Tıp tarihi

Öz Hacamat risalesinin müellifi, Osmanlı dönemi alimlerinden Eskişehirli Osman b. Musa'dır. Ancak hakkında detaylı bir bilgiye ulaşılamamıştır. Bir mukaddime ve üç bâbdan oluşan risale, hacimce küçük olmasına rağmen ihtiva ettiği bilgi ve hadis kullanımı bakımından oldukça zengin bir içeriğe sahiptir. Mukaddimede hacamatın tarifi, fasd ile arasındaki fark ve hacamat yaptıracak kişinin uyması gereken kurallar ele alınmıştır. Birinci bâbda hacamat yaptırmanın zararlı olduğu günler, ikinci bâbda fayda ve fazileti, üçüncü bâbda ise hacamatın mahalleri ile faydalı olduğu günler açıklanmıştır. Müellif, konuyu ele alırken büyük ölçüde hadislere dayanmaktadır. Özellikle hacamatın faydası ve fazileti bölümünde bu durum daha bariz görülmektedir. Kullanılan hadisler, bazen musannif ismi, bazen sahâbî râvi adı zikredilerek nakledilmekte bazen ikisi de belirtilmeden "Bir rivayette böyledir." şeklinde verilmektedir. Rivayetlerin sıhhati hakkında ise herhangi bir açıklama bulunmamaktadır. Hadisler genel olarak Kütüb-i Sitte'den seçilmiş olup muteber kaynaklarda yer almayan bazı zayıf rivayetler de vardır. Ayrıca müellifin, özgün yanları olmakla birlikte, Ali el-Kârî'nin Şemâil şerhi olan Cem'u'l-Vesâil fi Şerhi'ş-Şemâil isimli eserden faydalandığı anlaşılmaktadır.

Büyüklük olarak 50-250 megabaz arasında değişiklik gösteren 23 kromozomlu insan genomunun hem büyüklüğü hem de karmaşıklığı, gen düzenlenmesinde DNA bağlayan özeııiklerin özgüllüğünü kuııanmak amacıyla transkripsiyon faktörleri için büyük zorluklar içermektedir. Gen ekspresyonunun kontrolü de, organizmanın öm-Bölüm 1-Hastalıkların Moleküler Temeli 7 'Testiküler farklılaşma için gerekli olan lokus , Y kromozom segmentinin X kromozomuna translokasyonu yoluyla taşınmıştır. Gelecek için Öngörüler Kişiselleştirilmiş tıp kavramı, bireysel genom ve hastalık profiline dayanarak tanı ve tedaviye yardımcı olan fonksiyonel ve analitik fenotipleme ile gerçekleştirilebilir. Gelecekle ilgili önemli olaylar, tanı, prognoz, tedaviye yanıt ve özellikle koruma için klinik avantaj sağlayacak biyolojik anlamlı bilgilerin ayırt edilmesidir. Sağlık ve hastalıkta genom işgali ve modifikasyonunun, fonksiyonel sonuçları nelerdir? Bilgisayar analizleri kanser patogenezi ve hastalık mekanizmalarını anlamada artan rol oynayabilirler. Hücresel fonksiyonların hiyerarşisine dair bilgi, moleküler mekanizmalar hakkında çeşitli tamamla-Kaynaklar

Müntehab-ı Âliye, Seyit Ali Rızâ Bey tarafından XVIII. yüzyılda tertip edilmiş bir tıp eseridir. Bu bildiride, tıp yazmalarıyla ilgili araştırmalara katkı sağlamak amacıyla daha önce üzerinde bir çalışma yapılmamış olan bu eser tanıtılmıştır. Bunun için Türkçe tıp metinleri ile ilgili kısa bir giriş yapılmış, Rızâ Bey’in biyografisi ve eserin tespit edilebilen nüshalarıyla ilgili bilgiler verilmiş ardından da eser, muhtevası yönünden incelenmiştir. İncelemede eserin başında yer alan kasidenin şekli ve türü ile ilgili bilgiler verilmiş, ardından eserdeki ilaç terkiplerinin neler olduğu, faydaları ve kompozisyonu belirtilmiş ve eserin sonunda yer alan halk hekimliği ve halk inanışlarına dair kültürel içerikler örneklenmiştir. Sonuçta, Müntehab-ı Âliye’nin kaynaklarının çeşitliliği, tıp ve eczalık tarihine katkı sağlayabileceği ve Türk dili, edebiyatı ve kültürü açısından da değerlendirilebilecek bir eser olduğu vurgulanmıştır.

