Mediación Comunitaria Unidade 3

UNIDADE 3
Coñecendo a mediación
Mediación Comunitaria Unidade 3

ÍNDICE

1. Que é a mediación? ....................................................................... 2

1.1. O concepto ........................................................................................... 2
1.2. Diferenzas e similitudes con outros mecanismos de resolución de
conflitos ..................................................................................................... 3
1.3. Vantaxes da mediación ....................................................................... 4

2. Lexislación fundamental no ámbito da mediación .......................... 6

2.1. Normativa europea ............................................................................... 6
2.2. Normativa estatal ................................................................................ 7
2.3. Normativa autonómica ........................................................................ 8

3. A figura mediadora ........................................................................ 8

3.1. Concepto e funcións ............................................................................ 8
3.2. Calidades ...........................................................................................10
3.3. Os principios da mediación ................................................................11

4. Bibliografía ................................................................................. 11
Mediación Comunitaria Unidade 3

1. QUE É A MEDIACIÓN?

1.1. O CONCEPTO

Os conflitos forman parte da vida cotiá das persoas. Tendo en conta a

complexidade da realidade social e cultural na que se enmarca a sociedade
actual, atópanse puntos de vista diversos que, en moitos casos, resulta
difícil chegar a conciliar.

Para facilitar os puntos de converxencia e chegar a acordos satisfactorios

para todas as partes, unha das técnicas utilizadas na actualidade é a
mediación.

A mediación é unha vía de resolución de conflitos entre dúas ou máis partes,

que amosan a súa vontade de acadar un acordo coa axuda dunha persoa
imparcial, denominada mediadora (Sorribas e García, 2014).

A partir desta definición pódense establecer os principais elementos que

caracterizan á mediación:

- É unha vía, procedemento ou técnica de resolución de conflitos; polo

tanto emana da existencia dun conflito ou controversia entre dúas ou máis
partes.

- É de carácter voluntario e activo. As partes, libre e voluntariamente,

aceptan participar na mediación e mostran a súa vontade de chegar a un
acordo que resolva o conflito.

- Require da participación dunha terceira parte (mediadora), para facilitar

o acordo. Non obstante, o acordo deben acadalo as partes implicadas.

2
Mediación Comunitaria Unidade 3

1.2. DIFERENZAS E SIMILITUDES CON OUTOS MECANISMOS DE

RESOLUCIÓN DE CONFLITOS

A resolución de conflitos enténdese como aquel proceso polo cal un conflito

de carácter interpersoal, intergrupal, interorganizacional ou internacional é
resolto por medios non violentos, a través da análise e identificación das
causas subxacentes ao conflito e do establecemento das condicións
estruturais, nas que as necesidades e intereses de todas as partes
enfrontadas poden ser satisfeitos simultaneamente (Mendia e Areizaga,
2006).

Un dos aspectos clave que diferencia aos sistemas de resolución de conflitos

entre si, é o poder das partes ou dunha terceira persoa no desenvolvemento
dos procesos. Deste modo, ademais da mediación, onde as partes implicadas
no conflito son as protagonistas das decisións tomadas para chegar a un
acordo común, destacan outros mecanismos onde se perciben as ditas
diferenzas. Entre eles atópanse o xuízo, a arbitraxe, a conciliación e a
negociación.

No xuízo unha terceira persoa, imparcial ás partes, impón unha solución do

litixio (enfrontamento). Isto implica que as partes enfrontadas renuncian a
constituír entre elas unha alternativa para a resolución do conflito e delegan
nunha terceira parte, a cal imporá unha solución sobre a base de criterios
legais preestablecidos. Neste senso, a dita solución imposta, xeralmente só
pode satisfacer plenamente a unha das partes, a que sae vencedora do
litixio. Este sistema de resolución de conflitos significa o punto final da
comunicación directa entre as partes xa que, normalmente, a información
transmítese a través de representantes que defenden os seus intereses.
Aínda así, na nosa cultura o sistema xudicial é visto e aceptado como o
único válido viable para resolver os conflitos, deixando á marxe o resto de
mecanismos. Neste proceso, a participación das partes implicadas non é
voluntaria.

