua non movet. Verus
objective are the same-but that is usual). Therefore, Romanus contra aJias nati6nes quando necesse est
if we memorize just the top three forms: is, ea, id-the pugnat, sed non contra Romam. Sed Su11a Marium non
rest is obvious. Isn't Latin easy? interfecit. Sul1a Marium interficere voluerat, sed non
What is the difference between is, ea, id, meaning this p6terat. Cur? Quia Marius non solum in Africam evasit
or that, and hie or ille? It is much weaker-it can't even --etiam ex hac vita evasit. Ergo Marius ex manibus
make up its mind whether to be this or that. Su1lae evasit.
Agnus a]bus non evasit ex manibus Mariae, sed in
IDEM: means "the same." Its declension is easy-just scho]am venit. Sed porci in scholam non venerunt:
add-dem to is, ea, id: agnus et porcus non sunt idem. Agnus <licit baa-por
cus <licit oink. Agnus etiam a]bus est, sed porci non albi
idem eadem idem sunt. Porci Juturn (mud) amant. Agni lutum non amant.
eumdem eamdem idem Vita porc6rum non facilis est-non semper habent
e6dem eadem e6dem carnes bovinas assas-debent esse in luto-debent fere
eidem eaedem eadem semper dicere oink-et postquam discesserunt ex hac
e6sdem easdem eadem vita, debent esse cibi pro nobis (us). Ergo Marcus motus
eisdem eisdem efsdem est miseric6rdia pro porcis. Ergo Marcus porcos amavit.
Sed amavit etiam Mariam. Erg6ne fuit Maria porcus?
Of course, we notice that we do not keep two d's. So we NON. Marfa, dicit Marcus, est agna parva. Estne agnus
do not write iddem-but idem. Nor do we ever say: proscriptus a Sulla? Non. Sulla enim non vult interficere
isdem, but idem. Sometimes eumdem is spel1ed: eundem. agnos; Su11a vult interficere Romanos.
Similarly, eamdem may be spel1ed: eandem.
ENGLISH TO LATIN
DANGER: It is dangerous to know a Latin word-take
our old friend secundus. We were never formaHy intro 1. The same men are coming. 2. Marcus saw him.
duced, but we have taken for granted it means second 3. There was war among the citizens. 4. Athough the
and it does. But sometimes an old familiar word may power of Mithradates had not been broken, SulJa re
have talents we do not dream of. Thus secundus can also turned to the city. 5. For Sulla feared Marius and
mean favorable or successful. So in Latin we have to wanted to kil1 many of Marius' friends. 6. Sulla also
watch even our friends. snatched many precious things from Athens (Athenis).
7. He then returned (venit rursus) to Italy in his ships.
NUNC EXERCEAMUS Nos
Recognize patterns when you meet them. SCRAMBLE EXERCISE
Urbibus captis, Sulla res preti6sas rapuit. Roma Su11a in urbem, quia Marium timuit, rursus venit. In
capta, Sulla multos cives interfecit. Cur (why) eos inter foro Romano, postquam SuUa urbem cepit, quotfdie
fecit? Quia amfci Mari erant. Amici SulJae pecuniam n6mina proscript6rum a Su1la sunt p6sita. Magna cum
dfvitum habere voluerunt. Sed Sulla et Marius viri ma]i trucidati6ne multi quia non erant amfci Su11ae sunt
fuerunt-re vera non Romam amaverunt: se (them- interfecti a SuHa.
52
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA SEXTA
De tribus casibus relativi pronominis: qui
SUMMARY: Sulla's proscription killed about 5,000. He also became Dictator for life.
He revised the constitution to strengthen the corrupt senate. He abdicated in 79
B.C., died in 78 B.C. Pompey had served well under Sulla. He got the title "the
Great." In 70 B.C. he was consul with Crassus-together they undid Sulla's work
on the constitution. After this consulate, Pompey won further fame in wars against
the Cilician pirates, Mithradates, Tigranes, and the Jews.
Sulla ergo et amici Sullae interfecerunt fere quinque millia civium Ro pauci-few
man6rum. Fecerunt haec in anno octogesimo secundo (82) ante Christum. maior-greater
E6dem anno, Sulla factus est Dictator. Cincinnatus fuerat Dictator per caecus-b/ind
paucos dies. Sulla amavit senatum, sed non amavit plebem. Ergo Sulla dictatura-dictatorship
fecit multas leges. Hae Jeges fecerunt potestatem senatus mai6rem. Sed titulus-title
Sulla non debuit facere potestatem senatus mai6rem. Senatus enim cor humflitas-humility
ruptus erat. Sed Sulla erat caecus. Postquam leges multas (multae ex eis quamquam-although
erant malae) fecit, Sulla Dictaturam deposuit in anno septuagesimo nono imperium-power, command
( 79). In anno septuagesimo octavo ( 78) discessit ex hac vita. pirata-pirate
In exercitu Sullae fuerat Gnaeus Pompeius. Is f6rtiter pugnaverat pro
Sulla contra amicos Mari. Pro his lab6ribus acceperat titulum "Magnus."
Pompeius enim humilitatem non amavit. Sed postquam Sulla discessit ex
hac vita, Pompeius fecerat nomen suum magnum multis bellis. Pompeius
etiam factus est consul anni septuagesimi ( 70). Crassus fuit consul
cum Pompeio. Crassus fuerat legatus Sullae. Sed Pompeius et Crassus,
quamquam fuerant amici Sullae, deleverunt fere omnes leges novas Sullae.
ftaque omnes lab6res Sullae ad nihil venerunt! Post hunc annum sep
tuagesimum ante Christum, Pompeius accepit alia imperia extraordinaria:
pugnavit contra piratas Ciliciae, contra Mithradatem, contra Tigranem,
et contra Judaeos.
Plural
VOCABULARIUM
M. F. N.
quamquam-although maior, maius, mai6re Norn. qui quae quae
caecus, a, um-blind greater Obj. quos quas quae
imperium, o-command, pauci, ae, a (plural forms Ab!. quibus quibus quibus
power only)-few
The only really strange forms are the top three: qui,
NUNC COGITEMUS quae, quod. The others are all familiar enough---0nly
difficulty is that they jump about the first three de
THE RELATIVE PRONOUN: qui, quae, quod means who, clensions. The feminine behaves, as a lady should,
which, that: mostly first declension only. But the men and animals
Singular change.
The ablative plural is third-quibus. The neuter
M. F. N. nominative and objective quod at least obeys the usual
Norn. qui quae quod neuter rule-as does the plural quae. Masculine plural
Obj. quern quam quod qui and quos are normal, as is ablative singular quo.
Abl. quo qua quo But quern is just plain odd, though not so bad as nomi-
53
Circuluslatinus.org
native singular qui. But, with only five words vocabulary Romanam capere v6luit. Mithradates erat rex qui mag
today, we can afford to memorize a bit. nam potestatem habuit. Sulla potestatem Mithradatis
frangere debuit, sed hoc non fecit. Sulla enim amicos
How Do WE USE THE RELATIVES? Some use relatives Mari, qui in urbe erant, punire v6luit. Sed non omnes
to borrow money-but notice these examples. amici mali sunt. Marcus enim habuit amicam quae
Marcus vidit Mariam, quae amavit agnum. habuit agnum qui habuit vellus (fleece) album. Marcus
Marcus saw Mary, who loved the lamb. erat amicus huius ( of this) amicae. Amica erat Maria.
Notice the gender, number and case of quae. It is nomi Marcus et Maria non mali fuerunt. Agnus non malus
native because it is the subject of amavit. But it is femi fuit ( quamquam venit in scholam-id quod non debuit
nine and singular because it refers back to Mary. We call facere). Et agnus habuit vellus quod non malum fuit
Mary the antecedent. And here is the principle: THE ( album fuit vellus). Ubi est legatus Romanus qui aurum
RELATIVE AGREES WITH THE ANTECEDENT IN GENDER calidum in guttur accepit? Ille non iam est in Asia. Auro
( masculine, feminine or neuter) AND NUMBER ( singu accepto habuit caput calidum et discessit. Sed non in hac
lar or plural) BUT NOT IN CASE ( nominative, objective, vita est. Vita enim non est bona quando vir aurum in
etc.). So, for practice, let's watch the use of the relatives gutture habet. Sed vir qui hoc fecit ( qui aurum infudit)
and antecedents below. est vir malus.
ENGLISH TO LATIN
EXERCEAMUS Nos
Look for agreement. I. He saw the general who fought with Mithradates. 2.
Few lambs come to school. 3. The pirates who seized
Marius Mariam amavit. Sulla Sullam amavit. Sed Caesar have been killed. 4. Those who hated Sulla were
Cincinnatus Romam, quae urbs bona fuit, amavit. killed by Sulla's men. 5. Pompey was the man whom
Pompeius, qui in exercitu Sullae fuerat, leges Sullae the pirates were not able to conquer. 6. Pompey re
delevit. Agnus, qui in schola erat, dixit: Maria est puella ceived great power by a new law. 7. Those who were
bona. Quid dixit porcus qui in foro erat? Dixitne oui blind were not able to see.
oui? Otique. Et vidit alium porcum, qui carnes bovinas
assas habuerat. Sed porcum qui habuit cames porcinas
SCRAMBLE EXERCISE
assas non vidit. Quia non est porcus qui habuit carnes
porcinas assas. Sulla multos Romanos interfecit. Sed is Nomen "Magnus" quia f6rtiter pugnavit accepit Gnaeus
qui multos alios interfecerat, non interfectus est. Pompeius. Etiam multa imperia extraordinaria, quia
Marius e manibus Sullae evasit. Marius in Africa erat. dux bonus erat, a senatu Romano accepit. Hoc modo
Asia est terra quae est minor quam (smaller than) contra piratas qui periculum in mari fecerant pugnavit.
Asia Minor. Quia Asia est provincia Romana quae in Etiam ludaeos, qui in terra sancta fuerunt, in imperium
parte occidentali Asiae Min6ris est. Mithradates Asiam Romanum idem Pompeius duxit (led).
54
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA SEPTIMA
SUMMARY: Caesar was born in 100 B.C. He learned from Marius' and Sulla's exam
ple how a strong man could seize power. He was on the side of Marius. He married
the daughter of Cinna, a Marian chief. Sulla ordered divorce-Caesar refused and
had to flee. When captured, friends managed to beg him off. Caesar went to the East.
Later, on another trip to Rhodes to study oratory under Molo, he was captured
by pirates. He paid the ransom and escaped. But before going to Rhodes, he took
other ships, captured the pirates, and crucified them all, as he had promised them.
Seel primo saeculo ante Christum fuerunt multi viri magni. Inter hos erat accidit-happened
Gaius Iulius Caesar. Caesar venit in hunc mundum in anno centesimo iuventus-youth
(JOO) ante nativitatem Christi. Bellum civile inter Marium et Sullam exemplum-example
accidit in iuventute Caesaris. Caesar erat ex parte Mari. Ex exemplo Mari didicit-learned
et Sullae, Caesar didicit quod vir audax cum exercitu p6terat capere Ro audax-bold
mam et facere 6mnia quae v6luit. Anno octogesimo tertio (83), Caesar duxit-led
duxit Corneliam, ffiiam Cinnae in matrim6nium. Cinna erat amicus Mari. (ilia-daughter
Sulla ergo motus est ira. Sulla iussit Caesarem relinquere bane ux6rem. Sed matrimonium-marriage
Caesar negavit. Necesse erat fugere ex urbe. Caesar ergo fugit in montes. relinquere-/eave
Sed inventus est ab amicis Sullae, et ductus est ad Sullam. Sulla v6luit uxor-wife
punire Caesarem. Amici Caesaris rogaverunt Sullam, et non punivit negare-say no, refuse
Caesarem. Sed Sulla dixit: "Multi Marii sunt in illo viro." fugere-flee
Seel Caesar non remansit in urbe. Postquam autem Sulla discessit ex hac autem-however
vita, Caesar venit rursus in urbem. Sed v6luit esse orator magnus. Ergo magister-teacher
navigavit ad insulam Rhodum, in qua erat magister magnus rhet6ricae ars-art
artis: Molo. Sed navis in qua Caesar erat capta est a piratis. Necesse erat pirata-pirate
dare multam pecuniam piratis (to the pirates) . Hoc modo Caesar evasit
ex manibus piratarum. Seel antequam navigavit ad insulam in qua Molo
erat, Caesar v6luit piratas punire. 1taque invenit naves alias et invenit
piratas. Crucifixit omnes.
Hoc enim promiserat, quando erat in captivitate piratarum.
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM
QumAM: The English word "certain" is a bad word. For
accidere, accidit, - ducere in matrim6nium sometimes it really does mean "certain," something defi
happen marry nite: e.g., I am certain that it is true. But at other times
discere, didicit, - [fugiunt], fugere, fugit, it is anything but certain-it is indefinite: e.g., a certain
learn fugiturus-flee man is coming.
ducere, duxit, ductus autem-however, moreover Now Latin has two words: it uses certus when it really
lead (never first word in its is certain. But when it is indefinite, as in the second ex
clause) ample, Latin uses quidam.
bona ars, arte (poss. pl. is -ium) -art, skill
Quidam is easy to decline-just add-dam to the rela
audax, audaci-bolp tive qui, quae, quod. Sometimes an m of the ending be
Caesar, Caesare-Caesar
fore the -dam is changed ton, but not always. However,
bona iuventus, iuventute-youth (time of life)
the neuter nominative-objective singular may be either
magister, magistro-teacher quoddam or quiddam. Quoddam is the adjective form
55
Circuluslatinus.org
(when it modifies something). Quiddam is the pronoun Cinna ipse erat vir magnus ex parte Mari. Marius ipse
form (when it stands alone). For quidam may be either non est interfectus a Sulla. Et Marius se non interfecit.
adjective or pronoun. Marius modo naturali discessit ex hac vita. Postquam
Marius discessit, Cinna ipse erat vir maximus inter
IPSE is declined exactly like ille except for the neuter Maria.nos. Sulla ergo iussit quosdam viros invenfre
nominative-objective singular which is ipsum. Isn't Caesarem ipsum. Sed invenfre eum non erat facile.
Latin almost too easy! Caesare invento, hi viri ad Sullam venerunt. Caesar ipse
etiam venit. Sulla ira motus est contra Caesarem. Sulla
USE OF IPsE: lpse means himself, herself, themselves, eum punfre v6luit, sed Caesar etiam quosdam amicos
myself, yourself, etc. In other words, it is a strengthener habuit. Hi amici Sullam ipsum pro Caesare rogaverunt.
-it adds the suffix-self to any pronoun in English. Sulla Caesarem non interfecit.
Notice: Caesar ipse etiam multa bona fecit: non interfecit
He himself came. She herself came. omnes inimicos (enemies) suos. Sed piratas interfecit.
lpse venit. Jpsa venit. Piratae enim navem in qua Caesar erat ceperant. Caesar
Caesar himself killed them. ipse multam pecuniam dare coactus est. Sed p6stea
Caesar ipse interfecit eos. (later) Caesar venit rursus ad piratas qui acceperant
But what about this: Caesar killed himself? May we pecuniam a se. Venit ad eos aliis navibus, et eos inter
use ipse for himself here? No. This is different. In this fecit.
sentence we have a pronoun, himself, that REFERS BACK Caesar artem rhet6ricam discere v6luit--esse orator
TO THE SUBJECT. We call it, therefore, a REFLEXIVE. maximus voluit. Molo erat magfster bonus artis rhet6ri
Himself IS NOT PART OF THE SUBJECT (for if it were part cae. Caesar ipse factus est orator bonus. Sed etiam im
of the subject, it could not refer BACK to it). So we need perator maximus erat. Imperator bonus bonas orati6nes
a different word here: the different word is SE. Caesar ad milites suos habere debet. Caesar hoc fecit.
interfecit se. Compare the other examples above. In Sed Marcus etiam orator bonus erat: Marcus enim
them the word himself (or herself) does not refer BACK multas orati6nes ad Mariam ipsam habuit. Marcus
to the subject. It cannot refer back to it, because it is part dixit: Maria est agna parva. Et Maria ipsa dixit: O!
of the subject. But consider this sentence. Marcus est orator bonus. Agnus etiam qu::\sdam ora
Caesar himself killed himself. ti6nes quas Marcus ad Mariam habuit audivit. Quid
Caesar ipse interfecit se. dixit agnus ipse? Facile est dicere. Sed agnus ipse amavit
Now we have one of each. It would pay to memorize that Mariam. Maria agnum non interfecit. Et agnus sese non
sentence (or one like it). interfecit. Agnus qui in schola erat v6luit accipere suum
B.A.
FORMS OF SE: Since se has only four forms it would pay
to learn them now (no nominative): ENGLISH TO LA TIN
No nom.
Poss. sui I. Caesar married Cornelia. 2. Sulla was angry
Dative sibi (we have not yet met dative, but will soon) ( moved with anger). 3. It was necessary to flee into
Obj. se (or sese) the mountains. 4. There are certain men in Italy who
Abl. se ( or sese) want to destroy Rome. 5. They themselves want to do
The singular and plural are the same on SE. Sometimes it. 6. Many men were led into danger by bad men.
ipse reinforces se: Caesar interfecit seipsum. And now 7. Caesar did not want to kill himself-Cassius did that
that we have had our say, for him.
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA OCTAVA
SUMMARY: Caesar was consul with Bibulus in 59 B.C. He formed the first triumvirate
with Pompey and Crassus. Caesar's daughter married Pompey. But Caesar wanted
a greater military reputation-so he obtained Gaul, with four legions, as his
province. He went there after his consulship.
Caesar factus est consul anni quinquagesimi noni (59). Collega collega-colleague
Caesaris erat Bibulus. Sed Bibulus non erat vir magnus. Caesar ergo triumviri-triumvirs
habuit fere omnem potestatem. Caesar, Pompeius, et Crassus facti sunt tres-three
amici. Vocaverunt se "Triumviri." Id est, fecerunt Primum Triumviratum. divitissimus-richest
Hi tres fecerunt 6mnia quae voluerunt facere in urbe. Pompeius enim et difficilis-difficult
Caesar erant viri militares magni. Crassus erat vir divitissimus in urbe. vinculum-bond
Non ergo erat difficile rapere omnem potestatem. Pompeius duxit Iuliam maius-neuter of maior
in matrim6nium. lulia erat filia Caesaris. Hoc modo novum vinculum amor-love
creatum est inter Caesarem et Pompeium. consulatus-consulship
In hoc tempore, Caesar erat bonus imperator, sed v6luit facere nomen quattuor-four
maius. Pompeius enim, multis nati6nibus victis, erat maximus imperator. o)im-once, long ago
Et Caesar non habuit magnum am6rem humilitatis. Caesar ergo v6luit divisus-divided
accipere magnam provinciam et magnum exercitum post consulatum anser-goose
suum.
Provincia Caesaris erat Illyricum et Gallia. In exercitu quern accepit,
Caesar habuit quattuor legi6nes. Cum his legi6nibus, Caesar venit in
Galliam. Pompeius et Crassus autem non venerunt in Galliam: reman
serunt in urbe. Exercitu in Galliam ducto, Caesar invenit quod Gallia erat
divisa in tres partes. Galli pugnaverunt saepe inter se. Caesar etiam scivit
quod Ga11i olim ceperant Romam-id est, fere totam urbem-sed anseres
servaverant Capit6lium.
Circuluslatinus.org
postquam Iulia ex hac vita discessit, Pompeius cum ENGLISH TO LATIN
Caesare pugnavit. Magnum habuerunt helium. Caesar
enim magnam potestatem habuit sed mai6rem potesta 1. Is Caesar the man who divided Gaul into three
tem habere v6luit. Pompeius etiam magnam potestatem parts? 2. Caesar fled into the mountains. 3. Bold men
habuit, sed mai6rem v6luit. Voluitne Caesar dividere learn from danger. 4. Once upon a time there was a
Romam in duas partes? Non. Non erat necesse--quia little girl who was called Mary. 5. Marcus is the man
Gallia iam divisa erat in tres partes. Caesar ipse non who wants to marry Mary. 6. Marcus was caught in the
v6luit habere quinque partes. Duo enim et tres sunt chains of love. 7. Many dangers happened when Caesar
quinque. Agnus in tres partes non est divisus. Maria enim was consul.
agnum esse cibum pro se non v6luit. Agnus enim multa
scivit, quia semper in schola erat. Agnus etiam suum
B.A. accepit. ScRAMBLE EXERCISE
Columbus etiam ux6rem in matrim6nium duxit.
Uxor Columbi amavit cum, sed uxor in Americam cum Bibulus, dum in senatu Romano multas leges novas
Columbo non venit. Uxor enim non v6luit videre Status prop6suit Caesar, domi remansit. Magnas et bonas
Foederatos Americae. Nee Columbus ipse hos Status orati6nes, quas senat6res amaverunt, in senatu habuit
videre v6luit. Ge6rgius enim Washington nondum hos Caesar. Orati6nibus habitis, exercitum accepit et in
Status fundaverat. Ge6rgius enim Washington nondum Galliam eum duxit. Sed in urbe remansit Pompeius.
in America fuit-nondum in hac vita fuit. Sed Colum Amore luliae captus, Pompeius nihil hoc tempore contra
bus didicit quod America non fuit parva. Caesarem fecit.
58
Circuluslatinus.org
LECTIO VIGESIMA NONA
De tempore praesenti in persona tertia vocis passivae
SUMMARY: Caesar wanted to conquer Gaul to remove the constant threat to Rome.
But he also, knowing what Marius and Sulla had done, wanted a great army loyal to
himself. Perhaps be could foresee a conflict with Pompey. He spent nine years in
Gaul, and even invaded Germany and Britain-but no complete conquests there.
At Rome, Pompey began to get jealous-Julia had died-and began to plot to
ruin Caesar.
Quia Caesar scivit quod Galli olim ceperant Romam, v61uit vfncere ipsos. exspectare-expect
Romani enim semper timuerant Gallos.Caesar etiam v61uit habere exerci praemium-reward
tum magnum-scivit ea quae Marius et Sulla fecerant cum exercitibus. praevidere-/oresee
Marius enim et Sulla habuerunt exercitus qui exspectaverunt praemia ab talis-such
illis, non a Roma.ltaque hi exercitus semper fecerunt 6mnia quae Marius tenuit-hold
et Sulla iusserunt-etiam ceperunt Romam ipsam. Caesar probabfliter meridionalis-south
p6tuit praevidere bellum cum Pompeio; ftaque v61uit habere exercitum insuper-besides
vir6rum qui exspectaverunt praemia ab ipso, non a Roma. Talis exercitus nee-and not
pugnaret ( would fight) etiam in bello civfli. invfdia-envy
Caesar erat in Gallia per novem ( 9) annos. In his annis vicit omnem
Galliam. Ante hoc tempus, Romani tenuerant solum parvam partem
Galliae-partem quae vocata est "Provfncia." Illa provfncia erat in Gallia
meridionali.
Caesar etiam venit trans flumen Rhenum in Germaniam. lnsuper navi
gavit in Britanniam. Sed non vicit omnem Britanniam. Nee vicit omnem
Germaniam. Germani enim et Britanni fuerunt viri fortes. Verum est
quod quidam Britanni victi sunt, sed non omnes. Difficile erat tenere
Britanniam.
Sed Pompeius remanserat in urbe. Ille audfvit de vict6riis magnis
Caesaris. Vict6riis Caesaris audftis, Pompeius motus est invfdia contra
Caesarem. Uxor enim Pompei ( quae fuerat filia Caesaris) discesserat ex
hac vita. Pompeius ergo fecit consflia contra Caesarem; v6luit delere
Caesarem. (Continuabitur eras)
Circuluslatinus.org
found? Simple-in all but the third conjugation, just dat pecuniam. Verum dicunt, sed Caesar rogat senatum
change the final e of the infinitive to i. Thus dare pecuniam. Ignis iacitur in pontem in quo Horatius
1. parari 2. haberi 3. invenfri stat. Horatius ergo seipsum in aquam iacit. Cincinnatus
Dictator creatur. Cincinnatus videtur (seems) esse vir
In the third conjugation, we substitute the letter i for the bonus. Et non solum videtur; re vera est vir bonus, verus
whole -ere, thus: Romanus. Vir qui bonus est non vult videri bonus: vult
4. capere-capi esse bonus. Omnes tales esse debent.
Multum aurum a Carthaginiensibus habetur: Car
The meanings: 1. to be prepared 2. to be had 3. to thaginienses enim boni mercat6res sunt. Multa pecunia
be found 4. to be seized. And now a bonis mercat6ribus accipitur. Sed pecuniam amare
non est bonum. Pecunia amari non debet. Amor pecu
EXERCEAMUS Nos niae est vinculum quod viros in terra tenet.
Check present tense patterns and infinitives.
ENGLISH TO LATIN
Hannibal a Romanis capi non vult. Sed elephanti Han
nibalis a Romanis non iam timentur. Romani elephantos 1. Hannibal ought to be killed. 2. The soldiers are
quos Pyrrhus habuit timuerunt-sed Romani diebus being led into the city. 3. Good arts are learned in
Pyrrhi nondum elephantos viderant. Nunc elephanti school. 4. Because of ( abl. alone) great envy, many
saepe a militibus Romanis videntur. Multi Romani his good men are being killed. 5. He seems to be a good
proeliis interficiuntur, sed Roma non potest deleri. Ro man. 6. Such men are not found in every country. 7.
mani dicunt quod Roma aeterna est. Neither in Africa nor in Italy are they seen.
Viri qui in maribus multis navigant a piratis interfici
possunt. Sed etiam piratae capi possunt. Multi piratae a
SCRAMBLE EXERCISE
Pompefo capiuntur et interficiuntur. Sed Pompeius ipse
capitur a Julia. Cornelia, filia Cinnae, in matrim6nium Antiquis in temp6ribus, Roma, quae etiam in illis diebus
a Caesare ducitur. Quia hoc fecit, Caesar a Sulla non urbs non parva fuit, fere tota a Gallis est capta. Caesar
amatur. itaque, qui magnam v6luit habere potestatem, exercitum
Praemia a militibus Caesaris exspectantur. Caesar accepit et in illam terram quam Galli tenuerunt venit.
dicit quod pecunia illis ( to them) debetur.1taque milites Non solum in Galliam, sed etiam in aliam terram in qua
Caesarem amant. Caesar a militibus amatur. Pro eo viri fer6ces erant venit Caesar. Terra haec Germania
f6rtiter pugnant. Sed etiam pro Roma pugnant. Sed fuit. Caesar, quamquam omnem, in qua tres partes
pecunia a Caesare datur. Quidam dicunt quod Roma erant, Galliam vicit, non totam vicit Germaniam.
60
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA
De casu dativo
SUMMARY: Pompey's plan was to get Caesar back to Rome without any office
then he could be accused in court. But Caesar had the privilege of running for the
consulate in absentia. Pompey himself could not come into the senate--he did not
want to dismiss his army. But he worked through friends. Pompey's friends got the
senate to order Caesar to dismiss his army by a certain date. Two tribunes in the
senate vetoed this measure. But the senate, contrary to the constitution, ignored the
veto.
Hie est modus quo Pompeius v6luit delere Caesarem: v6luit c6gere eum redire-return
redire in urbem sine exercitu et sine magistratu. Vir enim qui tenet magis magistratus-office
tratum, non potest in iudicium vocari. Pompeius v6luit accusare Cae iudicium-trial, court
sarem. Sed Caesar scivit consilia Pompei-Caesar ergo rogaverat et acce accusare-accuse
perat privilegium a plebe: Caesar p6terat petere consulatum quamquam petere-seek
in urbe non erat. Pompeius v6luit delere hoc privilegium. Pompeius ipse aut ...aut-either ... or
non erat in senatu Romano in hoc tempore. Pompeius enim habuit exerci dimittere-dismiss
tum. Necesse erat aut diQiittere exercitum aut non venire in senatum. explicavit-explained
Pompefus non v6luit dimittere exercitum, quia praevidit bellum cum inimicus-enemy
Caesare. Ergo Pompeius ipse non venit in senatum, sed amici Pompei intercedere-veto
venerunt in senatum pro eo. decretum-decree
Caesar miserat epistulam ad senatum, in qua explicavit id quod v6luit.
Etiam explicavit privilegium quod habuit a plebe. Quamquam haec vera
erant, inimici Caesaris in senatu habuerunt orati6nes multas contra
Caesarem. His orati6nibus auditis ( et quia multi inimici Caesaris erant in
senatu) senatus iussit Caesarem dimittere exercitum ante certum diem.
Sed in senatu fuerunt etiam duo trib(mi plebis. Hi erant amici Caesaris.
Hi duo tribuni intercesserunt pro Caesare. Senatus ergo debuit revocare
decretum contra Caesarem. Quia tribuni habuerant bane potestatem ex
tempore in quo plebs discessit ex urbe in Montero Sacrum.Sed senatus non
v6luit revocare decretum. Senatus corruptus erat: non facit id quod debet
facere. Quid ergo debent tribuni facere? Quid debet Caesar ipse facere?
( Continuabitur)
Circuluslatinus.org
dative-when it does not involve motion from place dederat. Tribuni senatui explicare voluerunt quod
to place. Caesar hoc privilegium habere debuit.
Caesar ipse hoc tempore non in Gallia erat. Caesar
FOR.MS OF DATIVE CASE: Here are the endings for the erat in Italia: erat in parte meridionali provinciae suae.
five declensions (gender makes no difference): Erat in urbe quae Ravenna vocatur. Caesar sine magis
tratu in urbem Romanam redfre non v6luit: scivit quod
1. 2. Pompeius vocare eum in iudicium v6luit. Sed Caesar,
nautae nautis agno agnis dum habuit magistratum, non p6terat in iudicium vo
3. 4. cari. Pompeius invidia contra Caesarem motus est.
militi militibus senatui senatibus Caesar enim nomen magnum sibi in Gallia fecerat.
5. Pompeius etiam nomen magnum babuit, sed non v6luit
diei diebus Caesarem esse mai6rem.
Bonus civis non debet dicere talia: bonus civis
Notice that in the plurals, the datives are the same as the am6rem pro urbe sua habere debet. Roma in magno
ablatives-so out of the ten new endings, five are not erat periculo quia Caesar et Pompeius inter se pugnave
really new. In the singular, there is some overlapping. runt. Roma Pompeio magnam dederat potestatem
For exercise, figure out which other forms match etiam Caesari magnam dedit potestatem. Hi duo inter se
singulars. pugnare non debent. Nee Caesar nee Pompeius debet
hoc facere.
Cincinnatus cum senatu non pugnavit. Agnus cum
NuNC EXERCEAMUS Nos Maria non pugnavit. Sed Marcus pugnavit cum Maria.
Marcus Mariam amavit, sed Maria dixit quod agnus in
WoR.D OR.DER. SANDWICHES: In Lesson 20 we first schola remanere debuit: et Marcus dixit quod non de
learned a new trick in word order. We learned the type: buit. Sed Marcus hoc dicere non debuit. Quia Marcus
Maria agnum habet. Most of us are probably fairly well ipse erat agnus (Maria hoc dixit).
used to it by now-in a bit more time it will seem posi
tively easy. But sometimes (not nearly so often) we find
sandwiches in the word order, such as: ENGLISH TO LATIN
Caesar magnum habuit exercitum. 1. Caesar returned to the city. 2. He learned to fight.
Caesar had a LARGE army. 3. The tribunes explained the letter to the senate. 4.
Many rewards are being given to the soldiers. 5. They
Notice what happens: we take the phrase, magnum are now returning to Italy. 6. That is the city from which
exercitum, and cut it open, and insert another word, they sailed. 7. It is easy to explain the matter (res) to
habuit. Some writers use this sort of thing only for Caesar.
emphasis-it gives an effect much like the use of the
capitals in the word LARGE. Others use it often merely
SCRAMBLE EXERCISE
because they like it. Watch for a few examples of these
sandwiches in the exercise below: Caesari, quia vir bonus fuerat, et multa pro Roma
Marius multa praemia militibus dederat. Sulla ergo fecerat, plebs Romana magnum dederat privilegium.
etiam aurum et agros amicis suis dedit. Caesari non erat Hoc privilegio p6tuit Caesar consulatum petere quam
difficile haec facere. Pompeius est inimicus Caesari. quam in Gallia, non in urbe erat. Sed invidia motus est
Caesaris enim potestatem delere vult. Pompeius etiam vir qui debuit amicus Caesari esse-Pompeius. Hie
exercitum habet. ltaque non licet Pompeio venfre in itaque p6pulum Romanum rogavit privilegium delere
senatum. Sed licet Caesari petere consulatum quam Caesaris. His auditis, Caesar ad senatum epistulam, in
quam in urbe non est. Plebs Caesari tale privilegium qua omnem explicavit rem, misit.
62
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA PRIMA
De verbis deponentibus
SUMMARY: The tribunes fled to Caesar. He declared the constitution violated, and
so crossed the Rubicon. Most towns opened their gates willingly to him. The senate
and Pompey fled from Rome. Pompey went to Brundisium, and sailed to Greece.
Caesar could not pursue for want of ships. So he went to Spain, where legates of
Pompey had an army. Meanwhile ships were made for Caesar.
Circuluslatinus.org
ablative-to go from-but, as a rule, no preposition. Multa 6ppida portas Caesari aperuerunt-Caesarem
Sometimes the preposition is used, especially when we enim non timuerunt. Caesar erat amfcus i116rum oppi
mean the vicinity of a town, not the town itself. And d6rum. Sed fere omnes senat6res fugerunt Roma. Hi qui
sometimes it is used when we really do mean the town fugerunt Roma venerunt Capuam. Capua est 6ppidum
itself-but usually we get no preposition. in parte meridionali ltaliae. Noone erat perfculum sena
t6ribus in illo 6ppido? Non. Caesar enim non venerat
Capuam.