-----ÖZET: Bugün, farklı farmasötik sınıflardan çeşitli antidepresif ajanlar klinik depresyon tedavisinde başarıyla kullanılmaktadır. Ne var ki Türkçe tıp literatüründe bu ilaçların güncel klinik kullanım ve sonuçlarına dair bol miktarda yayın bulunmasına karşın, bunların tarihi klinik gelişim sürecini kökenlere inerek, teferruatla bildiren çalışmalar çok azdır. Bu araştırmada, literatürdeki bu boşluğun dolduruluşuna katkıda bulunmak amaçlanmıştır. Araştırmada, antidepresif ajanların kısmen etki mekanizmalarına kısmen de kimyasal yapılarına göre düzenlenmiş olan klasik tasnifi izlenmiştir. PubMed ve ScienceDirect gibi veri tabanlarının ve çeşitli bilimsel dergilerin arşivlerinin retrospektif taranışı ile her bir farmasötik alt sınıfın başlangıcını teşkil eden prototipik antidepresanın keşfi; tarihi olay örgüsüne, ilgili tıbbi figürlere ve orijinal klinik araştırma sonuçlarına dair ilk elden bilimsel yayınlar üzerinden işlenmiştir. Antidepresif psikofarmakoterapi tarihindeki dönüm noktaları üzerinde durulmuş, başlıca ilaç sınıfları (monoamin oksidaz inhibitörleri, trisiklik ve tetrasiklik ajanlar ve monoaminerjik geri alım inhibitörleri) arasında bağlantılar kurulmuş ve yerine göre analojiler yapılmış ya da farklılıklar vurgulanmıştır. Varılan başlıca bir sonuç, antidepresif psikofarmakoterapi tarihinde tesadüfi gözlem eseri ("ilk kuşak/klasik") ajanlardan rasyonel dizaynla ilaç üretimine ("ikinci kuşak" antidepresanlara) geçişin interdisipliner iş birliğine borçlu olunan gelişmelerle mümkün olmuş olduğudur: Çeşitli bilimsel branşlardan kişilerce monoaminerjik konsantrasyon hipotezinin ortaya atılışı, monoamin oksidaz-A ve-B enzimlerinin keşfi, floresans mikroskopiye dayanan histokimyasal görüntüleme yönteminin geliştirilişi, antidepresif ajanların etki mekanizmalarının sistematik in vitro ve in vivo tetkikatla aydınlatılışı ve de antihistaminikler gibi mevcut kimyasalların ya da yeni maddelerin klinik çalışmalarla antidepresif potansiyelleri bakımından sınanışı gibi aşamalardan geçilerek, sonunda bugün majör depresif bozukluk tedavisinde başvurulan birincil ilaçlar olan monoaminerjik geri alım inhibitörlerine ulaşılmıştır.

-----ABSTRACT: Various antidepressive agents from different pharmaceutical classes are used successfully to treat depression today. Despite their well-documented clinical use and outcomes, however, the Turkish medical literature appears to lack studies dilating upon their historical development with reference to the origins and key events. Aimed at contributing to filling this gap, this study was built on the classical classification of antidepres-sive agents based partly on mechanism of action and chemical structure. PubMed, ScienceDirect, and various journal archives were reviewed retrospectively concerning the discovery of each agent that prototyped the pharmaceutical subclass investigated, with a focus on the timeline events, medical figures, and original clinical research results. The milestones in the history of antidepressive psychopharmacotherapy were highlighted, with connection and comparison between the main drug classes (monoamine oxidase inhibitors, tricyclics and tetracyclics, and monoaminergic reuptake inhibitors) through analogies and distinctions identified when appropriate. A main conclusion was that the consequential transition from the serendipitously obtained ("first-generation/classical") agents to rationally designed drug production (the "second-generation" antidepressants) was achieved by developments brought about by interdisciplinary collaboration. Production of the MRIs, pharmaceutics used primarily in treating major depressive disorder today, was processed through various stages by various scientific contributors propounding the monoaminergic concentration hypothesis, discovering the monoamine oxidase-A and-B enzymes, developing the histochemical visualization methodology by fluorescence microscopy, elucidating mechanisms of action of antidepressive agents through in vitro and in vivo investigation, and testing the existing chemicals such as antihistamines or new derivatives in clinical studies for their antidepressive potentials.

ÖZET
Geleneksel tıpta saf yün birçok hastalığın önlenmesinde ve tedavisinde kullanılmıştır. Kendi kültürümüzde
kullanımı yaygın olan koyun yünü, teknolojinin de etkisi ile daha endüstriyel ve kullanım kolaylığı
endişeleri barındırarak yerini sentetik liflere bırakmıştır. Fakat günümüzde yünün özellikle medikal
anlamda öneminin tekrar anlaşılması onu daha ilgi çekici bir hale getirmiştir. Sentetik lifler ve
kimyasalların günlük hayatımızda sıkça kullanımından doğan rahatsızlıkların karşısında doğamız ile
uyumlu ve kadim kültürümüzün yüzyıllar süren deneyiminin bize sunduğu kanıta dayalı bilgi neticesinde
doğala ve doğa ile uyumlu olan “yün”e yönelmekteyiz. İbn Sînâ’nın El-Kânûn fî’t-Tıbb adlı eserindeki yün
ile ilgili pratiklerin çoğu günümüzde hala uygulama imkanına sahiptir. Yün medikal olarak kas ve iskelet
sistemi hastalıklarında, kalp ve damar rahatsızlıklarında, solunum yolları ile ilgili bazı akciğer
rahatsızlıklarında ayrıca dolaşım rahatsızlıkları ve fizyoterapide gözle görünen bir hızda tedaviye olumlu
yönde etki etmektedir. Bu makalenin amacı saf koyun yününün bazı medikal kullanım alanlarını göstererek
yünün daha yaygın kullanımı konusunda farkındalık oluşturmaktır.
Anahtar Kelimeler: Yün, Saf yün, Koyun yünü, Geleneksel tıp, Yünün medikal kullanımı, İbn Sina
Derleme Makale / Review Article, 2(2): 18 - 29, 2021
19
Medical Use of Wool from Traditional Medicine to
Modern Medicine

