Collazionare e definire uno stemma

RICERCHE DI FILOLOGIA LATINA. INTORNO AL PROGETTO ERC PAGES (ADG 2019 N° 882588) SAPIENZA UNIVERSITÀ DI ROMA, DIPARTIMENTO DI SCIENZE DELL’ANTICHITÀ 5 APRILE 2022 Collazionare e definire uno stemma Andrea Bramanti – Ilaria Morresi – Elena Spangenberg Yanes 1. Accordi di SZ in lezione superiore / errori congiuntivi di τ 5, 58, 4 plerumque SZ (respicitur 58, 2 plerumque): pleraque τ 5, 63, 2 peccandum SZ: peccatum τ 6, 4, 2 nomine] neutrum nomine τ 6, 6, 2 bicorpores SZ: bicorpore τ 6, 7, 3 in Persa SZ: in persis τ 6, 7, 3 Laberius SZ: liberius τ 7, 3, 3 aulai SZ, post corr. CLrY: aul[.]in ut vid. B; aulai in α 7, 4, 4 iuncto SZA, post corr. EH: cuncto τ 7, 4, 4 fronte SZAR, post corr. CEHWXY frg.Par. : in fronte τ 7, 13, 3 studiis florentem SZGJLr, post corr. q: florentem studiis τ 7, 24, 4 ad SZ, post corr. A: adserat τ 7, 26, 4 ecquid Z: et quid S; et quidem τ 7, 41, 6 copiosus SZqY, post corr. NrU, post alt. corr. Y: corpulentus et copiosus τ 7, 50, 1 Sagaris SZ: agaris τ; araris DGHJLNow, post corr. IKMpWY | Sagarim Z: sagarin S; agarim τ; ararim DGHJLNow, post corr. IKMpWY; vel araris adn. al. m. s. l. E 7, 51, 3 opposuit SZc, post corr. W: imposuit τ 7, 54, 2 fortis ante acer add. τ 7, 55, 4 sient SZ, al. m. in mg. F: si essent τ 7, 55, 5 referre SZcFW, post corr. gJT: proferre τ 7, 67, 2 fata SZ, post corr. bDpqR: facta S; fama τ 7, 68, 2 Donax SZ, post corr. N: dorax r , post corr. I; donate τ 7, 69, 3 decrerunt SZ: decreverunt τ 7, 70, 2 Veiento SZc: vegento τ 7, 79, 1 mensus SZD, post corr. CW: menses τ 7, 86, 4 in istum SZ: ministrum τ 1 rest 2. Il ramo τ: revisione ‘editoriale’ e vulgata carolingia 2.1 Errori d’archetipo (SZ) emendati da τ 5, 69, 1 uti τ: ti SZ 6, 3, 4 una τ: unam SZ 6, 27, 3 asperso τ] aspero SZ rest 7, 2, 6 hae τ: haec SDiz; hae[.] ZJN p 7, 22, 2 et τ: e SZ 7, 27, 3 Quinquatria τ: quinquaria SZ 7, 58, 2 appellativis τ: appellativi SZ 7, 63, 4 solam τ: sola SZ 7, 65, 5 fortassis τ: fortassit SZ 7, 70, 2 quando2 τ: quam SZ 7, 93, 1 sunt τ: sunt enim SZ | enim τ: om. SZrJ 2.2 ‘Errori’ d’autore (SZ) emendati da τ 5, 79, 3 Uno enim, non duobus, Latini casibus superant Graecos. Supervacuum faciunt igitur, qui septimum addunt, qui nulla differentia vocis in aliquo nomine distat a sexto. aliquo SZ, post corr. a, adn. al. m. s. l. E: ullo α, post corr. krSv; nullo BAkmnqr, ut vid. v, post corr. IY 6, 41, 3 Ovidius etiam hoc approbat, qui in V metamorphoseon de puella Europa narrans dicit: ‘tantaque simplicitas puerilibus adfuit annis’, quod derivativum non pertineret ad feminas, nisi etiam ‘puera’ esset dictum. Ov. met. 5, 400 Europa SZ: proserpina τ 6, 73, 6 ‘Adventi’ pro ‘adventus’. Idem in Phormione: ‘patrem ut extimescam, ubi in mentem eius adventi venit’. Ter. Phorm. 154-155 (ubi eius adventi venit in mentem) in mentem eius adventi venit SZ: eius adventi venit in mentem τ 3. Bamberg, Staatsbibliothek, Class. 43 (B): textus plenissimus 5, 75, 1-2 Igitur ablativus proprius est Romanorum et, quamvis ipse quoque tribus sociari potest, ut diximus, personis, tamen, quia novus videtur a Latinis inventus, vetustati reliquorum concessit, quamvis hunc quoque a vetustissimis Graecorum grammaticis accepisse videntur, qui sextum casum dicebant ‘οὐρανόθεν, ἐμέθεν, σέθεν, ἕθεν’, qui profecto ablativi vim possidet: nam etiam praepositionem assumit, ut ‘ἐξ ἐμέθεν, ἐξ οὐρανόθεν’. Homerus: ‘ἐξ ἐμέθεν γάρ φασι κάκ᾽ἔμμεναι’; ⸤οἷον ‘Ζεῦς ἐξ οὐρανόθεν’.⸥ cf. Hom. Od. 1, 33 ἐξ ἡμέων γάρ γασι κάκ᾽ἔμμεναι· οἱ δὲ καὶ αὐτοὶ | Hom. Il. 17, 548 οἷον ~ οὐρανόθεν huc transposui et sic scripsi: ΟΙΟΝ ΖεΥϹ εξ ΟΥΡΑΝΟΘεΝ post Homerus praebet in t. B; om. cett. 6, 35, 4 ‘Neuter’ tamen plerique ‘neutri’ declinaverunt; sed Plautus in vidularia: ‘neutri reddibo’ dixit dativum, cuius genetivus ‘neutrius’ sine dubio est. non neutrius post declinaverunt add. B 6, 55, 2 Excipiuntur haec, quae habent paenultimam ‘ae’ diphthongum vel a verbis derivantur in paenultima syllaba ‘e’ habentibus, quae ‘e’ servant in genetivo: ‘praepes praepetis, teres teretis, hebes hebetis, indiges indigetis, impes impetis’. geno genis quod pro gigno antiqui dicebant post hebetis add. B (cf. Prisc. ars 10, 38, 1 ‘gigno genui’, quod pro ‘geno’ vetustissimi protulisse inveniuntur). 4. Pietro da Pisa 4.1 Accordi di SZ e Petr. in lezione superiore o adiafora 6, 11, 2 (Petr. quaest. 1763-70) est et SZ, Petr.: est τ 6, 17, 3 (Petr. quaest. 1790-93) leno SZ, Petr.: a leno τ 6, 61, 2 (Petr. quaest. 1821-27) praecipitemque SZ, Petr.: ut praecipitemque τ 6, 75, 3 (Petr. quaest. 1853 + 1857-61) scruposam S, Petr.: scrupulosam τ (non leg. Z) 6, 92, 8 (Petr. quaest. 1910-12) iusto SZ, Petr.: iusso B; iussu α 7, 3, 1 (Petr. quaest. 1927-36) et masculinorum et femininorum (feminorum S Petr.) SZ, Petr.: tam masculinorum quam femininorum τ 7, 3, 3 (Petr. quaest. 1939-48) medio SZ, Petr., post corr. CLrY: in medio τ 7, 29, 1 (Petr. quaest. 2062-74; ars rec. α 213-226) ul correptam SZ, Petr. quaest., ars rec. α: in ul correptam cJ; in ul brevem τ 7, 32, 4 (Petr. quaest. 2105-07; ars rec. α 256-258) unum neutrum eisudem declinationis SZB, Petr. quaest.: neutrale eiusdem declinationis Petr. ars rec. α; femininum α | hoc SZU, Petr. quaest., ars rec. α: haec τ 7, 35, 3 (Petr. quaest. 2129-33) huius teretis praebent in t. SZDJNW: tergis Petr.; om. τ 7, 45, 2 (Petr. quaest. 2234-36) habet SZBLW, Petr.: habeat α 7, 50, 1 (Petr. quaest. 