12.

Wyznaczanie pola powierzchni1

12.1. Metody wyznaczania pola powierzchni

A. Wprowadzenie
Obliczanie pól powierzchni jest jednym z bardziej istotnych zadań geodezyjnych wyko-
rzystywanych w głównej mierze do prowadzenia ewidencji gruntów. Przez ewidencję grun-
tów rozumie się: obręb, kompleks, działka, uŜytki. W chwili obecnej zgodnie z wymogami
UE Polska jest w okresie przekształceń systemu EG w system katastralny. Najistotniejszym
elementem EG jest powierzchnia działek. Natomiast system katastralny bazuje przede
wszystkim na wartości nieruchomości. Nie mniej jednak pola powierzchni gruntów są istot-
nym czynnikiem determinującym tą wartość. Powszechnie znana w geodezji zasada „od ogó-
łu do szczegółu” ma szczególne zastosowanie podczas procesu obliczania pól powierzchni.
Polega ona na tym, Ŝe w pierwszej kolejności obliczamy pole powierzchni elementu najwięk-
szego (obręb lub kompleks działek), którą przyjmuje się za bezbłędną. Kolejno obliczane są
powierzchnie elementów bezpośrednio mniejszych (działek), takŜe metodą analityczną. Nale-
Ŝy zaznaczyć, Ŝe obecnie pole powierzchni obrębu liczone jest jako suma pól powierzchni
wszystkich działek stanowiących obręb wyliczonych metodą analityczną. Następnym kro-
kiem w realizacji zasady „od ogółu do szczegółu” jest obliczenie i wyrównanie pól po-
wierzchni konturów klasyfikacyjnych poszczególnych uŜytków gruntowych tworzących
działkę do uprzednio wyrównanej powierzchni tej działki.
W zaleŜności od rodzaju elementów stosowanych w procesie obliczania pól powierzchni, a co
za tym idzie uzyskanej dokładności, moŜna wyróŜnić 5 zasadniczych metod ich obliczania:
1) analityczna – na podstawie współrzędnych lub miar pozyskanych bezpośrednio w te-
renie,
2) graficzna – na podstawie miar odczytanych z mapy,
3) analityczno – graficzna – część danych z terenu a część z mapy,
4) komputerowa – z wykorzystaniem komputera i jego urządzeń peryferyjnych, na przy-
kład digimetr, skaner,
5) terenowa – z wykorzystaniem nowoczesnej techniki pomiarowo – obliczeniowej.

1
Rozdział ten (nr 12) został wykonany w ramach opracowania skryptu uczelnianego dla studentów I roku
WGGiIŚ AGH. Współautorzy: Małgorzata Buśko, Robert KrzyŜek.

1
 Do niedawna stosowana była takŜe metoda mechaniczna wyznaczenia powierzchni za
pomocą planimetrów. Obecnie w praktyce geodezyjnej metoda ta zanika i dlatego nie będzie
omawiana.

B. Przykłady

Przykłady zostaną przedstawione w dalszej części rozdziału, po omówieniu szczegóło-

wym poszczególnych metod wyznaczania powierzchni.

12. 2. Obliczanie pola powierzchni metodą analityczną ze współrzędnych

A. Wprowadzenie

A. 1. Wyznaczenie pola powierzchni wzorami Gaussa

W metodzie analitycznej pole powierzchni obliczane jest na podstawie wielkości kąto-

wych, liniowych bądź kątowo–liniowych pomierzonych bezpośrednio w terenie. W oparciu o
wyŜej wymienione elementy stosuje się znane z geometrii wzory na obliczanie pola po-
wierzchni. Pole powierzchni moŜna takŜe uzyskać określić na podstawie współrzędnych X i Y
punktów załamania wyznaczanego konturu. Wzory pozwalające na te obliczenia w postaci
ogólnej nazywane są wzorami Gaussa a algorytm ich wyprowadzenia przedstawiony jest po-
niŜej w oparciu o rysunek 12. 1.

X
2
X2

X3 3
1
X1

4
X4

Y
Y1 Y2 Y4 Y3

Rys. 12.1. Graficzne przedstawienie sposobu liczenia pola powierzchni na podstawie współ-
rzędnych punktów

2
Na rysunku 1 przedstawiono wielobok 1-2-3-4 zlokalizowany w układzie współrzędnych pro-
stokątnych X, Y. Po zrzutowaniu punktów załamania na osie układu otrzymamy linie pomoc-
nicze będące podstawami i wysokością trapezów prostokątnych. Elementy te pozwalają na
wyznaczenie wielkości pola powierzchni tych trapezów. Pole powierzchni wieloboku 1-2-3-4
moŜna uzyskać dwoma sposobami: w oparciu o trapezy o podstawach równoległych do osi X
oraz trapezy o podstawach równoległych do osi Y.
Wzór dla trapezów, których podstawami są współrzędne X:

2 P = ( X 1 + X 2 )(Y2 −Y1 )+ ( X 2 + X 3 )(Y3 −Y2 )− ( X 3 + X 4 )×

× (Y3 − Y4 )− ( X 4 + X 1 )(Y4 −Y1 )

