Turkish Morphology

ÖZET

Türçede ek-fiilin (i-) ayrı bir yeri vardır. Çekimi diğer fiillerden farklıdır. Cümlede isim soylu kelimeleri yüklemleştirir veya birleşik kipli fiiller kurar. Bunların dışında bir de /-ken/ ekiyle bir zarf-fiil kurar.
Bu çalışmada, Kuzey Makedonya Türk ağızlarında ek-fiilin görevleri ele alınmıştır.
Bu görevler, üç gruba sığdırılabilir:
a)  Şimdiki/geniş zaman çekimi ekleşmiştir. Tüm diğer çekimlerde ayrı kullanılan ağızlar en yaygın ve en büyük grubu oluşturmaktadır. Birleşik kipli fiillerde birinci kip işaretleyicisi belirsiz geçmiş zamansa (/-miş/), ikinci kip işaretleyicisi her zaman i- fiiliyle beraber ayrı kullanılır. Birinci kip işaretleyicisi belirsiz geçmiş zaman olmadığı durumlarda, ikinci kip işaretleyicisi ek olarak kullanılabilir.
b) Bazı ağızlarda, devletin resmi dili olan Makedoncada ayrı kullanılan “сум” (“sum”) yardımcı fiile benzer bir şekilde, düşen ek-fiil ve şimdiki/geniş zaman kipinden sonraki şahıs ekleri bağımsız birer kelime olarak kullanılır.
c)  Batı ve güneybatı ağızlarında, standart Türkçeden çok farklı bir kullanım görülmüştür. Bu ağızlarda, ek-fiili isimlerin yüklemleşmesinde, daha doğrusu şimdiki/geniş zaman çekiminde bile kendini korumuştur.

Anahtar kelimeler: ek-fiil, Makedonya Türk ağızları, ağızlar, Balkan Türk ağızları, morfoloji.

-----
SUMMARY

In Turkish, the copulative verb (i-) has a special place. The conjugation is different compared to other verbs. In the sentence, it predicates nouns or form verbs with compound conjugation. Apart from these, it also forms one gerundium with the suffix /-ken/.
In this study are discussed the functions of the copulative verb in North Macedonian Turkish dialects.
These uses can fit into three groups:
a) The conjugation of the present/aorist is affixed. In other dialects copulative verb is used separately. These dialects constitute the most common and largest group. In verbs with compound conjugation, if the first modal marker is the indefinite past tense (/-miş/), the second modal marker is always used separately with copulative verb. Where the first modal marker is not an indefinite past tense, the second modal marker can be used affixed.
b) In some dialects, person suffixes are used as independent words after the dropped copulative verb and the present/aorist tense. That’s similar to the Macedonian auxiliary verb “сум” (“sum”), which is used separately in country’s official language.
c) In the western and southwestern dialects, it is detected a very different usage compared to the standard. In these dialects, the copulative verb preserved itself even in predication of the nouns, as well as in present/aorist conjugation.

Keywords: copulative verb, Turkish dialects in Macedonia, dialects, Turkish dialects in the Balkans, morphology.

Bu kitabın Türkiye'deki her türlü yayın hakkı Gazi Kitabevi Tic. Ltd. Şti'ne aittir, tüm hakları saklıdır. Kitabın tamamı veya bir kısmı 5846 sayılı yasanın hükümlerine göre, kitabı yayınlayan firmanın ve yazarlarının önceden izni olmadan elektronik, mekanik, fotokopi ya da herhangi bir kayıt sistemiyle çoğaltılamaz, yayınlanamaz, depolanamaz.

Bu makale kısaca Türkçe'de görevi olan, ancak fonetik yapıya sahip olmayan boş morfemleri (/-Ø/) ve onların cümle içindeki görev ve özelliklerini ele almaktadır. Makalenin kaleme alış nedeni, şimdiye kadar bu konuda ayrı bir çalışma yapılmamış olmasıdır. Bu konuda mevcut bilgilerin bir yerde verilmesi, morfoloji ve morfosentaks açısından çok gerekliydi. Türkçe zengin bir fonksyonel morfolojiye sahip olduğu için, boş morfemler Türkçe'nin ayrı bir özelliğini de gün ışına çıkarmaktadır.

