Bilimin Doğası

Bilim denilince; çoğunlukla ‘yaşlı, gözlüklü, kel, laboratuvarda çalışan, asosyal ve paspal giyimli ilginç bilim insanları’ aklımıza gelir. Ancak, bunlara ek olarak ‘akıllı telefon ve saatler, smart TV’ler, hipersonik trenler’ gibi son derece heyecan verici bilimsel teknolojik araçlarda unutulmamalıdır. Eğer bilime, bilimsel ürünlerin doğrultusunda bakabilirsek, onun heyecan dolu yolculuğunda da yer alabiliriz. Bu kitabı, heyecanlı bilim ve tarihi ile ilgili önemli anekdotlara dikkat çekmek için yazılmıştır. Bu sebeple, bilimin doğası ve bilim tarihi en dramatik ve ilgi çekici özelliklerine dikkat çekilmiştir.
Kitabın hikayesi, 2004 yılında doktora öğretimim sırasında yayımlanan makale ile başlamıştır. Yaklaşık 14 yıldır üzerinde araştırma yaptığım ve dersler verdiğim bilim ve tarihi ile ilgili kitap kaleme alma planını bu kitap ile gerçekleştirdiğim için çok mutluyum. İçerik olarak, üniversite seviyesinde bilimin doğası ve bilim dersleri için planlamıştı ancak herkes için bilim felsefesi ile her seviye ve yaştaki insanlar için faydalı olacağına inanıyorum. Çünkü, Sanayi 4.0 devriminin yaşandığı günümüzde bilime ilgi duymayan toplumlar, her alanda gerilemeye mahkumdur. Kitabın dili, zorunlu eğitim seviyesinde, oldukça sade ve zevkle okunabilecek şekilde tasarlanmıştır. “Bilimin Ne Olduğu? Nasıl Tanımlandığı? Ve Tarih Boyunca Bilimsel Süreçlerden Nasıl Geçtiği?’ gibi soruları irdeleye bu kitap, umarım bilim rotasında yaşamak isteyenler için önemli bir kaynak olacaktır.
Kitabın yazılmasının bir diğer amacı ise, bazı insanların bilim ve tarihi ile ilgili dedikodu ve abartmalardan dolayı yanlış bildiği doğrulara dikkat çekmektir. Böylece, bilim ile ilgili yanlış düşüncelerin önüne geçilmesi ve ona güvenin artmasıdır. Sonuçta, bilimin egemen olduğu devirdeyiz ve parlak bir gelecek için, onunla ile iyi geçinmek ve saygı duymak zorundayız.
Bilimin pek çok tanımı bulunmaktadır. Bunlar arasında en yaygını, “fiziksel ve doğal dünyanın (Evren) yapısı ve isleyişinin deney ve gözlemler yoluyla sistematik olarak zihinsel ve uygulamalı olarak incelenmesidir”. Daha basit olarak bilim, insanoğlu tarafından oluşturulmuş ve amacı etrafımızda olup biteni anlamak için geliştirilmiş sistematik bilgiler topluluğudur. Bilim ile özellikle ilgilenen ve onu meslek olarak benimsemiş insanlara bilim insanı denir, fakat herkes farklı seviyelerde bilim insanı olabilir yeter ki ‘Eleştirel Düşünme Sanatı’ eserimde belirttiğim şekilde sorgulayabilsin. Bilim, Homo Sapiens ile 100bin yıl önce Afrika'da başlamıştır. Hayatta kalmak için dünyayı tanımış ve ondan faydalanmışlardır. Atalarımızın, ‘bilim insanı’ olduğunu söyleyebiliriz. Bu hareket, hayatta kalma iç güdüsü ile gerçekleşmiştir. Antik Yunanlılar, bilimi felsefe ile yeniden yaratarak sistematize etmişlerdir. Hipokrat Anatomi, Pisagor Matematik ve Demokritos ise Kimya alanlarında devrimsel fikirleri oluşturmuşlardır.
Bilimin tarihsel gelişimi hakkında pek çok kitap yazılmasına rağmen bugüne kadar yazılan kitaplar daha çok akademik seviyede yazılmıştır. Bilim tarihi, sadece kronoloji değil, bilim insanlarının ve içinde yaşadıkları toplumların sosyal, kültürel ve ekonomik özelliklerine odaklanır. Örneğin, Ortaçağ’da karanlığında, insanların bilim ve sanata yönelerek insanlığın en önemli başarılarından birisi olan Rönesans doğmuştur. En önemli sebepleri arasında ise ‘coğrafi kesifler, bilimsel açlık, felsefesine dönüşü, kilise baskısı, hümanizm ve matbaa’ sıralanabilir. Özellikle, İncil’in diğer dillere çevrilerek sıradan insanlar tarafından anlaşılabilir olması ve insanların kilisenin söylediklerinin gerçek din olmadığını öğrenmeleri yenilik hareketini ateşlemiştir.
Rönesans’ın Batı’da ortaya çıkması sürpriz değildir çünkü diğer toplumlara göre fakir ama gururlu, zeki ve heyecanlı toplumlardı. Antik Yunanlılar gibi bilime aç, ayağa kalkma çabası gösteren ve dünyayı anlayarak hiçbir şeyin kölesi olamayacaklarına inanmışlardı. Magellan gibi gezginleri keşifleri ile Avrupa’da orta sınıf Burjuva ile bilgiye ne kadar aç oldukları ortaya çıkmıştır. Kitabın ilk bölümünde, bilim ile ilgili temel bilgiler, bilim insanı, yanlışlamacılık, bilimsel düşünme, bilimsel sosyoloji, bilim ve din gibi ‘Bilimin Doğası’ konuları yer almaktadır. İkinci bölümünde ise tarih öncesi, Mezopotamya, Yunan, Rönesans ve modern zamanlarda bilim konuların yer aldığı ‘Bilim Tarihi’ kısmına yer verilmiştir.

