İnternet Haberciliği

Haberde yalın/anlaşılır bir dil kullanılması gerektiği olgusundan yola çıkılarak belirlenen araştırma konusu, haberciliğin yeni versiyonu haline dönüşen İnternet haberciliği ve bu habercilik alanında kullanılan argo kelimelerin habercilik dili üzerinden incelenmesini içermektedir. Hıza dayalı yeni habercilik anlayışı olan İnternet haberciliğinde bu durumu incelemek çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Ayrıca habercilikte dilin doğru kullanımı çoğu eserde vurgulanmasına rağmen haberde (özellikle de İnternet haberciliğinde) bir dil sorunu olarak değerlendirilen argo kullanımına ilişkin çalışmaların yeterli olmaması bu konu üzerine bir çalışma yapılmasını gerekli kılmıştır. Konu dahilinde 1 aylık dönemde incelenecek olan www.ensonhaber.com haber sitesi, manşet haberler üzerinden değerlendirilmeye alınacak ve bulgular içerik analizi yöntemi kullanılarak ortaya konulacaktır.

İnternet haber siteleri, diğer medya araçlarına oranla her geçen gün daha fazla rağbet görmektedir.
Yeni medya teknolojilerinin gelişimi nedeniyle yeni araçlar hızla çoğalmaktadır. İnternet haber siteleri
kurumsal yapılar tarafından oluşturulduğu kadar kurulum maliyetinin düşüklüğü nedeniyle bireysel
kullanıcılar tarafından da yayınlanabilmektedir. Denetim mekanizmasının diğer medya araçlarına göre
daha düşük olduğu bu alanda güvenilir habere ulaşmak için insanların kurumsal internet haber sitelerini
tercih ettikleri görülmektedir. Kurumsal internet haber siteleri de her geçen gün yeni teknolojilere
adapte olması gerektiği için ciddi bir teknik alt yapı oluşturmaları gerekmektedir. Bu altyapı
oluşturulurken aynı zamanda estetik unsurların da göz ardı edilmemesi gerekmektedir. Diğer internet
haber siteleri ile olan rekabetin belki de en önemli argümanı estetik unsurlardır. Bu çalışma kapsamında
ülkemizde en çok tercih edilen internet haber siteleri tespit edilmiş bunların arasından beş tanesi
seçilerek incelemeye alınmıştır. İnternet haber sitelerinin tercih oranları, bağımsız değerlendiriciler
tarafından yayınlanan raporlardan temin edilmiştir. Bu inceleme sırasında temel tasarım prensipleri
açısından web sitelerinin ara yüzleri değerlendirilmiştir. Web sayfalarının oluşum mimarisi de göz önüne
alınarak temel tasarım unsurları ile bunların sitedeki konumlanmaları tespit edilerek gerekli veriler elde
edilmiştir. İnternet haber sitelerinde kullanılan teknik altyapılar dikkate alınarak temel tasarım öğeleri
açısından uygun bir internet haber sitesi için çıkarımlar yapılmış ve sonuçlar bölümünde estetik açıdan
uygun internet haber siteleri için tavsiyelerde bulunulmuştur.

Bir kimsenin bir başka kişiyi bilerek ya da isteyerek öldürmesi anlamına gelen cinayet ağır bir eylemdir. Bu suçun cezası müebbet hapis ya da idamdır. Cinayetin pek çok sebebi olmakla birlikte erkek ya da kadını bu edimi yapmaya iten temel sebep o cinayetin gerekçesidir. Cinayet işleme eğilimindeki kişi başta kendi güvenliğini düşünerek, kendisinden daha güçsüz ve zayıf olana yönelebilmektedir. İnsanın doğasında olan bu şiddet dürtüsü güçlünün güçsüzü ezmesi yönünde eğilim göstermektedir. Son yıllarda kadına yönelik şiddet olayları kadın cinayetlerine kadar dayanarak toplumsal yaşamda travmaların boyutunu daha da ağırlaştırmıştır. Yazılı ve sözlü basında yer alan bu haberler ve veriliş biçimleri insan haklarının en vazgeçilmez öğesi olan yaşam hakkının kadının elinden alınmasının özellikle toplumsal yaşamda yansımalarını açık biçimde sergilemektedir. Kadına yönelik şiddet ve öldürme olayları gerek toplumsal yaşam biçimi ve düzeninin erkek ve kadın açısından anlamını belirtmesi, gerekse her iki cinsin toplumsal cinsiyet algısının bir sonucu olarak yaşama nasıl yansıdığının göstergesidir. Kadın cinayeti haberlerinin Türkiye ve Amerika’da yani iki farklı toplumda yazılı basına yansıdığı biçimiyle değerlendirmesine yönelik olan bu çalışmada özellikle kadın cinayeti haberlerinin veriliş biçimi değerlendirilmiştir. Bu amaçla çalışmada her iki ülkenin gazetelerinde söylem çözümlemesi tekniğiyle cinsiyetçi bakış açısının izleri aranmış, bu yolla iki ülke karşılaştırılmış ve medyada kadın sorununa çözümler sunulmaya gayret edilmiştir. Bu bağlamda her iki ülkeden iki benzer olay ve e-gazete seçilip çözümlenmeye çalışılmıştır. Bu çözümlemede e-gazetelerin seçimi gibi bu cinayetin işleniş biçimi ve haberlerinin verilişlerindeki benzerlikler dikkate alınmıştır.

