Metalib ve Mezahib İçindekiler

Analitik Felsefe Tarihi METÂLİB VE MEZÂHİB - Metafizik ve İlahiyat Felsefesi - Litera – 271 Klasik Felsefe - 56 Metâlib ve Mezâhib Orijinal İsmi: Histoire de la Philosophie (Les Problèmes et les Ecoles) Yazar: Paul Janet, Gabriel Séailles Fransızcadan Tercüme: Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Osmanlıcadan Tercüme ve Yayına Hazırlayan: Abdulkadir Coşkun Copyright© 2022 Kadem Yapım Medya İletişim ve Piyasa Araş. Org. San. ve Tic. Ltd. Şti. Bu eserin Türkçe telif hakları Kadem Yapım Medya İletişim ve Piyasa Araş. Org. San. ve Tic. Ltd. Şti.’ne aittir. Yayıncının izni olmaksızın tümüyle veya kısmen yayınlanamaz, kısmen de olsa fotokopi, film vb. tekniklerle çoğaltılamaz ve elektronik ortamlarda yayınlanamaz. Kapak ve İç Düzen: Litera Yayıncılık Kapak Resmi: © Vincent Abadie Hafez Baskı: Ofis Matbaa Yayın Kâğıt San. Tic. Ltd. Şti. Maltepe Mah. Gümüşsuyu Cad. Işık Sanayi Sitesi No:19 B Blok Z-1 Topkapı-Zeytinburnu/İstanbul ISBN 978-605-2023-91-4 1. Basım, Ocak 2022 KADEM YAPIM MEDYA İLETİŞİM VE PİYASA ARAŞ. ORG. SAN. VE TİC. LTD. ŞTİ. Kalenderhane Mah. Cemal Yener Tosyalı Cad. Şehzade Cami Sok. No:3 Fatih/İstanbul Tel: 0(212) 522 86 90 Web: www.literakitap.com E-posta: [email protected] KÜTÜPHANE BİLGİ KARTI Library of Congress A CIP Catalog record Metâlib ve Mezâhib 1. Felsefe 2. Metafizik 3. İlahiyat 4. Elmalılı M. Hamdi Yazır Analitik Felsefe Tarihi METÂLİB VE MEZÂHİB - Metafizik ve İlahiyat Felsefesi - Paul Janet Gabriel Séailles Tercüme: Elmalılı Muhammed Hamdi Yazır Çeviri ve Yayına Hazırlayan: Abdulkadir Coşkun İstanbul - 2022 www.literakitap.com İÇİNDEKİLER TAKDİM 11 DÎBÂCE 15 BİRİNCİ KISIM 49 METAFİZİK BİRİNCİ BÖLÜM BİLGİ BAHSİ, ŞÜPHECİLİK ve KESİNLİK 51 Sokrates’ten Önce Felsefe - Duyusal Bilgiye Karşı Akli Bilgi - Sofizmin Menşei Sofistler ve Çelişki İlkesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 52 Sokrates: Tasavvurlar, İlmin Konusu - Öznel Kesinlik [Yakîn-i Nefsî] - Platon: Kavramlar ve İdeler [Manalar] - Nesnel (haricî) Kesinlik [Yakîn-i Aynî] . . . 55 Aristoteles: Tümel Kesin Bilginin [Burhan] İmkânsızlığı - İlkelerin Apaçık Olarak Kesinliği . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56 Aristoteles’ten Sonra Kesin Bilgi Meselesi Ortaya Konuyor - Stoacılık: Öznel Ölçüt, “İnbisât” - Epiküros’un Mantıksal Olmayan Dogmatizmi . . . . . . . 58 Pyrrhon’un Radikal Agnostisizmi [Hisbâniyye-i Asliyye] - Yeni Akademi: Stoa Dogmatizmi Eleştirisi - Probabilizm [İhtimalcilik] - Karneades: Görünürdeki Hakkın Dereceleri Nazariyesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 61 Eklektisizm [Telfikiyye, Seçmecilik]: Hak Ölçütünün Belirginleşmesi - Antiochus Cicero . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64 Şüpheciligin Yeniden Ortaya Çıkışı: Aenesidemos - Agrippa: Ordular [les Tropes] Sextus Empiricus: Antik Şüpheciliğin Özeti – Eleştiri 1: İlmin Formel İmkânı, 2: Ortaya Çıkan Sonuçları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66 İkinci [Yeni] Platoncu Mistisizm: İnsilâh [extase, kendinden geçiş] . . . . . . . 71 Hristiyanlık Kesin Bilgi Nazariyesine Yeni Bir Esas Getiriyor: İman . . . . . 71 Ortaçağ: İman ile Aklın Açılan Farkı - Sonuç: Şüphecilik: Montaigne - Charon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 73 Descartes: İdelerin Belirginliği ve Ayrımı; İlahi Tasdik - Açık Uzlaştırma. . . 75 Malebranche: Kesin Bilgi ve Allah’ta Görmek [rü’yet fi’llâh] . . . . . . . . . . 77 Spinoza: İnsani Algı, Uygun Anlamlara Sahip Olmak Bakımından İlahi Algıdan Farklı Değildir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 80 Leibniz: Apaçık, Kanıtsal, Duyusal Kesin Bilgi . . . . . . . . . . . . . . . . 