Yaygın Din Eğitimi

İçinde bulunduğumuz çağda dijitalleşmenin olumlu ve olumsuz yönleri ile hayatı tümüyle kuşatmış olması hemen herkesin tecrübe ettiği bir gerçektir. Bu gerçek, dijitalleşme konusunu birçok alan açısından olduğu gibi din, özelde de din eğitimi ve din hizmetleri alanında da ele almayı gerekli kılmaktadır. Bu düşünceden hareketle bu çalışmada dijital çağda din hizmetlerinin dijital platformlara taşınması fikrinin ve bu konuda neler yapılabileceği sorusunun farklı bir ülke örneği üzerinden incelenmesi amaçlanmıştır. Çeşitli ülkeler arasında Almanya, din hizmetlerinde dijitalleşme konusunda incelenmeye değer bir örnek olarak görünmektedir. Nitekim Almanya’nın, dijitalleşme alanındaki gelişmeleri, bununla ilişkili toplumsal değişimleri ve dijitalleşmenin günümüz insan hayatında teşkil ettiği yeri yakından takip ettiği ve hizmetlerinin önemli bir kısmını dijital platformlara taşımış olduğu görülmektedir. Bu doğrultuda bu çalışmada konu, Almanya Protestan Kilisesi örneklemi üzerinden incelenmiştir. Nitel araştırma yönteminin benimsendiği çalışmada doküman incelemesi yolu tercih edilmiştir. Kilise’nin resmi internet sayfasındaki ve sayfada referans verdiği bağlantı adreslerindeki içerikler doküman olarak alınmış ve elde edilen veriler betimsel yolla analiz edilmiştir. Çalışmada Almanya Protestan Kilisesi’nin dijital din hizmetlerinde yeni medyanın birçok aracını kullanmakta olduğu tespit edilmiş olup bunlar; web siteleri, sosyal medya platformları, dijital iletişim platformları, YouTube kanalları, akıllı telefon uygulamaları, podcastler, sesli kitaplar ve sanal gezi şeklinde sekiz başlıkta tasnif edilmiştir. Kilise’nin bu platformlarda 12 çeşit din hizmeti sunduğu tespit edilmiş olup bunlar da yoğunluklarına göre şu kategorilerde sunulmuştur: Dua hizmetleri (11), İncil okumaları/İncilden kesitler (8), dini/sosyal/kültürel/aktüel içerikler (7), kültür, sanat ve müzik (7), sohbet/söyleşi (7), manevi danışmanlık/rehberlik (4), ibadetlere/ayinlere katılım (3), vaazlar (3), inanç temalı yazılı dini iletiler (1), online kilise kütüphanesi (1), sanal gezi (1), papazlara erişmek/dini-manevi sorular yöneltmek (1). Kilisenin yürüttüğü dijital din hizmetlerinde özellikle genç kuşağı yeni bir dil ile, kullandıkları araçlar ve sosyalleştikleri dijital alanlarla kazanma çabası; sıkça yer verilen dua hizmetleri ile kendi dünyasında yalnızlık ve bunalım yaşayan insanları psikolojik ve manevi açıdan destekleme çabası;  insanların dinden, kutsal metinden güç almasının ve maneviyatının yükseltilmesinin sağlanması en dikkat çekici yönleridir. Kilisenin geleneksel din hizmetlerinin yanı sıra kültür, sanat ve müzik, sohbet/söyleşi, sosyal/kültürel/aktüel içerikler kategorilerindeki hizmetleri ile toplumun birçok kesimine geniş bir konu çeşitliliği ile hitap ettiği görülmüştür. Bu tür program formatlarında çoğunlukla günlük hayattan seçilen konular üzerinden bir çeşit örtük müfredatla dine de temas edilmesi, dinin esasında hayatın tümünü kuşattığını göstermesi bakımından dikkat çekici bir başka boyuttur. Çalışmanın sonunda konu, ülkemiz açısından Diyanet İşleri Başkanlığı’nın hizmetlerine dönük olarak değerlendirilerek birtakım önerilerde bulunulmuştur.

