Stoacılık

Stoa felsefesi yaklaşık iki bin üç yüz senedir düşünce tarihinin gündeminde olan bir ekoldür. Stoacı filozoflar evrenin doğasını ve ondaki düzeni tanrısal akla dayandırarak evrende olup biten her şeyi, kaderci bir tutumla ve belli bir doğal nedenler silsilesi içinde birbiriyle ilişkilendirir. Bu anlayışa göre insana düşen, evrendeki tanrısal aklı keşfederek geçici bedensel yaşamı küçümsemek, başta ölüm korkusu olmak üzere zihnini baskılayan tüm kaygılardan sıyrılarak, Seneca’nın deyişiyle, insanlığının da üzerine çıkmaktır.

Stoa felsefesinin kuruluş dönemindeki filozofların eserleri günümüze ulaşmamıştır, onların yaşamlarına ve düşüncelerine dair bilgilerimiz sonraki yüzyıllarda yaşamış olan yazarların eserlerine dayanmaktadır. Stoa Felsefesinin Kuruluş Fragmanları başlıklı bu çalışma kurucu Zenon ve onun öğrencisi olan Kleanthes’le ilgili eski Yunanca ve Latince kaynaklardaki aktarımların özgün bir derlemesidir. Böylece okurlar çoğu dilde benzeri bulunmayan bu derleme sayesinde, Stoa felsefesinin kuruluş dönemini bizzat antik kaynaklardan süzülüp gelen bilgilerle öğrenme fırsatını bulmaktadır.

Daha önce Cicero’dan Devlet Üzerine çevirisini yayımladığımız C. Cengiz Çevik, bu çalışmada Roma’nın cumhuriyet döneminde (İÖ 509-İÖ 27) siyaset ve felsefe ilişkisinin şekillenişini inceliyor. Alanında Türkçede bir ilk olan ve birincil kaynaklara dayanan bu inceleme Pythagorasçı öğretinin Roma’daki etkilerine dair rivayetler ile felsefeye karşı siyasi nitelikli ilk olumsuz tepkilerden başlayıp, özellikle de Scipio Çevresi’nde felsefenin siyasî açıdan kabulüne ve Cicero bağlamında siyaset ile felsefenin uzlaştırılmasına dek uzanmaktadır. Bu çerçevede cumhuriyet döneminde ilkin yabancı ve tehlikeli bir unsur olarak görülen felsefenin zamanla Roma’nın siyasi şartlarıyla nasıl uyumlu hale geldiği, siyasî ideallerle birlikte nasıl dönüştüğü, siyasi figürleri nasıl dönüştürdüğü ve en azından bu tür dönüşümlerin nasıl yorumlandığı üzerinde durulmaktadır. Tarihin en güçlü ve en uzun ömürlü devlet yapılarından birinin felsefi gelenekle ilişkisini değerlendiren Roma’da Siyaset ve Felsefe’nin geniş bir okur kitlesine hitap edeceğini düşünüyoruz.

Dr. C. Cengiz Çevik (1983) İstanbul Üniversitesi, Eskiçağ Dilleri ve Kültürleri Bölümü, Latin Dili ve Edebiyatı Anabilim Dalı’ndan 2007 yılında mezun oldu. 2011 yılında aynı bölümden “Seneca’nın Naturales Quaestiones Adlı Eserinde Doğa ve Ahlak Anlayışı” başlıklı yüksek lisans tezini tamamlayarak mezun oldu. 2018 yılında “Roma’nın Cumhuriyet Döneminde Siyaset ve Felsefe İlişkisi” başlıklı teziyle doktora derecesi kazandı. Temel çalışma alanı Roma düşünce tarihidir. Aynı zamanda antik düşünce ve felsefe geleneğini temel alarak farklı çağlarda siyaset, felsefe ve ikisi arasındaki ilişkiler üzerine yazılan metinlerle ilgili çalışmalarını sürdürmektedir. Cicero’nun Devleti: De Re Publica Yazıları başlıklı kitabın yazarıdır (YKY, 2017) ve Latinceden Türkçeye çeviriler yapmaktadır.

Seneca (MÖ 4’e doğru-MS 65): Devlet adamı ve filozofluğunun yanı sıra Roma tarihinin en önemli söylev ustalarından ve tragedya yazarlarından biridir. Babasının bir siyaset adamı ve hatip olarak yetiştirmek istediği Seneca, bir süre devlet işleriyle uğraştı ve sonunda kendisini en sevdiği işe, yani felsefeye adadı. Stoacı öğretileri içeren çok sayıda düşünce metni, mektup ve tragedya yazdı.

