Rasyonalizm

Genel olarak modern felsefenin kurucu filozofu olarak kabul edilen Fransız filozof Rene Descartes'in "felsefe yapma" biçimi, kendisinden önceki gelenekten belirgin şekilde farklıdır. Bu yüzden ona bu "kurucu" ünvanının verilmesinde en büyük payın söz konusu özgün yöntemine ait olduğu söylenebilir. Felsefe literatüründe kısaca "metodik kuşku" olarak adlandırılan bu yöntem onun bilgi ve varlık hakkındaki görüşlerini baştan sona belirlemiş, kendinden sonraki felsefelerin "sorgulama biçimlerini" de büyük ölçüde etkilemiştir.Descartes'in bilgi kuramı bilginin doğası ve neliğinden çok, elde ediliş yolu ve kesinlik derecesi üzerinde yoğunlaşır. Bu felsefede ağırlıklı olan, doğru bilginin hangi yol ile mümkün olduğu şeklindeki metodik kaygıdır. Söz konusu metodik yaklaşım doğrultusunda ortaya koyduğu varlık kuramında da Descartes varlık kavramının içeriği ya da varlığın neliği sorunuyla değil, neyin hangi temel özellikleriyle var olduğu ve var olanların birbirlerine göre konumları konusuna ağırlık vermiştir.

Ian Watt

Romanın Yükselişi

Defoe, Richardson ve Fielding Üzerine İncelemeler

Özgün adı: The Rise of the Novel


Çeviri: Ferit Burak Aydar

Yayına Hazırlayan: Bülent Doğan

Kapak Tasarımı: Emine Bora, Semih Sökmen


Kitabın Baskıları:
1. Basım: Mayıs 2007


Yirminci yüzyılda edebiyat tarihi ve eleştirisi alanının en etkili olmuş, en çok alıntılanmış ve tartışılmış klasiklerinden biri olan Romanın Yükselişi nihayet Türkçede.

Ian Watt on sekizinci yüzyıl İngiliz edebiyatının önde gelen üç romancısı, Defoe, Richardson ve Fielding'in kitaplarına dair gayet özgün ve derinlikli yorumlar sunarak, bu romancıların modern roman geleneğinin oluşumundaki önemli rollerini araştırıyor. Bağlamsal eleştirinin seçkin örneklerinden birini sunarak, ele aldığı romanları Batı tarihinin belirgin dönemeçleriyle ilişkilendirerek değerlendiriyor: Orta sınıfların ve ekonomik bireyciliğin yükselişi, on yedinci yüzyıldaki felsefi yenilikler, kadınların toplumsal konumundaki karmaşık değişimler gibi "dışsal" etkenlerin modern roman tahayyülünün biçimlenmesinde nasıl bir rol oynadıklarını inceliyor.
http://www.metiskitap.com/catalog/book/4661