3
Mediación Comunitaria Unidade 3

Por outra banda, a arbitraxe é un mecanismo de resolución de conflitos

voluntario no que un tribunal especializado escoita ás partes (non
necesariamente ás persoas que as representan) e fai un ditame de obrigado
cumprimento. Neste caso, o papel que teñen estas no proceso é importante.
Se ben este sistema aínda ten un carácter incipiente no noso país,
actualmente xa existen algunhas normas lexislativas que o regulan.

A conciliación é un mecanismo informal no que á terceira parte se lle

recoñece de entrada a capacidade de propor a solución, conducir ás partes
cara unha solución desexada ou considerada ideal segundo a opinión da
persoa conciliadora. Neste procedemento, as partes teñen un papel moi
importante, aínda que a solución final está moi conducida pola figura
profesional. Esta é a diferenza esencial coa mediación, onde a persoa
mediadora non propón nin orienta as solucións, soamente facilita a
comunicación entre as partes a través dun procedemento estruturado.

Por último, cabe salientar o sistema de construción da solución entre as

partes implicadas mediante unha negociación directa. Para que isto teña
lugar cómpre, polo menos, a comunicación directa entre estas e a non
presenza dunha terceira persoa allea ao conflito. Considérase o mecanismo
ideal en termos de control da solución final polas partes enfrontadas, pero
aumenta a dificultade de chegar a un acordo, xa que non existe un axente
que o facilite (Diputación de Barcelona,2005).

1.3. VANTAXES DA MEDIACIÓN

A mediación, como mecanismo de resolución de conflitos, ofrece múltiples

vantaxes. Non obstante, non sempre é a mellor opción. Por esta razón, antes
de comezar este proceso cómpre realizar unha análise en profundidade para
valorar se é a vía máis axeitada para a resolución do caso presentado. Nas
ditas valoracións teranse en conta os desequilibrios moi acentuados entre as

4
Mediación Comunitaria Unidade 3

situacións de status, poder das partes ou a incapacidade manifesta para

defender os propios intereses, entre outros.

Algunhas das vantaxes que aporta a mediación para a resolución de

conflitos son as seguintes:

- Durante o proceso, as partes asumen a responsabilidade da negociación e,

polo tanto, fanse responsables dos acordos establecidos. Isto supón unha
maior implicación e un maior grao no cumprimento dos acordos, dado que
estes non son impostos, senón que foron negociados.

- A mediación proporciona satisfacción persoal, pois ao ser un proceso

dialogado, as persoas teñen a posibilidade de expresar os seus sentimentos e
desexos. Estes, á súa vez, poden ser comprendidos e compartidos pola parte
contraria, facilitando a aproximación das posicións.

- Baséase en estratexias de cooperación e non de confrontación, nas que se

negocian as ideas, as aspiracións e as renuncias de cada parte. Como
consecuencia, no resultado non hai vencedores nin vencidos, senón que as
solucións son compartidas e satisfactorias para todas as partes.

- Preserva a relación entre as persoas pois, se o conflito se resolveu a partir

do diálogo, evitará a inimizade e o afastamento entre as partes e fará posible
o mantemento da convivencia, xa sexa na contorna familiar, veciñal, escolar
...

- A participación en procesos de mediación implica a aprendizaxe de modos

máis eficaces e positivos de relacionarse e resolver conflitos.

5
Mediación Comunitaria Unidade 3

2. LEXISLACIÓN FUNDAMENTAL NO ÁMBITO DA MEDIACIÓN

A Organización das Nacións Unidas (ONU) no seu artigo 33 da súa carta

fundacional de 1945, recoñece a mediación como unha das mellores
alternativas para conseguir a paz entre os Estados. Pero será a partir da
segunda metade do século XX cando a mediación comeza a definirse en
Estados Unidos, tal e como a coñecemos, como vía de intervención social.

Este procedemento xurde a partir de movementos cidadáns de tipo pacifista,

feminista ou activista que propoñían o estudo do conflito e a súa solución
desde puntos de vista distintos á confrontación ou a imposición.