Bilim, hem sistematik bir bilgi kümesi, hem de belirli bir konuyu bilme isteğinden yola çıkarak belirli bir amaca yönelen bir bilgi edinme ve yöntemli araştırma sürecidir. Bilimsel bilgi, genel-geçerlilik ve zorunluluk iddiâsına sâhiptir ve belirli bir problem alanıyla ilgili soru ve açıklamaların nesnel bağlamını içerir. 1 Târih boyunca bilimlerin sınıflandırılması, çeşitli incelemelere konu olmuş ve bu sınıflandırmalar, bilimlerin yöneldikleri amaç (kuramsal ve pratik bilimler), inceledikleri konular (reel ve ideal bilimler), bilgi kaynakları (deney ve us bilimleri), kullandıkları yöntemler (doğa ve tin bilimleri) üzerinden yapılmıştır. 2 Cemâl Yıldırım'a göre bilime, "kendine özgü entelektüel bir girişim, olgusal dünyâyı tanımaya ve açıklamaya yönelik bir arayış" olarak bakmak mümkündür. Bilim, aynı zamanda da kendine özgü norm ve davranış biçimlerine bağlı, işbirliğine dayanan sosyal bir kurumdur. Olgusal bilimlerde, dünyâda olup bitenleri betimleme, açıklama ve öndeyide bulunma esastır ve bu bilimlerde ortaya konan önermeler, olgusal içeriklidir; doğrulukları ve geçerlilikleri de olgusal verilerle sınanır. Yâni, olgusal verilerle doğruluk ve geçerlilikleri tespit edilemeyen hiçbir önerme, bu bilimlere konu olamaz. 3

Bilim ve teknolojide aktif olarak sürece dâhil olan bilinçli kararlar verebilen bireyler yetiştirilmesi, günlük
yaşamda karşılaşılan problemlere bilimsel bakış açısıyla çözüm yolları bulunmasını sağlayacaktır. Özellikle
fen eğitiminde bilimin doğasını anlamak ve bireysel olarak uygulayabilmek bir gerekliliktir. Öğretmenlerin,
bilimsel bilginin doğasına uygun şekilde öğrencilere rehberlik ederek onların bilimsel gelişimlerini
desteklemeleri gerekmektedir. Bu açıdan eğitim fakültelerinde özellikle fen eğitiminde bilimsel süreç
becerilerinin gelişimini destekleyecek etkinliklere sıklıkla yer verilmesi gerekmektedir. İyi yetişmiş fen
bilimleri öğretmenlerinin rehberliğinde, öğrencilerin fen okuryazarlık düzeyleri çok daha ileri düzeylere
gelecektir. Fen okuryazarlığı gelişen öğrencilerin, fen konularını günlük hayatları içerisinde kullanabilmeleri
ve çözüm üretebilmeleri çok daha kolay olacaktır. Araştırmanın amacı, 6. sınıf fen bilimleri dersi “madde ve
ısı” ünitesinde bilimin doğasına yönelik etkinlikler kullanmanın öğrencilerin görüşlerine yansımalarını
araştırmaktır. Araştırmanın çalışma grubunu, Samsun ilinde bulunan bir ortaokulda öğrenim görmekte olan
6. sınıf öğrencileri (n=26) oluşturmaktadır. Bu çalışma, nitel yöntemlerin kullanıldığı durum çalışması
şeklinde tasarlamıştır. Verilerin toplanmasında; yarı yapılandırılmış görüşmeler ve öğrenci öz
değerlendirmeleri kullanılmıştır. Nitel verilerinin analizi “içerik analizi” yaklaşımı ile gerçekleştirilmiştir.
Çalışmanın verilerinin analizinden, bilimin doğasına yönelik yapılan etkinliklerin bilimin doğasına yönelik
farkındalık oluşturduğu ve bilimsel süreç becerilerine pozitif yönde katkı sağladığı tespit edilmiştir. Fen
bilimleri derslerinin öğretiminde bilimin doğasına yönelik etkinliklere daha fazla yer verilmesi araştırmacı
ve öğretmenlere önerilmektedir.
Anahtar Kelimeler: Bilimin doğası, fen eğitimi, madde ve ısı.