Weber, modern toplumu geçmişteki toplumlardan ayıran temel dinamiğin ve temel özelliğin ne olduğu ile ilgili araştırmalarında temel özelliğin rasyonalite olduğuna inanmıştır. Modern toplumda birey, mantığa ve kendi düşünce sisteminin asıl temeli olan akla başvurarak hareket etmektedir (Slattery, 2010: 79). Ritzer, Weber'in modern toplumun akılcılaşması fikrinden yola çıkarak bu kitabı ele almıştır. 20. yüzyılda Amerika'da görülen en etkili gelişmelerden biri olan McDonald's, Amerika'nın sınırlarını aşmış ve fast-food işinin ötesine geçerek, restoranın ilkeleri günlük yaşantıda her alanda etkili olmaya başlamıştır. Ritzer, bu ilkelerin tüm dünyada egemen olma sürecine McDonaldlaştırma demiştir. McDonaldlaştırmanın boyutları verimlilik, hesaplanabilirlik, öngörülebilirlik ve denetimdir. McDonald's restoranları tüketim toplumunun önem verdiği boyutlarla ilgilenerek hem tüketicilerin hem de işçilerin ve yöneticilerin memnuniyetini sağlamıştır. Bu nedenle toplumsal kurumların çoğunda kullanılan bu boyutlar McDonaldlaştırmanın her alanda görülmesine neden olmuştur. Verimlilik boyutu ile bireylerin yemek yerken zaman kaybetmeme isteği ortaya çıkar. Bir restorana gidildiğinde çeşitlilik fazla ise aralarından istenilenin seçilmesi, seçilen yemeğin hazırlanması, servis edilmesi, yenilmesi ve yemek sonrasında hesabı ödemek için kuyrukta beklenmesi toplum için yemek yemenin verimsiz bir iş olarak görülmesine sebep olmuştur. McDonald's restoranlarının ilkelerinden biri haline gelen verimlilik, önce yemek çeşitlerinin tek çeşide indirgenmesi ile başlamış, masalar ve sandalyeler rahatsız olanlardan seçilmiş, otoparklarda yer sıkıntısı olmaması için genişletilmiş, siparişlerin beklenmemesi için elektronik sistemden kişinin kendisinin siparişini girmesi istenmiş, ürün çeşitliliği fazla olmadığından hesap kuyruklarının da oluşması engellenmiştir. Hatta sistem oturduktan sonra restoranların camları araba kuyruğu ile sipariş verilip alınabilecek şekilde dizayn edilmiş ve elektronik sipariş sisteminin yoğun olması halinde işyeri çalışanları arabaların arasında dolaşarak telsizle sipariş vermiştir. Yiyecekler basit ve elle yenilebilir olduğundan arabada hareket halindeyken bile açlığın giderilmesi sağlanmıştır. Böylece verimli bir yemek yenildiği düşünülür ve bundan kâr sağlayan sadece müşteri değil restoran sahipleri ve çalışanlarıdır da aynı zamanda. Restoranda daha az işçi çalıştırılarak daha fazla iş yapılabilmektedir. Masaların ve park alanlarının boş olması nedeniyle gelen müşterilerin kararsız kalması olasılığı ortadan kaldırılır. Çünkü beklemek gibi bir şey söz konusu olmayacaktır. Dışarıdan camlardan yapılan siparişlerin ödeme işlemleri de bankamatiklerden yapıldığından restoranların içi ferah ve

ÖZ Blaise Pascal 17.yy'da yaşamış ünlü bir Fransız düşünür ve bilim adamı olarak bilinmektedir. Pascal üzerine yapılan çalışmaların bir kısmında akılcı bir filozof bir kısmında ise fideist bir filozof olduğuna dair düşünceler öne sürülmektedir. Bir suje-obje ilişkisi olan îman konusundaki düşünceleri üzerinde yeterince durulduğu takdirde onun bir fideist mi yoksa akılcı mı olduğu konusuna açıklık getirilebilir. Pascal, îman, inanç ve akıl kavramlarını ayrı ayrı ele almakta ve her birinin içerik ve fonksiyonunu ayrı değerlendirmektedir. Bu bağlamda onun îmandan, inançtan ve akıldan bahsederken neleri kastettiği önemli bir konu olarak karşımıza çıkmaktadır. Örneğin akıl denildiğinde Pascal için sadece tek bir akıl türü anlaşılmamakta matematiksel akıl, sezgisel akıl, bilimsel akıl, doğal akıl, sahih akıl gibi farklı tasnifler karşımıza çıkmaktadır. Bu çalışmada din felsefesinin problemlerinden biri olan akıl-îman ilişkisi Pascal'ın düşünceleri kapsamında ele alınarak analiz edilmeye çalışılacak ve Pascal hakkında ortaya çıkan birbirinden tamamen farklı görüşlerin sebep oldukları kafa karışıklıklarına bir çözüm aranacaktır. Anahtar Kelimeler: Pascal, akıl, îman, din felsefesi, bahis delili, akıl-îman ilişkisi. AN ANALYSIS ON BLAISE PASCAL'S OPINIONS ON THE RATIONALITY OF FAITH Blaise Pascal is known as a famous French thinker and scientist who lived in the 17th century. Some of the studies conducted on Pascal suggest that he is a rational

