AKTYWNOŚĆ RUCHOWA

LUDZI W RÓŻNYM WIEKU

NR (33) 1/2017
 Partnerem publikacji jest IASK Publikację wspiera
Zakład Ubezpieczeń Społecznych

Nr (33) 1/2017
ISSN 2299-744X
ISBN 978-83-64559-09-9

arlrw.usz.edu.pl

ADRES REDAKCJI: Uniwersytet Szczeciński

Al. Piastów 40b
71-065 Szczecin
Zespół redakcyjny:
Redaktor naczelna i redakcja naukowa: dr hab. Danuta Umiastowska, prof. US
[email protected]
tel. (91) 444 27 60
Sekretarz Redakcji: Milena Schefs
[email protected]
Współpraca - recenzenci:
prof. dr hab. Leonard Nowak; dr hab. Ryszard Asienkiewicz prof. UZ; dr hab. Małgorzata
Bronikowska prof. AWF; dr hab. Krystyna Górniak prof. AWF; dr hab. Jan Konarski prof. AWF;
dr hab. Mariusz Lipowski prof. AWFiS; dr hab. Tomasz Lisicki prof. UZ; dr hab. Maria No-
wak; dr hab. Tadeusz Rynkiewicz prof. UW-M; dr hab. Marek Sawczuk prof. US; dr hab.
Wojciech Wiesner prof. AWF; dr hab. Anna Zwierzchowska prof. AWF; dr Robert Nowak;
dr Piotr Zarzycki
Korekta: Danuta Sepuco
Redakcja techniczna: Natalia Mirowska
Opracowanie graficzne, DTP: Maciej Umiastowski
Wydawca: Agencja Wydawnicza koncertowo.pl Mieczysław Podsiadło
[email protected]
 SPIS TREŚCI

TEORETYCZNE ASPEKTY AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ

Krystyna Górna-Łukasik, Monika Marszołek, Krzysztof Skalik
Baza sportowa a wychowanie fizyczne w szkole średniej............................................................ 5
Anna Makarczuk, Robert Głuchowski
Rodzice wobec problemu aktywności ruchowej i korekcji postawy ciała dzieci
w wieku wczesnoszkolnym...................................................................................................................... 19
Ewa Malchrowicz-Mośko, Joanna Poczta
Turystyka sportowa na obszarach leśnych w Polsce – szanse i zagrożenia........................... 29

FIZJOLOGICZNO-ZDROWOTNE PODSTAWY AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ

Włodzimierz Starosta, Iwona Dębczyńska-Wróbel
Uwarunkowania dominującego kierunku obrotów w ćwiczeniach zawodników
23 dyscyplin sportu i osób nieuprawiających sportu.................................................................... 41

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA LUDZI DOROSŁYCH

Małgorzata Fortuna, Antonina Kaczorowska, Jacek Szczurowski, Iwona Demczyszak,
Aleksandra Katan, Krzysztof Wawrzyn
Sprawność fizyczna a wydolność aerobowa pensjonariuszy domu opieki społecznej........ 55
Magdalena Muszyńska, Ewa Przysiężna, Lilianna Jaworska-Burzyńska,
Joanna Szczepańska-Gieracha
Samopoczucie i nastrój u kobiet po 60 roku życia podejmujących regularną
aktywność fizyczną i działania prozdrowotne.................................................................................. 65

AKTYWNOŚĆ RUCHOWA DZIECI I MŁODZIEŻY

Jerzy Saczuk, Agnieszka Wasiluk, Adam Wilczewski
Zmiany w sprawności fizycznej dziewcząt w latach 2006–2016 z uwzględnieniem
niedoboru i nadmiaru masy ciała.......................................................................................................... 79
Agnieszka Wasiluk, Jerzy Saczuk, Adam Wilczewski
Trzydziestoletnie zmiany w sprawności fizycznej dziewcząt w wieku 10–12 lat
ze środowiska miejskiego i wiejskiego................................................................................................ 91

3
 AKTYWNOŚCI RUCHOWEJ
TEORETYCZNE ASPKETY
Ewa Malchrowicz-Mośko, Joanna Poczta
Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Wydział Turystyki i Rekreacji

Turystyka sportowa na obszarach leśnych w Polsce

– szanse i zagrożenia

Słowa kluczowe: turystyka sportowa,

bieganie, obszary leśne, sport w lesie

Wstęp
Lasy państwowe są ogólnodostępne dla wszystkich i od lat są magnesem przy-
ciągającym turystów z uwagi na walory przyrodnicze, ciszę oraz czyste powietrze.
Współcześnie leśnicy muszą jednak nie tylko zajmować się ochroną przyrody, ale coraz
częściej wychodzić naprzeciw rosnącym potrzebom turystycznym. Zarówno oni, jak
i naukowcy od lat przekonują, że warto być aktywnym nie tylko w miejscu zamieszka-
nia (na przykład w mieście), ale przede wszystkim na obszarach leśnych, bo to właśnie
na tych terenach człowiek najszybciej regeneruje się fizycznie i psychicznie z uwagi
na dobre dotlenienie organizmu, poprawę krążenia, rytmu serca. Jak można przeczy-
tać na stronie Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Poznaniu (www.poznan.
lasy.gov.pl): „zdecydowanie lepiej uprawia się aktywność fizyczną na łonie natury,
niż w »betonowej dżungli«, czy wykorzystując infrastrukturę sportową”. Współczesny
człowiek żyje w stresie, często prowadzi niehigieniczny tryb życia, a zanieczyszczenie
środowiska negatywnie odbija się na jego zdrowiu. Dlatego aktywność fizyczna po-
dejmowana w zabudowie miejskiej jest rzadziej zalecana niż na obszarach o walorach
przyrodniczych, zwłaszcza, że w dzisiejszych czasach coraz trudniej o krajobraz, który
w żaden sposób nie byłby zmieniony i zagospodarowany przez człowieka. Następuje
gwałtowny rozwój aglomeracji miejskich, co tym samym zwiększa odległość miejsc
zamieszkania od terenów wypoczynkowych. Pojawia się również problem czasu wol-
nego, a raczej jego racjonalnego i świadomego zagospodarowania, ponieważ poten-

