Humeyni

Sadece coğrafya olarak değil, siyasi olarak da genişliği olan, pek çok bilinemezlerin, karmaşık ilişkilerin, sorunların ve çatışmaların, ihanetlerin ve dostlukların, birleşme adına yapılan ayrışmaların, homojen zannedilen heterojenliğin, tam olarak kavranamadığı için bazılarınca kaynayan kazan, bazılarınca bataklık olarak tanımlanan, bazılarına göre istikrarsızlığın ve geri kalmışlığın bazılarına göre petrolün ve zenginliğin merkezi olan Orta Doğu, üzerine çok şey söylenen ama çok az bilinen bir coğrafyadır. İnsanlık tarihi burada başlayıp burada devam etmiştir. Tarihsel olaylara yön veren gelişmeler burada yaşanmış, geleneksel ve modern imparatorluklar için üzerinde mücadele edilmeye değer bulunmuş, her şeye rağmen vaz geçilememiştir. Böylesine tarihsel, kültürel ve toplumsal birikimi zengin ve böylesine ekonomik, stratejik ve siyasal açıdan önemli bir bölge hakkın-da söz söylemek kolay gibi gözükse de üzerine yazı yazmak gerçekten oldukça zor. Aslında zor olduğu detaylara inildikçe anlaşılıyor.

burada yalan, arsızlık ve riyakarlığın devi oturmuş tüm yol ağızlarında uyanmanın aydınlık sabahından bir ışık görmüyorum gökyüzünün karanlığında 2 ÖZET İran'da kadınlar monarşi yönetiminden İslam Cumhuriyeti'ne geçiş sürecinde önemli roller üstlenmişlerdir. Kadınlara tanınan haklar ve tanınmayan haklar, siyasi olaylarla ilgili olduğu kadar Şii ruhban sınıfının tepkisiyle de ilgilidir. Kadın hareketlerinin en etkili olduğu ve mücadelelerinin bitmediği süreçler bu çalışmada açıklanmıştır. Şiiliğin çıkış noktası ve İslamda kadının yerini genel çerçevesi ile anlatan giriş kısmı dışında, devrim öncesi, özellikle Kaçar Hanedanlığı ve Pehlevi Hanedanlığı dönemleri kadına verilen haklar ve Devrim sırasında kadın hareketleri incelenmiştir. Bunlara ek olarak devrimci ideolog diyeceğimiz, Ali Şeriati, Ayetuallah Humeyni ve Murtaza Mutahhari gibi isimlerin kadın hakkında ki düşünceleri anlatılmıştır. İran tarihinin önemli alanını oluşturan kadınlar, çalışmanın ana konusu halini almıştır.

ÖNSÖZ
11 Eylül 2001’den itibaren ABD’nin küresel ve bölgesel politika-sında meydana gelen farklılaşmalar ve buna bağlı olarak önce Afga-nistan’ın, arkasından Irak’ın işgali ile gerek bölgesel politikada ge-rekse global politikada meydana gelen köklü değişiklikler çalışmanın hazırlanmasında belirleyici motivasyon unsurları olmuştur.
Özellikle Soğuk Savaş sonrası Orta Doğu ve global politikada ya-şanan hızlı değişim, uluslararası ilişkiler ve dünya politikasını biraz daha anlaşılmaz ve grift hale getirmiştir. Çalışma okuyucuya geçmişi ve günümüzü anlamak ve geleceği yorumlamak konusunda derinlik kazandırmayı amaçlamaktadır. Çalışmada Orta Doğu’nun gerçeği ve Amerikan dış politikasının temel parametreleri ortaya konmuştur Bu bağlamda özellikle Irak işgali, İran’a yönelik Amerikan politikası ve olası gelişmeler tartışılmaktadır.
Çalışmada hem ABD’nin hem de geçmişten günümüze tüm glo-bal güçlerin bölgeye ilişkin politikalarında oldukça belirleyici bir rol oynayan petrol faktörü gerek Irak sürecini gerekse İran’a yönelik olası müdahaleyi açıklamada da temel alınması gereken bir unsur olarak dikkate alınmıştır. Bu çerçevede ABD’nin açıklanmayan enerji politikası, petrolün çok uluslu şirketler tarafından ele geçirilmesi, Amerikan şirketlerinin bölgedeki ayrıcalık kapma yarışında oynadık-ları rol, OPEC ve sonrasında petrolün dünya politikasında ve Ame-rikan askeri stratejisindeki yeri ve önemi tartışılmaktadır.  Çalışma-da özellikle Irak ve İran’ın siyasal ve toplumsal yapıları, istikrarsız-lık unsurları, bölgesel güvenlik sorunları, geçmişten günümüze glo-bal güçlerle ilişkileri, ABD’nin bölgeye yönelik politikaları, bu politi-kalarda belirleyici olan dinamikler, İran Devrimi ve devrim sonrası İran’ın bölge ülkeleriyle ilişkileri, bu arada İran-Irak Savaşı, Irak’ın Kuveyt’i işgali ve sonrası, Irak’ın kitle imha silâhları ve ambargo, bölgedeki Amerikan askerî varlığı ve Amerikan politik ve ekonomik çıkarları ve Irak’ın işgali ve yeniden yapılandırma süreci, Kürt soru-nu ve temel dinamikleri ve bölge ülkelerinin soruna yaklaşımları çalışmanın kapsamı çerçevesinde irdelenmekte ve tartışılmaktadır.
Çalışmanın hazırlanması sırasında her zaman olduğu gibi bu defa da pek çok meslektaşımın ve arkadaşımın yardımlarını gördüm. Hep-sinin burada adını saymak belki mümkün olmayabilir. Ancak özellik-le asistan arkadaşlarım Dr. Veysel Ayhan ve Ferhat Pirinççi’nin katkı ve yardımlarını zikretmem gerekir. Tüm çalışmalarımda oldu-ğu gibi bu çalışmamda da beni sürekli teşvik eden ve gerekli çalışma ortamını hazırlayan eşime ve çocuklarıma da elbette şükran borçlu-yum. Ayrıca yaklaşık on beş yıldır tüm çalışmalarımı büyük bir titiz-likle baskıya hazırlayan ve yayınlayan değerli dostum Alfa Basım Yayım Dağıtım’ın sahibi M. Faruk Bayrak’a ve kardeşleri sevgili Vedat ve Ali Bayrak’a teşekkür etmek istiyorum . Doğal olarak ça-lışmanın bütün eksiklikleri ve kusurları bana aittir.
Prof. Dr. Tayyar ARI
Ocak 2007