Kitap, üç bölümden oluşmaktadır. Giriş başlığı altında zarfların genel özellikleri ve çözüme ulaştırılamamış sorunları üzerinde durmaya çalışılmıştır. I. Bölüm başlığı altında zarflar, yapıları bakımından ele alınmış, gerek zarf öncesi duruma gerekse zarf oluşturmak için kullanılan biçimbirimlere göre belirlenmeye ve sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Zarflar yapıları bakımından “yalın” ve “türemiş” yapılı tekli zarflarla “yalın+yalın”, “türemiş+türemiş” ve “yalın+türemiş/türemiş+yalın” yapılı birleşik zarflar biçiminde ayrılmış ve örneklerle gösterilmiştir.  II. Bölüm başlığı altında zarflar işlevleri bakımından değerlendirilmiş, taranan edebi eserlerden seçildiği belirtilen yaklaşık 3000 örnekten hareketle ve yapısal özelliklerine bağlı kalınarak 22 tek işlevli (niteleme, zaman, yer-yönelme, sebep, nicelik, sıralama, birliktelik, benzetme, tekrar, karşılıklılık, karşıtlık, vasıta, karşılaştırma, görelik, doğrulama, kesinlik, yeterlik, gösterme, ihtimal, sınırlandırma, şart ve ekleme işlevli) ve 3 çok işlevli (zaman-niteleme, yer-niteleme ve zaman-yer işlevli) olarak sınıflandırılmıştır.

Although the Turkish dialects of Rumelia are considered as part of the
Anatolian dialects, they are now completely independent. According to the classification of the Turkish dialects of Rumilia by Gyula Németh, the Turkish dialects of Macedonia are considered a part of the Western Rumelian dialects. In this paper, the characteristics of the Turkish dialects of Macedonia are discussed starting from the 16th century work “Opera Nova de M. Pietro Lvpis Valentiano La qual insegna a parlare Turchesco” by Pietro Lupis Valentiano and estimated publishing date of 1520, then with the PhD thesis of Alpay İğci entitled as “The Characteristics of Western Rumelian Turkish in the 17th Century”, 19th century dictionaries of Gorgji Pulevski entitled as “Dictionary of Four Languages” and “Dictonary of Three Languages” published in 1873 and 1875 respectively, up to the modern day status. It has been concluded that from 16th century to the present, there are very few changes in the characteristics of the Macedonian Turkish dialects.

Giriş Türkçenin morfolojisi (şekil bilgisi), diğer dil bilgisi kollarına kıyasen, çok önemli bir koldur. Türkçede morfolojiyi iyi bilmek, dilin yapısını iyi bilmek demektir. Ünlü ve ünsüz uyumlarının etkisiyle, tek varyantlı istisnalar dışında ikiden sekize kadar varyantları olan, kendi başlarına anlamları olmayan ve ancak kullanılırken kelimelere anlam kazandıran görevli morfemler (şekiller), dilin morfolojik kurallarını iyi bildikten sonra hatalı kullanılmazlar veya en azından hata sayısı en aza düşer. Morfolojik sadece bir nevi matematik değildir ve olamaz. Morfemlerin birbiriyle yan yana geldiklerinde çeşitli anlamlar ortaya çıkar. Çoğu zaman bir morfem, kendisinden sonra gelen başka bir kelimeyle ilişkiye girerek, cümle içinde asıl kendi görevinin dışında, başka görevler de üstlenebilir ve başka anlamlar ortaya çıkarabilir. Çoğu zaman pratikte kelimeleri morfemlere ayırmaya morfolojik çözümleme diyoruz. Evet, morfemleri ayırt ederek birbirinden ayrı ayrı gösterme morfolojik çözümlemedir, fakat iş onunla bitmiyor. Örneğin, "yazı" kelimesini çözmek gerekirse, bunun iki morfemden oluştuğunu hemen görürüz: "yaz" kökü ve "-ı" eki. Morfolojik çözümleme burada bitiyor. Kökün nasıl bir kök ve ekin ne eki olduğunu bu aşamada çıkartamayız. Ancak kelimeyi cümle içindeki bağlamda ele alırsak morfemlerin türü ve görevlerini görebiliriz: Yazı severim, havalar sıcaktır. * Üsküp "Kiril ve Metodiy" Üniversitesi (Makedonya), Filoloji Fakültesi, Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü öğretim görevlisi. Towards an Affix Grammar for Turkish, Presented at ISCIS91, published in: M. Baray and B. Ozguc (Eds.), Computer and Information Science VI, Elsevier, Amsterdam, pag. 1067-1076. Erhan Mensuroglu, Olivier Deroo, Turkish LVCSR: Database Preparation and Language Modeling for an Agglutinative Language, Faculté Polytechnique de Mons, Mons, Belgium.