29
 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (33) 1/2017

cjalny rekreant dysponuje jego coraz większą ilością. Zagadnienie wypoczynku i czasu
wolnego przestaje być obce również dla ludności wiejskiej. Zmniejsza się liczba miejsc
atrakcyjnych rekreacyjnie, miejsc przydatnych do rozwoju nowych Terytorialnych Sys-
temów Rekreacyjnych [1]. Teoria Terytorialnych Systemów Rekreacyjnych stanowi
podstawę prognozowania zjawisk turystycznych na konkretnym terenie i uzasadnia
tezę, że rozwój rekreacji nie zależy wyłącznie od warunków fizycznych środowiska
przyrodniczego człowieka (tzn. od jego „naturalnej atrakcyjności”), ale także od: struk-
tury gospodarczej terenu, organizacji przestrzennej regionu, struktury i dynamiki
użytkowania regionu przez inne formy gospodarki [2].
Lasy zawsze wykazywały i nadal wykazują pozytywny związek z ochroną zdrowia.
Charakteryzują się wyrównanymi temperaturami w cyklu dobowym oraz rocznym,
zwiększoną wilgotnością względną powietrza i niższymi jej amplitudami w ciągu doby.
W leśnym powietrzu znajdują się naturalne substancje, jak olejki eteryczne wydziela-
ne przez rośliny mające działanie antystresowe, kojące, uspokajające, relaksacyjne czy
przeciwzapalne i bakteriobójcze [3]. Ponadto, tereny leśne stwarzają nieskończenie
wiele możliwości spędzania czasu wolnego. Niektóre z nich nie wymagają planowa-
nia i budowania infrastruktury. Do najczęstszych form wykorzystania lasów do celów
rekreacyjnych w Polsce należą m.in. bieganie, jazda na rowerze oraz szybkie marsze
i spacery [4]. Jednak aktywności tych jest znacznie więcej. W lesie można również upra-
wiać m.in. birdwatching, nordic walking, orienteering, survival, trekking, turystykę kon-
ną itd. Lasy są naturalnym miejscem rekreacji i wypoczynku, szczególnie ważnym dla
mieszkańców dużych miast. Spełniają tym samym ważną funkcję społeczną, przejawia-
jącą się m.in. zdrowotnym i kojącym oddziaływaniem na zdrowie. Zatem las to miejsce
szczególne, a przy wykorzystaniu go w tworzeniu Terytorialnych Systemów Rekreacyj-
nych może być miejscem służącym odstresowaniu się od dnia codziennego, nauki czy
pracy. Dobrze wykorzystana przestrzeń obszarów leśnych oznacza utylitarny wpływ na
przebywających na ich terenie ludzi, wpływając korzystnie na ciało i umysł.

Turystyka sportowa – podstawy teoretyczne

Według H. Gibson, której definicja jest jedną z najczęściej cytowanych przez
badaczy turystyki sportowej, ta forma spędzania czasu wolnego polega na „odby-
waniu podróży z dala od miejsca zamieszkania w celu podejmowania aktywności
sportowej dla rekreacji lub współzawodnictwa, podróż dla oglądania imprez spor-
towych popularnych i elitarnych, a także podróż w celu odwiedzania atrakcji spor-
towych (tj. hale i aleje sław, słynne parki i stadiony sportowe, muzea i galerie sportu
itp.)” [5]. Badacze wyróżniają trzy podstawowe formy turystyki sportowej – aktyw-
ną turystykę sportową (active sport tourism), turystykę eventów sportowych (sport
event tourism) oraz nostalgiczną turystykę sportową (nostalgia sport tourism). Ostat-
nia forma charakteryzuje się odwiedzaniem i poznawaniem miejsc ważnych dla hi-

30
Ewa Malchrowicz-Mośko, Joanna Poczta – Turystyka sportowa na obszarach leśnych w Polsce...

storii sportu w aspekcie społeczno-kulturowym. Ta forma turystyki sportowej ma

wiele wspólnego z opisywaną w Polsce turystyką kulturową sportu (cultural tourism
of sports), która polega na „odbywaniu podróży motywowanych chęcią poznawania
i doświadczania sportu jako fenomenu kultury, w kontekście dziedzictwa kulturo-
wego (i jego wielowiekowej historii), i/lub kultury współczesnej. Obejmuje zaintere-
sowania turystów m.in. miejscami i obiektami związanymi ze sportem” [6].

