5

Araling Panlipunan
Ikatlong Markahan-Modyul 1
Paraan ng Pagtugon ng mga Filipino sa
Kolonyalismong Espanyol
Araling Panlipunan – Ikalimang Baitang
Alternative Delivery Mode
Ikatlong Markahan – Modyul 1: Paraan ng Pagtugon ng mga Filipino sa
Kolonyalismong Espanyol
Unang Edisyon, 2020

Isinasaad sa Batas Republika 8293, Seksiyon 176 na: Hindi maaaring magkaroon
ng karapatang-sipi sa anumang akda ang Pamahalaan ng Pilipinas. Gayunpaman, kailangan
muna ang pahintulot ng ahensiya o tanggapan ng pamahalaan na naghanda ng akda kung ito
ay pagkakakitaan. Kabilang sa mga maaaring gawin ng nasabing ahensiya o tanggapan ay
ang pagtakda ng kaukulang bayad.

Ang mga akda (kuwento, seleksiyon, tula, awit, larawan, ngalan ng produkto o brand
name, tatak o trademark, palabas sa telebisiyon, pelikula, atbp.) na ginamit sa modyul na ito
ay nagtataglay ng karapatang-ari ng mga iyon. Pinagsumikapang matunton ang mga ito upang
makuha ang pahintulot sa paggamit ng materyales. Hindi inaangkin ng mga tagapaglathala at
mga may-akda ang karapatang-aring iyon. Ang anumang gamit maliban sa modyul na ito ay
kinakailangan ng pahintulot mula sa mga orihinal na may-akda ng mga ito.

Walang anumang parte ng materyales na ito ang maaaring kopyahin o ilimbag sa

anumang paraan nang walang pahintulot sa Kagawaran.

Inilathala ng Kagawaran ng Edukasyon

Kalihim: Leonor Magtolis Briones
Pangalawang Kalihim: Diosdado M. San Antonio

Bumuo sa Pagsulat ng Modyul

Manunulat/Tagaguhit/Tagalapat/Editor:
Ma. Luisa R. Felipe
Mary Abigail R. Bautista
Virgilio L. Laggui

Tagasuri ng Nilalaman : Mary Abigail R. Bautista

Tagasuri ng Wika : Mary Abigail R. Bautista
Tagasuri ng Paglapat : Mary Abigail R. Bautista
Tagapamahala : Gregorio C. Quinto, Jr.
Rainelda M. Blanco
Virgilio L. Laggui
Glenda S. Constantino
Joannarie C. Garcia

Inilimbag sa Pilipinas ng
Kagawaran ng Edukasyon – Tanggapang Sangay ng Bulacan
Office Address: Curriculum Implementation Division
Learning Resource Management and Development System (LRMDS)
Capitol Compound, Guinhawa St., City of Malolos, Bulacan
Email address: [email protected]
 5

Araling Panlipunan
Ikatlong Markahan-Modyul 1
Paraan ng Pagtugon ng mga Filipino sa
Kolonyalismong Espanyol
Paunang Salita

Ang Self-Learning Module o SLM na ito ay inihanda para sa ating mag-aaral sa kanilang pag-
aaral sa tahanan. Binubuo ito ng iba’t ibang bahagi na gagabay sa kanila upang maunawaan
ang bawat aralin at malinang ang mga kasanayang itinakda ng kurikulum.

Ang modyul na ito ay inilaang Gabay sa Guro/Tagapagdaloy na naglalaman ng mga paalala,

pantulong o estratehiyang magagamit ng mga magulang o kung sinumang gagabay at
tutulong sa pag-aaral ng mga mag-aaral sa kani-kanilang tahanan.

Ito ay may kalakip na paunang pagsusulit upang masukat ang nalalaman ng mag-aaral na
may kinalaman sa inihandang aralin. Ito ang magsasabi kung kailangan niya ng ibayong
tulong mula sa tagapagdaloy o sa guro. Mayroon ding pagsusulit sa bawat pagtatapos ng
aralin upang masukat naman ang natutuhan. May susi ng pagwawasto upang makita kung
tama o mali ang mga sagot sa bawat gawain at pagsusulit. Inaasahan naman na magiging
matapat ang bawat isa sa paggamit nito.

Pinapaalalahanan din ang mga mag-aaral na ingatan ang SLM na ito upang magamit pa ng
ibang mangangailangan. Huwag susulatan o mamarkahan ang anumang bahagi ng modyul.
Gumamit lamang ng hiwalay na papel sa pagsagot sa mga pagsasanay.

Hinihikayat ang mga mag-aaral na makipag-ugnayan agad sa kanilang guro kung sila ay
makararanas ng suliranin sa pag-unawa sa mga aralin at paggamit ng SLM na ito.

Sa pamamagitan ng modyul na ito at sa tulong ng ating mga tagapagdaloy, umaasa kami na

matututo ang ating mag-aaral kahit wala sila sa paaralan.
 Alamin

Ang modyul na ito ay ginawa at isinulat para sa iyong kapakinabangan. Layunin

nito na magkaroon ka ng malalim na pagkaunawa sa mga araling tinatalakay sa Araling
Panlipunan Baitang 5.

Ang modyul na ito ay nahahati sa dalawang aralin:

• Leksyon 1 - Pagtanggap sa Kapangyarihang kolonya / Kooperasyon

• Leksyon 2 - Pag-aalsa

Kapag natapos mo na ang modyul na ito, ikaw ay inaasahang:

1. Naipapaliwanag ang mga paraan ng pagtugon ng mga Filipino sa
kolonyalismong Espanyol;
2. Natatalakay ang epekto ng mga pagbabago sa pamamahala ng mga
Espanyol sa mga sinaunang Filipino; at
3. Nakapagbibigay ng sariling pananaw tungkol sa naging epekto ng
kolonyalismo sa lipunan ng sinaunang Filipino.
 Subukin

Panuto: Piliin ang letra ng tamang sagot. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel.