Bilgenin Sarsılmazlığı Üzerine’de, bilge kabul ettiği Cato’nun yaşadıklarından yol çıkarak, bilgenin haksızlığa ya da hakarete uğramasının imkânsızlığını işler. De Vita Beata isimli eserinin devamı olduğu düşünülen İnziva Üzerine’de ise Stoacı örneklerle bilgenin kendi içine çekilme ve temaşa etme mecburiyetini ortaya koyar. Bilgenin Sarsılmazlığı Üzerine Türkçede ilk kez okurla buluşuyor.

NOT: Baskıdaki bir hatadan ötürü kapakta "Bilgenin" yerine, "Bilgeliğin" yazılmış. Metin içeriğinde ise doğru olarak "bilgenin" ifadesi geçmektedir. İkinci baskıda düzeltilecek olan bu hatadan ötürü okuyuculardan özür dilerim.

ÖZET Felsefe ve din, dünyayı kavramanın en temel düşünme unsurlarıdır. Teologlar ve felsefeciler kendi perspektiflerinden dünyada karşılaştıkları olayları yorumlamışlardır. Bu yorumlamalar esnasında felsefe ve din bazen karşıt düşünceler ortaya koyunca "Din ve felsefe ne derece birbirleriyle uzlaşabilir? Dini düşünceler bazen düşüncenin önünü açar mı? Ya da din kaçınılmaz olarak bilimsel araştırmanın önüne engel mi koyar? Felsefi kültür, dinleri nasıl etkiler?" vb. sorular gündeme gelmiştir. Felsefe ve dinin tarihte kesiştiği noktalardan birisi de Stoacılık ve Hıristiyanlık kesişmesidir. Büyük İskender ile başlayan "Doğu-Batı sentezi" ve "Hıristiyanlığın Doğu'dan Batı'ya doğru serpilişi", Hıristiyanlığın Helen dünyasının kültürel atmosferinden etkilenmesine neden olmuştur. Çalışmamızda Hıristiyanlığın senkretik ve eklektik olarak anılmasına neden olan unsurlardan birisi olan felsefi düşünce ekollerinden Stoacılık ile olan ilişkisine temas etmeye çalışacağız. Ayrıca Hıristiyanlık ve Stoacılığın iki önde gelen figürü olan Aziz Paul ve Seneca ile olan etkileşime değineceğiz.

Aylak Adam Yayınları / Klasik Hümanizm Dizisi’nin ilk kitabı çıktı. Romalı filozof-imparator Marcus Aurelius’un Τὰ εἰς ἑαυτόν (Ta Eis Eauton) metninden derlenmiş ve çevrilmiş olan “Hayat Kısa, Mutlu Olmayı İhmal Etme” başlıklı bu çalışmada bu büyük imparator-filozofun Stoacı yaklaşımını yansıtan sözleri bir araya getirdik. Romalı perspektifinden Stoa felsefesine yumuşak bir giriş diyelim.

Bu kitap Seneca'nın D Vita Beata (Mutlu Yaşam Üzerine) ve De Brevitate Vitae (Yaşamın Kısalığı Üzerine) adlı eserlerinin çevirilerini içermektedir.

Seneca (MÖ 4’e doğru-MS 65): Devlet adamı ve filozofluğunun yanı sıra Roma tarihinin en önemli söylev ustalarından ve tragedya yazarlarından biridir. Babasının bir siyaset adamı ve hatip olarak yetiştirmek istediği Seneca, bir süre devlet işleriyle uğraştı ve sonunda kendisini en sevdiği işe, yani felsefeye adadı. Stoacı öğretileri içeren çok sayıda düşünce metni, mektup ve tragedya yazdı. Mutlu Yaşam Üzerine ve Yaşamın Kısalığı Üzerine’de Seneca doğaya uyumlu yaşama mecburiyetini çeşitli açılardan ve yaşadığı dönemden örnekler vererek ele alır. İlham verici bu iki metin, Stoacılığın Roma döneminde nasıl bir yaşam anlayışını salık verdiğine dair soruların yanıtlarını da barındırır.

Bu makalede stoa felsefesiyle İslam felsefesinin insanoğlunun mutlu bir yaşam sürmesi, erdemli bir birey, bilge bir insan olması adına söylemlerine, tahlillerine, tenkitlerine, prensip çizgilerine yer verilmekle birlikte, İslam dini ve stoa felsefesinin bu başlıklar üzerindeki düşünce biçiminin benzerliklerine değinilecektir.