Вовед во морфологија на турскиот јазик - од поим за морфема до видови зборови.
---
Türkçenin Morfolojisine Giriş (Makedonca) - morfem kavramından kelime türlerine kadar.
---
Introduction to Turkish Morphology (in Macedonian) - from morpheme to word classes.

The number of Turkish speakers in the Republic of Macedonia is permanently decreasing. Turkish dialects in Macedonia are under heavy influence by the dominant Macedonian language, as well as other Indo-European languages (Albanian, Serbian, etc.). These influences could be seen in all linguistic levels: phonetic, morphologic, syntactic, semantic, phraseologic, etc. ‘Calques’ are the most used translation forms from Macedonian to Turkish.

This paper treats the verbs used by Macedonian Turks, which are made with Macedonian words or, in general, words used in Macedonian language.

The presentation will show this influence on morphological level (verbs made with Macedonian words + Turkish suffixes: struga+la-, klika+la-, etc.) and syntactic level (compound verbs made with Macedonian words + Turkish auxiliary verbs: dopişa[+]et-, glupira[+]ol-, etc.).

Keywords: Macedonian Turkish dialects, verbs, linguistic influence.

В статье описывается новая концепция турецкой фонологии, архифонемики, морфонологии и морфологии на основе разрабатываемого автором варианта интегральной теории "Смысл <==> Текст". Словоформа по этой концепции строится на основе морфолого-синтаксического дерева его структуры, которое должно быть линеаризовано по специальным правилам упорядочения вначале морфологических блоков (корень, блок префиксов слева от корня, блок деривативных суффиксов справа от корня, затем блок грамматических морфов). Внутри блоков морфы упорядочиваются на основе синтаксических отношений между ними. По автоматическим правилам затем в цепочку полнозначных морфов вставляются пустые и тематические морфы (если они есть). После перехода от абстрактного представления морфем в виде их имен к их морфонологическому виду, проводятся архифонемные чередования и между морфами вставляются "метрические фонемы", назначение которых - устранение конфликтов между сигнификативным фонологическим составом морфов, обеспечивающим противопоставленность их по смыслу, и метрическим фонологическим составом акцентного слова, обеспечивающим удобство произнесения и предотвращающим слияние фонем, искажающее членение целого на морфы. Затем проводятся фонологические чередования.
Клитики наравне с аффиксами и корневыми морфами выделяются в отдельный конструктивный класс морфов. Наряду с корневыми морфемами они наделяются способностью быть основой отдельного грамматического слова. Объединение корневых и клитических грамматических слов могут приводить к образованию грамматически оформленного корнеклитического слова, не характерного, например, для русского языка, но вполне оформившегося в турецком языке. Таковы в нем формы сказуемого. Неоформленные падежными показателями словоформы трактуются как результат действия оператора опущения и добавления показателя синтаксической связи обозначающего в турецком языке дополнительное значение "определенности - неопределенности", "конкретности - абстрактности" обозначаемого объекта.

It’s often very difficult to follow some specific phonetic changes of Ottoman Turkish
in Ottoman Turkish texts of Arabic script. The phonetic changes not indicated by this
Ottoman script can be followed in the so-called transcription texts written by European
scholars in Latin, Cyrillic and Greek alphabets. This article discusses phonetic changes
in certain word roots and suffixes observed in Pietro Lupis Valentiano’s Italian-Turkish
dictionary entitled Opera Nova de M. Pietro Lvpis Valentiano La qual insegna a parlare
Turchesco, otherwise not detectable in Ottoman Turkish texts of Arabic script.