______1. Ito ang dahilan ng pag-aalsa ni Diego Silang.

A. Espanyol
B. labis na buwis
C. sandata
D. watak-watak na paniniwala

______2. Ito ang dahilan ng malawakang pag-aalsa ni Juan dela Cruz Palaris.
A. kawalan ng repormang pangkabuhayan.
B. pagbabayad ng tributo
C. pang-aabuso ng mga Espanyol
D. pagkamatay ng kapatid

______3. Siya ang may pinakamahabang pag-aalsa.

A. Apolinario dela Cruz
B. Diego Silang
C. Francisco Dagohoy
D. Juan dela Cruz Palaris

______4. Siya ang nagpatuloy ng pag-aalsa ni Diego Silang.

A. Apolinario dela Cruz
B. Francisco Dagohoy
C. Gabriela Silang
D. Juan dela Cruz Palaris

______5. Ito ang kauna-unahang pag- aalsa laban sa kolonyang Espanyol.

A. Apolinario dela Cruz
B. Francisco Dagohoy
C. Gabriela Silang
D. Lapu-lapu

______6. Ito ang posisyong politika ng mga Filipino sa panahon kolonyal.

A. alcalde
B. cabeza de barangay
C. encomendero
D. gobernadorcillo
_____7. Ito ang kilalang tawag kay Apolinario Dela Cruz.
A. Alcalde
B. Cabeza
C. Hermano Pule
D. Illustrado

______ 8. Siya ang asawa ni Gabriela Silang.

A. Apolinario dela Cruz
B. Diego Silang
C. Francisco Dagohoy
D. Lapu-lapu

______9. Ito ang ginawa kay Apolinario dela Cruz nang ito ay madakip.
A. binaril
B. binitay
C. kinulong
D. pinagputol-putol ang kaniyang katawan at binandera sa bayan

______ 10. Ito ang pamahalaang itinatag ng Espanyol.

A. Demokratiko
B. Komonwelth
C. Sentralisado
D. Rebolusyonaryo
 Balikan

Panuto: Punan ang mga patlang ng wastong salita upang mabuo ang
graphic organizer. Piliin ang sagot sa malaking bituin at isulat ito sa sagutang papel.

1.Hari ng _____

Pamahalaang Kolonyal

Sangay tagapagganap 2.Sangay_______o

o Ehekutibo Hudikatura
Gobernador -Heneral Royal Audiencia

Pamahalaang Pambansa

3.Pamahalaang ______ Pamahalaang

Alcaldia 4.Pamahalaang ______ lokal
Encomienda-Encomien Ayuntamiento (Coregimiento)
Alacalde Mayor 2 Alkalde,
Corregidor
6-12 Regidores o
konsehal,1 kalihim,1
Hepe ng pulisya

Pamahalaang
Bayan Cabeza de Pamahalaang Pambaryo
Barangay Cabeza de Barangay

5.Pamahalaang
bayan
o Pambayan (pueblo)
__________, mga
mababang kawani at
tinyente ng pulisya. gobenadorcillo
Espanya
lungsod
Lalawigan
panghukuman
 Tuklasin

Ang ating inang bayan ay sinakop ng mga Espanyol ng mahigit tatlong daang
taon. Sa mahabang panahong ito ay maraming pagbabago ang naganap sa ating
bansa.
Panuto: Basahin at unawain ang sumusunod na pahayag. Lagyan ng tamang
letra ang bawat bakanteng linya upang mabuo ang tinutukoy na kasagutan na may
kaugnayan sa ating aralin. Isulat ang mabubuong salita sa sagutang papel.

P _ G- A _ L _ S _ 1.Ang ______ang naging sagot sa pagmamalabis sa

mga Filipino ng Espanyol.

S E _ T R _ L _S _ D O 2. Pamahalaang_______ ang tawag sa pamahalaang

itinatag ng kolonya.

_U_IS 3. Naging pangunahing tungkulin na lamang ng mga datu

ang paniningil ng _______bilang bahagi ng kolonyang
Espanya.

C_F R_D I_ DE S_N 4. Ang _______ ay isang kapatirang binuo ni Hermano

J_S E Pule.

F I_ I P _ N _ 5. Ang mga_______ay naging tagasunod sa kanilang

sariling lupain.
 Suriin

Paraan ng Pagtugon ng mga Filipino sa Koloyalismong

Espanyol
Leksyon 1: Pagtanggap sa Kapangyarihang kolonya / Kooperasyon

Nagbigay ng malaking pagbabago sa bahagi ng politika ang pagiging kolonya

ng Pilipinas sa Espanya. Sa pagkakabuo ng pamahalaan sentral, napasailalim ang
malaking bahagi ng kapuluan sa pamumuno ng mga dayuhan. Dahil dito, tuluyan
napag-isa ang dating watak-watak na pamahalaan ng datu sa kani-kanilang pangkat.

Bago pa man dumating ang mga mananakop na Espanyol, ang ganap na

kapangyarihang mamuno sa isang pamayanan ay hawak ng isang datu o sultan. Siya
ay may pangkalahatang tungkulin tulad ng tagapaghukom tagapagbatas, at
tagapagpaganap.