I Bu yazının konusunu Kartezyen felsefenin kurucusu Renatus Des Cartes'in ruh-beden ikiliği üzerine kurduğu düalist felsefenin neticelerinden birine, yani hayvan-insan ayrımına ve Descartes'ın hayvan ve insana dair görüşlerinin sonuçlarına dair birtakım kabataslak düşünceler oluşturuyor. Filozofun hayvanlarla ilgili saptaması cogito önermesi kadar popüler olmamakla birlikte en az onun kadar tartışmalı bir meseleye kapı açıyordu. Daha sonra gelen birçok düşünürün, entelektüelin, giderek genel kamuoyunun görüşünü de derinden etkilemişti. Hayvanları doğanın var ettiği otomatlar olarak gören, acı çekme hasletleri bulunmadığını söyleyen Descartes'ın görüşlerinin günümüzde pek taraftar bulmayacağı, ilk bakışta, söylenebilir. Hatta kimi yorumcularının da filozofun bu görüşlerini canice bulduğu biliniyor 1 .

• • • Özet Aydınlanma homojen bir yapıya sahip değildir; müşterek çıkış noktalan ve karşılıklı etkileşimlerine rağmen, birbirinden farklı çeşitli düşünce geleneklerini içermektedir. Değişik açılardan çeşitli farklılıklara sahip olan Fransız ve İskoç Aydınlanması, temsil edici nitelikleri itibariyle bu aynmın en çok açığa çıktığı iki Aydınlanma geleneğini oluşturmaktadır. Bu çalışma, çok çeşitli açılardan karşılaştınlmalan mümkün olan bu iki Aydınlanma geleneğini, akıl ve akılcılık anlayışlan bakımından ele almaktadır. Fransız Aydınlanması'nın akılcılığı, David Hume, Adam Smith ve Adam Ferguson gibi İskoç Aydınlanması düşünürlerinin ellerinde sert eleştirilere maruz kalmaktadır. Farklı akıl anlayışlan, iki Aydınlanma geleneğinin sosyal ve siyasal t~ori açısından da farklı sonuçlara ulaşmasına yol açmaktadır. Bir diğer ifadeyle, bilgi kuramı ve moral felsefede aklın konumu ve niteliği, sosyal ve siyasal alandaki farklı varsayımlarla bütünleşmektedir. Abstract The Enlightenment is not a homogeneous construction; it contains various traditions of thought which are different from each other in spite of their common starting points and reciprocal interactions. French and Scottish Enlightenments which have a great many differences in point of views that diselose this distinction in respect to their representative peculiarities. This artiele investigates these two Enlightenment traditions that can be compared by focusing on their conception of reason and rationalism. Rationalism of the French Enlightenment is exposed to fierce critique by Scottish Enlightenment thinkers as David Hume, Adam Smith and Adam Ferguson. Their different understandings of reason cause different conclusions with respect to social and political theories of two Enlightenment traditions. hı other words, the place and the quality of reason in epistemology and moral philosophy corresponds with different assumptions in social and political spheres.

The aim of this study is to analyse the selfishness and covetousness of the modern individual within the framework of Faust by Goethe, one of the masterpieces of modern world literature. Content analysis, one of the qualitative research techniques, is used for the analysis of this literary work. Firstly, the individual design of modernity and its relation with selfishness and covetousness are briefly discussed in the introduction of the study, then Goethe, who is a pioneer in the expressionist construction of the modern individual in the field of art, is introduced, and finally Faust is analysed within the framework of the selfishness and covetousness of the modern individual. Faust, a product of more than 60 years of writing (1770-1831), describes the drama of the modern individual as a poetic tragedy on the basis of Faust’s life. One of the most prominent features of Faust, who sold his soul to Mephistopheles, is that he is a selfish and covetous individual in order to fulfil his desires, and this situation causes many destructions and deaths. This also points to the development problem of the modern individual. According to Goethe, it is seen the most correct way for the development of self to fully integrate with nature and listen to the inner voice at the point of self-fulfilment.
Keywords: Goethe, Faust, Sociology of literature, Modern individual, Selfishness, Covetousness.