2256-61) huius gregis hunc gregem post flaminem add. τ: non praebent SZ, Petr. 7, 50, 1 (Petr. quaest. 2256-61) huius sagaris hunc sagarim SZ: huius sacaris hunc sacarim Petr.; huius agaris hunc agarim τ 7, 62, 5 (Petr. quaest. 2291-2300) Creontis SZ, Petr.: carontis τ 4.2 Accordi di Petr. con χ 5, 53, 2 (Petr. quaest. 1595-96) vel Z: et χ, Petr. 5, 58, 4 (Petr. quaest. 1614-21) pleraque amittentia χ: pluraque amittentia Petr.; amittentia Z 4.3 Accordi di Petr. con Z 5, 64, 3 (Petr. quaest. 1654-58) altera utra Z, Petr.: et altera utra χ 5, 66, 3 (Petr. quaest. 1678-83) abactis χ: om. Zq, Petr. 6, 42, 2 (Petr. ars rec. β 320-322) in lenonibus] om. Z, Petr. ars rec. β 7, 32, 4 (Petr. quaest. 2105-07; ars rec. α 256-258) inveni χ, post corr. RTZ: invenitur ZCFRv, Petr. quaest., ars rec. α 4.4 Omissioni di pericopi instabili comuni a SZ e Petr. 6, 62, 2 (Petr. quaest. 1830 + 1833-34) Huiuscemodi enim nomina Parthica etiam Graeci ancipiti terminant genetivo, modo ‘-ου’ modo ‘-ους’: ‘Τιγράνης Τιγράνου’ καὶ ‘Τιγράνους’ ⸤vel ‘Τιγράνεος’⸥. vel Τιγράνεος τ: om. SZ, Petr. 7, 44, 4 (Petr. quaest. 2223) In ‘ux’ productam ⸤masculinum: ‘hic Pollux huius Pollucis’⸥; femininum: ‘haec lux huius lucis’. masculinum ~ Pollucis praebet in t. τ, suppl. al. m. s. l. S: om. SZ, Petr. 4.5 Omissioni di pericopi instabili comuni a Z e Petr. 7, 50, 2 (Petr. quaest. 2261-65) In una tamen terminatione, id est in ‘is’ desinentium, quae similem habent genetivum nominativo, inveniuntur quaedam nomina accusativum in ‘im’ finientia. Sunt autem haec plerumque Graeca vel propria, ⸤quae accusativi Graeci ‘n’ in ‘m’ convertentia faciunt accusativum Latinum,⸥ ut ‘Tiberis Tiberim, Fabaris Fabarim, Thybris Thybrim, Araris Ararim’. quae accusativi ~ Latinum] om. Z, Petr. 4.6 Aggiunte di pericopi instabili peculiari di B(o) e Petr. 6, 62, 1 (Petr. quaest. 1831-33) Sciendum tamen, quod frequentissime tertia utuntur declinatione in propriis, quae formam habent patronymicorum, et in barbaris, ut ⸤‘Thucydides Thucydidae’ et ‘Thucydidis,⸥ Mithridates Mithridatae Mithridatis, Tigranes Tigranae Tigranis’. Thucydides ~ Thucydidis B, Petr.: thucydides et thucydidis α; om. SZ 7, 30, 4 (Petr. quaest. 2079-81; ars rec. α 232-234) In ‘o’ correptam, quam frequenter et producunt poetae, masculina desintunt vel feminina vel communia Latina vel notha: ‘hic Cicero huius Ciceronis, hic leo huius leonis, haec virgo huius virginis, hic’ et ‘haec homo huius hominis’. ⸤Antiquissimi tamen et Graeca in ‘o’ productam desinentia per hanc declinationem proferebant, ut ‘Sappho Sapphonis, Dido Didonis’.⸥ Antiquissimi ~ Didonis praebent in t. Bo, Petr. quaest., ars rec. α, suppl. m. rec. in mg. cIZ: om. ω 7, 37, 4 (Petr. quaest. 2154-56) In ‘us’ productam Graeca vel Latina masculina vel feminina vel communia vel neutra, ut ‘hic Melampus huius Melampodis, hic mus huius muris, haec Opus huius Opuntis, haec virtus huius virtutis, hic’ et ‘haec sus huius suis, hoc tus huius turis’. nomen urbis post Opus add. B Petr. 4.7 Tagli di Petr. corrispondenti a omissioni ed espunzioni in codici delle famiglie ξπ 6, 49, 2 (Petr. ars rec. β 311-317) Vergilius in VII: ‘adorea liba per herbam / subiciunt epulis’. Verg. Aen. 7, 109-110 subiciunt epulis] om. vX, Petr. ars rec. β, linea supra scripta in a 6, 76, 2 (Petr. quaest. 1862-70; Ars Bern. GL Suppl. 103, 12) Horatius in I epistularum: ‘annonae prosit, portet frumenta penusque’. Hor. epist. 1, 16, 72 annonae prosit] om. Petr., Ars Bern.; del. X 7, 4, 2 (Petr. quaest. 1951-57) Idem in III: ‘Anchisen facio certum remque ordine pando’. Verg. Aen. 3, 179 remque ordine pando] suppl. al. m. s. l. v; om. v, Petr.; linea supra scripta in a 7, 24, 3 (Petr. quaest. 2055-59) Vergilius in I: ‘it caelo clamorque virum stridorque rudentum’, pro ‘virorum’. Verg. Aen. 1, 87 (insequitur clamorque); cf. 11, 192 it caelo clamorque virum clangorque tubarum it caelo] suppl. al. m. s. l. v; insequitur a, al. m. in ras. septem litterarum in frg. Herbipol.; om. v, Petr. 7, 35, 3 (Petr. quaest. 2129-33) Vergilius in VII: ‘sed haec tereti mos est aptare flagello’. Verg. Aen. 7, 731 (haec lento mos) sed haec] suppl. al. m. s. l. v; om. v, Petr. 7, 40, 9 (Petr. quaest. 2187-89) Plautus masculino genere profert in Amphitrione: ‘ibi scrobes exfodito plus sexagenos in dies’. Plaut. Amph. frg. 12 (ecfodito Lindsay) in Amphitrione ~ exfodito] ibi ~ exfodito suppl. al. m. s. l. v; om. v frg. Turon.2, Petr. | ibi ~ exfodito] al. m. in ras. quattuordecim litterarum scr. in X (ubi linea infra scripta et postea erasa est) | sexagenos] in hoc verbum desinit frg. Turon.2 | in dies ω, post corr. X: scrobes v, Petr.; s[...]bes X (deest frg. Turon.) 7, 61, 5 (Petr. quaest. 2284-90) Idem in III: ‘pallere et vinum toto nescire Decembri’. Iuv. 7, 97 pallere] suppl. al. m. s. l. av; om. av, Petr. 5. Il testo della Praefatio in S: accordi con Nj praef. 