ÜİRİŞ: EREDEME DOÖRU, İNSAN FELSEFESİ Sokrates öncesi antik Yunan düşüncesinde filozoflar genelde doğa felsefesi üzerine yoğunlaşırken Sokrates'in insani problemleri gündeme getirerek "erdem" (arete / 0pt:r~) 1 ile yapılandırdığı ahlfıkı epistemik bir temele oturtma çabaları ile başlayan insan felsefesi' daha sonra ortaya çı kacak olan stoa felsefesinin de temelini oluşturmaktadır. Büyük İsken der'in doğu seferinin bir sonucu olarak, antik Yunan düşüncesinin antik doğu düşüncesi ile kaynaşmasından ortaya çıkan ve İskender'in İmpara torluğunun dağılmasıyla etkisini yitiren Helenistik düşünce (MÖ 300 -MS 200) ile Batı Roma İmparatorluğunun çöküşüne (MS 476) kadar geçen süre içerisinde en etkili felsefe kuşkusuz Stoa felsefesidir. 3 Beş yüzyıl • Kemal Bakır, Atatürk Üniversitesi, Kfizım Karabekir Eğitin1 Fakültesi. 1 Aretı! (4Jımi), yeıkinlik, "iyi"lik ve bu doğrulıuda bugiinkü anlamıyla erdeın'i karşılayan Yunanca bir sözcüktür ve antik Yunan düşüncesinde ahlakın bir felsefe disiplini (etik) olarak gelişiminde önendi yer tutar. Bkz. Ahn1et Cevizci, "AretC", Felsefe Ansiklopedisi Cilt J, Edit. Ahmet Cevizci, (Etik Yayınları, İstanbul, 2003), s. 547. 2 Sokrates'e paralel olarak sofistlerin de dünyevi, insani problemler üzerine yoğunlaşması ve insan n1erkezli bir felsefe anlayışını benimsemeleri insan felsefesinin gelişin1ine önemli ölçüde katkıda bulunınuştur.

ÖZET:
Aristoteles’in insanı “konuşan hayvan” olarak gören bakış açısından hareketle Friedrich Nietzsche’nin “insanı aşma” amacı “dili aşma” amacı şeklinde yeniden yorumlanmalıdır. Nietzsche, dili dille aşmak için susma kabiliyetinin merkezi bir rol oynadığı yeni bir konuşma bulmuştur. Nietzsche’yi bir ‘kentaur’dan bir ‘yalıçapkını’na çeviren, yani sanatın, bilimin ve felsefenin melez bir konuşmasının sözcüsünden sonsuz dinginlik içinde hayatın derin ıstırabını ve neşesini şakıyan bir deniz kuşuna dönüştüren onun sessizlik ustalığıydı. Bu makale, Nietzsche’nin yazılarındaki “sessizlik” (Schweigen) kavramının metinlerarası bir okuması yoluyla filozofun dilin aşılması amacında esaslı öneme sahip farklı sessizlik türlerini ortaya koymayı ve sadece ne hakkında konuşmadığını değil, aynı zamanda konuşmasında nasıl sustuğunu da göstererek onun “sessiz konuşma”sının temel niteliklerini açıklamayı amaçlamaktadır. Susuşun köle ve efendi ahlaklarına ait iki ana türü birbirinden ayrıldıktan sonra Nietzsche’nin “kış uykusu” ve “tefekkür” olarak kavramsallaştırdığı “çileci sessizliği” dili aşma amacıyla nasıl uyguladığı gösterilmekte, felsefesi karşısında çağdaşlarının benimsediği sessizlik ile dönemin siyaseti hakkındaki düşmanca suskunluğu ele alınmaktadır. Nietzsche’nin öznel, kısa ve öz, yumuşak ve yüksekten konuşma üslubunu irdeleyen bu makale, “aynının bengi dönüşü” fikrinde en mükemmel ifadesini bulan sessiz konuşmasının felsefesinin metafizik yanına denk düştüğünü iddia etmektedir.

Düşünce tarihinde herhangi bir teorinin ilk kez ne zaman ve kimin tarafından ortaya atıldığını tespit etmek kadar, bu teorilerin başka düşünürlerce ne şekilde kabul edilip dönüştürüldüğü veya geliştirildiğinin izlerini sürmek de günümüz araştırmacılarının oldukça ihtiyaç duyduğu bir husustur. İslam mantıkçılarının eserlerine baktığımızda, onlardaki kimi teorilerin köklerinin, mantığın kurucusu olan Aristoteles'te bulunmadığını görmekteyiz. Bu durum ya teorilerin ilk kez onların kaleminden ortaya çıkmış olmasından ya da köklerinin Aristotelesçilik dışındaki diğer önemli felsefe okullarında bulunmasından kaynaklanabilmektedir. İşte Stoa Mantığı ve Fârâbî'ye Etkisi adlı çalışma, Aristoteles mantığından farklı olarak oldukça özgün unsurlara sahip Stoacı mantık teorisini ele alan ve bu teorideki bazı unsurların İslam düşüncesinde mantığı yeniden inşa eden Fârâbî'nin elinde nasıl işlendiğini gösteren bir çalışmadır. Dolayısıyla çalışma, mantık tarihçisine Stoacı mantık anlayışında görülen bazı fikirlerin İslam mantık geleneği içindeki izdüşümlerini görme imkanı sağlamaktadır. Bunun yanında eserin üçüncü ve son baskısı, yeniden gözden geçirilip çeşitli tashihlerle okuyucuya sunulmuş ve önceki baskılarda yer almayan tablolar konularak konu daha açık ve anlaşılır hale getirilmeye çalışılmıştır.