Modern dünyayı her yönüyle tenkit eden Fransız asıllı Müslüman mütefekkir Rene Guenon (Abdülvahid Yahya) üzerine bir dizi telif ve tercüme metinden müteşekkil bu eser, Prof. Dr. Mustafa Tahralı tarafından kaleme alınmıştır. Eserin ana ekseni ve muhtevasını, Rene Guenon'nun eserlerinden yapılmış tercümeler ve ardından bu tercümelerdeki dipnotlarla genişletilen yorum ve açıklamalar oluşturmaktadır. Guenon'un Hint felsefesi ve tasavvufu üzerinden açtığı kavramlar, orijinal içerikleri bozulmadan Türkçeye aktarılmış ve dipnotlarda kültür ve irfanımızda yerini bulan meseleler ile ilişki kurularak daha anlaşılır kılınmıştır. Bu bakımdan yalnızca kuru bir çeviri metni değil, aynı zamanda kavramları uyarlama gayretinde de olan bu eserin, İslâm tasavvufuna verilen referanslar ve ortaya konan paralellikler ile evrensel bir hakikat anlayışına doğru genişleyen bir tefekkür ufku açtığı düşünülmektedir. Eserde çağ ve hakikat üzerine fikirleri işlenen Guenon, Batı için konuşan, onun kötü gidişatı için endişelenen ve çözüm bulmaya çalışan Batılı bir düşünür olarak karşımıza çıkmaktadır. Oldukça iyi betimlenmiş bir fikir profili sayesinde okuyucunun onunla tanışıp hemhal olması mümkün. Yüzeysel bir okumayla dahi temel mesele, kendini net bir şekilde hissettiriyor. Guenon'un tabiri caizse bütün derdi; ulûhiyetle, kutsalla, değerlerle irtibatı kesilmiş ve dengesi maddîyat lehine bozulmuş Batı medeniyetini düştüğü çukurdan kurtarmak! Zira o, bilmektedir ki medeniyetin mihenk taşı nizamdır, dengedir, kozmostur ve dengesiz bir şekilde yalnızca maddî yönde ilerleyen bu medeniyetin yakın zamanda iflas etmesi mukadderdir. Düşünce tarihi içerisinde ayrıksı ve özgün bir yere sahip Guenon, her-hangi bir kategoriye sokulamıyor. Bu ise onu, kendine has ve biraz da kes-kin üslubu ile okunmaya değer farklı bir bakış açısı haline getiriyor. Onun aynı zamanda tasavvuf bilgisi ve ona uygun yaşantısı, üslubunu daha ikna edici kılarak karşı çıkılması güç biri hale getiriyor. Prof. Dr. Mustafa Tahralı ise usta bir anlayış ve yorum ile ruh dokusunu bozmadan ve dahi bütünleyerek eseri Türk okuyucuların idrakine sunmuş. Kubbealtı Yayınla-M Çağ ve Hakikat, Rene Guenon'dan Seçme Makaleler ve Yorumlar

ÖZET
Edmund Burke Aydınlanma’nın rasyonalizmine ve bu bağlamda şekillenen ahlâk
anlayışına ciddi eleştiriler yönelten önemli bir muhafazakâr filozof/devlet adamıdır.
Bu çalışma, Burke’ün epistemoloji ve estetikle yakından ilişkili olan ahlâk anlayışına
odaklanmıştır. Anti‐rasyonalist temellerden hareket eden ve değişmez insan
doğasının yapısına ve işleyişine gönderme yapan bu anlayış, ahlâkî prensipleri
tarihsel sürecin akışı içinde kavramaya çalışmaktadır. Ancak bu durum, ‘evrensellik’
ve ‘tarihsellik’ arasındaki muhtemel gerilimleri açığa çıkarmaktadır. Bu yazı,
bu parametrelerden hareketle Burke’ün siyasal düşüncesinin temellerini oluşturan
‘ahlâk teorisi’nin unsurlarını incelemeyi amaçlamaktadır.
Anahtar Kelimeler: Ahlâk Teorisi, Edmund Burke, Rasyonalite, Aydınlanma Düşüncesi,
Estetik, İnsan Doğası, Anti‐rasyonalist Ahlâk Teorisi, Evrensellik ve Tarihsellik.