NuNc ExERCEAMUS Nos
Caesar Pompeium secutus est. Pompeius enim venerat
Brundisium. Caesar etiam venit Brundfsium. Sed Pom
ENGLISH TO LA TIN
peius naves habuit. ltaque, Pompeius Brundisio disces
sit. Sed Caesar Brundisio per mare discedere non 1. Caesar is coming to Rome. 2. He is sailing from
p6terat; nullas habuit naves. Caesar ergo eum sequi non Brundisium. 3. Caesar came across the southern border
conatus est. Quid ergo egit Caesar? Locutus est militi of his province. 4. He attempted to speak to Caesar.
bus. Dixit quod debent in Hispaniam venire. Pompei 5. Since the gates have been opened, Caesar can come
enim legati in Hispania sunt: necesse est vincere legatos into the town. 6. He spoke to his soldiers who had fol
Pompei. Ali6quin (otherwise) illi legati possunt venire lowed him. 7. No ships remained for Caesar.
ad terga (backs) exercitus. Sed non erat necesse loqui
multa militibus. Mflites Caesarem statim sequuntur.
Sperant multa praemia a Caesare acdpere, et Caesar
SCRAMBLE EXERCISE
multa praemia militibus suis dare vult.
Plebs discessit Roma et in Montem Sacrum venit. Tribunis Roma expulsis, senatus ad bellum paravit.
Sed p6stea (later), tribunis plebis acceptis, plebs Ro Meridionali in parte provinciae quam habuit Caesar,
mam rediit. Etrusci Romam capere conati sunt, Tar flumen parvum fuit, quod Rubico vocatur. Trans hoc
quinio expulso. Sed non potuerunt. Sed Galli non solum flumen suo cum exercitu venit Caesar. Non sunt co
conati sunt-re vera ceperunt Romam, id est, omnem nata eum tenere 6ppida multa sed parva quae in via
ceperunt urbem, Capit6lio excepto (excepted). Conati Caesaris erant. Portis apertis, virum quern magnum esse
sunt etiam Capit6lium capere, sed anseres magna ex dixerunt, acceperunt. Ex his 6ppidis quae portis apertis
clamaverunt voce. Estne porta urbis aperta? Non. Quia Caesarem acceperunt, non pauci viri Caesarem sunt
Gallos timent. secuti.
64
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA SECUNDA
Nihil novi hodie-veteribus studeamus
SUMMARY: Caesar defeated the Pompeian armies in Spain, under Petreius, Afranius,
and Varro. He then returned to Rome, was made Dictator, and then Consul. He next
sailed to Greece. At first things went rather badly, and he had to retreat into Thes
saly. But there he defeated Pompey. The latter fled to Egypt, but was murdered by
Egyptian soldiers. Caesar got into the war between Cleopatra and Ptolemy, and
then marched through Syria and Asia Minor to Rome. On the way he defeated
Pharnaces, son of Mithradates. He then sent his famous telegram to the senate.
Quia non habuit naves in quibus posset (he could) sequi Pompeium, dux-leader
Caesar discessit Brundisio, et iter fecit cum exercitu suo in Hispaniam. mox-soon
Pompeius ipse cum exercitu navigavit in Graeciam. Sed in Hispania fuit deditio-surrender
exercitus Pompei magnus. Tres legati Pompei duces erant exercitus in praetor-praetor
Hispania: Afranius, Petreius, et Varro. Caesar mox vicit Petreium et recipere se-retreat
Afranium. Varro etiam se in dediti6nem dedit. His exercitibus victis, septentrionalis-northern
Caesar discessit ex Hispania et rediit Romam. lbi Lepidus, qui praetor colligere-gather
erat, creavit Caesarem Dictat6rem. Sed post undecim (XI) dies, Caesar nimius-excessive
dep6suit dictaturam, et consul factus est. In Ianuario, in anno quadragesi confidentia-confidence
mo octavo (48), Caesar navigavit in Graeciam. lbi Pompeius magnum putavit-thought
collegerat exercitum. Caesar fere victus est a Pompeio, et coactus est m6rtuus est-died
recipere se ad Thessaliam. Thessalia est pars septentrionalis Graeciae. Ibi mors-death
Caesar pugnavit pugnam magnam cum exercitu Pompei. Pompeius habuit soror-sister
exercitum mai6rem, sed mflites Caesaris forti6res (braver) erant. Pompe celeriter-swiftly
iani enim nimiam confidentiam habuerunt. Pompeius ipse, cum multis ex nuntius-messenger
exercitu suo, fugit in montes. Caesar secutus est eos. Pompeius fugit in
Aegyptum; putavit enim quod habuit amicos in illa terra. Sed mflites
Aegyptii interfecerunt eum. Hoc modo Pompeius, olim magnus imper ator,
m6rtuus est.
Pompelo m6rtuo, Caesar pugnavit in Aegypto. Rex enim Aegypti,
Ptolomaeus, bellum movit cum sor6re sua, Cleopatra.
Post finem belli in Aegypto, Caesar iter fecit per Syriam et Asiam Min6-
rem. In hoc itinere vicit Pharnacem, filium Mithradatis. Pharnaces enim
auxilium dederat Pompeio. Sed Caesar vicit eum celeriter. Ergo nuntium
misit ad senatum. Nuntius dixit, "Veni, Vidi, Vici."
(All three words are first person singular perfect) (Continuabitur)
Circuluslatinus.org
tum fugit. Ibi Pompeius interfectus est. Quia interfectus Sed agnus non discessit ex hac vita-nemo interfecit
est, necesse erat ex hac vita discedere. ltaque m6rtuus agnum. Agnum enim nemo odit.
est.
Pharnaces erat rex in Asia Min6re. Pater Pharnacis
fuerat Mithradates. Mithradates f6rtiter contra multos ENGLISH TO LATIN
duces Romanos pugnaverat. Sulla cum Mithradate 1. It is necessary either to come or to remain. 2. Caesar
pugnavit, et eum vicit, sed non omnem potestatem retreated into Thessaly. 3. The men are returning from
Mithradatis delevit. Sulla enim celeriter redire Romam Brundisium. 4. Many men die in battle. 5. They at
v6luit, quia ibi multos habuit inirnicos. tempted to retreat into the town. 6. He thinks that
Multos in urbe Sulla interfecit. Sulla Caesarem inter Caesar wants to talk to Marcus. 7. Caesar said that he
ficere voluerat, sed non p6terat quia Caesar in montes came, he saw, and he conquered.
fugerat. Sulla non debuit facere potestatem senatus Ro
mani mai6rem. Senatus enim nimiam habuit potestatem.
ScRAMBLE EXERCISE
Sed Sulla caecus erat, id est, non p6terat veritatem vi
dere. Senatus diebus Sullae corruptus fuit. Senatus non Qui ex hac vita per portas discedunt mortis moriuntur.
semper corruptus fuit--diebus antfquis senatus bonus Ex 6mnibus bonis quae accipere vir potest, maxime
fuerat. Fecerat Cincinnatum Dictat6rem, et multa alia (especially) bonam petere mortem a Deo debet. Ex vita
bona consilia fecerat. enim futura, nemo bane in vitam se recipere potest. Nee
Caesar egit suam vitam in primo saeculo ante nativi conari potest. 6mnia enim quae facere vult, Deus sine
tatem Christi, sed m6rtuus est ante Christum. Caesar ab difficultate facere potest. Ea enim quae Deus 16quitur
inimicis suis interfectus est. Sulla autem non interfectus semper accidunt. Bonum est ergo saepe de hac vita
est-ille m6rtuus est modo naturali. Marius etiam futura putare quae finem non habet. Quid boni est
m6rtuus est modo naturali. Portae mortis apertae sunt Pompeio quod imperator magnus fuit, si (if) non bonam
Mario. Marius ergo discessit ex hac vita per has portas. mortem habuit?
66
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA TERTIA
De tempore imperfecto in persona tertia singulari et plurali
SUMMAllY: After defeating Pharnaces, Caesar went back to Rome, but not for long.
For Scipio and Cato had collected an army in Africa. But he soon defeated them.
Cato committed suicide at Utica. Caesar then went back to Rome. He forgave his
enemies. He reformed the calendar. But Pompey's sons raised an army in Spain.
He defeated them at Munda. He then entered Rome in triumph. He was offered a
royal crown by Anthony.
Pharnace victo, Caesar rediit Romam. Sed non remansit diu in urbe. Scivit diu-a long time
enim quod amici Pompei, Scipio et Cato, collegerant exercitum magnum in collegit-collect
Africa. Caesar celeriter vicit cos. Cato, quia non p6terat defendere Oticam, reversus est-returned
interfecit se. Caesar ergo reversus est Romam, in fine mensis l61ii, anno mensis-month
quadragesimo sexto (46). Quamquam Caesar habuit potestatem max.i clementia-mercy
mam, clementiam ostendit inimicis suis. Non odit cos qui pugnaverant pro nam-for
Pompeio, sed dixit quod non debuit esse differentia inter Pompeianos et ostendit-showed
Caesarianos. l!tiam correxit calendarium, nam diebus illis erat error correxit-corrected
nonaginta (90) dierum in calendario. Fere habuerunt Iunium in Ianuario! profectus est-set out
Sed quamquam ostendit magnam clementiam inimicis, et fecerat nullam celebravit-celebrated
differentiam inter Caesarianos et Pompeianos, necesse erat pugnare in novo cor6na-crown
hello. Pompeius enim habuit duos filios, Sextum et Gnaeum. Hi duo col festum-feast
legerant exercitum novum in Hispania, contra Caesarem. Caesar ergo pro quare-why
fectus est in Hispaniam in fine anni quadragesimi sexti. Sed Caesar celeriter an-or
vicit eos. Victi sunt in pugna ad Mundam, in mense Martio, anno quad
ragesimo quinto ( 45). Pompeianis victis, Caesar reversus est Romam, et
venit in urbem mense Septembri. Celebravit triumphum magnum. Re vera,
Caesar habuit potestatem regis, sed non habuit nomen regis, nee cor6nam
regalem. Voluitne Caesar accipere cor6nam regalem? Quidam amicus
Caesaris, Marcus Ant6nius, nomine, v6luit dare cor6nam Caesari in
quodam festo publico. Sed Caesar non accepit cor6nam. Quare non ac
cepit? Quia non v6luit an quia timuit accipere earn? Difficile est dicere.
(Continuabitur)
Circuluslatinus.org
USE OF THE IMPERFECT TENSE: The imperfect and the regis habebat. Marcus Ant6nius volebat dare cor6nam
perfect are both past tenses. Therefore, in general, they regis Caesari. Caesar non accepit. Marcus rogat Mariam
cover the following English translations: quare Caesar cor6nam non accepit. Seel Maria non
1. he heard potest dfcere.
2. he did hear Quodam die Marcus erat in schola. Agnus non venit
3. he was hearing in scholam, sed quid accidit? Tres ex illis quinque porcis
4. he has heard venerunt. Marcus expectabat Mariam et agnum. Marcus
re vera volebat Mariam videre. Non volebat agnum
Of the four translations, the fourth is especially typical videre, sed necesse erat: agnus enim semper cum Maria
of the perfect, and the third is especially typical of the veniebat. Sed Marcus nee Mariam nee agnum vidit! Tres
imperfect. The others might serve rather well for either vidit porcos. Quare alii duo porci non venerunt? Res
of the Latin tenses. But what is the precise difference? p6nsum non facile est, sed unus ex his porcis caput
Merely this. Let us imagine a fight going on. Two men calidum habuit: vfderat enim Caesarem quando hie
both see it. Each has a camera. The one has a movie (Caesar) in foro erat. Hie porcus Caesari oink dfxerat,
camera. The other an ordinary snapshot camera. Now sed Caesar nullum dederat resp6nsum. Ergo hie porcus
if a man reports an event with a movie camera, he could caput calidum habuit. Sed quaestio est-quare alius
also report it similarly in words by the imperfect. While porcus ( id est, porcus secundus) in scholam cum aliis
the snapshot camera gives much the same impression as tribus porcis non venit? Causa erat haec: hie secundus
the perfect tense. Therefore porcus Marcum P6rcium Cat6nem in foro vfderat. Hie
imperfect-views the continuity or repeated char porcus P6rcium amavit, ergo in agros Porci Cat6nis
acter of an action-movie; perfect-merely reports venerat, et remansit ibi.
that something happened-snapshot.
In case of doubt, when writing English to Latin,
use the perfect. Notice the way the two will be ENGLISH TO LATIN
used in the stories from now on ( up to now, often the
1. He said that Caesar was coming. 2. Cato was col
perfect has been used where the imperfect would have
lecting an army. 3. The Roman army was retreating
been more suitable) .
into Thessaly. 4. Caesar, having returned to Rome,
IMPERFECT ACTIVE OF EssE, POSSE, VELLE: erat,
soon set out for Africa. 5. Why was he preparing for
erant, poterat, poterant, volebat, volebant.
war? 6. Mark Anthony was showing the crown to
Caesar. 7. But he was nottaking it.
NUNC EXERCEAMUS Nos
Look for imperfect patterns.
SCRAMBLE EXERCISE
Mflites ad pugnam parabant. Caesar cum Pompeio
pugnabat. Quare v6luit Caesar cum Pompeio pugnare? Multis exercitibus in Africa victis, Caesar in Italia re
Caesar pugnare non volebat, sed (Caesar dixit hoc) manere non p6terat. Cato enim, qui illis diebus impera
Pompeius et senatus legem Romanam non servaverant. tor exercitus erat, Caesarem non amabat. Quamquam
Senatus debuit revocare decretum suum post interces non malus imperator Cato fuit, semper maior fuit Cae
si6nem tribun6rum plebis. Hoc senatus non fecit. His sar. Hie ergo celeriter illum vicit. Mox in Italiam profec
factis, tribuni ad Caesarem fugerunt. Lex non est ser tus est Caesar. Ibi conabatur Marcus Antonius regalem
vata: ergo Caesar dixit quod necesse erat defendere leges dare Caesari cor6nam. Haec faciebat quodam die festo
Romanas. Sed quodam die Caesar in urbe erat. lam quo multi viri in urbe erant. Sed nihil locutus est Caesar
omnes inimfcos suos vfcerat. lam re vera potestatem de corona hac.
68
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA QUARTA
De tempore imperfecto in voce passiva
De casu possessivo pronominum
SUMMARY: Many senators began to hate Caesar, though they seemed to be his
friends. They conspired to kill him. He received many warnings, but ignored them.
Finally in the senate, on the Ides of March, they surrounded him, and murdered
him with daggers and swords. Caesar fell at the foot of the statue of Pompey.
Caesar non accepit cor6nam ex manibus Marci Antoni. Sed nihil6minus coepit-began
(nevertheless) quidam senat6res coeperunt odfsse Caesarem. ltaque hi odisse-to hate
senat6res coniurati6nem fecerunt contra Caesarem. Volebant enim inter coniuratio-conspiracy
ffcere eum. In hac coniurati6ne erant multi qui videbantur (seemed) esse sica-dagger
amfci Caesaris. Praesertim Marcus Brutus erat amfcus Caesaris. Sed scriptor-writer
oderunt eum, quia putabant quod volebat facere se regem. Hi coniurat6res m6nuit-warned
paraverunt multas sicas. Quidam script6res dixerunt quod hi coniurat6res monitio-warning
interfecerunt Caesarem quia amabant Romam. Probabiliter verum est Idus-Ides (15th)
quod amabant Romam; sed etiam sperabant accfpere potestatem magnam. vates-soothsayer
Ergo parabant mortem Caesari. cavere-beware
Ante diem mortis, multi monuerunt Caesarem de morte. Sed Caesar resp6ndit-answered
nihil fecit de his moniti6nibus. Coniurat6res voluerunt interffcere eum in pes-foot
senatu, ldibus Martiis (id est, die decimo quinto mensis Martii). Quidam statua-statue
poeta Britannicus, qui vocatur Shakespeare, scripsit de morte Caesaris.
Ille poeta dixit quod in ipso die mortis, quidam vates vidit Caesarem.
Vates m6nuit Caesarem quod debuit cavere Idus Martias. Caesar res
p6nsum dedit: "Idus Martiae iam venerunt"--et vates resp6ndit: "Idus
Martiae venerunt-sed non discesserunt, Caesar!" Caesar ergo venit in
senatum. Coniurat6res circumsteterunt eum. Interfecerunt eum sicis. Hoc
modo Caesar m6rtuus est. M6rtuus Caesar cecidit ad pedes statuae Pom
pei. Pompeius cedderat in hello cum Caesare. Caesar cecidit ad pedes
Pompei!
70
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA QUINTA
De participiis praesentibus
SUMMARY: Cicero was born of an equestrian family. Since he and his brother
Quintus showed ability, their father sent them to Rome-they studied under Scaevola
and Archias. Cicero also went to Rhodes to study under Molo, as Caesar did. He
then returned to Rome, and began to give speeches. He defended Roscius. But he
offended Sulla, and, for reasons of health, went to Greece. There he met Atticus.
In diebus in quibus vivebant Caesar et Pompeius, vivebat etiam alius vir vf.vere-live
Romanus cuius nomen notum est omnibus. Ille vir erat Marcus Tullius notus-known
Cicero. Cicero natus est in quodam 6ppido quod vocabatur Arpinum. natus-born
Natus est anno centesimo sexto (106) ante Christum. equestris-equestrian
Pater eius non erat ex senatu. Cicero ergo erat vir equestris. Viri eques equites-knights
tres (id est, equites) non erant ex senat6ria nobilitate, sed nee erant ex ordo-class, order
plebe. Erant ex 6rdine inter senat6res et plebem. Primis diebus Romae, equus-horse
equites re vera habebant equos, et pugnabant ex equis in exercitibus. !rater-brother
Sed diebus Cicer6nis, equites non debebant habere equos. £quites babe clarus-famous
bant pecuniam multam. Cicero ergo erat ex 6rdine equestri. legit-read
Cicero habuit fratrem qui vocabatur Quintus. Pater e6rum vidit quod liber-book
volebant dfscere. 1taque misit eos Romam in scholas bonas. Cicero et offendit-offended
frater eius didicerunt multa in scholis. Habuerunt multos magfstros claros. melius-better
Inter hos erant Mucius Scaevola et Archias. Legerunt multos libros bonos.
Cicero etiam navigavit in fnsulam Rhodum. Dfdicit multa de arte rhet6rica
a Molone (Caesar etiam dfdicit artem rhet6ricam in schola Mol6nis) .
Post haec Cicero reversus est Romam, et coepit habere orati6nes claras.
Defendit Sextum R6scium. Seel etiam offendit Sullam ( ille clarus Dictator
erat in hac vita illis diebus) ; ergo melius erat Ciceroni discedere Roma.
Navigavit in Graeciam. Ibi invenit quendam Romanum qui vocabatur
Atticus. Cicero factus est amfcus eius. (Continuabitur)
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA SEXTA
Nihil novi hodie-veteribus studeamus
Post annos duos, Cicero reversus est Romam, anno septuagesimo septimo via-way, road
(7 7). Sulla enim m6rtuus erat anno septuagesimo octavo. Multas orati6nes homo-man
claras habuit. Sed v6luit esse consul Romanus. Via ad consulatum erat dif talis-such
ficilis h6mini qui non erat natus in 6rdine senat6rio. Tales h6mines, qui propter-on account of
facti sunt c6nsules, sed non nati sunt in ordine senatorio, vocantur "homi virtus-virtue
nes novi." Id est, novi sunt in consulatu et in ordine senatorio. Cicero erat superbus-proud
vir equestris. Propter hoc, difficile erat Ciceroni consul fieri. superbia-pride
Christiani habent magnum amorem virtutis humilitatis. Sed Romani comparare-compare
non habuerunt magnum amorem huius virtutis. Romani erant superbi. tamen-nevertheless
Romani fere amaverunt superbiam. Sed, quamquam Romani erant su initium-beginning
perbi, videntur esse humiles, si comparantur cum Cicerone. Quamquam peccatum-sin
Romani non amaverunt humilitatem, tamen non amaverunt superbiam princeps-chief
Cicer6nis. Et re vera, Sacra Scriptura dicit quod superbia est initium fieri-to become
omnis peccati.
Cicero electus est consul anni sexagesimi tertii (63). Erat coniuratio in
hoc anno. Catilina erat princeps coniurationis huius. Catilina erat vir
malus. Catilina debebat multam pecuniam multis hominibus. Voluit
habere maximam potestatem. Catilina conatus erat consul fieri, sed non
p6tuit. Cicero et Antonius facti sunt consules. Catilina ergo v6luit inter
ficere Cicer6nem et rapere omnem potestatem. Quid accidit? (Continu
abitur eras)
Circuluslatinus.org
Multi Romani ( quamquam humilitatem non amave ENGLISH TO LATIN
runt) non amaverunt superbiam Cicer6nis.
Cicero etiam in exilium (exile) missus est, sed non 1. Catiline attempted to kill Cicero with a dagger.
propter superbiam. Cicero enim multos habuit inimicos. 2. He said that he hated Cicero. 3. He wanted war be
Sed inimici Cicer6nis cum non interfecerunt. Catilina cause he owed money to many men. 4. Why did not
interficere Cicer6nem conatus est-sed non p6tuit. Caesar become king? 5. He is a man whose courage is
Cicero enim scire 6mnia quae Catilina fecit p6tuit. Ini great. 6. On account of his sins he was being punished.
mici Caesaris eum sicis in senatu interfecerunt. Catilina 7. He saw Isabella giving money to Columbus.
etiam sicam habuit. Sed Catilina ipse ad Cicer6nem cum
illa sica non venit: Catilina duos equites Romanos ad
Cicer6nem misit. Hi equites cum Cicerone loquebantur,
ScRAMBLE EXERCISE
sed cum interficere non p6terant. Cicero enim consfiia
eorum sciebat. Catilina ergo ira motus est. Hominibus qui non in 6rdine senat6rio nati erant, ad
Catilina etiam habuit exercitum in m6ntibus. Puta consulatum via difficilis erat. Quidam nihil6minus re
bat quod hoc modo Romam capere p6terat, sed Roma vera, inter quos erat ipse Cicero, ad bane venerunt
servata est. Cicero enim multas orati6nes claras contra
dignitatem. Qui hoc fecerunt novi h6mines vocabantur.
Catilinam in senatu habuit. Postquam Catilina primam
harum orati6num audivit, ex urbe discessit. Sed Cicero Anno quo Cicero consul erat, accidit etiam clara ilia
multos viros qui erant in coniurati6ne cum Catilina Catilfnae coniuratio, quam vicit Cicero. Quam propter
cepit. Cicero senatum rogavit quid debuit facere his causam, quamquam ante hoc tempus non humilis
viris captis. Senatus dixit quod cos interficere debuit. fuerat, iam in superbiam nimiam venit Cicero. Quod
Cicero ergo hos viros captos interfecit. ( Re vera, Cicero inftium omnis peccati superbia est, dfcitur in Sacra
ipse eos non interfecit, sed alios viros interficere cos Scriptura. Christianis amantibus bane virtutem, cam
iussit). non amavit Cicero, qui non Christianus erat.
74
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA SEPTIMA
De tempore futuro in tertia persona
SUMMARY: One of Catiline's fellow conspirators, Curius, had a lady friend, Fulvia.
Fulvia reported what she heard to Cicero. But Cicero did not want to arrest Catiline
for want of legal evidence. However, by a forceful speech, he scared Catiline into
leaving the city. He then, on evidence of Gallic spies, arrested other conspirators.
Vir quidam bonus ex Gallia dixit: Cherchez. la femme-id est, necesse est Gallia-Gaul, France
cavere feminas. Et dixit veritatem. Catilina ipse potest dicere Ciceroni: amfca-friend (fem.)
necesse est cavere feminas. Unus enim ex viris qui fuerunt in coniuratione meus-my
Catilinae habuit amicam. Nomen huius feminae fuit Fulvia. Q. Curius, vir narrare-tell
in coniurati6ne Catilinae, amabat Fulviam. Curius scivit omnia consflia probare-prove
Catilinae. Sed Fulvia semper rogabat eum: "Quid facit meus vir ma gnus comprehendere-arrest
nunc?" Et Curius narrabat omnia Fulviae. Fulvia celeriter narrabat 6mnia m6nitus-warned
quae audfverat Ciceroni. Hoc modo Cicero sciebat 6mnia consilia Catili vehemens-forceful
nae. Sed Cicero non p6terat probare haec in foro. ltaque Cicero non v6luit ullus-any
comprehendere Catilinam. Cicero ipse in magno perfculo erat. Catilina difficultas-diffeculty
enim conatus est interficere Cicer6nem. Sed Cicero, m6nitus a Fulvia, s6cius-ally
semper p6terat servare sefpsum.
Quodam die Catilina venit in senatum. Cicero habuit magnam et vehe
mentem orati6nem contra Catilinam. Cicero ostendit Catilinae quod ipse
semper p6terat scire, sine ulla difficultate, consilia quae Catilina faciebat.
Cicero dixit quod Catilina debuit discedere Roma, cum omnibus s6ciis
suis. Catilfna, putans quod erat in magno perfculo, discessit ex urbe. Sed
non solum Fulvia narrabat consilia Catilfnae Ciceroni. Etiam quidam viri
ex Gallia (non dixerunt cherchez. la femme) narraverunt multa de coniura
ti6ne. Hoc modo Cicero sciebat viros qui erant in coniurati6ne. Cicero ergo
comprehendit multos ex eis. (Continuabitur)
76
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA OCTAVA
De pronomine: quis
De tempore per/ecto infinitivi
SUMMARY: Cicero now has written proof of the conspiracy. He consulted the senate
about the case. Caesar favored life imprisonment. Cato called for death-and won.
But Catiline himself was free with an army. He met the army led by Petreius, legate
of the consul Antonius. He died fighting.
Cicero nunc, quia Galli dederunt epistolas quas acceperunt a coniuratori epistola-letter
bus, potest probare ea quae sciverat de coniuratione. ltaque mittit multos career-prison
coniuratores in carcerem; non omnes mittit in carcerem, quia multi erant reliquus-rest of
cum exercitu Catilinae. Cicero nunc consulit senatum. Multi senat6res forsan-perhaps
habuerunt orationes in senatu de hac re. Caesar v6luit tenere coniurat6res liberare-free
in carcere per reliquam vitam. Sed multi timuerunt facere hoc. Dixerunt: placuit-was pleasing
"Forsan evadent ex carcere. Amici enim e6rum venient et liberabunt eos."
Orati6ne Caesaris habita, Cato habuit orati6nem suam. Cato voluit inter
ficere coniuratores in carcere. Senatus ergo consilium dedit Ciceroni.
Consilium enim Cat6nis placuit senatui. Cicero ergo iussit hos coniura
tores interfici in carcere. Et factum est.
Sed Catilina ipse non erat in carcere. Erat cum exercitu suo. Catilina
sperabat capere Romam. Sed Cicero et senatus etiam habuerunt exercitum
magnum. Consul Gaius Antonius erat dux huius exercitus. Sed Antonius
aeger pedibus erat. Ergo Marcus Petreius (qui erat legatus Antoni) duce
bat exercitum. Catilina habuit orationem magnam. Dixit militibus suis
quod necesse erat pugnare fortiter, "Mors enim exspectabit eos qui capi
entur." Exercitus ergo Catilinae et Catilina ipse f6rtiter pugnaverunt in
magno proelio, sed non p6terant vincere. Multi interfecti sunt in proelio,
inter quos erat Catilina ipse.
78
Circuluslatinus.org
LECTIO TRIGESIMA NONA
SUMMARY: Cicero was praised for his work, but had many enemies. He had offended
Clodius, a patrician by birth, who was adopted by plebians, so that he could become
tribune. He charged Cicero with illegal action for not allowing the conspirators a
trial before the people. Cicero defended himself by saying the conspirators were
public enemies.
Catilina interfecto, Cicero multos hon6res accepit. Sed non omnes Ro honor-honor
mani amaverunt Cicer6nem. Multi enim, quamquam in coniurati6ne ipsa profanavit-defiled
non fuerant, non oderunt consilia Catilinae. Praesertim quidam tribunus mysteria-mysteries
plebis, Cl6dius Pulcher n6mine, odit Cicer6nem. <lea-goddess
Cl6dius fuit patricius nativitate. Sed Cl6dius vir malus erat-anno sex alibi-elsewhere
agesimo secundo (62) profanaverat mysteria cuiusdam deae quae voca causa-cause
batur "Bona Dea." Quia Cl6dius hoc fecerat, Cicero accusavit eum. Sed vindicta-revenge
Cl6dius dixit quod non fuerat in urbe illo tempore----dixit quod alibi fuerat, adultus-adult
in alia urbe. Cicero autem p6terat probare quod Cl6dius re vera fuerat in familia-family
urbe illo tempore. Propter bane causam Cl6dius odit Cicer6nem, et v6luit adoptare-adopt
habere vindictam. plebeius-plebeian
ltaque, quamquam iam vir adultus erat, Cl6dius rogavit famfliam ple pro-in place of
beiam adoptare se, quia v6luit esse tribunus plebis. Sed patricii (et Cl6dius iudicium-trial
erat patricius nativitate) non p6terant fieri tribuni plebis. Propter bane coram-before
causam Cl6dius adoptari v6luit. Hoc modo Cl6dius factus est plebeius. hostis-enemy (national)
(Nomen Clodi fuerat Claudius-sed plebeii semper dicebant litteram o,
pro au. Ergo se vocavit Cl6dium, non Claudium. ltaque Cl6dius, iam
plebeius factus, non iam patricius, p6terat esse tribunus plebis--et re vera
factus est tribunus in anno quinquagesimo octavo (58).
Circuluslatinus.org
He says that Caesar is coming-(Latin: Dicit Caes urat6res interfecerat sine iudicio coram p6pulo. Dixitne
arem venire) becomes:-He said that Caesar was com Clodius verum? Difficile est dicere. Sed senatus consi
ing-( Latin: Dixit Caesarem venire). But as for the lium dedit Ciceroni. Senatus dixit Ciceronem debere
Latin: Dixit Caesarem venire-we merely changed the interficere coniurat6res. Et Cicero fecit id quod senatus
dicit to dixit. (There are a few other combinations pos voluit. Cicero dixit se non velle comprehendere Catili
sible-but we shall see them later). Did the Romans nam statim. Dixit se velle Catilinam discedere ex urbe
often use this queer structure? Yes they did-most old cum omnibus sociis. Catilina ergo discessit, sed non
writers use it almost always, rather than the quod venit omnes socii eius discesserunt cum eo; quidam ex eis
type. Later Latin writers use both kinds rather freely. comprehensi sunt a Cicerone. Cicero, epist6lis a Gallis
So we need to know both types. It would be well worth acceptis, poterat probare illos esse coniuratores contra
while to memorize the following samples:- Romam. ftaque iecit illos in carcerem. Consulit sena
tum de eis, et placuit senatui interficere eos in carcere.
1. Dicit Mariam agnum amare.-He says that Mary Multi coniuratores interfecti sunt in carcere, sed reliqui
loves (does love, is loving) the lamb. coniuratores erant in exercitu Catilinae. Catilina dixit
2. Dixit Mariam agnum amare.-He said that Mary eis necesse esse pugnare fortiter pro vita ipsa, et re vera
loved (did love, was loving) the lamb. hoc fecerunt.
3. Dicit Mariam agnum amavisse.-He says that Mary Antonius erat consul in illo anno cum Cicerone, sed
has loved (did love, loved) the lamb. Antonius dixit se non posse pugnare. Dixit se esse
4. Dixit Mariam agnum amavisse.-He said that Mary aegrum pedibus. Et veritatem dixit.
had loved (or: that she loved) the lamb.
80
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA
SUMMARY: Cicero was forced into exile by the charges of Clodius. He groaned much
over this. He was recalled in the next year. But he did not take much part in public
life on his return, though he had to take a term as governor of Cilicia. He returned
to Rome just in time for the start of the civil war between Caesar and Pompey.
Cl6dius, olim patricius, iam plebeius et tribunus plebis, accusabat Cicer6- ius, iure-right, law
nem quia Cicero iusserat coniurat6res interfici sine iudicio coram p6pulo. h6die-today
Cicero re vera hoc fecerat, sed quaestio erat: feceratne hoc iure an non? certus-certain
Multae leges Romanae iam scriptae erant, sed lex fundamentalis, quae aggressus est-attacked
vocatur h6die lex constitutionalis-haec lex nullo modo scripta erat in verum etiam-but also
diebus Cicer6nis. Difficile erat ergo scire de hac re. Sed certum erat quod exsflium-exile
Cl6dius odit Cicer6nem, et propter bane causam aggressus est eum. Tri ire-to go
buni plebis habebant magnam potestatem in illis temp6ribus, et Cl6dius affectus-moved
non solum conatus est mittere Cicer6nem in exsilium, verum etiam p6terat dolor-grief, pain
mittere eum. Cicero ergo per legem novam coactus est ire in exsilium.Hoc exfre-go out
accidit anno quinquagesimo sexto (56). Cicero ergo affectus est maximo gubernator-governor
dol6re. Amavit enim Romam magno am6re. Sed lex iussit eum exfre et
Cicero exivit. Multas epistolas scripsit ex exsilio ad amicum suum Atticum.
Hae epistolae etiam nunc habentur et legi possunt. Sed Cicero habuit
multos bonos amicos in urbe. Hi amici multa fecerunt pro eo. Per lab6res
e6rum, Cicero revocatus est ab exsflio in anno quinquagesimo quinto (55).
Cicero, reversus ab exsflio, non iam dedit se vitae publicae.Nihil6minus,
iussus est ire in Ciliciam anno quinquagesimo secundo (52). lbi erat
gubernator Romanus. Reversus est in Italiam in fine anni quinquagesimi et
venit Romam in initio belli civflis inter Caesarem et Pompeium. Bellum
enim civile coepit in Ianuario anni quadragesimi noni (49).
Circuluslatinus.org
can become a bit more free--actually, we could take the dius vult magnam habere potestatem. Vult vindictam
three words: Maria agnum habet, and put them in habere quia Cicero eum accusaverat. Sed esse tribunus
absolutely any order, and they would mean the same. non p6terat, quia patricius erat nativitate. Ergo adoptari
We now begin to experiment just a bit. It may seem a familia plebeia v6luit.
strange at first, but we will not do too much of it, and Agnus albus etiam adoptari v6luit. A Maria adopta
we will soon be used to it. tus est. Eratne ergo Maria agnus? Non. Eratne ergo
agnus Maria? Non. Sed Maria agnum amavit: agnus
Amici Catilinae in carcerem ibant. In carcere mori enim non solum in scholam venit, verum etiam suum
entur. Ergo magno affecti sunt dol6re: non enim mori BA accepit. Magnus honor erat agno. Talem hon6rem
volunt. Sed non possunt dicere se fuisse alibi. Cicero quinque porci non acceperunt. Sed quinque porci in
enim epistolas habet ab eis scriptas. Debuitne Cicero lingua Gallica (French) loqui p6terant: dixerunt enim,
dare illis iudicium coram p6pulo Romano? Cl6dius oui, oui.