Diyanet İşleri Başkanlığı, günümüz bilgi ve iletişim teknolojisinin imkânlarını kullanarak toplumun tüm kesimleri için yayınlar hazırlamayı kendisine ilke ve hedef olarak belirlemiştir. Bu çalışmada Başkanlığın çocuk hedef kitleye yönelik hizmetlerinden biri olan Diyanet TV çizgi filmlerinin değerler açısından incelenmesi amaçlanmaktadır. Bu amaç doğrultusunda 4-6 Yaş Grubu Kur’an Kursları Öğretim Programının Dini Bilgiler-1 öğrenme alanında yer alan ünite isimleri temel alınarak 11 analiz kategorisi belirlenmiştir. Çalışmanın örneklemi olarak Dedemin Öyküleri ve Yusuf’un Dünyası çizgi filmleri seçilmiştir. Nitel araştırma yönteminin benimsendiği çalışmada doküman incelemesi yolu tercih edilmiş ve veriler içerik analizi ile çözümlenmiştir. Bulguların yorumlanmasında çeşitli çizgi filmlerin değerler açısından incelendiği literatür sonuçlarından, örgün eğitim için belirlenmiş olan kök değerlerden, okul öncesi eğitimi ve Hayat Bilgisi dersi öğretim programlarından yararlanılmıştır. Çalışmanın sonunda her iki çizgi filmde de en sık yer verilen değerin yardımlaşma; hiç yer verilmeyen değerin ise iyilik olduğu görülmüştür. Bunun yanı sıra Dedemin Öykülerinde saygı; Yusuf’un Dünyasında adalet, merhamet/şefkat ve sorumluluk değerlerine hiç yer verilmediği tespit edilmiştir. Çalışmanın nihayetinde Diyanet TV çizgi filmlerinin değerleri görece destekleyen bir içerik sunmakla birlikte analiz kategorisi olarak temel alınan öğretim programının değerleri açısından yetersizlik arz ettiği sonucuna ulaşılmış ve geliştirilmesine dönük birtakım önerilerde bulunulmuştur.

Çocukluk dönemi, diğer gelişim alanları açısından olduğu gibi dinî geli-şim açısından da önemli bir dönemdir. Bu dönemde çocuk, temel dini bilgi ve değerleri belli ölçüde ailesinden alabilse de uzmanların rehberliğinde bir eğitime ihtiyaç duyduğu açıktır. Türkiye’de örgün eğitimde 10 yaşından küçük çocuklara ayrı bir ders olarak din eğitimi verilmemesi, bu ihtiyacın yaygın din eğitimi yoluyla karşılanmasını gerekli kılmaktadır. 2012 yılına kadar ilkokulu bitirmeyen çocukların yaz Kur’an kurslarına gitmesi dahi yasaklanmıştır. Bununla birlikte bu yasağın temelsizliği farkedilmiş ve 2013 yılından itibaren 4-6 yaş Kur’an Kursları açılarak çocukların din eğitimi alabilmesi için bir imkân sunulmuştur. Bu kurslar çocuklarına mensup oldukları dini öğretmek isteyen aileler tarafından yoğun ilgi görmektedir. Henüz kurumsallaşma sürecini tamamlamamış bu kursların varlığının anlamlı hale gelmesi ve devam edebilmesi için buralarda nitelikli bir eğitim verilmesi zorunludur. Eğitim faaliyetlerinin niteliğini belirleyen en önemli unsurlardan biri olan öğreticilerin, bu kurslarda verilen eğitimle ilgili düşüncelerinin tespit edilerek değerlendirilmesi, kursların verimliliğinin arttırılması açısından katkı sağlayıcı görülmektedir. Nitel olarak kurgulanan bu çalışmada Tekirdağ’ın Çorlu ilçesinde görev yapan öğreticilerin görüşleri yarı yapılandırılmış görüşme formları kullanılarak odak grup görüşmesi yoluyla elde edilmiştir. Elde edilen veriler, betimleme ve içerik analizi yöntemleri kullanılarak değerlendirilmiştir.

