Stepan Bandera

To say that Ukrainians must address “Banderite challenge” rather than focus attention on the most imminent danger to Ukraine’s independence coming from the recently formed Putin-Yanukovych coalition borders on the irresponsible. Russia’s imperialism is alive and is showing itself irreversibly in its historic aggression sites such as Chechnia and in the entire nearby region. Russia’s cardinal geopolitical aim remains to recapture Ukraine into its bag of acquisitions. Russian President Vladimir Putin, as master of the KGB methodology, can be thankful to professor Andreas Umland for joining and encouraging those who are barking up the wrong tree.

Δημήτρης Καταϊφτσής ΙΣΤΟΡΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ, Τ. 156, 2015 Η σημερινή Ουκρανία, παρότι παρουσιάζεται ως ένα ομοιογενές μόρφωμα, είναι ένα συνονθύλευμα ιστορικών εμπειριών, λαών και ανθρώπων διαφόρων περιοχών, με χαρακτηριστικά τα οποία δεν σχηματίζουν κάποια εμφανή πολιτισμική κοινότητα. Αυτό θα μπορούσε να συμπεράνει όποιος έψαχνε να βρει οποιουδήποτε είδους συγγένειες από τη «Μικρή Ρωσία» των Ουκρανών Κοζάκων, στις στέπες της Ταυρίδας, έως και το πιο «εξευρωπαϊσμένο» Λβοβ. Επομένως, μπορεί να ειπωθεί ότι και η Ουκρανία είναι μια περίπτωση «φαντασιακής κοινότητας», μιας κατασκευής στο πλαίσιο της κλασικής θεωρίας του Μπένεντικτ Αντερσον; Οχι ακριβώς.

Hai-Nyzhnyk, Pavlo. Ukrainian State: socio-political model and social-economic system in the theory and ideology of the OUN-b (1940–1990). Kyiv: Krok, 2020. 432 p.

Гай-Нижник П. Українська Держава: суспільно-політична модель і соціально-економічний лад в теорії та ідеології ОУН-б (1940–1990 рр.). – К.: Крок, 2020. – 432 с.: іл.

Поддерживаемый государством апологетический подход к истории украинского ультранационализма оставляет мало места для адекватного признания, освещения и осуждения множества военных преступлений, совершенных членами ОУН(б). Он не допускает открытой общественной дискуссии о доле моральной и политической ответственности ее лидеров и идеологов за эти и другие массовые убийства гражданских лиц рядовыми украинскими националистами.

Neither whataboutism, nor negationism, isolationism or escapism will help Ukrainians to alleviate the accumulating embarrassment that Kyiv’s glorification of war-time ultra-nationalists creates among its friends in the EU, North America and other world regions. The various lapses of Ukraine’s misconceived memory policies, especially during the last two-and-half years, are now hitting back, as they provide plenty of convenient manipulation material for the Kremlin’s propagandists, proxies and sympathisers. They undermine the trust of Ukraine’s major foreign partners in Kyiv’s project for a modern European Ukrainian state, at a time when Ukrainians need their help most.

The study is focused on the movements of members of the Ukrainian Insurgent Army and the Organization of Ukrainian Nationalists called Bandera´s units in Czechoslovakia in 1945-1947. Against them were deployed the Czechoslovak Army and the National Security Corps. In addition to military operations, the theme was a great deal of political tensions, and the Communists were able to exploit the events that were taking place and to attack the political rivals of the democratic parties. The materials used were archival materials stored at Military History Archive in Prague, Archive of the Securites Services in Prague, National Archive in Prague, Military History Archive in Bratislava and others.

The international study of fascism has, over the last 25 years, experienced considerable consolidation. Inspired by influential theoretical publications of Roger D. Griffin and others, a new sub-discipline, “comparative fascist studies,” has emerged that proceeds from a largely common conceptualization of fascism. It explicitly includes and particularly promotes the cross-cultural, as well as inter-epochal investigation into ultra-nationalisms outside Central and Western Europe after the year 1945. The concepts, approaches and hypotheses of this new sub-discipline are well-suited to be applied to the study of inter-war and post-Soviet right-wing radicalism in Eastern Europe. However, before comprehensive classification and informative comparison becomes possible, the putative fascist phenomena of Eastern Europe need more thorough descriptive analysis, field research, and empirical investigation by researchers, in the region.