Cicer6nem debuisse dixit. Sed hoc non fecit Cicero. Quid
est verum in hac re? Non est facile veritatem invenire.
Quamquam enim multae leges Romanae iam scriptae ENGLISH TO LATIN
erant, lex constitutionalis scripta non erat. Quia in 1. They will go into prison. 2. They will be very sad
exsilium ire debebat, Cicero maximo affectus est dol6re. (affected with great grief). 3. It is hard to go into exile.
Dixit neminem umquam (ever) talem dol6rem ha 4. Why do they attack Rome? 5. Cicero says that he is
buisse, sed veritatem non dixit. Cicero enim non erat vir in great pain. 6. Did Catiline have a right to ( use ad) a
fortis; superbus vir erat. Sed ab exsilio revocatus est in public trial? 7. Because he did these things, great grief
anno quinquagesimo quinto (55). Non ergo in exsHio will come to him.
per annum totum fuerat. Malum est in exsHio esse, sed
maximum malum non est. ltaque Cicero exclamare non
SCRAMBLE EXERCISE
debuit quod nemo umquam tale habuit malum.
Quare v6luit Cl6dius adoptari? Quia esse tribunus Legem Romanam fundamentalem, quae vocatur lex
plebis v6luit. Tribuni plebis creati sunt in saeculo quinto constitutionalis, non fuisse scriptam in diebus Cicer6nis
ante Christum. Plebs enim Romana Roma exiverat et in dicit hist6ria. Et verum est. Sed etiam in his temp6ribus
Montem Sacrum venerat. Non voluerunt reverti Ro modernis non omnes terrae legem constitutionalem
mam. Sed nuntii ex patriciis rogaverunt eos in urbem scriptam habent. Multi dicunt bane legem in Britannia,
rursus venfre. Plebs non venit. Ergo tribunos patricii quae est insula magna, non scriptam esse. Quam propter
dederunt. Tribunis acceptis, plebs reversa est. Hi tribuni causam, Cl6dius p6terat dicere Cicer6nem, qui consul
defendere plebem contra patricios p6terant. Tribuni erat, contra legem egisse. Dixitne veritatem Cl6dius?
enim magnam habebant potestatem. Nunc autem Clo- Difffcile dicere est.
82
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA PRIMA
De modo subiunctivo in tempore imperfecto activo
De clausulis finalibus
SUMMARY: Cicero hesitated for a long time, but finally joined Pompey's side (and
did almost nothing). After Pompey's defeat, Caesar generously pardoned him. But
Cicero retired and turned to writing. After the death of Caesar he delivered several
violent speeches against Anthony. Octavius, the adopted son of Caesar, defeated
Anthony, and became consul.
Cicero venerat Romam in initio belli civilis inter Caesarem et Pompeium. si-if
Caesar et Pompeius nullum auxilium dederant Ciceroni quando Cl6dius castra-camp
aggressus est eum. Cicero non voluit pugna.re in hoc hello.Sed Pompeius sicut-as
dixerat: "Si vir non pugnabit pro me, putabitur esse inimicus meus." ign6vit-forgave
Cicero ergo venit in castra Pompei, sed fere nihil fecit. Pompeius, sicut licentia-permission
iam dictum est,victus est in hoc hello et coactus est fugere in Aegyptum. vates-soothsayer
lbi interfectus est a quibusdam militibus. Sed Caesar misericordiam mag monitio-warning
nam habuit; celeriter ignovit Ciceroni et etiam dedit licentiam reverti p6stea-afterwards
Romam. Sed Cicero non voluit se dare vitae publicae post hoc bellum. avunculus-unde
Itaque,per tres vel quattuor (3-4) annos,scripsit multos libros de rebus
philos6phicis et rhet6ricis.
Annus quadragesimus quartus ( 44) venit, et, in mense Martio, ldus
etiam venerunt. Caesar monitus est a multis. Etiam vates m6nuit eum:
"Necesse est cavere ldus Martias!" Sed Caesar resp6ndit: "ldus Martiae
venerunt!"-"Sed non discesserunt," dixit vates. Caesar nihil fecit de his
moniti6nibus sed-venit in senatum. lbi interfectus est a coniuratoribus.
Caesare mortuo,Cicero venit rursus in vitam publicam. Multas orati6nes
vehementes habuit contra Marcum Ant6nium, amicum Caesaris.
Bella civilia venerunt post mortem Caesaris. Caesar fflium non habuit.
Sed adoptaverat Gaium Octavium (qui p6stea vocatus est Augustus).
(lulius Caesar etiam erat avunculus magnus huius Gai Octavi.) Post
mortem Caesaris Octavius venit in ltaliam,et pugnavit contra Ant6nium.
Antonius victus est,et fugit trans Alpes. Octavius reversus est Romam,et
factus est consul. (Continuabitur eras)
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM
IMPERFECT TENSE OF SUBJUNCTIVE Mooo: So far we
ign6scere,ign6vit, p6stea-a/terwards have been using infinitives and indicative forms of the
ign6tus-forgive (with si-if verb (we have not called them indicative mood). We
dat. and obj. Caesari sicut,-as, just as, as if must now learn some subjunctive forms. The imperfect
multa ign6vit-He for ut-that ( with subj.), so tense is wonderfully easy to form; merely add -t or -nt
gave Caesar many that, in order to, in to the present infinitive active. Thus:
things.) order that
ne-lest, so that ... not 1 . pararet pararent 3. p6neret p6nerent
avunculus, o-uncle (on mother's side: on 2. haberet haberent 4. audiret audirent.
father's side is patruus)
But how to translate the subjunctive? The translation
licentia, a-permission
varies according to use. Hence we must observe each
bona monitio, monitione-advice, warning
use separately (sometimes we translate just like an in
bonus vates,i-soothsayer, prophet
dicative, but other times we use English forms with
83
Circuluslatinus.org
may or might) .Therefore we must learn just a few uses hello civili. Sed remansit in castris Pompei. Non enim
of the subjunctive. v6luit pugnare.
Pompeius victus est et etiam interfectus. Pompeio
PUR.POSE (FINAL) CLAUSES: They have chiefly two victo, Caesar ign6vit Ciceroni. Rogavit Cicer6nem ut
forms in English: veniret ad se. Cicero in vita publica non remansit.
He went out to see Caesar. Discessit ut multa scriberet. Scripsit de philosophia et
He went out that he might see Caesar. de arte rhet6rica.
Post mortem Caesaris Cicero habuit multas orati6nes
In Latin purpose clauses are easy; here are two ex vehementes. Has habuit ut deleret potestatem Ant6ni
amples: sed non p6tuit. Re vera, Antonius delevit non solum
1. Exivit ut videret Caesarem. He went out that he potestatem Cicer6nis, verum etiam vitam eius--Sed
might see Caesar. bonum est audire etiam de antiquis amicis-Columbus
2. Imperavit ut mHites pugnarent. He ordered that v6luit habere naves ut navigaret in Americam. Isabella
the soldiers fight. pecuniam dedit ut posset habere naves.Isabella rogavit
The negative form (lest or that ...not) uses ne instead ut inveniret lndiam. Columbus etiam v6luit invenire
of ut: lndiam-nihil scivit de America.Et Maria non rogavit
agnum album ut veniret in scholam-et agnus non
Discessit ne videret mortem coniurat6rum. rogavit Mariam ut licentiam haberet ire in scholam.
He left, lest he see the death of the conspirators. Agnus venit in scholam sine licentia! Sed Maria non
(or: that he might not see ...) accusavit agnum-amavit enim eum.Marcus non v6luit
(or: so that he would not see ...) habere agnum in schola.Sed nihil dixit Mariae de hoc,
ne Maria exclamaret.
As TO THE TENSES OF THE SUBJUNCTIVE: we ordinarily
use the imperfect (in a purpose clause) after a past
ENGLISH TO LATIN
tense of the main verb (in the sentence above--he
came). Again it would be worthwhile to memorize one 1. He came to see Caesar.2. They were led into prison,
Latin example of a purpose clause. so that men might kill them. 3. Cicero was sent into
NOTE: We never use ut in place of quod for an indirect Cilicia, to be governor (gubernator) there. 4. Caesar's
statement. uncle sent him to find Cicero. 5. Caesar forgave Cicero
many things. 6. Cicero gave many speeches to destroy
the power of Anthony. 7. He said nothing to Cicero,
NuNC EXERCEAMUS Nos lest Cicero arrest him.
Notice the ut and subjunctive patterns.
SCRAMBLE EXERCISE
Cicero discessit Roma ut iret in exsflium. Cicero non
v6luit ire in exsilium.Sed Pompeius non dedit auxflium Ut c6geret omnes venire in castra sua, Pompeius dixit:
ne deberet ire in exsHium. Consuluerat senatum ut sciret "Si vir non pugnabit pro me, punietur." Hist6ria Ro
de legibus. Et placuit senatui ut Cicero interficeret mana dicit Cicer6nem venisse in castra Pompei-sed
coniurat6res. Cicero ergo iusserat eos interfici. Ducti ibi fere nihil fecisse. Quia Caesarem non amavit et ne
sunt in carcerem ut alii viri possent interficere eos. puniretur a Pompeio, in castra venit Pompei.Nihil6mi
Magno dol6re affecti sunt. nus, hist6ria dicit Caesarem ignovisse Ciceroni post
Sed Cicero non v6luit agere contra leges, contra id bellum. His factis, ex vita publica discessit Cicero et
quod ius erat. Cicero dixit se habere ius ut faceret haec. laborabat ut multos de rebus philos6phicis libros scri
Non remansit in exsflio per totam vitam suam; revoca beret. Ex quibus libris multos viri in nostris (our)
tus est anno quinquagesimo quinto.Cicero etiam erat in temp6ribus legunt.Hi libri etiam imprimuntur (print).
84
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA SECUNDA
De modo subiunctivo in tempore imperfecto passivo
De dativo casu pronominum
SUMMARY: Octavius became reconciled to Anthony, and, with him and Lepidus,
formed the second triumvirate. Proscriptions followed, in which Cicero died.
Augustus and Anthony next defeated Brutus and Cassius at Philippi, in 42 BC. Some
years later, in 36, Augustus defeated Sextus Pompey in Sicily.
Octavius ( qui p6stea vocatus est Augustus) iam vicerat Antonium. Sed brevis-short
brevi tempore factus est amicus Antoni. Caesar, Pompeius, et Crassus quotidie-daily
fecerant "Primum Triumviratum," et vocati erant "Triumviri." lam An proscriptus-proscribed
tonius, Octavius, et Lepidus fecerunt "Secundum Triumviratum." Sulla similis-similar
quotfdie posuerat in foro n6mina proscript6rum. Hoc modo Sulla inter permisit-permitted
fecerat multos homines. Simili modo hi triumviri, id est, Antonius, et n61uit-was not willing
Octavius, et Lepidus, interfecerunt multos, in quibus erant fere duo millia decollavit-beheaded
equitum (2000) et trecenti senatores (300). Cicero, sicut iam dictum classis-fleet
est, habuerat multas et vehementes orationes contra Antonium. Propter
hanc causam Antonius voluit nomen Ciceronis esse inter proscriptos.
Cicero auxilium dederat Octavio, sed nihilominus, Octavius permisit
Antonio ut scriberet nomen Ciceronis inter proscriptos. Milites Antoni
ergo venerunt ut invenfrent Ciceronem. Cicero conatus est fugere; sed
milites secuti sunt eum, et ceperunt eum. Servi Ciceronis voluerunt de
fendere eum-Cicero enim bonus fuerat servis suis-sed Cicero noluit.
Cicero enim dixit necesse esse mori. Mflites decollaverunt eum. ltaque
Cicero mortuus est, die septimo Decembris, in anno quadragesimo tertio
(43) ante nativitatem Christi. Habuerat fere annos sexaginta et quattuor
(64).
Augustus et Antonius navigaverunt in Graeciam, et vicerunt Brutum et
Cassium in proelio magno ad Philippos. (Brutus et Cassius fuerant in
coniurati6ne quae interfecit Caesarem.) Hoc proelium factum est in anno
quadragesimo secundo ( 42). In anno trigesimo sexto ( 3 6) Augustus vicit
Sextum Pompeium ( ille erat fflius Gnaei Pompei Magni, victi a Caesare
in hello civili). Sextus Pompeius post mortem Caesaris, cepit Sicfliam
classi magna. Sextus Pompeius, victus ab Octavio, fugit in Asiam, sed ibi
interfectus est in anno trigesimo quinto (35). ( Continuabitur eras)
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM
IMPERFECT SUBJUNCTIVE PASSIVE: To form the pas
decollare, avit, atus (permisit hoc Marco) sive, just add the letters -ur to the active forms of the
behead proscribere, scripsit, third singular and plural. Thus:
nolle, noluit, --be scriptus-proscribe,
list pararetur pararentur
unwilling (forms are
like those of v6luit, quotidie-daily With deponent verbs, we use what looks like an active
except that third sing. brevis, breve, i-short infinitive form, and then add endings: e.g., conaretur
is non vult, instead of magna classis, i-fleet ( I ) , loqueretur ( 3).
nult) similis, simile, i-like,
DATIVE CASE OF PRONOUNS: We remember how easy
permittere, misit, similar
it was to form the possessive case of the pronouns; the
missus-permit
singulars all ended in -ius, and the plurals were like
85
Circuluslatinus.org
bonus. Now, in the dative, the singulars all end in -i. Romanum ducebat. Sed diebus Augusti, imperator
Thus (all genders same) : omnes Romanos ducebat.
huic, illi, ipsi, ei, efdem, cui, cuidam. Cicero Augusto auxflium dederat, sed Antonius
The plurals are not all the same as bonus now-but they milites misit ut Cicero decollaretur. Decollatio fit
are the same as the ablative plurals of the same words. (happens) quando caput viri movetur de collo (neck)
Thus (all genders same) : eius. Hoc factum est Ciceroni--ergo necesse erat ut ex
his, illis, ipsis, eis, eisdem, quibus, quibusdam hac vita discederet. Cicero enim sine capite non p6terat
As for the interrogative quis-it also has cui and quibus, loqui; orationes vehementes habere v6luit. Sed difficile
for all genders. erat orationes sine capite habere. Cicero ergo, nolens
hoc facere, ex hac vita discessit. Sed hoc accidit non
POSSESSIVE AND DATIVE CASE OF SoME ADJECTIVES: solum Ciceroni, verum etiam multis aliis homfnibus.
There are nine adjectives that behave like the pronouns Alii enim Antonium oderunt, alii Augustum oderunt,
in the possessive and the dative singulars ( otherwise alii Lepidum oderunt. Hi omnes proscrfpti sunt. Erat
they are normal) : res nullfus difficultatis interficere cos. Triumviri enim
Dative maximam habuerunt potestatem. Magnum habuerunt
Nominative Possessive
exercitum. Sed etiam classem magnam habuerunt.
alius alius (rare- alii-some, other, another In classi erant multae naves. Nos sumus (we are)
solus usually use: soli-alone, only etiam in classi nunc. Sumus ergo naves? Non. Sed naves
ullus alterius) ulli-any
sunt in mari--et quidam dicunt quod nos sumus etiam
unus solius uni-one in mari. Ergo dicunt quod nos sumus in classi. Fuit qui
lotus ullius toti-whole
dam magnus (sed malus) vir in Russia. Ille vir non
nullus unius nulli-none, no
amavit Status Foederatos Americae. Multas habuit
alter totius alteri-one, the other naves, et magnum exercitum. Americam delere voluit.
uter nullius utri-which ( of two)
Libertatem delere voluit.
neuter alterius neutri-neither
utrius ENGLISH TO LATIN
neutrfus
1. He sent soldiers to speak (use a form of loqui) to
Notice that we have two words whose meaning is almost Cicero. 2. After the soldiers departed, Cicero could not
the same: alius and alter. They both mean: one ... speak. 3. Not only the soldiers, but Cicero also had
another-but-alter . . . alter is used when we have departed. 4. This man is not similar to that man. 5. The
only two to talk about---alius is used when we have man to whom he gave the names is not his friend.
more than two. Notice the way the list of nominatives 6. Because of Anthony's hatred, Augustus sent soldiers
forms a sort of jingle----best to memorize them in that to kill Cicero. 7. The names were written in the forum
order (we have already seen all but the last three) . that they might be killed.
As for the accent of the possessive singulars-all are
accented on the letter i except alterius, which is accented SCRAMBLE EXERCISE
on the letter e.
Triumviris inter se pugnantibus, Cicero contra Anto
nium, qui unus ex triumviris erat, orationes multas et
NUNC EXERCEAMUS Nos
vehementes habuit ut populum Romanum contra An
Look for the dative case patterns. tonium moveret. ltaque, ne posset alias tales orationes
Omnis potestas data est soli Augusto. Estne bonum habere, Antonius Octavium rogavit ut licentiam baberet
uni homini omnem potestatem dare? Difficile est dicere. interficere Ciceronem. Quern decollari permisit Octa
Lepidus et Antonius etiam fuerunt in secundo trium vius, quamquam Cicero pro ipso multa bona fecerat.
viratu, sed neutri horum data est potestas suprema. Sine Militibus venientibus ut Ciceronem decollarent, servi
ulla difficultate Augustus factus est imperator Romanus. Ciceronis eum defendere conati sunt. Dixerunt enim
Antfquis temp6ribus imperator erat vir qui exercitum eum virum non malum fufsse; bonum servis fufsse.
86
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA TERTIA
De subiunctivo activo in tempore plusquam perfecto
De cum causali, concessivo, et temporali
SUMMARY: Augustus not only defeated Sextus Pompey, but deprived Lepidus of his
power. Thus there were only two triumvirs left. Anthony fell in "love" with Cleo
patra, queen of Egypt. He therefore divorced Octavia, sister of Augustus. Augustus
defeated Anthony near Actium in a sea battle. He then pursued Anthony and Cleo
patra to Egypt. There, in the next year, they committed suicide. Augustus surrendered
power to the senate, but soon received it all back.
Lepidus erat unus ex triumviris. Navigavit in Siciliam cum Augustus cum-when, although, because
pugnaret cum Sexto Pompeio ut auxflium daret Augusto. Augustus vicit privavit-deprived
Sextum Pompeium ( sicut iam dictum est) , sed etiam privavit Lepidum deseruit-deserted
potestate. Lepidus enim, cum Sextus fugisset, conatus est maiorem po esset- subj. of esse
testatem capere. Sed milites Lepidi deseruerunt eum. Augustus non inter p6ntifex-priest
fecit Lepidum; misit eum Romam. Ibi Lepidus remansit per reliquam pulcher-beautiful
vitam suam. Erat pontifex maximus. lam erant duo soli qui habebant pinguis-fat
potestatem in mundo Romano: Augustus et Antonius. pepulit-rout
Antonius duxerat Octaviam in matrimonium. Octavia erat soror Augusti
(qui erat Octavius). Sed Antonius navigavit in Aegyptum. In Aegypto vidit
Cleopatram, quae erat regina Aegypti. Videos Cleopatram, Antonius
putavit se amare earn. Antonius putavit Cleopatram esse pulchram; sed re
vera erat pinguis. Antonius ergo dimisit uxorem suam, Octaviam. Octavia
ira affecta est contra Antonium, et locuta est cum fratre suo, Augusto. Ille,
motus dolore et ira, movit bellum cum Antonio. In anno trigesimo primo
(31), ad Actium, classis Augusti pepulit classem Antoni. Sed Antonius ipse
(et Cleopatra cum eo) evasit ex manibus Augusti, et iit in Aegyptum.
Augustus itaque, in proximo anno ( id est,. in anno trigesimo) navigavit in
Aegyptum. Antonius et Cleopatra, audientes Augustum venire, inter
fecerunt se.
Omnibus inimicis victis, Augustus reversus est Romam. Habuit multas
potestates extraordinarias, a senatu acceptas. In anno vigesimo septimo
(27) , venit in senatum Romanum, et reddidit omnem potestatem senatui.
Sed, non post multos annos, senatus et populus Romanus reddidit omnem
potestatem Augusto.
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM
PLUPERFECT SUBJUNCTIVE ACTIVE: We have already
pellere, pepulit, pulsus- reddere, reddidit, learned how to make the perfect active infinitive-just
drive, rout redditus-give back, substitute -isse for the third singular ending -it. Thus we
privare, privavit, return have, for example, paravisse. Now, to make pluperfect
privatus-deprive cum-when, after, subjunctive:
(with ab/. privare although, because
Mariam agno-deprive pinguis, pingue-fat Just add-t or -nt-third singular and plural, active-
Mary of the lamb) thus-
magnus p6ntifex, pontifice-priest paravisset paravissent
pr6ximus, a, um-next, nearest
CUM CLAUSES: We have been using the PREPOSITION
pulcher, pulchra, pulchrum-beauti/ul
cum with the ablative to mean with. But the word cum
87
Circuluslatinus.org
can also be a CONJUNCTION meaning: when (while), Cum A. pugnti.ret, L. venit-When A. was fighting,
after, although, or because. L. came.
Cum L. venisset, A. mis it eum-When L. had come,
A conjunction starts a whole CLAUSE A. sent him.
A preposition starts a PHRASE
For example: Venit cum militibus. He came with the
soldiers. NUNC EXERCEAMUS Nos
This cum militibus is a prepositional phrase. Antonius Ciceronem proscripsit, cum Cicero fufsset
Cum Augustus pugnaret, Lepidus venit. When amicus Augusti. Cum milites Antoni Ciceronem in
Augustus was fighting, Lepidus came. venissent, decollaverunt eum. Sed Antonius ipse non
Cum Augustus pugnti.ret is a clause. est decollatus, Antonius se interfecit. Antonius enim
Notice that cum can have three quite different mean regi'.nam Aegypti vfderat, quae Cleopatra vocabatur.
ings: when ( or while or after) although, and because Antonius putavit se amare earn, sed verum amorem non
(or since). For example: habuit. Antonius uxorem suam Octaviam dimisit.
Octavius ira motus est, et helium movit.
1. Cum Lepidus venisset, Augustus misit eum in Eratne Cleopatra pulchra? Antonius putavit earn esse
ltaliam. pulchram. Sed h6mines in his temp6ribus (id est, sae
When Lepidus had come, Augustus sent him into culo vigesimo) non putarent ( would not think) earn
Italy. esse pulchram. Erat enim pinguis. Puellae quae nunc
pulchrae putantur non debent esse pingues. Sed quid est
2. Cum Lepidus auxilium dedisset, Augustus priva verum? Vera pulchritudo non est in c6rpore solo. Sed
vit eum potestate.
h6mines in tempore Augusti putabant quod puellae
Although Lepidus had helped, Augustus deprived
pingues erant pulchrae.
him of power.
Quinque porci etiam pingues sunt. Suntne illi etiam
3. Cum Antonius vidisset Cleopatram, putavit se pulchri? Quinque porci sese esse pulchros putant. Si
amare eam. quaestio rogatur: "Suntne hi porci pulchri?" quid res
Because Anthony had seen Cleopatra, he thought pondent porci? Respondent: Oui, oui. (Sunt enim ex
that he loved her. Gallia).
Lepidus, cum Augustus privavisset eum omni potes
How do we know which English meaning to use for tate, erat p6ntifex maximus. Augustus v6luit esse
cum? We know merely by the general sense of the story, etiam p6ntifex maximus; post mortem Lepidi, pontifica
but when in doubt, try WHEN or WHILE first ( they are tum accepit. Sed non decollavit Lepidum. N6luit hoc
the most vague, and so most likely to work). Some facere, ne multi h6mines odissent eum. In antiquis die
times more than one meaning would work. Try out bus, cum Romani reges ex urbe pepulissent, Etrusci
other meanings on the examples given above. bellum moverunt, ut reges Romae redderent. Sed Ro
mani accipere reges noluerunt. Propter bane causam
f6rtiter pugnaverunt. Voluerunt libertatem habere. Sed
RULES FOR USING CuM: When cum means because or
patricii soli plenam (full) libertatem habuerunt. Plebeii
although, always use the subjunctive.
pugnare debuerunt ut iura a patriciis acciperent.
When cum means when ( while or a/ter) sometimes use
the subjunctive sometimes the indicative. There will be
more on this later. Meanwhile, notice the usages in the
ENGLISH TO LATIN
stories.
(Use cum wherever possible)
TENSE OF SUBJUNCTIVE: If the verb of the main 1. Although Cicero had given help to Augustus, Augus
clause is a past tense, we will always find an imperfect tus did not help Cicero. 2. Anthony hated Cicero, be
or pluperfeel subjunctive ( if any subjunctive at all). cause Cicero had made speeches against him. 3. Al
(We shall see later what happens if the main verb is though Cicero was not an enemy of Rome, he was killed
other than past tense. ) What is the difference between by the sword. 4. Although Cicero had been his friend,
imperfect and"pluperfect? Obvious-merely notice the Augustus allowed him to be killed. 5. Anthony said that
examples: Cicero had been an enemy of Rome. 6. Since he saw that
88
Circuluslatinus.org
he was defeated, Anthony killed himself. 7. Caesar gave se amare Cleopatram, reginam Aegypti. Quae femina
back all rights to Cicero. non re vera pulchra fuit-pinguis enim sicut quinque
porci, amici nostri (our), fuit. Sed quidam vir dixit
ScRAMBLE EXERCISE amorem esse caecum, et veritatem dixit. Antonius enim,
Cum Cicel"onem interfecfsset, Antonius ipse interfectus classi magna facta, pugnavit cum Octavio. Classi magna
est. Cum quidam vir ex Gallia dixisset necesse cavere victa, Antonius et Cleopatra, ne caperentur, sese inter
feminas, Antonius non audfvit. Antonius enim putavit fecerunt.
89
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA QUARTA
Augusto irnperat6re, Christus natus est in Bethelehem in ludaea. Sed nunc relinquere-leave
tempus est ut relinquatur hist6ria Romana. Bonum erit legere hist6riam vet us-old
sacram veteris testamenti. Liber prirnus veteris testamenti vocatur Genesis. sacer-sacred
In hoc libro narratur hist6ria creati6nis mundi totfus. adhuc-yet
In principio enirn, solus Deus erat; nulla creatura adhuc facta erat. Geneseos-poss. sing. of
Scriptor huius libri Geneseos scripsit de septem diebus creati6nis, vel Genesis (Greek)
p6tius de sex diebus creati6nis--in septirno enim die Deus requievit ab vel-or
operibus suis. Sed sacer scriptor huius libri non v6luit dfcere quod Deus re p6tius-rather
vera fecit 6mnia in septem diebus. Forsan illi dies erant re vera multi anni. requievit-rested
Sed bonum erat docere hoc modo quod fecit 6mnia. ltaque, dixit quod in opus-work
primo die Deus creavit coelum et terram. Sed adhuc nihil erat in terra; nulla docere-teach
alia creatura erat facta. Sed Spiritus Dei erat super aquas. Deus iussit lucem coelum-heaven
fieri. Et lux facta est. Et Deus vidit lucem esse bonam. Deus etiam separa spiritus-spirit
vit lucem a tenebris. Vocavit lucem diem. Et vocavit tenebras noctem. super-above
Haec Deus fecit in primo die creati6nis. Sed Deus non fecit haec cum lux-light
magno lab6re. H6mines, quando faciunt opera sua, faciunt ea saepe cum separavit-separated
magna difficultate vel cum lab6re magno. Deus loquitur--et res fit. Si tenebrae-darkness
Deus solummodo dicit: "Fiat"-statirn factum est. Hoc modo ergo Deus nox-night
fecit mundum et 6mnia quae in eo sunt. Iussit: "Fiant hae res," et factae solummodo-only
sunt. Deus etiam .vidit quod ea quae fecit erant bona. Hoc necesse est, fiat-let it be
Deus enim non potest facere malum.
of: hie, ille, ipse, idem, quis, qui, is. 4. Give possessive
VOCABULARIUM singular and plural of: hie, ille, ipse, idem, quis, qui, is.
docere, d6cuit, doctus- relictus-leave
teach adhuc-yet, still NUNC EXERCEAMUS Nos
requiescere, requievit, solummodo-only Diebus antiquis Romae, Romani multa gesserunt bella.
requietus-rest super (with obj.)-above, Sed non solum antiquis diebus, sed fere omni anno
relinquere, reliquit, over Romani bellum gesserunt. Inter alia bella, bella cum
coelum, o (but plural is masc.; coeli)- Albanis habuerunt. Sed in hoc bello Albano, duces
heaven, sky Romani venerunt ad duces Alban6rum. Romani locuti
magna lux, luce-light sunt: "Non est necesse ut multi viri ex exercitu Romano
longa nox, nocte-night interficiantur, et etiam multi ex exercitu Albano. Ro
magnum opus, 6pere-work mani mittere volunt solummodo tres viros bonos et
vetus, vetere-old fortes in pugnam, si Albani idem facient." Hoc consi
lium Albanis bonum visum est. ltaque Romani tres viros
fortes miserunt. Hi tres Romani Horatii vocabantur.
VIDEAMUS FORMAS VETERES Albani etiam tres viros fortes miserunt, ut cum tribus
Romanis pugnarent. Hi tres Albani Curiatii voca
1. Give imperfect subjunctive, active and passive, of: bantur.
docere, decollare, nolle, esse, pellere. 2. Give pluperfect In prima parte pugnae, duo ex tribus Horatiis inter
subjunctive active of: permittere, proscribere, privdre, fecti sunt. Romani milites qui pugnam videbant, magno
reddere, ign6scere. 3. Give dative singular and plural affecti sunt dol6re. Sed etiam ille unus Horatius qui
90
Circuluslatinus.org
remansit maximo aflectus est dol6re. Dixit enim, "O! ENGLISH TO LATIN
O! Necesse est timere.Sed adhuc spes (hope) remanet. 1. It was not necessary that many Romans and Albans
...Quamquam difficile est interficere tres-unus solus be killed. 2. The Roman departed lest the Curiatii cap
interfici potest!" ltaque celeriter currere (run) coepit. ture him and kill him. 3. Although he was alone, the
Tres Curiatii venerunt ut eum caperent. Post breve Roman did not fear.4.The Old Testament teaches that
tempus, Romanus vidit quod tres Curiatii adhuc se the world was created by God. 5. After He made all
quebantur-sed sequebantur intervallis magnis (at things, God rested on the seventh day. 6. The work of
large intervals). Romanus itaque stetit. Primus ex God is still being done. 7. When Christ was born, a
Curiatiis venit; Romanus celeriter eum interfecit. Sed great light came in the sky.
duo alii adhuc veniebant.Romanus ftaque currere cele
riter coepit. Post breve tempus, vidit duos Curiatios ScRAMBLE EXERCISE
sequi intervallo magno. Stetit ergo. Unus ex reliquis Horatius unus, cum alios Horatios duos interfecfssent
Curiatiis ad eum venit. Romanus celeriter eum inter Curiatii, nihil6minus pugnare v6luit. Quamquam enim
fecit. Post breve tempus alius Curiatius solus venit ad in perfculo sunt magno, boni Romani fortes erunt sem
unum Romanum. Romanus fortis erat; etiam tertium per. Ut Roma servaretur, multi ex his f6rtibus et bonis
interfecit Curiatium. Hoc modo Romani Albanos vi viris sunt m6rtui. Hae ergo in pugna, propter unius
cerunt. Romani servi non sunt facti Albanis. Romani Romani virtutem, non sunt facti Albanis servi Romani.
adhuc libertatem habent. Libertas enim Romae adhuc remanet.
91
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA QUINTA
De subiunctivo passivo in tempore plusquamperfecto
De clausulis consecutivis
Sacer scrfptor docet nos quod Deus 6mnia fecit. Narrati6nem suam sub-under
divisit in sex dies. Non est necesse credere quod sacer scrfptor v6luit dfcere deinde-then, next
6mnia facta esse hoc 6rdine. Forsan in alio 6rdine 6mnia facta sunt. Sed proferre-bring forth
bonum est audfre narrati6nem libri sacri. Dicit quod Deus fecit lucem in herba-vegetation
die primo. Quid fecit in secundo die? Secundo die fecit firmamentum, id sol-sun
est, coelum. Deus fecit firmamentum ut divfderet aquas quae super firma luna-moon
mentum erant ab aquis quae sub firmamento erant. Defnde Deus iussit signum-sign
aquas, quae sub firmamento erant, c6lligi in locum unum. Et factum est avis-bird
sicut Deus iusserat. Hoc modo terra facta est, et maria facta sunt. Deus imago-image
etiam iussit terram proferre herbas. Et terra profert herbas sicut Deus limus-slime
iusserat. Haec facta sunt die tertio. Et Deus vidit 6mnia esse bona quae piscis-fish
fecerat. inspiravit-breathed in
Pr6ximo die, id est, die quarto, Deus fecit solem et lunam, ut essent facies-face
signa dierum et temporum et ann6rum. Sed adhuc erant nulla animalia in spiraculum-breath
toto mundo. Quinto die ergo Deus fecit animalia in aquis, id est, pisces, lingua-language
et fecit etiam aves. Hi omnes etiam boni erant, quia Deus fecit eos. Sexto s6cia-companion
die Deus fecit animalia quae vivunt in terra. Sed adhuc homo non erat imperavit-ordered
factus. Deus dixit se velle facere h6minem ad imaginem suam. Ergo fecit comedere-eat
h6minem de limo terrae et inspiravit in faciem eius spiraculum vitae. Et lignum-wood, tree
Deus vocavit hunc primum h6minem Adam. scientia-knowledge
In lingua enim Hebraica, terra vocatur "adamah." Sed primus homo
Adam factus est de "adamah." Ergo nomen eius erat Adam. Sed adhuc
nullus alius homo erat in terra; Adam solus erat. Deus dixit: "Non est
bonum quod homo solus est." Deus ergo fecit s6ciam pro Adam. Fecit
primam feminam, cuius nomen erat Eva. Deus p6suit Adam et Evam in
paradfso. In paradiso habuerunt 6mnia bona quae voluerunt habere. Sed
Deus imperavit eis ne comederent de ligno scientiae boni et mali.