Aktywna turystyka sportowa na obszarach leśnych w Polsce

Amatorzy aktywnej turystyki sportowej w lasach mają w Polsce coraz więcej
możliwości atrakcyjnego spędzania czasu wolnego. Na terenie Lasów Państwowych
jest obecnie pięć tysięcy szlaków turystycznych o łącznej długości ponad 65 000 km
[7]. Zostały one przygotowane z myślą o miłośnikach sportu oraz turystyki i pozwalają
na aktywne korzystanie z uroków oraz wartości zdrowotnych lasu. W ostatnich latach
wytyczono wiele nowych ścieżek dla aktywnych turystów o sportowych zamiłowa-
niach. Polskie lasy coraz częściej obfitują w rozmaite trasy m.in. dla biegaczy, czy rowe-
rzystów. Trasy wchodzą w skład ogólnopolskiej sieci ścieżek biegowych i rowerowych,
wytyczonych w ramach programu „Aktywnego Udostępniania Lasu”. Program został
wprowadzony do realizacji Zarządzeniem Dyrektora Generalnego Lasów Państwo-
wych po raz pierwszy w 2012 roku. Celem programu jest zapewnienie społeczeństwu
możliwości wypoczynku, rekreacji, uprawiania turystyki oraz krajoznawstwa z wyko-
rzystaniem lasów Skarbu Państwa. Jednakże celem nadrzędnym nie jest rozwój tu-
rystyki na tych terenach sam w sobie, ale ograniczenie antropopresji poprzez ukie-
runkowanie ruchu turystycznego na konkretne obszary leśne w celu przeciwdziałania
zagrożeniu trwałości i ciągłości funkcjonowania lasu. Inicjatywy takie są niezbędne,
ponieważ wraz ze wzrostem liczby ludności na świecie, gwałtownym wzrostem in-
dustrializacji i urbanizacji środowiska człowieka, jak również zmianami społeczno-
ekonomicznymi, nasila się presja społeczna na obszary leśne, jako miejsce rekreacji
i wypoczynku, stwarzające najlepsze warunki dla realizacji naturalnej potrzeby kon-
taktu z przyrodą [8]. Gospodarka leśna w Polsce od ponad pół wieku traci znaczenie
ekonomiczne na rzecz wzrostu znaczenia społecznego. Zdaniem P. Gołosa zjawisko to
jest ważną przesłanką do tego, aby leśnictwo było wielofunkcyjne i poszukiwało źró-
deł dochodów również poza produkcją drewna, w tym także w urynkowieniu choćby
części publicznych świadczeń, wśród nich m.in. dóbr rekreacyjnych. Sprzyja temu bo-
wiem obecny okres rozwoju ludzkości nazywany „erą wypoczynku” [9].
Niezbędny jest jednak zrównoważony rozwój turystyki sportowej na obsza-
rach leśnych. P. Cych zauważa, że istnieje bardzo wiele potencjalnych i realnych
zagrożeń, z którymi szczególnie należy się liczyć przy organizacji zawodów osa-
dzonych w orientacji sportowej w środowisku leśnym. Orienteering cieszy się
obecnie coraz większą popularnością. Najbardziej znaną jego formą i najczęściej

31
 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (33) 1/2017

organizowaną jest bieg na orientację, rowerowa jazda na orientację oraz narciarski

bieg na orientację. Niektóre zawody sportowe przybierają charakter imprez maso-
wych i gromadzą na starcie tysiące uczestników. Organizacja zawodów w orientacji
sportowej wymaga zatem skoordynowania wielu działań planistyczno-logistycz-
nych oraz wiedzy (m.in. na temat sposobu minimalizowania negatywnego wpły-
wu tych przedsięwzięć na środowisko leśne) [10]. Obecność zawodników i kibiców
zawsze powoduje bowiem tzw. „ślad środowiskowy”1 – imprezy sportowe mogą
mieć bardzo negatywny wpływ na środowisko naturalne. Dlatego władze sporto-
we starają się temu przeciwdziałać poprzez zachowania prewencyjne i zwiększanie
świadomości prywatnych organizatorów imprez sportowych [11].
Aby sprostać oczekiwaniom odbiorców leśne trasy biegowe w Polsce prowadzone
są przez obszary o wysokich walorach przyrodniczo-krajoznawczych oraz kulturowych,
wykorzystując jednocześnie istniejącą infrastrukturę turystyczną. Punkty startowe zlo-
kalizowane są przy parkingach leśnych i miejscach postoju pojazdów, umożliwiając
dogodny dojazd i pozostawienie środka lokomocji. W takich miejscach turyści znajdują
chwilę wytchnienia na potrzebną regenerację, wykorzystując rozbudowaną infrastruk-
turę z wiatami, stołami i ławkami oraz możliwość aktywnej rozgrzewki i przygotowa-
nia na przykład do biegu, korzystając z urządzeń „ścieżki zdrowia”. Ścieżki zaczynają się
i kończą przy parkingach leśnych i miejscach postoju pojazdów, doskonale nadają się
do spacerów, joggingu, jazdy na biegówkach, czy nordic walkingu.
Ważnymi aspektami udostępniania lasów dla społeczeństwa są takie cykliczne
wydarzenia jak „Biegam bo lubię lasy” oraz „Wolność jest w naturze”. W przypadku or-
ganizacji imprez sportowych ma miejsce bardzo pozytywne zjawisko włączania do ak-
tywności fizycznej osób z niepełnosprawnością, seniorów oraz całych rodzin z dziećmi
w różnym wieku. Organizatorzy świadomie planują warianty tras dla dzieci i młodzieży,
tak by cała rodzina mogła cieszyć się wspólnym udziałem w wydarzeniu sportowym.
Impreza sportowa „Biegam bo Lubię Lasy” to przykład cyklu czterech leśnych biegów
na terenie Nadleśnictwa Chojnów w okolicach Warszawy. Akcja ma na celu promocję
biegania, zdrowego stylu życia i zachęcanie do uprawiania sportu na terenach leśnych.
Uczestnicy akcji próbują swoich sił w czterech biegach w formule Grand Prix, każdy
w innej porze roku – w różnych warunkach atmosferycznych, także zimą. Do wyboru są
dwa dystanse: na 5 i 10 kilometrów. Organizowane są też biegi dla dzieci SportGenera-
cja oraz marsz Nordic Walking pod hasłem „ChodzęBoLubię”. Wszystkie starty odbywa-
ją się na terenie Nadleśnictwa Chojnów, zaledwie 20 kilometrów od centrum Warsza-