Po zmianie znaków przed 3 i 4 iloczynem wzór (12.1) przyjmie postać

2 P = ( X 1 + X 2 )(Y2 −Y1 )+ ( X 2 + X 3 )(Y3 −Y2 )+ ( X 3 + X 4 )×

× (Y4 −Y3 )+ ( X 4 + X 1 )(Y1 −Y4 )

lub dla dowolnego wieloboku otrzymamy tzw. wzór trapezowy:

n
2P = ∑ (X
i =1
i + X i +1 )(Yi +1 − Yi ) (12.1)

Po wymnoŜeniu czynników wzoru (12.1) i uporządkowaniu wyrazów według wzrastającej

numeracji współrzędnej X, otrzymamy następującą postać ogólną wzoru:

n
2P = ∑ X i (Yi+1 −Yi −1 ) (12.2)
i =1

Wykonując analogiczny zapis dla trapezów, których podstawami są współrzędne Y otrzyma-

my drugą postać wzoru ogólnego:

n
2P = ∑ Y (X
i =1
i i +1 − X i −1 ) (12.3)

Wzory (12.2) i (12.3) nazywane wzorami Gaussa naleŜy stosować łącznie gdyŜ stanowią wza-
jemną kontrolę obliczeń. Dodatkową kontrolę obliczeń stanowią wzory:
n

∑ (Y
i =1
i +1 − Yi −1 ) = 0

(12.4)
n

∑ (Y
i =1
i +1 − Yi −1 ) = 0

3
 A. 2. Obliczanie pola powierzchni metodą analityczną ze współrzędnych biegunowych

Drugim sposobem zastosowania metody analitycznej do wyznaczenia pola powierzchni

wieloboku jest jego obliczenie na podstawie elementów liniowych i kątowych uzyskanych w
wyniku pomiaru metodą biegunową z jednego stanowiska. Po redukcji kierunków pomierzo-
nych na wierzchołki wieloboku w stosunku do kierunku nawiązania otrzymujemy kierunki
zredukowane k1–k4 (rys. 12.2).

X 0

2
A
1

3
d1
d2
k4
k3 d3
k2
k1 d4
4
St

Rys. 12.2. Pomiar punktów załamania granicy wieloboku metodą biegunową z jednego sta-
nowiska

Kąty obliczone na podstawie kierunków zredukowanych oraz odległości d1–d4 bezpośrednio

słuŜą do wyznaczenia pola powierzchni wieloboku. Pole to jest sumą pól trójkątów o podsta-
wach będących kolejnymi bokami wieloboku i wspólnym wierzchołku w punkcie St. Podsta-
wą do sformułowania wzoru ogólnego jest znany z geometrii wzór (12.5) na obliczenie pola
powierzchni trójkąta o znanych długościach dwóch boków i wartości kąta zawartego między
nimi.

2 P = ri r j sinα ij (12.5)

Zatem ogólny wzór na obliczenie pola powierzchni wieloboku zdjętego metodą biegunową
ma postać:

n
2P = ∑ d i d i+1 sin(k i+1 − ki ) (12.6)
i =1

4
W sytuacji, gdy stanowisko pomiarowe znajduje się wewnątrz wieloboku, róŜnice kierunków
k i +1 − k i osiągają zawsze wartości dodatnie. Natomiast w przypadku stanowiska zlokalizowa-

nego poza obszarem wieloboku część róŜnic tych kierunków przyjmuje wartości ujemne (rys.
12.2). Stąd w rozpatrywanym przypadku pole powierzchni wieloboku St–1–2–3–4 zostaje
automatycznie pomniejszone o pole powierzchni trójkąta St–1–4. Podczas obliczania pola
powierzchni ze wzoru (12.6) naleŜy wykonać kontrolę wzorem:

n
∑ (k i+1 − ki )= 0 (12.7)
i =1

A. 3. Obliczanie pola powierzchni na podstawie pomiaru załamań wieloboku metodą

rzędnych i odciętych

Kolejnym sposobem wyznaczenia pola powierzchni wieloboku metodą analityczną jest

jego obliczenie w przypadku gdy jego punkty załamania zostały pomierzone metodą rzęd-
nych i odciętych. Sytuację taką ilustruje rysunek 12.3.

dAB B 0.0
0

d3
X h'3 d'3
h3
3 4
d2
h4
h2
d4
2

1 5
h5
h1
d5
0.0 d1 6
0
d7

h6
A
dCA

d6

h7 dB C
0.00

7 C

Rys. 12.3. Szkic pomiaru załamania granicy wieloboku metodą rzędnych i odciętych

Pole powierzchni wieloboku A–1–2–3-B–4–5-C-6-7–A obliczone zostanie na podstawie

współrzędnych prostokątnych punktów załamania granicy, na podstawie znanych współrzęd-
nych punktów osnowy A, B, C i domiarów prostokątnych wzorami Gaussa (12.2) i (12.3). W

5
tym celu naleŜy w pierwszej kolejności obliczyć współrzędne prostokątne X i Y punktów
załamania wieloboku. Wykorzystujemy do tego celu znane wzory:
X i = X i −1 + (d i − d i −1 ) p − (hi − hi −1 )q

(12.8)
Yi = Yi −1 + (d i − d i −1 )q + (hi − hi −1 ) p

gdzie:
∆xPK ∆y PK
p= ; q=
d PK pom. d PK pom.