Sa panahon ng kolonya, inalis sa

kanya ang kapangyarihang ito. Walang
nagawa ang ating mga ninuno kung hindi
ang tumalima at sumunod. Napasailalim
ang datu sa kapangyarihan ng mga
dayuhang Espanyol.Pinanatili man nila
ang kanilang posiyon bilang pinuno ng
barangay ngunit nawala naman ang
kanyang ganap na kapangyarihan dahil
naging pangunahing tungkulin niya ang
maningil ng tributo at maisaayos ang
kanilang nasasakupang lugar bilang
bahagi ng kolonya ng Espanya.
Sa kabilang dako, pinanatili ng hari
ng Espanya ang kalagayan sa lipunan ng datu at ng kanyang pamilya. Nadamay din
ang kalagayang politika ng bansa sa panahon ng dayuhan. Naging mahirap ang
pagsunod sa batas at patakarang ipinatupad ng mga Espanyol.Naging mapang-abuso
ang mga opisyal na dayuhan at hindi naging pantay ang pagtingin sa mga katutubo.
Hindi rin pinagkatiwalaan ang mga Filipino sa mga matataas na posisyon sa
pamahalaan sa pangambang magdulot lamang ito ng suliranin sa pamahalaang
Espanyol. Sa huli, ang mga Filipino ay naging tagasunod lamang sa sariling lupain na
pinamumunuan ng mga banyaga.
Marahil na rin sa iba't -ibang ginawa ng mga Espanyol, maraming mga Filipino
ang nahirapan sa kung ano ang kanilang dapat gawin kaugnay sa pananakop. Ilan ay
ang mga sumusunod:
Una, pagtakas sa mga mapang-aping namamalakad na tanging solusyon para
sa iba dahil sa sobrang hirap na kanilang dinaranas mula sa mga dayuhang Espanyol
at di makatarungang pangongolekta ng tributo o buwis. Ang mga ninunong Filipino ay
napilitang talikuran ang kanilang nakalakhang tahanan at magpakalayo layo sa mga

kabundukan at kagubatan ng pamamahala ng kolonyang Espanyol. Sila ang mga

katutubo na nagawang mapanatili ang tunay na kultura at pagkakakilanlan ng mga
Filipino.
Ikalawa, napilitang yakapin ng mga katutubong Filipino ang lahat ng mga batas
at alituntunin na ipinapatupad ng mga ito dulot ng kanilang matinding pangamba na
maaaring may di magandang pangyayari ang maganap sa kanila at mahal nilang
pamilya.
Tinanggap din ila ang puwersahang pagseserbisyo, na kilala sa tawag na polo
y servicio kahit nangangahulugan ito na mapapabayaan ang kanilang pananim at
ang masakit pa ay mawawalay sila sa kanilang pamilya. Tinanggap din nila ang
kulturang dala ng mga Espanyol, tulad ng kristiyanismo, pananamit, edukasyon, at
panahanan.
At ang huli, nagkaroon sila ng tapang na ipaglaban ang kanilang Karapatan
nang magising sa mahabang pagkakahimbing ang mga katutubong Filipino mula sa
masamang sistema ng pamamalakad ng mga Espanyol sa Pilipinas.
Nagsagawa sila ng mga pag-aalsa at walang takot nilang hinarap ang mga
Espanyol. Naging watak-watak man ang paglaban sa iba’t-ibang panig ng Pilipinas
ngunit ipinakita nito ang damdaming makabayan ng mga Filipino na handang
mag-alay ng kanilang buhay upang maibalik ang ating kasarinlan.
Leksyon 2- Pag aalsa
Sa mahabang panahon ng pananakop ng dayuhang Espanyol sa ating bansa,
maraming damdamin ang sumiklab at pag-aalsang naganap. Ang mga ito ay
kalimitang nag-uugat sa mga pagmamalabis at nararanasang pang-aabuso ng mga
opisyal ng pamahalaan at mga prayle. Sila ang nanguna sa pag-angkin sa mga lupain
ng mga katutubong magsasaka. Ilan sa mga dahilan ay ang pagbabago sa anyo ng
kalinangan ng mga Filipino partikular na sa kanilang lipunan. At mga pagkawala ng
mga mahahalagang tao tulad ng mga babaylan, katalonan, at konseho ng matanda
ang isa sa malaking dahilan sa naging reaksyon ng Filipino tungo sa pag-alsa.
Ang mga Katangian ng mga Unang Pag –aalsa
Kauna-unahang pag-aalsa na pumukaw sa ating damdamin ay ang Labanan
sa Mactan.Ito ang unang pakikipaglaban na isinagawa ng mga katutubo, bilang
pagtutol sa pananakop ng Espanyol. Si Lapu-Lapu ang pinuno ng maliit na isla ng
Mactan. Kilala siya sa kanyang katapangan sa pakikipaglaban ngunit mabait na lider
sa nasasakupan. Inilalarawan din siya bilang isang pinuno na may matibay na
paninindigan. Ang katapangan at kagitingan ni Lapu-Lapu ay ipinakita niya sa
makasaysayang “Battle of Mactan” noong madaling-araw ng Abril 27, 1521. Sa
nasabing labanan, tinalo at napatay ng pangkat ni Lapu-Lapu si Ferdinand Magellan
at ang mga sundalong Kastila.
Sa Battle of Mactan, walang
nagawa ang putok ng kanyon nina
Magellan sa mga umuulang pana na may
lason, mga bakal, at sibat na kawayan
nina Lapu-Lapu. Masasalamin sa
talambuhay ng ating bayani na si Lapu-
lapu ang kanyang pagmamahal sa
kanyang bayang tinubuan.
Samantala, ilan pa sa mga pag-
aalsa na tumatak sa ating puso at isipan
ay ang mga pag-aalsa ng pagkakatatag
ng pamahalaang kolonyal. Masasalamin
sa karanasan ng Pilipinas bago ang
1745, ang pag-aalsa ay nakabase sa
paghihimagsik laban sa
makapangyarihang pinuno na
nakatatanggap ng mas mataas na trato sa larawan ng pamumuhay at pamamahala
sa mga katutubo. Ito ay isang pakikipaglaban upang manumbalik ang nakaraang
pamumuhay ng katutubo upang tuluyang maiwaksi ang impluwensya ng mga prayle
at opisyal ng pamahalaan. Nagkamit ng mas mataas na uri ng pamumuhay ang mga
Filipino. Ang ilan sa mga naunang pag-aalsa gaya ng pinamunuan nina Magalat,
Tamblot, Sumuroy, at Almazan ay ilan lamang sa mga pag- aalsang naganap sa
bansa na ang pakay ay ang panrelihiyon lamang.
Tunghayan ang mga pag-aalsa ng mga Filipino sa ibat-ibang bahagi ng bansa
upang mabigyang diin ang naging buhay sa pagsakop ng mga Espanyol.