Tasavvur etmek’ bir diğer adıyla ‘Düşünmek’, birtakım metafiziksel tehlikeler içerir. Düşünmeye adadığınız her zaman dilimi, hayatınızın gerçekliği ─ve en önemlisi─ varlığınızın anlamı üzerine gölge düşürüp onları şüpheye gark edebilir. Düşünmek daha doğrusu “derin düşünce hali” tehlikelidir. Düşüncenin sonsuzluğu ve muğlaklığı düşünen bireyi her daim ölüm ile karşı karşıya getirebilir ve sözüm ona ölümsüz insan varlığı artık çok uzaktadır. Tanrı ile münasebet de tam burada başlar, düşünen birey eninde sonunda Tanrıyla bir pazarlığa gelir, zira kendisine öğretilen ya da bildiğine emin olduğu şeyleri şüphenin şefkatli kollarına bırakır.

Epistemoloji felsefenin bilgiyi genel olarak ele alan, bilgiyle ilgili problemleri araştıran, bilginin imkanını, kaynağını, doğasını, doğruluğunu, sınırlarını inceleyen dalıdır. Bu genel ve tematik anlamı yanında terim, bu konularda ortaya çıkmış olan farklı görüşleri-kimi zaman bir düşünüre, kimi zamanda ortak/benzer görüşlerden oluşan okullara atfen-ifade etmek için de kullanılır. Epistemolojide bilginin kaynağı, doğası, doğruluğu ve sınırlarından önce doğal olarak ele alınan konu bilginin imkanıdır. Kuşkuculuk öne sürdüğü kimi argümanlarla bilginin mümkün olmadığını ileri sürerken bu argümanlara karşılık veren düşünürler kendi argümanlarıyla bilginin mümkün olduğunu savunmuşlardır. Bilginin mümkün olduğu bağlamında öne çıkan iki yaklaşım ise rakip görüşleriyle belirginleşen akılcı ve deneyci bilgi kuramlarıdır.

Doğu-Batı meselesi, modernleşme sürecindeki Türk edebiyatının temel konularından biridir. Bu sorunu merkez alan romanlar, Osmanlı toplumunda yaşanan Batılılaşma sürecinden etkilenmiş karakterleri, Batılılaşmamış, başka bir ifadeyle, özgün kalabilmiş karakterlerin karşısına koyarak çoğu zaman ikincilerinin lehine bir karşılaştırma yoluna giderler. Bütün romanlarında, yoğunluğu değişmekle birlikte, Doğu-Batı meselesine değinen Abdülhak Şinasi Hisar'ın bu noktada farklı bir tutum izlediği görülür. Tanzimat ve Cumhuriyet yazarlarının Doğu ve Batı'yı karşıt kategoriler olarak sunan karakter figürasyonunu bir yana bırakarak Fahim Bey ve Biz, Çamlıca'daki Eniştemiz ve Ali Nizamî Beyin Alafrangalığı ve Şeyhliği adlı romanlarında işlediği üç karakter üzerinden bir Doğu-Batı sentezine ulaşmaya çalışır. Bu yazıda, karakterlerinin 'yarımlık' şeklinde tezahür eden deliliklerini, anlaşılmaz yönlerini, toplumsal ilişkilerini ve birbirleriyle çatışmalarını odağa alarak bu temalar üzerinden bir medeniyet sentezine ulaşmayı amaçlayan Hisar'ın üç medeniyet şeklini temsil etme görevi verdiği Fahim Bey, Hacı Vâmık Bey ve Ali Nizamî Bey adlı roman karakterleri, Doğu-Batı meselesi bağlamında incelenmiştir. Abstract The East-West issue is one of the main subjects of Turkish literature in the modernization process. The novels which put this issue at the center often make a comparison in favor of the latter by putting the characters affected by the Westernization process in the Ottoman society against the characters that were not Westernized, in other words, that could remain original. In all his novels, although the intensity has changed, it is seen that Abdülhak Şinasi Hisar, who touched on the East-West issue, has a different attitude at this point. Leaving aside the character figuration of the authors of the Reform Era and Republican authors as opposing categories of East and West, Hisar tries to reach an East-West synthesis through three characters in his three novels called Fahim Bey and Biz, Çamlıca'daki Eniştemiz and Ali Nizamî Beyin Alafrangalığı and Şeyhliği. In this article, novel characters named Fahim Bey, Hacı Vâmık Bey and Ali Nizamî Bey, whose mission is to represent the three civilizations of Hisar, who focuses on the insanity of his characters which manifest as 'halfness', their incomprehensible aspects, social relations and conflicts with each other so as to reach a synthesis of civilization through these themes are examined in the context of East-West issue.

