Перайсці да зместу

Гетманшчына

З Вікіпедыі, свабоднай энцыклапедыі
Гістарычная дзяржава
Гетманшчына
Войска Запарожскае
Герб Войска Запарожскага з летапісу Рыгора Грабянкі  (укр.) (бел.[1] Сцяг
Герб Войска Запарожскага з летапісу Рыгора Грабянкі  (укр.) (бел.[1] Сцяг
Тэрыторыя Гетманшчыны ў 1649-1657 гг.
Тэрыторыя Гетманшчыны ў 1649-1657 гг.
< 
 >
Сталіца Чыгірын, Гадзяч, Батурын, Глухаў
Найбуйнейшыя гарады Батурын, Брацлаў, Глухаў, Кіеў, Палтава, Нежын, Старадуб, Чарнігаў, Чыгірын
Мова(ы) стараўкраінская мова
Рэлігія хрысціянства праваслаўнага абраду
Плошча Больш за 200 тыс. км²
(сярэдзіна XVII стагоддзя)
Насельніцтва

4 млн. чал. (1648)

2 млн. чал. (канец XVII стагоддзя)
Форма кіравання Ваенная выбарная манархія[3][4][5][6]
Лагатып Вікісховішча Медыяфайлы на Вікісховішчы

Ге́тманшчына (укр.: Гетьма́нщина; афіцыйна Войска Запарожскае укр.: Військо Запорозьке) — украінская казацкая дзяржава, гістарыяграфічная назва часткі тэрыторый сучаснай Украіны і Расіі (Старадуб’е), на якую распаўсюджвалася ўлада гетмана.

Назва

[правіць | правіць зыходнік]

Украіна

[правіць | правіць зыходнік]

У афіцыйных дакументах і іншых крыніцах Гетманшчыны пераважна называлася Украінай (лац.: Ucraina), Украінскай дзяржавай або Украінскім княствам.

Напрыклад, у 1672 годзе ў Бучацкім мірным дагаворы паміж Рэччу Паспалітай і Асманскай імперыяй згадваецца «Украінская дзяржава» (польск.: Państwo Ukraińskie, турэцк.: اوكراینا مملكتی / Ukrayna memleketi).[7][8][9] У 1712 годзе гэты тэрмін ужываў і гетман у выгнанні Піліп Орлік.[10] Акрамя таго, у сваіх лацінскіх лістах Орлік таксама піша пра «Украінскую рэспубліку», а ў лісце да мітрапаліта Стэфана Яворскага (1715) атаясамлівае «Украіну» з «Маскоўскай дзяржавай».[11][12] У яго «Сумаріі прав Украіны» (1712) мы таксама бачым «Украінскае княства», а гетмана Івана Мазепу Орлік называе «князем Украіны».[13] У 1677 годзе кошавы стараста Іван Сірко называў гетманства Украінай і пісаў, што Хмяльніцкі «ўпрыгожыў Украіну ўдзельным княствам».[14] Іван Мазепа таксама ўжываў тэрмін «Украіна», супрацьпастаўляючы яе «Маскоўскай дзяржаве», называючы яе «сваёй бацькаўшчынай» і «мілай маці».[12]

Русь

[правіць | правіць зыходнік]

Тэрміны «Русь» і «Украіна» часта выкарыстоўваліся як назвы адной тэрыторыі. У грамаце-звароце гетмана Івана Брюхавецкага да Войска Запарожскага Нізовага ад 1667 г. гаворыцца аб намеры крымскага хана «ісці на Русь або на Украіну».[15] У 1669 годзе гетман Пятро Дарашэнка, жадаючы адрадзіць Русь у межах ад Віслы да горада Сеўска, называў Гетманшчыну проста «Русь».[16]

Маларосія

[правіць | правіць зыходнік]

У расійскай дыпламатычнай перапісцы Гетманшчына называлася «Маларосія» (руск.: Малороссия).[17]

Геаграфія

[правіць | правіць зыходнік]

Гетманшчына пад уладай Багдана Хмяльніцкага ахоплівала землі плошчай больш за 200 000 км². Заходняя мяжа адпавядала заходняй мяжы Брацлаўскага ваяводства Рэчы Паспалітай, паўночная і ўсходняя — Кіеўскага і Чарнігаўскага ваяводстваў. Паўднёвыя землі межавалі з Крымскім ханствам, а пасля Вечнага міру — з межамі ніжняга казацтва. У 1650-х гадах Гетманшчына некаторы час кантралявала частку Паўднёвай Беларусі, вядомую як Беларускі полк (укр.: Білоруський, Могилівський, Чауський полк).

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

Гетманшчына бярэ свой пачатак з паўстання Хмяльніцкага, якое ўспыхнула ў 1648 годзе[18][19]. Першапачаткова ахоплівала як Лева- і Правабярэжную Украіну, так і Запарожжа. Пасля паўстання Барабаша і Пушкара ўтварылася Войска Запарожскае Нізавое і Запарожжа стала падпарадкоўвацца гетману толькі фармальна, а пасля падпісання Вечнага міру 1686 года паміж Рускім царствам і Рэччу Паспалітай і ліквідацыяй гетманскага кіравання на Правабярэжнай Украіне, тэрмін стаў ужывацца толькі ў дачыненні Левабярэжжа, Кіева і яго наваколляў.[20]

У 1654 годзе Гетманшчына прыняла пратэктарат рускага цара. З 1663 года Гетманшчына, якая мела ў палітыка-адміністрацыйным стаўленні шэраг асобых правоў у складзе Рускага царства, была падкантрольная Маларасійскаму прыказу[21], а пасля смерці гетмана Скаропадскага — кіравалася Маларасійскай калегіяй[22].