Araştırmada, fen bilgisi öğretmeni eğitiminde sosyobilimsel konu temelli öğretim yaklaşımının öğretmen adaylarının, fen okuryazarlık seviyelerinin (Bilimsel içerik bilgisi, fen-teknoloji-toplum etkileşimleri ve bilimin doğası) gelişimine etkisi ile sosyobilimsel konulara yönelik kavramsal algıları incelenmiştir. Karma araştırma yöntemlerinden, yakınsayan paralel desen (NİT+NİC) türünün kullanıldığı araştırmada, hem nitel hem de nicel aşamalar eş zamanlı olarak uygulanmıştır. Çalışma grubunu, İlköğretim Fen Bilgisi Öğretmenliği Bölümü 3. Sınıfta öğrenim görmekte olan 40 deney, 42 kontrol olmak üzere toplam 82 öğretmen adayı oluşturmaktadır. Temel Fen ve Teknoloji okuryazarlığı ölçeği, nicel veri toplama aracı olarak; öğretmen adayı günlükleri, odak grup görüşmesi ve gözlem, nitel veri toplama araçları olarak kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, nicel açıdan sosyobilimsel konu temelli öğretim uygulamalarının deney grubu öğretmen adaylarının fen okuryazarlığı seviyelerini geliştirdiği sonucuna ulaşılmıştır. Fen okuryazarlık seviyelerindeki gelişim ise bilimin doğası algıları boyutundaki gelişimden kaynaklanmaktadır. Bu sonuca paralel olarak araştırmanın nitel aşama sonuçlarında, bilimin doğasıyla ilişkili olarak, "sosyobilimsel konu" kavramsal algıları temasında öğretmen adayları "değişebilirlik" alt temasını ve kodlarını kullanarak açıklamalarda bulunmuşlardır. Araştırmanın hem nitel hem nicel bulgularına göre, sosyobilimsel konu temelli öğretim yaklaşımının, öğretmen adaylarının bilimin doğası algılarının gelişiminde etkili rol oynadığı söylenebilir. Ayrıca sosyobilimsel konu temelli yaklaşım uygulamalarına dayandırılarak öğretimin gerçekleştiği deney grubu öğretmen adaylarının sosyobilimsel konulara yönelik kavramsal algıları daha iyi düzeydedir. Bilimin toplumsal yönünü vurgulayan bu yaklaşımın daha profesyonel öğretmenler yetiştirilmesine katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Özet: Sosyal bilgiler, yüzyılı aşkın süredir dünya eğitim sistemini etkileyen, bir felsefî temele sahip ve belli öğretim gelenekleri olan bir derstir. Bu araştırmanın amacı sosyal bilgiler öğretmenlerinin sosyal bilgilerin doğasıyla ilgili görüşlerini ortaya koymaktır. Bu bağlamda araştırmada resmi ilköğretim kurumlarında görev yapan toplam 337 sosyal bilgiler öğretmeninin görüşlerine başvurulmuştur. Araştırmada betimsel yöntem kullanılmıştır ve veri toplama aracı olarak Barr, Barth ve Shermis (1978) tarafından geliştirilen " Sosyal Bilgiler Tercih Ölçeği " nden yararlanılmıştır. Araştırmada elde edilen veriler SPSS 16.00 programında betimsel analiz, bağımsız gruplar için t testi ve tek yönlü varyans analizi yardımıyla çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda sosyal bilgiler öğretmenlerinin en çok sosyal bilim olarak sosyal bilgiler anlayışını benimsediği, öğretmenlerin sosyal bilgiler yaklaşımı tercihlerinde ise cinsiyet ve mesleki deneyimin belirgin bir faktör olduğu, buna karşın mesleki deneyimin etkileyici bir unsur olmadığı ortaya çıkmıştır. Anahtar Kelimeler: sosyal bilgiler, sosyal bilgilerin doğası, sosyal bilgiler öğretmeni, öğretim yaklaşımı. Extended Abstract As a course, social studies is taught in many countries and it effects the world's educational system for decades. Considering Turkey, social studies has been taught officially under the name of social studies since 1968. It is taught three hours per week in the 4 th , 5 th , 6 th and 7 th grades of the primary school. Social studies has a philosophic foundation and some teaching traditions. In this context some scholars Janzen (1995) did studies on philosophic foundation of social studies and they suggested some classifications. Review of literature indicated that Barr, Barth & Shermis's (1978) classification is the popular one that includes three social studies traditions: citizenship transmission, social science and reflective inquiry. This classification has an importance role on the understanding and development of Turkish social studies education. Curricula developed in 1998 and 2005 stressed the place and the importance of citizenship transmission, social science and reflective inquiry traditions in social studies education (MEB, 1998; MEB, 2005a; MEB, 2005b). In particular, 2005 curriculum tried to use effectively social science and reflective inquiry traditions besides citizenship transmission within the context of constructivism (Ata, 2006). This situation creates