Bu çalışmada Stoa ahlâkının gönüllü savunucularından filozof-yazar Seneca'nın eserlerinde sıkça yer verdiği "kader", "Tanrı" ve "öngörü" kavramları ele alınacak, özellikle onun kendi kaleminden, onun felsefî eserlerinden yapılan çeviriler aracılığıyla aktarılacaktır. Ancak öncesinde, düşüncelerinin temeli daha önceki felsefî öğretilerle de ilintili olduğundan ilk Yunan doğa filozoflarından başlayarak filozofların Tanrı hakkındaki görüşlerinden kısaca bahsedilecek, ardından Seneca'nın felsefî düşüncelerinin tam anlaşılabilmesi için onların esas kaynağı olan Stoa ahlâkının bu konuya dair görüşleri tanımlanacaktır. Yazının ana hedefi olan Seneca'nın Tanrı görüşü ise, daha çok onun felsefî eserlerindeki ve özellikle de bu konuyu işlediği "De Providentia (Tanrısal Öngörü)"daki kendi tasvirlerinden yapılan çeviriler aracılığıyla anlatılacaktır.

ÖZET
Günümüz hukuk teorisinin oluşumunda etkili olan iki temel ekol söz konusudur. Bunlar doğal hukuk ekolü ile pozitivist hukuk ekolüdür. Pozitivist okul, sadece yasa çıkarmakla yetkili organların oluşturduğu kuralların hukukun kaynağı olabileceğini ileri sürerken, doğal hukuk ekolü, hukuk kurallarının kaynağının “doğa” olduğunu savunmaktadır. Doğal hukuk, ahlak kavramı üzerinde durur ve sadece “adalet”i gerçekleştiren kuralların geçerli olduğuna inanır. Helenistik dönemde doğan Stoacılık okulu da, ahlaki bir felsefe olması yönüyle, doğa ve akıldan süzülen kuralların geçerliliğini savunur. Stoisizmde bütün insanlar eşittir ve herkes ve her şey tek bir evrensel yasaya tabidir, o yasa da doğa yasasıdır. Stoacılar bu şekilde, yeryüzünde yaşayan bütün insanların tek bir dünya devletinin (kozmopolis) yurttaşları olduğu sonucuna varmışlardır.
Anahtar Kelimeler: Doğal hukuk, Stoisizm, Stoacılık, Ahlak,
Dünya Devleti, Evrensellik, Hukukun Kaynağı

ABSTRACT
There are two schools of law who determine the law theories of today. These are the school of natural law and the school of positivist law. While the positivist school suggests that the rules which are accepted by thecompetent organs (in a state) are the valid rules, the school of natural law believe that the source of law can only be the nature. The concept of natural law gives importance to the notion of “moral” and trusts the validity of rules which only realize the “justice”. The stoicism is a philosophy of natural law, born in time of Hellenistic period, which has theories about the question of moral and which supports the validity of the rules deriving from the nature and the notion of logos. According to the philosophy of stoicism, all the human beings are equal, all the creatures should respect the same law and this law is the law of the nature. Thus, the stoics reach the idea of all the human beings living on the earth can be citizens of the same World State (cozmopolis).
Keywords: Natural law, Stoicism, Moral, World State, Universality, Source of law