У 1764 годзе падчас ваенных рэформаў званне гетмана Войска Запарожскага было адменена і апошні гетман Кірыл Разумоўскі быў павышаны ў званні да генерал-фельдмаршала. Аднак фармальна старыя адміністрацыйныя адзінкі Гетманшчыны працягвалі існаваць да 1782 года: па ўказу Кацярыны II набыло моц агульнае палажэнне аб губернях Расійскай імперыі 1781 года, з прычыны чаго перажыткі соценна-палкавога адміністрацыйнага падзелу Войска Запарожскага канчаткова выйшлі з юрыдычнага ўжывання Расійскай імперыі.

Гл. таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Крыніцы

[правіць | правіць зыходнік]
  1. ↑ Однороженко О. Козацька геральдика // Історія українського козацтва: нариси у 2 т. — Київ.: Вид.дім „Києво-Могилянська академія”, 2007. — Т.2.
  2. ↑ Довідник з історії України. За ред. І. Підкови та Р. Шуста Архівавана 11 снежня 2014.
  3. ↑ Яковенко Н. Розділ V. Козацька ера. § 1. Козацька революція 1648–1657 рр. // Нарис історії України з найдавніших часів до кінця XVIII ст. — Київ, 1997.
  4. ↑ Okinshevych, Lev; Zhukovsky, Arkadii (1989). "Hetman state". Encyclopedia of Ukraine. Vol. 2. Архівавана з арыгінала 23 November 2021. Праверана 9 September 2017.
  5. ↑ Smoliy, Valeriy (1991). "Ukrayinsʹka kozatsʹka derzhava" Українська козацька держава [The Ukrainian Cossack State] (PDF). Ukrainian Historical Journal(укр.) (4). ISSN 0130-5247. Архівавана (PDF) з арыгінала 23 November 2021. Праверана 20 January 2016.
  6. ↑ Kontseptsiyi Ukrayinsʹkoyi Derzhavnosti v Istoriyi Vitchyznyanoyi Politychnoyi Dumky (vid vytokiv do pochatku XX storichchya) (укр.). litopys.org.ua. Kyiv (11 лістапада 2002). Архівавана з першакрыніцы 23 November 2021. Праверана 22 December 2014.
  7. ↑ Віднайдено документи, які підтверджують, що у XVII столітті в нас була суверенна Українська держава(недаступная спасылка). kau.com.ua. Карпатський університет ім. А. Волошина (7 сакавіка 2020). Архівавана з першакрыніцы 10 студзеня 2021. Праверана 17 снежня 2023.
  8. ↑ Знайшли 350-річний документ зі згадкою про Україну.
  9. ↑ Тарас Чухліб, У щойно віднайденому в польських архівах перекладі турецького оригіналу Бучацького договору на польську мову …// Facebook, 16 вересня 2019. Архів оригіналу за 24 липня 2020 на сайті Archive.is. Процитовано 27 грудня 2021.
  10. ↑ Чтения в Обществе истории и древностей Российских. — 1847. — № 3. — С. 18-68.
  11. ↑ Пилип Орлик про Українську республіку, 1712 р.
  12. ↑ а б Орлик та Мазепа про українську державу, мову, вітчизну і свій перехід на сторону шведів, 1715 р.
  13. ↑ «Вивід прав України», 1712 р.
  14. ↑ Іван Сірко і князівство Україна, 1677 р.
  15. ↑ «На Русь или на Украйну», 1667 р.
  16. ↑ Петро Дорошенко: Руський народ від Вісли до Путивля, 1669 р.
  17. ↑ Хм-Хол. Енциклопедія українознавства. Словникова частина. Том 10. izbornyk.org.ua. Праверана 17 снежня 2023.
  18. ↑ Kohut Zenon E. «Review of The Cossack Administration of the Hetmanate. 2 vols. / Sources and Documents Series by George Gajecky — Mass: Harvard Ukrainian Research Institute, 1978.» — Mass: Harvard Ukrainian Studies — Vol. 6. — No. 1. — March 1982. — pp.105−107.
  19. ↑ История 2008, с. 225.
  20. ↑ Енциклопедія 2009, Т. 2: «Г−Д». — Гуржій О. І. Гетьманщина.
  21. ↑ Енциклопедія 2009, Т. 6: «Ла-Мі». — С. 481..— Горобець В. М. Малоросійський приказ.
  22. ↑ Енциклопедія 2009, Т. 6: «Ла-Мі». — С. 480..— Шандра С. В. Малоросійська колегія.

Літаратура

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]
Узята з "https://be.wikipedia.org/w/index.php?title=Гетманшчына&oldid=4756468"