P, K – odpowiednio punkt początkowy i końcowy linii pomiarowej,

dPKpom - długość linii pomiarowej pomierzona w terenie.
Przy podstawianiu wartości rzędnych h do wzoru (12.8) naleŜy pamiętać o znaku „+” dla
punktów zlokalizowanych na prawo od linii pomiarowej i znaku „-’’ dla punktów połoŜonych
na lewo od tej linii. Spoglądając na rysunek 12.3 zauwaŜymy, Ŝe punkt 3 został pomierzony
dwukrotnie – raz na linię pomiarową A-B oraz na linię B-C. W takim przypadku uzyskamy
dodatkową kontrolę poprawności obliczenia współrzędnych tego punktu. JeŜeli obliczone
współrzędne tego punktu z obu linii pomiarowej róŜnią się od siebie w granicach dopuszczal-
nych to ostateczną wartość tych współrzędnych przyjmujemy jako średnią arytmetyczną z
dwóch obliczeń. Po obliczeniu współrzędnych wszystkich punktów załamania wieloboku
moŜemy przystąpić do obliczenia pola powierzchni wieloboku na podstawie znanych juŜ
wzorów Gaussa (12.2) i (12.3).

A. 4. Obliczanie pola powierzchni obszaru, którego granice pomierzono metodą biegunową z

kilku stanowisk

W podrozdziale A. 3. opisano przypadek, w którym granice działki zostały pomierzo-

ne metodą biegunową z jednego stanowiska pomiarowego. Gdy mamy jednak do czynienia z
obszarem o duŜej powierzchni, zachodzi wówczas konieczność wykonania pomiaru punktów
załamania granicy z wielu stanowisk pomiarowych. Na rysunku 12.4 przedstawiono pomiar
granicy metodą biegunową z dwóch stanowisk.

6
 2 kB
4 B
kA
X
3
d4
A
1
5
d5

d2 St II
d1
k4 k5
kStII k6 kB
d3
k7
k3 d6
k1
k2 d7
7
6
St I

Rys. 12.4. Szkic pomiaru punktów załamania wieloboku metodą biegunową z 2 stanowisk
pomiarowych

W takim przypadku do obliczenia pola powierzchni mierzonego obszaru nie moŜna zastoso-
wać wzoru (12.6). Znając jednak współrzędne prostokątne obu stanowisk oraz punktów na-
wiązania A i B moŜemy wyliczyć na podstawie wyników pomiaru biegunowego, współrzędne
X i Y wszystkich punktów załamania granicy mierzonego obszaru:

X i = X St + d i cos ASt −i

(12.9)

Yi = Y St + d i sin ASt −i

gdzie:

ASt −i = ASt − N + ki

N – numer punktu nawiązania

Na podstawie współrzędnych prostokątnych punktów załamania wieloboku obliczamy pole

powierzchni wzorami Gaussa (12.2) i (12.3).

7
 B. Przykłady

Przykład 1

Oblicz pole powierzchni działki, mając podane współrzędne punktów załamania jej gra-
nicy: 1 (127,50 ; 287,40), 2 (799,84 ; 894,20), 3 (345,68 ; 900,27), 4 (56,28 ; 715,42), 5
(99,51 ; 154,88).
Rozwiązanie
W obliczeniach naleŜy wykorzystać wzory (12.3) i (12.4). Wszystkie obliczenia moŜemy
przedstawić w tabeli 12.1.
Tabela 12.1
Przykład na obliczenie pola powierzchni metodą analityczną ze współrzędnych

Nr
Xi Yi Yi+1-Yi-1 z wzoru 12.2 Xi+1-Xi-1 z wzoru 12.3
punktu
[m] [m] [m] [m2] [m] [m2]
i
1 127,50 287,40 739,32 700,33
2 799,84 894,20 612,87 218,18
3 345,68 900,27 -178,78 -743,56
2P=438117,75 -2P=438117,75
4 56,28 715,42 -745,39 -246,17
5 99,51 154,88 -428,02 71,22

∑= 0 ∑= 0
P = 21.9059ha

Przykład 2

Oblicz pole powierzchni działki (rys. 12.2) pomierzonej metodą biegunową. Wyniki po-
miaru zamieszczono w tabeli 12.2.

Rozwiązanie
W obliczeniach naleŜy wykorzystać wzory (12.6) i dla kontroli (12.7). Wszystkie obli-
czenia przedstawiono w tabeli 12.2.