ABSTRACT
In traditional medicine, pure wool has been used in the prevention and treatment of many diseases. The
sheep wool, which is widely used in our own culture, has been replaced by synthetic fibers, with the effect
of technology, with more industrial and ease of use concerns. But today, the importance of wool, especially
in medical sense, has been understood again and this issue has made wool more interesting. We frequently
use synthetic fibers and chemicals in our daily lives. In the face of the inconveniences caused by this reason,
we turn to "wool" with our internal and in harmony with nature as a result of the evidence-based knowledge
provided by us from the centuries-long experience of our ancient culture. Most of the practices related to
wool in Avicenna's work named Al-Qanun fit-Tibb still have the opportunity to be applied today. Wool
medically positively affects the recovery of musculoskeletal system diseases, heart and vascular diseases,
some lung diseases related to respiratory tract, as well as circulatory disorders and physiotherapy. The aim
of this article is to show some medical uses of pure sheep wool and to raise awareness about the widespread
use of wool.
Keywords: Wool, Pure wool, Sheep wool, Traditional medicine, Medical use of wool, Avicenna

ÖZET XIX. yüzyılda Osmanlı tıp biliminin gelişmesinde Fransız bilim ekolünün ve bilim adamla-rının etkin bir rol oynadığı bilinmektedir. Bu bağlamda, Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne'nin açı-lışı, kuduz aşısının insanlarda başarılı şekilde uygulanmasının ardından Paris'teki Pasteur Enstitüsü'ne bir heyet gönderilerek aşı çalışmalarının yakından takip edilmesi ve Bakteriyoloji-hâne-i Şâhâne'nin kuruluşu örnek olarak verilebilir. Dr. Maurice Nicolle (1862-1932) Bakteriyolo-jihâne-i Şâhâne'nin ilk müdürü olarak İstanbul'daki çalışmalarına başlamış (1893 Kasım) ve 1901 yılındaki istifasına kadar kayda değer faaliyetlerde bulunmuştur. Özellikle aşı ve serum üretimi, muhtelif kimyasal tetkikler ve eğitim alanındaki çalışmaları dikkat çekicidir. Bu bağlamda, difteri, kolera, şark çıbanı hastalıkları ile mücadele etmesi, bakteriyolojihânede öğrenciler için kurslar dü-zenlenmesi ve ders kitabı niteliğinde bir mikrobiyoloji eseri kaleme almış olması örnek olarak gös-terilebilir. Her ne kadar, yürüttüğü çalışmalarında desteklendiği bilinmekle birlikte, çalışma hayatında bazı imkânsızlıklar nedeniyle zorluklar yaşandığı da anlaşılmaktadır. Bu yazıda, Dr. Mau-rice Nicolle'ün İstanbul'da ilk görev yıllarındaki çalışma şartlarını göstermesi bakımından önemli bazı belgelerin yayınlanması amaçlanmaktadır. Bu belgeler ışığında; Dr. Maurice Nicolle'ün Bak-teriyolojihâne'nin ilk yıllarında gerekli olan bazı malzemelerin masraflarını kendi imkânlarıyla kar-şılamaya çalıştığı, geç saatlere kadar çalışması gerektiğinden Bakteriyolojihâne'nin de içinde bulunduğu Topkapı Sarayı'ndan çıkış saatleri hususunda yaşadığı sorunlar nedeniyle üst makam-lardan bazı talepleri olduğu, kurulan bazı sağlık komisyonlarına katıldığı ancak fikirlerinin istediği düzeyde takdir edilmediğinden şikâyetçi olduğu gibi bilgileri öğrenmekteyiz.

Hayıt (Vitex agnus-castus, VAC) bitkisi, ballıbabagiller (Lamiaceae) ailesinden, çok yıllık çalı formunda bir tıbbi bitkidir. Ülkemizde Ege, Marmara ve Akdeniz bölgesinin kıyı bölgelerinde doğal olarak yetişmektedir. Doğal yayılış gösterdiği bölgelerde halk arasında hayvan ve insan sağlığında tedavi maksatlı kullanılmaktadır. Meyveleri geçmişten günümüze tedavide kullanılan tıbbi bitkilerdendir. Bu çalışmada VAC bitkisinin geleneksel tıpta ve günümüzdeki kullanımı karşılaştırılmıştır. Geleneksel tıpta kullanımı konusunda yazma eserlerden oluşan literatür taranmıştır. Literatürdeki bilgiler günümüzde yapılan klinik çalışmalarla ve bitkinin doğal yayılış gösterdiği yörelerde araştırmacılarca yapılan ve tarafımızca yapılan etnobotanik çalışmalardan derlenen kullanım bilgileri ile karşılaştırılmıştır. Hayıt meyveleri geleneksel tıp yazmalarında gaz söktürücü, yorgunluk giderici, ağrı kesici, süt arttırıcı, ödem çözücü, böcek, yılan sokmasını ve köpek ısırmasını iyileştirici, afrodizyak, diş ağrısını giderici, afrodizyak ve cinsel istek azaltıcı, yara iyileştirici özellikleri için kullanıldığı kayıtlıdır. Günümüzde etnobotanik araştırmalara göre halk hekimliğinde; mide rahatsızlıkları, solunum sistemi rahatsızlıklarında, dolaşım sistemi rahatsızlıklarında, cilt rahatsızlıklarında, üriner sistem rahatsızlıklarında, iskelet-kas sistemi rahatsızlıklarında, sinir sistemi hastalıklarında ve WHO, ESCOP, Komisyon E monografları ve Avrupa farmakopesinde kadın hastalıkları için kullanıldığı bildirilmektedir. Sonuç olarak  VAC’ın geçmişteki kullanım bilgisi günümüzde de hem bilimsel anlamda hem de hak hekimliği uygulamalarında geçerliliğini koruduğu görülmektedir..