93
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA SEXTA
De subiunctivo activo et passivo in tempore praesenti
Cum creavisset primos h6mines, Adam et Evam, Deus imperavit eis ne obedivit-obeyed
comederent de fructu ligni scientiae boni et mali. Hoc lignum stetit in diabolus-devil
medio paradiso. Adam et Eva obediverunt Deo. Sed non semper obedive serpens-snake
runt. interrogare-question
Quodam die, diabolus venit ad Evam. Eva non erat cum Adam illo num-whether
tempore. Adam enim erat in alia parte paradisi. Eva non tfmuit diabolum. credidit-believed
Diabolus enim venit ad earn in forma serpentis. Diabolus ergo, sub forma fructus-fruit
serpentis, locutus est cum Eva, et interrogavit earn num Deus imperavisset sensit-felt
eis ne comederent ex omni ligno quod in paradiso erat. Eva resp6ndit quod nudus-naked
licebat eis comedere ex omni ligno--sed non ex ligno scientiae boni et mali. vox-voice
Eva etiam dixit quod Deus promiserat eis mortem si non obedfrent. Dia absc6ndere-hide
bolus deinde resp6ndit: "Deus non dixit veritatem. Deus enim novit quod
si homo c6medet ex hoc ligno, fiet sicut Deus. Homo enim sciet bonum et
malum. Homo non morietur si c6medet ex hoc ligno."
Eva credidit diabolo. Vidit enim fructum huius ligni esse pulchrum.
Accepit ergo de fructibus huius ligni et comedit. Deinde Eva dedit partem
huius fructus ad Adam. Adam etiam comedit. Sed diabolus non dixerat
veritatem. Adam et Eva non facti sunt sicut dei; re vera senserunt se esse
nudos, et timuerunt.
Audiverunt vocem Dei in paradiso. Deus vocabat eos. Voce Dei audita,
Adam et Eva con,ti sunt absc6ndere se. Sed Deus invenit eos. Nihil enim
absc6nditum est a Deo. Deus interrogavit eos ubi essent. Adam resp6ndit
quod timebat cum nudus esset. ( Continuabitur)
Notice that they all have the same -t and -nt as in the
VOCABULARIUM indicative. But the vowels are different. Notice that the
absc6ndere, absc6ndit, obedfre, obedivit, first conjugation has e, while the others have a. The
absc6nditus-hide obeditus-obey ( with
verbs that have -iunt for the third present indicative,
credere, credidit, dat. )
keep the i in the subjunctive: -iat, -iant. But we would
creditus-believe(Maria sentfre, sensit, sensus- not expect the e before the a in the second conjugation.
credit Marco: Mary feel, realize, perceive
The easiest way is merely to memorize the above set of
believes Marcus.) num-whether forms.
interrogare, avit, atus- diabolus, o-devil
PRESENT SUBJUNCTIVE PASSIVE: Simply add -ur to the
question, ask magna vox, voce-voice
above endings:
paretur parentur
NUNC COOITEMUS habeatur habeantur
PRESENT SUBJUNCTIVE ACTIVE: Study these forms: ponatur ponantur
capiatur capiantur
1. 2.
USE OF THE PRESENT SUBJUNCTIVE: We have seen that
amet ament teneat teneant
in dependent clauses, the imperfect and pluperfect sbb
3. 3. 4. junctive appear only when the principal verb is in a past
ponat ponant capiat capiant audiat audiant tense. The present subjunctive appears only after a
94
Circuluslatinus.org
present or future tense of the main verb ( there is only semper sit in aquis." Aquae ergo in unum locum vene
one more tense of the subjunctive, the perfect,which we runt, et fecerunt maria. Deus etiam dixit: "Pr6ferat
shall see later-then there will be a pair, present and terra herbas." Et terr a pr6tulit her bas. Dixit etiam:
perfect, when the main verb is present or future-and "Herbae faciant fructus suos." Et factum est. �tiam
another pair, imperfect and pluperfect, when the main imperat ut sol et tuna sint in coelis, ut dies et nox divi
verb is in any past tense). But the present subjunctive dantur. Deus imperat aquis ut pr6ferant pisces. Et pisces
also has another use: in aquis coeperunt esse. lmperat ut aves fiant. Et factae
sunt.
HORTATORY SUBJUNCTIVE: Deus etiam primum h6minem, cuius nomen erat
Veniat-Let him come (or May he come.) Adam, fecit. �tiam feminam, ux6rem pro Adam, cre
Audiatur-Let him be heard (or May he be heard). avit. Nomen huius feminae erat Eva. Deus eos in para
Notice that this use is independent-it may be the main disum posuit. Permittit eis ut ex omni ligno paradisi
verb. Remember the translations given above. It would c6medant, sed non permittit ut c6medant ex ligno
be good to memorize a pair of samples. If we need a scientiae boni et mali. Quodam ergo die diabolus ad
negative,it is ne: Ne veniant ...Let them not come. Evam in paradiso venit. lnterrogat num permittatur eis
ut c6medant ex omni ligno paradisi. Eva dicit quod
INDIRECT QUESTIONS: Notice this example from the permittitur comedere ex omni ligno, sed non ex ligno
reading above: scientiae boni et mali, ne moriantur. Deinde diabolus
Interrogavit earn num Deus imperavisset ... dicit Deum veritatem non dixfsse. Sed Deus non potest
He asked her whether God had ordered... non dkere veritatem. Diabolus dicere id quod non
verum est potest. Id quod non verum est vocatur "men
We call it an indirect question because of the question
dacium." Et diabolus est pater mendacii. Eva non
word "Whether." But we call it an indirect question,
obedit Deo; c6medit ex ligno scientiae. Adam idem
because it does not ask a question--only reports (or sug
facit. Sed audiunt vocem Dei interrogantis eos ubi sint.
gests) one.But there is no problem about it; we mention
Voce Dei audita, timent respondere.
it merely to state that indirect questions most commonly
have the subjunctive.But sometimes a Late Latin writer
will use the indicative. Find another example in the ENGLISH TO LATIN
story above.
I . Let them obey God, lest they die. 2. The devil asks
whether they know good and evil. 3. He does not permit
SUBJUNCTIVE OF IRREGULAR VERBS:
them to eat it. 4. He asks why Adam and Eve are not
sit sint obeying God. 5. May they never (numquam) believe
possit possint the devil. 6. Let them not attempt to hide from God.
velit velint 7. Let them not eat of the tree of knowledge of good
nolit nolint and evil.
95
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA SEPTIMA
De prima et secunda persona in subiunctivo activo
Adam et Eva non obediverant Deo. Propter bane causam timuerunt, et omnipotens-omnipotent
conati sunt absc6ndere se a Deo. Sed Deus omnfpotens e�t; tanta est tantus-so great
potestas eius ut nulla creatura possit absc6ndere se a scientia Dei. Deus cur-why
ergo interrogavit Adam cur non obedivisset. Adam dixit quod femina malum-apple
dederat ei malum, id est, fructum ligni scientiae boni et mali. Deus ergo fefellit-deceive
interrogavit feminam, id est, Evam, cur comedisset malum. Eva resp6ndit conterere-crush
se comedisse propter serpentem. Dixit enim serpentem fefellisse ipsam. virgo-virgin
Serpens enim dixerat: "Homo fl.et sicut Deus si c6medet de fructu huius mater-mother
ligni scientiae boni et mali." spes (5th)-hope
Deus ergo expulit Adam et Evam ex paradiso. Sed promisit Redemp agricola-farmer
t6rem, id est Christum. "Ille Redemptor enim c6nteret caput serpentis." Et off.erre-offer
etiam quaedam femina promfttitur a Deo, quae semper inimica erit ser pastor-herdsman
penti. Haec femina est Virgo Maria, quae est mater Christi. Ergo Deus, secum-cum se
propter suam magnam miseric6rdiam, dedit spem primis hominibus nescire-not know
etiam post peccatum originate.
Adam et Eva habuerunt multos filios et filias. Inter hos erant Cain et
Abel. Cain erat agricola, et labor eius erat in agris. Accepit multos fructus
terrae. Ex his fructibus, Cain offerebat sacrificia Deo. Abel autem erat
pastor. Abel ergo offerebat animalia Deo in sacrificiis. Probabiliter Abel
offerebat agnos. Sacrificia Abel placuerunt Deo. Sed sacrificia Cain non
placuerunt Deo. Cain ergo motus est ira.
Quodam die Cain rogavit Abel ut iret in agros secum. Abel ergo in agros
iit cum Cain. Sed cum essent soli in agris, Cain interfecit Abel. Deus ergo
vocavit Cain, et rogavit ubi Abel esset. Cain dixit se nescfre. Sed Cain non
p6terat fallere Deum. Cain ergo iit in exilium.
97
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA OCTAVA
Nihil novi hodie-veteribus studeamus
Adam et Eva habuerunt multos ffiios et filias. Et filii e6rum habuerunt plurimus-very many
etiam multos filios et filias.Multi ex his vixerunt per annos plurimos.Sed commisit-committed
non omnes homines boni erant; plurimi erant mali, et peccata multa com corpus-body
miserunt contra Deum.Illi homines erant magni corpore, sed parvi virtute. iratus est-was angry
Deus ergo iratus est illis et voluit delere genus humanum de terra. genus-race, kind
Sed nihil6minus unus homo erat qui placuit Deo.Ille homo vocabatur caro-flesh
Noe. Noe erat vir iustus in omnibus operibus suis.Noe erat pater trium mens-mind
fili6rum.N6mina horum filiorum sunt: Sem, Cham, et Japheth.Sed quia pessimus-very evil
Noe erat iustus, et placuit Deo, Deus non iratus est ei, nee iratus est ffliis diluvium-flood
Noe propter Noe. ltaque Deus dixit Noe: "Finis universae carnis est in spiritus-breath
mente mea. Omnes enim homines facti sunt pessimi.Necesse est ergo ut fac-make! (a command)
deleam eos.ltaque magnum diluvium veniet super omnem terram.Omnes area-ark
homines delebuntur.Sed etiam omnia animalia in quibus est spiritus vitae tibi-for yourself
non iam vivent; omnia delebuntur diluvio." tu us-your
"Sed fac arcam tibi et ffliis tuis et ux6ribus fili6rum. Et due in arcam due-lead! (a command)
animalia ex omnibus generibus animalium ut servari possint in area." Noe imber-rain
ergo fecit 6mnia quae Deus imperaverat ei.Deinde Deus dixit ei: "Venias
in arcam cum filiis tuis et cum omnibus animalibus sicut imperatum est
tibi. Post septem dies enim imber maximus veniet super omnem terram.
Et omnia animalia quae sunt super terram, insuper et omnes h6mines
delebuntur de terra."
Noe ergo venit -in arcam, et cum eo venerunt tres filii eius, id est Sem,
Cham, et Japheth, et cum eis venerunt uxores e6rum.lnsuper venerunt in
aream animalia omnis generis, sicut Deus imperaverat Noe. (Continua
bitur cras)
Circuluslatinus.org
erant. Noe et fflii eius dixerunt: "Ne committamus pec ex porcis dixit, "Non dicimus quod amamus aquam sim
catum. Deus bonus est. Ne faciamus ea quae ille non pliciter-amamus enim aquam solummodo quando in
amat." "Noe, Sacra Scriptura dicit vos esse iustos. Ergo terra est, ut lutum possimus facere ex terra et aqua." Sed
habetis omnes virtutes. Quando enim Sacra Scriptura amici quinque non erant in diluvio. Nondum in hac vita
dicit h6minem esse iustum, signfficat eum omnes habere erant in illo tempore; alii porci erant in hac vita in
virtutes. ftaque in Scriptura 'homo iustus' h6minem tempore diluvii. Hi erant avunculi porc6rum quinque.
bonum significat. Semper faciamus 6mnia quae Deus Multi ex antiquis porcis deleti sunt in diluvio-et mors
vult." terribilis est porco deleri in aquis! Sed duo porci erant
Scriptura 16quitur e6dem modo de Sancto Joseph, in area, et non interfecti sunt.
qui erat pater putativus (foster-father) Christi. Scrip
tura dicit simpliciter (simply) quod Joseph iustus erat,
et non est necesse ut aliud dicamus de eo. ENGLISH TO LATIN
Noe erat tam iustus ut in area servaretur. Deus dixit
1. Let us come into the ark. 2. God is so good that He
ei, "Peccata h6minum tanta sunt ut necesse sit delere
loves all men. 3. Christ is the Good Shepherd, and He
eos."
will die for the lambs. 4. The human race was so evil
Quo modo faciet Deus diluvium? Magnos mittet im
that God was angry at them. 5. He sent great rains to
bres super omnem terram. Sed etiam faciet ut mare
destroy them. 6. Let us make a ship for Noe and his
super terram veniat. Hoc modo factum est dihivium
sons. 7. It happened that men were very bad in the days
magnum. <'.'>mnia animalia deleta sunt hoc diluvio. of Noe.
Suntne pisces deleti? Non. Deus enim dixit necesse esse
delere 6mnia animalia in quibus est spfritus vitae. Sed
in piscibus non est spiritus vitae. Pisces sunt semper sub
ScRAMBLE EXERCISE
aquis. Aqua pisces non delebit. Pisces aquam amant.
Vobis et filiis navem magnam, quae area erit, fac-haec
dixit Deus Noe. Cum enim pessima peccata peccavis
AUDIAMUS DE AMICIS VETERIBUS
sent h6mines fere omnes, ut eos deleret, diluvium misit
Sed non 6mnia animalia amant aquam. Quinque enim Deus. E coelis magni venerunt imbres et ex mari aquae
porci dicunt, "Nullo modo amamus aquam: lutum multae. lrascebatur enim Deus ira nimia propter pessi
( mud) amamus." "Sed amici! Noone etiam aquam ama m6rum h6minum peccata. Noe autem et ffliis eius, Deus,
tis? Quia sine aqua non potestis habere lutum." Unus cum boni essent, miseric6rdiam dedit.
99
Circuluslatinus.org
LECTIO QUADRAGESIMA NONA
De prima et secunda persona in indicativo imperfecto
et plusquamperfecto
Cum Noe et fflii eius et ux6res fili6rum eius et animalia venissent in arcam, clausit-closed
Deus clausit portam arcae. Defnde Deus aperuit coelos, et misit imbres aperuit-opened
magnos in terram. J:.tiam fontes maris rupti sunt et aquae maris venerunt fons-/ountain
super terram. Diluvium maximum factum est. H6mines territi sunt, et loca ruptus-broken
alta invenfre conati sunt ut ab aquis servarentur. Sed aquae magnae sem territus-terrified
per invenerunt h6mines. Et non potuerunt evadere. Noe autem et qui altus-high
cum eo erant, servati sunt in area. Aqua venit etiam super montes altos. nisi-unless, except
Nemo h6minum servatus est nisi ei qui in area erant cum Noe. J:.tiam ascendit-rose
6mnia animalia in quibus erat spfritus vitae interfecti sunt in aquis. Sed recordatus-remembered
animalia quae in area erant servata sunt. Imbres et diluvium venerunt ventus-wind
super terram per quadragfnta dies. Et aquae ascenderunt super terram minuere-diminish
centum et quinquagfnta dies (150). euntes-/rom ire
Defnde Deus recordatus est Noe et 6mnium qui cum eo erant in area. fenestra-window
Et Deus misit ventum super aquas. Post dies centum quinquagfnta, aquae corvus-raven
coeperunt mfnui super terram. Deus etiam clausit fontes maris, et non columba-dove
iam misit imbres de coelis. Et aquae reversae sunt de terra, euntes et ferre-bear, bring
redeuntes. In mense septimo, in die vigesimo septimo mensis, area re ramus-branch
quievit super montes Armeniae. In decimo mense, montes coeperunt olfva-olive, olive tree
videri. Et post quadragfnta dies, Noe aperuit fenestram in area, et misit intellegere-understand
corvum ex area. J:.tiam dimfsit columbam ex area. Sed columba non in
venit locum ubi requiesceret pes eius--columba ergo reversa est ad Noe in
arcam. Sed post septem dies, Noe rursus dimfsit columbam. Columba
reversa est ferens ramum olivae. Noe ergo intellexit quod p6terat stare in
terra. 1taque venit ex area.
Circuluslatinus.org
And so on-for absolutely any imperfect or pluperfect Cain itaque dixit Deo, "Cur non amabas sacrificium
active indicative. quod offerebam?" Et Deus dixit, "Quia tu non habebas
cor (heart) bonum." His auditis, Cain rogavit Abel
SECOND SINGULAR PRONOUN: tu, tui, tibi, te, te (you, venire in agros secum. Dixit, "Venias in agros mecum
of you, to you, you, etc.). (with me).'' Et cum in agros venissent, et soli essent,
Cain interfecit Abel. Sed Cain sese absc6ndere non
SECOND SINGULAR ADJECTIVE (to refer to only one p6terat. Deus enim 6mnia videt. Deus ergo eum inter
person's possessions): tuus, a, um (your). rogavit, "Ubi est Abel?" Et Cain resp6ndit, "Estne
necesse ut defendam Abel?" Et Deus dixit: "Putabas
FIRST AND SECOND PERSON OF IRREGULAR VERBS: quod nemo te videbat cum Abel interficeres-sed vide
Completely regular in imperfect and pluperfect: Just bam te. Deus enim semper 6mnia videt. Non licebat tibi
take the third singular forms-erat, fuerat, p6terat, interficere Abel. Ergo-discedas ex hac terra! Sed ne
potuerat, volebat, nolebat, voluerat, noluerat-and use timeas. Nemo enim te interficiet. Accfpies signum, ne
the same stick as for any other verbs. homo te interficiat."
101
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA
Cum aquae discessissent de terra, Noe et fflii eius, et uxores filiorum eius egressus-go out
egressi sunt ex area. Sed etiam animalia egressa sunt. Et Noe fecit altare altare-altar
Domino. Deinde accepit multa animalia ex eis quae fuerant in area secum D6minus-Lord
( omnia enim alia animalia in quibus erat spiritus vitae interfecta erant numquam-never
diluvio)--et obtulit sacrificia Deo. Sacrificia Noe placuerunt Deo. Domi arcus-bow
nus ergo promisit Noe quod numquam post illud tempus diluvium delebit recordari-remember
omnem terram et omnia viventia quae in ea sunt. Deus etiam dedit signum turris-tower
promissionis suae, "Verum est quod imbres venient de coelis. Sed ut civitas-city
sciatis quod numquam dih1vium delebit omnem terram, arcus meus erit in conffdere-trust
coelis post imbres. Hoc modo scies Deum semper recordari promissionis efficere-bring about
suae." mutavit-changed
Post dih1vium, omnis terra habebat soh1mmodo linguam unam. Sed cum
homines iter facerent ad orientales partes mundi, venerunt in terram
Senaar, et voluerunt remanere ibi. Coeperunt itaque aedificare turrem
maximam. Hi enim homines superbi erant. Et D6minus descendit ut
videret turrem et civitatem quam aedificabant. Sed opera horum hominum
non placuerunt Deo-confidebant enim in se, et in potestate sua. Sed non
debuerunt confidere in se. Homo enim non est tam fortis ut possit vivere et
agere sine Domino. Propter bane causam, opera horum non placuerunt
Deo. ltaque Deus punivit eos. Effecit ut unus homo non posset intelligere
alios homines. Mutavit linguas e6rum. Linguis mutatis, magna confusio
erat in illo loco. Multae enim linguae audiebantur, sed nemo p6terat alios
intelligere. ltaque homines discesserunt ex illo loco, et non iam voluerunt
aedificare turrem.
Circuluslatinus.org
FIRST PLURAL ADJECTIVE: nosier, nostra, nostrum mundum venit-id est, etiam super Americam Septen
our. trionalem et Meridionalem, et super Africam, et super
omnes alias terras?" Homo potest credere quod hoc re
vera accidit, si vult. Sed Sacra Scriptura hoc non dicit.
NUNC EXERCEAMUS Nos
Scriptura enim elicit quod diluvium super totam terram
Quodam die magfster in schola nos interrogavit, "Ubi venit: et quaestio est; quid significat tota terra? Forsan
est terra Senaar?" Dfximus quod Senaar est in parte tota terra significat solummodo totam terram Mesopo
orientali mundi. Noveramus enim quod non in Palestina tamiae. Hoc non certum est.
est. Hebraei in illa terra ( id est, in Palestina) erant. Sed
Senaar est ad orientem a Palestfna: in Mesopotamia est.
"Sed dicas nobis quae sit significatio huius n6minis ENGLISH TO LATIN
'Mesopotamia.'" Mesopotamia est nomen Graecum. In
1. What did you do when the flood came? 2. We came
lingua Latina dfcitur: In medio inter flumina. Haec est
into the ark. 3. Why did you want to build that tower?
significatio n6minis "Mesopotamia." In Graeca enim
4. God is so good that you should trust Him. 5. We have
lingua, potamos est flumen et mesos est medius. Sed, ut
built an altar. 6. We have come to build the tower.
dicatur simplfciter, Senaar idem est ac (as) Babylon.
7. We asked why you had changed your plans.
"Noone tu dixfsti nobis, magister, quod Babylon in
lingua Hebraica signfficat confusio?" Otique, hoc dixi.
In Babylonia enim accidit confusio linguarum. Sed in
ScRAMBLE EXERCISE
lingua h6minum qui in Babylonia erant, nomen "Baby
lon" signfficat "porta Dei." ltaque, quamquam Baby Noe, tu et filii tui Deo sacrificium offeratis. Qui enim
lonii ( the Babylonians) urbem suam vocaverunt "porta omnes alios in aquis delevit, te et tuos servavit. Ut
Dei," Scriptura dicit quod melius est vocare earn "con servari possetis, tibi ut arcam faceres imperavit. In
fusio," propter confusionem linguarum. Re vera, quam cum venissetis, vos ab omni periculo liberavit
scriptor Sacrae Scripturae fecit lusum verb6rum (a play Deus. In eo confidatis in quo misericordia magna est.
on words). Et cum videbitur in coelis arcus, in mentem veniat
"Estne necesse credere quod diluvium super totum vestram promfssio, quam Deus vobis dedit.
103
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA PRIMA
De prima et secunda persona in indicativo praesenti
s s s
VOCABULARIUM poni t capi t audi t
mus mus mus
finfre, ivit, itus-finish quam-than
tis tis tis
complete satis-sufficiently, very,
habitare, avit, atus- enough All the forms we have just made are entirely regular,
dwell, inhabit vel-or, even and fit easily on the short stick.
mai6res, mai6ribus-ancestors (merely pl. Now we recall that we already know the bottom
of maior in special sense) forms for each line, that is, the third plurals:
peior, peius, pei6re-worse
amant tenent ponunt capiunt audiunt
So all we really have to learn today is just five words:
NUNC COGITEMUS amo teneo pono capio audio
FIRST AND SECOND PERSON INDICATIVE: It is easy to What are the meanings? For amare they would be:
make these forms, starting from the third singular, I love we love
which we already know. The easiest way is to make a you love you love
short stick, leaving out the first and last forms: he loves they love
s s And of course, we can vary these forms just as we have
ama t tene t been doing for a long time. That is, besides "he loves"
mus mus we can say: "he does love, he is loving." And so on with
tis tis other forms.
104
Circuluslatinus.org
FIRST SINGULAR PRONOUN: ego, mei, mihi, me, me aream, et in arcam ingressus est. Et imber maximus
(I, of me, to me, me, etc.) super omnem terram venit per dies quadragfnta et noe
tes quadraginta. Et Noe dixit, "Magnos videmus imbres,
FIRST SINGULAR ADJECTIVE: meus, a, um (my, mine) et diluvium! Deus meus, bonus es (you are). Me et meos
in area hae servavisti." Et post diluvium Deus dixit,
PRESENT TENSE OF IRREGULAR VERBS: We shall save "Pono arcum meum in eoelis, ut seire possitis quod
these for a few lessons later, since we have to learn the semper in mem6ria habeo promissi6nem meam. Num
above forms-but, if anyone is curious, here are some: quam delebo omnes h6mines aquis diluvii. Verum est
sum, es, est, sumus, estis, sunt quod h6mines mali fient, sed alio modo punientur, et
possum, potes, potest, p6ssumus, potestis, possunt non per aliud diluvium."
volo, vis, vult, v6Iumus, vultis, volunt
nolo, non vis, non vult, n6lumus, non vultis, nolunt
ENGLISH TO LATIN
1. I am sending a messenger in order that you may
NuNC EXERCEAMUS Nos
know the truth. 2. Are you coming with me? 3. I now
Deus vocavit Cain, "Quid facis Cain?" Cain dixit, have the name "Abram"-but God will change my
"Nihil facio. Quid mihi imperas ut faciam?" Deus dixit, name, He will call me "Abraham." 4. I dwell in Egypt
"Tu fratrem tuum Abel interfecfsti. Cur fecisti hoc? but I do not know the gods of Egypt. 5. This land is
Ego interffcere te noii volo, sed necesse est ut te puniam. so good that we will not depart. 6. Our ancestors had
Mitto ergo te in exsflium." many gods, but we have the one true God. 7. We did not
Sed postquam omnes h6mines pessimi facti sunt, finish the tower.
Deus etiam Noe vocavit. Noe enim vir iustus erat, quam
quam fere omnes alii pessimi facti sunt. Noe Deo dixit,
SCRAMBLE EXERCISE
"Faciam (/ will do) 6mnia quae iubes. Quid ergo facere
debeo?" Et Deus dixit, "Debes arcam facere. Due (lead) Deus dixit, "Ego 6mnia quae in hoc mundo sunt feci.
in bane arcam animalia ex omnibus generibus anima Volebam omnibus hominibus per Adam et Evam qui
Iium quae in terra sunt et in se spiritum vitae habent." homines primi erant dare multa bona. Vos autem non
Noe ergo narravit haec 6mnia filiis suis. Dixit enim, permisistis mihi ut ea quae volueram facerem. Peccatis
"Deus mihi imperavit ut aream facerem. Vos etiam mihi vestris pessimis necesse est ut, cum amem vos, vos
auxilium dare debetis, ut in area servari possitis. Venia puniam. Nihi16minus autem, miseric6rdia mea magna
tis mecum, ut materiam colligamus." Noe ergo fecit vobis Redemptor dabitur."
105
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA SECUNDA
Difficile est bonus esse inter �alos. Sed Abram, cum esset in medio tam polytheista-polytheist
mult6rum polytheistarum, adhuc colebat solum Deum verum. Et Deus c6lere-worship
locutus est ei, et dixit: Abram, volo ut discedas ex hac terra tua, et de volo-J wish
domo patris tui, et venias in aliam terram, quae ostendetur tibi. Volo enim gens-people
facere te in gentem magnam, et benedfcere tibi, et facere nomen tuum benedicere-b/ess
magnum. Abram itaque egressus est ex terra Haran sicut D6minus iterum-again
imperaverat ei. Lot venit cum eo. Abram erat vir septuaginta quinque apparuit-appeared
ann6rum cum egrederetur de Haran. :8tiam Sara, uxor Abram, venit cum fames-famine
eis. Venerunt in terram Chanaan. Sed Deus iterum apparuit Abram et valde-very
dixit ei: Omnis terra haec crit tua. Et Abram aedificavit ibi altare D6mino dives-rich
qui apparucrat ei. Sed Abram non rcmansit in terra ilia. Fames enim erat ecce-behold
ibi. Descendit ftaque in Aegyptum. eligere-choose
Sed Abram non scmper remansit in Aegypto. Reversus est in terram circa-about
Chanaan. Lot etiam venit cum Abram ex Aegypto. Et Lot et Abram facti S6doma, is-Sodom
sunt valde dfvites. Habuerunt multos agnos et multa alia. Terra non p6terat stella-star
tcnere omncs possessi6ncs e6rum. Abram ergo dixit ad Lot, "Ecce, uni
versa terra est coram tc. :8Iigas partcm terrae tibi. Si tu eligis unam partem,
ego accfpiam alteram." Lot itaque vidit terram quae erat circa Iord{mem
esse bonam, et babitavit ibi. In illis enim diebus, terra quae est circa
S6doma et Gom6rrham valde bona erat multis fructibus. D6minus enim
adhuc non deleverat illas urbes. Lot fecit domum suam in S6domis. Sed
h6mines Sodomftae erant p6ssimi.
Et Deus apparuit iterum Abram et dixit ei, "Vides omnes stellas quae in
coelo sunt? Posteritas tua erit maior numero quam stellae." Et Abram
credidit Deo. ( Continuabitur eras)
mutare. Give also all the "we" forms. 3. Make all the
VOCABULARIUM indicative forms in number 2 (above) subjunctive
(omit: I have opened). 4. Summarize the rules for form
apparere, apparuit, iterum-again
ing the first and second person in all tenses of the sub
apparitus-appear valde-very
junctive. Make up a rule for as many indicatives as you
ecce-behold
can.
dives, dfvite-rich (poss. pl. -um)
107
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA TERTIA
De prima et secunda persona in indicativo futuro
De imperativo activo
Quodam die Abram audivit quod quattuor reges cepissent Lot. Abram salvare-save
ergo collegit omnes servos suos, et secutus est illos reges. Hoc modo salvavit sacerdos-priest
Lot. Post haec, Melchisedech, qui erat rex Salem venit ad Abram. panis-bread
Melchisedech erat sacerdos Dei. 1taque obtulit sacrificium Deo. In hoc vinum-wine
sacrificio offerebat panem et vinum. Hoc modo praefigurabat sacrificium gens-people, nation
Missae. circumcidere-circumcise
Post haec, Deus fterum apparuit Abram, et mutavit nomen eius. Dixit, foedus-covenant
"Nomen tuum non iam erit Abram, sed Abraham. Quia volo facere te ierunt-went
patrem multarum gentium. Iubeo te circumcidere omnes pueros in die Domine-Lord ( vocative form)
octavo post nativitatem e6rum. Haec circumcisio erit signum foederis inter parcere-spare
me et te. 1nsuper, tu et Sara uxor tua habebitis filium, et vocabitis nomen causa-for the sake of
eius Isaac." ( with poss.)
Cum Abraham habitaret in Mambre, Deus ipse cum duobus angelis petitio-request
venerunt ad eum in forma humana. Abraham accepit eos in domum suam. perseverare-continue
Postea Deus discessit, et Abraham secutus est eum. Duo angeli ierunt in ultimo-finally
S6doma, sed D6minus remansit cum Abraham, et dixit ei, "Homines qui
in S6domis habitant pessimi facti sunt. Necesse est ergo delere eos et
civitatem e6rum." Abraham autem non amavit peccata, sed amavit amicos
suos, quorum mu!ti habitabant in S6domis. Ergo rogavit D6minum dicens:
"Domine, si quinquaginta viri iusti invenientur in S6domis, parces civitati
illi?" Et Dominus resp6ndit: "Si in S6domis invenientur quinquaginta viri
iusti, eorum causa non delebo (I will not destroy) hanc civitatem."
Abraham ergo fterum rogavit Dominum dicens: "Domine, si in illa civitate
invenientur quadraginta quinque iusti, parces civitati?" Et Dominus
iterum dedit ei petitionem eius. Abraham ftaque perseverabat rogans in
hoc modo. Oltimo Dominus dixit: "Si solummodo decem iusti invenientur,
non delebo S6doma." ( Continuabitur eras)
Circuluslatinus.org
All the forms we have just made are entirely regular, petimus-we ask
and fit easily on the short stick. petemus-we will ask
Now we recall that we already know the bottom petamus-let us ask.
forms for each line, that is, the third plurals: For practice, make a similar list for each of these verbs:
amabunt tenebunt ponent capient audient dicere, p6nere, claudere, rumpere, mfttere. It will help
So all we really have to learn today is just five words: too if we make them not only for we forms, but also for
forms to mean: /, you (singular and plural), he, they.
amabo tenebo ponam capiam audiam Notice especially what happens in the capiunt type verbs
What are the meanings? For amare they would be: in the forms that mean / and they (test it out on facere
I shall love we shall love and accipere).
you will love you will love
he will love they will love NUNC EXERCEAMUS Nos
And of course, we can vary these forms just as we have D6minus Abraham vocavit ad se et dixit, "Veni ad me,
been doing for a long time. That is, besides "he will Abraham. Tibi explicabo bane rem. Olim totum delevi
love" we can say: "he will be loving." And so on with mundum diluvio quia h6mines omnes pessimi facti sunt.
other forms. Sed etiam illo tempore familiam unam servavi, id est,
Noe et filios eius, et ux6res fili6rum eius. Noe enim fuit
IMPERATIVE ACTIVE: The imperative is the form that iustus coram me. Nunc in S6domis et Gom6rrha fterum
gives a command._ It is easy to make; merely remove the fere omnes h6mines pessimi facti sunt. Et tu Abraham
letters -re from the present active infinitive, thus: para rogabis me ut illi civitati parcam (spare)? Sed nihi16-
habe pone cape (the iunt verbs are not odd here) audi. minus, hoc re vera faciam si numerus sufficiens h6mi
The plural is almost as easy--except in the third con num iust6rum in ea invenientur." Abraham ftaque dixit,
jugation, just add -te to the imperative singular: "Rogo te, Domine, ut dicas mihi: Quot (how many)
parate habete audite h6mines dices satis esse?" Et D6minus resp6ndit ei, "Si
quinquagfnta iustos ibi inveniam, civitates illas non
But in the third conjugation we get not ponete but
delebo." Sed quinquagfnta iusti non sunt inventi. Abra
p6nite, capite.
ham autem perseverabat rogans D6minum. Oltimo Do
How do we translate it? It merely gives a command:
minus promisit ei: "Si inveniam decem iustos, urbes illas
prepare! have! put! seize! hear!
servabo." Sed etiam decem non inventi sunt.
NEGATIVE:
Ubi erant hae urbes? In parte meridionali Palestinae
Suppose we want to say: "Don't do it!" That is, use a erant. Sed nunc in illo loco est Mare M6rtuum. Deus
negative with the imperative. Sometimes (but rarely) enim non solum S6doma, sed etiam Gom6rrham delevit,
ne is used: ne parate. But ordinarily, Latin will talk propter peccata maxima quae h6mines in illis urbibus
around a negative, by using the imperative of nolle (be faciebant. Multis aliis temp6ribus Deus punfvit h6mi
unwilling) followed by an infinitive. Thus: nes propter peccata. Saepe Hebraeos punivit, sed ignem
de coelis non misit in urbes e6rum. Alias gentes misit ut
nolite venfre
be unwilling to come-don't come contra eos pugnarent exercitibus magnis. Exempli
causa, Assyrios et Babyl6nios misit. Assyrii erant gens
COMMANDS:
(nation) fortis in hello. Omnes h6mines terrebantui
The singular of nolite is, of course, noli. cum Assyrios viderent. Non enim p6terant stare contra
The hortatory subjunctive with ne is about the same eos. Assyrii autem non omnes ludaeos interfecerunt;
as a negative command: quosdam in pugnis interfecerunt, sed alios e terra e6rum
in Assyriam portaverunt ( carried). Sed Iudaei in terra
Ne faciat-Let him not do it.
nova noluerunt habitare. Assyriam non amaverunt.