GİRİŞ
Günümüz modern hukuk sisteminin mantık ve yapısının kavranabilmesi için, bu modern hukukun kaynaklandığı gelenek ve anlayışların da kavranması gerekir . Zira ancak geçmişten gelen gelenek, anlayış ve tecrübelerle bugün var olan kurumlar anlaşılabilir. Bu anlamda, bireylerin birbirleri  ve devlet ile ilişkilerinin düzene kavuşturulması Thomas Hobbes’un tanımladığı “her insanın birbirinin kurdu olduğu” (Homo homini lupus)  vahşi doğa halinin ve kaosun engellenmesi için bir kurallar sistemine, yani hukuka ihtiyaç vardır. Bu bağlamda birey, toplum, devlet ve hukuk kavramları arasında doğrudan bir ilişki ortaya çıkmaktadır. Bu kavramlar arasındaki ilişkiyi de herhalde en iyi “Ubi societas, ibi jus” (nerede toplum varsa orada hukuk da vardır) Latince özdeyişi ifade etmektedir .
Aşağıda değinilecek olan doğal hukuk ekolünün günümüz modern hukuk sisteminin oluşumundaki rolü yadsınamaz. Stoacı anlayış da bu doğal hukuk ekolünün bir kolunu oluşturmaktadır. Bu yüzden öncelikle doğal hukuk anlayışı hakkında genel bir bilgilendirme yapılacak daha sonra da Stoacılık (Stoisizm, Stoicisme) okulunun hukuka ve yaşama bakış açısı ele alınacaktır.
“..Hukuk kuralları, bütünsel olarak düşünüldüğünde bu kuralların oluşumunda bir çok faktörün rol oynadığı görülür. İnsan doğasının kuralların ihdası üzerindeki etkisi yadsınamasa da bu etki yalnız ve tek başına değildir. Dolayısıyla hem yasa koyucular, hem bir geleneğin devamı olarak örfi hukuk, hem de toplumların kendilerine özgü kültürel yapıları, keza doğru ile yanlışı ayırt etmede farklı tutumlar benimseyebilen insan iradesinin de hukuk kurallarının oluşumu üzerindeki etkisi hesaba katılmalıdır...”

Kusursuzluk algısı insan duyularında bir şeylerin normal ve doğal olmadığı, bir şeylerin otantik olmadığı hissini uyandırır. Bu sebeple, kusursuzluk genellikle şüphe duygusu oluşturur. Sprezzatura, sûnî güzellik algısını bozan dengeleyici bir güç veya etki olarak düşünülebilir. Hedonizmin, varoluş krizi ve depresyona dönüşebildiği yaygın bir görüştür. 16. yy’da Rikyū’nun yapılandırdığı çay ritüeli yaşamı ve varoluşu algılamaya ve tefekküre yönelik bir felsefe üzerine kurulmuştur. Zen felsefesi üzerine yapılandırılmış bu ritüel bütünündeki dinginlik, Wabi Sabi ruhunda felsefi bir idrak, bir tefekkürdür. Doğayla ve varoluşla bütün sadeliğiyle bütünleşmeyi kapsayan Wabi Sabi, her türlü yapmacıklıktan ve zorlamadan uzak bir uyum gerektirir, bu yönüyle de sprezzatura ile benzerlikler gösterir. Basitlik, sadelik, mütevazılık, kusurluluk, otantiklik, asimetri gibi Wabi Sabi değerlerinin genel olarak varoluşsal gerçekliğin ifadeleri olduğunu ve sprezzatura ile benzerlik gösterdiğini söyleyebiliriz. Bu araştırma; Japon Wabi Sabi estetik anlayışı ile bir Rönesans sanatsal kavramı olan sprezzatura’yı üslup özellikleri, kökenleri ve felsefeleri bağlamında incelemektedir. Olgubilim modelinde yapılandırılan araştırmada, analiz yöntemi olarak kavramsal söylem analizi ve tarihsel içerik analizi kullanılmıştır. Araştırmada, ilişkili kavramlar olarak, Stoik felsefe, Janteloven ve minimalizm bağlantılı olarak incelenmiştir. Araştırma, Uzakdoğu felsefesinde önemli bir estetik anlayış olan Wabi Sabi’nin tamamıyla Batı estetik normlarından kopuk olmadığını, özellikle sprezzatura temelinde estetik ve felsefî bağlantılar içerdiğini ortaya koymaktadır.

Phrygia’daki Hierapolis kökenli olan Epiktetos (İS 1. Yüzyılın ortaları - 2. Yüzyılın başları) gençliğinde Roma’da Epaphroditus’un bir kölesiydi. Efendisi tarafından azat edildikten sonra Stoacı filozof Musonius Rufus’tan felsefe eğitimi aldı. İmparator Domitianus’un 89 yılında filozofları sürmesine kadar Roma’da felsefe dersleri verdi. Epirus’taki Nicopolis’te bir okul açtı ve üst sınıftan birçok Romalı burada Epiktetos’un derslerine katıldı. Onlardan biri olan Lucius Flavius Arrianus, Epiktetos’un derslerini (Διατριβαι / Diatribai, Konuşmalar) yayınladı, bu eserin sadece 4 kitabı günümüze ulaştı.