Mga Pag –aalsa sa Bansa Bago ang 1762

Francisco Dagohoy (1744 hanggang 1829)

Isang cabeza de barangay sa isang pueblo
sa Bohol si Francisco Dagohoy. Ayon sa
isang salaysay nagpasimula ang pagkamuhi
niya sa mga Espanyol ay nangyari nang
tanggihan siya ng kura paroko na bigyan ng
katolikong libing ang kanyang kapatid na
namatay sa pakikipagtunggali sa kapwa.
Ipinagbawal noon ang pag sasagawa ng
katolikong ritwal sa paglilibing kung ang
taong namatay ay pumanaw dahil sa
pakikipaglaban at hindi makatanggap ng
sakramentong seremonya ng pari. Nang
lumaon nagplano si Francisco ng isang pag-aalsa kasama ang kanyang kamag -anak
at mga kababayan.
Pinili nilang manirahan sa bundok at doon ay nagtatag ng isang malaya at
rebolusyonaryong pamahalaan. Lumaki ang bilang ng kanyang kasapi na umabot ng
3000 at hindi nagtagal ay nagawa nilang kalabanin ang mga Espanyol sa iba-ibang
bayan sa Bohol.Gumanti ang kanyang pwersa sa isang si Padre Gaspar Morales, ang
paring tumanggi sa paglilibing sa kanyang kapatid. Namatay si Padre Morales
matapos nilang salakayin ang kanilang lupain.
Tumagal na 85 taon ang pag-aalsa ni Dagohoy na tinatayang nilahukan ng
umabot sa dalawang-libong rebolusyonaryo na sumapi sa samahan. Namatay siya sa
katandaan na. Pinaniniwalaan na ipinagpatuloy pa ng kanyang kamag-anak ang
kanyang nasimulan. Ang pag-aalsang Dagohoy ang tinaguriang pinakamahabang
pag-aalsa sa bansa
Kilusang Agraryo (1745-1746)

Ang usaping Agraryo ay tungkol sa pagmamay-ari ng lupa noong ika -17

hanggang ika -19 na siglo.Ito ay nagsimula noong mag-angkin ng mga lupain ang mga
prayleng mapang-abuso at marahas na namuno .Nangamkam at nang-agaw ang mga
prayle mula sa maraming katutubong ng mga lupain na nabili o nabawi nila mula sa
opisyal ng pamahalaan .Dahil dito, nabuo ang pagkamuhi sa mga prayle ng mga
katutubo na nais maibalik ang lupain na dapat ay sa pagmamay-ari nila at na
naglunsad ng pag-aalsa sa ilalim ng isang kilusang agraryo.

Sa rehiyon ng Timog Luzon na nasa katagalugan ay nailunsad ang pag-aalsa

ng kilusang agraryo. Sinimulan ito sa Cavite at nakaabot sa karatig lugar ng Laguna
at Batangas.Inangkin ng mga miyembro ng kilusan ang mga lupain ng mga prayle.
Tinawag ang mga lupaing ito hacienda. Karaniwang ginagamit lamang ang mga
hacienda sa pag hahayupan na ang tawag ay rancho. Naganap din sa karatig na
lalawigan na nasa labas ng Maynila ang pag-aalsang agraryo. Ang pag-aalsang ito ay
nagtagumpay na maibalik o mabawi ng mga katutubo ang mga lupain ng mga prayle.
Dito rin nagsimula ang pagtanggi ng mga mamamayan sa katagalugan sa mga
impluwensyang Espanyol at ang pagnanais na mapaalis ang mga dayuhan sa
kanilang mga lupain.