Davor Ivanovych Lagudza-Mudry TKO JE ZAPRAVO BIO STEPAN BANDERA? 105 godina od rođenja vođe ukrajinskih nacionalista "Ideja ukrajinskog nacionaliste, nacionalističkog pokreta, nije istoznačna terminu sa Zapada. Ukrajinski nacionalni pokret nema ništa zajedničko s nacizmom, fašizmom ili nacionalsocijalizmom. Ukrajinski nacionalizam se bori protiv imperijalizma, protiv totalitarizma, protiv rasizma i bilo kojeg oblika diktature te zagovaranja nasilja. Termin ukrajinski nacionalist istovjetan je s terminom ukrajinski patriot, koji je spreman boriti se za slobodu svoga naroda i žrtvovati sve za svoj narod, žrtvovati sve što posjeduje". (Stepan Bandera)

Іванов Олег, кандидат соціологічних наук, доктор філософії (PhD) у галузі масових комунікацій, незалежний дослідник. Чинники геополітичних орієнтацій населення України як складові національної ідентичності Серед українських соціологів та політологів інтерес до теми геополітичних орієнтацій населення України загострився після виборів 1994 року. Тоді за президентське крісло змагались два Леонід Кравчук та Леонід Кучма. І саме тоді, вперше в новітній історії України, її населення політично, орієнтаційно і електорально розділилось на 2 частини: Кучма не отримав більшості голосів виборців в жодній з 12 областей на Захід від Чернігівщини, Полтавщини та Кіровоградщини, де на той час проживало близько 40% населення, Кравчук -у жодній з решти областей Півдня і Сходу України, де на той час проживало близько 60% населення. На перших президентських виборах 1991 року такого поділу не було: тоді в деяких областях на Заході проти Кравчука проголосувало більше виборців, ніж на Сході (див. рис. 1). Рисунок 1 -Електоральний поділ України на президентських виборах 1991 та 1994 років. Для пошуку причин такого поділу, того ж 1994 року, Київський міжнародний інститут соціології (далі -КМІС) під керівництвом В. Є. Хмелька провів серію репрезентативних для населення України опитувань. В результаті було виявлено низку відмінностей в орієнтаціях населення Західно-Центральних і Східно-Південних областей 1 . Більша важливість відносин з Росією постулювалась саме у Східно-Ми стверджуємо, що первинними є саме відмінності ідентичності і дані відмінності є водночас складовими ідентифікації особи як представника української нації.

Murders  of  Jews  and  Communists  in  Nová  Sedlica,  Ulič  and  Kolbasov  Communities  in  December  1945. At  the  end  of  1945  blood  events  took  place  in  Nová  Sedlica,  Ulič  and  Kolbasov  communities,  when  diferent  groups  of  citizens misused the chaotic and blind post­war situation at the very far east part of the country to enforce their personal interests.  At  present,  it  seems  that  not  only  members  of  Bandera’s  organisation  were  responsible  for  15  victims,  mainly  Jews  or  members  of  the  Communist  Party  of  Slovakia,  but  they  were  victims  of  antisemitism,  long­term  governmental  propaganda, functionaries of local self­government authorities, Communists and others, who were interested in “quitting scores” and rapid fnancial enrichment at the expense of former owners.

In his text published on New Eastern Europe titled “The Ukrainian government’s Memory Institute against the West”, Andreas Umland brings up some important questions in his analysis of the Ukrainian government-funded Institute of National Remembrance. Nevertheless, he falls into pitfalls of his own choosing and three points need to be clarified.

Гай-Нижник П. П. Ставлення вищого керівництва німецького Райху до Акту проголошення відновлення Української Держави у 1941 р. й військово-політична тактика Проводу ОУН(р) у 1941–1943 рр. / Павло Гай-Нижник // Гілея. – 2016. – Вип.110 (№7). – С71–81.

Гай-Нижник П. Самолегітимізація ОУН(р) і визначення моделі майбутньої Української Держави на ІІ Великому зборі ОУН (квітень 1941 р.) // Вісник Львівського університету. Серія історична. – Вип.53. До 75-річчя Української Повстанської Армії. – Львів: ЛНУ ім. Івана Франка, 2017. – С.286–310.

Форум новейшей восточноевропейской истории и культуры. 2018. T. 15. №№ 1-2. http://www1.ku-eichstaett.de/ZIMOS/forum/inhaltruss29.html .
Политика памяти и интерпретация ОУН в постсоветской Украине.