The differential object marking (the accusative case) emerges very early, with very few errors in the speech of children acquiring Turkish. However, its early use is restricted to definite objects, although in adult speech it can be used with a variety of different interpretations, among which are specificity, presuppositionality, and wide scope with respect to other constituents. In this study, through experiments, 4;0, 5;0 and 6;0 year old children’s comprehension of accusative indefinites was tested. The results of the experiments suggested that the children did not differentiate accusative-marked and non-case-marked objects in terms of their scope-taking properties, therefore provided evidence for an incomplete acquisition pattern despite the early emergence of the accusative case in spontaneous productions.

Makedonya Cumhuriyeti'nin iki en büyük gölü olan Ohri ve Prespa gölleri ve etrafındaki Ohri, Struga ve Resne belediyelerini kapsayarak, Ohri-Prespa yöresi diyebileceğimiz alan, Makedonya Cumhuriyeti'nin güneybatı kısmında yer alır. Bu araştırmamızda Ohri ve Prespa yörelerini beraber ele almamızın nedeni, 1385 yılından 1912 yılına kadar, toplam 527 yıl süren Osmanlı hâkimiyetince, Ohri hep sancak merkezi olmuştur ve Prespa yöresi hep bu sancağın bir parçası olmuştur. Prespa yöresi sadece Ohri'ye bağlı kalmamış, her iki yöre halkında etkileşim sosyal hayatın her alanında hissedilmiştir. Dildeki etkileri de bugün gayet açıkça görüyoruz. 2002 yılında yapılan son resmî sayımlara göre, Makedonya Cumhuriyeti'nin toplam nüfusu 2.022.547, Türklerin sayısı ise 77.959 olarak tespit edilmiştir. Bu rakam, toplam nüfusun %3,85'ini teşkil eder. Ohri-Prespa yöresindeki Türk nüfusuna gelince, Ohri'de 2.268 nüfusla Türkler yöre toplam nüfusunun % 2,91'ini, Struga'da 2.008 nüfusla % 2,58'ini, Resne'de ise 1.797 nüfusla % 2,31'ini oluşturmaktadır. Toplam olarak vermek gerekirse, Ohri-Prespa yöresinde yaşayan Türk nüfusu 6.073'tür ve Makedonya Cumhuriyeti'nin toplam ahalisinin % 7,8'ini oluşturmaktadır. Makedonya Türk ağızları, Rumeli Türk ağızlarının batısında yer alır. Bu ağızlar hakkında çok az sayıda bilimsel çalışma yapılmıştır.

Дается обзор морфологических описаний структуры турецкого слова. Тщательно анализируется турецкая фонология и морфонология. Далее в работе на основе достаточно строгих определений конструктивных классов морфем (корней, клитик и аффиксов) дается совершенно новая трактовка турецкой морфологии. Дается определение грамматического слова в турецком языке, описывается классификация и грамматическая структура корневого и клитического грамматического слова, выявляется новый тип грамматических слов - корнеклитическое слово. На основе введения понятия оператора дается новая трактовка неоформленных грамматических слов. Разрабатывается и применяется к турецкому материалу аппарат описания синтаксических связей между морфемами в грамматическом слове

The present study aims to explain the phonology-morphology interface and phonological processes without referring to extra-phonological objects. We develop a new model of constituent structure based on templates, by which specific morphological categories such as base (root/stem), prefix and suffix become visible in the phonology component: a base is recognizable by its unique constituent structure and is thereby distinguishable from a suffix and/or prefix, each having its own specific constituent structure in phonology. These unique constituent structures are called templates, thanks to which phonological processes and the phonology-morphology interface are non-arbitrarily explainable. The New Template Model works with licensing mechanisms and the parameters/sub-parameters occurring under the Parametric Hierarchical System. The model explains the phonology-morphology interface in the case of Turkish, which provides a rich data source regarding phonological processes as it is an agglutinative language with a high degree of suffixation, and also in other languages. This book is of interest to phonologists and morphologists interested in Turkish phonology and in the way in which phonology and morphology interact in languages of the world.