Humeyni gibi oldukça tartışmalı ve aşk-nefret ilişkisi içerisinde ele alınan tarihsel bir figüre ilişkin olarak, Farsça yayınlanan biyografilerin genellikle olumlu yönlerine odaklanan, İngilizce biyografilerin ise çoğunlukla eleştirel ve tak yanlı perspektife sahip çeşitliliği bir tarafa; Türkçe biyografilerde önemli bir kalite, yeterlilik ve perspektif sorunu göze çarpmaktadır. Moin’in biyografisi, çeşitli eksiklikleri bulunmakla birlikte, genel anlamda ciddi ve nitelikli bir ‘anlama ve anlamlandırma’ çabası olarak dikkat çekmektedir. Bazı kitaplar için söylenen, ‘çevrilip yayımlanmasaydı, ciddi bir boşluk doğururdu’ tarifine uyan, iyi bir biyografi olarak benzerleri arasında sivrilmektedir.

1979’daki İran Devrimi, dünyanın en eski monarşilerinden birini yıktı ve
onun harabeleri üzerine Velâyet-i Fakîh doktrinine(Fakîh’in Vesâyeti)
dayanan bir teokratik cumhuriyet kurdu. Ayetullah Ruhullah Musevi
Humeynî’nin yönetiminde (1979-89) Velâyet-i Fakîh kurumu, yeni
düzenin ayrılmaz bir parçası, siyasi ve dini otoritenin temel kaynağı idi.
Son söz Humeynî’nindi. Humeynî’nin 1989’da ölümü üzerine, Ehl-i Hibre, Ayetullah Ali Hamaney’i Fakîh olarak seçti. Gözden geçirilen 1989 Anayasası’nda Fakîh’in yetkisi çok arttırılmışsa da, Velâyet-i Fakîh kurumu artık, İslâm Cumhuriyeti’nde dini otoritenin başlıca kaynağı olmadığı gibi onun en güçlü organı da değildir. Acaba bu değişimin sebepleri ve sonuçları nelerdir?
Bu makalenin ana tezi, Velâyet-i Fakîh’teki değişimin birbiriyle ilgili iki
olguyu yansıtmasıdır: İslâm Devrimi’nin sağlamlaştırma safhasından
yeniden inşa safhasına geçiş ve devletin İran siyaset sahnesinde baş aktör olarak yeniden ortaya çıkarılması.
The Iranian Revolution of 1979 demolished one of theworld’s oldest
monarchies and built upon its ruins a theocratic republic founded on the
Velayat-e Faqih doctrine (the Guardianship of the Jurisconsult). Under the rule of Ayatollah Ruhollah Mussavi Khomeini (1979-89), the institution of Velayat-e Faqih was the heart and soul of the new order and the ultimate source of political and religious authority. His was the last word. Upon Khomeini’s death in June 1989, the Assembly of Experts elected Ayatollah Ali Khamenei as the Faqih. Even though the Faqih’s already sweeping powers were increased in the revised Constitution of 1989, the institution of the Velayat-e Faqih is no longer the leading source of religious authority in the Islamic Republic and arguably, not even its most powerful organ. What are the causes and consequences of this transformation?
The central thesis of this paper is that the transformation in the Velayat-e
Faqih reflects two interrelated phenomena: the transition from the
consolidation phase to the reconstruction of phase of the Islamic
Revolution, and emergence of the state as the central player on the Iranian political scene.