Bilim, sözde-bilim ayrımı bağlamında planlanmış bir sürecin
ortaokul öğrencilerinin bilim algılarının gelişimine etkisinin
sorgulandığı bu araştırma iridoloji vakası üzerine kurgulanmıştır.
Araştırma sürecinde önce iridoloji öğrencilere sunulmuş, örnek
uygulamalar yaptırılmış ve sınıf içinde genel anlamda tartışmaya
açılmıştır. Devamında vaka sınıfta oluşturulan küçük gruplarda
daha kapsamlı biçimde ele alınmış ve grup tartışmaları
hazırlanan raporlarla sonlandırılmıştır. Çalışma grubunu 21
ortaokul öğrencisinin oluşturduğu araştırmanın veri kaynaklarını
“Bilim Sözde-Bilim Ayrımı Formu” (BSAF) ve grup tartışma
raporları oluşturmuş, elde edilen veriler nitel olarak analiz
edilmiştir. Ulaşılan bulgular sözde-bilim bağlamında bilime dair
inanışların açık edilebileceğini ve belirli kategorilerde
geliştirilebileceğini göstermiştir. Öğrenciler, ampirik sorgulamayı
bilimsellik ölçütü olarak kabul etmeye devam etmiş, dış kaynaklı
otorite görüşüne vurguyu azaltmış, tutarlılık ve bilim camiası
tarafından kabul görme esasına dayalı yaygınlığı ise yeni ölçütler
olarak gündeme getirmişlerdir

Öz: Son yıllarda öğretim programlarının temel vurgu noktası bilim okuryazarı bireyler yetiştirmektir. Bilimin doğasını anlama ve alt boyutları hakkında yetersiz ve bazı yanlış görüşlere sahip olabilen öğretmen adaylarının anlayışlarının geliştirilmesi öne çıkmaktadır. Bilimin doğasının doğrudan, tarihsel, dolaylı, argümantasyon ve çoklu birleştirilmiş öğretimine yönelik birçok çalışma gerçekleştirilmiştir. Çeşitli öğretim felsefe ve yöntemlerinin bilimin doğası anlayışlarının gelişimine olan etkisi halen araştırılmaktadır. Bu çerçevede bu araştırmanın amacı, fen bilgisi öğretmen adaylarının bilimin doğasına ilişkin kavrama düzeylerine dolaylı fen öğretiminde argümantasyon eğitiminin etkisini incelemektir. Çalışmada, araştırmacılar tarafından verilen hizmet öncesi argümantasyon eğitiminin sonuçları tartışılmıştır. Eylem araştırması olarak tasarlanan araştırmada, argümantasyon eğitiminin son sınıf fen bilgisi öğretmen adaylarının (n=16) bilimin doğasını kavramalarına etkisini belirlemek amacıyla açık uçlu sorulardan oluşan "Bilimin Doğasına Yönelik Görüşler Anketi-Form C (VNOS-C)" uygulanmış ve aday öğretmenlerle yüz yüze görüşmeler yapılmıştır. Çalışmadan elde edilen nitel veriler; naif, eklektik ve bilinçli-bilgili kategorilerine ayrılarak nitel-yorumlayıcı yaklaşım ve içerik analizi ile değerlendirilmiştir. Argümantasyon eğitiminin, öğretmen adaylarının bilimin doğası anlayışlarına olumlu yönde etki ettiği belirlenmiştir. Öte yandan, katılımcıların bilimsel teoriler-kanunlar, gözlem-çıkarım, deney-evrensel yöntem ilişkileri hakkındaki yanlış kavramalarını değiştirmenin zor olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Abstract: The aim of education programs in the recent years is to develop the understandings of prospective science teachers (PSTs) who may have some inadequate and naive views on comprehension and dimensions of nature of science (NOS). There have been a number of attempt to teach NOS as explicit and implicit. However, limited number of studies have been carried out in order to find out the effect of teaching based on implicit argumentation over PSTs’ understanding of NOS. This research gap motivated the present study. Action research was benefitted in the research. VNOS-C consisting of open-ended questions was used as data collection tool. Additionally interviews were carried out with PSTs (n=16). Content analysis with qualitative and interpretive approach was carried out for the qualitative data. Findings of the study indicated that teaching via implicit argumentation has a positive effect on PSTs’ understandings about NOS even though teaching the NOS elements was not the main purpose of the intervention.