2, 2 rationis legibus] inv. Nj, al. m. in S 2, 2 imitatorem eorum extitisse] imitatorem ext- illorum al. m. in S, ext- imitatorem illorum Nj 2, 3 praecepta virorum] inv. Nj, al. m. in S 2, 4 labore faciente] inv. Nj, al. m. in S 3, 1 scriptores Graios] inv. Nj, al. m. in S 3, 2 inventionibus esse posse credo R GKL J] credo esse inv- posse cett., nisi quod inv- posse esse credo Nj, al. m. in S 4, 2 iudicem quoque facio] facio quoque iudicem Nj, al. m. in S 4, 2 ante Iuliane add. o Nj, al. m. in S 4, 2 dignitatis gradus] (sic pr. manus in S) inv. Nj, al. m. in S 4, 3 possederat musicae] (sic pr. manus in S) inv. Nj, al. m. in S 6. Accordi ZS in lezione potenzialmente poligenetica: un esempio 1, 27, 1 Hoc quoque observandum est, quod ad comparationem aliarum consonantium quae solent mutari vel abici per casus, immutabiles sunt apud nos tres: l n r. Per omnes enim casus eaedem permanent, ut ‘sal salis, flumen fluminis, Caesar Caesaris’. flumen fluminis] flamen flaminis Z K N U, ante corr. v, post corr. S a E M W; flama flaminis ante corr. S 7. Pericopi instabili identificabili grazie all’accordo ZS 1, 54, 2 - 55, 3 (pp. 40-41 Hertz) Ei diphthongo nunc non utimur, sed loco eius in Graecis nominibus e vel i productas ponimus. Et in priore sequimur Aeolis […]. Et nos plerumque cum ei apud Graecos sit pura paenultima: in illis maxime femininis quae per adiectionem assumunt a apud Graecos, mutamus ει in e productam, ut ‘Δηϊόπη Δηϊόπεια Deiopēa, Καλλιόπη Καλλιόπεια Calliopēa’. Nam in illis quae in ia solum desinunt apud Graecos, raro fit hoc: ut ‘Argia, Alexandria, Nicomedia, Langia, Lampia’ […] Raro autem diximus propter ‘Medeam, Plateam’. [...] In Latinis autem dictionibus difficile invenies i longam ante vocalem positam, nisi in genetivis in ius desinentibus ut ‘illius, solius, ullius’ (quae tamen licet et corripere) et in verbo ‘fiam fias fiat’, quod ipsum quoque contra aliorum eiusdem coniugationis fit regulam verborum. In masculinis quoque ei pura in e longam convertitur: ‘Ἀχίλλειος Achillēus, Ἀλφειός Alphēus, σπονδεῖος spondēus’. Non sine ratione tamen hoc fit, sed quia i pura paenultima ante us vel a vel um per nominativos non invenitur producta in Latinis dictionibus, nisi in disyllabis et ipsis Graecis. […] In aliis vero, consonante sequente, pro ei diphthongo longam i ponimus, ut ‘Νεῖλος Nīlus’. in illis maxime femininis ~ in e longam convertitur om. ante corr. S necnon Z, qui autem ante ΑΧΙΛΛεΙΟC add. ut ΚΑΛΛΙΟΠεΙΑ calliopea || ante ΑΧΙΛΛεΙΟC add. ut ΚΑΛΛΙΟΠεΙΑ pro Kalliopea B || ΑΛΦεΙΟC alpheus om. ante corr. ZS Mss. collazionati: ZSBTRapvXgrIzGKLW; eventuali altri dati ricavati dall’apparato di Hertz. 8. Errori d’archetipo a. earum vs. eorum § 1, 1 Dictionum aliae sunt uniformes, id est indeclinabiles, ut adverbia, coniunctiones, praepositiones, interiectiones, aliae declinabiles, ut nomina, verba, participia, pronomina. § 1, 2 Earum ergo aliae in principio moventur, ut pronomina transeundo in personas, ‘mei tui sui’, ‘mihi tibi sibi’, ‘me te se’; ‘meus tuus suus’, ‘mei tui sui’, ‘meo tuo suo’. earum GLKW, post corr. TX: eorum ZSBapvgrIz, post corr. ab al. m. R b. alia vs. aliae § 22, 2 Geminant consonantem in prima quidem coniugatione duo monosyllaba: ‘do dedi, ‘sto steti’; in secunda principales modo syllabas: ‘mordeo momordi, tondeo totondi’; in tertia alia principales, alia finales: principales quidem, ut ‘disco didici, cano cecini, pello pepuli’; finales vero, ut ‘credo credidi, vendo vendidi’. alia XGL: aliae ZBTRapvgrzWDH, ante corr. K; alie SI c. corripit vs. corripuit § 25, 4 Et attendendum, quod paenultimae vel antepaenultimae praesentis tempora servant in huiuscemodi praeterito, sive pares habeant syllabas sive abundent ut ‘dŏmo dŏmui, vĕto vĕtui, trĕmo trĕmui, nōlo nōlui, pāreo pārui, cāndeo cāndui, hăbeo hăbui, apĕrio apĕrui’; § 25, 5 excepto uno, ‘pōno pŏsui’, quod cum in praesenti producit paenultimam ‘po’, in praeterito eandem antepaenultimam factam corripit; nec mirum, cum solum hoc in ‘no’ desinens et ‘n’ in ‘s’ mutavit in praeterito et in ‘ui’ divisas terminavit et, sicut supra diximus, veteres in ‘ui’ quoque syllabam hoc protulerunt. corripit X, post corr. ab al. m. (ex corripuit) R: corripuit ZSBTavgrIzGKLW, post corr. (ex corripit) p d. Statius vs. Terentius § 40, 2 In ‘eo’ ‘i’ antecedente unum invenitur, ‘cieo’. Unde Vergilius in I: ‘bella cient primaque vetant consistere terra’. Idem in VI: ‘aere ciere viros Martemque accendere cantu’. § 40, 3 Invenitur tamen hoc idem etiam in ‘io’ desinens quartae coniugationis. Unde Statius in IIII Thebaidos: ‘suus excit in arma / antiquam Tiryntha deus’. Lucanus in II: ‘nunc urbes excite feras, date gentibus arma’. Statius Xav, post corr. (ex Terentius) BTI et fort. W: Terentius ZSRpgrzGKL, ante corr. BTI ; in IIII Thebaidos] om. ZG 9. Cambiamenti rispetto a Hertz a. quod vs. dicentes quod § 8, 1 Aliam quoque quidam rationem de hoc conati sunt reddere, quod imperativus modus necessitatem significat, voluntas autem libera debet esse: itaque hoc verbum, quod carere debet necessitate, caret imperativo. quod] dicentes quod ZSBTapvXgrIzGKLW, ante corr. R b. assumit vs. adsumpta § 11, 4 Praeteritum imperfectum diximus a praesenti fieri sic: in prima quidem et in secunda coniugatione et quarta in ‘eo’ desinente a secunda persona ablata ‘s’ finali et addita ‘bam’: ‘amas amabam, doces docebam, is ibam’; § 11, 5 in tertiae vero omnibus verbis et quartae in ‘io’ desinentibus prima persona mutat ‘o’ in ‘e’ productam et assumit bam: ‘lego legēbam, facio faciēbam, venio veniēbam’. mutat] mutata I; et] om. GL; assumit Ra, post corr. ab al. m. (ex assumpta) T: adsumpta BvgrIzW assumpta ZSGKL adsumta p adsupta X 10. Accordi di Z (e α) vs. SB a. praeteriti vs. praeterito § 15, 3 In crescentibus vero, in quibus repetitio fit principii per praeteritum, paenultimae vel antepaenultimae principalis syllabae praesentis tempora servantur in praeteriti paenultima, ut ‘caēdo cecīdi, cūrro cucūrri, mōrdeo momōrdi, tōndeo