ÖZET Giderek artan intihar vakaları nedeniyle ruhsal sorunlar üzerine yapılan araştırmalar çoğalmıştır. Bu sayede ruhsal sorunların sadece akılla ilgisi olmadığı gerçeği görülmeye başlanmıştır. Bu realite ile birlikte modernizmin kabul ettiği tek anlamlandırma ve bilgi kaynağı olan rasyonel aklın yetersizliği de görülmüştür. İnsanın engin ruhsal yönünün sadece aklın sınırlılıkları içerisinde değerlendirilemeyeceği anlaşılmıştır. İntiharın en çok rasyonel aklın temsilcisi olan Batı'da görülmesi bu eksik değerlendirmenin bir göstergesi olarak kabul edilebilir. İslam, bilginin salt aklın dışında kalbi bir aydınlanma yoluyla sezgisel olarak da elde edilebileceğini kabul eder. Bu nedenle bilgi ile irfanı bir araya getiren İslam, düşünce ve anlam haritalarıyla bireye manalandırmakta zorluk çektiği birçok konuda kabul edilir ve uygulanabilir çözümler sunmaktadır. Düşünce ve uygulama disiplini olarak tasavvuf ilmi bireyin kendisini, çevresini ve kutsalı doğru şekilde anlamlandırmasına yardım ederek adeta bir anlam merkezi olarak işlev görmüştür. Beynin duyularla sınırlı işlevinin aksine kalp ilham ve sezgi ile farklı akletme özelliklerine sahiptir. Kuran-ı Kerim'de kalbin akledebilme yetisi zihinsel işlevler ile sınırlı tutulamaz. İman, Allah'a itaat ve Hz. Peygamber'e tabi olma, ilahi emirleri korku ve ümit içersinde davranışa dönüştürme gibi zihinsel, duygusal ve devinimsel eylemleri içeren kalbin akledilme kabiliyeti tasavvufta bireysel aydınlanma ve aksiyona geçme açısından temel esası olarak telakki edilir. Bu minvalde tasavvuf ilminin temel uğraş olarak benimsediği bireyin kendini gerçekleştirmesi öncelikle doğru bir anlamlandırmayla mümkündür. Çalışmamızda günümüzde yaşanılan ruhsal sorunların artmasının sebepleri ve İslam geleneğinin bu sorunlara nasıl bir çözüm önerdiğini ele alacağız.