Özet Allah-insan ilişkisi diyebileceğimiz dinin, eğitim ve öğretim faaliyetlerine konu olması din eğitimini ifade etmektedir. Dinin ilk eğitimcileri peygamberler olmuşlardır. Tarih boyunca onların misyonlarını yürütenler de din adamları olagelmiştir. Onlar aynı zamanda din eğitiminin kaynağı ve yönlendiricisi olmuşlardır. Dinlerin varlıklarını sürdürebilmeleri için din adamlarına ihtiyaç duymaları sosyolojik bir gerçekliktir. Kur'an sisteminde anahtar ifadelerinden biri "dünya hayatı" kavramıdır. Bağlamındaki ifadeleri de dikkate aldığımızda "dünya hayatı", sonuç itibariyle insanı çevreleyen maddi ve manevi dini, siyasi, ekonomik, psikolojik, sosyal ve düşünsel âlemin tamamıdır. Bu bağlamda eğitim çalışmalarında, insanların çevresindeki bütün eşya ve olaylara karşı ilişkilerinin temelini teşkil eden tavır, kanaat, inanç, tutum ve davranışların hangi şartlar altında oluştuğunun anlaşılması gerekir. Dinimizin temel kaynağı olan Kur'an, İslami anlamda eğitim ve öğretimin h2areket noktasını oluşturur. Kur'an'ın anlaşılmasında dikkate alınması gereken ifadelerin genel anlamıdır. Bu bağlamda Kur'an'da Yahudi ve Hıristiyan din adamlarının dünya hayatına karşı nasıl bir tutum içerisinde olduklarını, bunun nasıl değiştiğini ve ne gibi sonuçlar doğurduğunu açıklamaya ve anlamaya çalışmak, Müslüman din adamlarının dünya hayatına karşı nasıl bir tavır içerisinde olmaları noktasında önemli mesajlar vermektedir. Yahudi din adamları, dünyevileşerek dini öğretileri ve manevi değerleri istismar edip, kutsal metinleri değiştirerek dini, siyasi, ekonomik ve sosyal güce sahip olma peşinde olmuşlardır. Dini otoritelerini ve sosyo-ekonomik temelli statülerini kaybetmemek için gönderilen peygamberlerle mücadele ederek dini hakikatlerin tebliğinde, eğitim ve öğretiminde en büyük engeli oluşturmuşlardır.

Öz Dini iletişim türü olarak hutbeler dini mesajların kitlelere uluştırılmasında çok önemli bir din hizmeti ve yaygın din eğitimi vazifesi görmektedir. Hutbenin en önemli unsurlarında biri de dinî bilgi, duygu ve düşüncelerin işlendiği meviza denilen konu kısmıdır. Hutbe, sadece fıkhî bir ibadetin unsuru olmanın ötesinde bazen hükümdarlık alameti sayılmış, bazen siyasi iktidarların bir propaganda vasıtı olarak kullanılmış ve bazen de müminleri bilgilendirme ve uyarma işlevi görmüştür. Hz. Peygamber ve dört halife döneminde hutbelerde hayatın her alanıyla ilgili konular işlenmiştir. Abbasiler ile birlikte Osmanlı'nın son dönemlerine kadar hutbe genellikle siyasi otorite sahibi olmanın bir sembolü olmuştur. Osmanlı tarihinin genelinde hutbe konuları zaman esaslı ve birbirinin tekrarı niteliğindedir. Osmanlı'nın son döneminden itibaren hutbenin dili ve buna bağlı olarak hutbe konuları ve bunların içeriği gündeme getirilmeye başlanmıştır. Bu dönemde hutbe, yenileşme ve terakki hareketleriyle birlikte her konuda halkın aydınlatılması ve bilgilendirilmesi bakımından çok önemli iletişim aracı olarak kabul edilmiştir. Bu anlayış Cumhuriyet'in kurulmasıyla birlikte de devam etmiştir. Cumhuriyet'in kuruluşundan günümüze Cumhuriyet'in hâkim kadroları ve onların politikalarını sürdürenler, darbe yönetimleri ve hükümetler, hutbeleri kendi amaçlarının gerçekleştirilmesi için siyasi bir araç olarak kontrol altında tutmuşlar ve kullanmışlardır. Nitekim hutbeler Cumhuriyet boyunca din-devlet ilişkilerinin yeniden tesisi, yeni dinî yorum ve