1
Znaczenie silnego współoddziaływania i zależności ekologii i sportu zostało dostrzeżone już
kilkadziesiąt lat temu. W 1994 roku środowisko naturalne zostało wkomponowane w Kartę
Olimpijską i od tamtej pory jest trzecim filarem olimpizmu, oprócz sportu i kultury. Międzynarodo-
wy Komitet Olimpijski stworzył specjalną komórkę zajmującą się relacjami pomiędzy środowiskiem
a sportem. Zasadniczymi celami jej działania są: promowanie integracji zasad środowiskowych
w sporcie; wykorzystanie popularności sportu do promowania świadomości ekologicznej i po-
szanowania środowiska przez społeczeństwo; promowanie rozwoju obiektów sportowych przyja-
znych środowisku, a także produkowanie sprzętu sportowego przyjaznego środowisku.

32
Ewa Malchrowicz-Mośko, Joanna Poczta – Turystyka sportowa na obszarach leśnych w Polsce...

wy. Impreza organizowana jest w ramach udostępniania lasów społeczeństwu, dlatego

uczestnicy biegów są zwolnieni z opłaty startowej. Po każdym biegu uczestnicy otrzy-
mują fragment medalu. Udział w czterech biegach gwarantuje zebranie wszystkich
czterech części medalu ukazującego las w czterech porach roku.
W 2014 roku, w 25 rocznicę wolności, Ministerstwo Środowiska i Lasy Pań-
stwowe podjęły wspólną inicjatywę wytyczenia 25 ścieżek biegowych. Akcja ”Wol-
ność jest w Naturze” to przykład udostępniania lasu społeczeństwu poprzez wy-
znaczenie ścieżek biegowych w postaci pętli.

Tabela 1.

Trasy biegowe w lasach w Polsce

nadleśnictwa (RDLP) trasy biegowe
Nadleśnictwo Dojlidy (Białystok) trasa biegowa o charakterze przełajowym 7,4 km
Nadleśnictwo Krynki (Białystok) trasa biegowa „Siódemka” o długości 5 km
Nadleśnictwo Strzebielino (Gdańsk) pętla biegowa 5 km
Nadleśnictwo Bielsko (Katowice) 12 km trasa biegowa Doliną Wapienicy
Nadleśnictwo Turawa (Katowice) trasa biegowa o długości 5,7 km
Nadleśnictwo Krzeszowice (Kraków) Trasa biegowa „Skowronek”
Nadleśnictwo Niepołomice (Kraków) 4,5 km trasa biegowa o charakterze edukacyjno-
historycznym
Nadleśnictwo Głogów (Krosno) trasa biegowa w kompleksie leśnym „Bór” koło Głogowa
Małopolskiego; dłuższa pętla trasy – 7,7 km, krótsza – 5,3 km
Nadleśnictwo Lubartów (Lublin) trasa biegowa „Kopanina” o długości 8,8 km przez Lasy
Kozłowieckie
Nadleśnictwo Brzeziny (Łódź) 5 km trasa przez uroczysko „Paprotnia”
Nadleśnictwo Poddębice (Łódź) dłuższa trasa biegowa – 6 km, krótsza – 4,2 km
Nadleśnictwo Kudypy (Olsztyn) trasa 5,7 km i 4,4 km wokół arboretum leśnego
w Kudypach
Nadleśnictwo Płytnica (Piła) 7,8 km trasa wokół jezior i poprzez dwa rezerwaty przyrody
Nadleśnictwo Karczma Borowa (Poznań) pętla biegowa 7 km w okolicach Leszna
Nadleśnictwo Łopuchówko (Poznań) trasa biegowa o dystansie 8 km
Nadleśnictwo Daleszyce (Radom) pętla biegowa 7 km, trasa ma charakter crossowy
Nadleśnictwo Gryfice (Szczecin) 6,6 km trasa wzdłuż brzegu Bałtyku
Nadleśnictwo Polanów (Szczecinek) 8 km trasa Szlakiem Góry Warblewskiej
Nadleśnictwo Toruń 7,7 km pętla przez leśnictwa Łysomice, Olek i Wrzosy
Nadleśnictwo Celestynów (Warszawa) 3 km ścieżka dla początkujących biegaczy
Nadleśnictwo Chojnów (Warszawa) 10 km trasa w Chojnowskim Parku Krajobrazowym
Nadleśnictwo Płońsk (Warszawa) 2 warianty trasy – 3 km i 10 km; meta w szkółce leśnej
Kuchary Królewskie
Nadleśnictwo Głogów (Wrocław) trasa o długości 10 km
Nadleśnictwo Świętoszów (Wrocław) 5 km trasa w części pokrywająca się ze szlakiem
rowerowo-pieszym „Dębowe Skarpy”
Źródło: Opracowanie własne na podstawie katalogu „Wolność jest w Naturze” wydanego przez
Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych w Polsce we współpracy z Ministerstwem Środowiska
(katalog obejmuje 25 ścieżek biegowych w lasach na terenie całego kraju przygotowanych w 25.
rocznicę przemian demokratycznych w kraju).