ÖZET Ġmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe Ġslam düĢünce geleneği içerisinde akılcılık yöneliĢinin en önemli temsilcilerinden birisidir. Hatta o, kendisinden sonraki düĢünce geleneğini bu yönüyle çok etkilemiĢ, özellikle Ġslam inanç esasları hakkındaki düĢünceleri ile hem Mâtüridiyye, hem de Selef ve EĢari düĢünürleri üzerinde büyük yankı uyandırmıĢtır. Biz bu çalıĢmada Ġmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe ve düĢünce sistemi açısından onun iman anlayıĢını fideizm ve rasyonalizm bağlamında değerlendireceğiz. Anahtar Kelimeler: Ġmâm-ı Âzam Ebû Hanîfe, Rasyonalizm ve Fideizm ABSTRACT Imam al-A'zam Abu Hanifa is one of the most important representatives of rationalism in Islamic thought tradition. In fact, he has greatly influenced his own thoughts on this subject, especially with his thoughts on the principles of Islamic beliefs, and has also raised great echoes on both the Maturidiyya and the Salaf and EĢari thinkers. In this study, we will evaluate his understanding of faith in the context of fideism and rationalism in terms of Imam al-A'zam Abu Hanifa and his system of thought Key Words: Imam al-A'zam Abu Hanifa, Rationalizm and Fideism GiriĢ Akıllı, bilen, düĢünen, sorgulayan bir varlık olarak insan, var oluĢu ile baĢlayan süreçte kendi varlığını ve algı alanına giren her Ģeyi sorgulamaya baĢlamıĢ, tecrübe ettiği Ģeylerin kökenini açıklamaya çalıĢmıĢtır. Varlığın kökenini araĢtırmada ister akıl yolu ile kendisini ve tecrübe ettiği evreni anlamlandırma çabasının sonucu olsun, isterse Tanrı " nın kendini tanıtmasının yolu olan vahiy aracılığı ile bildirmesi neticesinde olsun, kutsal bir varlığa iman, insanın varoluĢu ile aynı süreçte baĢlamıĢtır. Bu süreçte insan, sadece kutsal bir varlığa inanmakla kalmamıĢ aynı zamanda sahip olduğu bilme, açıklama, aydınlığa kavuĢturma gibi yetileriyle inancını, tutum ve tercihlerini, iddialarını temellendirmeye, rasyonel bir dayanağa oturtmaya çalıĢmıĢtır. Bu yönüyle Tanrı inancı baĢta olmak üzere dini önermelerin doğrulanması veya yanlıĢlanmasındaki aklın rolünün ne olacağı dini epistemolojide hep tartıĢıla gelmiĢtir. Böyle bir süreç düĢünce tarihi açısından akıl-iman iliĢkisinin felsefi ve teolojik boyutunu oluĢturmuĢtur. Bu felsefi ve teolojik boyut, inancı temellendirmede düĢünür ve teologlar tarafından farklı biçimlerde değerlendirilmiĢtir. Konu zamanla imanda aklın rolünün ne olduğu veya ne olacağı temelinde tartıĢılmaya baĢlamıĢtır. Akıl-iman iliĢkisinde ya da çeĢitli dini önermelerin doğrulama veya yanlıĢlanmasında epistemik açıdan en genel anlamıyla rasyonellik ve fideizm olmak üzere iki yaklaĢım ortaya çıkmıĢtır. Birincisi, bilim adamlarının gayet baĢarılı bir Ģekilde ortaya koydukları modern bilgi birikimine baĢvurmak suretiyle dini hükümlerin, özellikle de Tanrı " nın varlığına dair iddiaların yani imanın akli bir temele dayandığını savunan rasyonalist yaklaĢımdır. Buna göre diğer konularda olduğu gibi iman konusunda da doğruya ulaĢabilmek için insan, sahip olduğu yetilerini kullanmalıdır ve kullanabileceği en önemli yeti de akıldır. Nasıl ki sorumlu olmamız, akıllı olmamızdan kaynaklanıyorsa sorumluluğumuzu gerektiren konularda da karar vermede akıl büyük rol oynamalıdır. Diğer taraftan ikinci yaklaĢım ise, tamamen " imancı "