Osmanlı dönemi tıp yazmalarında birçok hastalığın teşhis ve tedavisine dair bilgi verilmektedir. Bu yazmalardan bir tanesi de üstün başarılarından dolayı dönemin Hipokrat’ı, Galenos’u ve Platon’u olarak nitelendirilen Hekimbaşı Hayâtîzâde Mustafa Feyzi’nin Resâilü’l-müşfiye fi’l-emrâzi’l-müşkile başlıklı eseridir. Hamse-i Hayâtîzâde olarak da bilinen bu eserde yer alan risaleler şunlardır: İllet-i Merâkiyye, Sevdâ-yı Merâkiyye, Maraz-ı Efrenc, Plika, Hummâ-yı Redîe. Eserin kütüphanelerimizde pek çok nüshası bulunmaktadır.
Eserin girişinde müellif, halk arasında yaygın olan, illet-i merâkiyye ile sevdâ-yı merâkiyye hastalıklarının Arap ve İranlı hekimler tarafından ayırt edilemediğini, İslam tıp literatüründe hummâ-yı redîeden çok bahsedildiği hâlde tedavisi konusunda bilgi bulunmadığını, plika ve maraz-ı efrenc (frengi hastalığı)’e hiç yer verilmediğini belirtir.
Sekiz bölümden oluşan Plika risalesinde Latincede “kıvrılmış, keçeleşmiş saç” anlamına gelen plica polonica adlı deri ve saç hastalığı ele alınmıştır. Önceki tıp literatüründe geçmeyen ve Osmanlı topraklarında görülmeyen bu hastalığın, Lehistan (Polonya), Avusturya, Rusya ve İsveç’te seretân-ı hafî (gizli kanser) adıyla yaygın olduğu belirtilmiş, tedavi yolları anlatılmıştır.
Bu çalışmada, Plika risalesinin müellifi Hayâtîzâde Mustafa Feyzi’nin hayatı ve eserleri hakkında genel bir bilgi verilecek, Süleymaniye Kütüphanesi Hamidiye 1025 ve Hekimoğlu 573 numarada kayıtlı nüshalar esas alınarak risale tanıtılıp, eserdeki Türkçe terimler konu edilerek bu alanda yapılacak çalışmaların Türkçenin bilim dili olarak da zenginliğini göstermesi bakımından önemi dile getirilecektir.

Modern psikiyatrinin Batı dünyasında bir disiplin olarak ortaya çıkışı ve bir tıbbi uzmanlık dalı olarak gelişmesi XVIII. yüzyıl sonu ile XIX. yüzyıl başlarındadır. Osmanlı Devleti’nde ise modern psikiyatrinin ortaya çıkışı Tanzimat Dönemi’ndedir. Osmanlı Devleti’nin merkezi ve en önemli bimarhanesi olan Süleymaniye Bimarhanesi’nde 1840’lı yıllardan itibaren küçük çaplı tamiratlar yapılmış, kadın hastalar için ayrı bir bölüm açılmış, İstanbul’un farklı yerlerindeki akıl hastaları buraya taşınmış fakat yönetim ve işlev açısından bir mahbes şeklinde çalışmaya devam etmiştir. Bimarhanede daha köklü değişim ise İtalyan
hekim Dr Luigi [Louis] Mongeri’nin 1856 yılında başhekim olarak atanması ile başlamıştır. Mongeri’nin Süleymaniye Bimarhanesi’nde gerçekleştirdiği en
önemli reform, dönemin Avrupa tımarhanelerinde olduğu gibi delileri “zincirden kurtarmak”tır. Bimarhanedeki zincir uygulamasını kaldırdığı için Mongeri, ünlü
Fransız pskiyatr Philippe Pinel’e benzetilerek, İstanbul’un Pinel’i olarak anılmıştır. Bu sunumun amacı, Mongeri’nin kapsamlı biyografisini incelemek ve yaşam öyküsü etrafında Osmanlı Devleti’nde modern psikiyatrinin doğuşu ve gelişimini ele almaktır.