totōndi, spōndeo spopōndi, fāllo fefēlli, pēdo pepēdi, cădo cecĭdi, părio pepĕri, căno cecĭni, tēndo tetēndi, pōsco popōsci’. praeteriti ZTRvXgGLK: praeterito SBrz, ante corr. apIW b. abstiti vs. abstitit § 36, 1 A ‘sto’ quoque composita servant duplicationem praeteriti, ut ‘resto restiti, consto constiti, prosto prostiti’. Ovidius tamen ‘abstit’ pro ‘abstitit’ protulit in XI metamorphoseon: ‘Alcyonae lacrimas et quae pars admonet abstit’. Et ‘absisto’ enim et ‘absto’ ‘abstiti’ facit. abstiti ZpGLK: abstitit BSTRavXgrIzWD Ovid. met. 11, 473 (p. 331 Tarrant 2004): Alcyones lacrimas et quae pars admonet absit Alcyones (-is B)] -n(a)e (dat.) M, Priscianus 8.36 [sic], fort. recte; abstit L, Priscianus (‘pro “abstitit”’) unde L2m U4m; abstat F2c φ 11. Il trattamento delle citazioni e il valore di Z a. itinere vs. in itinere § 32, 5 Invenitur tamen etiam cum praepositione in avi faciens praeteritum, sed in raro usu. Pacuvius: ‘qua te adplicavisti tam aerumnis obruta’. Cicero rhetoricon II: ‘quod in itinere tam familiariter se adplicaverit’. Varro de poetis libro I: ‘deinde ad Siculos se adplicavit’. in itinere Hertz (coll. Cicerone) et Zg, post corr. ab al. man. T: itinere SBRapvXrIzGKLW Cic. inv. 2, 43 (Stroebel 1965): quod in itinere se tam familiariter adplicaverit b. e vs. omissione § 38, 2 ‘Steti’ uero ‘stātum’ supinum paenultima producta debet facere, unde Lucanus in II: ‘constātura fides superum’, cum ‘dătum’ et ‘dătus’, sicut superius ostendimus, corripiant ‘a’ paenultimam. § 38, 3 Est tamen in hoc quoque notandum, quod nomina ab eo derivata ‘a’ paenultimam corripiunt vel antepaenultimam, ut ‘stătus stăta stătum stăbilis’. Lucanus in X: ‘quorum stăta tempora flatus’. Idem in V (5, 250): ‘quam non e stăbili, tremulo sed culmine cuncta / despiceret’. e ZTapv, post corr. H: om. SBRXgrIzGKLW c. valvae vs. valde § 37, 3 Alia vero in ‘ui’ divisas praeteritum desinentia ‘ui’ in ‘itum’ convertunt in supino paenultima correpta: ‘domui domĭtum, cubui cubĭtum, sonui sonĭtum, tonui tonĭtum’ […] § 38, 1 Haec tamen ipsa et secundum tertiam vetustissimi protulisse inveniuntur coniugationem, ut Ennius in XI annali: ‘tunc clipei resonunt et ferri stridit acumen’. Idem in XIIII: ‘litora lata sonunt’. Accius in Clytaemnestra: ‘sed valvae resonunt regiae’. Lucretius: ‘caligare oculos, sonere aures’. Clytaemnestra] clitem Z dytemnestra GKL; sed…aures] oculos sonere aures regiae Z; valvae Hertz: valde SBTRapvXgrIzGKLW (qui s.l. add. vel valvae) Acc. trag. 30-1 (p. 161 Ribbeck 18973): ….sed valvae resonunt regiae Pacuv. trag. 214 (p. 117 Ribbeck 18973): ibo ad eam ut sciscam quid velit – Valvae sonunt 12. Un errore d’autore § 39, 1 ‘Potum’ quoque pro ‘potatum’. Vergilius in bucolico: ‘et potum pastas age, Tityre, et inter agendum’. Terentius autem in Phormione perfecte protulit: ‘nam potaturus †apud me est’. § 39, 2 Vergilius in bucolico: ‘huc ipsi potum venient per prata iuvenci’. Idem in georgicon IIII: ‘quoque modo potis gauderent intiba †fibris’. Lucanus in V: ‘Strymona sic gelidum bruma pellente relinquunt / poturae te, Nile, grues’. in georgicon IIII] in i georgicon B; IIII] i ZSpgrIzGKLW et ante corr. T; primo vX; iiii corr. iii R; iii primo a †fibris] rivis a Verg. georg. 1, 120 (p. 63 Geymonat 2008): Strymoniaeque grues et amaris intiba fibris Verg. georg. 4, 120 (p. 146 Geymonat 2008): quoque modo potis gauderent intiba rivis Lib. 11 § 17 (p. 558, 19-28 Hertz): praeterea dubitatur, utrum ‘potatu potaturus’ et ‘potatus’ secundum analogiam, an ‘potu potus poturus’ per syncopam melius dicatur, quae in usu non sunt. Vergilius in bucolico ‘huc ipsi potum venient per prata iuvenci’, idem in IIII georgicon: ‘quomodo potis gauderent intiba †fibris’. Lucanus in V: ‘Strymona sic gelidum bruma pellente relinquunt / poturae te, Nile, grues’, ex quo ostenditur ‘potus’ quoque participium esse. Schol. Bern. Verg. georg. 4, 120 (p. 962 Hagen) POTIS GAUDERENT, si hauriant aquam, gaudent. Alii ‘rivis’, alii ‘fibris’. Sigla (testimoni di VIII-X secolo) A: Amiens, Bibliothèque Municipale, 425 (s. IX, Corbie) a: Autun, Bibliothèque Municipale, 40 (s. IX2/4, Tours) B: Bamberg, Staatsbibliothek, class. 43 (s. IX1, Italia centrale: Roma?) b: Vat. Barb. Lat. 144 (s. X, Francia? S. Gallo?) C: Reims, Bibliothèque municipale, 1094 (s. IX1/4, Fleury) c: Cambridge, Fitzwilliam Museum, Mc Clean 159 (s. X in., Germania occidentale o Belgio) D: Bern, Burgerbibliothek 109 (s. IX3/3, Francia nordorientale: regione di Parigi?) E: Par. lat. 10290 (s. IX2, Bretagna) F: Par. lat. 7504 (s. IX ex., regione della Loira) G: St. Gallen, Stiftsbibliothek, 904 (s. IX2, S. Gallo) g: St. Gallen, Stiftsbibliothek, 903 (ante 846, Verona) H: Halberstadt, Domschatz, Inv.