Anahtar Kelimeler: Kadın; cinayet; haber; analiz; medya; toplumsal cinsiyet; medya etiği.

Etik; genel olarak, geçmiş, günümüz ve gelecekte insanların davranışlarının iyi ya da kötü, doğru veya
yanlış yönden değerlendirilmesini içeren ve dünyanın her yerinde geçerli olması beklenen ilke ve
kuralların bütünü olarak tanımlanabilir. Bu çalışmada, Yeni Medya’da yaşanan etik sorunlar ile birlikte
Türkiye'de yayın yapan internet haber sitelerinin habercilik etiğine bakışıyla ilgili haber örnekleri
eşliğinde değerlendirmeler yapıldı. Araştırmada seçilen haberler Van Dijk’in ‘Söylem Analizi’ yöntemiyle
nefret söylemi yönünden incelendi. İncelenen haberlerin kamuoyunu bilgilendirme amacından çok
toplumu belli bir kesime ve görüşe karşı nefret söylemine ve etik dışı davranışlara sürüklediği
görülmüştür. Ayrıca yapılan çalışmada internet haberciliğinin olumlu ve olumsuz yönlerini tartışarak
haberleri medya etiği açısından tartıştık. İnternet haber siteleri medya etiği değerlerine riayet ediyor mu?
gibi sorulara cevap aradığımız çalışmada birçok örnekle bu değerlerin nasıl çiğnendiği bir kez daha ortaya
çıktı.

Hızlı bir şekilde değişen ve gelişim gösteren teknoloji sayesinde insanlar, internet, yeni medya, sosyal medya ve sosyal ağlar gibi pek çok yeni kavramla tanışmıştır. Yeni medya, sosyal medya uygulamalarını da bünyesinde barındıran, insanlar arası etkileşimin yüksek seviyede gerçekleştiği ve bilgiye ulaşımı da son derece kolaylaştıran sanal bir mecradır ve kurumları, insanları ve toplumları dönüşüme uğratmıştır. Gazetecilik ise bu değişimin başat alanlardan biridir. Yeni medya ve geleneksel medyanın pratikleri birbirinden farklıdır. Bu nedenle her ikisi için öne çıkan etik problemler de farklılaşmaktadır. Tartışılması, üzerinde durulması ve denetlenmesi gereken etik sorunların en önemlilerinden biri internet gazeteciliğinde sık karşılaşılan “tık odaklı habercilik”tir. Bu nedenle haberlerde “aldatıcı başlık” kullanımı, web trafiği ölçümlerine göre Türkiye’de ilk üç sırada yer alan milliyet.com, hürriyet.com ve ensonhaber.com siteleri üzerinden incelenmiştir.

Her şeyi göstermenin ve her şeyi görmenin hazzı, sosyal ağların buyruğu haline geliyor" 1 Sosyal medya ve dijitalleşme olgusu son dönemlerde iletişim bilimlerinde en çok tartışılan konular arasında. Sosyal ağlar diye bizlere sunulan uygulamaların, özel yaşamımızı hatta siyasal görüşlerimizi dahi istismar ettiği söyleniyor. Bu araçların sosyalleşmek bir yana, bireyleri sosyal olmaktan uzak tuttuğunu ve özel yaşamların yine bireyler tarafından gönüllü bir biçimde kitlelere açılmasını nasıl değerlendiriyorsun?