82 Berkeley Duyusal Kesin Bilgiyi Yüceltme İddiasında . . . . . . . . . . . . . 84 David Hume’un Deneyci Şüpheciliği: İnanç Nazariyesi . . . . . . . . . . . . 85 Kant: Doğrunun Ölçütü, Kesin Bilgi, İman, Zan ve Kanaat - Bilimsel Kesin Bilgi; Metafiziğin İmkânsızlığı – Ahlâkî İman . . . . . . . . 90 Kant’ın Eleştirilerine Dayanmadıkça Pozitivizm [isbâtiyye, olguculuk] Felsefi Bir Değere Sahip Değildir - Herbert Spencer’ın Mantıksızlığı . . . . . . . . . . 97 İKİNCİ BÖLÜM MADDE 101 İlk Filozofların Canlı Madde Nazariyesi [Hilozoizm] - Demokritos’un Atom Nazariyesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 101 Platon: Madde Nazariyesinin Belirsizlikleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . 105 Aristoteles: Madde, Belirsiz Kuvve Suretin Tamamen Dışında Bulunmaz . . . 108 Epikürcü ve Stoacı Maddecilik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 109 İkinci Platonculuk (yani İşrakilik) - Maddeciliğe Karşı Tepki . . . . . . . . . 112 Bilimlerin Tekrar Ortaya Çıkışı - Yeniden Vazolunan Madde Meselesi - Gassendi Atomculuğu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113 Descartes: Maddenin Özü Uzamdır - Geometrik Mekanik . . . . . . . . . . 114 Spinoza: Uzam İlahi Sıfattır; Cisimler Bu Sıfatın Modlarıdır . . . . . . . . . 117 Malebranche: Akledilir Uzam ve Cüz’i Cisimler . . . . . . . . . . . . . . . . 120 Leibniz: Maddenin Üç Kademeli Metafizik Tanımı . . . . . . . . . . . . . . 122 Maddenin Varlığını Kabul Etmeyen Berkeley ve Hume . . . . . . . . . . . . 125 On Sekizinci Asır Fransız Maddeciliği. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 126 Kant: Maddenin Tanımı: Genişleme ve İtme Gücü . . . . . . . . . . . . . . 127 Fichte, Schelling, Hegel: İdealistlere Göre Madde Nedir? . . . . . . . . . . . 129 Almanya’da Maddecilik: Feuerbach – Büchner - Moleschott . . . . . . . . . 131 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM NEFİS VEYA RUH 135 Thales’ten Sokrates’e Kadar Cismani ve Ruhani Arasında Gelişen Fark . . . . 135 Platon: Âlem Nefsi ve Ferdî Nefisler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138 Aristoteles: Nefis ve Cismin Formel, Fail ve Gâî İlletleri . . . . . . . . . . . 139 Aristoteles’ten Sonra Ruhani Kavramı Kalkıyor - Epikürcülük: Nefsin Unsurları - Stoacılık: Pneuma (Nesimi Ruh) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 140 Nefis ve Ruh (Pneuma) - İbrani İlahiyatının Etkisi; Yeni Ahit . . . . . . . . 142 Yeni Platonculuk (İşrakiye): Âlemin Nefsi ve İnsan Nefsi Nazariyelerinde Yine “Ruhani” Kavramı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 144 İlk Hristiyan Filozoflarda Maddecilik ve Ruhçuluk İhtilafı . . . . . . . . . . 145 Ortaçağ, Uyanış Devri . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 147 Descartes: Nefis İdrak İle Sınırlı; Nefsin Belirgin Varlığı . . . . . . . . . . . 148 Spinoza: Âlemin Nefsi Uzamın İdesidir; İnsani Nefis de İnsani Cismin İdesidir . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 149 Leibniz: Monadlar Nazariyesi, Takdir Edilmiş Uyum Ezelî Âlem Nefsinin Yerini Alır . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 151 Deneyciler - Hobbes Maddeciliği - Locke’un Kararsızlığı - Hume ve Stuart Mill Fenomenizmi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 154 (On Sekizinci Asır) Fransız, (On Dokuzuncu Asır) Alman Maddeciliği . . . 157 Kant: Saf Aklın Yanıltmalı Kıyasları (Paralojizm), Ben’in Birlik ve Özdeşliğinden Ruhani Bir Cevherin Birlik ve Özdeşliğine Geçişin İmkânsızlığı . . . . . . . 158 Metafiziğe Dönüş: Fichte, Schelling, Hegel: Mutlak Ruh . . . . . . . . . . . 160 İskoçya ve Fransa Ruhçuları . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 162 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM MADDE ve NEFİS – CEVHERLERİN İLİŞKİLERİ 165 Sokrates’ten Önceki Felsefe: Fâil ve Kâbil [Aktif-Pasif ] İlkelerin Karışıklığı . 