8
 Tabela 12.2
Przykład obliczenia pola powierzchni na podstawie współrzędnych biegunowych

Kierunki po- Odległość RóŜnica kie- Iloczyny 2P

Nr odległości
ziome di runków
punktu ki k i +1 − k i d i d i +1
i
g c cc [m] g c cc [m2] [m2]
1 37 50 20 127,33
50 94 67 38127,70 27358,28
2 88 44 87 299,44
56 36 34 124510,15 96388,20
3 144 81 21 415,81
54 61 87 34279,38 25822,96
4 199 12 08 82,44
-161 61 88 10497,08 -5952,11
1

∑ =0 2 P = 143617,33
P = 7.1809ha

Przykład 3

Oblicz pole powierzchni działki 1-2-3-4-5-6-7 przedstawionej na rysunku 12.3, której

punkty załamania granicy zostały pomierzone metodą ortogonalną.
Dane:

XA=327,50 m; YA=415,65 m; d1=32,47m; h1=12,30m;

XB=518,32 m; YB=602,44 m; d2=102,16m; h2=18,72m;
XC= 212,87m; YC=699,19 m; d3=184,12m; h3= 9,55m;
dAB=267,05m; d4=109,71m; h4=21,44m;
dBC=320,43m; d5=212,47m; h5=16,27m;
dCA=305,81m; d6=191,22m; h6=17,42m;
d7=288,65m; h7= 5,16m;

Rozwiązanie
Wszystkie obliczenia prowadzące do obliczenia pola powierzchni działki 1-2-3-4-5-6-7
zestawiono w tabeli 12.3.

9
 Tabela 12.3.
Przykład obliczenia pola powierzchni na podstawie pomiaru punktów załamania granicy metodą rzędnych i odciętych

Punkty Odcięte Rzędne hi Przyrosty Przyrosty Przyrosty Przyrosty Współrzędne

Dany Szukany di[m] [m] ∆d i −1,i ∆hi −1,i ∆x ∆y X Y
Punkty Uwagi

A 0.00 0.00 327.50 415.65 A

32.47 -12.30 +31.805 +13.922
359.305 429.572
1 32.47 -12.30 1
359.30 429.57
69.69 +31.02 +28.100 +70.910
387.405 500.482
2 102.16 +18.72 2
387.40 500.48
81.96 -9.17 +64.978 +50.776
452.383 551.258
3 184.12 +9.55 3
452.38 551.26
82.93 -9.55 +65.937 +51.182
B 267.05 0.00 518.32 602.44 B

B 0.00 0.00 518.32 602.44

B 2P=24308.84
109.71 -21.44 -98.108 +53.563
420.212 656.003 -2P=24308.84
4 109.71 -21.44 4
420.12 656.00
102.76 +5.17 -99.517 +26.099
320.695 682.102
5 212.47 -16.27 5
520.70 682.10
107.96 +16.27 -107.825 +170.088
C 320.43 0.00 212.87 699.19 C

C 0.00 0.00 212.87 699.19 C

191.22 +17.42 +87.828 -170.765
300.698 528.425
6 191.22 +17.42 6
300.70 528.42
97.43 -22.58 +15.585 -98.799
316.283 429.626
7 288.65 -5.16 7
316.28 429.63
17.16 +5.16 +11.217 -13.976
A 305.81 0.00 327.50 415.65 A
P = 1.2154 ha

10
 Przykład 4

Oblicz pole powierzchni działki 1-2-3-4-5-6-7 przedstawionej na rysunku 12.4, której

punkty załamania granicy zostały pomierzone metodą biegunową z dwóch stanowisk.
Dane:
XA=572,45 m; YA=408,12 m; kA= 0,0000g; d1= 78,42m;
XB=508,12 m; YB=988,30 m; kB= 119,4000 g; d2= 144,57m;
XSt I= 284,15m; YSt I=550,32 m; k1= 52,1780 g; d3= 198,12m;
XSt II= 351,88m; YSt II=890,40 m; k2= 38,9760 g; d4= 111,80m;
g
k3= 91,6240 ; d5= 61,54m;
k4= 75,9880 g; d6= 102,08m;
k5= 42,3820 g; d7= 91,05m;
k6= 361,7720 g;
k7= 128,4040 g;

Rozwiązanie
Wszystkie obliczenia prowadzące do obliczenia pola powierzchni działki 1-2-3-4-5-6-7
zestawiono w tabeli 12.4.
Tabela 12.4.
Przykład obliczenia pola powierzchni wieloboku, którego punkty załamania pomierzono me-
todą biegunową z dwóch stanowisk

Nr Azymut Odległość ∆xst − i ∆y st − i X Y

Cel Nr punktu Uwagi
Stan. g
ASt-i [ ] [m] [m] [m]
[m] [m]

I 1 23.0067 78.42 73.355 27.727 357.505 578.047 1

2 9.8047 144.57 142.859 22.178 427.009 572.498 2

3 62.4527 198.12 110.192 164.649 394.342 714.969 3

2P=62079.61
7 99.2327 91.05 1.097 91.043 285.247 641.363 7
-2P=62079.61
II 6 249.2569 102.08 -73.019 -71.334 278.861 819.066 6

5 329.8669 61.54 27.824 -54.891 379.704 835.509 5

4 363.4729 111.80 93.897 -60.685 445.777 829.715 4

P = 3.1040 ha

11
 12. 3. Wyznaczenie pola powierzchni metodą graficzną

A. Wprowadzenie

A. 1. Wyznaczenie pola powierzchni na podstawie pomiaru odcinków na mapie

Metoda graficzna wyznaczenia pola powierzchni bazuje na danych długościach odcin-
ków, pozyskanych z mapy, niezbędnych do realizacji wzorów na obliczenie pola powierzchni
odpowiedniej figury. Wybór mierzonych na mapie odcinków jest uzaleŜniony od sposobu
podziału wieloboku na figury elementarne.