Ne facias-May you not do it.
Assyrii autem eos non dimiserunt ut in terram 1srael
This seems like a "mild" command. redfrent.
UN-SCRAMBLE EXERCISE: We have now seen some
forms that are very similar. But they are easy to keep BUGS LEPUS
unscrambled if we take a close look at them lined up one Duo operarii (laborers) cenam (dinner) comedebant.
under the other, e.g.: Panem et carnes habebant. Unus ad alterum locutus est,
109
Circuluslatinus.org
"Uxor mea carnes bonas mihi dat semper." Et alter 4. We will circumcise our sons because God commands
interrogavit, "Quales ( what kind) carnes babes?" Cui it. 5. For the sake of Abraham, God will spare the
primus operarius resp6ndit: "Uxor mea capit lepores Hebrews. 6. I will continue asking God to spare that
(rabbits) in nocte." "Sed quo modo potest uxor tua city. Come with us and we will ask God to give us help.
lepores videre in tenebris (darkness)?" "Non potest eos
videre, sed potest eos audfre cum exclamant." "Illa po
test audfre lepores! Sed lepores nihil dicunt!" "Sed hi SCRAMBLE EXERCISE
lepores re vera exclamant---dicunt enim: meow, meow." Lot capto, Abram exercitum ex servis fecit suis ut contra
quattuor reges pugnaret. Quam post vict6riam, Mel
chisedech vini et panis sacrificium 6btulit. Abrahae
ENGLISH TO LATIN
habit4nti in Mambre, du6bus cum angelis apparuit
1. Abraham, I will not spare that city. 2. I have spoken, Deus. Cui necesse esse delere S6doma, pessima propter
and I will do all that I said. 3. Put your hand on the altar peccata dixit Deus. Abraham autem Deum rogare perse
and promise that you will do all that I will ask you. veravit ne illam deleret urbem.
110
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA QUARTA
De prima et secunda persona in verbis: velle, nolle, et ire
Sed decem iusti non inventi sunt in S6domis. ftaque duo Angeli missi sunt destruere-destroy
ut destruerent S6doma. Sed primum venerunt ad Lot. Lot sedebat ad por primum-first
tam civitatis. Angeli dixerunt ei, "Surge, discede ab hoc loco, D6minus sedere-sit
enim destruct illum." Illa nocte, Lot venit ad duos iuvenes qui voluerunt surgere-rise
ducere fflias Lot in matrim6nium et dixit eis, "D6minus destruct bane iuvenis-youth
urbem, propter peccata multa turpia quae h6mines in ea committunt." turpis-shameful
Sed illi iuvenes noluerunt credere Lot, et putabant eum iocari. iocari-to joke
Mane angeli iterum venerunt ad Lot, et monebant cum ut statim mane-in morning
discederet ne perfret cum illa turpi civitate. Dixerunt, "Uxor tua veniat perire-perish
tecum, et etiam duae ffliae tuae exeant." Sed Lot adhuc morabatur, ita ut exfre-go out
necesse esset ducere cum manu, quasi contra voluntatem eius. Angeli ergo morari-delay
duxerunt Lot et famfliam eius e S6domis, et monuerunt eos ne respicerent ita-so
post se. Dixerunt, "Nolite respicere. Si enim hoc facietis, moriemini (you quasi-as if
will die)." Uxor Lot erat curi6sa-volebat videre quid D6minus faceret voluntas-will
illi civitati. Respexit ftaque, et statim conversa est in statuam salis. respicere-/ook back
Deus misit ignem et sulphur de coelis et destruxit S6doma et Gom6r conversus-turned
rham. Locus harum urbium nunc est sub Mari M6rtuo. Id quod accidit his sal-sa/t
civitatibus debet monere omnes h6mines ne peccata commfttant contra certe-certainly
Deum. Quamquam enim Deus non semper punit peccata in hac vita, certe
puniet ea in futura vita.
VOCABULARIUM m
s
Today we take it a bit easy, since we have had t Except that the first singular future turns
many new forms lately. We will merely apply the mus out to be -am ( not -em).
new forms to three somewhat irregular verbs: velle, tis (It is just like a future of third conjugation.)
no/le, ire. nt
VELLE AND NOLLE: We already know all the third
person forms of these verbs. To refresh memories: That means we now have to pick up only the present
indicative! Here it is:
INDICATIVE
112
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA QUINTA
Iterum videamus formas novas activas
113
Circuluslatinus.org
Then recall the third plurals we learned long ago: Non enim re vera v61uit Deus sacrificium humanum.
amant, tenent, ponunt, capiunt, audiunt. Finally, we Deus enim sacrificia humana pr6hibet. Et Deus non
add the first singulars: amo, teneo, pono, capio, audio. tentavit Abraham quia ipse ( id est, Deus) nesdret vir
In general, then, for all actives except the perfect indi tutem Abrahae. Deus enim 6mnia novit, et nihil potest
cative, we have: o or m, s, t, mus, tis, nt (o for present ab eo absc6ndi. Sed, haec imperans, Deus monstrare
indicative and future of conjugations one and two- v6luit omnibus nobis magnum exemplum fidei ( of faith)
otherwise m) . et obedientiae. Abraham vocatus est "Pater 6mnium
credentium," id est, pater 6mnium h6minum qui credunt
Practice: l. Give the second singular active of all Deo. In hoc sensu Deus promisit Abrahae, "In te bene
tenses of indicative and subjunctive of: habitare, tenere, dfcentur omnes gentes." Non autem necesse est ut homo
mittere, rapere, scire. sit filius Abrahae secundum carnem, id est, ut sit Iudaeus
2. Give the first singular active of all tenses of indi nativitate. Sed necesse est imitari fidem Abrahae. Hoc
cative and subjunctive of the same verbs. modo, sensu spiritali, nos p6ssumus esse filii eius, et
3. Do the same with the first plural on your own list benedicti6nem, quam Deus promisit ei, recipimus.
of verbs. Be sure to use the tape for this lesson!
ENGLISH TO LATIN
NUNC EXERCEAMUS Nos
1. Let us go to find Abraham. 2. We do not wish to
"Cur vis interffcere me?" rogavit Isaac. "H6die enim
remain in that place. 3. It is necessary that I see him.
tecum egressus sum ut sacriffcium Deo offerrem, sed
4. I am willing to do all that he asks. 5. He has sent me
nescivi quod ipse deberem sacriffcium esse. Estne re vera
so that I may learn the truth. 6. When he had raised his
bonum ut hoc fiat? Nonne satis est animalia offerre?"
hand, God ordered him not to touch his son. 7. Are you
Cui Abraham resp6ndit, "Deus mihi imperavit ut te in
not willing to hear me?
(for a) holocaustum offerrem, fili mi. Verum est quod
Deus mihi magnam promissi6nem fecit dicens, 'Faciam
te in gentem magnam,'--et videtur mihi quod promissio
SCRAMBLE EXERCISE
debet per te impleri. Sed confidere Deo debemus. Omnia
enim quae ille promisit certe nobis venient. Deus enim Abraham post filii nativitatem eius vocavit Deus ut
non solum verus est, sed est Veritas ipsa. ltaque, fili mi, eundem sacrificaret filium imperans. Omnibus quae hoc
confidamus in eo. Quamquam enim te interffciam ad sacriffcium necessaria erant paratis, ad locum quern
Deus facere potest ut a m6rtuis surgas. lpse est D6minus monstraverat Deus cum filio est profectus pater. Filium
vitae et mortis, et nihil est difficile ei. Debemus semper autem antequam interffcere posset, per angelum ne vfc
dfcere: Fiat voluntas (will) eius." timam tangeret paratam Abrahae imperavit. Magnam
Sed hoc modo Deus v61uit tentare (try) Abraham. quod benedicti6nem daret Abrahae promisit Deus.
114
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA SEXTA
De prima et secunda persona in verbis: esse, posse et ferre
Abraham senex erat, et multos iam annos habuit. Vocavit itaque unum ex senex-o/d man
servis suis et dixit ei, "Ego iam senex sum, et D6minus benedixit mihi in sum-/ am
multis. Sed ante mortem meam volo providere ux6rem bonam pro filio meo providere-provide
Isaac. Sed ne accipias uxorem ei de filiis quae habitant in hac terra-eas ad filia-daughter
terram meam unde discessi et accipe ibi uxorem pro filio meo Isaac." eas-subj. of ire
Resp6ndit servus, "Quid faciam si mulier nolet redfre mecum in bane unde-whence
terram: debeo ego ducere filium tuum in terram Haran unde tu venisti?" mulier-woman
Et Abraham dixit: "Nullo modo-homines enim qui habitant in Haran colere-worship
multos deos colunt. Nolo filium meum habitare cum illis. Sed insuper, gens-people
Deus promisit mihi quod faceret me in gentem magnam in terra hac. Debeo implere-fulfill
implere voluntatem eius." voluntas-will
1taque servus discessit, et iter fecit in Haran. Cum ad urbem esset, servus haurire-draw
vidit mulieres egredientes ut haurirent aquam. Servus Abrahae autem hoc oravit-prayed
modo ad Deum oravit, "Domine Deus, fac misericordiam cum domino fac ( imperative of facere)
meo Abraham. Ego itaque rogabo puellas has ut dent (from dare) mihi camelus-camel
aquam. Puella ergo quae dicet mihi: '£tiam camelis tuis aquam dabo' parentes-parents
illa sit puella quam tu, Domine, paravisti filio domini mei. Hoc modo
sciam voluntatem tuam."
Servus non finiverat orationem suam ad Dominum-et ecce puella
pulchra, cuius nomen erat Rebecca, venit ad eum. ftaque cum servus peti
visset aquam ab ea, Rebecca dixit, "£tiam camelis tuis aquam dabo."
Hoc modo invenit servus Abrahae uxorem bonam pro Isaac. Parentes
enim Rebeccae, audientes omnia quae acciderant, dixerunt, "Voluntas
Domini Dei clara est. Redeat Rebecca tecum, ut sit uxor bona fflio domini
tui."
SUBJUNCTIVE
VOCABULARIUM
Present Imperfect Pluperfect
c6lere, c6luit, cultus magna gens, gente-tribe, sit esset fuisset
worship, till, cultivate people (poss. p/.-ium) sint essent fuissent
implere, implevit, bona voluntas,
On most of these we can make the first and second
impletus-fill, fulfill voluntate-will
person simply--of course, the perfect indicative be
fflia, a-daughter unde-whence, from
haves like other perfects--0f the rest, all but the present
where
and future indicative use the stick that has: m, s, t, mus,
tis, nt.
NUNC COGITEMUS Now the future is almost the same:
FORMS OF EssE: We already know the third person ero erimus
forms of esse: eris eritis
erit erunt
INDICATIVE
But the present indicative is quite irregular:
Presen. Imperfect Future Perfect sum sumus
est erat erit fuit es estis
sunt erant erunt fuerunt est sunt
115
Circuluslatinus.org
FORMS OF PossE: Outside of the infinitive, this verb is dico de Marco P6rcio Catone. Ille vult esse consul
merely esse with the prefixes pot- and pos-: we use pot Romanus. Nos debemus facere 6mnia quae p6ssumus ut
before forms beginning with e-such as p6tero, potes, ille re vera fiat consul. Cato enim promisit quod si fl.et
potest, etc. Before forms beginning with s we have pos-, consul, omnes h6mines nullas alias carnes c6medent nisi
thus: possum, p6ssumus, possunt, etc. Only the present carnes bovinas assas. Cato etiam dixit in senatu, 'Audite
indicative is any bother (because it jumps around): me, amici mei. Nos veri Romani sumus. Ergo faciamus
possum p6ssumus legem novam. Ne Romani c6medant alias carnes nisi
potes potestis carnes bovinas assas.'" Et parvus porcus dixit, "Si ha
potest possunt bebimus bane legem, non iam in magno perlculo erimus.
Forms for the rest are easy-such as present subjunc Laboremus (let us work) ergo, et audiamus Cat6nem
tive possim (with stick) . Write out a table of the rest.nostrum."
Sed agnus dixit, "Maria et ego venimus quotidie in
FORMS OF FERRE: This verb acts just like a normal third scholam. In schola discimus multa. Melius enim est nos
conjugation verb outside the present indicative. Thus esse in schola quam in foro. In foro enim audfre p6ssu
we have imperfect indicative-/erebam; future mus Cat6nem et Cicer6nem. Sed in nostra schola audi
feram, feres, etc.; present subjunctive-/eram, feras, mus Marcum. Maria saepe dicit Marco, 'Maree, tu es
etc.; imperfect subjunctive-/errem, ferres, etc. Here is parvus agnus meus.' Forsan verum est, sed numquam
the present indicative: audfvimus Marcum dicentem baa. Nescio quid Marla
significare velit. Marcus enim videtur esse homo."
fero ferimus
fers fertis
fert ferunt ENGLISH TO LATIN
These are easy to recognize-to make them, remember 1. It is better to see Caesar than to see the five pigs.
to drop the normal connection vowel in second and 2. You are a good orator. 3. We are able to hear him
third singular and second plural. That is all. often. 4. I am a servant of Abraham, who is a good man.
5. I will bring water for your camels. 6. We are always
able to do that which God commands. 7. His will is
NUNC EXERCEAMUS Nos
always good for us.
"Ubi sumus?" dixerunt quinque porci. "Sumus in foro,"
resp6ndit unus ex eis. "V6lumus audfre Cicer6nem.
SCRAMBLE EXERCISE
Cicero enim habebit orati6nem vehementem." Sed alius
porcus dixit, "Ille? Nullo modo. N6lumus audfre eum. Suam ante mortem ut filio ux6rem provideret bonam,
Inflatus est magno vento. �rimus aegri si audimus illum. in terram ex qua venerat servum misit Abraham. Qui
Sed audite me, amici mei-si nos v6lumus facere rem d6minum quid faciat si mulier cum eo redfre nolet in
magnam, ut simus veri porci, et ut hon6rem demus (from terrogat. Cui ille ne mulierem venfre cogat fmperat. Qui
dare) generi nostro, consllium habeo. H6die alius orator servus ut patris celeriter voluntatem impleret est in Ha
habebit orati6nem. Hie orator amat nos, et dedit nobis ran profectus. Ux6rem pro filio bonam Rebeccam quae
magnum hon6rem: habet enim nomen nostrum. Certe, camelis etiam aquam dedit invenit. Dei qui bonus est
nemo est ex nobis qui nesciat h6minem de quo dico- voluntate acciderunt haec.
116
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA SEPTIMA
De prima et secunda persona in perfectis passivis
Isaac et Rebecca duos filios habuerunt, quorum n6mina erant Esau et simulatio-pretense
Jacob. Esau autem irascebatur quia Jacob acceperat benedicti6nem patris morari-delay
Isaac per simulati6nem. Rebecca itaque, videns iram Esau, dmuit ne irater-brother
interficere vellet Jacob. Vocavit ergo Jacob, et m6nuit eum ne moraretur campus-plain
sed celeriter discederet dicens, "lrascitur tibi Esau. Timeo ne te interficere lapis-stone
conetur. Fuge itaque in Haran, ad Laban fratrem meum. Post dies paucos donnire-sleep
reverti p6teris." scala-ladder
Jacob ergo profectus est in Haran, et cum iter faceret, nox invenit eum in cacumen-top
quodam campo. Tulit itaque lapidem, et ponens eum sub capite suo, ita-so
donnivit. Et cum dormfret, vidit visi6nem magnam: scala stabat in terra, numerare-count
et cacumen huius scalae coelum tangebat. Angeli Dei ascendebant et renovare-renew
descendebant per scalam; D6minus Deus ipse in coelo erat, et locutus est foedus-pact, covenant
ad Jacob, "Ego sum D6minus Deus Abrahae, patris tui, Deus Isaac. Hebraicus-Hebrew
Terram in qua donnis tibi et ffliis tuis dabo." Deus promiserat Abrahae
quod filii eius essent multi, ita ut nemo posset numerare eos. Deus reno
vavit idem foedus cum Jacob, et dixit, "In te omnes gentes terrae bene
dicentur."
Post haec Jacob surrexit et dixit, "Re vera D6minus est in hoc loco, et
ego nesciebam. Terribilis est locus hic-nihil enim aliud est nisi domus
Dei et porta coeli!" Jacob itaque vocavit nomen loci illius Bethel, id est,
domus Dei. "Beth" enim in lingua Hebraica est "domus" et "El" est Deus.
118
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA OCTAVA
Sunt multa alia de Iacob quae legere p6ssumus in Scripturis Sanctis. Sed s6mnium-dream
h6die audire v6lumus de du6decim filiis Iacob, et praesertim de uno ex manipulus-sheaf
his filiis, cuius nomen erat losephus. circumstare-stand around
Quodam die fratres losephi fecerunt rem pessimam. Josephus venit ad adorare-adore
patrem suum Iacob et narravit ei id quod fratres eius fecerant. Propter num-do not translate
hanc causam fratres eius irati sunt ei, et coeperunt odisse eum. lnsuper, (see below)
Jacob amavit Ioseph plus quam alios--ecce alia causa 6dii. subicere-subject
loseph etiam habuit duo s6mnia, quae narravit fratribus suis. Dixit quasi-as it were
enim, "Audfte s6mnium meum quod vidi: putabam nos ligare manipulos pecus-cattle
in agro. Et manipulus meus surrexit et stetit, sed vestri manipuli cir pr6sperus-favorable
cumstantes adoraverunt manipulum meum." custodire-watch
Somnio audfto, fratres eius responderunt, "Num rex noster eris? Aut nos somniator-dreamer
subiciemur (be subjected to) tibi?" Post haec, fratres eius senserunt odium occidere-kil/
maius contra Iosephum. Sed Ioseph etiam vidit aliud s6mnium, et narravit prosint-be helpful
fratribus suis. Dixit, "Vidi per s6mnium, quasi solem et lunam et stellas
undecim adorare me." Audito hoc s6mnio, pater eius dixit, "Quid sibi vult
hoc s6mnium ( What does it mean)? Num ego et mater tua et fratres tui
adorabimus te super terram?" Pater eius non odit losephum, sed fratres
eius oderunt eum.
Quodam die, Iacob vocavit losephum. Qui dixit, "Adsum; quid vis a
me?" Et pater resp6ndit, "Veni, mittam te ad fratres tuos, ut videas si
6mnia prospera sint cum eis et cum pec6ribus quae cust6diunt." losephus
ergo discessit, et secutus est fratres suos, ut videret si 6mnia pr6spera
essent eis et pec6ribus. Fratres eius viderunt eum venientem et dixerunt,
"Ecce, somniator venit! Venite, occidamus eum, et videamus quid prosint
illi s6mnia eius." ( Continuabitur eras)
TODAY WE LEARN THE PRESENT AND IMPERFECT SUB- NUNC EXERCEAMUS Nos
.JUNCTIVE. There we merely use the old stick method: Nomen meum est Iacob. Mater mea me vocavit. et in
Haran me mittere v6luit. His auditis. dixi, "Estne re
Present vera necesse ut ego in Haran proficiscar?" Et mater mea
r r resp6ndit, "Otique, ne a fratre tuo Esau interficiaris. Sed
ris ris ne moreris. Fae iter celeriter ne ab illo videaris."
pare tur habea tur Celeriter itaque sum profectus ne viderer et interfi
mur mur cerer ab illo. Sed aliquando (sometime) redibo ut
mini mini matrem meam videam et ut cum Esau 16quar. Nolo
ntur ntur enim inimicus ei esse.
Quidam ex pharisaeis rogavit Iesum ut comederet secum. Iesus ergo venit recubuit-reclined
in domum huius pharisaei. et recubuit ut cibum comederet. Et ecce, mulier-woman
mulier mala, quae erat peccatrix. id est, quae multa peccata committebat pecca.trix-sinner
in illa civitate, cum novfsset Iesum venisse in domum pharisaei. tulit alabaster-box
alabastrum unguenti. et venit in domum ad lesum. Haec mulier ad pedes unguentum-ointment
Iesu stetit et coepit rigare pedes eius lacrimis, et ungebat pedes unguento. rigare-wash
Seel ille pbarisaeus qui invitaverat Iesum (nomen huius pbarisaei erat lacrima-tear
Simon) videos bane peccatricem ad pedes Iesu. dicere coepit in mente sua. ungebat-anointed
"Hie vir Iesus certe non est propheta, sicut putaveram. quia nescit bane a.liquid-something
mulierem esse peccatricem!" ait-said
Seel Iesus videre p6terat ea quae agebantur in mente Simonis, et re faenerator-money lender
sp6ndit ei. "Simon, habeo a.liquid quod volo dicere tibi!' Simon ait, "Die, s6lvere-pay
D6mine." Et Iesus dixit ei, "Quidam faenerator habebat duos debit6res qui denarius-denarius
debebant pecuniam ei. Sed. cum non haberent pecuniam ut s6lverent, ille dimittere-forgive
faenerator dimisit debitum eis. Unus ex eis debuerat quingentos (500) 6leum-oil
denarios, et alius debuerat quinquaginta (50). Haec ergo est quaestio mea:
Quis ex illis debit6ribus amavit illum faenerat6rem plus?" Simon resp6ndit.
"Probabiliter ille cui plus dimissum est."
Et D6minus ait. "Veritatem dixisti. Videsne bane mulierem? Veni in
domum tuam. Aquam pedibus meis non dedisti. Sed haec mulier lacrimis
rigavit pedes meos. Et caput meum oleo non unxisti. Seel illa unxit pedes
meos unguento. Ergo dico tibi: multa peccata dimittuntur illi. quia
amavit multum. Seel is cui minus dimittitur, minus amat."
120
Circuluslatinus.org
ENGLISH TO LATIN ScRAMBLE EXERCISE
1. Let us speak (use loqui) lest we be put into prison. Huius Isaac, de quo iam legimus quod pater eius non
2. You (plural) were so good that you were loved by nolebat sacrificare eum, iubente Deo, erant nep6tes
all. 3. Let us fight bravely lest we die. 4. Let us adore (grandsons) du6decim. Inter quos erat losephus qui
the one true God and not many gods. 5. May you be s6mnia magna vidit. De uno s6mnio dixit, "In agro
filled with good things. 6. I will not be a slave will I? manf pulos nos ligantes vidi. Inter quos manfpulos meum
7. My enemies have surrounded me to kill me. surrexfsse et stetisse-vestros autem meum adorare."
Hoc propter s6mnium ei fratres irati sunt.
121
Circuluslatinus.org
LECTIO QUINQUAGESIMA NONA
Fratres losephi comprehenderunt eum, et ligaverunt eum. Voluerunt occf fera-wild beast
dere eum, et dicere patri suo Iacob: Fera mala devoravit filium tuum devorare-eat
Ioseph. Sed unus ex fratribus Josephi, cuius nomen erat Ruben, nolebat merere-earn, deserve
interficere fratrem suum. Sciebat enim quod losephus meruerat nihil mali. anima-soul, life
V6luit ergo liberare eum. Sed non p6terat simpliciter dicere aliis fratribus, fundere-pour, shed
"Volo liberare losephum." Ergo dixit, "Ne interficiatis animam eius, nee sanguis-blood
fundatis sanguinem eius. Mittamus eum in bane cisternam veterem." verbum-word
(Non erat aqua in hac cisterna.) sedere-sit
Haec verba placuerunt aliis fratribus, et miserunt losephum in cisternam argenteus-silver (piece)
veterem. Sed · cum sederent ut comederent panem, viderunt mercat6res vendere-sel/
venientes. Hi mercat6res erant JsmaeHtae, et faciebant iter in Aegyptum. polluere-defile
Unus ex fratribus, Judas, videos hos mercat6res, dixit aliis: "Quid prodest traxit-drew
nobis si occidemus fratrem nostrum? Nonne melius est vendere eum intingere-dip
Jsmaelitis? Hoc modo manus nostrae non polluentur." Cum ergo Jsmaelitae haedus-goat
venissent ad eos, traxerunt Iosephum ex cisterna, et vendiderunt eum
viginti argenteis ( ab/. case-price).
Ruben non aderat cum alii fratres venderent Iosephum. Cum ergo
venisset ad cisternam, et non invenisset fratrem suum, magno dol6re
affectus est. Sed fr�tres tulerunt (from ferre ) tunicam Iosephi, et intinxe
runt in sanguine haedi quern occiderant.
Tune ierunt ad patrem suum, et monstraverunt ei tunicam intinctam
sanguine. Et dixerunt, "Vide, estne baec tunica Iosephi?" Et pater, motus
dol6re maximo dixit, "Fera pessima devoravit filium meum Iosephum."
Jsmaelitae autem duxerunt Iosephum in Aegyptum.
123
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA
1gitur Josephus ductus est in Aegyptum, emftque eum Putiphar, princeps i.gitur-therefore
exercitus. Sed Deus erat cum Iosepho et benedfxit ei. Iosephus habitabat emit-bought
in domo d6mini sui. Et Deus benedfxit d6mui Putiphari propter losephum. -que-and
Iosephus ipse placuit Putipharo, et datum est ei ut administraret 6mnia administrare-manage
neg6tia domus illius. Sed uxor Putiphari odit Iosephum, et accusavit eum neg6tium-business
crimine falso. Putiphar credidit verbis ux6ris suae, et iecit Iosephum in crimen-charge
carcerem. Sed Deus erat cum Iosepho, et dedit ei gratiam in conspectu gratia-favor
principis carceris. conspectus-sight
In hoc carcere erant multi alii viri. Inter hos erant duo servi regis. Unus pistor-baker
ex his fuerat pistor regis. Alius fuerat pincema regius (ille ferebat pincerna-butler
calicem vini ad regem). Hi duo viderunt s6mnia quadam nocte, et narra calix-cup
verunt s6mnia sua Iosepho. Pincerna narravit s6mnium suum, "Videbam vitis-vine
coram me vitem in qua erant tres propagines in quibus uvae erant. Habui propago-branch
calicem Phara6nis in manu mea, et pressi uvas in calicem et dedi calicem uva-grape
Phara6ni." pressit-pressed
Iosephus autem resp6ndit ei, "Haec est interpretatio s6mnii-tres pro restituere-restore
pagines, tres adhuc dies sunt. Post hos dies Pharao recordabitur tui et an tea-before
ministerii tui, et restituet te in locum tuum, et dabis ei calicem secundum
officium tuum, sicut antea faciebas. Sed cum venies in domum Phara6nis,
rogo te ut loquaris illi pro me, ut exeam ex hoc carcere. Quia venditus sum
e terra Hebrae6rum a fratribus meis, et innocens missus sum in hunc
carcerem."
r
VOCABULARIUM ris And, since all imperfects are the same,
amaba tur there is no use to write out more
administrare, avit, atus magnus calix, calice-cup
mur examples in this book (but you write
govern, manage malum crimen, cri.mine
mini some for practice).
emere, emit, emptus charge, crime
ntur
buy gratia, a-favor, grace,
restituere, restituit, gratitude
restitutus-restore neg6tium, o-business, THE INDEFINITE PRONOUN ALIQUIS, ALIQUID: It
antea (adv.)-before, trouble means: "someone, something."
formerly Declension-just like the interrogative quis, quid
(see Lesson 38) except: Neuter nominative and ob
jective plural is aliqua-not aliquae.
NUNC COGITEMUS How does it differ in meaning from quidam? Quidam
means: a certain one (I know but won't tell). Aliquis
FIRST AND SECOND PERSON PASSIVE OF IMPERFECT means: someone (I don't know who).
lNDICATIVE: We already know the third person passive
of the imperfect indicative-and we know the stick:
THE INDEFINITIVE ADJECTIVE: It has the same forms
r, ris, tur, mur, mini, ntur as qui,quae,quod,except for three: aliqua (used in three
Put them together, and we have what we want: places): nominative singular feminine, (2) nominative
124
Circuluslatinus.org
and objective plural neuter. Therefore it has three forms domus magna. Nemo enim in persona secunda loqui
in the nominative singular: <iliqui, aliqua, aliquod. potest huic regi. Semper dicimus de eo in tertia persona.
P6ssumus dicere de 'Quodam'. Ille enim est etiam ka
THE ENCLITIC -QUE: In the story above, we saw -que totius terrae Aegypti." Sed quid signfficat illud verbum
used to mean and. It is different from et in two ways: ka? "Difficile est explicare. Pharao est, ut ita dicam
I. -que is attached to the end of a word, but is translated ( so to speak) anima terrae huius. Omnia enim per eum
before the same word. 2. -que is a closer connective vivunt. Sol etiam movetur potestate eius. Sed etiam est
than et: English has only one and-Latin has three-in protector Aegypti. ltaque duplici (double) sensu
order of closeness of connection: -que, ac (atque), et. dicimus quod ille est ka totius Aegypti." Sed nonne
Et is the loosest; but -que is the closest: agnus porcique m6ritur rex vester? et si m6ritur, quo modo deus esse
-the lamb and the pigs (The lamb would prefer to potest? Deus enim immortalis est. "Rex noster non
have et.) solum est deus unus -est plures dei. Est Horus, id est,
accipiter (falcon)-qui est etiam deus et filius dei. Sed
etiam est Seth. ltaque rex est duo d6mini. Sed post
NUNC EXERCEAMUS Nos
mortem fit alius deus. Fit Osiris, qui est deus, rex mor
"Iosephe, quare in Aegyptum ducebaris?" "Fratres mei tu6rum." Sed nos credere n6lumus quod ille est deus qui
me oderunt." "Sed cur te oderunt? Conabaris aliquid semper remanet et remanebit in sepulchro. Deus enim
mali contra eos facere?" "Nullo modo. Sed s6mnia vere immortalis est. Est rex viv6rum et mortu6rum.
habui: In uno s6mnio in agris cum eis eram, et adora
bar a manipulis e6rum. In altero s6mnio a sole, luna, et
undecim stellis co lebar." "Cum haec eis loquereris, ENGLISH TO LATIN
nonne timebas ne occidereris ab eis?" "Otique, sed 1. You were called the great house. 2. We were heard
Deus non permisit ut occiderer-solummodo permisit by all men in this land. 3. Joseph (losephe), .xou were
ut venderer servus in Aegyptum. Sed Deus bonus est. bought by the men of Egypt. 4. He will attemi to gov
Faciet ut bona etiam ex his malis meis veniant." ern this great land. 5. Let them speak to Joseph, for he
will restore everything. 6. I was sent here because of a
false charge ( use ablative without preposition). 7. You
AUDIAMUS PLURA DE TERRA AEGYPTI were restored to the favor of Pharao.
Quid loquebaris? Dicisne quod rex tuus est deus? Nos
credere hoc non p6ssumus-nos enim Hebraei sumus,
SCRAMBLE EXERCISE
et unum verum Deum c6limus. Sed nihil6minus, de rege
vestro audfre v6lumus. Quod est nomen eius? "Nomen Pater materque eius magno affecti sunt dol6re putantes
eius est Pharao." Et quis erat pater eius? "Pater eius eum interfectum esse, cum re vera in terra Aegypti
etiam erat Pharao--semper enim reges nostros 'Pharao' servus esset. Non solum autem in illa terra servus factus
vocamus. Verum nomen eius est nomen sacrum. Non est Iosephus, verum etiam in carcerem propter odium
licet nobis pronuntiare verum nomen eius." ux6ris d6mini sui missus est. Cui cum in carcere esset
Quid ergo significat hoc verbum Pharao? "Signfficat: narraverunt s6mnia pincerna pist6rque Phara6nis.