Hekimbaşılık, tarih boyunca hemen hemen tüm devletlerde görülen bir yapıdır. Başta hükümdar ve ailesinin sağlığı ile ilgilenmek onları gerekli durumlarda tedavi etmek, ilaç hazırlamak gibi görevleri bulunmasının yanı sıra halk sağlığıyla ilgili tüm konular da yine bu kurumun görevleri arasındadır. Mezopotamya, Mısır, Roma, Bizans ve Türk-İslam devletlerinin tamamında bu kurumun izleri bulunmaktadır. Geleneğin devamı niteliğinde sayılabilecek Osmanlıda da bu kurum işlevsel olarak varlığını sürdürmüştür. Bu çalışmada, ilk olarak hekimbaşılık kurumunun ne olduğuna değinilecek ardından kısa bir hekimbaşılık tarihçesi verilecek ve Osmanlı arşivinden edinilen belge okunup yorumlanacaktır. Belgede, 16. yüzyılın sonunda Osmanlıda hekimbaşılık görevini yürüten Molla Kasım'ın emekli olması dolayısıyla talim yaptırdığı kitapları yeni hekimbaşılık görevine gelen İsa Çelebi'ye devir teslim ettiği liste yer almaktadır. Ayrıca yazıda bu listede bulunan kitaplardan bazılarına kısaca değinilecek ve bu liste vasıtasıyla Osmanlı tıbbı, talimde kullanılan yazarlar ve eserler hakkında da çıkarımlarda bulunulacaktır. Padişaha teslim edilmesi gereken bir kitabın da notlandırılmış olması ve bahsi geçen tüm kitapların Arapça yazılmış olmaları belgedeki en önemli özellikler arasında sayılabilir. Daha önce yapılan herhangi bir araştırmaya konu olmamış olan Osmanlıdaki bu talim kitapları İmparatorluğun en güçlü olduğu dönemlerde tıbbın bilimsel olarak geldiği seviyeyi de göstermesi açısından önem arz etmektedir. Bu belgeden yola çıkarak böylece Osmanlı tıp müfredatı hakkında yorum yapma imkanımız da olmuş olacaktır.

In 1924, Büyük Ada Musa Kâzım Sanatorium was opened by way of renting a private building on an island. The sanatorium is the first sanatorium of the Republic of Turkey of which had facilities of treatment with modern techniques. In 1928, MD Musa Kâzım succeeded in publishing Turkey’s second tuberculosis journal named Verem Mecmuası with his special efforts, but the journal was only published twice, and the publication of the journal ended without any letter or declaration of closure. The journal is mainly important due to the limited medical periodicals on the Ottoman Alphabet. It is a unique journal in terms of presenting the latest therapy techniques of its era, guiding on chest emergencies, having statistics of tuberculosis fighting, introducing radiological examinations, showing the effort of fighting against tuberculosis which was one of the contagious diseases in the Republic of Turkey at the time. Given that it is likely to say that this periodical is a very important source on the history of chest diseases

It is seen that the Ottoman Empire in the nineteenth century, spent the intensive effort for her vassal despite the political, military and economic troubles. One of the most important health problems in the period smallpox was a great danger, especially for children. The Empire has taken a series of measures against smallpox in order to raise a healthy generation and also to abolish the lack of population. The most important application of these measures was vaccinated against the disease. The smallpox vaccine was conveyed from Europe to extinguish smallpox. Later on founded the house vaccination in the different regions of the country, it was tried to regain the health of those afflicted with the disease. On the other hand, the vaccination especially in public schools and prisons in the living areas where more attention is understood that. Sometimes the school holidays to be taken as measures. By the end of the nineteenth century, especially in the early twentieth century, the four regulations were prepared to eliminate smallpox. Any defects in after each regulation, which will be issued a new regulation, by eliminating all the legal ways to eliminate smallpox is used. To avoid any omissions in the vaccine, particularly the region's administrator responsible for the afflicted families, even families who do not take the smallpox vaccine administered with a fine and punishment. In the Ottoman Empire at that time showed itself in the economic difficulties during the implementation of the smallpox vaccine, and sometimes doctors and also vaccinators could not take any payments due to these economic distress. All these information were reflected in the documents.

İnsanlık, ilkel yaşamdan bugünkü uygarlığa erişim sürecinde yalnız gözle görebildiği varlık ve maddi dünya ile değil, aynı zamanda gözle göremediği; yüzyıllarca insana saldıran, tehdit eden, öldüren bir dünya ile de mücadele etmiştir. Bugün iyi bilinen bu mikrobik dünyayı uzun süre görememiş, anlayamamış; fakat onun marifetlerini gözlemiş, duymuş ve yaşamıştır. İnsanlar her ne kadar kaza, savaş ve yaşlılık gibi aracılarla ölüm olgusunu tanıyıp kabullenmiş olsalar da ölümün birer ikişer değil de yüzer, biner gerçekleştiği anlarda bu durumu anlamlandırmakta bile zorlanmışlardır 1 . Salgın hastalık kaynaklı bu ani ve yoğun ölümlerin sebepleri, erken dönemlerden itibaren çok uzun süre sadece ilahi ve kutsi ifadelerle açıklanmaya çalışılmış ve insanın kendi günah ve kabahatlerine karşı ilahi güçlerin insanlara verdiği bir ceza olarak algılanmıştır 2 .