Pag-aalsa nila Diego at Gabriela Silang (1762-1763)

Si Maria Josefa Gabriela Silang ay ipinanganak sa Santa, Ilocos Sur noong

Marso 19, 1731. Dalawampung taong gulang si Gabriela nang sapilitang ipakasal sa
isang mayaman subalit matanda niyang manliligaw. Nang mamatay ang asawa ay
naiwan kay Gabriela ang malaking kayamanan. Dumating sa buhay ng balo ang isang
makisig, mabait, at makabayang binata sa katauhan ni Diego Silang.Noon ay may
malaki nang problemang panlipunan ang mga Ilocano. Pwersahan silang
pinagtatrabaho at sinisingil ng mataas na buwis ng mga mananakop na
Espanyol.Sapagkat taglay ni Diego Silang ang lahat ng katangian ng isang lider, siya
ang naging pinuno ng mga pag-aalsa laban sa mga mananakop. Sa lahat ng labanang
pinamunuan, kasa- kasama ni Diego si Gabriela sa pagtatanggol sa kalayaan.
Nang iutos ng mga kastila na patayin si Diego ay naiwang lungkot na lungkot
na si Gabriela. Kulang ang liderato ng mga Ilocano na nawalan ng isang matapang na
pinuno. Kahit wala na ang asawa, hindi
naduwag si Gabriela. Inisip niyang malaking
responsibilidad ang pinasimulan nilang pag-
aalsa. Itinuloy niya ang labang naiwan ng
asawa. Si Gabriela na isang babae ang
sumakay sa kabayong pandigma ni Diego.
Pinalakpakan siya ng lahat sa pagiging
tunay na Henerala ng labanan. Upang
maparami pa ang mga sundalo niya,
nanawagan si Gabriela sa mga kababayang
naninirahan sa bulubundukin ng Abra. Sa
kadahilanang mapagkakatiwalaan siyang
Henerala, lahat ay lumabang kahilera niya.
Sa pagnanais na muling makuha ang Vigan,
pinamunuan ni Gabriela ang pagsalakay sa mga Kastila noong Septyembre 10, 1763.
Sa kasamaang palad, ang 2,000 kawal niya ay hinarap ang 6,000 Kastila.Nakatakbo
sa mga kasukalan ng Abra hanggang sa lalawigang bulubundukin si Gabriela. Ngunit
natunton pa rin siya ng mga Espanyol sa pamumuno ni Don Manuel de Arza.Isa-isang
binitay ang mga sundalong Filipino sa tabing-dagat mula bayan ng Candon hanggang
Bantay.Bilang taluktok ng tagumpay ng mga Kastila, ipinamalita sa lahat na publikong
isasagawa ang pagbitay sa Heneral.

Pag -aalsa ni Juan Dela Cruz Palaris (1762 hanggang 1765)

Si Juan Dela Cruz Palaris ay tubong Pangasinan. Nakilala siya bilang pinuno
ng malawakang pag-aalsa Nagpasya si Palaris na maglunsad ng pag-aalsa dahil sa
labis na pagbubuwis at kawalan ng repormang pangkabuhayan. Kumalat sa buong
lalawigan ang kanyang adhikain at sumapi ang maraming mamamayan mula sa
Pangasinan.Natalo niya ang pwersang Espanyol sa lugar dahil abala ito sa
pakikipaglaban sa mga taga-Britanya na nagawang sakupin ang Maynila panahon
iyon.

Nang umalis ang mga Briton sa Maynila noong 1764 ay sinalakay naman ng
mga pwersa ng mga Espanyol ang Pangasinan upang muling mabawi ang probinsya.
Noon 1766 ay nahuli nila si Palris at binitay. Isa sa dahilan ng pagkatalo ni Palaris ay
ang pagtataksil sa kanya ng kapatid niyang babae.
Pag- aalsa sa Loob ng Simbahang Katoliko sa Pangunguna ng
Cofradia de San Jose (1840-1843)

Si Apolinario dela Cruz ay isinilang

noong Hulyo 22, 1814 sa Bario Pandac sa
Bayan ng Lucban sa Tayabas Quezon.
Siya ay anak nina Pablo dela Cruz at
Juana Andres, pawang mga mula sa
pamilyang may-kaya at debotong katoliko.
Pinangarap niyang magpari at sa edad na
15, siya ay sumubok sa orden ng mga
Dominikano sa Maynila. Ngunit hindi pa
noon tumatanggap ng mga Indio ang mga
ordeng Romano Katoliko, kung kaya
naging donado na lamang muna siya sa
San Juan de Dios at nagtrabaho sa
Cofradia de san Juan de Dios. Sa
panahong ito pinag aralan ni dela Cruz ang Bibliya at iba pang banal na kasulatan. Si
Apolinario dela Cruz ay kilala sa bansag na “Hermano Pule” bilang pinuno at
tagapagtatag ng Cofradia de San Jose.

Pinamunuan niya ang isang pag- aaklas laban sa mga Espanyol na nakabatay
sa kalayaang panrelihiyon at pagkakapantay-pantay ng mga Espanyol at Indio sa
kaparian. Nagtiyaga na lamang siya na maging tagapaglinis at alila sa ospital ng San
Juan de Dios sa Maynila. Ngunit nang sumapi siya sa kapatid- samahan ng mga
mapagdasal ng Cofradia de San Juan de Dios, pinatalsik siya at napilitang bumalik sa
Lucban.Nagbalik siya sa Lucban noong 1832 at itinatag ang samahan na Cofradia de
San Jose, isang kapatirang binubuo lamang ng mga Indio. Hindi pinahintulutang
sumapi ang mga Espanyol at Mestizo nang walang pagsang- ayon ni Dela Cruz, na
siya namang tinawag ng kanyang mga tagasunod bilang “Hermano Pule” Ninais
niyang maging legal ang Cofradia dahil sa paglaki ng kasapian ngunit binabatikos ito
ng mga paring Espanyol sa pangunguna ni Arsobispo Jose Segul. Naghihinala ang
pamahalaan ni Gobernador-Heneral Marcelino Oraa na isang samahang
mapanghimagsik ang Cofradia. Sinalakay ng mga sundalo ang kampo ng Cofradia sa
Majayjay, Laguna noong Oktubre 19,1840. Nagkataong nasa Maynila noon si
Hermano Pule kaya nakaligtas. Nag-panata ang mga “kapatid”, pagkatapos, hinayag
ni Apolinario na ililigtas sila ng Diyos mula sa pag-aapi ng mga Espanyol. Naniwala
ang mga tao na hindi sila tatablan ng sandata ng mga kalaban at hinirang nila si
Apolinario bilang “Hari ng mga Tagalog”.