Desde este contexto vaise exportando a Europa e expandindo a outros

ámbitos como a familia, a comunidade, a interculturalidade, a educación, a
saúde, o consumo ...

En España, as primeiras asociacións de mediación aparecen a finais dos

anos oitenta e principios dos noventa, pero é xa comezando o novo milenio
cando estas propostas se recollen nas diferentes normativas.

Dado que a mediación se desenvolve en diferentes ámbitos, a normativa

acostuma establecerse con carácter específico para cada un destes. A maior
parte das referencias lexislativas están referidas á mediación familiar, non
obstante, a regulación noutros ámbitos vai progresivamente en aumento
(Sorribas e García, 2014).

2.1. NORMATIVA EUROPEA

Atendendo ás consideracións mencionadas, a normativa europea en materia

de mediación establécese basicamente a partir dos seguintes documentos:

6
Mediación Comunitaria Unidade 3

- A Directiva 2008/52/CE sobre mediación civil e mercantil, na que se

establecen as normas mínimas para fomentar a mediación nos litixios
transfronterizos en asuntos civís e mercantís, pero convida aos países a
trasladar estas disposicións a procedementos de mediación de carácter
nacional.

(A Directiva obriga aos Estados Membros da CE a traspoñela ao seu

ordenamento xurídico, pero poden escoller o modo de desenvolvela).

- O Regulamento (CE) 2201/2003 sobre responsabilidade parental e a súa

guía para as boas prácticas, no que se regulan as materias civís relativas ao
divorcio, a separación xudicial, a nulidade matrimonial e o exercicio da
responsabilidade parental.

(O Regulamento é unha disposición que se incorpora directamente á orde

xurídica do país, desde o momento da súa promulgación, convertendo en
inaplicables as normas nacionais que a contradigan).

2.2. NORMATIVA ESTATAL

O documento central da normativa estatal en materia de mediación é a Lei

5/2012 do 6 de xullo, de mediación en asuntos civís e mercantís. A súa
elaboración responde principalmente a dúas causas.

- A incorporación ao Dereito Español da directiva europea antes descrita.

- O impulso que, nos últimos anos, experimentou a mediación no ámbito das
comunidades autónomas e o éxito destas experiencias.

Este documento establece o marco nacional para o exercicio da mediación,

sen prexuízo das disposicións que diten as comunidades autónomas no
exercicio das súas competencias.

7
Mediación Comunitaria Unidade 3

No ámbito estatal tamén cómpre facer referencia ao Real Decreto 980/2013,

do 13 de decembro, a través do cal que se desenvolven determinados
aspectos da Lei 5/2012.

2.3. NORMATIVA AUTONÓMICA

En relación ás normativas autonómicas, algunhas comunidades foron

pioneiras no desenvolvemento de experiencias de mediación, establecendo a
súa propia lexislación antes da publicación da Lei estatal 5/2012 do 6 de
xullo. Entre elas destaca Cataluña, con lexislación específica neste ámbito
(Lei 1/2001, do 15 de marzo, de mediación familiar de Cataluña; Lei
15/2009, do 22 de xullo, de mediación no ámbito do dereito privado de
Cataluña; Decreto 135/2012, do 23 de outubro, polo que se aproba o
Regulamento da Lei 15/2009, do 22 de xullo, de mediación no ámbito do
dereito privado).

En Galicia, a lexislación actual céntrase principalmente na mediación

familiar a través das seguintes normas:

- Lei 4/2001, do 31 de maio, reguladora da mediación familiar.

- Orde do 12 de xuño de 2003 pola que se fixan as tarifas da mediación
familiar en Galicia.
- Decreto 159/2003, do 31 de xaneiro, polo que se regula a figura do
mediador familiar.
- Orde do 2 de febreiro de 2009 pola que se regulan as subvencións para a
cobertura do custo de procesos de mediación familiar en Galicia.