Amasya tarih boyunca çeşitli kültürlere ev sahipliği yapmış, bir kültür merkezi olmuş ve birçok bilim insanı burada yetişmiştir. Amasya'nın tıp tarihi açısından da önemli bir yeri vardır. 14. yüzyılın başlarında kurulan Amasya Darüşşifası adeta bir tıp merkezi olarak görev yapmış ve birçok doktor burada yetişmiştir. Bunlar arasında Hekim Bereket, Ali Sivasi, Ahmedi, Abdurrahman el-Bistani, Amirdovlat Amasiatsi, Gıyasüddin Muhammed el-Seyrafi el-İsfahani el-Tabib, Kemal Paşazade, Müslihiddin Mustafa b. Şaban el-Surur, Kalust Amatsiyatsi, Mehmed Refet Paşa gibi önemli doktorlar yer alır. Bunların içinde en tanınanları eğitimini Amasya'da tamamlayan Celameddin Aksarayî ve Amasyalı olan ve buradaki darüşşifada 14 sene doktorluk yapan Şerefeddin Sabuncuoğlu'dur.

Dürrü'l-Meknun, Derviş Muhammed bin eş-Şeyh Ahmed el-Ankaravi tarafından kaleme alınan bir tıp metnidir. Eserde, müellif çeşitli tıp kitaplarından yaptığı derlemeleri ve halk arasında hastalıkların tedavisi için uygulanan çeşitli yöntemleri bir araya getirmiştir.

Bu kitabın, basım, yayım ve sa ş hakları Atatürk Üniversitesi'ne ai r. Bireysel öğrenme yaklaşımıyla hazırlanan bu kitabın bütün hakları saklıdır. Atatürk Üniversitesi'nin izni alınmaksızın kitabın tamamı veya bir kısmı mekanik, elektronik, fotokopi, manye k kayıt veya başka şekillerde çoğal lamaz, basılamaz ve dağı lamaz.

Kara, M. Alpertunga; Ali Haydar Bayat, “İbnü’l-Baytar Çevirileri ve Tire Nüshası”, VIII. Türk Tıp Tarihi Kongresi – Kongreye Sunulan Bildiriler, 16-18 Haziran 2004, Sivas-Divriği, Editörler: Nil Sarı, Ayşegül D. Erdemir, Türk Tıp Tarih Kurumu, İstanbul 2006, s. 271-277.

Osmanlı döneminde akıl hastanesi olan Toptaşı Bimarhanesi’ni modern bir hastaneye çevirerek ilk ruh sağlığı hastanesini kuran ve başta psikiyatri olmak üzere nörolojik bilimlerde bir ekol oluşturarak Türkiye'de modern psikiyatrinin kurucusu olan Mazhar Osman’ı yakından tanıyalım.

İlk baskısı Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından 2011 yılında yapılan
Kitâbü’s-Saydana Fi’t-Tıbb adlı eser, 2019 yılında Atatürk Kültür Merkezi
Başkanlığı tarafından gözden geçirilip yeniden düzenlenmiş hâliyle yayımlandı. Çeşitli alanlarda yaptığı ilmî çalışmalar ve verdiği eserleriyle XI. yüzyılın öne çıkan büyük isimlerinden olan Beyrûnî/Birûnî’nin yaşlılık döneminde yazdığı son eseri olan Saydana, eczacılık ve tıp alanlarında daha çok ilaç yapımı ve tıbbi tedaviler için kullanılan çeşitli bitkisel, madenî, hayvanî terimler hakkında bilgiler veren, Arap alfabesine göre sıralanmış ve bir sözlük mantığında hazırlanmış önemli bir kaynak eserdir.
Kitap, Beyrûnî’nin hayatı ve eserleri hakkında bilgiler veren bir Giriş bölümünün ardından gelen Bibliyografya ve Sözlük bölümün ardından gelen Dizin bölümlerinden oluşuyor. 16x24 ebadında basılan eser, XXII+450 sayfadan ibarettir. Bu yazıda çoğunlukla bu kaynak eserden faydalanılarak Beyrûnî’nin hayatı, eserleri ve özel olarak da Kitâbü’s-Saydana Fi’t-Tıbb hakkında bilgiler verilmiştir

Türkiye Tıp Encümeni 1925-1968 yılları arasında 20 kongre düzenlemiştir. Bu
kongreler; Cumhuriyetin ilanından DP’nin iktidara gelişine kadar her hükümetin sağlık politikasını şekillendirmekte etkin rol oynamıştır. DP’nin iktidara gelmesiyle birlik-
te kongrelerin sağlık politikalarının oluşturulmasındaki etkisi azalamaya başlamıştır.
Bu çalışmada, genel olarak kongrelerde ele alınan konular, alınana kararlar ile siyasilerin sağlık politikaları arasındaki ilişkiler incelenecektir. Yine sağlık hizmetlerinin uygulanması için yapılan mevzuat düzenlemeleri ile kongreler arasındaki ilişki karşılaştırmalı olarak ele alınacaktır.