Георгий Касьянов:
Толкования ОУН и УПА в публичном дискурсе Украины 1990-х-2000-х гг.: от «реабилитации» к апологии.

Яна Примаченко:
Украинская историческая политика и Холокост: проблемы осмысления.

Мирослав Шкандрий:
Книга 'Вторая польско-украинская война' Владимира Вятровича:
искажения истории в публикациях директора УИНП.

Юрий Радченко:
Отношение ОУН к евреям: дискуссия без «совместных деклараций».

Although the Polish elite can hardly remain silent in response to some unfortunate signals from Ukraine’s nationalist memory activists, Warsaw’s policies towards Kyiv should still follow Polish strategic interest and use the various instruments at Polish disposal to help make the current grey zone in Europe more secure. In spite of the current memory conflict with parts of Ukraine’s elite, Warsaw should—out of its own national concerns—fully support the stability, resilience, and development of the Ukrainian state. Poland can do so through various activities ranging from lobbying Ukrainian interests in the EU and NATO or enhancing Ukrainian energy independence to the design of specifically Eastern European responses (security alliances, joint actions, transnational cooperation etc.) to the continuing Russian threat.

The repercussions of Ukraine’s failure to properly study, acknowledge, and teach the darker sides of its past are making themselves felt. Indeed, they seem to be causing international scandals with increasing regularity. The UINP and other activists are alienating Ukraine’s most important international partners and allies at a time when Ukraine needs their help the most. For these and other reasons, Ukraine should embrace a more academic and less escapist approach to understanding its wartime history — as most Western countries have eventually done.

Форум новейшей восточноевропейской истории и культуры. 2016. T. 13. № 2. http://www1.ku-eichstaett.de/ZIMOS/forum/inhaltruss26.html

I.1. Истоки и память о Волынской трагедии 1943-1944 гг.

Тимоти Д. Снайдер
Причины украинской этнической чистки поляков в 1943 году: региональный контекст и историческое значение Волынской трагедии

Гжегож Мотыка
Как классифицировать Волынскую трагедию в историческом и сравнительном контекстах? «Война в войне», геноцид и сталинские этнические чистки

Элеонора Нарвселиус
Волынь 1943-1944: украинские дискуссии о националистическом повстанчестве, поликультурных «вселенных» пограничья и польском региональном наследии

Юлия Юрчук
Прошлое под прицелом амнезии: память об ОУН и УПА в Волынском регионе на примере памятника Климу Савуру

Лукаш Адамский
Волынский негационизм как фактор, отягощающий польско-украинские отношения: анализ дискуссии 2016 года

I.2. Формирование идеологии ОУН в межвоенное время

Александр Зайцев
Идеология и политическая стратегия ОУН до 1939 года: возникновение и эволюция украинского интегрального национализма в межвоенное время

Иван Гомза
Каталитическая мобилизация радикальных украинских националистов во Второй Речи Посполитой: роль структуры политических возможностей

Ярослав Божко
«Новый национализм» Дмитрия Донцова: между интегральным национализмом и консервативной революцией

Технологія "цинічний Бандера" передбачає, що будь-які політичні скандали, пов’язані зі зловживаннями владою, корупцією, моральною непорядністю, професійною непридатністю та неефективністю українських політиків та чиновників успішно компенсуються демонстрацією ними патріотизму або претензіями на найбільш правильне та чисте втілення української національної ідеї.

Правые - не враги европейского единства. Они наоборот хотят видеть Европу объединенной и сильной. Но такая Европа не имеет ничего общего с бюрократическими структурами, которые уничтожают коренные европейские народы.
Подробнее: http://azov.press/ru/vropeizaciya-bez-porad-andreasa-umlanda

Гай-Нижник П. Зовнішньополітичні аспекти національно-визвольної боротьби і геостратегічне місце Української держави в концепції ОУН(б) // Україна дипломатична. – Вип.ХХІІ. – К., 2021. – С.51–70.

Pavlo HAI-NYZHNYK,

FOREIGN POLICY ASPECTS OF THE NATIONAL LIBERATION STRUGGLE AND THE GEOSTRATEGIC PLACE OF THE UKRAINIAN STATE IN THE CONCEPT OF THE OUN-B

Гай-Нижник П. ОУН(б) за умов нової військово-політичної дійсності на теренах України (кінець 1943 р. – початок 1950-х рр.) // Вісник Львівського університету. Серія історична. Спеціальний випуск: На пошану професора Романа Шуста. – Львів: ЛНУ ім. Івана Франка, 2019. – С.372–390.