3. A FIGURA MEDIADORA
3.1. CONCEPTO E FUNCIÓNS

A figura mediadora é a persoa neutral e imparcial que asiste á negociación

dun conflito e facilita o acordo entre as partes implicadas neste.

8
Mediación Comunitaria Unidade 3

Os requisitos para poder exercer como mediadora ou mediador están

recollidos nas normativas estatais e autonómicas correspondentes.

O seu papel é axudar ás partes para que cheguen aos acordos que elas
mesmas consideren máis convenientes, pero sen actuar baixo as pautas dun
xuízo ou dunha arbitraxe, onde se ditamina quen ten razón e cales son os
acordos máis axeitados. Neste senso, o seu labor é eminentemente
facilitador.

No exercicio do seu traballo as funcións que debe desempeñar ao longo de

todo o proceso son variadas e diversas. Entre elas destacan:

o Identificar as necesidades, os intereses e as posicións de cada unha das

partes para que se poida xerar empatía entre elas.

o Orientar as condutas das partes no conflito facilitando a súa

transformación.

o Escoitar de modo activo e atento ás partes, creando un espazo de

confianza mutua entre os axentes implicados no proceso.

o Facilitar a comprensión das diversas formas de ser e das pautas

culturais que poidan existir.

o Facilitar a comunicación interpersoal desde a neutralidade e a

imparcialidade, preservando a igualdade e o equilibrio durante o proceso.

o Mediar nos bloqueos a partir dos puntos de interese común, abrindo

campo á negociación.

o Reducir a tensión, tanto no referente ao proceso como ao que ocorrese

previamente entre as partes.

9
Mediación Comunitaria Unidade 3

o Crear as condicións que favorezan a reflexión e a confianza, xerando as

opcións que faciliten a interacción e o mutuo acordo.

o Velar e manter a reserva e o segredo profesional dos feitos coñecidos

durante o proceso de mediación.

É fundamental ter en conta que a persoa mediadora nin xulga nin propón
solucións, soamente facilita e guía o proceso cara unha solución negociada
do conflito (Sorribas e García, 2014).

3.2. CALIDADES

Para levar a cabo as súas funcións, a persoa que actúa como mediadora
debe dispoñer dunha serie de habilidades determinadas. Algunhas das máis
destacables son as seguintes:

Responsabilidade, para cumprir con honestidade e profesionalidade as

tarefas que lle corresponden.

Destrezas sociais, incluíndo todo un conxunto de aptitudes relacionadas

coas habilidades comunicativas e de relación social, que garantan unha
comunicación fluída, bidireccional e eficaz.

Capacidade de empatía, necesaria para entender as posicións das partes e

actuar como receptora e transmisora das aspiracións de cada unha. Nesta
liña é importante a capacidade de sintonizar con elas.

Comportamento asertivo, facilitando que actúe con independencia e

imparcialidade, sen deixarse influír polos comportamentos agresivos ou
tendenciosos dalgunha das partes.

10
Mediación Comunitaria Unidade 3

Habilidades de resolución de conflitos, incluíndo aquelas actitudes como a

capacidade de análise, a obxectivación das situacións, a flexibilidade de
propostas, a conciliación, a discusión, a negociación, etc. Todas elas
necesarias para atopar vías de acordo.

Respecto, cara todos os axentes que interveñen no proceso,

independentemente de cal sexa a súa orixe, a súa cultura, o seu status, a
súa idade, o seu sexo, a súa orientación sexual ou outras características.

3.3. OS PRINCIPIOS DA MEDIACIÓN

(Ver Lei 5/2012 e Código Deontolóxico).

4. BIBLIOGRAFÍA

Mendia, I. e Areizaga, M. (2006). Dicionario de acción humanitaria e

cooperación ao desenvolvemento. Dispoñible en:
http://www.dicc.hegoa.ehu.es/listar/mostrar/190

Diputació de Barcelona (xarxa de municipis). (2005). Los servicios de

mediación comunitaria. Propuestas de actuación. Institut d’Edicions de la
Diputació de Barcelona.

Sorribas, M. e García, A. (2014). Mediación Comunitaria. Barcelona. Altamar

S. A.

11