125
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA PRIMA
De prima et secunda persona in indicativo passivo praesenti
De pronomine: quis
Iosephus, in carcere in terra aliena, iam interpretatus est s6mnium principis alienus-foreign
pincernarum Phara6nis. Seel etiam princeps pist6rum Phara6nis narravit canistrum-basket
s6mnium suum, dicens: "Et ego vidi s6mnium, quod tria canistra farinae farina-meal
haberem super caput meum. Et in uno canistro portabam omnes cibos auferre-take away
qui fiunt arte pist6ria, et aves coeli comedebant ex eo. Rogo te, ut explices suspendere-hang
mihi interpretati6nem s6mnii huius." Respondet Iosephus, "Haec est crux-cross
interpretatio s6mnii: Tria canfstra, tres adhuc dies sunt: post quos auferet natalitius-birthday
Pharao caput tuum, ac suspendet te in cruce, et aves c6medent carnes convivium-banquet
tuas." porrigere-reach
Et post tres dies natalitius Phara6nis erat, et in convfvio Pharao re tamen-nevertheless
cordatus est pincernae et pist6ris qui erant in carcere. Et restftuit alterum oblitus-forgot
in locum suum, ut porrigeret ei calicem, alterum autem suspendit in cruce. bos-cow
Pincerna tamen oblitus est losephi, et hie remansit in carcere. crassus-fat, thick
Post duos annos, vidit Pharao s6mnium. Putabat se stare ad flumen, de pasci-feed
quo ascendebant septem boves pulchrae et crassae valde, et pascebantur paluster-marshy
in locis palustribus. Etiam aliae septem boves venerunt e flumine, de def6nnis-ugly
f6rmes et exiles valde, et septem def6rmes boves comederunt septem exflis-thin
pulchras boves. spica-ear of grain
Seel eadem nocte, Pharao vidit et aliud s6mnium. Septem spicae erant in culmus-stalk
culmo UDO, et plenae et pulchrae erant. Seel aliae septem oriebantur, plenus-full
exi1es valde, et septem exi1es comederunt septem pulchras. Post haec, oriri-arise
Pharao surrexit a s6mniis suis, et territus est. Et misit ad omnes vates in
omni terra Aegypti ut venfrent et interpretarentur s6mnia sua. Sed non
p6terant. ( Continuabitur)
127
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA SECUNDA
De prima et secunda persona. in indicativo passivo futuro
De casu vocativo
Pharao, rex Aegypti vocaverat omnes vates in terra Aegypti, ut interpre tum-then
tarentur s6mnia sua. Sed non p6terant. Tum pincema cuius s6mnium interpretari (deponent)-
Iosephus interpretatus erat recordatus est Iosephi, qui adhuc erat in interpret
carcere, et locutus est Phara6ni, "Domine mi rex, liceat mihi a.liquid loqui. Domine mi-my Lord
Servus tuus olim erat in carcere, et etiam s6mnium somniavi. Sed mecum in somniare-dream
carcere erat puer Hebraeus, qui recte explicavit s6mnium mihi. Ego recte-rightly
pollicitus sum quod recordarer eius-sed oblitus sum. Ille p6terit inter pollicitus-promised
pretari s6mnium regis. Habet enim magnam sapientiam a Deo." praecfpere-command
Rex ergo praecepit ut Josephus adduceretur ad se. Cum Josephus staret sapientia-wisdom
coram rege, Pharao narravit ei duo s6mnia. Et Josephus respondit: "Duo adducere-lead to
s6mnia regis re vera unum sunt. Deus enim ostendere vult ea quae venient plenus-full
in terra Aegypti. Septem boves pulchrae et septem spicae plenae sunt ubertas-fertility
septem anni ubertatis. Sed septem boves exiles et septem spicae exiles, implere-fu/fill
septem anni famis sunt. Et hi anni hoc 6rdine implebuntur: Ecce primum oblivio-forgetfulness
venient septem anni fertilitatis magnae in universa terra Aegypti: quos tradere-give over
sequentur septem anni tantae sterilitatis ut oblivi6ni tradatur cuncta cunctus-all
abundantia praeterita. Fames enim consumet omnem terram, et magni praeteritus-past
tudo in6piae perdet magnitudinem ubertatis. Deus misit duo s6mnia tibi, in6pia-need
ut ostenderet finnitatem consilii sui-quia haec 6mnia sine aliquo dubio perdere-destroy
venient super terram bane. Nunc ergo provfdeat rex virum sapientem et providere-provide
industrium, et praeficiat eum terrae Aegypti. Et hie vir praeficiat alios sapiens-wise
viros per cunctas regi6nes. Et servetur quinta pars ( ¼ ) fructuum per praeficere-put in charge of
septem annos fertilitatis. Et omne frumentum sit sub potestate Phara6nis,
et servetur in urbibus. Hoc modo praeparetur futurae fami septem an
n6rum, ne consumetur terra Aegypti." (Continuabitur eras)
Circuluslatinus.org
We have, therefore, a total of three irregular second Seth fecit hoc? "Nescio, sed probabHiter ne Osiris posset
singulars in the passive: two presents: p6neris and esse immortalis-homo enim non potest esse immortalis
ctiperis, and one future, paraberis ( or teneberis, vide sine c6rpore. Seth enim magno odit 6dio.
beris, same thing). Sed dei boni sunt. Non semper permittunt malis ut
Are any of these forms spelled the same as any other 6mnia quae volunt faciant. Ergo magnus deus Ra (qui
form we know? Yes-the future second singular poneris est sol) duos alios deos misit, id est, Thoth et Anubem
looks like the present second singular p6neris: but the (Anubis). Hi dei quatu6rdecim partes m6rtui Osfridis
accent is different. The future is pronounced poneris; invenerunt, et partes eius per artem magicam com
the present p6neris. posuerunt (put together) . Tum Isis aperuit os eius (his
mouth) et vanno ( fan) ftavit ( blew) spiritum in os eius.
VOCATIVE CASE: When we call someone by name, we Hoc modo Osiris vitam recepit-sed non vitam huius
use the vocative case. Most nouns have no special form mundi: Osiris enim in sepulchro remansit. Deus mor
for the vocative-so we use the nominative. Only in the tu6rum est."
singular of the second declension do we have special Qui manet in sepulchro non videtur nobis esse deus.
forms, thus: Sed quo modo nunc fit rex Osiris? "Rex per magicas
NOUNS: ending in -us--e. For example, Maree, artes fit Osiris. Olim plebs Aegyptiaca has artes nescie
Domine bat. Sed nunc omnes sciunt. Ergo per magicas artes,
ending in -ius-i. For example, Porci (in omnes nos fiemus Osiris post mortem."
Marcus P6rcius Cato) Tum Ptahotep, non sine superbia, etiam dixit, "Ipse
ADJECTIVES: Both forms in -ius and forms in -us use etiam flam Osiris!" Poteratne Osiris vindictam sumere
-e. For example, bone. (get revenge) de Seth? "Osiris et Isis filium habuerunt,
Notice the one odd adjective form, mi, as in: Domine cuius nomen erat Horus. Ille Horus post mortem Osfri
mi Rex-My Lord King. Learn all easily: 0 mi egregie dis natus est. Sed Horus vicit Seth, et regnum sibi ac
et bone Maree Porci! cepit. lnsuper, Horus olim auxilium dedit etiam magno
N.B. Deus never changes. deo Ra. Quam propter causam, Horus in navi solis
sedere potest. Omni nocte, haec navis solis navigat in
Nilo quae sub terra est. Horus in navi sedet omni nocte,
NUNC EXERCEAMUS Nos
et defendit Ra a monstris quae sub terra sunt."
Josephus ex carcere in Aegypto ductus est, et nunc
coram Phara6ne stat. Pharao 16quitur, "losephe, veni
ad me." "Quid vis a me, Domine mi Rex?" "Servus ENGLISH TO LA TIN
meus dicit quod tu conaberis interpretati6nem somni-
1. We will be saved by Joseph. 2. You will be led into
6rum me6rum dare. Si p6teris, non solum a carcere
Pharao's house. 3. You (plural) will be restored to
liberaberis, sed a me honoraberis." Cumque Josephus
your place. 4. You and your friends will forget me.
Regi explicavisset de fame futura, Rex dixit: "Si septem
5. We will not be killed, for the King loves us. 6. I will
anni famis in hanc terram venient, omnes moriemur."
not delay but will set out swiftly. 7. If he asks anything,
Josephus autem resp6ndit, "Si consilium meum seque
I will promise to do it.
mini, servabimini et non moriemini. Praeficiat Rex
virum qui frumentum servet per annos fertilitatis sub
potestate tua." Et Rex dixit, "Consilium tuum mihi
SCRAMBLE EXERCISE
placet-tu vocaberis Salvator (Savior) mundi."
losephum interpretatum ( participle of interpretari)
s6mnium praefecit Pharao omni terrae Aegypti. Ille
VELIMUS AUDIRE PLURA DE OSIRIDE
autem explicaverat de septem annis ubertatis futuris, et
lam audivimus ab amico nostro Ptahotep quo modo de septem aliis annis famis futuris. Ut ostenderet firmi
Seth corpus m6rtui Osiridis invenit, quern Isis e Phoe tatem consili sui misit Deus Phara6ni duo quae eandem
nicia reportaverat (had carried back). "Seth scidit significati6nem haberent s6mnia. Hominibus universae
corpus Osiridis in quatu6rdecim partes, et sparsit (scat terrae praecepit Josephus ut frumentum servaretur in
tered) partes per terram ad flumen Nilum." Seel quare urbibus sub Phara6nis potestate.
129
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA TERTIA
Circuluslatinus.org
-Now make the same forms for tenere, ducere, capere, non omnes reges haec crediderunt." (Continuabitur
audire. eras)
2. How do you say, in the indicative: we are being
killed, we were being killed, we shall be killed, we have
ENGLISH TO LATIN
been killed, we had been killed, we shall have been
killed; and in the subjunctive: we are being killed, we 1. Will you promise to save Egypt? 2. I will attempt to
were being killed, we have been killed, we had been do that. 3. He put grain into the barns so that we might
killed. Now make the same forms for amare, videre, be saved. 4. We know why you have been put into prison.
ponere, audire. 5. Having given him a ring, Pharao set Joseph over the
3. Give the vocative of: Marcus P6rcius Cato, Quin whole land. 6. But the king himself did not have the
tus Servilius, good lamb. grain; he ordered them to follow Joseph. 7. You are
BE SURE TO USE THE PATTERN TAPE FOR THIS LESSON. being sold because we hate you.
131
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA QUARTA
Septem anni magnae famis iam aderant. H6mines venerunt ad regem, cla quidquid-whatever
mantes se non habere cibum. Pharao autem dicebat, "Ite ad Joseph: et minimus-least
quidquid ille vobis dfxerit, facite." Etiam in terra Chanaan, in qua habita simulare-pretend
bat Iacob, pater losephi, fames venit. Ille ergo misit decem ex filiis suis in suspicari-suspect
Aegyptum ut emerent frumentum. Benjamin autem, filium suum mini explorator-spy
mum, non misit in Aegyptum ne quid mali accideret ei. pacfficus-peaceful
Decem filii Iacob venerunt in Aegyptum, et viderunt Iosephum. Sed non ferte-carry!
sciverunt eum esse fratrem suum. Forsan putaverunt cum iam m6rtuum abfre-go away
esse. Josephus ipse scivit fratres sed, ut probaret cos, non dixit se esse sermo-word
fratrem e6rum. Interrogavit cos, "A qua terra venistis?" Qui responderunt, merito-rightly
"A terra Chanaan, ut emamus quae necessaria sunt. Omnes nos filii unius pati-suffer
viri sumus. Pater noster du6decim filios habuit, e quibus decem venimus, peccare-sin
minimus cum patre nostro est, et ,ilius non iam super terram est." exquirere-demand
Iosephus autem simulabat se suspicari cos, "Re vera vos explorat6res interpres-interpreter
estis--ut videatis muniti6nes terrae huius venistis." Et misit cos in car flere-weep
cerem. Post tres dies eduxit eos e carcere et dixit eis, "Facite quae dixi, et saccus-sack
vivetis: Deum enim timeo. Si pacifici estis, frater vester unus ligetur in
carcere: vos autem abite, et ferte frumenta quae emistis in domos vestras,
et fratrem vestrum minimum ad me adducite ut possim vestros probare
serm6nes, et non moriamini."
Fratres ergo locuti sunt ad invicem, "Merito haec patimur, quia pecca
vimus in fratrem nostrum. Ergo venit super nos haec tribulatio." E quibus
unus, Ruben, dixit, "Nonne dixi vobis: Nolite peccare in puerum, et non
audivistis me? Ecce, sanguis eius exquiritur."
Fratres autem nesciebant quod intelligeret Josephus, quia per inter
pretem loqueretur ad eos. Josephus autem flevit, et mox reversus est ad eos.
Josephus iussit Sime6nem ligari, illis praesentibus, et etiam iussit pecuniam
poni in saccis e6rum.
Cum in via essent, viderunt pecuniam esse in saccis suis. Et timuerunt
multum. ( Continuabitur eras)
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM
FUTURE PERFECT INDICATIVE ACTIVE: To form this
abire, iit, *iturus-go bonus explorator, 6re
away spy, scout tense we use the second part of the verb, the perfect
flere, flevit, fletus-weep minimus, a, um-least, active. Merely remove the third singular ending -it and
patiuntur, pati, passus smallest substitute:
est-suffer bonus sermo, one-word, ero erimus
peccare, avit, atus-sin conversation eris eritis
merito-deservingly
erit erint
132
Circuluslatinus.org
parav ero parav erimus interrogavit, "Pater, quid faciemus si Rex noluerit fru
Thus: eris eritis mentum vendere?" Cui Iacob resp6ndit, "Ferte pecu
erit erint niam multam vobiscum, et loquimini illi de magna fame
in terra nostra. Sed praecipue (especially) orate ad Deum
Notice that these endings are the same as the future of nostrum. Si nos 6mnia quae p6ssumus fecerimus, ille
esse except that the third plural future perfect has -erint nos non relinquet."
instead of -erunt. Sed in Aegypto Josephus primum simulat se eos non
Translation: I shall have prepared, you will have novisse, et interrogat eos num contra Aegyptum
prepared, he will have prepared. venerint.
Circuluslatinus.org
other gods. 7. So that they would not know him, Joseph rogatque eos qua ex terra venerint et quid habere velint.
spoke to them through an interpreter. Et iussit eos, ..Loquimini mihi de 6mnibus quae vultis
veritatem et paramini ut faciatis 6mnia quae vobis
dixerim. Cum enim multis videamini viri boni esse, mihi
ScRAMBLE EXERCISE explorat6res esse videmini. Ut bellum contra nos faciatis
Fratribus per interpretem 16quitur losephus suis inter- venfstis.
134
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA QUINTA
De participiis futuris passivis
De casu obiectivo spatii et temporis
137
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA SEXTA
ftaque undecim fratres cenam cum losepho habuerunt, sed non cognove cena-dinner
runt eum esse fratrem suum. Cogitabant eum esse virum Aegyptiacum qui cogn6vit-learned
magnam habebat auctoritatem. Sed etsi hi fratres olim voluerant nocere cogitare-think
Josepho, hie n6luit nocere eis. fnsuper, Josephus dedit eis multa bona auct6ritas-authority
munera, sed dedit maxima munera Beniamin. Et iam tempus erat ut etsi-alt hough
discederent. Josephus itaque iussit ministros suos implere saccos e6rum nocere-harm ( with dat.)
frumento. Sed etiam iussit pecuniam clam poni in saccis 6mnium, et in munus-gift
sacco Beniamin, poni scyphum suum argenteum. clam-secretly
Cumque fratres iam iter facerent in terram suam, misit Josephus servos scyphus-cup
suos post eos. Qui, consequentes fratres, accusaverunt eos, dicentes unum argenteus-silver
ex eis cepisse scyphum argenteum. Fratres deposuerunt saccos in quibus c6nsequi-catch
frumenta portabant, e6sque aperuerunt. Ecce in ore sacci Beniamin in portare-carry
ventus est scyphus argenteus Josephi! pes-foot
Omnes territi sunt. Reversi sunt ad domum losephi. Cumque vidissent proiecit-threw
eum, se in terram ante pedes eius proiecerunt dixeruntque, "Ecce, omnes ceteri-the rest
servi erimus tibi domino nostro." Sed Josephus resp6ndit, "Nullo modo ita
fiat, sed is qui cepit scyphum meum-ille sit servus meus. Ceteri discedatis
ad patrem vestrum." Judas itaque, accedens ad losephum, v6luit clam loqui
cum eo, dixftque, "Domine mi, loquatur servus tuus verbum tecum. Ne
irascaris servo tuo. Ego pollicitus sum patri nostro quod servarem vitam
huius pueri. Pater enim noster amat eum am6re magno. Nisi puer reversus
erit ad patrem nostrum, pater morietur. Da mihi ut maneam hie, et sim
servus tuus pro eo." ( Continuabitur eras)
139
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA SEPTIMA
De gerundivis fi,nalibus
De dativo possessionis
Ex his verbis ludae, et etiam ex eis quae alii fratres fecerant, Josephus continere-restrain
p6terat scire fratres suos non iam malos esse, non iam invfdiam habere confestim-at once
sicut olim habuerant cum venderent eum in Aegyptum. ltaque, hi� audftis, praeter-besides
Josephus non iam p6terat se continere, sed confestim iussit servos suos elevavit-raised
abfre ne quis adesset praeter fratres. Elevavftque vocem suam, ftens mul valere-be well
tum, ita ut Aegyptii omnfsque domus Phara6nis audfrent, et dixit fra durus-hard
tribus suis: "Ego sum Josephus. Valetne pater meus?" Non p6terant re al ere-nourish
spondere fratres, nimio terr6re territi. Ad quos ille sine ira: "Accedite ad hue-to this place
me. Ego sum £rater vester, quern vendidfstis in Aegyptum. Nolite timere, quasi-as it were
neque vobis durum videatur quod vendidistis me in his regi6nibus: pro regere-rule
salute enim vestra misit me Deus ante vos in Aegyptum. lam enim duos morari-delay
annos habuimus famem. Adhuc quinque anni famis venient. Sed Deus misit 6culus-eye
me ante vos ut habeatis frumentum quo ali possitis in hac fame. Non vestro
consilio, sed Dei voluntate hue missus sum. Deus fecit me quasi patrem
Phara6nis. Pharao enim dedit mihi magnam potestatem, ut secundus post
ipsum regam universam terram bane. Sed celeriter ite ad patrem meum,
et dicetis ei: 'Haec mandat fflius tuus Josephus: Deus fecit me d6minum
universae terrae Aegypti. Descende ad me, ne moreris, et habitabis in terra
Gessen. lbfque te. alam--quinque enim anni famis adhuc sunt." Dixftque
etiam Josephus fratribus suis: "Ecce, 6culi vestri et 6culi fratris mei
Beniamin vident quod os meum loquatur ad vos. Dfcite patri meo univer
sam gl6riam meam, et 6mnia quae vidfstis in Aegypto. Celeriter agite, et
adducite eum ad me." (Continuabitur eras)
Circuluslatinus.org
(Certain other prepositions can also be used, but we eos: fratres enim mei adhuc sunt. Et insuper, n6Iui
need not learn them now: they are, chiefly-with ob pecuniam accipere pro frumento ad patrem meum alen
jective: ob, propter, -with ablative: pro). dum." "Sed nonne etiam audivi," interrogavit rex, "te
posuisse scyphum argenteum qui tibi est, in sacco
DATIVE OF POSSESSION: Languages, like people, are dif Beniamin p6stea, cum discederet cum aliis fratribus tuis.
ferent. Not all say the same thing with the same twist. Quare hoc fecisti? Num volebas eum scyphum tuum
English prefers to say: habere?" "Non hoc v6lui," explicavit Iosephus, "sed hoc
He has a book. Latin can also say: Habet librum. feci ad fratres meos probandos. Volebam videre num
But Latin is very fond of saying: invidia eis adhuc esset contra fratrem meum minimum.
A book is to him or, There is a book to him: Liber Propter bane causam ergo imperavi ut scyphus in sacco
est ei. eius poneretur. Cum autem illi reversi essent ad pala
tium, et audivissem eos loquentes, et vidissem illis nul
lam invidiam esse, non p6tui me continere. Flendum
PHARAO ITERUM CUM IOSEPHO LOQUITUR erat, et flevi."
Pr6ximo die Pharao fterum cum amfco nostro Iosepho
loquebatur: "losephe, iam narravfsti mihi quaedam de
fratribus tuis. Quot (how many) fratres tibi sunt?" Cui ENGLISH TO LATIN
Iosephus: "Domine mi rex, undecim mihi fratres sunt."
1. Let us go to Egypt to buy grain. 2. The army came
Et Pharao interrogavit: "Quare venerunt fratres tui in
quickly to catch the Jews. 3. But God led the Egyptians
bane terram?" "Fames venit in terram e6rum, et pater
into the sea to destroy them. 4. Joseph had no money
misit eos in terram Aegypti ad emendum frumentum,"
when he came to Egypt. 5. Now he has many good
dixit Iosephus. Cui rex: "Venerunt omnes fratres in
things. 6. Joseph ordered money put into their sacks to
itinere primo? Solummodo decem vidi tum." Iosephus
test them. 7. God sent him into Egypt to save his
autem explicavit: "Verum est, d6mine mi rex, solum
brothers.
modo decem venerunt in itfnere primo. Pater enim meus
magn6pere amavit fflium minimum, Beniamin, et n6Iuit
mittere eum. Sed misi fratres meos in terram e6rum
SCRAMBLE EXERCISE
iterum ad Beniamin in Aegyptum ducendum. Dfxeram
eis: 'Nonne vobis est etiam alius frater? His auditis, Ad probandos fratres suos fecit haec 6mnia Josephus.
fratres probabiliter timebant et cogitabant de me, quern Non ad eos qui meruerant pati puniendos persecutus est
vendiderant ut servus essem. Sed nesciverunt me fratres. Non enim sicut illis, ita Iosepho invidia erat.
loquebar enim eis per interpretem." "Sed audivi," dixit Illi enim ei ob malam voluntatem suam nocere volue
rex, "te posuisse pecuniam iterum in saccis e6rum cum rant vendentes eum in terram alienam servum. Ipse
reverterentur. Quare hoc fecisti?" "Revera," ait Jose autem eis pro malis bona dedit e6rum servand6rum
phus, "n6lui pecuniam e6rum accipere. Non enim odi causa.
141
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA OCTAVA
De gerundio
De dativo fmali et dativo iudicantis
Post haec, Iosephus dedit munera bona sfngulis fratribus suis, et profi singuli-one at a time
ciscentibus illis dixit: "Ne irascamini in via." Qui ascendentes ex Aegypto, nuntiavit-reported
venerunt in terram Chanaan ad patrem suum Jacob, et nuntiaverunt ei, dominari-be a ruler
dicentes: "losephus fflius tuus vivit, et ipse dominatur in omni terra gravis-heavy
Aegypti. Quo audito, Iacob, quasi de gravi somno evfgilans, tamen non somnus-sleep
credebat eis. Illi narraverunt ei 6mnia de Iosepho et de magna c6pia evigilare-wake up
6mnium rerum quam habebat. Cumque Jacob vidisset 6mnia quae mfserat c6pia-abundance
filius suus, dixit: "Satis est mihi si adhuc fflius meus vivit: ibo et videbo liberi-children
eum antequam m6riar." Profectus est ergo cum omnibus quae habebat, et appropinquflre-approach
fflii eius et h'beri fili6rum eius cum eo. Venerunt ad fines Chanaan, ibfque cucurrit-ran
Jacob sacrificium Deo 6btulit. His factis, in visi6ne noctis, Jacob audi vit osculari-kiss
Deum vocantem se et dicentem sibi: "Jacob, Jacob." Cui resp6ndit: "Ecce, tribuere-give
adsum." Dixftque ei Deus, "Ego sum Deus patris tui: noli timere. Descende 6ptimus-best
in Aegyptum, quia in gentem magnam faciam te ibi. Ego descendam tecum aetas-age
in terram illam, et ducam te revertentem. losephus etiam ponet manus quot-how many
suas super 6culos tuos."
Cum Josephus audivisset patrem suum iam appropinquare, ascendit ad
videndum cum. Vidensque cum, cucurrit et osculatus est eum flevitque
multum. losephus etiam nuntiavit Phara6ni patrem suum venfsse. Pharao
laetus fuit, et mandavit Iosepho tribuere patri suo terras 6ptimas. Cumque
Pharao vidisset Jacob, interrogavit cum de aetate eius: "Quot sunt dies
ann6rum vitae tuae?" Qui resp6ndit: "Dies mei sunt centum triginta anni,
parvi et mali." ( Continuabitur)
Circuluslatinus.org
would use merely nominative instead of one dative. Pharao, "sed vellem de hac promissi6ne Dei tui audfre.
Thus: Quid fecit Abraham pater tuus?" "Quodam die apparuit
Hoc est auxilio mihi. ei Deus, et imperavit ut sacrificaret filium suum Isaac.
This is (for) a help to me. Deus promiserat Abrahae quod faceret eum in gentem
English would prefer to leave out the word for. magnam per lsaac-sed p6stea iussit Isaac duci in moo
A uxilio is, of course, dative of purpose, while mihi is tern ut sacrificaretur. Abraham autem credidit Deo.
dative of reference. The latter expresses the one con Deus enim potest 6mnia facere quae vult. Quando Deus
cerned, or in whose eyes a thing is so (hence the Latin 16quitur, credendum est, non interrogandum. Seel cum
name: dativus iudictintis). filium ligavisset ad occidendum, angelus Domini ei
apparuit, imperavitque ut caperet arietem ad sacrifi
candum. Non enim interficiendus erat Isaac. Sacriffcium
PHARAO ET IACOB
enim humanum Deo nostro non placet."
Cum patrem suum vidisset, Josephus laetus erat, et
cucurrit ad eum videndum. Pharao etiam ipse Iac6bum
videre v6luit. Ductus est itaque in palatium. Pharao ENGLISH TO LATIN
locutus est: "Placet mihi valde te videre. Multa de te
1.Joseph was sent into Egypt to be (for) salvation to
audivi a filio tuo. Nonne multos annos babes?" Cui
his brothers. 2. Many nations were to be conquered be
Jacob: "Non multos, solummodo centum triginta an
fore the Jews entered Palestine. 3. By remaining in
nos." "Filius tuus egregius," dixit Pharao, "magna
Egypt Joseph became a great man. 4. The love of ruling
somnia vidit, potuitque interpretari s6mnia mea. Credo
has destroyed many men. 5. Joseph forgave his brothers.
Deum misisse eum saluti omni terrae Aegypti. Vidfsti tu
6. He was a servant to the king. 7. Jacob was heavy with
etiam s6mnia aliqua?" "Otique," resp6ndit Jacob,
age but great in good works.
"quadam nocte maximum s6mnium vidi. Faciebam iter
in Haran. Nox me in quodam campo invenit. Lapides
(stones) itaque tuli, et p6sui sub capite meo, dormiendi
SCRAMBLE EXERCISE
causa. Et ecce! In somnio vidi scalam (ladder) . Scala
a terra ascendebat ad coelum ipsum! In scala, angelos Cumque vidfsset Josephus fratres suos non iam nocendi
Dei vidi, ascendentes et descendentes per earn. Seel in voluntatem habere, se esse fratrem e6rum confessus est:
coelo ipso D6minum Deum nostrum vidi, et locutus est "Quern in Aegyptum vendidistis sum ego frater vester.
mihi: 'Terram bane, in qua dormis, tibi tdbuam, et Nee vobis timendum est. Saluti enim vobis me in bane
filiis tuis. Lfberi tui erunt valde multi, sicut promisi terram misit Deus patrum nostr6rum. Mihi autem dedit
patribus tuis Abrahae et Isaac. Faciam enim te in gen Deus voluntatem vobis ignoscendi quae fecistis.
tern magnam.'" "Magnum miraculum erat," respondit Omnium bon6rum c6piam vobis tribuam."
143
Circuluslatinus.org
LECTIO SEXAGESIMA NOVA
Post haec, Iacob benedfxit Phara6ni et discessit. Iosephus autem patri benedicere-bless
suo agros trfbuit in Gessen, parte Aegypti valde fertili. Gratum enim erat gratus-pleasing
Phar6ni iuvare Hebraeos ob merita 6ptima Iosephi. Jacob et ceteri iuvare-he/p
Hebraei habuerunt c6piam 6mnium bon6rum. Hoc modo annos septen ob-on account of
decim vixit Iacob. Cum autem cemeret mortem suam appropinquare, ceteri-others
Iacob benedixit du6bus filiis Iosephi, £pbraim et Manasse. Post baec Jacob cernere-see
vocavit filios suos, et ait eis: "Venite ut annuntiem quae ventura sunt ait-he says
(are about to come) vobis in diebus novfssimis. Venite et audite filii Iacob, novissimus-last
audfte Israel patrem vestrum." Et locutus est Iacob prophetfam longam de venturus, a, um-about to come
ffliis suis et de eis quae ventura essent eis in diebus novissimis. Inter alia auferre-take away
haec dixit, benedfcens Iudae: "Non auferetur sceptrum de Iuda, et dux de femur-thigh
femore eius, donec veniat ille qui mittendus est; et ipse erit exspectatio donec-until
gentium." sepelire-bury
Haec prophetia 16quitur de Christo qui venturus erat. Christus re vera ruere-rush, fall
est ille quern omnes gentes exspectaverunt. facies-face
Prophetia finfta, Iacob imperavit filiis suis ut sepelirent eum in terra praecipere-command
Chanaan in loco suo, et m6rtuus est. Josephus, cernens patrem suum ar6mata-spices
m6rtuum esse, ruit super faciem eius, flens multum. Et praecepit servis suis condfre-embalm
medicis ut aroma.tibus condfrent patrem suum. Et omnis Aegyptus flevit
eum septuaginta dies.
145
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA
Nihil novi hodie-veteribus studeamus
Post mortem patris sui, Iosephus iit ad Phara6nem, dixitque ei, "Pater cupere-desire
meus cupivit sepelfri in terra patrum su6rum, in Chanaan. Ascendam igitur-therefore
igitur, et sepeliam patrem meum, ac revertar." Dixitque ei Pharao,
"Ascende et sepeli patrum tuum sicut pollicitus es." Cum ergo Iacob con
.
conditus-embalmed
mos-custom
ditus aromatibus esset secundum morem Aegypti, Iosephus profectus est senex-old man
ut iret in terram Chanaan. Et ierunt cum eo omnes senes domus Phara6nis, supplicium-punishment
et multi a.Iii. sumere-take, exact
Cumque sepelivissent Jacob, reversi sunt in terram Aegypti. Quo m6r 6bsecro-beg
tuo, timentes fratres eius dixerunt, "Ne Iosephus nunc irascatur nobis, exercere-practice
velitque supplicium sumere de nobis ob peccata nostra, ea.mus (let us go) malitia-malice
ad eum." Dixeruntque ei, "Pater tuus praecepit nobis antequam moreretur pronus-prostrate
ut haec tibi in n6mine suo diceremus, 'Obsecro ut obliviscaris peccat6rum salvus-safe
fratrum tu6rum, et malitiae quam exercuerunt contra te.' " prope-near
Quibus auditis, flevit loseph. Veneruntque ad eum fratres sui, et proni visitare-visit
adorantes in terram dixerunt, "Servi tui sumus." Quibus ille resp6ndit, os, osse-bone
"Nolite timere. Num p6ssumus Dei resistere voluntati? Vos cogitavistis de 16culus-coffen
me malum: sed Deus vertit illud in bonum, ut exaltaret me, sicut nunc
cemitis, et salvos faceret multos p6pulos. Nolite timere. Ego alam vos et
lfberos vestros."
Iosephus vixit in Aegypto cum omni domo patris sui. Vixitque centum
decem annos, et vidit filios £phraim usque ad tertiam generati6nem.
Cumque sentfret finem vitae suae prope esse, locutus est fratribus suis,
"Post mortem meam Deus visitabit vos, et ascendere vos faciet de terra hac
ad terram quam pollicitus est ad Abraham, Isaac, et Iacob. Portate ossa
mea vobiscum de loco hoc." Et m6rtuus est, et conditus aroma.tibus,
p6situs est in 16culo in Aegypto.
147
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA PRIMA
Circuluslatinus.org
IRREGULAR COMPARATIVES AND SUPERLATIVES: The ipsos, in urbem vocaverunt quoddam monstrum. Nomen
above method is used for most adjectives-but there are huius monstri fuit Eabani-ille erat semibestia et semi
a few exceptions homo. Gilgamesh (qui etiam fere monstrum erat) factus
1. Adjectives in -er (such as acer, or pulcher) make est amicus huius Eabani. Hi duo itaque ex urbe profecti
the superlative by adding -rimus to the nominative singu sunt ad venandum (hunt) .
lar masculine: acerrimus, pulcherrimus. Veniunt in silvas (forest) cedrinas (cedar) occi
2. Six adjectives make the superlative by adding dentales. Ibi terribile inveniunt monstrum (multa mon
-limus to the base (ablative singular minus ending): stra sunt his temp6ribus), cui nomen est Humbaba.
Quidam deus tempestatum, Enlil n6mine, Humbabam in
facilis-facillimus (easy)
hac silva p6suit, ad custodiendam (guard) earn. Hum
difficilis-difficillimus (hard)
baba terribilis est�t amici ( !) nostri, id est Gilgamesh
similis-simHlimus (similar)
et Eabani, terribili6res sunt quam Humbaba. 1taque
dissimilis-dissimHlimus (dissimilar)
Humbabam interficiunt! Pere hoc tempore, quandam
humilis-humillimus (humble)
mulierem (woman) vident, vel p6tius (rather) <learn
gracilis-gracHlimus (slender)
quae vocatur Ishtar. Ishtar amat Gilgamesh, sed ille non
3. Many common adjectives have completely un vult mulieres amare: interficere monstra vult. Ishtar
predictable forms-but we have already learned the itaque, ira mota, quia contempta est a Gflgamesh, mittit
most important of them, a few at a time: here they are- aliud monstrum, quod vocatur "taurus (bull) coel6rum"
bonus-melior-optimus contra eos. Sed Gilgamesh et amicus eius hunc taurum
malus-peior-pessimus coelorum celeriter interffciunt. Quidam poeta dixit,
parvus-minor-minimus "Etiam in inferno non est furor (fury) furi6sior quam
multus-plus (has no masculine and feminine mulier quae contempta est." 1taque, Ishtar facit ut
singular)-plurimus Eabani aeger fiat et moriatur. (Continuabitur).
magnus-maior-maximus
149
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA SECUNDA
De adverbiis
De nominibus neutralibus declinationis quartae
Quaedam mulier Hebrae6rum ausa erat servare filium suum parvulum tres mulier-woman
menses etsi Pharao mandaverat ut omnes pueri Hebrae6rum interficerentur ausa erat-dared
statim post nativitatem suam. At post tres menses non iam p6terat absc6n absc6ndere-hide
dere eum, exposuitque eum in sporta, in aqua inter calamos ad ripam flu sporta-basket
minis Nili. Filia Phara6nis invenit hunc puerum, et, miseric6rdia mota, calamus-reed
cupiebat servare eum. E6dem tempore soror pueri parvuli spectabat, et ripa-bank
cum vidisset filiam Phara6nis desiderare curare eum, cucurrit celeriter ad desiderare-desire
earn. Cui soror pueri ait, "Vis ut vadam et vocem tibi mulferem Hebraeam, curare-care for
quae curare possit infantulum?" Quae resp6ndit, "Vade." Puella vadit et vadere-go
vocavit matrem suam, quae erat mater huius parvuli. Ad quam locuta iste-this
filia Phara6nis, "Accipe, ait, puerum istum, et ale eum mihi: ego dabo tibi merces-pay
mercedem tuam." Suscepit mulier puerum sine mora, et aluit eum. Post suscipere-take
paucos annos, dedit ilium ffliae Phara6nis. Illa autem adoptavit eum in mora-delay
locum fflii, vocavitque nomen eius Moysen dicens, "Quia de aqua tuli
eum." (Nomen "Moyses" probabfliter est solummodo pars secunda nomi
nis hujus pueri. Multi reges Aegypti habent similia n6mina, e.g., Thutm6-
ses. Nunc autem, nomen Thutm6ses significat, "Thoth est pater eius" vel
"natus est ex Thoth." Ergo nomen Moyses forsan significavit: "natus est ex
aqua.") Moyses igitur doctus est omnem sapientiam Aegypti6rum.
