Zaman Serisi Analizi

Yazar, İstanbul Üniversitesi SBE İktisat Anabilim Dalında Doktorasını 11.05.2016 tarihinde tamamlamıştır. Bu belge ZSA yaparken izlenecek yol ve yöntemleri kısaca tanımlar. Analizlerin nasıl yapılacağı ve yorumlanacağına dair detaylı bilgi içermez. Bir başka deyişle, ZSA için sadece bir pusuladır. Not: Eğer bu dökümandaki metodolojiyi izleyerek bir çalışma yaparsanız yazara atıfta bulunabilirsiniz.

1973’te tüm dünya ekonomisini sarsan birinci petrol krizinden sonra herkesin ilgisi petrol fiyatlarına yöneldi. Sonraki süreçte, petrol fiyatlarındaki değişimler yakından takip edilmeye ve makroekonomik değişkenler üzerindeki etkileri araştırılmaya başlandı. Bugün itibariyle konuya ilişkin önemli bir literatürün olduğu söylenebilir.

Ham petrol fiyatları Amerikan doları üzerinden belirlendiği için, petrol fiyatlarındaki değişmeler, ülkelerin döviz kurunu doğrudan etkilemektedir. Bu süreçte petrol fiyatlarının değişimi üzerindeki araştırmalar özellikle döviz kuru üzerine odaklanmıştır. Bugüne kadar yapılmış petrol fiyatlarının döviz kuru üzerindeki etkisini araştıran çalışmalar gösteriyor ki, petrol fiyatlarındaki artış genellikle petrol ithal eden ülkelerde doların değer kaybetmesine, petrol ihraç eden ülkelerde ise değerlenmesine neden olmaktadır. Bugünlerdeki petrol fiyatları ve döviz kurunu takip ettiğimizde Türkiye’de de literatürde saptanan genel sonuca benzer bir eğilim görmekteyiz.

Bu çalışmada, ham petrol fiyatlarıyla dolar kuru arasındaki ilişki, 2001:01-2015:02 dönemi 3 aylık verileriyle Türkiye için analiz edilecektir. Zaman serisi yöntemlerinin kullanılacağı çalışmada beklentimiz, söz konusu değişkenler arasında asimetrik bir ilişkinin olacağı yönündedir.

ANAHTAR SÖZCÜKLER: Petrol Fiyatları, Döviz Kuru, Zaman Serisi Analizi.

Çalışmada Beypazarı ilçesi nüfusunun çeşitli özellikleri, coğrafi bakış açısı altında ele alınmıştır. Nüfusun mekânla olan karşılıklı ilişkilerini ortaya koyabilmek için jeoloji, topoğrafya ve toprak haritaları ile Beypazarı meteoroloji istasyonunun iklim verilerinden yararlanılmıştır. 1927-2011 yılları arasında yapılan nüfus sayım sonuçları temel veri olarak kullanılmıştır. Bu verilere dayanılarak nüfusun yıllara göre gösterdiği değişim, mekânsal dağılışı, yoğunluğu, yaş ve cins yapısı, nüfus hareketleri (göçler), kır ve şehir nüfusu gibi özellikleri ortaya konularak, elde edilen sonuçlar tablo ve şekiller yardımıyla değerlendirilmiştir.
Çalışmada elde edilen sonuçlar, Beypazarı nüfusunda önemli yapısal değişikliklerin yaşandığını ortaya koymuştur. Doğal ortam şartları ile çeşitli sosyo-ekonomik faktörlerin etkisi altında gerçekleşen göçlerin, Beypazarı’nın nüfus yapısında önemli değişikliklere neden olduğu belirlenmiştir. Nüfus yapısında meydana gelen değişimlerin nedenleri ve sonuçları incelenmiştir. Beypazarı nüfusundaki değişimin ne yönde olacağını araştırmak ve nüfusla ilgili geleceğe yönelik tahminlerde bulunabilmek için zaman serisi analizi gerçekleştirilmiştir. Analiz sonuçlarının karşılaştırılması neticesinde nüfusu en iyi açıklayan modeller tespit edilmiş ve bu modeller üzerinden nüfus tahminleri yapılmıştır.