Gloryfikując nacjonalistów ukraińskich Kijów ryzykuje odwrócenie się od siebie swoich zachodnich sojuszników – akurat wtedy, gdy ich najbardziej potrzebuje. Pogodzenie się z przeszłością nie należy do łatwych zadań. Ale niewiele jest na świecie krajów, gdzie historyczna debata nosiłaby tak bardzo ostry charakter – i byłaby tak brzemienna w skutki – jak na Ukrainie. Wynika to głównie z powodu skomplikowanej historii tego kraju, który przez większą część XX wieku znajdował się w kleszczach pomiędzy dwoma totalitarnymi mocarstwami, dążącymi do jego zniszczenia.

Гай-Нижник П. П. Організація та повноваження місцевих органів урядування відновленої Української держави після проголошення Акту 30 червня 1941 року // Гілея. – 2016. – Вип.112 (№9). – С.51–60.

Hai–Nyzhnyk P. P., Doctor of Historical Sciences, Academician of the Ukrainian Academy of Sciences, Head of the Department of Historical Studies, Research Institute of Ukrainian history (Ukraine, Kyiv)

Organization and powers of the local government restored the Ukrainian State act after June 30, 1941

The article highlights the complex process of organization of the local
government after the proclamation of the Ukrainian State Act of 30 June 1941 in Lviv. Analyzes the duties and powers of regional and district (county) uryaduvan Ukrainian State Board (UDP) and the role of the state building process in the periphery of the revolutionary (Bandera) eadership of the OUN during 1941–1942.
Keywords: Ukrainian State, OUN(r), the Act on June 30, local government.

Форум новейшей восточноевропейской истории и культуры. 2017. T. 14. № 2. http://www1.ku-eichstaett.de/ZIMOS/forum/inhaltruss28.html

Формы героизации Степана Бандеры и его движения

Тимоти Д. Снайдер
Фашистский герой в демократическом Киеве: по поводу присвоения звания «Герой Украины» Степану Бандере в 2010-ом году

Ярослав Грыцак
Развитие украинской культуры памяти после 1991 года: пример Степана Бандеры

Оксана Мышловская, Андре Либих
Культ Бандеры до и после Евромайдана: топографический обзор памятников и мемориальных практик

Форум новейшей восточноевропейской истории и культуры. 2017. T. 14. № 1. http://www1.ku-eichstaett.de/ZIMOS/forum/inhaltruss27.html

II.1. ОУН в 1930-е годы и во время германо-советской войны 1941-1945 гг.

Олена Петренко
Игры в эмансипацию: женщины и ОУН в 1930-х годах

Джон-Пол Химка
Львовский погром 1941-го: немцы, украинские националисты и карнавальная толпа

Гжегож Россолински–Либе
«Украинская национальная революция» 1941-го года: дискурс и практика фашистского движения

Дмитрий Титаренко
Пресса Украины периода нацистской оккупации как фактор украинской националистической пропаганды

Михаил Тяглый
«Цыганский вопрос» в идеологии и практике украинского национального движения во время Второй мировой войны


II.2. Формы и последствия коллаборационизма ОУН с нацистской Германией

Кай Струве
Команда особого назначения «Львов», украинская милиция и т.н. «Дни Петлюры» 25-26 июля 1941-ого года

Пер Андерс Рудлинг
Обучение убийству: шуцманшафт батальон 201 и гауптман Роман Шухевич в Белоруссии в 1942-ом году

Игорь Баринов
Союзники или коллаборанты? ОУН и нацистская Германия в ходе оккупации Украины в 1941-1943 гг.

Юрий Радченко
Дневник нацистского идеолога и бюрократа Альфреда Розенберга: Холокост и «восточная политика» Третьего Рейха

Гай-Нижник П. П. Українська Держава: історична доконаність і розвіяна паралельна дійсність (Акт 30 червня та революційне державотворення під проводом ОУН(р) у 1941–1942 рр. як вияв національного чину та символ суверенних прагнень українського народу) / Павло Гай-Нижник // Гілея. – 2015. – Вип.98 (№7). – С.49–65.