Bilimsel okuryazar bireyler yetiştirmek, fen eğitiminin
amaçlarından biridir. Bilimin ne olduğunu ve nasıl geliştiğini
anlamak, bilimsel bilgiyi gündelik yaşamda karar verme süreçleri için
kullanmak, sözde bilimsel etkinlikleri bilimsel etkinliklerden ayırt
etmek; bilimsel okuryazar bireylerin özellikleri arasındadır. Geleceğin
bilimsel okuryazar bireylerini yetiştirecek öğretmen adaylarının
bilime ve bilim dışı etkinliklere ilişkin görüşlerini bilmek ve konuyla
ilgili var olan yanılgılarını gidermeye çalışmak, öğretmen yetiştiren
kurumların hedefleri arasında yer almalıdır. Bu çalışmada, kimya öğretmen adaylarının bilim ve sözde bilime ilişkin anlayışlarını
belirlemek ve bu anlayışlarını doğrudan-yansıtıcı etkinliklerle
geliştirmek amaçlanmıştır. Bu amaç doğrultusunda; araştırma, nitel
araştırma geleneğine uygun şekilde tasarlanmış ve eylem araştırması,
araştırma deseni olarak seçilmiştir. Çalışma, İstanbul’daki bir devlet
üniversitesinin üçüncü sınıf kimya öğretmen adayları (n=20) ile
yürütülmüştür. Araştırma verileri; Bilimin Doğasına Yönelik Görüşler
Ölçeği-Form C’nin bazı soruları, doğrudan-yansıtıcı yaklaşıma dayalı
etkinliklere ilişkin video kayıtları ve çalışma kâğıtları aracılığı ile
toplanmıştır. Verilerin analizinde içerik analizinden faydalanılarak,
katılımcıların anlayışlarına ilişkin geniş bir portre sunulmaya
çalışılmıştır. Analiz sonuçları, öğretmen adaylarının yaklaşık yarısının
(n=11) bilimin objektif bir süreç olduğunu düşündüklerini
göstermiştir. Ayrıca sınıf tartışmalarında katılımcıların tamamı,
bilimsel bilginin saf gözlemle başladığını ve iyi teoriler olmadan
bilimin işleyemeyeceğini ifade etmiştir. Çalışmadaki etkinliklerin
yardımıyla, bilim insanlarının çalışma yollarını ve bilimsel sürecin
nasıl işlediğini, bizzat deneyimleyerek keşfetme imkânı bulmuşlardır.
Uygulama öncesi, katılımcıların sözde bilimsel etkinlikleri bilimsel
faaliyetler arasında gördükleri ortaya konmuştur. Uygulama sonrası
ise bilimi ve sözde bilimi mantıklı gerekçeler sunarak ayırt etmiş ve
bilimin doğasına ilişkin yeterli görüşler sunmuştur.

Teaching the nature of science has been one of the main goals of science education in recent years. In order to teach the nature of science in a way that would be appealing to children, a summer science camp was organized in this study. The science camp was held in an area, which was located near a beautiful lake by a mountain. 34 students who were in grades 6 to 8 participated in the camp. The first three days of the camp program were aimed at developing background for inquiry and collaboration skills. Later, the students conducted guided-inquiry on a research question that they asked about nature in small groups for two-days. Each group prepared a poster and presented it to their families on the last day of the camp. A few explicit Nature of Science (NOS) activities were carried out throughout the camp program. Views of Nature of Science questionnaire version D (VNOS D) (Lederman & Khishfe, 2002) was applied as pre-and post-test in order to determine the effectiveness of the camp in introducing NOS. The results showed that the camp program helped the students develop informed views of empirical and tentative nature of NOS. On the other hand, the camp program was less effective in developing informed views of imaginative and creative nature of science and least effective in introducing theory ladeness of scientific knowledge, scientific models and difference between observation and inference.