This study aims to search out the Arabic loan words in the prosaic medical texts of Old Anatolian Turkish, which covers a certain era in the history of Western Turkish language, in order to explore the connection between Arabic and Turkish languages and to contribute to Arabic and Turkish cultural history. Although Arabs and Turks have been in connection with each other through centuries, the Arabic-origin words in Turkish language have not been fully revealed yet. The study tries to discover these Arabic words borrowed into Old Anatolian Turkish as a result of interaction between these two cultures. Medicine is a unique field where nations from old and new world all contribute. I have chosen medical texts to study both because these texts are at the crossroad of the different cultures and because one can hardly find a sufficient number of researches done about these transmitted words. So I hope that this thesis will be a contribution not only to Turkish language studies but also to the studies on the history of medicine and the history of science. To briefly mention the content of the thesis, I can say the following: The thirteen books which are the main subjects of the research, namely Tuḥfe-i Mübārizī,

Halk hekimliği kısmen yazılı metinlerden ulaşabildiğimiz, tanımlanması ve
sınıflandırılması zor bir alandır. Taş ve cevherlerden halk hekimliğinin hem doğal
hem de dinsel-büyüsel uygulamalarında hastalıkları önlemek ve tedavi etmek
amacıyla yararlanılmıştır. Taş ve cevherler; doğal halk hekimliğinde yenilerek, suyu
içilerek, deriye sürülerek, göze sürme yapılarak kullanılırken, halk hekimliğinin
dinsel- büyüsel uygulamalarında doğal halk hekimliğinden farklı olarak taşların
sahip olduğu güce, enerjiye dayalı bir yöntem uygulanır. Bu uygulamalar genellikle
kişinin o taşı üstünde taşıması, kolye, yüzük olarak takması veya bulunduğu odaya
asması şeklindedir. Bu çalışmada XV- XVII. yüzyıllar arasında yazılmış telif,
tercüme veya derleme Türkçe tıp yazmalarında geçen değersiz, yarı değerli, değerli
taşlarla ilgili doğal ve dinsel-büyüsel halk hekimliği uygulamaları üzerinde
durulmuş ve örnekler verilmiştir.

Kara, M. Alpertunga; Adnan Ataç, “Gülhane Askerî Tıp Akademisi Tıp Tarihi Müzesi’ndeki Askerî Tıbbîye Künye Kayıt Defterleri – 1912–1928”, IX. Türk Tıp Tarihi Kongresi Bildirileri (24-27 Mayıs 2006, Kayseri), Editörler: Esin Kahya, Sevgi Şar, Adnan Ataç, Mümtaz Mazıcıoğlu, Nobel Yayın Dağıtım Ankara 2006. s.222-239.

Özet XV-XVI yüzyıl Osmanlı dönemi ünlü hekimlerinden Sabuncuoğlu Şerefeddin, uzun yıllar Amasya Darü'ş-Şifası başhekimliğini yapmıştır. Sabuncuoğlu'nun en önemli eseri, Fatih adına yazmış olduğu Cerrâhiyetü'l-Haniye adlı cerrahiyeye ilişkin eserdir. Cerrahiye, Osmanlı döneminde yazılmış olan çok sayıdaki tıp kitaplarından konusu itibarıyla farklı özellikler taşır. Oldukça hacimli olan eserde, birçok ameliyata ve cerrahi konusuna giren hastalıklara yer verilir. Eserin bir diğer özelliği de bazı ameliyatların minyatürle resmedilmiş olmaları ve çeşitli ameliyat araç gereçlerini resimlerinin verilmiş olmasıdır. Eserin çeviri yazılı metni İlter Uzel tarafından yayımlanmıştır. Ancak bu yayında sözlük ya da sözcükler dizini bulunmamaktadır. Dolayısıyla eserin söz varlığı ve içerdiği tıp terimleri üzerine bir çalışma yapılmamıştır. Eser, konusu gereği, teorik alanda yazılmış tıp kitaplarında yer almayan birçok terim içermektedir. Çeşitli ameliyatlara ilişkin terimlerin büyük çoğunluğu Arapça kökenlidir. Bu Arapça sözcükler de doğal olarak genel anlamlarının dışında terim anlamlarıyla yer almaktadırlar. Ayrıca eserde, çeşitli organların iç bölümlerine ilişkin çok sayıda terim yer almaktadır. Cerrahiye ilişkin başka eserlerde bulunmayan bazı terimlere de bu kitapta yer verilmiştir. Eserin terminolojisi üzerine yapılacak çalışmalar hem Türkçenin tarihsel sözlüğüne katkı sağlayacak hem de Türkçenin tarihsel tıp bilimi karşısındaki durumu hakkında fikir verici olacaktır. Bu bildiride ameliyat araç gereçleri ve çeşitli hastalıklara ilişkin bazı terimler, anlam, yapı ve kökenleri açısından inceleme konusu yapılmaktadır. Abstract Sabuncuoğlu Şerefeddin, one of the famous physicians of the Ottoman period of the 15-16th century, had been chief physician of the Amasya Darü'ş-Shifa for many years. The most important work of Sabuncuoğlu is Cerrâhiyetü'l-Haniye which he wrote in the name of Fatih related to surgery. Cerrahiye has distinctive characteristics in terms of many medical books written in the Ottoman period. The work, which is quite voluminous, includes many surgerical operation and diseases that enter the surgical field. Another feature of the work is that some of

Bu lisans seminer çalışması Klasik Dönem Roma Uygarlığında tıbbi anlayış ve önde gelen tıp adamları hakkında bilgi vermektedir. Bunu yaparken Esin Kahya'nın diğer Eskiçağ uygarlıklarında tıp konusundaki anlayışları verdiği bir makalesinden özetle karşılaştırma yapılabilmesi de sağlanmaya çalışılmıştır.