Kitap bölümü:
Ünal, Barışkan (2021). “Geçmişten Geleceğe Habercilik Yaklaşımlarında Dönüşümler,” Medya Çalışmaları: Tarih, Dijitalleşme ve Dönüşüm. Ed. Erkam Temir. Ankara: Nobel Yayınları, s. 37-84.

Giriş:
Gazetecilik günümüzde küreselleşme, sosyal ve kurumsal gelişmeler, internet ve teknolojinin hızlı dönüşümüyle önemli bir değişim sürecinden geçmektedir. Basının özellikle sosyal medya ile nereye gittiği tartışılırken, aslında geleceği öngörebilmek ve yeni perspektifler ortaya koyabilmek ancak haberciliğin geçmişten günümüze süreçlerine ayna tutmakla mümkündür. Fakat basın tarihine bakıldığında genellikle teknolojik gelişmeler, basın sahipliği, yasal düzenlemeler, basın özgürlüğü ve etik ilkeler üzerinden basın tarihinin kaleme alındığı görülür. Basının geçirdiği süreçlere habercilik yaklaşımları açısından tarihsel perskpektifte bakan çalışmalar ise çok sınırlıdır. Halbuki basın sosyal bir kurum olmakla birlikte habercilik işin yapılış şekli ve özüdür; teknoloji, toplumsal ve kurumsal dönüşümlerle habercilik yaklaşımları da daima dönüşüm geçirmiştir.
Bu bölüm, habercilik yaklaşımlarının süreçlerini geçmişten günümüze tartışarak tarihsel perspektif içinde ele almakta ve tüm süreçlerden yola çıkarak internetle birlikte gelen fırsat ve zorlukların yanı sıra gelecekte evrilebileceği yönleri tartışmaktadır. Bu kapsamda pasif haber toplayıcılığından sistematik haberciliğe geçiş, kitle gazeteciliğiyle sansasyonel ve objektif haberciliği, savaşlar ve toplumsal gelişmelerle açıklayıcı/yorumsayıcı, bağlamsal ve araştırmacı gazetecilik gibi temel yaklaşımlar ele alınacaktır.
Ancak habercilikteki yaklaşımlar tarihsel süreçte doğrusal bir ilerleme katetmeyip iç içe geçmiştir ve habercilik sürekli devam eden ve evrilen bir süreçtir. Bu nedenle doğrusal ilerlemeci bir tarihsel perspektif sunulmamakta, habercilik yaklaşımlarının dünü ve bugünü bağlama oturtularak anlatılmaya çalışılmaktadır. Ayrıca, habercilikte farklı ve ülkelere göre değişen bazı yaklaşımlar olmakla birlikte bölüm, özellikle 20. yüzyılda gazetecilik alanındaki gelişmelere öncülük ettiğinden ve diğer ülkelere de yayılarak küreselleştiğinden Anglo-Amerikan gazetecilik geleneği üzerinden gelişen habercilik yaklaşımlarıyla sınırlandırılmıştır.