h''1

d''1 h'1 d'4 4

5 h''4
P1
d''4
d'1
1 h'2 h'4
P2 d'4 P4

d'3
h''2 d''2 h'3 h''3

d'2
P3
3

d''3
2

Rys. 12.5. Podział wieloboku na trójkąty z zaznaczonymi elementami pomiaru graficznego

Najczęściej figurę geometryczną dzielimy na trójkąty, w których za pomocą kroczka i po-

działki transwersalnej mierzymy elementy liniowe (podstawy d i' i wysokości hi' ). Metoda ta
wymaga zastosowania kontroli polegającej na niezaleŜnym wyznaczeniu pola powierzchni
trójkąta w oparciu o inną parę danych ( d i'' oraz hi'' ) o elementach nie powtórzonych z pierw-
szego obliczenia. Pole powierzchni wieloboku będzie sumą pól powierzchni trójkątów.

∑d h
1
Pw = i i (12.10)
2
i =1

Pole to wyznaczymy dwukrotnie. Wyniki powinny być zgodne w granicach odchyłki dopusz-
czalnej uzaleŜnionej od skali mapy wyraŜonej wzorem (12.11) [J. Ząbek i inni]:

12
 d P = 0,002P + 2,0 P dla skali 1:5000

d P = 0,002 P +1,0 P dla skali 1:2000 (12.11)

d P = 0,002 P + 0,5 P dla skali 1:1000

W sytuacji gdy uzyskana odchyłka nie przekracza wartości dopuszczalnej, obliczane wartości
pola powierzchni uśredniamy. W przeciwnym wypadku pomiary i obliczenia naleŜy powtó-
rzyć.
Inny sposób wyznaczenia pola powierzchni dowolnego wieloboku przedstawiono na
rysunku 12.6. Sposób ten polega na graficznym pomiarze współrzędnych punktów załamania
granicy w lokalnym układzie współrzędnych.

h'
6

h''
4
h''6
5
h'6 d''
d''3
h''5 h''4
d''2

1
d''4
d''5
d''6
d'6

h'5
d'2

h'4 h''3
d'5

h'2
h''2
d'
d'4

Rys. 12.6. Szkic mierzonych elementów do wyznaczenia pola powierzchni metodą graficzną
w lokalnym układzie współrzędnym

Osie współrzędnych lokalizujemy dowolnie, mając na uwadze dogodność pomiaru współ-

rzędnych. Dysponując współrzędnymi X i Y punktów załamania granicy naleŜy obliczyć z
wzorów Gaussa (12.2) i (12.3) pole powierzchni działki. Dla kontroli wyznaczamy niezaleŜ-
nie po raz drugi lokalny układ współrzędnych i wszystkie czynności powtarzamy od począt-
ku. Ostateczne pole powierzchni wieloboku będzie średnią arytmetyczną z dwóch powierzch-
ni wieloboku wyznaczonych niezaleŜnie dla dwóch układów współrzędnych, jeśli tylko róŜ-
nica dwukrotnych obliczeń będzie nie większa od odchyłki dopuszczalnej określonej wzorem
(12.11).

13
 W graficznej metodzie wyznaczenia pola powierzchni naleŜy zwrócić uwagę, aby
wszystkie elementy brane do obliczeń były niezaleŜne. PowyŜszy warunek będzie spełniony,
jeśli ten sam element nie będzie ponownie wykorzystany przy liczeniu pola figur elementar-
nych. Zasada ta została zilustrowana na przykładzie wyznaczenia pola powierzchni czworo-
boku (rys. 12.7).
2

h1 a4
a3 3
h3

1 a1

h2 h4
h3

a2

Rys. 12.7. Szkic mierzonych elementów do wyznaczenia pola powierzchni działki czworo-
bocznej metodą graficzną

A. 2. Wyznaczenie skurczu mapy

NaleŜy podkreślić, Ŝe pole powierzchni wyznaczane metodą graficzną moŜe być obar-
czone błędami kartowania, pomiaru elementów liniowych na mapie oraz deformacji podkładu
mapowego (skurcz mapy). Wielkość skurczu mapy zaleŜy między innymi od materiału, na
którym wykonano mapę oraz sposobu i warunków jej przechowywania (zmian temperatury i
wilgoci). Skurcz liniowy mapy w kierunkach głównych moŜemy określić na podstawie wy-
miarów ramek sekcyjnych arkusza (rys. 12.8) lub długości boków siatki kwadratów ograni-
czającej mierzony na mapie obszar.

p%
a'1
b'1

b'2

b'3

a'2
q%

a'3

Rys. 12.8. Rozmieszczenie elementów mierzonych przy wyznaczaniu skurczu mapy

14
Skurcz w kierunkach głównych określamy wzorem

a−a'
p% = 100%
a

(12.12)

b −b'
q% = 100%
b

gdzie:
a ' + 2a 2' + a 3'
a' = 1 ,
4

b ' + 2b2' + b3'

b' = 1 ,
4

a, b – wymiary rzeczywiste ramki arkusza lub ramki siatki kwadratów,

a’, b’ – wymiary określone na podstawie pomiarów na mapie,
p% - skurcz liniowy podłuŜny,
q% - skurcz liniowy poprzeczny.
Na podstawie p% i q% moŜemy wyznaczyć skurcz liniowy w dowolnym kierunku zgodnie ze
wzorem:

δ % = p% sin 2 α + q% cos 2 α (12.13)

gdzie:

α - kąt przecięcia się kierunku z pionową ramką sekcyjną.