Nagsimulang mamuhay na parang rebelde ang mga kasapi ng Cofradia. Sa

isang malaking labanan sa Ali-tao, isang lugar na malapit sa Tayabas, ganap na
nawala ang hukbo ni Hermano Pule. Nakatakas siya ngunit nasundan at nadakip.
Madalian siyang nilitis at binitay sa bayan ng Tayabas noong Nobyembre 4, 1841.
Pinagputol-putol ang kaniyang katawan. Tinuhog ang kanyang ulo at binandera sa
plaza upang huwag tularan ng taumbayan ang tinawag nilang “Hari ng mga Tagalog.”.

Pag-aalsa at rebelyon ang sagot ng mga Pilipino upang iparating sa

pamahalaang kolonyal ang kanilang pagtutol sa pamamalakad sa bansa. Malinaw na
ang kanilang pagtangap sa kapangyarihan ng kolonyal ay dala ng isang malaking
pangangailangan o banta sa kanilang buhay at pamayanan. Nang naging laganap ang
pang aabuso at katiwalian sa bansa ito ang nagbuklod sa mga Flipino na mabuo ang
damdamdaming mapanghimagsik upang ipagtanggol ang sariling karapatan laban sa
Espanyol. Dito nagsimula ang lahat ng mga pag- aalsa para sa kalayaan ng bansa
Panuto: Suriin at sagutan ang mga sumusunod na katanungan. Isulat ang sagot sa
sagutang papel.
1. Bakit kinakailangang ayusin ng mga Espanyol ang mga pamayanang una
nilang sinakop?
2. Anong dahilan bakit nagmalabis ang mga namumuno sa paniningil ng buwis?
3. Paano tinanggap ng mga Filipino ang bagong patakaran ng pamamahala sa
panahon ng Kolonyalismong Espanyol.?
4. Paano ipinakita ng mga katutubo ang pagtutol sa pamamahala?
5. Ano ang mga naging dahilan ng pag-aalsa ng mga katutubong Filipino?
 Pagyamanin

Gawain A
Aking hatol
Panuto: Lagyan ng tsek ( / ) ang kolum na kung ang iyong saloobin tungkol
sa pahayag ay katanggap-tanggap at sa naman kung hindi .

Kondisyon sa Pagtanggap sa Kapangyarihan Kolonya

sa Pilipinas

1. Nararapat lamang bigyan na mataas na katungkulan ang

ating mamayan sa panahon ng kolonyalismo

2. Dapat parusahan ang mga katutubong ayaw magbayad ng

buwis.

3. Dapat magkaroon ng karapatan ang bawat Filipino na

ipahayag ang kanyang saloobin.

4. Nabigo ang pag-aalsa dahil marami sa mga Filipino ang

duwag.

5. Nararapat lamang na ipagpatuloy ni Gabriela Silang ang

naputol na laban ng kanyang asawa.

6. Si Hermano Pule ay nagkaroon ng maling pananaw kaya

siya ay nahatulan ng kamatayan.

7. Nararapat lamang na pigilin ng mga Espanyol ang nag

aalsang Filipino upang matuloy ang kanilang balak na
pananakop.

8. Pag-aalsa at rebelyon ang tamang kasagutan sa

mapagmalabis sa pananakop sa atin.

9. Sa mahabang panahon ng pananakop ng dayuhang

Espanyol sa ating bansa, maraming damdamin ang
sumiklab at pag-aalsang naganap.

10. Dapat ipaglaban ang ating kasarinlan laban sa mga

dayuhan.
Gawain B
Tahanan ko, Ipagtatanggol ko
Panuto: Piliin ang espada na may salitang tumutugma sa mga salitang nakasulat sa
loob ng bahay- pamahalaan. Isulat ang iyong sagot sa sagutang papel.

Pagtugon sa Kolonyalismong
Espanyol

1. Ang pamahalaang ___________ ay itinatag ng

Espanyol.

2. Ang mga opisyal noong panahon ng kolonyal

ay___________.

3. Nakaapekto ang pagbabagong ___________sa

bansa ng panahong kolonyal.

4. Ang mga Filipino ay naging ___________sa

sariling bayan.

5. Si___________ang unang bayaning

nakipaglaban sa mga Espanyol.

Sentralisado

II. May Palagay Ako

Panuto: Sumulat sa loob ng 3-5 pangungusap ng katangiang dapat taglayin ng isang
mabuting pamahalaan upang maiwasan ang pag-aalsa. Isulat ang iyong sagot sa sagutang
papel. (5 Puntos)
 Gawing gabay sa pagtupad ng gawain ang sumusunod na rubrik.