The current study investigating the effect of a process planned in
the context of science and pseudoscience demarcation on the
development of science perception of secondary school students
was designed upon an iridology case. In the process of the
research, iridology was first presented to the students, sample
applications were made and discussed in the class in general
sense. Following that, the case was taken in detail with the small
groups formed in the class and ended with the reports of group
discussions. The data sources of the research of which
participants were 21 secondary school students was comprised of
“The Form for Science, Pseudoscience Demarcation” (FSPD) and
group discussion reports and the data obtained was analysed
qualitatively. The results of the study revealed that beliefs about
science can be elicited and substantially developed in the context
of demarcation of science from pseudoscience. It was found that
participants had continued to accept empirical inquiry as a
criterion of being scientific whereas reduced their emphasis on
authority’s point of views. After intervention some of them had
also mentioned consistency and acceptance by community of
science as new criteria for being scientific.

Küresel ısınmanın korkunç sonuçlarına dair bilim insanları uyarılarda bulunsa da bulunsa da, Dünya üzerindeki pek çok ülkenin iklim değişimi gerçekliğine dair herhangi bir politikası dahi bulunmuyor. Ülkemiz, Çevre ve Şehircilik Bakanlığı‘nın bu anlamda 2011-2023 yılları aralığı için tanımladığı bir iklim değişikliği eylem planı bulunuyor. Ancak yine devlet kontrolünde olmak üzere ormanlık alanların imara açılması, atık politikasındaki açmazlar, sera gazı salınımına dair etkin önlemlerin alınmaması gibi durumlar da bu eylem planına ilişkin çelişkiler olarak karşımızda duruyor.

Aslında bakarsanız şaşırtıcı bir biçimde, iklim değişimi gerçekliğinin bir bilgi olarak insanların zihninde bulunuyor olması dahi geleceğimiz açısından sevindirici. Gerek iklim değişimi alanında yapılan bilimsel çalışmalar, gerekse insanların iklim değişiminin etkilerine bizzat tanık olmaları, iklim değişimi konusunda farkındalık yaratmayı amaçlayan sivil toplum örgütü çalışmaları, Fen Bilimleri derslerinde iklim değişimi bilincinin henüz ortaokul sıralarından başlayarak çocuklara veriliyor olması gibi pek çok iyi gelişme, bu bilincin gelişmesinde büyük pay sahibi. Devamı: https://bilimfili.com/turkiyede-iklim-degisimi-bilinci-ve-bilim-karsiti-komploculukla-basa-cikma-yontemleri/

Mantıksal safsatalar yazı dizimizin üçüncü bölümünde, zırva uydurma safsatalarına değinmiş ve bu safsata biçimlerini; ad hoc safsatası, korkuluk (ya da saman adam) safsatası (İng. straw man), saçmaya indirgeme safsatası ve iddiayı ispatlanmış kabul ederek sonucu doğru sanma safsatası başlıklarında ele almıştık. Yazı dizimizin dördüncü bölümünde ise veri ve korelasyon analizi safsatalarına değinecek, bunun yanı sıra da biçimsel olarak belirli bir ana başlık altında ele alamayacağımız için çok yönlü safsatalar ya da karışık safsatalar diye bir araya getirdiğimiz safsata biçimlerini ele alacağız.

Önceki yazılarımızda da belirttiğimiz üzere, safsataların her biri esasında birbirinin tanım sınırları içerisine kayan, kesin sınırları bulunmayan bir yapıda olduğunu hatırlatmamızda fayda var. Yani bir kişi ileri sürdüğü argüman içerisinde birden fazla safsatayı birbirine girift halde yapıyor olabilir. Hatta bazen biraz ondan biraz bundan şeklinde ortaya karışık bir safsata biçimi de geliştiriyor olabilir.

Eleştirel düşünme becerisinin toplumsal düzeydeki vasatlığını göz önüne aldığımızda, safsataları saptama becerisinin sosyal etkileşimin bu denli geliştiği dünyada artık zorunlu ve hatta giderek de hayati bir ihtiyaç haline geldiğini söylemeliyiz. Twitter, Facebook gibi sosyal medya platformlarının sosyal anlamda sağladığı avantajların yanı sıra bu sanal sosyal dünyadaki bilgi dezenformasyonun önü alınamaz bir hale evrilişi; bireylerin bilimsel, analitik ve eleştirel düşünme becerilerinin de körelmesine neden olmaktadır.