Her hakkı saklıdır. Yazarından ve yayınevinden yazılı izin alınmaksızın bu kitabın fotokopi veya diğer yollarla kısmen veya tamamen çoğaltılması, basılması ve yayınlanması yasaktır. Aksine davranış, 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu gereğince, 5 yıla kadar hapis ve adli para cezaları ile fotokopi ve basım aletlerine el konulmasını gerektirir.

-----ÖZET: Yirminci yüzyıl başından bu yana dünyada respiratuvar virüslerden kaynaklanan beş pandemi gerçekleşmiştir. Bunlardan ilk dördü grip (İnfluenza A) virüslerinden kaynaklanmışken halihazırda sürmekte olan COVID-19 pandemisi bir koronavirüs suşundan ileri gelmiştir. 1918 tarihli “İspanyol gribi” pandemisi dünya genelinde yaklaşık 500 milyon kişiyi kapsamış ve 40–100 milyon ölümle sonuçlanmış olup, bugün respiratuvar viral pandemiler için olabilecek “en kötü senaryo” kabul edilmektedir. Halihazırdaki COVID-19 pandemisi de Aralık 2019’dan bugüne (Nisan 2020), >1,2 milyon vaka ve >60 bin ölümle sürmektedir. Bu pandemide, virüsün türü (yeni ve pandemik bir SARSr-CoV suşu) ve konağın yaşı (>50–60 yaş) temelinde daha yüksek mortaliteli, yeni bir “koronavirüs hastalığı” gözlenmekte olup tıp (başta epidemiyoloji ve halk sağlığı) tarihinde yeni bir sayfa açılmıştır. Yanı sıra, 1918’de olduğu gibi yüz yıl sonra bugün de halen efektif bir anti(korona)viral tedavi bulunmamakta ve bu çaresizliğin klinik, sosyolojik, psikolojik ve makroekonomik sonuçları dünyada ve ilk resmi vakanın 11 Mart’ta kaydedildiği Türkiye’de şimdiden derinden hissedilmektedir. Ayrıca, yine 1918 pandemisinin mortalitenin giderek arttığı üç dalga halinde seyretmiş olduğu gibi, COVID-19 pandemisinde de gelecek haftalarda daha sarsıcı bir epizodun başlaması endişe edilen ihtimaller arasındadır. Bu yazıda katastrofik 1918 pandemisi esnasında yaşananlardan hareketle önümüzdeki COVID-19 sürecinde yaşanabilecek olanlara dair bir mukayese yapmak ve sonuçlar çıkarmak, önümüzdeki risklerin (başta virülansı ve dolayısıyla mortaliteyi artırabilecek bir viral mutasyon) ciddiyetini vurgulamak ve böylece T.C. Sağlık Bakanlığı başta olmak üzere pek çok ulusal ve küresel sağlık otoritesi tarafından çeşitli medya kanalları aracılığıyla yinelenmekte olan sosyal izolasyon çağrısını desteklemek amaçlanmıştır.

-----ABSTRACT: Since the early 20th century, the world has seen five pandemics caused by respiratory viruses. While the first four of these were caused by flu (Influenza A) viruses, the ongoing COVID-19 pandemic is due to a coronavirus strain. Now considered a “worst-case scenario” for respiratory viral pandemics, the “Spanish flu” of 1918 afflicted about 500 million people and resulted in 40–100 million deaths worldwide. Since December 2019 to date (April 2020), the current COVID-19 has been confirmed in >1.2 million cases and >60 thousand deaths around the globe. A new “coronavirus disease,” with a higher mortality based on the type of the virus (a novel, pandemic SARSr-CoV strain) and host age (>50–60 years), has been identified during this global health crisis, opening a new period in the history of medicine, particularly epidemiology and public health. Furthermore, today, one hundred years after 1918, there is still no effective anti(corona)viral treatment, with its clinical, sociological, psychological, and macroeconomic impacts being already felt around the world and in Turkey, where the first official case was reported on 11 March. Also, there is the worrisome possibility that the COVID-19 pandemic may develop into an even more serious problem in the following weeks, similarly to the 1918 pandemic that occurred in three waves marked by increasingly higher mortality. In this study, we aimed to infer from the experience of the catastrophic 1918 pandemic for the rest of the ongoing COVID-19 calamity, highlight the imminent risks (most notably, viral mutation that could result in higher virulence and mortality), and thus support the calls for social isolation, repeated through various mass media by many global and national health authorities, particularly the Turkish Ministry of Health.