-Nr. 468 (s. X, Germania?) I: München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 18375 (s. IX med., Germania occidentale) i: Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Gud. lat. 2° 64 (s. IX3/4, Lyon) J: Oxford, Bodleian Library, Auct. T.1.26 (s. IX3/3, Germania occidentale) K: Karlsruhe, Badische Landesbibliothek, Reichenauer Pergamenthss., Aug. 132 (ca. 850, Francia settentrionale) k: Köln, Erzbischöfliche Diözesanbibliothek, 200 (s. IX2/3, Germania occidentale) L: Leiden, Universiteitsbibliotheek, BPL 67 (838, centro irlandese in Francia) M: München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 280 A (s. X1, Germania sudoccidentale) m: St. Petersburg, National Library of Russia, Class. Lat. F.V.7 + Par. lat. 12960, f. 116r ss. (s. IX/X, Corbie) N: Par. lat. 10289 (s. X, Bretagna) n: Par. lat. 7497 (s. IX1 o 2/4, Francia nordorientale) O: Par. lat. 7499 (s. IX3/4, Corbie) o: Orléans, Bibliothèque Municipale, 297 (s. X1) P: Par. lat. 7530 (779-796, Montecassino) p: Par. lat. 7505 (s. IX1, Tours?) Q: Par. lat. 7498 (s. IX2, St. Amand) q: Par. lat. 7500 (s. X) R: Par. lat. 7496 (s. IX2, St. Germain d’Auxerre) r: Firenze, Biblioteca Medicea Laurenziana, Plut. 47.29 (s. IX in., Francia settentrionale) S: Par. lat. 7506 (s. IX2/3, Francia orientale) T: Par. lat. 7503 (s. IX2, Fleury) U: Zürich, Zentralbibliothek, C 37 (s. X1, S. Gallo) V: Leiden, Universiteitsbibliotheek, VLO 12 (ca. 900, Francia) v: Vat. Lat. 1480 (s. IX1/2, Tours) W: Par. lat. 7501 (s. IX3/4, Corbie) w: Wolfenbüttel, Herzog August Bibliothek, Weissenburg 50 (IX3/4, Mainz?) X: Par. lat. 7502 (s. IX in., Tours) Y: London, British Library, Harley 2674 (s. IX3/3, Reims) Z: Vat. Lat. 3313 (s. IX1/2, Montecassino) z: Zürich, Zentralbibliothek, C 49 (s. IX2, Germania o S. Gallo) Frammenti Frg. Arg.: Strasbourg, Archives départementales du Bas-Rhin, 151 J (s. IX in., Alsazia?) Frg. Asciburg.: Aschaffenburg, Hofbibliothek, 54 (s. IX2/3 s., Italia?) Frg. Asl.: Oslo, Universiteitsbibliotheek, 1466 (s. IX) Frg. Barcin.: Barcellona, Biblioteca Central, 193 (s. IX/X o X1, Francia meridionale) Frg. Bern.: Bern, Burgerbibliothek, A A 90 (s. IX) Frg. Berol.: Berlin, Staatsbibliothek, Fragment 79 (s. IX2/3, Germania occidentale) Frg. Cassel.: Kassel, Universitätsbibliothek, philol. 2° 15b (s. IX2/4?; Fulda? Mainz?) Frg. Columb.: Colmar, Archives départementales du Haut-Rhin, Fragm. 691 (s. XI1, Italia del Nord) Frg. Duac.: Douai, Bibliothèque Municipale, 449 (s. IX2/3, nord-est della Francia) Frg. Dublin.: Dublin, Trinity College Dublin, 229, f. 119 (s. X, Irlanda) Frg. Dusseldorp.: Düsseldorf, UB, Fragment K6:015a + K8:008a (s. IX1/2?) Frg. Einsidl.: Einsiedeln, Stiftsbibliothek, 265 (s. IX4/4, Francia) Frg. Franc.1 (s. IX/X, Francia settentrionale): Canterbury, Cathedral Library, Add. 127/19 + Maidstone (Kent), County Record Office, PRC 49 [I a +b] Frg. Franc.2: London, British Library, Harley 2688, ff. 47-54 + Schweinfurt, Stadtbibliothek, fr. 1 (s. IX3/4; Francia nordorientale) Frg. German.1: Bern, Burgerbibliothek, 756/64 + Par. lat. 10403 (s. IX/X, Germania sudoccidentale) Frg. German.2: Gent, Rijksuniv. Centr. Bibl. 301, ff. di guardia B C D E + Trier, Stadtbibliothek, Fragmente, Mappe III: Priscianus B, f. 10 (s. IX2/4, Germania occidentale) Frg. Graec.: Graz, Universitätsbibliothek, 1703/124 (s. IX1/2, Lorsch) Frg. Hal.: Halle, Universitäts- und Landesbibliothek Sachsen-Anhalt, Yc 25 Q, pp. 1-8 (s. VIII ex./IX in., Francia o Italia settentrionale) Frg. Hass.: Fritzlar, Dombibliothek, 125, 1, ff. 1r-4v + Kassel, Universitätsbibliothek, philol. 2° 15a + Marburg, Universitätsbibliothek, 375/1-3 (s. VIII/IX, scriptorium anglosassone-tedesco in Assia) Frg. Herbipol.: Würzburg, UB, M. p. misc. f. 24 (s. IX3/4, Germania meridionale?) Frg. Londin.1: London, British Library, Add. 34389 (s. IX3/3, Francia?) Frg. Londin.2: London, British Library, Egerton 267, ff. 63-64 (s. IX2/4, Francia settentrionale) Frg. Londin.3: London, British Library, Egerton 267, ff. 65-66 (s. IX4/4, Francia: area di Reims) Frg. Marb.: Marburg, Universitätsbibliothek, 6 (s. X/XI) Frg. Mediol.1: Milano, Biblioteca Ambrosiana, B 71 sup., f. 69 (s. IX1, Francia?) Frg. Monac.1 = München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29364 (s. IX/X) Frg. Monac.2: München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 29027a (s. IX) Frg. Moscov.: Moskva, Rossijskaja Gosudarstvennaja Bibliotheka, Fond 40 opis’ 1 n° 23 (s. IX) Frg. NH: New Haven (Connecticut), Yale University Library, Marston 138 (s. IX2/3, Germania occidentale) Frg. OM: Oxford (Mississippi), University Library, Rotulus VI, #2311 (s. IX3/4, Germania?) Frg. Padu.: Padova, Biblioteca Universitaria, 795 (s. IX in.) Frg. Par.1: Par. NAL 1460, ff. 1r-2v (s. X) Frg. Par.2: Par. NAL 1490 (s. IX3/4, Tours), f. 166r ss. Frg. Par.3: Par. lat. 2772 (s. IX-X, Corbie ?), f. 2r Frg. Reg.1: Vat. Reg. lat. 329, ff. 169r-170v (s. IX1 o 2/4, St. Denis), f. 169r ss. Frg. Reg.2: Vat. Reg. lat. 423, ff. 65-68 (s. X2, costa della Manica), f. 65r ss. Frg. Trev.1: Trier, Stadtbibliothek, Fragmente, Mappe III: Priscianus A (s. IX2/3, Germania occidentale) Frg. Trev.: Trier, Stadtbibliothek, Inc. 924 (8o), ff. di guardia, frr. nn° 2-4 (s. IX) Frg. Turic.: Zürich, Staatsarchiv, W I 3.19, Nr. XIX, ff. 36-37 (s. IX3/4, St. Gallen? Reichenau?) Frg. Turon.1: Düsseldorf, Univ. Bibl. Ms. K. 19: Z 10/1 + Koblenz, Landeshauptarchiv, Bestand 701, n° 759, 20 (s. IX2/3 s., Tours?) Frg. Turon.2: Edinburgh, Coll. Privata, fogli di guardia + Haarlem, Bisschoppelijk Museum, Inv. 141 + Koblenz, Landeshauptarchiv, Bestand 701, n° 759, 1 (s. IX med. vel 2/3, Tours) Frg. Vic: Vic, Arxiu i Biblioteca Episcopal, 257 [frag. XV] (s. IX1/4, Francia settentrionale) Frg. Vimar.: Weimar, Herzogin Anna Amalia Bibliothek, Fol 439a (15) (s. IX med., Francia) Palinsesti (scriptio inferior) Frg. Mediol.2: Milano, Biblioteca Ambrosiana, A 138 sup., f. 4r-v (s. IX, Germania? Bobbio?) Frg. Monac.3: München, Bayerische Staatsbibliothek, Clm 14516 (s. X, tra Trier, Metz, Reims e Lobbes) Frg. Montepess.: Montpellier, Bibliothèque Interuniversitaire, Section de Médecine, H 141 (s. VIII/IX, Flavigny) Frg. Sangall.: St. Gallen, Stiftsbibliothek, 872 (s. IX2, St. Gallen?) Frg. Vallic.: Roma, Biblioteca Vallicelliana, C 9 (s. IX ex., Benevento) ω ψ χ τ codex Petri Ars Diez. Petr. quaest. φ α γ β θ ξ Z B frg. Hal. X λ π C p a v L frg. Turon.2 T S R F i z A W D o J m w N q K G (E) frg. Franc.2 Y U b M 