İşsizlik, Türkiye’de  ekonomi gündeminde sürekli  tartışılan  önemli  bir  sorun  olarak  görülmektedir.  Son
dönemde yeniden çift haneli rakamlara ulaşan işsizliğin yapısı üzerine bir merak söz konusudur. Bu çalışmada,
Türkiye’de işsizliğin histeri etkisiyle mi  yoksa doğal oran hipotezi  ile mi  açıklanabilir olduğu  araştırılmıştır.
1982-2017 döneminde ele alınan seri için geleneksel doğrusal birim kök testleri ve yapısal kırılmalı birim kök
testleri uygulanmıştır. Ayrıca serinin doğrusal olmama ihtimali göz önünde bulundurularak, doğrusal olmayan
birim kök testlerine de yer verilmiştir. Analiz sonuçlarına göre, geleneksel birim kök testlerinden ADF, PP ve
KPSS  testleri  ile  ZA ve Lee-Strazicich (2003)  yapısal  kırılmalı birim  kök  testleri durağanlığın  varlığını ortaya
koymuştur.  Yani adı geçen testlere göre, Türkiye’de  işsizlik  için  doğal  oran  hipotezi  geçerlidir.  Doğrusal
olmayan birim kök  testlerinden biri olan Kapetanios vd. (2003)  testi  ise  işsizlikte histeri etkisinin olduğunu
göstermiştir.

Türkiye'de 4369 Sayılı Kanun ile belge düzenini sağlamak, ticari kazançların vergilendirilmesinde gerçek kazancın esas alınmasını sağlamak, kayıt dışı ekonomiyi azaltmak ve dolayısıyla toplam vergi gelirlerinde bir artış yaratmak amaçlarıyla götürü usulde vergilendirme kaldırılarak yerine 01.01.1999 tarihinde basit usulde vergilendirme getirilmiştir. Yapılan değerlendirmelerde basit usulde vergilendirilen mükellef sayıları ile basit usul vergi gelirlerinin yıllar itibari ile artma eğiliminde olduğu buna rağmen toplam vergi gelirlerindeki artışın beklenen düzeyde gerçekleşmediği görülmüştür. Bu bilgiler doğrultusunda ilerleyen çalışmanın amacı toplam vergi gelirleri artışı ile basit usulde vergileme gelirleri artışı arasında nedensel bir ilişkinin olup olmadığını tespit etmektir. Çalışmanın ampirik kısmında 1988–2014 dönemine ait basit usulde vergi gelirleri ile toplam vergi gelirleri arasındaki ilişki Johansen Eşbütünleşme analizi ve Granger nedensellik analizi ile incelenmiştir. Ekonometrik çalışmada kullanılan veriler enflasyondan arındırılarak reel hale getirilmiştir. Elde edilen bulgulara göre basit usul vergi gelirleri ile toplam vergi gelirleri arasında nedensel bir ilişkinin olmadığı sonucuna varılmıştır. Yani Türkiye'de toplam vergi gelirlerindeki artış basit usulde vergi gelirleri artışından bağımsızdır.

In this study, the content of the Basic Procedure Taxation system in Turkey enacted by Law Number. 4369 is discussed. Basic Procedure Taxation system was came into force in 01.01.1999. As a result the assessments, while the number of taxpayers taxed basic procedure taxation have tended to increase as the years, the increase in tax revenues has been shown to not occur at the expected level. On the other hands, it has been observed that basic procedure tax revenues and total tax revenues has increased as the years. In this context, the aim of the study is to test whether it is a causal relationship between mentioned tax revenues. In the empirical part of the study, the relationship between total tax revenues and the basic procedure tax revenues for period 1988-2014 were examined with Granger causality analysis and Johansen Cointegration analysis. The data used in the econometric study made real adjusted for inflation. According to the findings, It was concluded that there is no a causal relationship between total tax revenues and the basic procedure tax revenues. In other words, it can be said that both types of tax revenues increased independently from each other.

Bu çalışmada Türkiye’de Tüketici Güven Endeksi ile Döviz Kuru, Petrol Fiyatları ve İşsizlik arasındaki ilişki 2005:01 - 2014:10 dönemi itibarıyla aylık veriler ile analiz edilmiştir. Zivot- Andrews birim kök testi sonuçlarına göre tüm değişkenler birinci farkında durağan olmaktadır. Gregory-Hansen testi sonuçlarına göre değişkenler eşbütünleşme ilişkisi olduğu tespit edilmiştir. Toda-Yamamoto nedensellik testi sonuçlarına göre döviz kurundan tüketici güven endeksine tek yönlü,  döviz kurundan işsizlik oranına doğru tek yönlü ve petrol fiyatlarından işsizlik oranlarına doğru tek yönlü nedensellik ilişkisi olduğu sonucuna ulaşılmıştır.