Günümüzde, etkileşim odaklı şekillenen yeni medya ekosistemi yeni gazetecilik pratikleri ve tanımlamalarının önünü açmıştır. İletişim çalışmalarına farklı bir açılım sunan Marshall McLuhan’ın “araç mesajdır” perspektifinden hareketle, medyum özelinde gerçekleşen değişikliğin medya anlayışındaki değişikliği de belirlediğini savunan görüşler ön plana çıkmaktadır. Son yıllarda yaşanan gelişmeler göstermiştir ki medya ve gazetecilik alanında yaşanan dijital dönüşüm, haber üretim süreçlerine sağladığı pek çok avantajın yanı sıra bazı dezavantajları da beraberinde getirmiştir. Özellikle gazetecilikten ziyade “girişimcilik” motivasyonun ağır bastığı modellerde gelir kaynaklarını çeşitlendirmek temel mesele hâline gelmiştir. Yeni medya özelinde haber üretimi merkeze alındığında haber algoritmalarının içerik üzerindeki belirleyiciliği, dijital alandaki haberin doğası üzerine yapılacak sorgulamaları gerekli kılmaktadır. Tık tuzağı, tık haberciliği, “clickbait” haber gibi etik sorunları merkeze çeken kavramlar görünür hâle gelmiştir. Haber içerik ve metinlerinin tıklama üzerine kurgulanması, haberin sadece yanlış ve spekülatif olmasıyla ilgili değildir. Temel bilgilerin bulunmasının zorlaştırılması, metinde birden fazla aynı kelimenin ve başlığın kullanılması, kaydırma (scrolling) ile okuyucunun sayfada daha fazla vakit geçirmeye teşvik edilmesi gibi uygulamalar da “tık tuzağı” olarak değerlendirilebilir. Bu bağlamda, İnternet medyumundan hareketle reklam ve algoritmaların haber dilini nasıl etkilediğini ve bu konunun habercilik adına ne tür sorunları beraberinde getirdiği bu çalışmanın problemini oluşturmaktadır. Çalışmada, araştırma nesnesi olarak Türkiye Futbol Süper Ligi (TSL) maçlarının anons haberleri belirlenmiştir. Gazete haberlerinde bir maçın tarihi, saati, hangi kanalda yayınlandığı gibi temel bilgilere erişimin nasıl sağlandığının sorgulanması amacıyla TSL 2020-2021 sezonu eylül ve ekim aylarında dört büyük takımın (Galatasaray, Fenerbahçe, Beşiktaş ve Trabzonspor) maçlarının HürriyetSpor, NTVSpor, SözcüSkor, Fanatik ve FotoMaç İnternet sayfalarındaki haber anonsları ve bilgilendirme metinleri incelenmiştir. Metinlerin İnternet sitelerinde nasıl yayınlandığı -niteliksel boyutu öncelikli- içerik analizi tekniği ile Biyani, Tsioutsiouliklis ve Blackmer (2016, s. 96) tarafından belirlenen 8 farklı tık odaklı haber kategorisi kullanılarak analiz edilmiş ve yapısal sorunlar belirlenmeye çalışılmıştır. Gerçekleştirilen analiz sonucunda, ilgili gazetelerdeki TSL maç anonslarında, “Belirsiz Bırakma”, “Merak Uyandırma” ve “Yazıyı Biçimlendirme” gibi unsurların yer aldığı saplanmıştır. Haber başlıklarında istenilen bilgilere cevap verilmediği, genellikle soru sorarak okuyucuda merak uyandırmanın hedeflendiği ve haber metinlerinde de aynı soruların tekrarlanarak okuyucuların kaydırma yapmaya yönlendirildiği tespit edilmiştir. Dolayısıyla, haber dili algoritmik arayışlara cevap verecek şekilde değiştirilmektedir. Arama motorlarında sayfanın ilk sonuçlarda çıkmasına yönelik ortaya konulan bu pratik, sadece algoritmayı önceleyen bir habercilik anlayışını doğurmaktadır. Bu konunun dijital gazetecilik ve reklamcılık yöndeşmesinin bir sonucu olduğu ve aracın yapısal özelliklerini “haber” olarak kurgulayan bu pratiğin bilgi/enformasyon değil, algoritma eksenli bir habercilik anlayışını beslediği söylenebilir.