COLLAZIONARE E DEFINIRE UNO STEMMA Andrea Bramanti – Ilaria Morresi – Elena Spangenberg Yanes Ricerche di Filologia latina Intorno al progetto ERC PAGES (AdG 2019 n° 882588) βγO τυcδε αε τούσδε τιοδε τι δε τουcδε Stemma del libro XVIII.2 (Rosellini 2014; 2015) φι δε δέ δε τυc βγδ essere il seguente: α γ ζ β κ η T L X ι (Saint-Germaindes-Prés) (scriptorium irlandese in Francia) (Tours) δ θ I R (Germania occ.) W E (Corbie) (Bretagna? Saint-Germain-des-Prés?) (Saint-Germain d’Auxerre) D (Francia nordor.) V F Frg. Marb. (Francia) (Loira) (Germania occ.) M (Germania sudocc.) U (San Gallo?) O Q (Corbie) (Saint-Amand) Vat. lat. 3313 (Z) tradizione carolingia, χ. Poiché in uno studio recente ho trattato in generale, sia pure sinteticamente, della tradizione manoscritta (secc. VIII-X) di questa specifica parte di testo1, mi limito qui a tracciare, come strumento per l’interpretazione dei casi che illustrerò, uno schema riassuntivo delle relazioni stemmatiche, con l’esplicitazione delle relative sigle2. Stemma del libro XVIII.1 (Rosellini i. c. s.) ω ψ χ α P β γ ζ Z T X η δ θ I W D V R F λ E M U O Q p L Stemma provvisorio dei libri V-VII ω χ ψ τ codex Petri Ars Diez. Petr. quaest. φ α γ β θ ξ Z B X frg. Hal. λ π p C a v L frg. Turon.2 T R S F i z A W D o J m w N q K G (E) frg. Franc.2 Y U b M Par. lat. 7506 (S) Par. lat. 7506 (S), f. 147r Par. lat. 7506 (S), f. 72v S, ff. 43r; 49r; 53v S, ff. 109v; 50v Stemma provvisorio dei libri V-VII ω χ ψ τ codex Petri Ars Diez. Petr. quaest. φ α γ β θ ξ Z B X frg. Hal. λ π p C a v L frg. Turon.2 T R S F i z A W D o J m w N q K G (E) frg. Franc.2 Y U b M Bamberg, Staatsbibliothek, Class. 43 (B) Codici usati da Hertz per i libri I-XVI ω χ ψ τ codex Petri Ars Diez. Petr. quaest. φ α γ β θ ξ Z B X frg. Hal. λ π p C a v L frg. Turon.2 T R S F i z A W D o J m w N q K G (E) frg. Franc.2 Y U b M Par. lat. 7496 (R): Heiric di Auxerre Halle, Universitätsund Landesbibliothek, Yc quart. 25 Leiden, Universiteitsbibliotheek, BPL 67 (L): Giovanni Scoto Petrus Pisanus, Quaestiunculae in Priscianum (Bruxelles, Koninklijke Bibliotheek van België, II 2572) Petrus Pisanus, Ars grammatica, rec. α (Berlin, Staatsbibliothek, Diez. B Sant. 66, pp. 3-66) Petrus Pisanus, Ars grammatica, rec. β (Bern, Burgerbibliothek, 207, ff. 113-123) Tagli di citazioni in Petr. quaest. e codici dell’Ars Prisciani Prisc. ars 7, 40, 9 In ‘obs’ feminina Latina: ‘haec scobs huius scobis’ et ‘scrobs huius scrobis’. Sic alii, sed Probus nominativum similem protulit genetivo, quod Plautus masculino genere profert in Amphitrione: ‘ibi scrobes exfodito plus sexagenos in dies’. in Amphitrione ~ exfodito suppl. al. m. in mg. frg. Turon.2: om. frg. Turon.2 | ibi ~ exfodito suppl. al. m. s. l. v, in ras. quindecim litterarum al. m. scr. in X (ubi linea infrascripta et postea erasa est): om. v | sexagenos] in hoc verbum desinit frg. Turon.2 | in dies ω, post corr. vX: scrobes v; s[...]bes X Petr. quaest. in Prisc. 2187-89 In ‘obs’ feminina Latina: ‘haec scobs huius scobis’ et ‘scrobs huius scrobis’. Probus nominativum protulit et Plautus masculino genere profert: ‘plus sexagenos scrobes’. scrobs] scorbs cod. Tagli di citazioni in Petr. quaest. e codici dell’Ars Prisciani Stemma provvisorio dei libri V-VII ω χ ψ τ codex Petri Ars Diez. Petr. quaest. φ α γ β θ ξ Z B X frg. Hal. λ π p C a v L frg. Turon.2 T R S F i z A W D o J m w N q K G (E) frg. Franc.2 Y U b M 1) Parzialità dei testimoni manoscritti: lacune di ZS La Praefatio Paris. Lat. 7506 (S), f. 1r Vat. Lat. 3313, f. Ir: incipit all’altezza di praef. 3.3 «quam volui» Z, fasc. I: ff. I-IV (ossia un binione) in seguito alla perdita materiale dei due bifogli esterni II I III IV Stemma provvisorio dei libri V-VII Paris. Lat. 7506 (S), f. 1rv Paris. Lat. 7506 (S), particolare del f. 1r Paris. Lat. 7506 (S), particolare del f. 1v Posizione stemmatica del primo foglio di S: accordi con Nj N = Paris, BNF, lat. 10289 (sec. X); j = Oxford, University College, 114 (sec. XI/XII) Accordi S Nj praef. 2, 2 praef. 2, 2 praef. 2, 3 praef. 2, 4 praef. 3, 1 praef. 3, 2 praef. 4, 2 praef. 4, 2 praef. 4, 2 praef. 4, 3 ragionis legibus] inu. N j, al. m. in S imitatorem eorum extitisse] imitatorem extitisse illorum al. m. in S, extitisse imitatorem illorum N j praecepta uirorum] inu. N j, al. m. in S labore faciente] inu. N j, al. m. in S scriptores Graios] inv. N j, al. m. in S inventionibus esse posse credo R GKL J] credo esse inv- posse cett., nisi quod inv- posse esse credo N j, al. m. in S iudicem quoque facio] facio quoque iudicem N, al. m. in S ante Iuliane add. o N j, al. m. in S dignitatis gradus] (sic pr. manus in S) inv. N j, al. m. in S possederat musicae] (sic pr. manus in S) inv. N j, al. m. in S 2) Accordi ZS in lezione adiafora e potenzialmente poligenetica Ars I 27, 1 (p. 21 Hertz) Hoc quoque observandum est, quod ad comparationem aliarum consonantium quae solent mutari vel abici per casus, immutabiles sunt apud nos tres: l n r. Per omnes enim casus eaedem permanent, ut ‘sal salis, flumen fluminis, Caesar Caesaris’. "umen "uminis] "amen "aminis Z K N Y, ante corr. v, post corr. S a E M W; "ama "aminis ante corr. S 3) Pericopi instabili: un esempio tratto dal I libro Ars I 54, 2-5 (pp. 40-41 Hertz) Ei diphthongo nunc non utimur, sed loco eius in Graecis nominibus e vel i productas ponimus. Et in priore sequimur Aeolis […]. Et nos plerumque cum ei apud Graecos sit pura paenultima: in illis maxime femininis quae per adiectionem assumunt a apud Graecos, mutamus ει in e productam, ut ‘Δηϊόπη Δηϊόπεια Deiopēa’, ‘Κα-ιόπη Κα-ιόπεια Calliopēa’. Nam in illis quae in ia solum desinunt apud Graecos, raro .t hoc: ut ‘Argia, Alexandria, Nicomedia, Langia, Lampia’ […] Raro autem diximus propter ‘Medeam, Plateam’. […] Ars I 54, 6 - 55, 3 (p. 41 Hertz) In Latinis autem dictionibus difficile invenies i longam ante vocalem positam, nisi in genetivis in ius desinentibus ut ‘illius, solius, ullius’ (quae tamen licet et corripere) et in verbo ‘.am .as .at’, quod ipsum quoque contra aliorum eiusdem coniugationis .t regulam verborum. In masculinis quoque ei pura in e longam convertitur: ‘Ἀχί-ειος Achillēus, Ἀλφειός Alphēus, σπονδεῖος spondēus’. Non sine ratione tamen hoc .t, sed quia i pura paenultima ante us vel a vel um per nominativos non invenitur producta in Latinis dictionibus, nisi in disyllabis et ipsis Graecis. […] In aliis vero, consonante sequente, pro ei diphthongo longam i ponimus, ut ‘Νεῖλος Nīlus’. Svolgimento della trattazione 1. 2. 3. 4. Femminile greco in -εια > ēa lat. se in greco il sostantivo è derivato (è il caso di Δηϊόπη > Δηϊόπεια > Deiopēa) Femminile greco -εια > īa lat. se in greco il sostantivo non è derivato (è il caso di Ἀργεία > Argīa), salvo eccezioni (Medea, Platea) a. ī lat. in penultima posizione prima di vocale, che si trova solo nei genitivi in īus e in fiam fias fiat Maschile greco -ειος > ēus lat. (Achilleus, spondeus) b. ī lat. davanti a us a um al nominativo: solo nei bisillabi greci (del tipo dia chia) Dittongo ει + consonante > ī lat. (Nilus) Ei diphthongo nunc non utimur, sed loco eius in Graecis nominibus e vel i productas ponimus. Et in priore sequimur Aeolis […]. Et nos plerumque cum ei apud Graecos sit pura paenultima: in illis maxime femininis quae per adiectionem assumunt a apud Graecos, mutamus ει in e productam, ut ‘Δηϊόπη Δηϊόπεια Deiopēa, Κα-ιόπη Καλλιόπεια Calliopēa’. Nam in illis quae in ia solum desinunt apud Graecos, raro .t hoc: ut ‘Argia, Alexandria, Nicomedia, Langia, Lampia’ […] Raro autem diximus propter ‘Medeam, Plateam’. […] In Latinis autem dictionibus difficile invenies i longam ante vocalem positam, nisi in genetivis in ius desinentibus ut ‘illius, solius, ullius’ (quae tamen licet et corripere) et in verbo ‘.am .as .at’, quod ipsum quoque contra aliorum eiusdem coniugationis .t regulam verborum. In masculinis quoque ei pura in e longam convertitur: ‘Ἀχί-ειος Achillēus, Ἀλφειός Alphēus, σπονδεῖος spondēus’. • • • in illis maxime femininis ~ in e longam convertitur om. ante corr. S necnon Z, qui autem ante ΑΧΙΛΛεΙΟC add. ut ΚΑΛΛΙΟΠεΙΑ calliopea ante ΑΧΙΛΛεΙΟC add. ut ΚΑΛΛΙΟΠεΙΑ pro Kalliopea B ΑΛΦεΙΟC alpheus om. ante corr. ZS Z f. XVIIIr S f. 11v B f. 4r Possibile ricostruzione del testo d’archetipo 1. Prisciano in origine aveva concepito il testo come lo leggiamo in Z, quindi senza distinzione tra maschile e femminile, citando di .la i tre esempi «Κα-ιόπεια Calliopea, Ἀχί-ειος Achillēus, σπονδεῖος spondēus»: Ei diphthongo nunc non utimur, sed loco eius in Graecis nominibus e vel i productas ponimus. Et in priore sequimur Aeolis […]. Et nos plerumque cum ei apud Graecos sit pura paenultima: ut ‘Κα-ιόπεια Calliopēa Ἀχί-ειος Achillēus, σπονδεῖος spondēus’. 2. In archetipo era stata aggiunta in forma di ‘pericope instabile’ la lunga digressione sul femminile, che avrebbe dovuto prendere il posto di «ut Κα-ιόπεια Calliopea» (verosimilmente espunto); si era inoltre implementata la serie degli esempi maschili, aggiungendo «Ἀλφειός Alphēus». 3. Z ha ignorato in tutto non solo le aggiunte, ma anche i segni di espunzione in riferimento a «ut Κα-ιόπεια calliopea»; S si è comportato in modo simile, ma espungendo anche quest’ultima pericope; B in.ne ha tenuto tutto quello che leggeva. 8. Errori d’archetipo a. earum vs. eorum § 1, 1 Dictionum aliae sunt uniformes, id est indeclinabiles, ut adverbia, coniunctiones, praepositiones, interiectiones, aliae declinabiles, ut nomina, verba, participia, pronomina. § 1, 2 Earum ergo aliae in principio moventur, ut pronomina transeundo in personas, ‘mei tui sui’, ‘mihi tibi sibi’, ‘me te se’; ‘meus tuus suus’, ‘mei tui sui’, ‘meo tuo suo’. earum GLKW, post corr. TX: eorum ZSBapvgrIz, post corr. ab al. m. R b. alia vs. aliae § 22, 2 Geminant consonantem in prima quidem coniugatione duo monosyllaba: ‘do dedi, ‘sto steti’; in secunda principales modo syllabas: ‘mordeo momordi, tondeo totondi’; in tertia alia principales, alia finales: principales quidem, ut ‘disco didici, cano cecini, pello pepuli’; finales vero, ut ‘credo credidi, vendo vendidi’. alia XGL: aliae ZBTRapvgrzWDH, ante corr. K; alie SI 8. Errori d’archetipo d. Statius vs. Terentius § 40, 2 In ‘eo’ ‘i’ antecedente unum invenitur, ‘cieo’. Unde Vergilius in I: ‘bella cient primaque vetant consistere terra’. Idem in VI: ‘aere ciere viros Martemque accendere cantu’. § 40, 3 Invenitur tamen hoc idem etiam in ‘io’ desinens quartae coniugationis. Unde Statius in IIII Thebaidos: ‘suus excit in arma / antiquam Tiryntha