At postquam Moyses crevit, et vir factus est, ostendit se esse amicum
Hebrae6rum. Hane propter causam, Pharao non amavit eum, et Moyses
fugit in terram Madian. In terra Madian duxit in matrim6nium Seph6ram,
filiam Jethro.
lsTE: Declined just like ille. Meaning: this, that. Some ENGLISH TO LA TIN
times it has an extra idea: "that of yours." Sometimes it 1. Did Humbaba have many horns? 2. Gilgamesh de
gives a tone of contempt. But these extras are not always sired immortality more than anything else. 3. He even
present. attempted to fight with a magic sleep, and fought well
but the sleep fought better. 4. On his knees he asked
PLURA DE GILGAMESH Utanapistim for eternal life. 5. The way of dying is
known to all, but the way of living eternally is not
Antequam cum Humbaba pugnarent, Gilgamesh horta known to them. 6. Gilgamesh did not see this clearly,
tus erat (encouraged) amicum suum Eabani ne pug and so he dared to fight bravely against death. 7. All
nam timeret. Nunc autem Eabani m6rtuus est. Gilga men told Gilgamesh: "Death is a heavy burden that the
mesh patienter eum spectat, sperans eum ad vitam re gods have given to men-there is no hope of escaping."
versurum esse. Sed Eabani non revertitur--corpus eius
corrumpitur. Gilgamesh ipse nunc timet. Sentit mortem
SCRAMBLE EXERCISE
etiam sibi venturam esse. Proficiscitur itaque, quaerens
quo modo mortem vitet (avoid). Gilgamesh iam de Ausa est fflia quaedam ex Hebraeis, quae Moysis soror
quodam mirabili (wonderful) viro audfvit, qui propin erat, ffliae Pharaonis loqui. Illa enim, genu flectendo
quus (relative) ei est: Utanapfstim. Hie Utanapistim puellae Aegyptiacae, num vellet vocari mulferem ex
consecutus est immortalitatem. Gilgamesh, per multa Hebraeis pueri curandi causa, interrogavit. Qua iubente,
monstra ad finem terrae vadit. Omnes h6mines quos ad matrem celeriter cucurrit suam Moysis soror. Hoc
videt interrogat de modo consequendi immortalitatem. modo iste in palatio vixit regis Aegypti, sapientiamque
Omnes ei nullam esse spem (hope) dicunt. Ille autem Aegypti doctus est.
151
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA TERTIA
De conditionibus realibus
De ablativo differentiae
Moyses itaque mansit apud Jethro multos annos, et pastor erat. Quodam apud-with
die, cum gregem duxisset in desertum, ad Horeb, montem Dei, D6minus pastor-shepherd
apparuit ei in flamma ignis de medio rubi. Cum ergo conspexisset flam grex-flock
mam, Moyses dixit, "Vadam et videbo visi6nem hanc magnam, quare non rubus-bramble bush
comburatur rubus." Rubus enim videbatur ardere et nihil6minus integer conspexit-saw
manere. Cemens autem D6minus quod Moyses veniret ad videndum, comburere-burn up
vocavit eum de medio rubi, et ait, "Moyses, Moyses." Qui resp6ndit, ardere-burn
"Adsum." At ille, "Ne appropfnques, ait, hue: solve calceamentum de integer-whole
pedibus tuis: locus enim, in quo stas, terra sancta est." Dixitque Deus, hue-to this place
"Ego sum Deus patris tui, Deus Abraham, Deus Isaac, et Deus Iacob." s6lvere-loose
Absc6ndit Moyses faciem suam; non enim audebat spectare Deum. calceamentum-shoe
Cui ait D6minus, "Vidi afflicti6nem p6puli mei in Aegypto, et clam6rem pes-foot
eius audfvi ob duritiam e6rum qui afflfgunt eos. Et sciens dol6rem eius, absc6ndere-hide
descendi, ut liberem eum de manibus Aegypti6rum, et ducam de terra illa facies-face (5)
in terram bonam et spati6sam, in terram quae fluit lacte et melle. Sed veni, ob-on account of
et mittam te ad Phara6nem, ut ducas p6pulum meum, fflios Israel de duritia-hardness
Aegypto." Dixitque Moyses ad Deum, "Quis sum ego ut vadam ad dolor-grief, pain
Phara6nem, et ducam fflios Israel de AegyptoT' Qui dixit ei, "Ego ero spati6sus-extensive
tecum, et hoc habebis signum quod mfserim te: cum duxeris p6pulum fluere-flow
meum de Aegypto, immolabis Deo super montem istum." lac-milk
Ait Moyses ad Deum, "Ecce ego vadam ad filios Israel, et dicam eis: met-honey
Deus patrum vestr6rum misit me ad vos. Si dixerint mihi: Quod est immolare-sacrifice
nomen eius? quid dicam eis?" Dixit Deus ad Moysen, "Ego sum qui sum." sic-thus
Ait, "Sic dices ffliis Israel: 'Qui est, misit me ad vos.' " (Continuabitur
eras)
Circuluslatinus.org
He is taller than Marcus by two feet. oculos p6puli sui in Erech. Profectus est itaque, et, mag
Altior Marco est du6bus pedibus. nis itineribus factis, fere ad urbem suam venit. At dies
or again: calidus (h ot) fuit, et Gilgamesh, ad aestum vitandum
He is much taller than Marcus (taller by mu ch) (av oid the heat) vult natare. Dum natat, herbam mira
M ulto altior quam Marcus est. bilem in ripa relinquit. Sed ecce! serpens quidam ad
ripam venit, herbam videt, c6medit, et, dep6sita cute
(sk in), revertitur in iuventutem. Quam ob causam ser
GILGAMESH QUAERIT IMMORTALITATEM
pentes etiam nunc cutem dep6nere et in iuventutem
Gilgamesh cum quoclam somno magico ( qui re vera reverti possunt ( non verum est serpentes hoc facere
genus mortis est) pugnare conatus est. Gilgamesh f6rti posse, sed quidam hoc dicunt). At miser ( wretched)
ter pugnavit, sed somnus multo f6rtius pugnavit. 1taque Gilgamesh, quid ille facere potest? Non iam mirabilem
amicus noster fere m6rtuus est, et re vera m6rtuus esset habet herbam: moriendum est. Nihi16minus, ante mor
( wo uld have died) nisi uxor Utanapistim, miseric6rdia tem, spiritum Eabani per artes magicas evocat (sum
mota, eum suscitavisset (had awa kened). mons), qui ei multa de regi6nibus mortu6rum narrat.
Post haec Gilgamesh discessurus erat ut in urbem
suam reverteretur. At uxor Utanapistim virum suum
ENGLISH TO LA TIN
hortatur ( u rges) ut ei aliquocl donum det priusquam
discedat. Utanapistim igitur explicat ad Gilgamesh quod 1. If Gilgamesh finds the plant, he will live eternally.
herba (plant) mirabilis in fundo (bottom) maris in 2. If he does not watch it, a snake will take it. 3. There
veniri possit. Omnis qui hanc c6medit herbam, in fore snakes now have the power of not dying. 4. Is
iuventutem iterum revertitur. Magnis lab6ribus Gilga Gilgamesh much better than a snake? 5. Some of the
mesh ad fundum maris natat (swims), invenitque bane citizens whom he rules think not. 6. If the people do not
herbam. Herba inventa, Gilgamesh statim comedere believe, what should I do? 7. He went into the sea to
earn non vult. Melius esse putat earn comedere ante seek the plant.
153
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA QUARTA
Nihil novi hodie-veteribus studeamus
Dixit Moyses Deo, "Non credent mihi p6puli mei, neque audient vocem persuadere-persuade
meam, sed dicent, "Non apparuit tibi Dominus." Sed Deus dedit Moysi virga-rod
potestatem magnam, ut posset persuadere Hebraeis. Dixit itaque Deus, proicere-throw
"Quid est quod tenes in manu tua?" Resp6ndit, "Virga." Dixitque D6mi apprehendere-take
nus, "Pr6ice earn in terram." Proiecit, et versa est in serpentem, ita ut fugeret cauda-tail
Moyses. Dixitque D6minus, "Extende manum tuam, et apprehende cau inc6lumis-unharmed
dam eius." Qui manum extendit, et versa est in virgam, ita ut Moyses ipse vulnus-wound
inc6lumis esset, sine vulnere. Deus etiam dedit Moysi potestatem faciendi 6bviam-to meet (adv.)
signa alia, imperavitque ei ut faceret ea coram Phara6ne. simul-at the same time
Moyses itaque reliquit Jethro, et iter fecit per desertum. Aaron autem, congregare-gather
frater Moysis, m6nitus a Deo, venit 6bviam Moysi in deserto. Moyses et pronus-prostrate
Aaron venerunt simul, et congregaverunt omnes seni6res fili6rum tsrael. intellexit-understood
Locutusque est Aaron 6mnia verba quae dixerat D6minus ad Moysen; et praefectus-pre/ect
fecit signa coram p6pulo, et credidit p6pulus. Audiveruntque quod visita ultra-any more
visset D6minus filios Israel, et proni adoraverunt. lntellexerunt enim quod praebere-/urnish
Deus re vera locutus erat Moysi. palea-chaff
Post haec ingressi sunt Moyses et Aaron, et dixerunt Phara6ni, "Haec later-brick
dicit D6minus Deus Israel: Dimitte p6pulum meum, ut sacrificet mihi in
deserto." At ille resp6ndit, "Quis est D6minus, ut audiam vocem eius, et
dimittam tsrael? Nescio D6minum, et Israel non dimittam." Praecepit ergo
in die illo praefectis 6perum dicens, "Ne ultra praebeatis paleas p6pulo
Hebrae6rum ut faciant lateres. Sed ipsi vadant et c6lligant paleas suas."
( Continuabitur eras)
Circuluslatinus.org
sua, omnibusque animalibus. Imber de coelis dies sep in the desert. 4. Moses did not understand why the bush
tem cadit. Omnes alii h6mines animaliaque in aquis in remained unharmed. 5. Was Bel a much greater god
terfecti sunt. Utanapistim autem, et qui cum eo in navi than Ea? 6. The gods came down like flies to take the
sunt, salvi (safe) sunt. Quodam die post imbres, navis in sacrifice. 7. Utanapistim escaped from the danger of
montem qui Nisir vocatur venit. Utanapistim columbam dying in the flood.
(dove) et passerem (sparrow) ex navi mittit, sed ad eum
revertuntur. P6stea cornicem (crow) emittit ex navi.
Cornix non reversa est. Utanapistim fgitur ex navi
SPECTACULUM NOVUM
egreditur, et sacrificium offert. Dei, qui in coelum fuger
ant, timentes diluvium, sicut muscae (flies)-sic enim Quidam bonus agricola, Egbertus n6mine, non p6terat
narrat narratio Babyl6nica-ad sacrificium descendunt. bene videre propter debilitatem (weakness) ocul6rum.
Sed quidam deus qui vocatur Bel irascitur quia Utana lter ergo fecit in urbem ad optometristam (id est, ad
pfstim ex diluvio inc61umis evasit. Nihil6minus alius oculorum medicum [ eye doctor]). Optometrista posuit
deus, Enlil, praemia ad Utanapistim dare wit, quia illeante Egebertum Htteras parvas et interrogavit, "Potesne
genus humanum servavit. 1taque Enlil ponit Utanapis legere has litteras?" Cui Egbertus resp6ndit, "Non
tim et ux6rem eius in locum trans aquas mortis, datque possum." Deinde p6suit optometrista alias Htteras
eis immortalitatem (Comparatio cum Scripturis fiet mai6res, et e6dem modo interrogavit. lterum resp6ndit
eras.) Egbertus se non posse legere illas litteras. Mai6res litte
ras iterum p6suit medicos, et idem resp6nsum accepit.
Oltimo litteras pedis unfus (one foot) p6suit medicos,
ENGLISH TO LATIN
interrogavitque Egbertum, "Certe, nunc legere has lit
I. The gods held a council and sent a flood to destroy teras potes?" Cui Egbertus resp6ndit, "Non possum."
the human race. 2. If Ea does not warn Utanapistim, "Qu6modo (how) accidit?" dixit medicos. Et Egbertus
he also will be destroyed. 3. Aaron came to meet him resp6ndit, "Numquam didici legere."
155
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA QUINTA
De conditionibus idealibus
De formis verbi: malle
157
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA SEXTA
De gerundivo
Pharao, vi dens ranas abifsse, fterum induravit eor suum, nee permfsit indurare-harden
Hebraefs ut exfrent ex Aegypto. At Aaron, iussu Dei, pereussit virga sua eor-heart
pulverem terrae. Confestim multa mfllia cfnifum venerunt e pulvere in exfre-go out
omnes h6mines et in animalia in universa terra Aegypti. Magi Phara6nis iussu-by order
eonatf sunt educere cfnifes e terra, nee potuerunt. Et magi Phara6ni dixe percussit-struck
runt, "Dfgitus Dei hie est." Pharao autem non audfvit cos. lnduratum est pulvis-dust
enim cor illius. Dixit quoque D6minus ad Moysen, "Vade ad Phara6nem cfnifes-gnats
et dices ad cum: Haec dicit D6minus: Dimftte p6pulum meum, ut sacrfficet educere-lead out
mihi. Quod si non dimfseris cum, ecce ego mittam in te et in servos tuos digitus-finger
et in p6pulum tuum et in domos tuas omne genus muscarum. Faciamque hie-here
mirabilem in die illa terram Gessen in qua p6pulus meus est, ut non sint ibi quoque-also
muscae: et scias quod ego D6minus in medio terrae. Ponamque divisi6nem quod si-but if
inter p6pulum meum et p6pulum tuum: eras erit signum istud. Fecftque musca-fly
Dominus ita. Et venerunt museae gravfssimae in domos Phara6nis et fferi-be done
serv6rum eius, et in omnem terram Aegypti; corruptaque est terra ab huius pergere-go
modi muscis. verumtamen-nevertheless
Vocavftque Pharao Moysen et Aaron et ait eis, "Ite et saerifieate Deo orare-pray, beg
vestro in terra hae.•• Et ait Moyses, "Non potest ita fferi. Sed viam trium egressus-go out
dierum pergemus in solitudinem, et sacrifieabimus D6mino Deo nostro,
sicut praecepit nobis." Dixftque Pharao, "Ego dimittam VOS, ut saerificetis
D6mino Deo vestro in deserto; verumtamen 16ngius ne abeatis. Rogate
pro me."
Egressusque Moyses a Phara6ne, oravit Dominum. Qui fecit secundum
verbum illius, et abstulit muscas a Phara6ne et a servis eius, et a p6pulo
eius. At cor Phara6nis fterum induratum est, et non dimfsit p6pulum.
(Continuabitur eras)
159
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA SEPTIMA
De verbis impersonalibus
De ablativis causae et separationis
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM
IMPERSONAL VERBS: There are some verbs that have
impedire, ivit, itus possidere, possedit, no forms except the third person singular, with the
hinder, impede possessus-possess subject it in English. These verbs are always impersonal.
licet, licere, licuit, retinere, retinuit, (There are, as we shall see, many verbs that may be used
lfcitum est-it is retentus-keep back,
impersonally, but have more forms than merely third
permitted retain
singular.) For example:
op6rtet, oportere, statuere, statuit, statutus
op6rtuit-it is neces set, decide Placuit senatui mittere eos in carcerem.
sary, it is proper multus cinis, cinere-ashes It pleased the senate ( or the senate decided) to send
pertinere, pertinuit, -: quisquam, quicquam ( or them to prison.
pertain, belong quidquam-decline We could also write the same sentence thus:
placet, placere, placuit, the quis part, not the Placuit senatui ut mitterentur in carcerem.
placitum est-it pleases, quam)--anyone, any
it is decided thing Or another: Licet vobis discedere ex Aegypto.
It is permitted to you to depart from Egypt.
160
Circuluslatinus.org
Which could also be: Licet ut discedatis ex Aegypto. enim dixi, in terram nostram venerunt temp6ribus
Another example: Oportet vos discedere. mal6rum regum. Sed fnsuper, hi Hebraei loquuntur
It is proper that you go. saepe de magno viro ex gente sua quern vocant Iose
Which could be: Op6rtet (ut) vos discedatis. phum. Dicunt hunc virum Iosephum fufsse magnum
Notice that some of these verbs, such as placet and licet,
prfncipem sub quodam ex his regibus malis." "Et quis
take the dative. Notice also that to explain the subject it,
revera erat hie Josephus," interrogavit Pharao. "Eum
we may have a clause-this clause is sometimes objec
nescio." Cui consiliarius, "Ego quoque losephum nescio.
tive with infinitive, sometimes ut with subjunctive. In
general, any impersonal verb may have the objective Nihil6minus, si quodam tempore hi Hebraei mag
with the infinitive clause--but the ut-subjunctive is nam habuerunt potestateIIl in terra nostra, nonne peri
culum est ne, si iterum gentes aliae faciant bellum contra
usually restricted to verbs that have an idea of willing,
wanting, permitting, deciding or something similar. nos, Hebraei pugnent cum illis contra nos? Crescunt
As to verbs that are sometimes, not always, impersonalnumero valde, sicut dixi. Ergo videtur mihi oportere ut
--consider this example: aliquid faciamus de his hominibus. Nunc autem, Hceat
Nuntiatur Caesarem adesse. mihi ut explicem consilium novum et bonum de Hebraeis
It is reported that Caesar is present. impediendis." Cui rex, "Licet ut explices. Semper nos
No real problem in it. But some others are a bit different:
op6rtet audire consflia vir6rum egregi6rum. Sed expli
Ventum est in terram novam. candum est consilium tuum." "In parte septentrionali
They came into the new land. terrae vestrae, d6mine mi rex, olim fuerunt duae urbes
We cannot translate ventum est literally; it would mean
bonae. Nunc autem, in eadem parte terrae vestrae He
"it was corned" (by--). Instead of they, in the above
braei agros p6ssident. ltaque, si liceat mihi loqui, hoc
sentence, the general sense might have called for he, she,
we, you or even/. videtur bonum: Op6rtet ut rex edictum faciat de his
urbibus fterum aedificandis. Hebraei cogendi sunt ut
ABLATIVE OF CAUSE AND ABLATIVE OF SEPARATION: lab6rent in urbibus faciendis. Si ergo Phara6ni placeat
We have already learned that the ablative without a haec imperare, ego servus vester statim curabo haec
preposition may be translated in English by: in, by, facienda." Cui rex, "Ea quae dixfsti bona videntur.
with. Now we must add two more meanings: because of
Perge, cura statim urbes aedificandas."
and from. Of course an ablative of separation ( from)
often does have a preposition (ab, ex, de), but some
times it does not. Hardly ever does it have one with ENGLISH TO LA TIN
names of towns, as we have already seen.
1. Peccatis meis Deus haec fecit. 1. They were not permitted (literally: it was not per
Because of my sins God has done this. mitted to them) to go out of Egypt. 2. It was necessary
2. Liberavit me omni cura. that Moses send more plagues. 3. Because of the great
He freed me from all care. war, we do not wish to stay here: we prefer to leave.
4. Pharao decided to let them go, but then hardened his
CONTINUANTUR VERBA PHARAONIS ET heart again. 5. Because of many plagues the Hebrews
CoNSILIARII Ems feared God. 6. Did Moses scarcely escape death in sav
"Nunc autem," perrexit consiliarius loquens Phara6ni, ing the people? 7. But if Aaron had not struck the earth
"videtur mihi quod periculum est ex hoc p6pulo. Sicut with his rod, the gnats would not have come.
161
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA OCTAVA
etiam post ulcera accepta Pharao n6luit dimfttere Israel. Moyses itaque, mane-in the morning
iubente Domino, mane surrexit vaditque ad Phara6nem. Dixftque Moyses, en-behold
"Haec dicit D6minus Deu� Hebrae6rum: Dimftte p6pulum meum ut grando-hail storm
sacrfficet mihi. Ut scias quod non sit similis mei in omni terra, nunc ex nimis-very
tendens manum percutiam te et p6pulum tuum. En pluam eras hac ipsa qualis-such, such as
hora grandinem multam nimis, qualis non fuit in Aegypto a die qua tonitruum-thunder
fundata est, usque in praesens tempus." discurrere-run about
Extendente itaque Moyse manum suam in coelum, facta est grando in fulgur-lightning
universa terra Aegypti, et D6minus dedit tonitrua ac discurrentia fulgura cunctus-all
super terram Aegypti. Et percussit grando, in omni terra Aegypti, cuncta desinere-cease
quae fuerunt in agris, ab h6mine usque ad iumentum. Tantum in terra nequaquam-by no means
Gessen, ubi erant fflii Israel, grando non cecidit. tetendit-stretched
Misitque Pharao et vocavit Moysen et Aaron, dicens ad eos, "Peccavi cessavit-ceased
etiam nunc. D6minus iustus; ego et p6pulus meus, impii. Orate D6minum quod-because
ut desinant tonftrua Dei, et grando: ut dimfttem vos, et nequaquam hie auxit-increased
ultra maneatis."
Egressusque Moyses a Pbara6ne ex urbe, tetendit manus ad D6minum;
et cessaverunt tonftrua et grando, nee ultra venerunt super terram. D6mi
nus feeit haec quod Moyses rogaverat eum. Pharao autem, videos quod
cessavfsset grando et tonitrua, auxit peccatum suum; et induratum est cor
eius, nee dimfsit fflios Israel, sicut praeeeperat D6minus per manum
Moysis.
Circuluslatinus.org
imperavisset, forsan hi Hebraei plus aucti essent, et UBI EST GEORGWS WASHINGTON?
regnum Phara6nis delevissent. £tiam consilium dedi de Quidam senex ( old man) per viam ambulans (walk)
interficiendis 6mnibus pueris Hebrae6rum in infantia." vidit quinquc pueros cum cane (dog). "Quid facitis?"
"Qu6modo ergo hie vir Moyses non est interfectus?" in interrogavit senex. "Mendacia (lies) dfcimus," rc
terrogavit Pharao. "Mater huius pueri novum consflium sp6ndit unus ex pueris, "Quisquis (whoever) maximum
ad puerum servandum invenit. P6suit enim eum in narrat mcndacium, canem hunc habebit." "Sed ego,"
sporta in ftumine sacro. Filia regis, hunc puerum videns, dixit senex, "cum puer esscm, numquam mendacium
desideravit eum habere. ltaque, fflia Phara6nis iubente, di.xi." Silentium breve crat-deinde unus pucr ad scncm
mater ipsa huius Moysis aluit puerum paucos annos. His locutus est: "Accipc cum-<:anis tuus est."
annis finitis, puer in palatium regis ipsius venit, vixitque
ibi. Pharao autem nesciebat puerum esse Hcbraeum. ENGLISH TO LATIN
Cum autem pucr crevissct ct vir factus cssct, ostendit se 1. If Pharao had not sinned, the plagues would not have
amarc Hebraeos, etiam virum Aegyptiacum pcrcussit. come. 2. Why did he not decide to let Israel go? 3.
Hane propter causam, fugiendum crat ci in tcrram Pharao did not free them from work. 4. Pharao in
Madian. lbi multos annos remansit. Sed dfcunt cum creased his sin by hardening his heart. S. Lightning,
vidisse visi6nem Dei Hebrae6rum. Deus dixit ei redeun such as Egypt had never seen before that time, came
dum esse in terram nostram, et Hebraeos ducendos essc upon the whole land. 6. When Moses extended his hand,
ex regno vestro. Melius csset nobis si m6rtuus essct in the thunder stopped. 7. The lightning was seen in all the
flumine!" land except the part in which the Hebrews lived.
163
Circuluslatinus.org
LECTIO SEPTUAGESIMA NONA
De casu locativo
De ablativo instrumenti et personae agentis
Introierunt ergo Moyses et Aaron ad Phara6nem et dixerunt ei, "Haec introf vit-went in
dicit D6minus Deus Hebrae6rum: Osquequo non vis obedfre mihi? Di usquequo-how long
mitte p6pulum meum ut sacrificet mihi. Sin autem resistis, et non vis sin-but if
dimittere eum: ecce ego inducam eras locustam in fines tuos et si quid resistere-resist
grando non delevit, c6medent locustae. Et implebunt domos tuas et servo inducere-bring in
rum tu6rum." Dixerunt autem servi Phara6nis ad eum, "Osquequo patie locusta-locust(s)
mur hoc sc{mdalum? Dimitte h6mines ut sacrificent. Nonne vides quod eicere-throw out
perierit Aegyptus?" Revocaveruntque Moysen et Aaron, et Pharao v6luit conspectus-sight
permittere eis ut solummodo viri sine mulieribus et liberis irent et sacrifi urere-burn
carent. Statfmque eiecti sunt de conspectu Phara6nis. levare-raise
Extendit Moyses virgam super terram Aegypti; et D6minus induxit festfnus-swift
ventum urentem tota die ilia et nocte; et mane, ventus urens levavit locustas. flare-blow
Quae ascenderunt super universam terram, vastantes 6mnia. Quam ob arripuit-snatch
rem Pharao festinus vocavit Moysen et Aaron, et dixit, "Peccavi in Domin ruber-red
um Deum vestrum et in vos. Sed nunc dimittite peccatum meum." Moyses tenebrae-darkness
itaque egressus oravit D6minum. Qui flare fecit ventum ab occidente ubicumque-wherever
vehementissimum, et arripuit locustas proiecitque in Mare Rubrum. oves-sheep
At Pharao iterum induravit cor suum, nee dimisit fsrael. armentum-flock
Moyses igitur extendit manum in coelum; et factae sunt tenebrae hor quicumque-who(what)-ever
ribiles in universa terra Aegypti tribus diebus. Nemo vidit fratrem suum, ut-as
nee movit se de loco in quo erat. At ubicumque habitabant filii fsrael lux
erat. Vocavitque Pharao Moysen et Aaron et dixit eis, "lte, sacrificate
Domino. Oves tantum vestrae et armenta remaneant." At Moyses negavit
se posse ire sine armentis. Dixitque Pharao ad Moysen, "Discede a me, et
cave ne ultra videas faciem meam. Quocumque die apparueris mihi,
morieris." Resp6ndit Moyses, "lta fiet ut locutus es. Non videbo ultra
faciem tuam."
Circuluslatinus.org
the ablative: in most uses, it is possible to use the case mai6res sunt quam dei Aegypti!' Sed iterum cogitavi non
either way. But there are two uses in which most authors oportere hoc modo loqui. Deinde post septem dies,
are particular about the prepositions: manu extensa super flumen, idem Aaron fecit multitudi
Instrument-no preposition ( some Late authors use nem magnam ranarum venire. Etiam in palatium sac
de or ex, but not very commonly) rum venerunt! P6stea, pulvere percutiendo, vocavit
Personal agent-uses ab Aaron multa millia cinifum e terra. Magi autem vestri
The difference is not hard to see from a pair of examples: hoc non potuerunt facere, ita ut dicerent: 'Manus Dei est
1. Interfectus est gladio. hie!' Cum autem cinifes discessissent, misit Deus e6rum
He was killed by a sword. muscas in omnem terram Aegypti-sed non in partem
2. Interfectus est a Marco. terrae ubi habitant Hebraei isti! Magno terr6ri erat mihi
He was killed by Marcus. cogitare de his! Post haec multa animalia nostra m6rtua
In other words, in both examples we have something sunt-sed non animalia Hebrae6rum. Deinde Moyses
done by a person or thing. But when we have a person, ipse, cinere spargendo in coelum coram Phara6ne, misit
a preposition (ab) is normal-when we have a thing, no ulcera gravia in nos omnes. lnsuper, extendenda manu,
preposition is ordinarily used. misit idem vir in nos grandinem, locustas, et tenebras
horribiles, quae tamen in partem terrae ubi Hebraei sunt
non venerunt! Ergo, si liceat loqui, hoc dicam, 'Forsan,
PHARAO AUDIT CoNSILIUM BoNUM ne pei6ra accidant terrae nostrae, melius esset ut Hebraei
"Licetne ut loquar pauca ad d6minum meum regem?" isti discedant.' "
interrogavit idem vetus consiliarius, cum ad Phara6nem
introisset. Cui Pharao, "Licet, sed breviter. Valde enim
ENGLISH TO LATIN
moti sumus illis rebus quae facta sunt a viro pessimo
Moyse." "Breviter faciam," resp6ndit consiliarius. "Ego 1. There were many great men at Rome and at Athens.
quoque passus sum multa ab eo. Ipso die in quo Moyses 2. Caesar was killed by Brutus. 3. He was killed with
ante vos venit, ad petendam licentiam discedendi p6pulo a dagger. 4. If he had not desired to be a king, would
suo, timui. Non solum enim frater eius Aaron virgam he have been killed? 5. Pharao said that he did not wish
suam in serpentem convertit, sed etiam, percutiendo to see the face of Moses again. 6. God sent lightning
flumine, fecit aquam sacri fluminis in sanguinem! Dixi into all Egypt, so that the people were terrified. 7. Be
enim in mente mea: 'Magno periculo terrae nostrae sunt cause of the sins of Pharao, ten plagues came upon the
hi viri! Videtur quod magni dei pro eis pugnant. Forsan land.
165
Circuluslatinus.org
LECTIO OCTOGESIMA
De clausulls introductis coniunctione: cum
De variis rebus in declinatione tertia
NUNC COGITEMUS
VOCABULARIUM CuM CLAUSES: It is good now to review and make
iungere, iunxit, iunctus- princfpium, o-beginning more precise our information about clauses introduced
join, yoke quisque, quaeque, by cum. We already know that cum may have three
vesci ( no other parts)-eat quidque ( or quodque )- classes of meanings:
(often with abl.) each, each one I. Time-when or after
absque ( with ab/.)- ( unus quisque--each 2. Cause-because or since
without and every one) 3. Concession--although
coetus, u-assembly, crowd vicious, o ( noun or adj.)- We know that:
macula, a-spot neighbor, neighboring l . Cause and concession always have the
mola, a-mill, meal subjunctive.
2. Time sometimes has the subjunctive.
166
Circuluslatinus.org
But precisely when does time have the subjunctive? We tunately, there are exceptions to these rules-but they
must distinguish primary and secondary sequence (see are still a help to memory.
Lesson 66-we have primary sequence when the main
verb refers to present or future time; secondary, when it DE ELIA PROPHETA ET PROPHETIS BAAL
refers to past time) .
In diebus Eliae prophetae, cum Iudaei deos falsos et
In primary sequence, cum will have the indicative
id6la c6lerent, Elias ad omnem p6pulum lsrael locutus
whenever it is to be translated by when or after.
In secondary sequence, however, cum will have the est dicens, "Osquequo (how long) claudicatis (waver)
inter duas partes. Si D6minus est Deus, sequimini eum:
indicative only when the clause means merely time (i.e.,
si autern Baal est deus, sequfmini ilium." Et non resp6n
no other idea, such as because or although is strongly
dit ei p6pulus verbum. Et ait rursus Elias ad p6pulum,
felt in the background). E.g.:
"Ego remansi propheta Domini solus: prophetae autem
Cum sol oriebatur, Caesar profectus est. Baal quadringenti et quinquaginta (450) viri sunt. Den
When the sun was rising, Caesar set out. tur (from dare) itaque nobis duo boves, et illi eligant
The indicative is used because the idea is purely time (choose) sibi bovem unum, et in frusta (pieces) caed
-there is no thought that Caesar was starting because entes (cutting) super ligna ponant, ignem autem non
or although the sun was rising. supp6nant (put beneath) ; et ego bovem alterum pa
rabo, et super ligna imp6nam, ignem autem non supp6-
MIXED STEM NOUNS IN THIRD DECLENSION: We have nam. Invocate n6mina de6rum vestr6rum, et ego nomen
already learned that there are two large groups of nouns Domini mei invocabo: et Deus qui per ignem exaudiverit
in third declension, depending on the ablative singular: (hear, grant favor), ipse sit Deus." Resp6ndens omnis
i-means that possessive plural will be- ium p6pulus ait, "Optima propositio."
nominative-objective plural of neuters will be -ia Dixit ergo Elias prophetis Baal, "Eligite vobis bovem
e-means that possessive plural will be -um unum, et parate primi, quia vos plures estis: et invocate
nominative-objective plural of neuters will be -a n6mina de6rum vestr6rum, ignemque non supponatis."
Actually, there are some nouns that are half-breeds, Qui cum tulissent bovem quern dederat eis, invoca
or mixed stems. They have e in the ablative singular, but bant nomen Baal de mane (morning) usque ad meri
-ium in the possessive plural. Which are these nouns? diem (noon) dicentes, "Baal, exaudi nos." Et non erat
There is no simple rule-experience and much reading vox, neque qui responderet. Transiliebantque (jump
is the best teacher. But we may note that no neuters are over) altare quod fecerant.
mixed stems. And most nouns of one syllable in the Cumque iam esset meridies, illudebat (mock) illis
nominative that end in -ns, -rs, -rx, -Ix in the nominative Elias, dicens, "Clamate voce mai6re (louder) : deus
are mixed. enim est, et forsan 16quitur, aut in divers6rio (inn) est,
aut in itinere, aut certe dormit (is asleep), ut excitetur."
RULES FOR I-STEM NOUNS: I-stem nouns are those that Clamabant ergo voce magna, et incidebant se (cut
we have learned with i in the ablative singular. There themselves) secundum ritum suum donec perfunderen
are three rules to help our memory in learning that abla tur (be covered) sanguine. (Continuabitur eras)
tive singular.