Гай-Нижник П. Що нам відповісти полякам? Симетрично і по-братськи з огляду минулого й дивлячись у майбутнє… // Павло Гай-Нижник – доктор історичних наук. Особистий сайт. – 2017. – 8 липня [Електронний ресурс]. – Режим доступу: http://www.hai-nyzhnyk.in.ua/doc/2017(07)08dopysy.php

Im bardziej oficjalna ukraińska historiografia odbiega od przyjętej na Zachodzie praktyki samokrytycznego przezwyciężenia przeszłości, tym łatwiej będzie putinowskiemu reżimowi (i jego mediom propagandowym) zasiewać wątpliwości wśród międzynarodowych przyjaciół Kijowa. Tak więc niezależnie od tego, na ile owa postępująca heroizacja Bandery i jego towarzyszy jest konsekwencją rosyjskiej wojny psychologicznej, w Moskwie panuje z pewnością wielka radość z powodu takiej a nie innej polityki pamięci uprawianej przez oficjalny Kijów. W szczególności zaś z powodu licznych apologetycznych oświadczeń Ukraińskiego Instytutu Pamięci Narodowej i podobnie myślących publicystów. Konsekwencje odmowy pełnego odkrycia, opracowania i wyjaśniania (w dobrej wierze) ciemnych stron nieodległej przeszłości Ukrainy przez dużą część ukraińskich historyków i publicystów, dawać będą o sobie znać coraz częściej na wielu różnych obszarach i w wielu wymiarach. W ciągu ostatniego roku mieliśmy już do czynienia z całym szeregiem związanych z tym międzynarodowych skandali i nieporozumień, choć niestety wiele wskazuje na to, że tego rodzaju uniki nadal będą stosowane. UIPN i podobnie skonfigurowane ideologicznie państwowe i prywatne instytucje, swoją niewłaściwą działalnością wychodzą jedynie na przeciw rosyjskiej propagandzie i odpychają od siebie najważniejszych partnerów i sojuszników Ukrainy. I to w czasie, gdy są jej oni najbardziej potrzebni. Z tych i innych powodów na Ukrainie wdrożyć należałoby jak najszybciej bardziej naukowe, a mniej eskapistyczne podejście do najtrudniejszych kart narodowej historii. Tak jak to szybciej lub wolniej uczyniła większość krajów Zachodu.

Deze week herdenkt Oekraïne de massamoord op bijna 34.000 Joden die in 1941 in het ravijn van Babi in Kiev werden doodgeschoten door Duitse Einsatzgruppen, bijgestaan door Oekraïense hulppolitie. Op een van de debatten geselde de Duitse politicoloog Andreas Umland Oekraïnes kortzichtige en gevaarlijke nieuwe 'historische herinneringspolitiek', die de oorlogsmisdaden van Oekraïense nationalisten vergoelijkt en de fascist Stepan Bandera een heldenstatus geeft.

Soudobé dějiny 4 / 2017

88 Kč
Koupit

Zobrazit obsah časopisu
Studie a eseje
Spor o malínský masakr

Dědictví mezietnického násilí a druhé světové války ve východní Evropě
Jared McBride