tutumların benimsetilmesi ve bu konuda bilgilendirilmesi için bir araç olarak değerlendirilmiş ve kullanılmıştır. Bütün bunlara rağmen Diyanet İşleri Başkanlığı hutbelerle inanç, ibadet, ahlak ve sosyal konularında kitleleri aydınlatmaya ve eğitmeye çalışmaktadır. Hutbe konularının belirlenmesi ve içeriğinin şekillenmesinde tarihsel süreç içersinde değişmeler olmuş, dönem dönem bazı konulara daha fazla ağırlık verilmiş v e yine bazı kavramlara daha çok vurgu yapılmıştır. Bunda ülkedeki ve dünyadaki bir takım konjöktürel değişkenlerin, din ve dünya algısındaki değişimlerin etkisinin olduğu hissedilmektedir. Makalede literatür taraması yöntemiyle günümüze değin yapılmış çalışmalara ulaşılmaya çalışılarak geçmişten günümüze hutbe konularında yaşanan değişim ve gelişim üzerinde durularak hutbenin konusu/meviza kısmıyla ilgili olarak bir farkındalık oluşturulmak istenmiştir. Abstract As a type of religious communication, the khutbahs serve as an important religious service and widespread religious education in bringing the religious messages to the masses. One of the most important elements of the khuhbah is the subject of religious knowledge, emotions and thoughts.The khutbahs (sermons), beyond being an element of an Islamic congregation, were sometimes considered a sign of sovereignty, sometimes used as a propaganda object of political power, and sometimes acted to inform and warn believers.During the Prophet and the four caliphs, the subjects of all aspects of life were discussed in the sermons. Along with the Abbasids, the khutbahs until the late Ottoman period were often a symbol of political authority. In the history of the Ottoman Empire, sermons were time-based and repetitive. Since the last period of the Ottoman Empire, the language of the khutbah and, accordingly, the issues of khutbahs and their contents began to be raised. In this period, together with the movements of khutbahs, innovations and movements, it has been accepted as a very important communication tool in terms of informing and informing the public in every subject. This understanding continued with the establishment of the Republic. Since the establishment of the Republic, the dominant cadres of the Republic and the ones who continued their policies, the coup administrations and the governments have controlled and used khutbahs as a political tool for the realization of the ir goals. As a matter of fact, the khutbahs have been evaluated and used as a tool for the re-establishment of religion-state relations throughout the Republic, to adopt and inform new religious interpretations and attitudes.In spite of all this, the Presidency of Religious Affairs tries to enlighten and educate the masses on beliefs, worship, morals and social issues with khutbahs. There have been changes in the historical process in determining the issues of khutbahs and shaping the content, some issues were given more weight in the period and some concepts were given more emphasis. It is felt that there are effects of some conjectural variables in the country and in the world, changes in the perception of religion and the world. In the article, it has been tried to reach the studies which have been carried out to date with the literature review method. In this way, it was aimed to create an awareness about the subject of the khutbah / prepositions of the khutbah.