33
 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (33) 1/2017

Rok później – w 2015 roku – akcję kontynuowano. Tym razem wytyczono 17

tras rowerowych. Lasy Państwowe w Polsce od dawna są otwarte na miłośników
jazdy rowerowej, a zarazem aktywności fizycznej i prowadzenia prozdrowotnego
stylu życia. W dostępnych dla wszystkich lasach, którymi zarządzają, istnieje w su-
mie blisko 20 000 km szlaków rowerowych, wytyczonych i oznakowanych przez
leśników, PTTK i samorządy.

Tabela 2.

Trasy rowerowe w lasach w Polsce

nadleśnictwa (RDLP) trasy rowerowe
Nadleśnictwo Maskulińskie (Białystok) trasa rowerowa „Nad Jeziorem Nidzkim” o długości 16 km
Nadleśnictwo Kolbudy (Gdańsk) trasa rowerowa na przedmieściach Gdańska o długości 13
km lub 8 km
Nadleśnictwo Rudy Raciborskie 23 km lub 16 km trasa o charakterze ekologiczno-
(Katowice) historycznym (związanym z dziedzictwem kulturowym
Cystersów)
Nadleśnictwo Krzeszowice (Kraków) trasa rowerowa o długości 10,8 km w Tenczyńskim Parku
Krajobrazowym w kompleksie leśnym Puszczy Dulowskiej
Nadleśnictwo Mielec (Krosno) 23-26 km lub 12 km, trasa rowerowa „Biesiadczańskie
Wydmy” przebiegająca przez lasy będące pozostałością
po dawnej Puszczy Sandomierskiej
Nadleśnictwo Lubartów (Lublin) trasa rowerowa o długości 11,7 km lub 23 km
przebiegająca przez lasy Kozłowieckiego Parku
Krajobrazowego
Nadleśnictwo Opoczno (Łódź) 17 km i 9 km „Śladami Majora Hubala”
Nadleśnictwo Myszyniec (Olsztyn) 16 km leśna ścieżka rowerowa pod nazwą „Jezioro Krusko”
Nadleśnictwo Lipka (Piła) trasa o długości 28 km
Nadleśnictwo Czerniejewo (Poznań) trasa o długości 17,5 km nieopodal Jezior Babskich (Baba,
Cyganek, Okrąglak, Uli). Atrakcją na trasie jest również
kościółek Olendrów w Nekielce
Nadleśnictwo Kielce (Radom) 13 km trasa leśna tuż na granicy zabudowy miejskiej
Nadleśnictwo Karwin (Szczecin) 28,4 km w Puszczy Noteckiej
Nadleśnictwa Warcino i Sławno 20,5 km trasa, która jest fragmentem trasy maratonów
(Szczecinek) rowerowych MTB (kolarstwa górskiego) Pomorza
Środkowego
Nadleśnictwo Bydgoszcz (Toruń) 4 km; 6,5 km; 14 km na Obszarze Chronionego Krajobrazu
Wydm Kotliny Toruńsko-Bydgoskiej
Nadleśnictwo Drewnica (Warszawa) pętla o długości 16 km lub 8,5 km
Nadleśnictwo Lubin (Wrocław) trasa rowerowa „Śladem pracy leśniczego” o długości 8,5 km
Nadleśnictwo Sulechów (Zielona Góra) trasa o długości 20 km umożliwiająca uprawianie
kolarstwa górskiego na nizinie
Źródło: Opracowanie własne na podstawie katalogu „Wolność jest w Naturze” wydanego przez
Dyrekcję Generalną Lasów Państwowych w Polsce we współpracy z Ministerstwem Środowiska

34
Ewa Malchrowicz-Mośko, Joanna Poczta – Turystyka sportowa na obszarach leśnych w Polsce...

Turystyka eventów sportowych na obszarach leśnych na przykładzie

Wielkopolski
W dobie rosnącego zapotrzebowania na wypoczynek na „łonie natury” z dala od
cywilizacji, rośnie również zapotrzebowanie na nowe doznania [12]. Urozmaiceniem
pobytu w lesie coraz częściej są dla turystów leśne wydarzenia sportowe o mniej-
szym lub większym stopniu rywalizacji. Wspierając aktywny wypoczynek na łonie
natury w Wielkopolsce również Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych w Pozna-
niu zachęca do udziału w cyklicznych wydarzeniach sportowych, takich jak maratony
biegowe, rowerowe MTB, biegi na orientację, czy masowe marsze nordic walking.
Wydarzenia tego typu corocznie gromadzą w lesie wielu sympatyków trendu active.

Tabela 3.