Öte yandan bu yazı dizisinin neredeyse sonsuz uzunlukta olabileceğini de söylememiz mümkün. Çünkü beynimizin milyarlarca nöron içeren ağı içerisinde, argüman öncüllerinin birbirine bağlanma biçimindeki sayısal olasılığın neredeyse sonsuz oluşu, safsata biçimlerinin de neredeyse sonsuz olabileceği anlamına geliyor. Keza, yazı dizimiz boyunca kaynak olarak kullandığımız Felsefe Ansiklopedisi‘nde adı konulmuş yüzlerce safsata biçimi olduğunu görebilirsiniz. Bunun da ötesinde, her geçen gün, listeye yenilerinin eklendiğini de söyleyelim. Şimdi gelin veri ve korelasyon analizi safsatalarının neler olduğuna, ardından da çok yönlü (karışık) olarak isimlendirebileceğimiz safsata biçimlerinin neler olduğuna ve nasıl kullanıldıklarına bakalım. Devamını okumak için: https://bilimfili.com/mantiksal-safsatalar-4-veri-analizi-safsatalari-ve-cok-yonlu-safsatalar/

Mantıksal safsatalar yazı dizimizin ikinci bölümünde, ilişkilendirme safsatalarına değinmiş ve bu safsata biçimlerini; ad hominem safsataları, otoriteye başvurma safsataları, duygulara başvurma safsataları ve doğaya yönelim safsataları olmak üzere dört temel başlıkta incelemiştik. Dizinin üçüncü bölümünde ise; “zırva uydurma” safsataları olarak isimlendirebileceğimiz safsata biçimlerinin yaygın olanlarını ele alacak, örneklerle bu safsata biçimlerini nasıl saptayabileceğinizi göstereceğiz.

Öte yandan her bir safsatanın bir başka safsata biçimiyle zaman zaman bağlantılı, hatta bazen iç içe geçtiğini de göreceksiniz. Çünkü mantıksal safsatalar, çoğu zaman birbirini destekleyen ve birbirinden beslenen bir yapıya sahiptir.

Zırva safsatalarını dört temel başlık altında inceleyeceğiz.

Ad hoc Safsatası

Ad hoc, Latince “amaca özel, niyete mahsus” anlamına gelen ibaredir. Ad hoc safsataları, kendi içerisinde birer argüman olmadıkları için saptaması oldukça zor olabilen safsatalardır. Hatta bu safsatalar için karşı argümana verilen hatalı cevaplardır da diyebiliriz. Devamını Okumak İçin: https://bilimfili.com/mantiksal-safsatalar-3-zirva-uydurma-safsatalari/

Bu çalışmanın amacı, fen alanları öğretmenlerinin bilim insanlarıyla etkileşerek, onların rehberliğinde proje hazırladıkları bir hafta süren bilim çalıştayının, bilimin doğası hakkındaki görüşlerine  etkisini  belirlemektir.  Öğretmenlerin  bilimin  doğası  hakkındaki  görüşlerini belirlemek amacıyla, Bilimin Doğasına Yönelik Görüşler (VNOS-C) anketi bilim çalıştayının başlangıcında öntest ve sonunda sontest olarak uygulanmıştır. Verilerin analizinde içerik analizi uygulanmıştır. Elde edilen bulgulara göre, öğretmenlerin bilim çalıştayı programı başlangıcında bilimi  tanımadıklarını  gösteren  düşüncelere  sahip  oldukları  görülmektedir.  Bilim  çalıştayı programı sonunda da öğretmenlerin bilimin doğası hakkındaki görüşlerinde çok az değişim görülmektedir. Araştırma sonunda öğretmenlerin en iyi tanıdıkları ve bilim çalıştayı programı süresince az da olsa gelişim gösterdikleri özelliklerin, bilimsel bilginin veriye dayalı olması, bilimsel bilginin değişebilirliği ve bilimsel bilginin üretilmesinde hayal gücü ve yaratıcılığın rolü olduğu söylenebilir.

Toksikolojinin 500 yıl kadar önce Paracelsus tarafından ifadelendirilen ve bugün de modern toksikolojinin dayandığı temel prensip olan “Her kimyasal, doza bağlı olarak toksiktir.” gerçeğini dile getirerek başlayalım.

Her gün binlerce kimyasala maruz kalıyoruz. Bunlardan ilaç, gıda katkısı ve kozmetik olarak kullanılanlarına bilerek/isteyerek; çevre kirleticilerine, gıda kirleticisi kimyasallara, gıdalardaki doğal kimyasallara ve iş yeri kimyasallarına ise istemeyerek maruz kalıyoruz. Kimyasalların organizmada oluşturduğu hasar olarak tanımlanan toksisite; ölümden, organ hasarı, kanser, DNA hasarı, üreme sistemine etki, bağışıklık sistemine etkiye kadar uzanan çok geniş bir spektrumu kapsar. Her kimyasal, doza bağımlı olarak bu etkilerden birini veya birkaçını birlikte gösterir. (Karakaya, 2014).