deus’. Lucanus in II: ‘nunc urbes excite feras, date gentibus arma’. Statius Xav, post corr. (ex Terentius) BTI et fort. W: Terentius ZSRpgrzGKL, ante corr. BTI ; in IIII Thebaidos] om. ZG 9. Cambiamenti rispetto a Hertz a. quod vs. dicentes quod § 8, 1 Aliam quoque quidam rationem de hoc conati sunt reddere, quod imperativus modus necessitatem significat, voluntas autem libera debet esse: itaque hoc verbum, quod carere debet necessitate, caret imperativo. quod] dicentes quod ZSBTapvXgrIzGKLW, ante corr. R b. assumit vs. adsumpta § 11, 4 Praeteritum imperfectum diximus a praesenti fieri sic: in prima quidem et in secunda coniugatione et quarta in ‘eo’ desinente a secunda persona ablata ‘s’ finali et addita ‘bam’: ‘amas amabam, doces docebam, is ibam’; § 11, 5 in tertiae vero omnibus verbis et quartae in ‘io’ desinentibus prima persona mutat ‘o’ in ‘e’ productam et assumit bam: ‘lego legēbam, facio faciēbam, venio veniēbam’. mutat] mutata I; et] om. GL; assumit Ra, post corr. ab al. m. (ex assumpta) T: adsumpta BvgrIzW assumpta ZSGKL adsumta p adsupta X 10. Accordi di Z (e α) vs. SB a. praeteriti vs. praeterito § 15, 3 In crescentibus vero, in quibus repetitio fit principii per praeteritum, paenultimae vel antepaenultimae principalis syllabae praesentis tempora servantur in praeteriti paenultima, ut ‘caēdo cecīdi, cūrro cucūrri, mōrdeo momōrdi, tōndeo totōndi, spōndeo spopōndi, fāllo fefēlli, pēdo pepēdi, cădo cecĭdi, părio pepĕri, căno cecĭni, tēndo tetēndi, pōsco popōsci’. praeteriti ZTRvXgGLK: praeterito SBrz, ante corr. apIW b. abstiti vs. abstitit § 36, 1 A ‘sto’ quoque composita servant duplicationem praeteriti, ut ‘resto restiti, consto constiti, prosto prostiti’. Ovidius tamen ‘abstit’ pro ‘abstitit’ protulit in XI metamorphoseon: ‘Alcyonae lacrimas et quae pars admonet abstit’. Et ‘absisto’ enim et ‘absto’ ‘abstiti’ facit. abstiti ZpGLK: abstitit BSTRavXgrIzWD Ovid. met. 11, 473 (p. 331 Tarrant 2004): Alcyones lacrimas et quae pars admonet absit Alcyones (-is B)] -n(a)e (dat.) M, Priscianus 8.36 [sic], fort. recte; abstit L, Priscianus (‘pro “abstitit”’) unde L2m U4m; abstat F2c φ 11. Il trattamento delle citazioni e il valore di Z a. itinere vs. in itinere § 32, 5 Invenitur tamen etiam cum praepositione in avi faciens praeteritum, sed in raro usu. Pacuvius: ‘qua te adplicavisti tam aerumnis obruta’. Cicero rhetoricon II: ‘quod in itinere tam familiariter se adplicaverit’. Varro de poetis libro I: ‘deinde ad Siculos se adplicavit’. in itinere Hertz (coll. Cic.) et Zg, post corr. ab al. man. T: itinere SBRapvXrIzGKLW Cic. inv. 2, 43 (Stroebel 1965): quod in itinere se tam familiariter adplicaverit b. e vs. omissione § 38, 2 ‘Steti’ uero ‘stātum’ supinum paenultima producta debet facere, unde Lucanus in II: ‘constātura fides superum’, cum ‘dătum’ et ‘dătus’, sicut superius ostendimus, corripiant ‘a’ paenultimam. § 38, 3 Est tamen in hoc quoque notandum, quod nomina ab eo derivata ‘a’ paenultimam corripiunt vel antepaenultimam, ut ‘stătus stăta stătum stăbilis’. Lucanus in X: ‘quorum stăta tempora flatus’. Idem in V (5, 250): ‘quam non e stăbili, tremulo sed culmine cuncta / despiceret’. e ZTapv, post corr. H: om. SBRXgrIzGKLW 11. Il trattamento delle citazioni e il valore di Z c. valvae vs. valde § 37, 3 Alia vero in ‘ui’ divisas praeteritum desinentia ‘ui’ in ‘itum’ convertunt in supino paenultima correpta: ‘domui domĭtum, cubui cubĭtum, sonui sonĭtum, tonui tonĭtum’ […] § 38, 1 Haec tamen ipsa et secundum tertiam vetustissimi protulisse inveniuntur coniugationem, ut Ennius in XI annali: ‘tunc clipei resonunt et ferri stridit acumen’. Idem in XIIII: ‘litora lata sonunt’. Accius in Clytaemnestra: ‘sed valvae resonunt regiae’. Lucretius: ‘caligare oculos, sonere aures’. Clytaemnestra] clitem Z dytemnestra GKL; sed…aures] oculos sonere aures regiae Z; valvae Hertz: valde SBTRapvXgrIzGKLW (qui s.l. add. vel valvae) Acc. trag. 30-1 (p. 161 Ribbeck 18973): ….sed valvae resonunt regiae Pacuv. trag. 214 (p. 117 Ribbeck 18973): ibo ad eam ut sciscam quid velit – Valvae sonunt 12. Un errore d’autore § 39, 1 ‘Potum’ quoque pro ‘potatum’. Vergilius in bucolico: ‘et potum pastas age, Tityre, et inter agendum’. Terentius autem in Phormione perfecte protulit: ‘nam potaturus †apud me est’. § 39, 2 Vergilius in bucolico: ‘huc ipsi potum venient per prata iuvenci’. Idem in georgicon IIII: ‘quoque modo potis gauderent intiba †fibris’. Lucanus in V: ‘Strymona sic gelidum bruma pellente relinquunt / poturae te, Nile, grues’. in georgicon IIII] in i georgicon B; IIII] i ZSpgrIzGKLW, ante corr. T; primo vX; iiii corr. iii R; iii primo a; †fibris] rivis a Verg. georg. 1, 120 (p. 63 Geymonat 2008): Strymoniaeque grues et amaris intiba fibris Verg. georg. 4, 120 (p. 146 Geymonat 2008): quoque modo potis gauderent intiba rivis Lib. 11 § 17 (p. 558, 19-28 Hertz): praeterea dubitatur, utrum ‘potatu potaturus’ et ‘potatus’ secundum analogiam, an ‘potu potus poturus’ per syncopam melius dicatur, quae in usu non sunt. Vergilius in bucolico ‘huc ipsi potum venient per prata iuvenci’, idem in IIII georgicon: ‘quomodo potis gauderent intiba †fibris’. Lucanus in V: ‘Strymona sic gelidum bruma pellente relinquunt / poturae te, Nile, grues’, ex quo ostenditur ‘potus’ quoque participium esse. Schol. Bern. Verg. georg. 4, 120 (p. 962 Hagen) POTIS GAUDERENT, si hauriant aquam, gaudent. Alii ‘rivis’, alii ‘fibris’. GRAZIE DELL’ATTENZIONE!