Rzeczywistą długość odcinka d w terenie będzie więc wyznaczona ze wzoru:

 δ% 
d = d ' 1 + M (12.14)
 100% 

gdzie:

d' - długość odcinka na mapie,

M - skala mapy.
Wartość skurczu powierzchniowego wyraŜamy wzorem ∆% = p % + q% , a pole powierzchni
figury wyznaczymy z wzoru:

15
  p% + q%  2  ∆%  2
P = P ' 1 +  M = P ' 1 + M (12.15)
 100%   100% 

gdzie:
P - rzeczywiste pole powierzchni figury w terenie,
P' - pole powierzchni figury na mapie.
NaleŜy zaznaczyć, Ŝe skurcz powierzchniowy ∆% = p % + q% moŜe być wyznaczany tylko w
przypadku gdy pole powierzchni jest liczone jako iloraz dwu wielkości liniowych wzajemnie
prostopadłych. Metoda graficzna wyznaczenia pola powierzchni jest pracochłonna i średnio
dokładna. Przy obecnie zaawansowanej technologii pomiarowo – obliczeniowej jest ona w
praktyce coraz rzadziej stosowana.

B. Przykłady

Przykład 1

Na mapie w skali 1:500 długość odcinka d’ wynosi 76.0 mm. Oblicz rzeczywistą dłu-
gość tego odcinka w terenie wiedząc, Ŝe kąt pod jakim przecina się kierunek odcinka z pio-
nową ramką sekcyjną wynosi 36g. Wymiary ramki sekcyjnej arkusza mapy uzyskane z po-
miaru na mapie wynoszą odpowiednio (rys. 12.8):
a1=798,5 mm b1=498,4 mm
a2=798,3 mm b2=498,1 mm
a3=798,6 mm b3=498,3 mm

Rozwiązanie
Wszystkie obliczenia prowadzące do obliczenia rzeczywistej długości odcinka w terenie
zestawiono w tabeli 12.5.
Tabela 12.5.
Przykład obliczenia rzeczywistej długości odcinka w terenie z uwzględnieniem skurczu mapy

a = 800mm b = 500mm α = 36 g d
p% q%
a’ [mm] b’ [mm] δ% [m]

798.425 498.225 0.196875 0.355000 0.309601 38.12

16
Przykład 2
Pole powierzchni działki uzyskane na podstawie pomiaru na mapie w skali 1:500 i
obliczone na podstawie miar ortogonalnych wynosi 124.2 cm2. Wykorzystując dane z przy-
kładu 5 dotyczące wymiarów ramki sekcyjnej, oblicz rzeczywiste pole powierzchni działki:
a1=798.5 mm b1=498.4 mm
a2=798.3 mm b2=498.1 mm
a3=798.6 mm b3=498.3 mm

Rozwiązanie
Wszystkie obliczenia prowadzące do obliczenia rzeczywistego pola powierzchni działki
w terenie zestawiono w tabeli 12.6.

Tabela 12.6.
Przykład obliczenia rzeczywistego pola powierzchni działki w terenie z uwzględnieniem
skurczu mapy

a = 800mm b = 500mm P
p% q% ∆%
a’ [mm] b’ [mm] [ha]

798.425 498.225 0.196875 0.355000 0.551875 0.3122

12. 4. Wyznaczanie pola powierzchni metodą analityczno-graficzną

A. Wprowadzenie

Metoda analityczno – graficzna polega na wyznaczeniu pola powierzchni w oparciu o

elementy mierzone bezpośrednio w terenie oraz elementy odczytane z mapy. Stosuje się ją z
reguły dla obiektów wydłuŜonych jak na przykład proste odcinki drogi, działki czworokątne.
Dla takich obiektów krótkie elementy liniowe powinny być pomierzone w terenie, zaś dłuŜsze
mogą być odczytane z mapy. Zalecenie to wynika stąd, Ŝe krótsze elementy liniowe figury
powinny być wyznaczane z większą dokładnością aniŜeli dłuŜsze, gdyŜ mają one większy
wpływ na ostateczną dokładność wyznaczenia pola powierzchni obiektu. NaleŜy zaznaczyć,
Ŝe przedstawiona metoda liczenia zanika w zastosowaniach praktycznych, ze względu na

17
nowsze i nowocześniejsze techniki pomiaru oraz przetwarzania informacji graficznych pozy-
skiwanych z mapy.