Öz İslam kültür ve medeniyetinin gelişmesinde büyük role sahip olan camiler, İslam'ın ilk dönemlerinden itibaren, dini, siyasi ve idari faaliyetler sürdürmeleri yanında, eğitim hizmetleri alanında da önemli katkılar sunmuşlardır. Ancak günümüzde sunulan cami hizmetlerine bakıldığında, eğitim fonksiyonlarının vaaz ve hutbelerle sınırlı kaldığı, bu daralan faaliyet alanından da çoğunlukla yetişkin erkek cemaatin yararlandığı, özellikle gençlerin bu hizmetlerden faydalanamadığı görülmektedir. Gençlerin cami eğitim hizmetlerinden faydalanabilmesi adına son yıllarda Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından "cami gençlik buluşmaları" yapılmaya başlanmıştır. Bu çalışmada bu projenin ne olduğu ve neleri kapsadığına ilişkin sorulara cevaplar bulunması amaçlanmıştır. Sonuçta projenin olumlu sonuçlar ortaya koyduğu, projeye dâhil olanların projeyi önemsedikleri, projenin gençlerin gelişimine olumlu katkı sağladığı görülmüştür. Ancak yeni uygulanan bir proje olması hasebiyle de, uygulamada görülen bir takım aksaklıkların giderilmesinde yararlar olacağı sonuçlarına ulaşılmıştır. Abstract Mosques had a great role in the development of Islamic culture and civilization. Since the early periods of Islam, mosques have not only maintained their religious, political and administrative activities, but also made significant contributions to educational services.However, looking at the mosque services offered today, it should be recognized that educational activities are limited with sermon and khutbah. Furthermore, the potential participants in these reduced activities are male-adult portion of the congregation; and young people do not benefit from these services.In recent years, in-mosque youth meetings have been organized by the Presidency of Religious Affairs, for young people to benefit from mosque education services. In this study, it is aimed to find answers to the questions about what the project is and what it covers. As a result, it was seen that the project produced positive results, the people involved in the project cared about the project and the project contributed positively to the development of young people. However, due to the fact that it is a newly implemented project, it has been concluded that there will be benefits in eliminating a number of problems in practice.

Diyanet İşleri Başkanlığı cami hizmetleri yanında cami dışı din hizmetlerine de önem vermesinin bir neticesi olarak çeşitli kurumlarla protokoller yaparak manevî rehberlik hizmetlerine başlamıştır. Bu kurumlardan biri de Ceza İnfaz Kurumları’dır. 1950’den beri Ceza İnfaz Kurumları’nda din hizmetleri çeşitli biçimlerde ifa edilmeye çalışılmaktadır. Adalet Bakanlığı ile Diyanet İşleri Başkanlığı arasında 2011 yılında yeni bir iş birliği protokolünün imzalanmasıyla birlikte verilen hizmetin kapsamı daha da genişletilmiş; tutuklu ve hükümlülere verilen din hizmetlerinin yanı sıra manevî rehberlik hizmetleri de sunulmaya başlanmıştır. Bu araştırmanın temel amacı, Kayseri’deki Ceza İnfaz Kurumları’nda çalışan/çalışmış cezaevi vaizlerinin manevî rehberlik ve din hizmetleri uygulamalarına ilişkin görüş ve deneyimlerini ortaya koymaktır. Araştırmada nitel araştırma modeli kullanılmıştır. Nitel veriler, yarı yapılandırılmış
görüşme protokolü çerçevesinde toplanmıştır. Bu çerçevede Kayseri’deki Ceza İnfaz Kurumları’nda görev yapan/yapmış beş cezaevi vaiziyle yüz yüze derinlemesine görüşmeler gerçekleştirilmiştir. Görüşmeler neticesinde elde edilen verilerin analizinde betimsel analiz tekniği kullanılmıştır. Bulgular literatür ışığında değerlendirilmiştir, sonuç kısmında da muhtelif önerilere yer verilmiştir.