ÖZET

Bu çalışmada, bugün gereklilik kipi görevinde kullanılan /-mAlİ/
ekinin farklı görevleri ve bu ekle kurulan birleşik yapılar ele alınmıştır.

Elektronik formatta olan ve 442 kitaptan oluşan bilgisayar derleminde yapılan araştırmanın sonuçları, /-mAlİ/ ekinin kendi gereklilik anlamı dışında başka görev ve anlamda kullanıldığını göstermektedir. Bu görevler şunlardır:
a) İstek görevi;
b) İstek ve dilek görevi;
c) İstek ve emir görevi;
d) İstek, emir ve gereklilik görevi;
e) Emir görevi;
f) Şüphe görevi;
g) Kesinlik görevi.

/-mAlİ/ ekinin bazı birleşik yapılarda da yer aldığı görülmüştür. O
yapılar da şunlardır:
a) /-AcAk/ olmalı;
b) /-mİş/ olmalı;
c) /-r/ olmalı;
d) /-yor/ olmalı.

Bu birleşik yapılarda fiiller “tahmin” ve “ihtimal” görevlerini
kazanmıştır.

Anahtar kelimeler: gereklilik kipi, /-mAlİ/ eki, dilek kipleri, morfoloji, morfosentaks, derlem dilbilim.


MORPHOSYNTAX OF THE TURKISH SUFFIX /-mAlİ/:
COMPUTER CORPUS BASED RESEARCH

ABSTRACT

This study discusses the different functions of the Turkish /-mAlİ/ necessitative marker and compound structures made with it.

The results of the study made on a computer corpus consisted of 442 books in electronic format shows that the /-mAlİ/ marker, beside of his own necessitative function, also is used in other functions and meanings. These functions are as follows:
a) Optative;
b) Optative and desiderative;
c) Optative and imperative;
d) Optative, imperative and necessitative;
e) Imperative;
f) Doubt;
g) Certainty.

/-mAlİ/ marker is also seen in some compound forms. These forms are as follows:
a) /-AcAk/ olmalı;
b) /-mİş/ olmalı;
c) /-r/ olmalı;
d) /-yor/ olmalı.

In these compound forms, verbs gains “prediction” and “possibility” functions.

Keywords: necessitative mood, /-mAlİ/ morphology, morphosyntax, corpus linguistics.

The present study aims to explain the phonology-morphology interface and phonological processes without referring to extra-phonological objects. We develop a new model of constituent structure based on templates, by which specific morphological categories such as base (root/stem), prefix and suffix become visible in the phonology component: a base is recognizable by its unique constituent structure and is thereby distinguishable from a suffix and/or prefix, each having its own specific constituent structure in phonology. These unique constituent structures are called templates, thanks to which phonological processes and the phonology-morphology interface are non-arbitrarily explainable. 

The New Template Model works with licensing mechanisms and the parameters/sub-parameters occurring under the Parametric Hierarchical System. The model explains the phonology-morphology interface in the case of Turkish, which provides a rich data source regarding phonological processes as it is an agglutinative language with a high degree of suffixation, and also in other languages.

This book is of interest to phonologists and morphologists interested in Turkish phonology and in the way in which phonology and morphology interact in languages of the world.

This paper describes the first release of the Turkish Discourse Bank (the TDB), the first large-scale, publicly available language resource with discourse-level annotations for Turkish. We describe the features of the source corpus and the sub-corpus annotated for discourse connectives. We provide information about the annotations and other contents of the first release of the TDB. Finally, we describe the ongoing developments including annotating the sense and the class of the connectives, and the morphological features of the nominalized arguments of subordinating conjunctives.

В работе развиваются идеи Р. Б. Лиза о морфонологии клитической связки в турецком языке, обозначаемой чередованием /y/ с нулем. Ставится вопрос об объединении алломорфов клитической и корневой связки, в которой ее корень обозначается фонемой /i/, в морфему. Предлагается ввести в обиход понятие корнеклитического грамматического слова для форм сказуемого в турецком предложении.