Katı şekilde takvime bağlı olmayan periyodik hareketler, genellikle seride istenen özellikler değildir ve ampirik analizlerde yaratığı sorunlardan ötürü genelde seriden filtrelenerek atılmaya çalışılmaktadır. Bu yaklaşıma karşın, günümüzde ekonomik serilerin periyodik yapısının önemli özellikler taşıdığı ve bu nedenle serilerin periyodiklik özellikleri ile baş edebilen teknikler çerçevesinde incelenmesi gerektiği görüşü yaygınlaşmaktadır. Bu çalışmada, ikinci görüş dikkate alınarak, Türkiye’de sanayi üretim endeksinin periyodik yapısı zaman bölgesi teknikleri ile detaylı olarak incelenmekte ve sanayi üretim serisinin durağanlık özellikleri periyodik bağlamda ele alınmaktır.
/
Periodic movements which do not strictly depend on calendar time are usually undesirable properties in series and it is generally tried to dispose from series by filtering due to the problems posed in the empirical analysis. Despite this approach, nowadays the opinion that periodic structure of an economical series has important properties and thus series need to be examined within the framework of techniques which are able to cope with periodicity properties becomes widespread. In this study, considering the second opinion, periodic structure of Turkey's industrial production index is examined in detail by time domain techniques and stationarity properties of the industrial production series are dealt with in the periodic context.

Öz
Bu çalışmanın amacı Borsa İstanbul (BIST)'da faaliyet gösteren bankaların finansal performansı ile makroekonomik değişkenler ve içsel faktörler arasındaki ilişkiyi araştırmaktır. Bu amaçla BIST'de faaliyet gösteren bankaların 2005-2017 dönemine ilişkin verileri analiz edilmiş ve regresyon yöntemi kullanılmıştır. Bankaların finansal performans göstergeleri olarak aktif karlılık oranı (ROA), öz kaynak karlılık oranı (ROE), Tobin's Q (TOBIN) oranı ve fiyat/kazanç (F/K) oranı araştırmada yer almış olup, çalışmanın bağımlı değişkenleridir. Makroekonomik değişkenler olarak enflasyon ve işsizlik kullanılmıştır. Toplam aktifler, finansal kaldıraç ve yaş değişkenleri araştırmanın içsel faktörleridir ve makroekonomik değişkenler ile birlikte araştırmanın bağımsız değişkenlerini oluşturmaktadır. Araştırma sonuçlarına göre finansal performans göstergeleri olan aktif karlılık oranı (ROA), öz kaynak karlılık oranı (ROE), Tobin's Q (TOBIN) oranı ve fiyat/kazanç (F/K) oranı toplam aktifler, finansal kaldıraç ve yaş değişkenleri ile istatistiki olarak anlamlı bir ilişkiye sahiptir. Buna karşın söz konusu finansal performans göstergeleri ile makroekonomik değişkenler arasında anlamlı bir ilişki tespit edilememiştir. Tahmin edilen tüm modellerde finansal performans göstergeleri ile toplam aktifler arasında anlamlı ve pozitif yönlü bir ilişki tespit edilmiştir. Finansal performans göstergeleri ile finansal kaldıraç oranı ve yaş arasında negatif yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Buna göre bankaların toplam aktiflerini istikrarlı bir şekilde büyütmeleri bankaların finansal performansını olumlu yönde etkilemekte ve karlılığı arttırıcı bir faktör olarak öne çıkmaktadır.

Bu çalışmada, Türkiye'de 2005:01-2019:08 dönemi için petrol fiyatları ile işsizlik oranı arasındaki uzun dönemli ilişki Fourier yaklaşımı çerçevesinde analiz edilmiştir. Fourier ADL eşbütünleşme testine göre değişkenler arasında uzun dönemli ilişki bulunmamakta, Fourier ADL saklı eşbütünleşme testine göre ise değişkenlerin negatif bileşenleri arasında uzun dönemli ilişki bulunmaktadır. Uzun dönem katsayıları FMOLS yöntemi ile tahmin edilmiştir. Analiz sonucunda literatürde yer alan çoğu çalışmanın aksine, Türkiye'de petrol fiyatlarının işsizlik oranını ters yönde etkilediği tespit edilmiştir.

Öz Gelişmekte olan ülkelerde özellikle esnek döviz kurlarına geçildikten sonra para ikamesi sorunu ile karşılaşılmıştır. 1970'li yıllarda sabit döviz kuru sisteminin terk edilerek esnek döviz kuru sistemine geçilmesiyle gelişmekte olan ülkelerin paralarına olan talep artışı, gelişmekte olan ülkelerin ulusal para politikalarının etkinliğini zayıflatmaya başlamıştır. Son dönemde Türkiye Ekonomisi'nde döviz kurunu düşürmeye ilişkinin merkez bankasının döviz satım ihaleleriyle piyasaya müdahale etmesi ile istenen başarım sağlanamamıştır. Dolarizasyonun bu etkiyi azalttığı hatta yok ettiği bilinmektedir. Bu durumu açıklamak için bugüne kadar yapılan çalışmalarda dolarizasyon kavramı yalnızca doğrusal ekonometrik yöntemler ile incelenmiştir. Ancak yapılan analizler sonucunda dolarizasyon değişkenin doğrusal olmayan bir yapı sergilediği sonucuna ulaşılmıştır. Çalışmada öncelikle para ikamesi değişkenin belirleyicileri tespit edilmeye çalışılmış, buradan hareketle Threshold Autoregressive (Eşik otoregresif) modeller yardımıyla tahminlerde bulunulmuş ve ileriye yönelik öngörüler yapılmıştır.