Kalendarium wydarzeń sportowych w nadleśnictwach wielkopolskich w 2016 roku

nadleśnictwa wydarzenia sportowe
Nadleśnictwo Łopuchówko – Grand Prix Dziewiczej Góry
– Poznańska Bimba
– Cross Dziewicza Góra imienia Januarego
– Mistrzostwa Poznania w Biegach na Orientację
– Triathlon Czerwonak
– Rajd Turystyczno-Sportowy „Na zmęczenie Suchy Las”
– Rajd Rowerowy „Na zmęczenie Zielonka”
Nadleśnictwo Czerniejewo – Bieg Wokół Jeziora Dębiniec
– Kostrzyn MTB Maraton
– Bieg Wokół Jeziora Brzostek
Nadleśnictwo Babki – XI Bieg na Orientację
Nadleśnictwo Pniewy – Wyścigi Psich Zaprzęgów – Koźle – Puchar Polski
– Mistrzostwa Wielkopolski XC MTB w Kolarstwie Górskim
– Festiwal Jeździecki w Baborówku
Nadleśnictwo Włoszakowice – Bieg Sokoła
Nadleśnictwo Przedborów – Biegi na Orientację – Wieruszowski Powiat z Mapą i Kompasem
Nadleśnictwo Konin – Bieg pod Tysiącletnimi Dębami organizowany przez Klub Biegacza
Bez Formy na terenie leśnictw Bieniszew i Kazimierz
– Wartko Trail organizowany przez Stowarzyszenie Klub Biegacza Wartko
Nadleśnictwo Grodzisk – Grodziski Rajd Rowerowy
– „GWiNT” Ultramaraton Crossowy
– Pętla Krosowa Grodziskiego Klubu Biegacza
Nadleśnictwo Sieraków – Cross Sierakowski
– Maraton Puszczy Noteckiej
Nadleśnictwo Syców – Rajd Rowerowy Edukacyjny Trasami LKP Lasy Rychtalskie
Nadleśnictwo Antonin – III Rajd Hajstra Trasami LKP Lasy Rychtalskie
– Ogólnopolski Rajd Jesień Chopinowska
Nadleśnictwo Jarocin – Marsz pieszy pod nazwą XVII Wielkopolski Rajd Młodzieżowych
Drużyn Ochotniczej Straży Pożarnej
– I Zakręcony Rajd Rowerowy
Źródło: Opracowanie własne na podstawie informacji udostępnianych przez Regionalną Dyrekcję
Lasów Państwowych w Poznaniu

35
 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (33) 1/2017

Ciekawym wydarzeniem sportowym w Wielkopolskim Parku Narodowym jest

bieg „Forest Run”. Impreza przyciąga około 500 uczestników, w tym wielu turystów.
Organizatorzy biegu („Stowarzyszenie PocoLoco Adventure”) przekonują, że w lesie
biega się najlepiej i najzdrowiej. Dla zawodników – w zależności od ich kondycji –
przygotowywane są trzy trasy, które przebiegają przez lasy, wzdłuż występujących
w WPN jezior. Wszystkie zostały wytyczone z poszanowaniem przyrody w parku
narodowym2. Najdłuższa trasa, prawie 50 km, jest najbardziej atrakcyjna, ponieważ
obejmuje wszystkie najpiękniejsze zakątki Wielkopolskiego Parku Narodowego. Do
wyboru biegaczy jest też dystans 23 km i 12,5 km. W 2016 roku miała miejsce rów-
nież zimowa edycja biegu.
Bieg „Forest Run” jest przykładem biegu leśnego, który odbywa się na terenie
parku narodowego, w którym obowiązują szczególne przepisy ochrony przyrody.
Organizatorzy imprez sportowych oraz dyrekcje lasów w takich przypadkach mu-
szą być szczególnie wrażliwi z jednej strony na potrzeby społeczeństwa, z drugiej
jednak na ograniczone możliwości uprawiana aktywności fizycznej na terenie par-
ków narodowych z uwagi na zrównoważony rozwój turystyki sportowej na terenach
o szczególnych walorach naturalnych. Chętnych do organizowania tego typu imprez
na terenach chronionych przybywa (choćby z uwagi na większą atrakcyjność impre-
zy, z uwagi na szczególną jej lokalizację), jednakże to nie sport jest czołowym celem
funkcjonowania parków. Dlatego coraz częściej daje się zauważyć, że dyrekcje par-
ków narodowych mają jednak na względzie głównie potrzeby miłośników przyrody,
którzy pragną w ciszy i spokoju podziwiać naturę, a nie tłumy biegaczy na szlakach.
Z tego powodu obecnie m.in. w Bieszczadzkim Parku Narodowym istnieją nieporozu-
mienia na linii dyrekcja parku a organizatorzy imprez biegowych typu „Bieg Rzeźnika”.
Bieganie w otoczeniu szczególnych walorów krajobrazowych z pewnością jest atrak-
cyjne, jednakże ludzie sceptycznie nastawieni do biegania w parkach narodowych
przekonują, że te tereny zajmują niewielki odsetek powierzchni kraju, biegać można
więc w wielu innych miejscach w Polsce bez możliwości szkodzenia przyrodzie. Nie-
które parki są jednak przyjazne biegaczom. Przykładem jest ww. Wielkopolski Park

2
Zasada udostępniania parków narodowych dla turystyki zapisana jest w definicji parku przyję-
tej w 1969 roku. Parki są udostępniane do zwiedzania w celach wychowawczych, rekreacyjnych
i kulturalnych. W przeciwieństwie do rezerwatów przyrody w parkach narodowych nie można za-
stosować uniwersalnego modelu przystosowania parków dla turystyki. Wynika to ze znacznego
zróżnicowania środowiska przyrodniczego w parkach, wielkości parków, położenia ich w stosunku
do: sieci komunikacyjnej, osadniczej i stref ruchu turystycznego, szkodliwego działania różnych
czynników zewnętrznych. Istnieje jednak grupa zasad, które mogą być zrealizowane we wszystkich
parkach. Dotyczy to przede wszystkim prowadzenia w nich działalności popularyzacyjno-eduka-
cyjnej w dziedzinie ochrony przyrody dla dużych rzesz turystów, dostosowanie frekwencji turystów
do chłonności turystycznej, udostępnianie turystom parku poprzez sieć oznakowanych szlaków,
organizowanie stref służących uprawianiu sportów rekreacyjnych oraz lokalizowania poza granica-
mi parków istotnych elementów zagospodarowania – baza noclegowa, usługowa, komunikacyjna
i towarzysząca. Rozwój turystyki na terenach parków narodowych wywołuje konsekwencje w po-
staci konieczności przystosowania ich do tej funkcji zarówno pod względem zagospodarowania
przestrzennego, jaki i administracyjno – prawnym.