165 Platon: Maddede Varlık Olmayan, Cismani Mekanik Nefsin Gayelerine Bağlı . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167 Aristoteles: Madde, Suret ve İlişkileri - Nefis-Beden İlişkisi; Ruh . . . . . . . 169 Aristoteles’ten Önce Ruh (Pneuma) Nazariyesi- Stoacılara Göre Ruh Nazariyesi - Allah ve Âlem, Nefis ve Beden, Tabii Karışım- Epikürcülük, Hayvani Nefis, Natık Nefis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 172 Galenos, Ruh (Pneuma) Fizyolojisine Tanım Suretini Vermiş - Beynin, İliğin ve Sinirlerin İşlevleri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 174 İkinci Platonculukta Madde ile Nefsin Münasebetlerini Anlamanın Zorluğu 176 Kilise Babaları ve Skolastikler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 177 Descartes: Uzam İle İdrakin Karşıtlığı; Nefis ile Beden Birliği ve Karşılıklı Tesirleri . . . . . . . . . . . . . . . . . . 179 Malebranche: Cevherlerin Münasebetleri, Arızi (Okasyonel) İlletler Nazariyesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 182 Spinoza: Cevher Birliği, Uzam ve İdrakin Paralel Gelişimlerini Açıklar . . . . 184 Leibniz: Önceden Takdir Edilmiş Uyum (harmonie préétablie) Nazariyesi . . . 186 Netice: Descartes Taraftarlarından Sonra Çalışmalar Asıl İddianın Reddine Yöneliyor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 190 İKİNCİ KISIM İLAHİYAT FELSEFESİ 193 BİRİNCİ BÖLÜM ANTİK DÖNEMDE ve ORTAÇAĞDA DİN KONUSU 195 Antik Yunan İlahiyatı: Şairler: Hesiodos ve Homeros . . . . . . . . . . . . . 195 İlk Yunan Filozoflarının Yaratılış [Cosmogonie] Felsefesi - İyonya Okulu – Ksenophanes - Çoklu İlah Öğretisini [Polythéisme] Tenkit - Ksenophanes’in Panteizmi - Dînî Şüphecilik - Sofizm. . . . . . . . . . . . 197 Felsefi İlahi Vahdaniyet [Le théisme philosophique], Sokrates, Gaye İlletler, Ezelî İnayet [La Providence] veya Rububiyet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 199 Platon’un Din Öğretisi: İyilik İdesi, İlahi Hayat - İlahi Varlık Delili - Ezelî İnayet – Kötülük - Optimizm . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 200 Aristoteles’in İlahiyat Felsefesi - Kuvve ve Fiil - Saf Fiil - Saf İdrak - İlk Hareket Ettirici Delili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 207 Stoacıların İlahiyat Felsefesi - Materyalist Panteizm - Umumi İttifak Delili - Gaî İlletler - Kötülük İtirazı - Epigemnamata Öğretisi - Stoacıların Dindarlığı . . 212 İskenderiye İlahiyat Felsefesi - Üç Uknum – İşrak Öğretisi - İniş ve Dönüş - Vecd . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 216 Ortaçağ’da Din Bahsi. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 218 Saint Augustinus - Platonculuk İle Hristiyanlığın Benzerlikleri - Hristiyan İlahiyatının Hususi Hatları - Teslis ve Yoktan Yaratma . . . . . . 218 Ortaçağ’da İlahi Varlık Delilleri - Aşağıdan Yukarıya Yükselme Yolu - Yukarıdan Aşağı İnme Yolu - Apriori veya Saint Anselmus Delili - Gaunilon’un İtirazları. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228 Diğer İlahî Varlık Delilleri - İlletlerin Sonsuz Teselsülünün İmkânsızlığı - Âlemin İmkânı Delili - İlk Hareket Ettiren Delili - Gaye İlletler Delili - Yetkinlik Kavramı Delili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 235 Ortaçağ’da İlahi Hakikat Nazariyesi - Allah’ın Birliği ve Vahdet-i Vücut - Saint Thomas’ın İlahiyat Felsefesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 238 Ortaçağ’da Sapkın İlahiyat Felsefesi – Vahdet-i Vücut İlkesi - Sahte Dionysius (Denys l’Aréopagite) - Scottus Erigena, Amaury de Bène, David de Dinant, Meister Eckhart . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 244 İKİNCİ BÖLÜM SON DEVİRLERDE DİN KONUSU 249 1. İLAHİ VARLIK DELİLLERİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 249 Descartes - İlahi Varlığa Dair Üç Delil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 250 Çeşitli Kanıtlar, Spinoza, Leibniz, Malebranche, Bossuet: Ezelî Hakikatler Delili . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 255 Kant’ın Eleştirisi - Ontolojik Delil - Kozmogonik Delil Tabii Teolojik [Kozmolojik] Delil - Bu Üç Delilin Tek Delile İndirgenmesi - Kant Delili, Ahlâki Delil . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 258 Hegel: Ontolojik Delili Müdafaa. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 264 2. İLAHİ HAKİKAT BAHSİ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 266 Descartes’ın İlahiyat Felsefesi - Allah Kendinin İlletidir - Allah Ezelî Hakikatlerin de Yaratıcısıdır - Sürekli Yaratış - İlahi Doğruluk . . . . . . . . . . . . . . . . . .266 Malebranche - Allah’ı Vasıtasız Görmek - Allah’ta Görmek - Vesileci [Okazyonalist] İlletler - Eslahiyet [Optimizm] - Yolların Sadeliği - Yaratmanın Sonsuz Güdüsü . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 269 Spinoza’nın İlahiyat Felsefesi - Cevher Birliği - Allah’ın Sıfatları: İdrak ve Uzam - İlahi İhtiyar ve Külli Zorunluk [Determizm] . . . . . . . . . . . . . . . . . 273 Leibniz – Optimizm - Metafizik Kötülük, Tabii Kötülük ve Ahlâki Kötülük - Bayle’in İtirazları - Ahlâki Zorunluluk - İlahi İhtiyar . . . . . . . . . . . . 279 On Sekizinci Asır - Kant’ın İlahiyat Felsefesi [théodicée] Allah, Ahlâkın Postülası - İnancın İlim Yerine Konulması . . . . . . . . . . . 289 Fichte ve Schelling: Vahdet-i Vücudun Çeşitli Suretleri . . . . . . . . . . . . 291 Hegel İlahiyat Felsefesi [théologie] . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 294 Schopenhauer ve Hartmann - Kötümserlik . . . . . . . . . . . . . . . . . . 295 İskoç Felsefesi - Hamilton ve Mansel – Dini Eleştiri . . . . . . . . . . . . . 296 Auguste Comte - Üç Hal Kanunu - İnsanlık Dini . . . . . . . . . . . . . . 297 Herbert Spencer – Evrim Doktrini - Bilinmez Dini . . . . . . . . . . . . . . 299 Fransız Spiritüalist Ekolü - Victor Cousin - Émile Saisset Spiritüalist Teizm. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 301 Çağdaş Din Felsefesi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 306 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AHİRET HAYATI MESELESİ 311 Sokrates . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312 Platon - Phaidon Delilleri - Daha Önceki Vücut ve Tenasüh [μετεμψύχωσις, metempsychosis] İnancı . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 313 Aristoteles’te Ahiret Hayatı – ψυχή (psükhe) ve νοῦς [nous] – Kişisel Olmayan Ölümsüzlük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 315 Epikürcülük – Lucretius - Nefsin Ölümsüzlüğüne Karşı Deliller . . . . . . . 318 Stoacılık . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319 İskenderiyeliler Yani İşrakilik. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Hristiyanlık. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 321 Descartes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 322 Leibniz – Metamorfoz Öğretisi . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 323 Spinoza – Uygun Anlamlar - Anlam ve Allah Sevgisi – Kişisel Olmayan Ölümsüzlük . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 325 On Sekizinci Asır Felsefesi - Charles Bonnet: Yeniden Doğuş [palingenesis] Doktrini - Jean Jacques Rousseau - Kant – Postüla . . . . . . . 326 Fransız Felsefesinde Ahiret Hayatı - Ruhani [Spiritüalist] Ekol – Hümanist Ekol. . 328 Özet . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 329 SÖZLÜK 333 DİZİN 337 TIPKIBASIM 346