Spreading the shocks to economies appears from two channels with the globalization process. These channels are the transmission channels of trade and finance. These two mechanisms generated effects simultaneously on economies after the 2007-2008 global crisis. Simultaneous effects started a process emerging as a decline in economic growth and an increase in the unemployment rate. Generally, the measures taken against these process have been implemented as monetary expansion (Quantative easing-QE) policies, however the countries, which particularly EU countries that not carrying out common fiscal policy, fall into liquidity trap in the sense that the effects of as mentioned policies usually expose to a time varying unemployment process. Therefore, in this study by using a time varying parameter techniques the responses of the unemployment rates to openness levels have analyzed. In the periods of 2011Q1-2015Q4 by using a time varying parameter VAR (TVP-VAR) method developed by Nakajima (2011), what extent the unemployment rates are affected from the openness level of the countries is analyzed. According to the findings of the study, it has found that the openness level of the countries in question has a decisive feature on unemployment. It has also revealed that the UK is economically different from the EU, and the effects of openness on unemployment for France and Germany are asymmetrical.

Günümüzde siyasi partiler politik pazarlama kanalları ile fikirlerini ve ideolojilerini daha kısa sürede daha çok seçmene ulaştırarak seçmenlerin siyasi tutum ve davranışlarını etkilemektedirler. Seçmenlerin siyasi tutum ve davranışları birçok faktörden etkilenmekte fakat bunlar arasında seçmenlerin en çok etkilendiği faktör ekonomik faktörlerdir. Ekonomik faktörlerin seçmen davranışını etkilediği görüşü, literatürde ekonomik oy verme teorisi olarak adlandırılmaktadır. Bu teoriye göre seçmenler siyasal iktidarların cari ve geçmiş dönemlerini değerlendirip kendilerine en çok fayda sağlayan ve temel ekonomik sorunların üstesinden gelebilen partilere oy vermektedirler. Politik pazarlama kapsamında seçmen tercihlerinin önemini ortaya koyarak seçmen davranışlarında etkili olan makroekonomik faktörleri Türkiye özelinde tespit etmek bu çalışmanın amacını oluşturmaktadır. Bu bağlamda oluşturulan ekonometrik model ile makroekonomik faktörlerin oy oranları üzerindeki etkileri 1977–2019 dönemi arasında Türkiye’de yapılan genel seçimler kapsamında araştırılmıştır. Araştırmada ilk olarak değişkenlerin durağanlık derecelerini belirlemek için ADF ve Carrion-i-Silvestre kırılmalı birim kök testleri kullanılmıştır. Eşbütünleşme ve değişkenler arasındaki kısa ve uzun dönem ilişkilerini tespit etmek için çoklu yapısal kırılmalar altında Maki eşbütünleşme testi ve ARDL sınır testinden yararlanılmıştır. Son olarak değişkenler arasındaki nedensellik ilişkilerini tespit etmek için Toda-Yamamoto Granger nedensellik testi kullanılmıştır. Çalışmanın sonucunda uzun dönemde kişi başı gayri safi yurt içi hasıla oranının oy oranı üzerindeki etkisi pozitif, enflasyon ve işsizlik oranının oy oranı üzerindeki etkisinin negatif olduğu tespit edilmiştir. Bununla birlikte kısa dönemde faiz oranının oy oranını negatif etkilediği tespit edilmiştir. Son olarak yapılan nedensellik testi sonucunda işsizlik, enflasyon ve kişi başı gayri safi yurt içi hasıla oranlarından oy oranına doğru tek yönlü bir nedensellik ilişkisinin olduğu tespit edilirken faiz oranından oy oranına doğru bir nedensellik ilişkisinin olmadığı tespit edilmiştir. Sonuç olarak, çalışma kapsamında Türkiye’deki seçmenlerin makroekonomik faktörlerdeki değişimlerden etkilendiği ve siyasi tutum ve davranışlarını bu doğrultuda şekillendirdiği tespit edilmiştir.