36
Ewa Malchrowicz-Mośko, Joanna Poczta – Turystyka sportowa na obszarach leśnych w Polsce...

Narodowy. Bieganie w Wielkopolskim Parku Narodowym stało się ostatnio bardzo

popularne, przykładem jest choćby „Pogoń za Wilkiem”. Jedną z głównych przyczyn
wzrostu zainteresowania tą aktywnością jest niezwykle piękna przyroda i wyjątkowe
warunki terenowe, które są czymś niespotykanym na co dzień. W 2014 roku powstał
nowy projekt. Z myślą o aktywnym wypoczynku na świeżym powietrzu przez cały
rok, z inicjatywy gmin: Mosina, Puszczykowo, Komorniki i Stęszew, przy współpracy
WPN powstał projekt „Aktywna Trójka” – czyli trasy trzech aktywności po Wielkopol-
skim Parku Narodowym – bieganie, nordic walking, narty biegowe. Trasy prowadzą
przez najatrakcyjniejsze rejony Parku, wzdłuż jezior, pól, łąk i miejsc historycznych.
Wybór aktywności na szlakach jest duży, a nowością dla biegaczy są narty biegowe,
gdyż po trasach można również szusować zimą po grubej pokrywie śnieżnej. Cieka-
we krajobrazowo trasy znajdą swoich miłośników także wśród uprawiających nordic
walking. Trasy zostały przygotowane odpowiednio do treningów biegaczy. W ten
sposób powstały 4 oznakowane pętle o łącznej długości 55 km, około 85 tabliczek
kierunkowych, łączniki pomiędzy trasami, możliwości wydłużania i indywidualnego
doboru kilometrażu, 6 tablic z poglądową mapą terenu oraz punktami odniesienia,
dodatkowe toalety. Dodatkowym atutem jest także dostępność parkingów i miejsc
wypoczynkowych. Początki tras znajdują się w czterech miejscowościach położo-
nych na południe od Poznania: Komorniki, Mosina, Puszczykowo, Stęszew.

Rycina 1. Logo „Aktywnej Trójki” w WPN

Źródło: www.poznanbiega.pl

Turystyka kulturowa sportu na obszarach leśnych na przykładzie

Wielkopolski
Turystyka kulturowa sportu polega na docieraniu turystów do miejsc zwią-
zanych ze sportem o znaczących walorach historyczno-kulturowych (np. galerie
sportowców, dyscyplin sportowych itp.). Ciekawym sposobem spędzania czasu

37
 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (33) 1/2017

wolnego jest również docieranie do takich miejsc w sposób aktywny, na przykład

na rowerze lub konno. Współcześnie bardzo wiele tras turystycznych w Polsce łą-
czy w sobie walory sportowo-kulturowe. Wielkopolska to przykład regionu, w któ-
rym m.in. turystyka jeździecka dynamicznie się rozwija. Z jednej strony region ob-
fituje w atrakcyjne tereny leśne i trasy turystyczne dla miłośników jazdy konnej,
z drugiej strony już samo materialne dziedzictwo kulturowe związane z jeździec-
twem jest w Wielkopolsce bardzo bogate. Do tego dochodzą również interesują-
ce imprezy sportowe o dużym znaczeniu historyczno-kulturowym, na przykład
wielkopolskie hubertusy3 [13]. Turystyka jeździecka stanowi obecnie jedną z naj­
atrakcyjniejszych form aktywnego wypoczynku na obszarach wiejskich i leśnych
w Polsce [14]. Aby ten potencjał wykorzystać, w Wielkopolsce uruchomiona zosta-
ła m.in. akcja pod hasłem „Skocz do Wielkopolski” promująca turystykę jeździecką
w regionie.

Podsumowanie
Obszary leśne w Polsce z roku na rok coraz częściej stają się miejscem doce-
lowym aktywnego wypoczynku ich niedalekich mieszkańców i turystów. Dyrekcje
lasów coraz częściej biorą pod uwagę potrzeby ludzi w zakresie prowadzenia zdro-
wego stylu życia, wytyczając dla nich również m.in. trasy biegowe, konne czy ro-
werowe, tworząc jednocześnie Terytorialne Systemy Rekreacyjne. Na tych terenach
zaobserwować możemy rosnącą tendencję organizacji wydarzeń sportowych.
Organizatorzy masowych imprez sportowych coraz częściej poszukują dla nich
atrakcyjnych lokalizacji, na przykład w lesie, które często stanowią część terenów
chronionych, na przykład parków narodowych. To może powodować napięcia po-
między dyrekcjami parków a organizatorami imprez. Zgodnie z Ustawą o ochronie
przyrody z dnia 16.04.2014 r. prawo zabrania organizacji imprez rekreacyjno-sporto-
wych w parku narodowym bez zgody dyrektora parku narodowego. Taka sytuacja
prawna powoduje, że to do dyrekcji parków należy decyzja o zgodzie na organiza-
cję imprez. Popyt na takie imprezy w Polsce stale rośnie, niezbędne będzie zatem
wypracowanie zrównoważonych metod zarządzania sportem oraz turystyką spor-
tową na terenach chronionych. Obecnie dyrekcje obszarów chronionych starają się
brać pod uwagę plusy i minusy organizacji imprez sportowych na tych terenach,
i w zależności od tego, które w ich opinii przeważają, wydają swoje decyzje – zgodę
na organizację imprez lub zakaz. Coraz częściej wprowadza się na przykład ograni-
czenia finansowe dla organizatorów imprez, tj. na przykład w przypadku Tatrzań-