1. Monosyllables (i.e., nouns with one syllable in the ENGLISH TO LATIN
nominative) whose bases (ablative singular minus end 1. When Pharao saw that his own son was dead, he
ing) end in two consonants-will be either I-stems or called Moses and Aaron. 2. He told them that he would
mixed stems. (This group is masculine or feminine) let Israel go. 3. Each and every one prepared to leave
2. Parasyllables (i.e., nouns with same number of Egypt at night. 4. When they had eaten the lamb, they
syllables in nominative and ablative singular-e.g., put its blood on the doors. 5. The Egyptians were killed
civis, civi) with nominative singular in -is or -es (will by the angel of the Lord. 6. Because of the blood of the
be masculine or feminine)-will be I-stems. lamb, the angel did not kill the Jews. 7. By sacrificing
3. Neuters in -e, -al, or -ar-will be I-stems. Unfor- the lamb the Jews were saved.
167
Circuluslatinus.org
LECTIO OCTOGESIMA PRIMA
De verbis regentibus casum ablativum
De variis terminationibus
De usu lexici
Pharao dederat p6pulo 1srael licentiam discedendi ex Aegypto. Illi fgitur nubes-cloud
surrexerunt nocte, et, portantes ossa Iosephi, discesserunt. D6minus autem defuit-be lacking
praecedebat eos ad ostendendam viam per diem in columna nubis et per nuntiare-announce
noctem in columna ignis, ut dux esset itineris utr6que tempore. Numquam immutare-change
defuit columna nubis per diem, nee columna ignis per noctem coram servire-be slave
p6pulo. currus-chariot
Et nuntiatum est regi Aegypti6rum quod fugfsset p6pulus; immutatum (fourth declension)
que est cor Phara6nis et serv6rum eius super p6pulo, et dixerunt, "Quid assumere-take
voluimus facere ut dimitteremus 1srael ne serviret nobis?" Iunxit ergo quidquid-whatever
currum, et omnem p6pulum suum assumpsit secum. Tulftque sescentos electus-picked
currus electos et quidquid in Aegypto curruum fuit, et duces totfus exer nequaquam-by no means
citus. Cumque appropinquasset Pharao, levantes fflii Israel 6culos, vide tacere-be silent
runt Aegyptios post se: et timuerunt valde, clamaveruntque ad D6minum. siccus-dry
Et ait Moyses ad p6pulum, "NoHte timere, state et videte res magnas murus-wall
Domini quas facturus est h6die.Aegyptios enim, quos nunc videtis, nequa dexter-right
quam ultra videbitis in sempiternum. D6minus pugnabit pro vobis, et vos laevus-le/t
tacebitis." Profecti sunt fgitur fflii 1srael ad Mare Rubrum. Cumque occurrere-meet
extendisset Moyses manum super mare, abstulit mare D6minus, ftante ftuctus-wave
vento vehementi et urente, et vertit in siccum; divisaque est aqua. Et in ne ... quidem-not even
gressi sunt filii Israel per medium sicci maris; erat enim aqua quasi murus laudare-praise
a dextra e6rum et a laeva. Persequentesque Aegyptii ingressi sunt post
eos. Et ait D6minus ad Moysen, "Extende manum tuam super mare, ut
revertantur aquae ad Aegyptios super currus et equites e6rum." Cumque
extendisset Moyses manum contra mare, reversum est ad pri6rem locum.
Fugientibusque Aegyptiis occurrerunt aquae, et inv6lvit eos D6minus in
mediis ftuctibus. Ne unus quidem superfuit ex eis. Filii autem 1srael per
rexerunt per medium sicci maris et laudaverunt D6minum.
170
Circuluslatinus.org
DECLENSIONS OF NOUNS
DECLENSIONS OF ADJECTIVES
POSITIVE DEGREE
Singular
M F N M-F N M-F N
Norn. bonus bona bonum ferox ferox fortis forte
Poss. boni bonae boni fer6cis fer6cis fortis fortis
Dat. bono bonae bono fer6ci fer6ci forti forti
Obj. bonum bonam bonum fer6cem ferox fortem forte
Abl. bono bona bono feroci fer6ci forti forti
Plural
Nom. boni bonae bona feroces ferocia fortes f6rtia
Poss. bon6rum bonarum bon6rum fer6cium fer6cium f6rtium f6rtium
Dat. bonis bonis bonis fer6cibus fer6cibus f6rtibus f6rtibus
Obj. bonos bonas bona fer6ces fer6cia fortes f6rtia
Abl. bonis bonis bonis fer6cibus fer6cibus f6rtibus f6rtibus
171
Circuluslatinus.org
Singular
M F N M-F N
Norn. acer acris acre vetus vetus
Poss. acris acris acris veteris veteris
Oat. acri acri acri veteri veteri
Obj. acrem acrem acre veterem vetus
Abl. acri acri acri vetere vetere
Plural
Norn. acres acres acria veteres vetera
Poss. acrium acrium acrium veterum veterum
Oat. acribus acribus acribus veteribus veteribus
Obj. acres acres acria veteres vetera
Ahl. acribus acribus acribus veteribus veteribus
COMPARATIVE DEGREE
Singular
M-F N
clarior clarius
clari6ris clari6ris
clari6ri clari6ri
clari6rem clarius
clari6re clari6re
Plural
clai6res clari6ra
clai6rum clari6rum
clari6ribus clari6ribus
clai6res clari6ra
clari6ribus clari6ribus
SUPERLATIVE DEGREE
All are declined liked bonus
172
Circuluslatinus.org
CONJUGATIONS OF VERBS
INDICATIVE ACTIVE
173
Circuluslatinus.org
INDICATIVE PASSIVB
amabe ris babebe " pone ris capie ris audie ris
1.
amabi ur habebi r pone tur capie tur audie ur
2.
� b
3.
amabi mur habebi ur pone mur capie mur audie mur
amabimini habeb{ "ni pone mini capie mini audie mini
1.
174
Circuluslatinus.org
SUBJUNCTIVE ACTIVE
PllESENT
1. ame m pona m capi m audia m
2. ame s s pona s capia s audia s
3. ame t t pona t capia t audia t
1. ame mus mus pona mus capia mus audia mus
2. ame tis tis ,pona tis capia tis audia tis
3. ame nt nt pona nt capia nt audia nt
SUBJUNCTIVE PASSIVE
PllESENT
1. ame r habea r pona r capia r audia r
2. ame ris habea ris pona ris capia ris audia ris
3. ame tur habea tur pona tur capia tur audia tur
1. ame mur habea mur pona mur capia mur audia mur
2. ame mini habea mini pona mini capia mini audia mini
3. ame ntur habea ntur pona ntur capia ntur audia ntur
IMPERFECT PElll'ECT PLUPERFECT
1. parar r Other conjugations All conjugations arc the amatus sim amatus essem
2. parare ris are the same: same in the perfect and amatus sis amatus esses
3. parare tur haberetur, etc. pluperfect. amatus sit amatus esset
1. parare mur poneretur, etc. amati simus amati essemus
2. parare mini caperetur, etc. amati sitis amati essetis
3. parare ntur audiretur. etc. amati-sint amati essent
175
Circuluslatinus.org
INFINITIVES
PRESENT ACTIVE: to love PRESENT pASSIVE: to be loved
1 2 3 3 4 1 2 3 3 4
arnare habere p6nere capere audfre amari haberi poni capi audfri
PARTICIPLES
PRESENT ACTIVE: loving FUTURE ACTIVE: about to, going to, intending to love
M-F N amaturus, a, um (decline like bonus)
amans arnans
amantis arnantis PERFECT PASSIVE: having been loved
amanti amanti amatus, a, um (decline like bonus)
amantem amans
amante(i) amante(i)
PERFECT DEPONENT: having spoken
arnantes amantia
locutus, a, um
amantium amantium
amantibus amantibus
amantes(is) amantia
arnantibus amantibus
GERUNDIVE
arnandus, a, um habendus, a, um ponendus, a, um capiendus, a, um audiendus, a, um
IMPERATIVES
ACTIVE: love! PASSIVE: be loved!
ama babe pone cape audi amare habere p6nere capere audfre
amate habete p6nite capite audite amamini habemini ponimini capimini audimini
176
Circuluslatinus.org
LATIN NUMBERS 13. tredecim tertius decimus
14. quattu6rdecim quartus decimus
There are several different kinds of numbers both in
15. quindecim quintus decimus
English and in Latin. We are concerned with chiefly two
16. sedecim sextus decimus
kinds: the ordinal and cardinal numbers. The ordinal
17. septendecim septimus decimus
numbers are: first,second,third,etc. They tell in what
18. duodeviginti duodevicensimus
order a thing comes. The cardinal numbers are: one,
19. undeviginti undevicensimus
two,three,etc.
20. viginti vigesimus ( vicensimus)
In Latin,all ordinal numbers are declined,like bonus,
21. viginti unus vigesimus primus ( vicensimus
a, um. Of the cardinal numbers,unus, duo, and tres are
(unus et primus)
declined-but after that no cardinals are declined until
viginti)
we reach ducenti, ae, a (200). Of course, compound
22. viginti duo vigesimus secundus ( vicensimus
numbers, having the words unus, duo, tres in them,
secundus)
decline those parts. Unus is declined like the nine irregu
30. triginta trigesimus ( tricensimus)
lar adjectives (possessive singular in -ius and dative
40. quadraginta quadragesimus(quadragensimus)
singular in -i). Duo has only a few forms:
50. quinquaginta quinquagesimus ( quinquagensi
Masculine and Neuter: duo, du6rum, du6bus, duos mus)
(duo) du6bus 60. sexaginta sexagesimus ( sexagensimus)
Feminine: duae,duarum,duabus,duas,duabus 70. septuaginta septuagesimus (septuagensimus)
Tres has only a few forms: 80. octoginta octogesimus ( octogensimus)
Masculine and Feminine: tres, trium, tribus, tres 90. nonaginta nonagesimus ( nonagensimus)
( tris), tribus 100. centum centesimus ( centensimus)
Neuter: tria, trium, tribus, tria, tribus 200. ducenti,ae,a ducentesimus ( ducentensimus)
300. trecenti,ae,a trecentesimus ( trecentensimus)
CARDINALS ORDINALS
400. quadringenti, quadringentesimus ( quadringen
ae, a tensimus)
1. unus primus 500. quingenti,ae, quingentesimus ( quingentensi
2. duo secundus a mus)
3. tres tertius 600. sescenti,ae,a sescentesimus ( sescentensimus)
4. quattuor quartus 700. septingenti, septingentesimus ( septingenten
5. quinque quintus ae,a simus)
6. sex sextus 800. octingenti,ae, octingentesimus ( octingentensi
7. septem septimus a mus)
8. octo octavus 900. nongenti, ae, nongentesimus (nongentensimus)
9. novem nonus a
10. decem decimus 1000. mille (several millesimus (millensimus)
11. undecim undecimus JOOO's:
12. du6decim duodecimus millia)
177
Circuluslatinus.org
LATIN-ENGLISH VOCABULARY
abesse,ifuit,afuturus-be absent auxilium, �elp contemnere, tempsit, temptus-despise,
abfre,iit,ituru..,_go away avunculus, �uncle ( on mother's side: on scorn
Abraham-J)OSS. & dat.: Abrahae, other father's side is patruus) contincre, continuit, contentus-hold to-
forms: Abraham gether, restrain
absc6ndere, absc6ndit, absc6nditu..,_hide helium, �war contra (with obj.)-against
absque (with abl.)-without benedfcere, d(xit, dictu..,_bless (sometimes c6pia,a-abundance
accedere,cessit,cessurus-go to,approach with dat.) coram (with abl.)-in the presence of,
accidere,accidit, --, happen bonus,a,um-good before
accipiunt, ere, cepit, cept�receive bos, bov�w. bull, ox (masc. or fem.) corpus, c6rpore, magnum-body
accusare, avit, itu..,_.ccuse brevis, e, i-short creire, ivit, itu..,_make, create
acer, acris, acre, i-sharp, eager, keen credere, credidit, creditu..,_believe (with
ad (with obj.)-to, near caecus,a,um-blind dat. of the person believed)
adducere,duxit,ductu..,_lead to,influence crescere, crevit,cretu..,_grow
cidere, cecidit, casu..,_fall
adesse, idfuit, adfut�be present crimen, crimine, malum--charge,crime
Caesar,are-Caesar
adhuc-yet,still crux,cruce,bona--cross
calidus,a,um-hot
administrare, avit, itus-govem, manage cum-when,after,although,because
calix, cilice, magnu�up
adorare, ivit, itus-respect, reverence, cum (with abl.)-with
campus, �eld, plain
adore cunctus,a, um-all
capillus �hair
aedificire,-avit, -it�uild cupiunt, cupere, cupivit, cupitus-desire
cipiunt, ere, cepit, captu..,_take, capture
aeger, aeara,aearuffl--8ick cur-why
caput, cipite, magnum-head
aetas, aetite, ntagna-age career, carcere, magnu�rison curare, avit, atu..,_take care of (with obj.,
afficiunt, afficere, affecit, affectus-affect, not possessive case)
caro, came, bona-flesh, meat
move causa-for sake of (with poss.) currere,cucurrit,cursuru..,_run
ager,agr�field,farm causa, a--cause, case, reason
agere, egit, actus-do,drive,discuss, spend cavere,cavit,cautus-beware,guard against dare, dedit, dat�give
(time) celeriter-quickly, swiftly de (with abl.)--about, concerning, down
aggrediuntur,aggredi,aggressus est-attack certus, a, um--<:ertain from
agnus,o-lamb cibus, o-food debc:re, debuit,debitus-owe,ouaht
alibi-elsewhere cinis, cinere, multu..,_ashes decollire, ivit, atu..,_behead
alienus,a, um-foreign, unfavorable circum (with obj.)--around deesse,defuit,defuturu..,_fail,be lacking to
iliqui,quae, quod-some, any circumcidere, cidit, cisu�ircumcise deinde-then, next
aliquis, iliqui�meone,anyone circumire, iit, ituru..,_go around delectus, u-draft,levy
ilius, a, um--other, another circumstire,stetit,--, surround delere, delevit, deletus-destroy
altare,i,magnum-altar civis, i, bonu�itizen deliberare, avit, itus-deliberate
alter, era, erum--one,the one . . . the other civitas, civitite, magna--city,citizenship dep6nere, p6suit, p6situ�ut down
altus,a,um-high, deep clam-secretly desiderire,avit,atu�sire,miss
amire, avit,it�love clarus, a, um-famous, brilliant desinere,desivit,desituS--<:Case,stop
amittere,misit,missu..,_lose classis, i,magna-fleet Deus, o-God (dea, a-goddess)
amor, 6re, magnu..,_love claudere, clausit, clausu�lose dexter, tera, terum-right
an--or (in questions only) coelum,o (but pl. is masc.: coeli)-heaven, diabolus,�evil
inima,a-soul, life, breath sky dicere,dixit,dictu..,_say,tell
animadvertere,vertit,versu..,_notice,punish --, coepit, coeptus (the last part has dies, die (5)-day
annus,�year active meaning)-begin difficilis, e,i-difficult
ante (with obj.)-before coetus, u-assembly, crowd digitus,o-finger
intea (adv.)-before c6gere, coegit, coict�ompel diluvium, �flood, deluge
intequam (conjunction)-before cogitire, ivit, itu..,_think dimittere,misit, missus-dismiss
aperire,aperuit,apertus--open cogn6scere, n6vit, nitu..,_leam (and there- discere, didicit, --, learn
apparere, appiruit, appirit�ppear fore the perfect means:-lcnow) discedere, cessit, cessurus-depart
appropinquire, ivit, itu..,_.pproach (with c61ere,c61uit,cultu..,_worship,till,cultivate diu-a long time
dat.) colligere, collegit, collectu�ollect dives, divite-rich (poss. pl.-um)
apud (with obj.)-with,at the house of comedere, comedit, comesu�at dividere, divisit, divisus-divide
aqua,a-water committere, commisit, commissu�om- docere, d6cuit, doctu..,_teach
arcus, u-bow mit, intrust dolor, 6re, magnu..,_sorrow, pain, grief
arena, a-sand comprehendere, prehendit, prehensu..,_ domi--at home
ars,arte,bona (poss . pl. -ium)--art,skill grasp, arrest d6minus,�lord,master
at-but coniri, com\tus est-attempt donec-while, until
atque-and concedere, ccssit, cessus-yield, grant dormire, ivit, itus-sleep
auct6ritas, tite, magna-authority, influ confestim-at once dubium, �oubt
ence confidere, confisus est-trust in (half de ducere, duxit, ductu..,_lead (ducere in
audax, ici-bold ponent) matrim6nium-marry)
audere, ausus est--dare (notice that the coniuritio, i6ne, mala--conspiracy dum-while
first part is normal, but the rest is c6nsequi, consecutus est-follow up, over durus, a, um-hard
deponent) take,accomplish dux, duce, magnu..,_leader
audire, ivit, itu..,_hear consilium,o-plan
auferre, ibstulit,ablitu..,_take away some- conspiciunt, conspicere, spexit, spectu..,_
thing (obj.) from someone (dat.) see, catch sight of e, ex (with abl.)-from, out from
augere, auxit, auctus-increase constituere, stituit, stitutus--set up, decide, ecce-behold
aurum, �gold determine egrediuntur, gredi, gressus est-go out
aut--or; aut . .. aut-either . . . or consuetudo,tudine,bona--custom egregius,a, um-excellent
autem-however, moreover (never first consulatus, u-consulship emere, emit, empt�uy
word in its clause) consulere, consuluit, consultu�nsult enim (never 1st word)-for
178
Circuluslatinus.org
epistola, a-letter hie (adverb)-here levare, avit, atus-raise, relieve
equus, o--horse hodie-today lex, lege, bona-law
eques, equite, bonus-horseman homo, homine, bonus-man (vir is man in liber, libro-book
ergo--therefore the strictly masculine sense, almost mean liberare, avit, atus--free
esse, fuit, futurus-be ing hero; homo is more general, and lfberi, is (pl. only)---children
etiam-even, also means merely: human being-may in liccntia, a-permission
etsi-even if, although clude women and children) licet, liccre, licuit, lfcitum est-it is per-
evadere, evasit, evasus--escape horreum, o--bam mitted
exercere, exercuit, excrcitus-practice, hostis, i, magnus--enemy ligare, avit, atus-bind
train hue-to this place lignum, o-wood
excrcitus, u-anny lin1ua, a-ton,uc, language
exclamare, avit, atus--shout iaciunt, 3, iecit, iactus-throw locus, o (plural shifts to neuter: loca)-
expellere, pulit, pulsus--expell iam-already place
explicare, avit, atus--explain ibi-therc loqui, locutus est-speak
explorator, ore, bonus-spy, scout idem, eadem, idem-same tuna, a-moon
exsilium, o--exile igitur-therefore lux, lucc, magna-light
exspectare, avit, atus--expect ignis, i, calidus-fire
ignoscere, ign6vit, ign6tus-forgive (with macula, a-spot
fabula, a-legend, story dat. and obj.: Caesari multa ign6vit magfster, tro-teacher
fac-imperative singular of facere (pl. is He forgave Caesar many things) magnus, a, um-great, large
regular: fticite) There are 4 irregular ille, ilia, illud-that maior, maius, mai6re-greater
imperative singulars: Die, Due, Fae, Fer imago, imagine, bona-image mai6res-ancestors ( merely pl. of maior
facies, e (S)-face, appearance imber, imbre, bonus-rain in special sense)
facilis, e, i-easy immutare, avit, atus--change malle, maluit-prefcr
faciunt, 3, fecit, factus--do make impedfre, ivit, itus-hinder, impede malum, o--apple
fallere, fefellit, falsus--deceive imperare, avit, at�mmand malus, a, um-bad, evil
fames, fame, magna-hunger, famine imperator, 6re, bonus--1eneral mandare, l�rder, send word, intrust
femina, a-woman imperium, o--command, power manere, mansit, mansurus--remain
fere-almost, in general, about implere, implevit, implctus-fill, fulfill manus, u, longa-hand
ferox, feroci-fierce in (with abl.)-in, on (with obj.)-into mare, i, magnum-.ea
ferre, tulit, latus-bear, bring, carry inc61umis, e, i-unharmed mater, matre, bona-mother
ferus, o and fera, a-wild beast indurare, avit, atus-harden maximus, a, um-very great, ,reatest
filia, a---0augbter infundere, fudit, fusus-pour in mclior, mclius, meli6re-better
filius, o----son ingenium, o-talent, natural ability mens, mente, mea-mind (poss. pl.-men-
finire, ivit, itus-finish, complete inimicus, o--enemy (personal enemy) tium)
finis, e (poss. pl. -ium), bonus-end initium, o--beginnin1 mensis, i, unus--month
fiunt, fieri, factus est-become, happen iniustus, a, um-unjust merere, meruit, mcritus--earn, deserve
(the infinitive is irregular-/actus est is in6pia, a-need mcridionalis, e, i-south
really the last part of fticere-to be insidiae, is-ambush, snare mcrito--deservingly
made means the same as: to become) 1nsuper-in addition metus, u--fear
flare, avit, atus-blow integer, gra, grum-fresh, untouched meus, a, um-my, mine
flere, flevit, fletus--weep intellegere, tellcxit, tellcctus-understand miles, mllite, bonus-soldier
fluere, fluxit, fluxurus-flow inter (with obj.)-between, among minimus, a, um-least, smallest
flumen, flumine, magnum-river intercludere, interclusit, interclus�ut off mirari, miratus est-wonder, admire
foedus, foedere, bonum-pact, covenant interea-meanwhile miseric6rdia, a-mercy, pity
fons, fonte (poss. pl. -ium), magnus-- interficiunt, 3, fecit, fcctus--kill Mithradates, e, malus-Mithradates
fountain, spring interrogare, avit, atus-question, ask mittere, misit, miss�nd
forsan-perhaps introfre, iit, iturus--enter modus, o-manner, way, measure, limit
fortis, e, i-brave, strong invenire, venit, vcntus--find mola, a-mill, meal
f6rtiter-bravely invidia, a-envy, unpopularity moncre, m6nuit, m6nitus-warn, advise
forum, o--market, forum ipse, ipsa, ipsum-himself, herself, itself monftio, 6ne, bona-advice, warnin1
frangere, fregit, fractus-break ira, a-anger mons, monte, magnus--mountain
frater, fratre, bonus--brother irasci, iratus est-be angry monstrare, avit, atus-show
frfgidus, a, um�ld ire, iit, iturus-go mora, a--delay
frumentum, o--grain is, ea, id-this, that, he, she, it morari, moratus est--delay, stay
frustra-in vain iste, ista, istud-this, that (often with feel moriuntur, mori, m6rtuus est---0ie
fugiunt, fugere, fugit, fugiturus-flee ing: "that of yours," or with feelin1 of mon, morte, bona---0eath
fulgur, fulgure. clarum-lightning contempt) mos, more, bonu�ustom, habit (in plural:
fundere, fudit, fusus-pour, shed ita-so morals, character)
haque-and so movere, movit, motus-move
gens, gente, magna-tribe, people (poss. pl. iter, itfnere, magnum-journey mox--soon
-ium) fterum-again mulier, re, bona-woman
genu, u-knee iubcre, iussit, iussus-order multus, a, um-much, many
genus, genere, bonum-kind, race iudicium, o-judament, court, trial mundus, o-world
gerere, gessit, gestus--wage, wear iunaere, iun:xit, iunctus-join, yoke munus, m6nere, bonum---0uty, pft, bribe,
gladius, o--sword ius, iure, verum-riaht, law function
gratia, a-favor, grace, gratitude iuvare, iuvit, iutus-help, please murus, o--wall
gratus, a, um-pleasing iuventus, tute, bona-youth (time of life) mutare, avit, atus--change
gravis, e, i-heavy mysterium, o-mystery, rite
guttur, ure, magnum-throat labor, 6re, multus--work, sufferin1
laccssere, cessivit, cessitus-harass narrare, avit, atus-tell
habere, habuit, babitus-bave laetus, a, um-glad nasci, natus est-be born
habitare, avit, atus--dwell, inhabit laudare, avit, atus-praise nauta, a-sailor
hie, haec, hoc-this legere, legit, lectus-read navigare, avit, atus-ail
179
Circuluslatinus.org
navis, i, longa-ship pastor, ore, bonus-shepherd, herdsman promittere, misit, missus-promise
ne-lest pater, tre, bonus-father prope-near
ne . . . quidem-not even (Lat.word comes patiuntur, pati, passus est-suffer prop6ncre, p6suit, p6situs-propose
in between, but is translated after the pauci, ae, a (plural only)-few propter (with obj.)-on account of
quidem) pax, pace, bona-peace proscribere, scripsit, scriptus-proscribe'
nec(neque)-and not; nee . ..nee-neither peccare, avit, atus-sin list
. ..nor peccatum, o-sin pr6ximus, a, um-next, nearest
neccsse (indecl.)-necessary pecunia, a-money puella, a-girl
negare, avit, atus--deny, say no, refuse peior, peius, pei6re-worse puer, puero-boy
neg6tium, o-business, trouble pellere, pepulit, pulsus-drive, rout pugna, a-battle
nemo, nemine (has no poss.)-no one per ( with obj.)-through pulcher, chra, chrum-beautiful
nescire, nescivit, nescitus-not know percutiunt, percutcre, percussit, percussus- pulvis, pulvere, multus--dust
neuter, Ira, trum-neither strikc punire, punfvit, punitus-punish
nihil-nothing; nihil certi-nothing certain pergere, perrexit, perrectus-proceed, go on putare, avit, atus-think
nihil6minus-nevertheless periculum, o-<ianger
nimis (adverb)-very, exceedingly, too permittere, misit, missus-permit (per quaerere, quaesfvit, quaesitus-seek
nimius, a, um--excessive, very great misit hoc Marco) qualis, e, i-such, what kind
nisi-unless, except,if . . . not perseverare, avit, atus--continue, persevere quam-than
nocere, n6cuit, nociturus-harm (with dat.) persuadere, suasit, suasus-persuade (with quamquam-although
nolle, n6luit, --, be unwilling dat.) quando-when
nomen, n6mine, bonum-name pertinere, pertinuit, --, pertain, belong quare-why
non-not, no pes, pede, magnus-foot -que-and
nondum-not yet pessimus, a, um-very bad, worst queri, questus est-complain
non iam-no longer petere, petivit, petitus-ask, seek qui, quae, quod-who, which, that
non solum ... verum ctiam-not only ... pinguis e, i-fat quia-because
but also placet, placere, placuit, placitum est (with quic�mque, quaecu�que, quodcumque (de
n6scere, novit, notus-learn (but the per- dat. )-it pleases, it is decided cline only the qm-) whoever, whichever,
fect means: has learned, knows) planus, a, um-flat whatever
novus, a, um-new plenus, a, um-full quid-what?
nox, nocte, longa-night plurimus, a, um-very many, most quidam, quaedam, quiddam (quoddam)-
nullus, a, um-no one plus, plure (has only neuter form in sing.; certain
num-whether plural is: plures, plura-two termination quis, quid-who, what?
numerare, avit, atus-count, number type, with -i11m poss. plural)-more quis, quid-someone, anyone (indef.)
nunc-now polliceri, pollicitus est-promise quisquam, quicquam (or: quidquam-de-
nuntius, o-messenger, message p6nere, p6suit, p6situs-put, place cline the quis part, not the quam)-any
pons, ponte, longus-bridge one, anything
ob (with obj.)-on account of p6ntifex, lice, magnus-priest quisque, quaeque, quidque (or: quodque)
obedire, obedivit, obeditus-obey (with porta, a-gate, door --each, each one
dat.) portare, avit, atus-carry (unus quisque---each and every one)
oblivisci, oblitus est-forget (with poss. or posse p6tuit, --, be able quod-because, that (ind. disc.), the fact
obj.) possidcre, possedit, possessus-possess that, as to the fact that
6bviam (adverb)-to meet (with dat.) post (with obj.)-after quotiue-also, even (never first word)
occidentalis, e, i-western p6stea-afterwards quotidie-daily
occidere, occidit, occisus-kill postquam-after
6culus, �ye potestas, late, magna-power rapiunt, rapere, rapuit, raptus-seize,
odit, osurus-hate praebere, praebuit, praebitus-furnish, offer snatch
odium, o-hatred praecedere, cessit, cessurus-go before recipere se-retreat
offcrre, 6btulit, oblatus-offer praecipiunt, praecipere, praecepit, prae- recipiunt, recipere, cepit, ceptus-take back
omnrno-altogether, at all, in all ceptus-command recordari, recordatus est-remember (with
omnis, omne, i-all, every praeco, c6ne, bonus-herald poss.)
onus, 6nere, durum-burden praeffciunt, praeficere, fecit, fectus-put reddere, reddidit, redditus-give back, re-
op6rtet, oportere, op6rtuit-it is necessary, someone in charge of something (prae turn
it is proper fecit losephum frumento) redire, rediit, rediturus-return, go back
6ppidum, o-town praemium, o-reward regere, rexit, rectus-rule
6ptimus, a, um-best, very good praesertim---especially regina, a--<1ueen
opus, 6pere, magnum-work praeter (with obj. )-beyond, besides, ex- regnare, avit, atus-reign
orare, avit, atus-beg, pray cept relinquere, reliquit, relictus-leave
oratio, 6ne, magna-speech praevidere, vidit, visus-foresee reliquus, a, um-rest of (used like medius:
orati6nem habere-give a speech primus, a, um-first middle of)
ordo, 6rdine, bonus-row, order, rank princeps, cipe, magnus-chief, leader remanere, mansit, mansurus-remain
orientalis, e, i---eastern principium, o-beginning reperire, reperuit, repertus-find, find out
oriuntur, oriri, ortus est-rise, arise privare, avit, atus-deprive (with abl.) requiescere, requievit, requietus-rest
os, ore, magnum-mouth pro (with abl.)-for res, re(S )-thing
os, osse, durum-bone (compare: os, ore- probare, avit, atus-prove, test respondere, resp6ndit, resp6nsus-answer
mouth) prodesse, pr6fuit, profuturus-be profitable resp6nsum, o-answer
ostendere, ostendit, ostensus-show to (with dat.) restituere, restituit, restitutus-restorc
proelium, o-battle retinere, retinuit, retentus-keep back, re-
panis, e, bonus-bread profanare, avit, atus-defile tain
parare, avit, atus--prepare proferre, pr6tulit, prolatus-bring forth rcverti, reversus est-return
parcere, pepercit, parcitus (or: parsus)- proficisci, profectus est-set out revocare, avit, atus-recall
spare (with dat.) prohibere, prohibuit, prohfbitus-prohibit, rex, rege, magnus-king
pars, parte (poss. pl., -ium), bona-part prevent rogare, avit, atus-ask
parvus, a, um-small proiciunt, proicere, iecit, iectus-throw rotundus, a, um-round
pasci, pastus est-feed on (with abl.) forth ruber, rubra, rubrum-red
180
Circuluslatinus.org
ruere, ruit, rutus--fall, rush spectare, avit, atus-look at tum-then
rumpere, rupit, ruptus-break sperare, avit, atus-hope turris, i, magna-tower
stare, stetit, staturus-stand
statim-at once ubertas, tate, magna-fertility, richness
sacerdos, d6te, bonus-priest statuere, statuit, statutus-set, decide, ubi-where
saeculum, o---century, age establish ullus, a, um-any
saepe--often sub-under (cases are like in--obj. for mo- ultimo-at last
salus, salute-safety, salvation, health tion; abl. for rest) ultimus, a, um-last
sanguis, sanguine, bonus--blood subiciunt, subicere, iecit, icctus-subject ultra (adv. and prep. with obj.)-more,
sapientia, a-wisdom sui, sibi, se, se-himself, etc. further, beyond
satis-sufficiently, very, enough sumere, sumpsit, sumptus-take, assume unde-whence, from where
scire, ivit, itus--know (sumere supplicium de eo--exact punish urbs, be, magna-city
scribere, scripsit, scriptus-write ment from him) urere, ussit, ustus--burn
scriptor, 6re, bonus-writer super (with obj.)-above, over usque ad-as far as, even to, up to
secundum (with obj.)-according to superbus, a, um-proud ut-that (with subj.)
secundus, a, um-second, successful supplicium, o--punishment
sed-but suscipiunt, suscipere, ccpit, ccptus-under vadere (no other parts)-go
semel--once take, take valde-very
semper-always suspendere, pendit, pensus--hang vates, i, bonus-soothsayer, prophet
senator, 6re, magnus--senator sustincre, sustinuit, sustcntus-withstand, vehemens, menti-forceful
senatus, u-senate hold up, bear vel--or, even
senex, sene, bonus--old man suus, a, um--one's own, his, hers, its, theirs velle, v61uit-wish
sentire, sensit, sensus-feel, realize, per- vendere, vendidit, vcnditus--sell
ceive venire, venit, venturus-come
septentrionalis, e, i-northern taccre, tacuit, tacitus-be silent ventus, o--wind
sequi, secutus est-follow talis, e, i-such verbum, o--word
sermo, 6ne, bonus-word, conversation tam-so vcritas, tate, bona-truth
servare, avit, atus--save tamen-nevertheless vertere, vertit, versus--turn, change, trans
servire, 4 (with dat.)-serve, be slave to tangere, tetigit, tactus--touch late
servus, o--slave tantum--only verus, a, um-true; re vera-in truth, really
si-if tantus, a, um-so great, so large vesci (no other parts)--eat (often with
siccus, a, um--dry tempus, tempore, longum-time ab!.)
sicut-as, just as, as if tendere, tetendit, tentus (tensus)-stretch, vetus, vetere--old
signum, o--sign, signal, standard spread via, a-way, road, means
similis, e, i-like, similar (with poss. or tenebrae, is--darkness vict6ria, a-victory
dat.) tenere, tenuit, tentus--hold, keep videre, vidit, visus--see
vincere, vicit, victus--conquer
simul-at the same time terra, a-land vinculum, o--bond, chain
simulare, avit, atus-feign, pretend terrere, terruit, territus-terrify vir, viro--man
sin-but if timere, timuit-fear virgo, virgine, bona-virgin, maiden
sine (with abl.)-without t611ere, sustulit, sublatus--remove, take, vita, a-life
singuli, ae, a (pl. only)---one at a time, each lift, raise vivere, vixit, victurus--live
s6cius, o--ally, companion totus, a, um-whole vix-hardly, scarcely
sol, sole, bonus--sun tradere, tradidit, traditus--hand over voe.ire, avit, atus--call
solus, a, um-alone, only trahere, traxit, tractus--draw, drag voluntas, tate, bona-will
s61vere, solvit, sohitus--loose, pay, free trans (with obj.)-across vox, voce, magna-voice
soror, 6re, bona-sister tribuere, buit, butus-assign, give vulnus, vulnere, magnum-wound
ENGLISH-LATIN VOCABULARY
For the most part, the parts of words are not given here, since they are provided in the Latin-English section. But they are given for
some odd words, and for words which occur early in the year, before the use of the system of parts is fully explained. You will find it very
helpful to reread the stories, for that will show you many expressions, some of considerable size, that you can use in translating the sen
tences.
183
Circuluslatinus.org
Circuluslatinus.org
INDEX
185
) Circuluslatinus.org