Siyanür, doğal yollarla oluşan, pek çok bitkide bulunan ve 2000 yıl boyunca nükleer silahların kullanılmadığı savaşlarda zehirleyici olarak kullanılan bir kimyasaldır. Gaz halinde solunması, katı halde yutulması veya topikal maruz kalmayla absorbe edilmesi son derece öldürücü bir etkiye sahiptir. Tarihte bilinen iki büyük olay olan 1978 yılındaki Jonestown Katliamı ve 1982 yılındaki Tylenol zehirlenmeleri, kimyasalın ölümcüllüğünü ürpertici bir biçimde ortaya koymaktadır. Devamı: https://bilimfili.com/siyanur-nedir-altin-aramalarinda-neden-kullanilir-neden-olumculdur/

“Nullius in verba.”

İngiltere’nin ve Dünya’nın en eski bilimsel topluluğu olan Royal Society‘nin mottosu. Türkçesi: “Kimsenin sözüne bağlı olmadan.”

İfade edildiği dönem itibariyle son derece devrimci bir özü içinde barındıran bu söz; gerçeğin, otorite aracılığıyla aranabileceği düşüncesine karşı bir reddediş; gerçeğin keşfinde, fiziksel dünya ile doğrudan etkileşime ve deneye bir çağrı anlamına geliyordu. BilimFili olarak bizim de sıklıkla dile getirdiğimiz, Royal Society’nin mottosu; neresinden bakarsanız bakın, son derece asil bir duyguyu ifade ediyor. Devamı: https://bilimfili.com/bin-yillik-kilise-otoritesine-karsi-bir-baskaldiris-nullius-in-verba/

Hemen şimdi hayali bir bilim insanı yaratın zihninizde. Hayal edin… Saçları… Kıyafetleri… Cinsiyeti… Bir görüntü yakaladınız mı? Şimdi gelin zihninizde canlandırdığınız kişinin özelliklerine bir bakalım: Beyaz saçlı? Erkek? Üzerinde bir lab önlüğü var? Saçları dağınık? Tamam hepsini tutturamamış olabiliriz belki ama tahminlerimizden en az birisi muhtemelen sizin hayali bilim insanınızın da özellikleriyle uyum gösteriyor. Aslında bu durum pek de şaşırtıcı değildir, ancak bu dış görünüş ve cinsiyet algısı belki başka bir yazımızın konusu olabilir. Burada asıl merak ettiğimiz, zihninizdeki bu bilim insanının ne yaptığıdır? Zihninizdeki bilim insanının son derece karışık bir masanın önünde olabildiğince sıkı çalışan birisi olduğu tahmininde bulunmak nispeten güvenli bir tahmindir. Çünkü pek çok insanın zihnindeki bilim insanı prototipi; genellikle yalnız, laboratuvarından çıkmayan, izole bir ortamda çalışmalar yürüten bir kişi gibi özelliklere sahiptir. Son derece tehlikeli olabilen bu eksik kavrayışa ileride değineceğiz. Fakat ilk olarak bilim insanı kavramının neden tek başına çalışmalar yürüten, yalnız, izole bir arketipi canlandırdığını tartışalım. Devamını okumak için: https://bilimfili.com/bilim-insaninin-yalniz-deha-oldugu-yanilgisi-ve-bu-alginin-muhtemel-zararlari/

Pek çok bilimsel olay ve olgu için –ne yazık ki– büyük bir çoğunluk bu olguyu bilimin ortaya koymadığını iddia eder. Örneğin; iklim değişiminin gerçekliğini ortaya koyan ya da evrimin bir gerçeklik olduğunu ortaya koyan fazlasıyla bilimsel delil ve çalışma olmasına rağmen, bazı insanlar bu gerçekliklerin bilimsel olarak ortaya koyulmadığı görüşünü ileri sürer. Elbette ki bu durum için kimseyi kırmamak, üzmemek ya da kapsayıcı olmak adına romantik cümleler ve yaklaşımlar sergilemeyeceğiz. Zaten bilimin de böyle bir derdi ya da tasası yoktur. Bilimsel bir gerçeklik, söz konusuysa; bunu sizin kabul edip etmemeniz pekâla bir anlam ifade etmeyecektir. Yani doğada var olan bir işleyişi siz kabul etmiyorsunuz diye o işleyiş; “ben kabul görmedim o halde kendimi değiştireyim” demiyor. Dolayısıyla sizin yaklaşımınız; ne mevcut işleyişin, ne bu işleyişi açıklayan bilimin ne de bu işleyişi açıklayan bilimi aktarma gayreti içerisinde olanların pek umurunda değildir. Bu yazımızda da bilimsel yöntemin ne olduğuna ve büyük çoğunluğun hatta bilim eğitimi almış bazı insanların bile neden bu yöntemi yanlış kavradıklarına değineceğiz. Devamını okumak için: https://bilimfili.com/bilimsel-yontem-nedir-ve-neden-cogu-insan-bilimsel-yontemi-yanlis-kavrar/