3
Hubertusy – święta myśliwych, leśników i jeźdźców, organizowane przez jeźdźców na zakończenie
sezonu, a przez myśliwych na początku sezonu polowania jesienno-zimowego, zwykle w okolicach
3 listopada. Nazwa pochodzi od świętego Huberta (patrona myśliwych i jeźdźców), którego wspo-
mnienie liturgiczne w Kościele katolickim obchodzone jest właśnie 3 listopada.

38
Ewa Malchrowicz-Mośko, Joanna Poczta – Turystyka sportowa na obszarach leśnych w Polsce...

skiego Parku Narodowego. W sposobie zarządzania parkami narodowymi w Polsce

w tym zakresie widać różnorodne podejście do rozwoju turystyki sportowej, wciąż
nie ma wypracowanego jednego modelu rozwoju zrównoważonego.

Bibliografia:
1. Sołowiej D., Podstawy metodyki oceny środowiska przyrodniczego człowieka. Poznań, Wy-
dawnictwo Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 1987.
2. Poczta J., Atrakcyjność turystyczna i rekreacyjna Bornego Sulinowa – Terytorialny System
Rekreacyjny. „Zeszyty Metodyczno-Naukowe AWF w Katowicach”. 2008, nr 25, 243–254.
3. Woźnicka M., Znaczenie lasu w ochronie zdrowia społeczeństwa ze szczególnym uwzględ-
nieniem osób niepełnosprawnych. Narodowy Program Leśny, 2015.
4. Chojnacka-Ożga L., Ożga L., Rutkiewicz A., Postrzeganie lasu jako miejsca aktywności fi-
zycznej przez studentów wybranych kierunków studiów w SGGW. „Studia i Materiały CEPL
w Rogowie”. 2013, z. 34/1/, 127–135.
5. Gibson H., Active Sport Tourism: Who Participate? „Leisure Studies”. 1998, 17 (2), 155–179.
6. Buczkowska K., Malchrowicz-Mośko E., Turystyka kulturowa sportu. „Szkice Humanistycz-
ne”. 2013, tom XIII, nr 4, vol. 33, 257–270.
7. Pigan M., Turystyka na obszarach leśnych – możliwości, problemy i ograniczenia. „Studia
i Materiały CEPL w Rogowie”. 2011, z. 3/28, 13–18.
8. Gołos P., Wybrane aspekty rekreacyjnej funkcji lasów w opinii użytkowników. „Forest Rese-
arch Papers”. 2013, vol. 74 (3), 257–272.
9. Gołos P., Społeczne znaczenie publicznych funkcji lasu – pożądany dla rekreacji i wypoczyn-
ku model drzewostanu i lasu. „Forest Research Papers. 2010, vol. 71 (2), 149–164.
10. Cych P., Możliwości i ograniczenia organizacji zawodów orientacji sportowej na terenach
leśnych. „Studia i Materiały CEPL w Rogowie”. 2013, z. 34/1, 111–118.
11. Zielony sport – „zazielenianie” imprez sportowych o charakterze masowym z uwzględnieniem
specyfiki UEFA Euro 2012. Warszawa, Poradnik. Ministerstwo środowiska, ENVI.
12. Machnik A., Kurczewski R., Dziedzictwo przyrodnicze w rozwoju turystyki kulturowej na te-
renach wiejskich. „Turystyka Kulturowa”. 2014, nr 7, 34.
13. Kamel M., Śladami dziedzictwa hippicznego po Wielkopolsce. [W:] M. Kazimierczak (red.),
Inspiracje sportem w turystyce kulturowej, Poznań, Wydawnictwo Akademii Wychowa-
nia Fizycznego, 2016, s. 255.
14. Urban R., Turystyka jeździecka w Polsce – tradycje i teraźniejszość. Publikacje IGIGP.
15. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 2134).
16. www.poznanbiega.pl.
17. www.poznan.lasy.gov.pl.

39
 Aktywność ruchowa ludzi w różnym wieku, nr (33) 1/2017

SPORTS TOURISM IN FOREST AREAS IN POLAND – OPPORTUNITIES AND THREATS

Summary

Keywords: sports tourism, running, forest areas

The article deals with the meaning of forest areas for the development of sports tour-
ism and indicates that forest areas in Poland are increasingly becoming the target of active
rest their immediate residents and tourists. The article also presents a clear upward trend
the organization of sporting events in forest areas. Analysis of the attitude of the Regional
Directorate of State Forests in Poznan – access to forests for the needs of modern society,
including through the organization of sporting events, it becomes a visible trend in the
management of forest areas. The work presents selected sporting events organized in for-
ests in Wielkopolska in 2016 of a very varied character. Selected examples of forest areas
of all provinces in the Polish shows that the directorates of forests increasingly take into
account the needs of people in terms of a healthy lifestyle, paving for them, among others,
cross-country routes, horse riding routes and cycling routes.

Translated by Ewa Malchrowicz-Mośko

40