Studie byla původně publikována pod názvem Contesting the Malyn Massacre: The Legacy of Inter-Ethnic Violence and the Second World War in Eastern Europe v červnu 2016 jako č. 2405 „Carl Beck Papers in Russian & East European Studies“, které vydává Centrum pro ruská a východoevropská studia Pittsburské univerzity (Center for Russian & East European Studies, University of Pittsburgh). Text je online dostupný z: https://www.carlbeckpapers.pitt.edu/ojs/index.php/cbp/article/view/203.
Ráno 13. července 1943 obklíčila německá protipartyzánská jednotka vesnici Malín na západní Ukrajině a její české a ukrajinské obyvatele. Vojáci shromáždili veškeré obyvatele vesnice na návsi a po kontrole dokumentů je pozavírali do vesnického kostela, školy a dalších budov. Poté vše zapálili a prchající lidi stříleli ze samopalů. Navečer toho dne přestal Malín existovat. Na první pohled se masakr v Malíně jeví jen jako další děsivý zločin brutální okupační správy. Bližší pohled na archivní zdroje, populární diskurz a odbornou literaturu však odhaluje zcela jiný, podstatně méně zřetelný obrázek. Autor uvádí, že existuje patnáct různých verzí událostí v Malíně. Liší se v nich etnická identita jednotek, které Němcům asistovaly, podrobnosti tohoto zločinu, důvody údajně vedoucí k represi, a dokonce i etnicita obětí. Studie se snaží objasnit rozdílné a vzájemně si odporující popisy událostí v Malíně na základě analýzy pramenů z více než deseti archivů v šesti zemích, rozboru čtyř historicko-lingvistických narativů i terénního šetření na Ukrajině a v České republice. Autor vymezuje čtyři kontrastní diskurzy o Malínu – sovětský, ukrajinský, polský a český – a podrobně popisuje, jak a proč si každý z těchto diskurzů vytvořil vlastní verzi (či verze) malínské tragédie ve vztahu k širším narativům druhé světové války na Východě. Tato mikrohistorie také ukazuje, jak dlouhý stín vrhá trauma a dědictví válečného mezietnického násilí na současné porozumění válce, a podtrhuje, jak nesmírně náročné výzvě čelí badatelé, kteří se dějinami této oblasti a tohoto období zabývají.
Očista průmyslových závodů od kolaborantů a „asociálních živlů“ v roce 1945

Politická machinace, exces retribuce, či inkubátor revoluční morálky?
Jakub Šlouf

Autor na základě rozsáhlého výzkumu v centrálních i podnikových archivech sleduje očistu průmyslových závodů od kolaborantů a takzvaných asociálních živlů v Československu v roce 1945. Popisuje ji jako normotvorný proces, během nějž se v praxi na jednotlivých pracovištích vyjednávala podoba nového revolučního hodnotového systému a na něm založených kritérií viny ve vztahu k okupační minulosti. Své uplatnění v něm nacházel vyhrocený nacionalismus a sociální rovnostářství, přerůstající až do třídního antagonismu. Do očistného procesu byly vedle činů stíhaných oficiální legislativou inkorporovány různorodé drobné konflikty zaměstnanců z doby okupace, zejména spory mezi podřízenými a nadřízenými. Z toho důvodu byli z továren odstraňováni převážně vedoucí úředníci, personalisté, úkoláři a dílovedoucí. Artikulování viny jedněch přitom fungovalo v psychologické a symbolické rovině jako očištění ostatních, zejména dělníků a řadových úředníků. Vybraná kritéria viny se poté stávala součástí legitimizačního schématu probíhající revoluce.
Studie dokumentuje, jak se prvotní živelné zásahy zaměstnanců od poloviny května 1945 pokoušely regulovat, formalizovat a sjednotit závodní rady prostřednictvím vyšetřovacích komisí, které si však jakožto legislativně nezakotvené orgány musely utvářet vlastní neoficiální právní předpisy. Právní nejistota v továrnách však vedla k úpadku autority nadřízených, k poklesu pracovní morálky a k devalvaci odbornosti. V polovině července 1945 proto do očistného procesu vstoupily orgány Revolučního odborového hnutí, které měly zájem na posílení výkonnosti znárodňovaného průmyslu. Při krajských odborových radách vznikly odvolací senáty, které v druhé instanci rozhodovaly spory z jednotlivých průmyslových závodů. Kladly přitom vyšší nároky na zpracování právních podkladů a podporovaly začlenění postižených osob na adekvátní odborné pozice ve výrobním procesu. V říjnu 1945 byly pak výsledky podnikové očisty na nátlak odborů začleněny do rámce oficiální legislativy prostřednictvím takzvaného malého retribučního dekretu. Výsledný právní řád tak byl zjevným kompromisem mezi předválečnými právními zvyklostmi a morálními kritérii utvořenými během revoluce v květnu 1945.
Projektování sociálního rodičovství

Osvojení, pěstounská péče a SOS dětské vesničky v socialistickém Československu
Frank Henschel