B. Przykłady

Wyznaczyć pole powierzchni działki czworobocznej metodą analityczno – graficzną

na mapie w skali 1:2000 przedstawionej na rysunku 12.9.
Dane z pomiaru terenowego:
a=42,92m; b=42,94
dr
b
h2

h3 h1 h4

a
dr

Rys. 12.9. Szkic mierzonych elementów do wyznaczenia pola powierzchni działki

czworobocznej metodą analityczno - graficzną

Rozwiązanie
Działka czworoboczna została podzielona na dwa trójkąty o podstawach a i b. Na ma-
pie zostały wyznaczone długości odcinków będących wysokościami hi trójkątów: h1=200,24;
h2=200,29; h3=198,98; h4=200,38. Pozwoliło to na dwukrotne, niezaleŜne obliczenie pola po-
wierzchni działki:

I obliczenie:
1
P1 = ah1 = 4297,15m 2 PI = P1 + P2 = 8597,37 m 2
2

1
P2 = bh2 = 4300,22m 2
2

II obliczenie:

18
 1
P3 = bh3 = 4295,44m 2 PII = P3 + P4 = 8595,60m 2
2

1
P4 = ah4 = 4300,16m 2
2

RóŜnica dwukrotnego obliczenia pola powierzchni działki fp = PI – PII = 1,77m2 mie-

ści się w granicach odchyłki dopuszczalnej przewidzianej dla skali 1:2000 (wzór 12.11) fPdop.
= 109,9m2. W związku z tym ostateczną wartość pola powierzchni przyjmujemy jako średnią
arytmetyczną PI i PII, czyli P = 0,8596ha.

12. 5. Obliczanie pola powierzchni metodą komputerową

A. Wprowadzenie

W komputerowych metodach obliczania pola powierzchni wykorzystuje się komputer

wraz z jego urządzeniami peryferyjnymi w postaci przetwarzalników graficzno – cyfrowych,
na przykład digimetr lub skaner. W zaleŜności od zastosowanego urządzenia wyróŜnia się 2
sposoby realizacji procesu pomiarowo – obliczeniowego: digitalizacja i skanowanie (digitali-
zacja powierzchniowa).
Digitalizacja jest procesem, w wyniku którego uzyskujemy współrzędne punktów zaznacza-
nych (wybranych) na mapie stanowiących bazę danych zapisanych w pamięci komputera.
PowyŜsza baza – w zaleŜności od zastosowanego oprogramowania – moŜe stanowić podsta-
wę do obliczeń pól powierzchni wybranych obiektów bądź do tworzenia mapy numerycznej.
Digimetr jest urządzeniem, w skład którego wchodzi: stół, na którym przytwierdzona jest
mapa analogowa (w postaci graficznej), głowica odczytowa z kursorem do zaznaczania wy-
branych punktów oraz komputera z monitorem do rejestracji i wizualizacji otrzymanych wy-
ników.
W digitalizacji punktowej (rys. 12.10) obserwator zaznacza kursorem wybrane punkty stano-
wiące załamania konturów liniowych a w procesie obliczeniowym uzyskujemy ich współ-
rzędne poziome X i Y.

1. X1, Y1
4 2. X2, Y2
2
.
3
.
1 5
.
7. X7, Y7
7
6

19
 Rys. 12.10. .Digitalizacja punktowa

Digitalizację liniową wykorzystujemy w przypadku pomiaru elementów w postaci łuków

(rys. 12.11).

3
4
5

Rys. 12.11. Digitalizacja liniowa

W sytuacji przedstawionej na rysunku 12.11 obserwator prowadzi kursor po linii łuku zazna-
czając na nim punkty w równych odległościach lub w równych interwałach czasowych. Na
podstawie tego pomiaru oprogramowanie komputera pozwala na uzyskanie współrzędnych X,
Y wybranych punktów.
Pole powierzchni zdigitalizowanego obiektu uzyskujemy wykorzystując oprogramowanie
komputera, w którym na podstawie znanych wartości współrzędnych X, Y pomierzonych
punktów charakteryzujących obiekt obliczane jest pole powierzchni figury.
Inną formą uzyskiwania pola powierzchni obiektów jest digitalizacja powierzchniowa zwana
skanowaniem. Po zeskanowaniu mapy z postaci graficznej uzyskujemy jej obraz w formie
rastra. Raster taki podlega kalibracji z wykorzystaniem specjalistycznego oprogramowania.
Następnie na tak przygotowanym podkładzie wykonujemy wektoryzację mapy. Aby uzyskać
pole powierzchni wybranego obiektu na zwektoryzowanej mapie naleŜy wybrać opcję obli-
czania pola powierzchni a następnie zaznaczyć kontur danego obiektu bądź wskazać poszcze-
gólne punkty załamania tego obiektu (w zaleŜności od zastosowanych funkcji oprogramowa-
nia).

B. Przykłady

Opisać procedurę obliczenia pola powierzchni za pomocą programu WinKalk.

Realizacja

20
 Na podstawie współrzędnych uzyskanych z digitalizacji pole powierzchni liczone jest
wzorami Gaussa w sposób przedstawiony w temacie 12.2 za pomocą jednego z dostępnych
programów komputerowych (np. WinKalk, C-geo, Mikromap, Microstation itp.).
Przed obliczeniem pola powierzchni w programie WinKalk naleŜy zrealizować pewne
wstępne etapy obliczeniowe. NaleŜą do nich: wybór obiektu, zdefiniowanie jednostek, import
współrzędnych punktów załamania granicy działki. Następnie wybieramy z głównego menu
opcję obliczenia pola powierzchni. Na ekranie pojawi się wówczas okno dialogowe pole po-
wierzchni – rys. 12.12.