Bununla birlikte Epiktetos’tan günümüze, burada bir bölümünün (1-23) çevirisini sunduğumuz Ἐγχειρίδιον / Enkheiridion başlıklı bir metin daha kalmıştır. Türkçeye “Rehber” ya da “El Kitabı” olarak çevirebileceğimiz bu metin toplamda 53 bölümden oluşmakta ve yine Arrianus’un Διατριβαι’dan yaptığı bir derlemedir. Epiktetos’un odaklandığı temel konu, gerçekte insanın neyi kontrol edip neyi kontrol edemeyeceğidir. Buna bağlı olarak Epiktetos Stoacıların ortak anlayışına uygun olarak insanı kendini ve evrensel doğayı keşfetmeye çağırır. İnsan bu çağrıya olumlu yanıt verdiğinde, yaşamda iyi ya da kötü izlenimi veren hiçbir şeyden olumsuz etkilenmeyeceği, olan her şeyi olduğu gibi, doğal neden-sonuç ilişkileri içinde kabul eden ve sahip olduğu tek şey olarak sadece öz benliğine dayanan sağlam bir ahlak duyuşu geliştirir. Bu duyuş, Stoacıların “en yüce iyi” olarak değerlendirdiği erdemin insan yaşamındaki egemenliğinin tezahürü ve gerçek özgürlüğünün anahtarıdır.

Burada sunduğumuz çeviride temel aldığımız Yunanca metnin künyesi şudur: Epictetus (1928). The Discourses Books III-IV. Fragments. Encheiridion, trans. W. A. Oldfather, Cambridge: Harvard University Press (482-498).

Bu metin 5.6.2018 tarihinde İstanbul Üniversitesi, Latin Dili ve Edebiyatı Bölümü’nde C. Cengiz Çevik tarafından “Roma’nın Cumhuriyet Döneminde Siyaset ve Felsefe İlişkisi” başlıklı doktora tezinin savunması için yapılan sunumun bir özetini içermektedir.

Bu metin 10 Şubat 2021 tarihinde Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Felsefe Kulübü Konuşmalarının düzenlediği “Roma’da Stoa Felsefesi” başlıklı buluşmada yapılan konuşmanın taslağını içermektedir. Konuşma şu adresten izlenebilir: https://www.youtube.com/watch?v=Zf-5GVvIU8E

Öncelikle "Roma'da felsefe" ifadesinden ne anlıyoruz? Bunun üzerinde durmak istiyorum. Zira "Roma'da felsefe" ifadesi ilkin coğrafî olarak felsefenin Roma'daki durumuna odaklanmamız gerektiğini düşündürüyor, ancak sadece coğrafî bir ifadeyle karşı karşıya değiliz, aynı zamanda tarihsel bir döneme de işaret ediyoruz, çünkü Roma'nın sadece bir dönemindeki felsefeye atıfta bulunuyoruz. Kaçınılmaz olarak hem coğrafî hem de tarihsel bir odaklanma kendi içinde kültürel, politik ve ekonomik unsurlara da odaklanmamız gerektiğini düşündürüyor. O halde "Roma'da felsefe"yi anlayabilmemiz için çok yönlü bir odaklanmaya ve interdisipliner bir çalışmaya ihtiyacımız var. Ana çalışma alanı Roma'da siyaset ve felsefe ilişkisi olan bir filolog olarak kaçınılmaz olarak metinlerden hareketle (ki filolojide metin hem madde hem de üründür) felsefe faaliyetlerinin tarihsel seyrine odaklandım. Bu çalışma alanında karşılaşılabilecek en büyük sorunla ben de karşılaştım. O sorun "Roma'da felsefenin olmadığı" önyargısıydı. Hatta bir toplantıda felsefe profesörü, rahmetli Ömer Naci Soykan hocamız Roma'da şiir ve felsefenin olmadığını söylemişti. Oysa bunun gerçekle bir ilgisi yok, bu Vergilius ile Cicero'yu tümüyle yaşamamış kabul etmekti. Bu önyargının temelinde Yunan felsefesinin haklı ihtişamı var, Roma'daki felsefe faaliyetleri tıpkı Güneş belirince gökyüzünde silinen yıldızlar gibi, Yunan felsefesiyle kıyaslandığında yokmuş gibi sayılıyor. Evet, Roma'da Herakleitos yoktu, Sokrates yoktu, Platon yoktu, Aristoteles yoktu ama Cicero vardı, Lucretius, Seneca, Epiktetos, Marcus Aurelius ve hatta Roma'yı her yönden eleştiren Aziz Augustinus vardı. Onların katılımı felsefe tarihinde iz bırakmıştır. "Roma'da felsefe" ifadesinin içini nasıl doldurduğumuz burada önem kazanıyor. Roma'da felsefe ile sadece Roma dönemindeki felsefe okullarının faaliyetlerini kastetmiyoruz, aynı zamanda Romalıların felsefe tarihinde iz bırakacak ölçüde katkılarına da odaklanmış oluyoruz. Romalı bir filozofu veya Roma'da yaşamış yabancı bir filozofu Yunan dönemlerindeki filozof tiplerinden ayıran belirleyici özellikler nelerdi? Bu özellikleri belirleyen politik ve toplumsal koşullar neydi? Bunlar bugünkü bu toplantımızın konusu olan "Roma'da Stoa felsefesi" için de önemli sorulardır. Çünkü yaptığım çalışmalarda vardığım en önemli sonuç felsefenin Roma'da görülmeye başladığı Cumhuriyet döneminden İmparatorluk ve Hıristiyanlık dönemlerinde "büyük ölçüde" Roma'nın politik ve tarihsel kodlarının etkisinden sıyrılamadığı yönündedir.