Rubrik sa Pagmamarka ng Sanaysay

Pamantayan Puntos Nakuhang Puntos

Wasto at sapat ang nilalaman. 5

Maayos ang organisasyon ng
ideya at mahusay ang daloy ng 3
mga argumento.
Wasto ang baybay at gramatika. 2
Kabuuang Puntos 10

Gawain C
Tama o Mali
Panuto: Isulat sa patlang ang T kung tama ang isinasaad ng pangungusap at M
kung mali. Isulat ang sagot sa inyong sagutang papel.
______1. Ang mga pag- aalsa noong panahon ng kolonyal ay may pagkakaisa.
______2. May mataas na pagpapahalaga sa sarili ang mga Filipino.
______3. Maraming naging pag-aalsa subalit madalas ay bigo.
______4. Mahalaga ang pagsunod lamang sa Espanyol noong panahon ng kolonyal.
______5. Ang pag-aalsa ay tanging paraan upang maipahayag ang damdamin.
______6. Tinanggap ng mga Filipino ang pananakop ng Espanyol ng walang pag-
aalinlangan.
______7. Nararapat lamang na parusahan ang mga katutubong Filipino na ayaw
magpasakop sa kolonya.
______8. Ang kawalan pagkakaisa ng mga katutubong pinuno ang dahilan ng
kanilang kabiguan.
______9. Ang mga pinuno ng Espanyol ay may malawak na pang- unawa sa mga
Filipino.
______10. Marahas at mapagmalabis na pamumuno ang naging dahilan ng
maraming pag-aalsa.
 Isaisip

Panuto: Punan ang patlang upang mabuo ang kaisipan. Isulat ang sagot sa
sagutang papel.
May dalawang paraan ng pagtugon ng mga Filipino sa kolonyalismong
Espanyol. Una ay ang pagtanggap sa kapangyarihang kolonya / kooperasyon at
ikalawa ay ang pag- aalsang mga Filipino laban sa pamahalaan at pagsakop sa atin
ng Espanyol.

Masasalamin sa aralin ang naging karanasan ng mga Filipino sa pamahalaang

itinatag ng Espanyol. Malinaw na ang kanilang pagtangap sa kapangyarihan ng
kolonya ay dala ng isang malaking pangangailangan o banta sa kanilang buhay at
pamayanan. Ilan sa kanilang naging kasagutan sa kagipitan ay ang pag-aalsa.
Ang pag-aalsa ni _________ ang pinakamahaba. Siya ay taga- Bohol at isang
_________. Nagsimula ang kanyang pag-aalsa ng tanggihan ng paring Espanyol na
bigyan ng marangal na libing ang kanyang kapatid.
Ang pag-aalsa ng kilusang _______ mula ika-17 hanggang ika-19 siglo ay
nagsimula at nailunsad sa rehiyon ng Timog Luzon na nasa katagalugan. Sinimulan
ito sa Cavite at nakaabot sa karatig lugar ng Laguna at Batangas.Inangkin ng mga
miyembro ng KiIlusan ang mga lupain ng mga prayle. Tinawag ang mga lupaing ito na
_________. Karaniwang ginagamit lamang ang mga hacienda sa pag- hahayupan na
ang tawag ay rancho.
Si Juan Dela Cruz Palaris naman ay tubong Pangasinan na kilala sya bilang
pinuno ng malawakang pag-aalsa. Nagpasya si Palaris na maglungsad ng pag-aalsa
dahil sa labis na pagbubuwis at kawalan ng repormang _________.
Samantala, Si Apolinario dela Cruz ay kilala sa bansag na_________ bilang
pinuno at tagapagtatag ng _________. Pinamunuan niya ang isang pag-aaklas laban
sa mga Espanyol na nakabatay sa kalayaang panrelihiyon at pagkakapantay-pantay
ng mga Espanyol at Indio sa kaparian

_________ at _________ ang sagot ng mga Filipino upang iparating sa

pamahalaang kolonyal ang kanilang pagtutol sa pagsakop. Nang naging laganap ang
_________ at _________ sa bansa, ito ang nagbuklod sa mga Filipino na mabuo ang
damdamdaming mapaghimagsik upang ipagtanggol ang sariling karapatan laban sa
Espanya. Dito nagsimula ang malawakang reaksyon sa pamamagitan ng pag- aalsa
para sa kasarinlan.
 Agraryo Hermano Pule
cabeza de barangay Pag-aalsa at rebelyon
Cofradia de San Jose Pagmamay-ari ng lupa
Francisco Dagohoy pang aabuso at katiwalian
hacienda pangkabuhayan
 Isagawa

Panuto: Anong aral ang iyong dapat matutunan sa pag- aalsa ng ating mga ninuno
noon? Nagkaroon ba ng mabuting epekto at di mabuting epekto sa mga Filipino ang
ginawang pag-aalsa laban sa mga Espanyol? Isulat sa papel ang iyong sagot.

Bubble Map

Paraan ng Pagtugon
Pag aalsa ng mga unang
Filipino

__________________
__________________
__________________
__________________

Aral
ng mga
pag-aalsa
Mabuting Epekto Di mabuting Epekto
Pag-aalsa ng mga Pag-aalsa ng mga
Filipino Filipino

_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
_________________
 Rubrik sa Pagbuo ng sagot
Deskripsyon Puntos Nakuhang
Puntos
Wasto at makabuluhan ang nilalaman 2
Sapat ang mga naibigay na detalye 2
Maayos ang daloy at organisasyon ng 1
kasagutan.
KABUUANG PUNTOS 5
 Tayahin

Panuto: Piliin ang letra ng tamang sagot. Isulat ang sagot sa sagutang papel.