Yapmış olduğu haberlerle yerel halkın gündemini belirleyen yerel gazetecilik yayın yapılan coğrafyada yaşanan gelişmeler hakkında halkı bilgilendirmek, bilinçlendirmek ve eğitmek gibi birtakım görevlere sahiptir. Bu yönüyle halkın farkındalık düzeyinin artırılmasında önemli bir rolü bulunan yerel gazeteler demokratik gelişim adına oldukça kıymetlidir. Günümüzde internet teknolojisinde yaşanan gelişmelerle birlikte rolünü güçlendiren yerel gazeteler etki alanını genişletme imkânına kavuşmuştur. Yayın yapılan bölgenin yanı sıra ülke genelinde ve küresel ölçekte içerik üreten yerel gazetelerde farklı bir yayıncılık ortaya çıkmıştır. Nitekim bu çalışmada yerel gazetelerde yaşanan dönüşüme odaklanılmış ve İstanbul’da yayımlanan gazetelerdeki haberler ‘yerellikleri’ üzerinden incelenmiştir. Örneklem olarak; Ataşehir’de Gündem, Dost Beykoz, Damga, Gazete Kadıköy, Kent 34, Sarıyer Gazetesi, Silivri Hür Haber, İstanbul Gazetesi, Aydınses, İstanbul Times isimli gazeteler ele alınmış ve bu yayınlar 10.01.2022-16.01.2022 tarihleri arasında analiz edilmiştir. Bu doğrultuda irdelenen yerel gazetelerdeki haberlerin ne kadarının yerel olduğunu ortaya koymak hedeflenmiştir. Türkiye’nin en büyük şehri olan İstanbul’daki 10 yerel gazetenin nasıl bir yerel gazetecilik yaptığını yansıtması nedeniyle önemli olan çalışmada içerik analizi yöntemi kullanılmıştır. İncelemelerin sonucunda; 178 haberin yerel, 151 haberin ulusal içerikli olduğu saptanmıştır. Bulgulara göre yerel haberlerin az bir farkla olsa da çoğunlukta olduğu görülmüştür. Ancak yerel gazetelerin İstanbul’un gündemiyle birlikte ülkenin genelini ilgilendiren olaylara da odaklandığını söylemek mümkündür. Öyle ki analiz edilen gazetelerde yerel haberlere yakın bir sayıda ulusal haberin yapıldığı tespit edilmiştir. Bu noktada ülkenin genelini ilgilendiren siyaset, spor ve ekonomi alanındaki olaylara ağırlık veren İstanbul yerel basınının yerel gazetecilik bağlamında yetersiz bir habercilik örneği sergilediği sonucuna varılmıştır.

İnternetin yaygınlaşmasıyla birlikte internet haberciliği de gün geçtikçe etkinliğini artırmaktadır. Yeni bir reklam zemini sunan internet gazeteciliğinde, ulaşılmanın, tercih edilmenin, yaygın ve cazip olmanın göstergesi geleneksel gazetecilikte olduğu gibi satın alınma değil tıklanmadır. İnternet gazeteciliğinde haber metninin niteliğinden öte, metne ulaşılmanın niceliği reyting ölçütü olduğu için, zaman zaman haber editörleri "kapan" manşetler kavramıyla ifade edilebilecek başlıklar kullanmaktadırlar. "Haber değeri" varmış izlenimi uyandıran ve yakınlık, korku, endişe, merak, heyecan uyandıracak bir dille oluşturulan bu haber başlıklarına yüklenen rol, Cursor "imleç" tam da başlığın üstüne denk gelecek biçimde, okurun mouse'u (fareyi) tıklatmasını sağlamaktadır. Bu noktada genellikle tıklanan haber başlığı ile haberin kendisi arasında tam bir paralellik, birlik ve bütünlük gözetilememektedir. Bu çalışmada, internet gazetelerinin tıklanma sayısı doğrultusunda reklam gelirlerinden pay alma kaygısının neden olduğu haber manşetlerindeki yanıltıcı dil kullanımı incelenmiştir. Farklı haber sitelerinden bir ay boyunca taranarak elde edilen örnekler, manşet ve haber metinlerindeki uyum bakımından nitel analiz yöntemi ile değerlendirildikten sonra elde edilen sonuçlar ortaya konmuştur.

İnternet teknolojisindeki gelişmeler bireyin iletişim alışkanlıkları üzerinde çeşitli dönüşümlere neden olmakla birlikte geleneksel gazetecilik pratiklerinin değişmesinde de belirleyici bir rol oynamıştır. Temel gazetecilik kurallarının göz ardı edildiği internet gazeteciliğinde geleneksel ilkelerin yerini yeni ölçütler almıştır. Gerek içerik olarak gerekse biçimsel açıdan dönüşümlerin yaşandığı mecrada haberin toplanma, doğrulanma ve yazım süreçleri teknolojinin koşullarına göre şekillenmiştir. Bu noktada belirli bir sistem içerisinde oluşturulması gereken haberlerin yazımında kuralsızlıkların olduğunu söylemek mümkündür. Söz konusu probleme istinaden bu araştırmada internet gazeteleri haber yazım kuralları çerçevesinde analiz edilmiştir. Ele alınan yayınlar haber değerleri, başlıklar, yazım teknikleri, görseller ve içerikteki hatalı uygulamalar üzerinden incelenmiştir. Çalışmanın evrenini Türkiye'deki internet gazeteleri oluşturmaktadır.