Rys. 12.12. Okno dialogowe „pole powierzchni” programu WinKalk – menu Oblicze-
nia.
Po uzupełnieniu nazwy kompleksu i numeru działki (rys. 12.12) naleŜy wpisać w
wierszu ciąg cyfr oznaczających numery punktów załamania granicy działki. Następnie wy-
starczy juŜ tylko kliknąć na ikonę oblicz aby uzyskać pole powierzchni działki.

12. 6. Wyznaczenie pola powierzchni w terenie na podstawie pomiarów w czasie rze-

czywistym

A. Wprowadzenie
Obliczanie pól powierzchni bezpośrednio przy wykonywaniu prac terenowych moŜna
uzyskać dzięki róŜnym rozwiązaniom technologiczno – informatycznym stosowanym w in-
strumentach geodezyjnych. W tachimetrach elektronicznych stosowane oprogramowania są
wyposaŜone między innymi w funkcję obliczania pola powierzchni. Obliczanie takie wyko-
nywane jest metodą analityczną na podstawie wcześniej pomierzonych pikiet terenowych
punktów załamania granicy i wyliczonych współrzędnych poziomych tych punktów. W ten
sposób wykonując w terenie na przykład podział czy rozgraniczenie działki w szybki sposób,
tzn. w czasie rzeczywistym (ang. real time) uzyskamy pole powierzchni danego obiektu bez

21
zbędnych prac kameralnych. Wyniki takich pomiarów i obliczeń rejestrowane są w pamięci
wewnętrznej instrumentu lub na specjalnym nośniku danych.
W latach 90-tych XX wieku szerokie zastosowanie w pomiarach geodezyjnych znalazła
technologia oparta na pomiarze w czasie rzeczywistym czyli RTK (Real Time Kinematic)
GPS (Global Position System). PoniewaŜ technologia ta wymaga spełnienia określonych wa-
runków pomiarowych, jak np. odsłonięty horyzont, dlatego szczególnie nadaje się do pomia-
rów wykonywanych na terenach wiejskich. Pomiar RTK pozwala na uzyskiwanie w terenie
współrzędnych prostokątnych X i Y w wybranym układzie mierzonych punktów (np. gra-
niczników), które przy zastosowaniu odpowiedniego oprogramowania mogą być wykorzysta-
ne do wyliczania pola powierzchni danego obiektu.
W ostatnich latach dodatkowym wyposaŜeniem tachimetrów i odbiorników GPS stały się
palmtopy - graficzne rejestratory polowe, które po podłączeniu do instrumentu (tachimetr lub
odbiornik GPS) pozwalają na bezpośrednią wizualizację mierzonych elementów w terenie
(rys. 12.13).

Rys. 12.13. Palmtop iPAQ H 3850 firmy Compaq z oprogramowaniem TerMap

W zaleŜności od oprogramowania wykorzystywanego w palmtopie moŜna w terenie przepro-

wadzać pomiary geodezyjne eliminując bądź przynajmniej minimalizując prace kameralne.
Oprogramowania takie są wyposaŜone w funkcje programu CAD, czyli między innymi umoŜ-
liwiają tworzenie i edycję linii, symboli, warstw. Posiadają bibliotekę symboli zgodną z in-
strukcją K-1. W trakcie pomiaru np. graniczników działki naleŜy uruchomić w palmtopie tryb

22
wstawiania symboli, wybrać kod symbolu granicznik i rozpocząć pomiar tych punktów. Na
ekranie palmtopa będą się pojawiały wybrane symbole w miejscach kaŜdej pomierzonej pi-
kiety, które następnie moŜna połączyć linią tworząc w ten sposób obiekt – działkę. Innym
sposobem jest uruchomienie przed pomiarem trybu wstawiania linii, co pozwoli nam na bez-
pośrednie łączenie mierzonych punktów w jeden obiekt. W celu uzyskania pola powierzchni
wystarczy z menu oprogramowania wybrać funkcję obliczania pola powierzchni obiektów,
zaznaczyć pomierzone wcześniej punkty i w ten sposób otrzymamy w terenie powierzchnię
figury – działki. Wyniki takich pomiarów i obliczeń moŜna wyeksportować do specjalistycz-
nego programu komputerowego, a następnie wydrukować (wyplotować). Wykorzystanie
palmtopów z odpowiednim oprogramowaniem pozwala nam na uzyskanie wyników pomiaru
w terenie, ich bezpośrednią kontrolę poprzez wizualizację danych pomiarowych, ograniczyć
prace kameralne do minimum a tym samym zaoszczędzić wiele czasu.

B. Przykłady

Podać procedurę prowadzącą do wyznaczenia pola działki zobrazowanej na ekranie

palmtopa.

Realizacja
Mając na ekranie palmtopa graficzne zobrazowanie punktów załamania granicy dział-
ki wybieramy z głównego Menu zakładkę Oblicz (rys. 12.13) a następnie opcję Pole. Wów-
czas naleŜy wskazać kolejne punkty załamania granicy. Po zaznaczeniu ostatniego punktu na
ekranie pojawi się obliczona wartość pola powierzchni działki a dodatkowo pole to będzie na
ekranie zamalowane na czarno (rys. 12.14).

23
Rys. 12.14. Graficzna prezentacja obliczenia pola powierzchni programem TerMap.

24