1. Ano ang dahilan ng pag-aalsa ni Diego Silang?

A. labis na buwis
B. sandata
C. sundalong Espanyol
D. watak-watak na paniniwala

2. Ano ang dahilan ng malawakang pag-aalsa ni Juan dela Cruz Palaris?

A. kawalan ng repormang pangkabuhayan.
B. pagbabayad ng tributo
C. pang-aabuso ng mga Espanyol
D. pagkamatay ng kapatid

3. Kaninong pag- aalsa ang pinakamahaba?

A. Apolinario dela Cruz
B. Diego Silang
C. Francisco Dagohoy
D. Juan dela Cruz Palaris

4. Sino ang nagpatuloy ng pag-aalsa ni Diego Silang?

A. Apolinario dela Cruz
B. Francisco Dagohoy
C. Gabriela Silang
D. Juan dela Cruz Palaris

5. Ano ang mga naging reaksyon ng mga Filipino sa pagtaggap ng pamamahala ng

Espanyol batay na rin sa kani-kanilang naging tugon sa pagtrato sa kanila ng mga
dayuhan?
A. nanabik
B. nagalit at nag-alsa
C. nagsawalang kibo
D. nagsaya
6. Alin sa mga pahayag ang may katotohanang tungkol sa kalagayang pampolitika
ng mga Filipino sa panahong kolonyal?
A. Tumaas ang posisyon ng mga katutubo sa panahong kolonyal.
B. Nagkanya-kanya ng pamamahala ang mga Espanyol sa Pilipinas.
C. Inalis ng mga Espanyol ang barangay bilang pinakamababang yunit ng
pamahalaang lokal.
D. Hindi binigyang pagkakataon ang maraming katutubo na mangasiwa sa
kani-kanilang pamayanan.

7. Bakit hindi tinanggap na maging pari si Apolinario dela Cruz?

A. dahil siya ay isang Espanyol
B. dahil siya ay isang indio
C. dahil siya ay isang matapang na tao
D. dahil siya ay isang mahirap na tao

8. Anong katangian ang tumatak sa isipan ninyo na katangian ni Lapu-lapu?.

A. abusado
B. makisig
C. katapangan at kagitingan
D. mapang abuso

9. Ano ang ginawa kay Apolinario dela Cruz ng ito ay madakip?

A. binaril
B. binitay
C. kinulong
D. pinagputol-putol ang kaniyang katawan at binandera sa bayan

10. Mas makakabuti ipahayag ang saloobin sa mapayapang paraan?

A. Tama
B. Mali
C. Di tiyak
D. Itago ang saloobin
 Karagdagang Gawain:

Gawain A.
Panuto: Pag-isipan ang natutuhan sa araling ito at tapusin ang pangungusap sa
ibaba.

Sa araling ito, natutuhan ko ____________________________

________________________________________________________
Ibig ko pang ______________________________________________
________________________________________________________
kaya ___________________________________________________.
___________________________________________________.

Gawain B.
Panuto: Sa pamamagitan ng Paabanikong Pagsusuri ng Sarili (PPS), Bilang mag –
aaral paano mo maipapamalas ang pagmamahal sa bansa.? Isulat ang iyong sagot
sa mga kaukulang kahon.

Upang maitaguyod ang pagmamahal sa bayan, dapat nating

isabuhay ito nang sa gayon ay mapahalagahan natin ang paghihirap
at pagkamatay ng maraming Filipino upang makamit ang kalayaan ng
ating bansa.
 Karagdagang Gawain Balikan Tuklasin
Isaisip A. Maaring magbigay 1.Espanya 1.PAG AALSA
ng sariling sagot ang
1.Dagohoy
2. cabeza de Barangay bata. 2.panghukuman 2.SENTRALISADO
3. Pagmamay -ari ng lupa
Epekto ng Pag aalsa 3.lalawigan 3.BUWIS
4.Agraryo
5.hacienda ng mg Pilipino.
4.lungsod 4.COFRADIA DE SAN
6.Rerpormang
A. Mabuti / Di mabuti JOSE
Pangkabuhayan
5.gobernadorcillo
7.Hermano Pule
Tanggapin ang sagot 5.FILIPINO
8.Cofradia de San Jose
9.Pag aalsa at rebelyon ng mga mag – aaral na
10.pang aabuso at katiwalian naaayon sa paksa.
Tayahin
1.A 6. D
2.A 7. B
3.C 8. C
4.C 9. D
Payamanin
Gawain C 5.B 10. A
Pagyamanin
1.M
2.T
3.T Gawain A
Pagyamanin
4.M
5.T
Gawain B
6.M
7.M I.1.Sentralisado 1. 6.
8.T 2.Mapang- abuso
9.M 3.politikal Subukin
10.T 4.tagasunod 2. 7.
1.A
5.Lapu-lapu
2.A
II. Maaring magkakaiba 3.C 3. 8.
4.C
ang sagot.
5.D
6.B
Isagawa 7.C 4. 9.
8.B
Maaaring magkakaiba 9.D
ang sagot 10.C 5. 10.
Susi sa Pagwawasto
Sanggunian

Agoncillo, T. Ang Pillipinas Noon at Ngayon. Quezon City : RP. Garcia Publishing
Co., 1965

Department of Education K to 12 Most Essential Learning Competencies,

Araling Panlipunan 5, First Quarter

Gabuat, M. A. P. Araling Panlipunan 5, Pilipinas Bilang Isang Bansa, GOP–

Text book Funds, Vibal Group Inc. 2016

Palu-ay, A. P. Makabayan Kasaysayang Pilipino. Batayang aklat.

Binagong Edisyon 2010.LGM & Corporation
 Para sa mga katanungan o puna, sumulat sa:

Department of Education, Schools Division of Bulacan

Curriculum Implementation Division
Learning Resource Management and Development System (LRMDS)
Capitol Compound, Guinhawa St., City of Malolos, Bulacan
Email Address: [email protected]