Autor zkoumá, jak se v socialistickém Československu vytvářel institucionální systém náhradní rodičovské péče o nezletilé děti, jak se vyvíjela jeho praxe i průvodní diskuse expertů. Vládnoucí režim podle něj cíleně neusiloval o zničení rodiny jako základního kamene společnosti ani o umístění co největšího počtu dětí do kolektivní dlouhodobé náhradní péče. Po roce 1945 však státní správa ve spolupráci s odborníky zahájila státní projekt péče o děti, který vykazoval určité prvky sociálního inženýrství a v jehož rámci politici a experti vytvořili nové standardy výchovy a péče o děti. Náhradní péče sledovala vždy několik cílů, protože se zabývala problémy sociálními, zdravotními i ideologickými. Řada dokumentů dotčených ministerstev v padesátých letech otevřeně deklarovala záměr vychovat v ústavních zařízeních pod dohledem státu „nového, socialistického člověka“ a kolektivní péče o děti v dětských domovech byla tehdy standardním způsobem péče o biologické či takzvané sociální sirotky. Později československé orgány postupně reformovaly systém, tak aby nabízel širší škálu možností náhradní péče. Na tlak odborníků z oblastí pediatrie, pedagogiky a dětské psychologie, jako byl Jiří Dunovský či Zdeněk Matějček, kteří v šedesátých letech iniciovali diskusi o „dětské otázce“ a na základě svých výzkumů poukazovali na psychickou, citovou a sociální újmu dětí v kolektivních zařízeních, úřady reagovaly usnadněním osvojení, vytvářením rodinných typů dětských domovů i reálným obnovením pěstounské péče. Experti se na těchto reformách intenzivně podíleli a sledovali jako ideál nukleární rodinu s tradiční rolí matky. Pro „problémové děti“, včetně dětí romského původu, byla pokládána za vhodnou pěstounská péče, obnovená zákonem v roce 1973.
Nakonec autor přibližuje historii SOS dětských vesniček v Československu, které jako hybridní forma kolektivní a pěstounské péče sehrály v reformě náhradní péče specifickou roli. O tomto konceptu, založeném na křesťanské výchově a ústřední roli matky, se vedla koncem šedesátých let vypjatá diskuse. Prosadit se jej podařilo v atmosféře liberalizace za pražského jara 1968, a to zejména díky osobnímu nasazení několika expertů, kteří založili sdružení, vybrali velkou sumu peněz, rychle zorganizovali stavbu dvou vesniček a zajistili jejich fungování. Ačkoliv po vydání zákona o pěstounské péči převzal vesničky pod svou správu stát, jejich průkopnické zavedení ve východním bloku i tak ilustruje, jak zásadní změnou prošel systém náhradní péče v Československu během čtyřiceti let socialistické vlády.
Diskuse
Řeč obžaloby namísto nezaujatých argumentů

Nad prvním pokusem o odbornou biografii Stepana Bandery
Luboš Veselý

Autor podává na úvod stručný přehled literatury o jednom z vůdců ukrajinského nacionálního hnutí Stepanu Banderovi (1909–1959), která dosud vyšla na Ukrajině, v Rusku, Polsku a Československu (České republice), a upozorňuje na zpolitizované vnímání této historické osobnosti a na vzájemně konfliktní národní narativy, do nichž je jeho životní příběh zasazen. Zatímco ukrajinský pohled většinou adoruje Banderu jako zakladatele ukrajinské státnosti a národního hrdinu, polský a ruský (dříve sovětský) pohled ho převážně odsuzuje jako radikálního nacionalistu, fašistu a antisemitu, který je zodpovědný za masové zločiny spáchané Organizací ukrajinských nacionalistů (Orhanizacija Ukrajinskych Nacionalistiv – OUN) a Ukrajinskou povstaleckou armádou (Ukrajinska Povstanska Armija – UPA) ve čtyřicátých letech minulého století na západní Ukrajině. Poté autor přechází k publikaci polsko-německého historika Grzegorze Rossoliński-Liebeho Stepan Bandera: The Life and Afterlife of a Ukrainian Nationalist. Fascism, Genocide, and Cult (Stuttgart, Ibidem 2014), která je dosud prvním pokusem o Banderovu odbornou biografii. Polemizuje s jeho přístupem, který je podle něj – navzdory využití téměř veškeré literatury k tématu i velké masy archivních pramenů a memoárových svědectví – poplatný mnohým negativním schématům v hodnocení Bandery a nelíčí bez apriorního zaujetí historické události ani nepřináší nové pohledy. Banderu ztotožňuje s ukrajinským nacionalismem a ten posuzuje izolovaně jako násilné hnutí. Ignorování dějinného kontextu, jednostranná optika a emotivní hodnoticí soudy jsou podle autora výraznou slabinou práce, která tak nenaplňuje nároky vyvážené odborné biografie.