Stoacılar Epikür gibi mutluluğun insanın kendisine bağlı olduğunu, insanın kendi kendini mutlu edebileceğine inanırlar. Ve tüm bunların kaynağının tanrıdan geldiğini, her şeyin tanrı temelli olduğuna inanırlar. Stoacıların en büyük savunusu, tek dünya devleti projesidir.

Özet
Ortaçağ Endülüslü filozof İbn Bacce Yalnız İnsanın Yönetimi adlı eserinde toplumdan soyutlanan yalnız insanın nihai mutluluğuna ulaşabileceğini ileri sürer. Bu amacına ulaşması yolunda yalnız insanın ruhsal olarak yetkinleşmesi gerektiğini kabul eder. Bu noktada İbn Bacce, yalnız insanın kendini yönetimini "ruhun tıbbı" olarak takdim eder. İbn Bacce'den önce Stoacı düşüncede zaten felsefe, ruhun iyileştirilmesi olarak dikkate alınmıştır. Bu çalışmada İbn Bacce'nin yalnız insan kuramı, ataraksia kavramı bağlamında incelenecektir. Ayrıca yalnız insan, bu kavram bağlamında Stoacı bilge insan ile ilişkilendirilecektir. 

Anahtar Sözcükler: Yalnız İnsanın Yönetimi, ruhani formlar, ruhun tıbbı, ataraksia, Stoacılar, bilge 



Abstract
The Medieval Andalusian philosopher Ibn Bajjah in his Rule of The Solitary, asserts that the solitary man, whom isolated from  the society, able to reach his ultimate happiness. He accepts that the solitary man must be perfect spiritually on his way to  reach that goal. In this point Ibn Bajah presents self government of the solitary as a heal of the soul. Before Ibn Bajjah, philosophy has already been considered as a therapy of the soul in the Stoic thought. In this study Ibn Bajjah's solitary man will be discussed in the context of the concept of tranquility. Also the solitary man wil be linked with Stoic sage in the context of that concept. 

Keywords: Rule of the Solitary, the spiritual forms, heal of the soul, tranquility, Stoics, sage.

Bu araştırmanın amacı geç dönem stoacı filozofların kaleme aldıkları eserlerin sosyal bilgiler dersi öğretim programında yer alan değerlerin öğretiminde ne düzeyde kullanılabileceği tespit etmektir. Araştırma nitel araştırma deseninde tasarlanmıştır ve doküman analizi yöntemi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu geç dönem stoacı yazarlardan Marcus Aurelius, Seneca ve Epiktetos'un kaleme aldığı birer eser oluşturmaktadır....
https://johschool.com/?mod=tammetin&makaleadi=&makaleurl=0260dc3e-6049-4c3f-a1a9-e6ee583855c6.pdf&key=49830

Stoa felsefesi evrensel doğanın tanrısal olduğunu, kusursuz bir akla göre düzenlenip yönetildiğini varsayar. Bu yüzden bu akıldan bir pay taşıyan insan, öncelikle doğayı rehber edinerek evrendeki son-suz neden-sonuç ilişkisini anlamaya çalışmalıdır. İnsan bu sayede geçici beden yaşamındaki düşünce ve eylemlerini doğru bir şekilde belirleyecek ve başta ölüm korkusu olmak üzere kendisini rahatsız eden ve doğru tavırdan alıkoyan zihinsel kusurların üstesinden gele-cektir. Bu hedef aynı zamanda ebedî yaşama hazırlık ve ruhsal alış-tırma anlamını taşır. Bu makalede bu Stoacı hedefin kozmolojik ve teolojik arka planında bulunan kehanet, kader ve tanrı kavramları arasındaki ilişkiyi Seneca’nın Naturales Quaestiones adlı eserindeki açıklamalara temel alarak inceliyoruz.

---

Stoic philosophy assumes that universal nature is divine, organized and managed according to a perfect mind. Therefore, a person who carries a share of this mind, making nature as guide for him-self/herself, must firstly seek to understand eternal cause-and-effect relationship in universe. In this way, human beings will correctly de-termine their thoughts and actions in the temporal body life and will overcome the mental faults that disturb them and prevent from right attitude. This aim also means preparation and spiritual trai-ning for eternal life. In this paper, we determine the explanations in Seneca’s Natural Questions as a base, examine the relationship between the concepts of divination, fate and god in the cosmological and theological background of this Stoic aim.

Romalılar, hem cumhuriyet hem de imparatorluk döneminde Yunan felsefesinde ciddi oranda etkilenmiştir. Bu etkileşim sayesinde meydana gelen Roma felsefesi sadece felsefe yapma amacı taşımamış aynı zamanda toplumsal bir üst sınıf yaratma gayesinde içinde barındırmıştır. Cato, Cicero, Seneca ve M. Aurelius gibi filozoflar, stoa felsefesini bu doğrultuda etkin şekilde kullanmıştır. Devletin resmi felsefi ideolojisi konumuna gelen bu düşünce içinde barındırdığı hedef ve amaç ile Roma tarihi için çok önem teşkil etmektedir.

İskender ya da Antikçağ’dan bu yana yaygın bir şekilde bilinen ünvanıyla ‘Büyük’ İskender dünyanın en büyük fatihleri arasında sayılır. Kısa ömründe yaptığı fetihler, Doğu Akdeniz’den Asya’ya, yeni bir kozmopolitan kültürün Helenistik çağını uyandırmıştır. Ancak Roma’nın imparatorluk döneminde yaşamış olan Stoacı filozof Lucius Annaeus Seneca’nın (İÖ 4 -İS 65) eserlerinde İskender olumsuz karakter yönleriyle öne çıkarılan tarihsel bir figürdür. Bu çalışmada öncelikle Seneca’nın eserlerinde beliren tüm ‘Büyük’ İskender betimlemeleri sunuluyor, daha sonra İskender’in karakteri özellikle de Stoacı ruh ve bilge anlayışı açısından ele alınıyor.

Arkhe-Logos Felsefe dergisinin 6. Sayısı (Bahar 2019) “Seneca Özel Sayısı” olarak belirlendi. Türkiye'deki tüm hakemli akademik dergiler düşünüldüğünde, Seneca bir dergide ilk defa özel olarak konu edilmektedir. Arkhe-Logos felsefe dergisi, bugüne kadarki nitelikli sayılarıyla antik Yunan felsefesi ile modern felsefe arasında köprü kurarak ülkemizdeki felsefe tartışmalarına katkı sağlamayı amaçlamaktadır. Bu amaç çerçevesinde, dergi ülkemizde eserleri günden güne daha fazla okunmaya ve tartışılmaya başlayan Seneca'nın hem eserleri ve düşünceleri hem de onların sonraki yüzyıllardaki felsefî ve edebî etkileriyle ilgili özgün yazılar için tüm akademi camiasına çağrı yapmaktadır. Bununla birlikte evrensel bir akademik gereklilik olarak Latince aslından olmak şartıyla, daha önce Türkçeye çevrilmemiş olan Seneca'nın metinlerinden yapılmış çeviriler de değerlendirmeye alınacaktır. Son yazı yollama tarihi 10 Mart 2019’dur.

Öz: Aşağıda da tartışılacağı gibi, özellikle Rönesans ve Reformasyon dönemlerinden itibaren sto-acı felsefenin dönemin olumsuzluklarına antik mirasın diğer birçok öğesinden daha iyi çözüm önerdiğine inanılmıştır. Çoğunlukla bu felsefeyle özdeşleştirilen isimlere atıfta bulunularak oluş-turulan söylemler, hem düşünsel tartışmalara hem de daha somut siyasi ve düşünsel programlara yön vermiştir. Bu yazıda da esasen, yeni stoacılık olarak tanımlanan düşünsel faaliyetin Yeni Çağ Avrupa tarihinde, sosyal, ekonomik, dinsel ve politik yıkımlar neticesinde ortaya çıkmaya başla-yan merkezî devlet yönetimleri bünyesindeki yeri tartışılacaktır. Genel olarak bu merkezî yapılan-maların, bir antik çağ mirasının, o dönem merkezî oluşumlarının içerisinde ne kadar da önemli olduğunu göstermek amaçlanmaktadır. Abstract: Early Modern Europe witnessed the emergence of more centralised states as a consequence of socio-political, economic and religious turmoil. Since Renaissance and Reformation, it has been commonly held that Stoic philosophy has offered much more solid solutions to the problems of the crises in Western societies rather than the other philosophical schools of the Antiquity. This paper argues that the discourses shaped by references to the thinkers identified with Neo-Stoicism steered the course of intellectual discussions as well as political and intellectual programmes in this period. Besides, the place and influence of Neo-Stoicism, as an ancient philosophical school, in the formation of early modern central states should be emphasized.